Strona 1 z 11

S

t

r

o

n

a

|

1

Kaizen Practitioner

Publikacje autorskie Analiza wybranych programów wspomagających statystyczną kontrolę procesów

Grzegorz Wróbel Data utworzenia dokumentu elektronicznego: 2010-02-10

Strona 2 z 11

S

t

r

o

n

a

|

2

CHARAKTERYSTYKA JAPOŃSKIEGO STYLU

KOMUNIKACJI BIZNESOWEJ

Grzegorz Wróbel, Alicja Wróbel

1. Wstęp

Zdecydowanej większości z nas Japonia kojarzy się przede wszystkim z

orientalną, urzekającą kulturą i zwyczajami, oryginalną kuchnią, bonzai i

origami, judo i sumo, zaawansowaną technologią, znanymi na całym

świecie markami samochodów i komputerów przenośnych. Dla

ekonomistów Japonia zawsze pozostanie fenomenem gospodarczym lat

powojennych, największym inwestorem zagranicznym na świecie i

krajem wysoko uprzemysłowionym. Ta odmiennośd sprawia, że Japonia

jawi się jako kraj niezwykle atrakcyjny i bogaty, Aby jednak w miarę

skutecznie poruszad się na japooskim rynku w gąszczu odmiennych

zwyczajów, kultury i zachowao, istnieje koniecznośd uświadomienia

sobie podstawowych cech w komunikacji biznesowej,

charakterystycznych dla kraju kwitnącej wiśni.

2. Rola i znaczenie komunikacji w biznesie

Komunikacji przypisuje się wiele znaczeo, z których najważniejsze są

następujące:1

Komunikacja jest specyficznym procesem społecznym, ponieważ

odnosi się przynajmniej do dwóch jednostek i przebiega zawsze w

środowisku społecznym.

Komunikacja zachodzi w określonym kontekście społecznym,

determinowanym przez liczbę i charakter uczestników procesu;

może to byd kontekst interpersonalny, grupowy, instytucjonalny,

publiczny, masowy lub międzykulturowy.

Komunikacja jest procesem kreatywnym, polegającym na

budowaniu nowych pojęd i przyswajaniu wiedzy o otaczającym

świecie.

Komunikacja ma charakter dynamiczny, bo polega na przyjmowaniu,

rozumieniu i interpretowaniu Informacji.

1 Dobek-Ostrowska B., Podstawy komunikowania społecznego, Wydawnictwo ASTRUM,

Wrocław 2002, s. 14.

Strona 3 z 11

S

t

r

o

n

a

|

3

Komunikacja jest to procesem ciągłym, bowiem trwa od chwili

narodzenia człowieka aż do jego śmierci.

Komunikacja jest procesem symbolicznym, bo posługuje się

symbolami i znakami; aby mogło dojśd do porozumienia się

uczestników niezbędna jest wspólnota semiotyczna, czyli

operowanie tymi samymi znakami i symbolami.

Komunikacja jest procesem interakcyjnym, tzn. że między jego

uczestnikami wytwarzają się określone stosunki, które mogą mied

charakter partnerski (komunikowanie symetryczne) lub opierad się

na stosunku dominacji i podporządkowania (komunikowanie

niesymetryczne lub komplementarne).

Komunikowanie jest zasadniczo celowe i świadome, ponieważ

działaniem każdego uczestnika procesu kierują określone motywy.

Komunikowanie jest nieuchronne „nikt nie może się nie

komunikowad”, oznacza to, że ludzie zawsze i wszędzie będą się ze

sobą porozumiewad bez względu na ich uświadamiane bądź nie

uświadamiane zamiary.

Komunikowanie jest procesem złożonym, czyli wieloelementowym i

wielofazowym, może mied charakter dwustronny lub jednostronny,

werbalny lub niewerbalny, bezpośredni, medialny lub pośredni.

W przeciwieostwie do pewnych procesów fizycznych lub chemicznych,

komunikowanie jest nieodwracalne, nie da się go cofnąd, powtórzyd czy

zmienid jego przebiegu.

Znaczenie skutecznej komunikacji w biznesie wzrasta i to nie tylko przez

fakt przyglądania się coraz bardziej działalności gospodarczej przez

media ale również ze względu na postępujący proces

umiędzynaradawiania się firm. Komunikacja biznesowa stosowana na

lokalnym lub regionalnym rynku gospodarczego oddziaływania, w

znacznej mierze może okazad się nieskuteczna zarówno w globalnej

specyfice ekonomicznej jak i w odmiennych kulturowo obszarach.

Rola komunikacji nabiera znaczenia. Sama postawa odpowiedzialna

społecznie i środowiskowo nie wystarczy. Biznes musi przekazywad

informacje o swoich strategiach wszystkim interesariuszom, bez

wyłączenia opinii publicznej. To oznacza nie tylko koniecznośd

raportowania społecznego, ale także umiejętnośd słuchania.2

Komunikacja dotyczy różnych funkcji prowadzonego biznesu od

kontaktów bezpośrednich, poznawania klienta, kontrahenta, badania

rynku po prowadzone negocjacje, marketing, PR, proces sprzedaż i

serwisu. Styl komunikacji zarówno tej zewnętrznej jak i wewnętrznej jest

czynnikiem kształtującym wizerunek firmy, czyli odbiór przez grupy

docelowe. Wizerunek ten jest zatem obrazem świadomie kreowanej

2 Komuda I., Wartośd komunikacji, Forum odpowiedzialnego biznesu http://fob.org.pl

Strona 4 z 11

S

t

r

o

n

a

|

4

tożsamości, którą organizacja ukazuje na zewnątrz i chce aby ją tak

postrzegano. Komunikacja wewnętrzna zaś, determinuje sprawnośd

działania pracowników i w tym aspekcie forma, treśd, częstotliwośd

przekazu powinny również zostad ujęte w pewne ramy zasad,

pozwalające na wzajemne i skuteczne porozumienie szczególnie w

międzynarodowym środowisku.

Najwyższym poziomem komunikowania w społeczeostwie jest

komunikowanie masowe. Jest ono jednocześnie najmłodszym sposobem

komunikowania się ludzi.3 Komunikacja masowa w biznesie to przede

wszystkim działalnośd PR, marketing i reklama ale również coraz częściej

w korporacjach międzynarodowych wewnętrzne systemy informacyjne.

Inną cechą komunikacji we współczesnym biznesie jest jej motywacyjny

charakter. Motywująca komunikacja to taka, która inspiruje, zachęca,

właściwie ukierunkowuje i angażuje podwładnego do pracy, wzbudza

jego inicjatywę. To komunikacja oparta na wzajemnym szacunku,

respektująca prawa i odmiennośd innego człowieka, nie naruszająca jego

terytorium psychologicznego. Motywująca komunikacja występuje nie

tylko wówczas, gdy kogoś chwalimy, zachęcamy, próbujemy pozyskad

zwolenników. Motywujące komunikaty mogą równie dobrze

występowad w przekazie, który koryguje działania lub dyscyplinuje ich

realizatorów.4

Miejsce komunikacji w systemach zarządzania jest zatem kluczowe.

Współpraca i komunikacja z innymi członkami organizacji ma wpływ na

ciągłośd funkcjonowania procesu łaocucha dostaw i obecnie jest to

kluczowy czynnik wpływający na efektywnośd tzw. zarządzania

procesowego, stosowanego między innymi w organizacjach

wdrażających TQM czy systemy zarządzania według znowelizowanych

norm serii ISO 9000: 2000. Miejsce komunikacji w modelu zarządzania

przez jakośd zaprezentowano na rysunku 1.

Rysunek 1: Model zarządzania przez jakośd ujęty w kategoriach podstawowych i

behawiorystycznych

3 Pawłowska-Mielech J., Bocek D., Rola i znaczenie Internetu w komunikacji społecznej,

Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległośd, Zeszyty Naukowe nr2/2006, s. 55. 4 Witaszek B., Motywująca komunikacja w biznesie, źródło www.nf.pl z dnia 26 lipca 2007

Strona 5 z 11

S

t

r

o

n

a

|

5

Źródło: Zalewski R., Zarządzanie jakością w zakładach przetwórstwa rolno

spożywczego, Dom Organizatora TNOiK, Toruo 1998, s. 54

Współcześnie - wykorzystując najnowsze technologie telekomunikacyjne

(Internet, telefonię satelitarną, przekaz medialny, wideokonferencje on

line) - można zarządzad organizacją na odległośd, lecz nawet proste

komunikaty wysyłane w ten sposób, mogą byd odmiennie

interpretowane i odbierane, zarówno przez pracowników jak i klientów

w oddziałach zlokalizowanych w różnych regionach na świecie. W

działalności międzynarodowej ważne stają się zatem kwestie dotyczące

między innymi następujących zagadnieo:

Gdzie mogę nadad określony przekaz?

Jak ma wyglądad ten przekaz (słowo, grafika, mimika, zachowanie,

gestykulacja, mowa ciała)?

Czy mogę użyd określonego sformułowania, gestu, zachowania,

złożyd propozycję i czy interpretacja tego przekazu będzie

odpowiednia, taką jaką zakładam?

W jaki sposób zakomunikowad przekaz innej osobie aby treśd i forma

nie została źle odebrana lub zniekształcona.

Powyższe kwestie wydaja się oczywiste, jednak nietrudno wskazad

przykłady działalności znanych na całym świecie koncernów, które w

procesie komunikacji popełniły poważne błędy, a wynikające z nich

konsekwencje były bardzo kosztowne. Poniżej prezentujemy

charakterystykę wybranych elementów procesu komunikacji

stosowanych w kontaktach biznesowych z partnerem japooskim. Wybór

tego odbiorcy przekazu wydaje się byd zasadny ze względu na:

odmiennośd kulturowo-obyczajową krajów dalekiego wschodu, rosnące

zainteresowanie Azją przedstawicieli firm europejskich, dynamiczny

wzrost japooskich inwestycji w Polsce od 2000 roku a także wysoką

pozycję Japonii w obrotach handlu międzynarodowego.

3. Charakterystyka japooskiego stylu komunikacji

z

a

u

f

a

n

i

e

ZESPOŁY

SYSTEM NARZĘDZIA

k

u

l

t

u

r

a

k

o

m

u

n

i

k

a

c

j

a

Strona 6 z 11

S

t

r

o

n

a

|

6

Komunikacja w biznesie to przekazywanie lub wymiana myśli,

pomysłów, informacji za pomocą symboliki werbalnej i niewerbalnej.

Skuteczny proces komunikacji to taki, w którym interpretacja

przesyłanego komunikatu jest podobna zarówno u nadawcy i odbiorcy a

myśl i informacja jest zrozumiana. Ma to szczególne znaczenie w

otoczeniu wielokulturowym, w którym z powodu pewnych odmienności

(języka, obyczajów, norm, religii, zachowao i cech społecznych) dośd

często dochodzi do błędnego odczytywania przekazu lub jego zakłóceo.

Przykładem tego typu pomyłek jest nadinterpretacja lub niezrozumienie

przekazów stosowanych przez podmioty i organizacje pochodzące z

odmiennych regonów kulturowych niż strona je dekodująca.

Zdefiniowane w literaturze przedmiotu zarządzania i marketingu jest

tzw. zjawisko etnocentryzmu, które przejawia się w skłonności nadawcy

do gloryfikowania i uważania za standard cech rodzimej kultury lub

grupy społecznej ponad cechy kultury obcej i dlatego traktowania jej

jako gorszej, czy w konkretnym aspekcie jej wpływu na działalnośd

biznesową – nieefektywnej, mało sprawnej i ograniczającej.

Japooski styl komunikacji biznesowej zawiera wiele elementów

kształtujących jego specyfikę i odmiennośd. Aby dobrze interpretowad

przekazy formułowane przez Japooczyków odbiorca powinien w

minimalnym stopniu poznad ich podstawy kulturowo-obyczajowe.

Wydaje się rzeczą oczywistą, iż sposób komunikacji zależy do

środowiska, w którym jej nadawca się wychował, przebywał i które

ukształtowało jego język, zachowanie, wartości itp. Można odnieśd

wrażenie, że podczas komunikowania się z Japooczykiem w zasadzie

otrzymujemy od niego odpowiedzi takie jakie chcemy usłyszed. Mamy

więc wrażenie sukcesu i skuteczności prowadzonych rozmów.

Rzeczywistośd może byd jednak zgoła odmienna, gdyż nasza satysfakcja z

otrzymanych informacji zwrotnych wynika z przestrzegania i stosowania

przez naszego rozmówce zasad zachowania grzeczności, pokory i

szacunku.

Dla japooskich firm klienci to niemal kamisama (król/bóg), rutynowe

wizyty u klientów odbywają nie przedstawiciele handlowi ale

inżynierowie i szefowie działów. Szybki sukces japooskich firm na świecie

wywodził się właśnie z przykładania uwagi do bliskich relacji z klientem,

wysłuchania jego potrzeb, zbudowania zaufania, nieustannego

tworzenia wartości dla klienta, dążenia do stałej poprawy (kaizen).

Przejrzystośd interesów i sprawna komunikacja także stanowi od dawna

element poprawy relacji klientów z japooskimi koncernami.5

5 Cecill s.V. Ng, George S. Yip, Japan's Coming Competitive Renaissance,

Strategy+Business, Spring 2004

Strona 7 z 11

S

t

r

o

n

a

|

7

Elementem kultury narodu a jednocześnie podstawowym sposobem

komunikowania się jest język. To właśnie język w znacznym stopniu

różnicuje przekaz reklamowy stosowany przez korporacje i firmy

działające na rynku globalnym. Kultura japooska zalicza się do kultur

powściągliwych tzn. takich w których emocje, odczucia i uczucia nie są

ujawniane, a wręcz przeciwnie, rozmówca stara się je ukrywad w ten czy

inny sposób. Przekaz informacji może przybierad różnorodne formy

interpretacyjne w zależności od tego, jakiego języka użyjemy do

komunikacji, jakich zwrotów i wyrażeo, o jakiej sile ekspresji lub

natężenia emocjonalnego. Język japooski nie zalicza się do

najpopularniejszych języków komunikacji w handlu międzynarodowym,

gdzie główne znaczenie ma angielski, hiszpaoski, francuski, chioski i

rosyjski. Język japooski oprócz samej Japonii wykorzystuje się w

Singapurze i Tanzanii i używa go około 140 mln osób na świecie. Ponadto

te same zwroty języka angielskiego mogą byd niejednoznacznie

interpretowane np. love (miłośd) Japooczycy najczęściej kojarzą ze

słowem trust (zaufanie) natomiast trust (zaufanie) użyte w negocjacjach

z partnerem japooskim, może byd przez niego definiowane w kontekście

obligations (zobowiązania). Ta odmienna interpretacja ma najczęściej

swoje korzenie właśnie w wartościach i tradycji kulturowej.

Odmiennym problemem w rozumieniu komunikatów jest brak

ekwiwalencji, czyli braku słów w odmiennym języku, która mogłyby

zastąpid zwrot w języku tłumaczonym („załatwienie sprawy” w języku

polskim, czy określenie „guanxi” w językach azjatyckich oznaczające

dobre relacje, pozytywne stosunki między partnerami biznesowymi).

Pamiętad należy również o tym iż Japooczycy czytają z góry do dołu oraz

z prawej do lewej strony (dla nas zatem czytają od kooca).

Ponadto styl japooskiej komunikacji werbalnej - podobnie jak inne języki

azjatyckie - charakteryzuje się powściągliwością tj. w przekazie

występują momenty milczenia jako wyraz szacunku dla odbiorcy i czas

na odpowiednie zrozumienie przekazywanych treści. Modulacja głosu

jest raczej wyrównana zaś tempo konwersacji dośd spokojne,

poprzeplatane kilkusekundowymi przerwami. W takich sytuacjach należy

uzbroid się w cierpliwośd i przerwy te respektowad. Wydaje się jednak,

że wskazana powyżej cecha dotyczy w działalności biznesowej głównie

rozmów natury negocjacyjnej z partnerem lub kooperantem,

dotyczących kontraktów, umów itp, w mniejszym zaś stopniu

charakteryzuje działalnośd marketingowo reklamową np. promocję

sprzedaży, w której występują elementy o większym ładunku

ekspresyjności, dynamiki i głośności. Przykładem takich „krzykliwych”

przekazów są między innymi japooskie centra lub dzielnice handlowe a

także wiece i spotkania polityczne.

Strona 8 z 11

S

t

r

o

n

a

|

8

Język japooski jest w komunikacji biznesowej językiem wysoko

kontekstowym tzn. zawierającym wiele symboliki, przenośni, powiedzeo.

W komunikacji werbalnej Japooczyk nie unika gestykulacji a wybrane

przez niego sformułowania charakteryzują się wieloznacznością i stąd są

dośd często błędnie interpretowane. Jedną z najważniejszych zasad w

kulturze japooskiej jest zasada zachowania twarzy, związana z honorem

jednostki, dumą i szacunkiem wobec siebie a także respektu wobec

reguł ustanowionych w danej grupie (organizacji, społeczności). „Inni

definiują to pojęcie jako negocjacyjny publiczny image na który

wzajemnie przyzwalają uczestnicy procesu komunikacji”6. Przestrzeganie

tej zasady to w praktyce dla Japooczyka ważenie wypowiadanych słów

oraz zachowanie równowagi w relacjach pomiędzy swoim stanowiskiem

a propozycjami strony drugiej (negocjatorów, rozmówców, partnerów).

Japooczyk nie otwiera przed rozmówcą swoich myśli, stara się

kontrolowad przebieg rozmowy i prowadzid konwersację w sposób

stonowany. Rozmówca japooski unika słowa „nie” gdyż wyrażałoby to

brak jego szacunku dla drugiej strony. Z kolei potakiwanie i wielokrotne

powtarzanie słowa tak, wcale nie oznacza jego zgody czy aprobaty a

jedynie potwierdzenie zrozumienia tego co przekazuje mu rozmówca.

Problematyka komunikacji werbalnej w Japonii dotyczy również

zagadnieo związanych ściśle z promocją, marketingiem czy kreowaniem

określonego wizerunku. Zróżnicowanie językowe może prowadzid do

niewłaściwych skojarzeo. Znany i dośd często opisywany jest w

literaturze marketingowej przykład paliwowej firmy ESSO, której nazwa

wypowiadana w języku japooskim oznacza „gasnący samochód” lub

marka napoju 7up której wypowiedzenie w jednym z dalekowschodnich

dialektów oznacza „śmierd przez upicie się”.

Oprócz języka przekaz informacji dokonuje się również w formie

niewerbalnej gdzie gest rąk, głowy, postawa czy ruch ciała może mied

swoją symbolikę. Komunikacja niewerbalna w Japonii ma również swoją

specyficzne znaczenie, nieco odmienne od znanej nam - europejskiej i

wręcz czasami zaskakujące potencjalnego odbiorcę komunikatu.

Przykładem takich gestów i znaków mogą byd:

Skrzyżowanie palców wskazujących obydwu rak – chęd rywalizacji,

współzawodnictwa.

Wyprostowany kciuk interpretowany w większości kultur zachodnich

jako oznaka powodzenia, sukcesu w Japonii jest symbolem

mężczyzny.

Potakiwanie głowa z góry na dół to nie oznaka zgody ale

zrozumienia.

6 Bartosik –Purgat Małgorzata, Otoczenie kulturowe w biznesie międzynarodowym,

Wydawnictwo PWE, Warszawa 2006, s 70.

Strona 9 z 11

S

t

r

o

n

a

|

9

Pokazywanie jednym palcem (najczęściej wskazującym) innej osoby

bądź przywoływanie jej w ten sposób jest obraźliwe. Znaki te są

dopuszczalne w sytuacji kiedy wykonuje je się co najmniej kilkoma

palcami lub cała dłonią i to skierowaną w dół.

W kulturze azjatyckiej ukłony stanowią od dawna element tradycji. W

zależności od sytuacji, hierarchii rozmówców, znaczenia rozmowy różna

jest ich głębokośd i czas trwania. Sam ukłon jest wyrazem przede

wszystkim szacunku dla kultury i zwyczajów rozmówcy. Witając się z

rozmówcą japooskim najczęściej i najbezpieczniej jest ukłonid się dośd

nisko na 2-3 sekundy i przywitad wymawiając nazwisko, nie zaś imię.

Małgorzata Bartosik – Purgat wymienia jeszcze kilka dodatkowych

szczegółów dotyczących ukłonów i postaw w kulturze japooskiej

przydatnych w sensie poznawczym i praktycznym dla obcokrajowców

kontaktujących się z Japooczykami:7

Osoba niższej rangi kłania się pierwsza.

Im wyższa ranga rozmówcy tym niższy powinien byd ukłon.

Dłuższy i niższy ukłon to większy szacunek, pokora i wdzięcznośd.

W trakcie ukłonu mężczyzna trzyma rozłożone ręce po bokach ud,

kobiety złożone ręce na udach.

Nie należy wykonywad ukłonu z rękami w kieszeniach.

Jeżeli jeden z rozmówców zakooczył ukłon wcześniej niż drugi,

powinien pokłonid się ponownie.

Jeżeli chodzi o ekspresję twarzy i mimikę należy pamiętad o znaczeniu

uśmiechu. Dla Japooczyków może on byd wykorzystywany jako ukrycie

zmieszania, zażenowania, smutku czy niepokoju. W negocjacjach z

partnerem japooskim wymalowany uśmiech na jego twarzy

niekoniecznie oznacza akceptację oferty. Jeżeli temu uśmiechowi

towarzyszą dłuższe chwile milczenia może to oznaczad maskowanie

pewnego niezadowolenia lub brak aprobaty. Japooczycy unikają również

bezpośredniego i długotrwałego kontaktu wzrokowego, gdyż

zachowanie takie postrzegane jest przez nich jako oznaka słabości

wobec drugiej osoby.

W bezpośrednich kontaktach z partnerem japooskim w biznesie należy

także zachowad dośd duży dystans przestrzenny. Podczas prowadzenia

rozmów biznesowych Japooczyk nie podejdzie blisko swojego rozmówcy,

lecz będzie utrzymywał naturalny dystans gwarantujący mu poczucie

bezpieczeostwa i zachowania atmosfery oficjalnego spotkania. Podobnie

należy wystrzegad się kontaktu dotykowego poza oficjalnym protokołem

spotkania. W kulturze japooskiej rzadko akceptuje się dotyk, nawet w

mniej oficjalnych kontaktach i rozmowach uściśniecie dłoni może byd

niekorzystnie odebrane.

7 Tamże, s 92.

Strona 10 z 11

S

t

r

o

n

a

|

1

0

Na koniec jeszcze jedna praktyczna uwaga. Relacje biznesowe z

partnerem japooskim należy kształtowad najczęściej w oparciu o

bezpośrednie spotkania, w szczególności, kiedy rozmowa ma dotyczyd

dużej rangi problemów czy ustaleo (podpisanie lub zerwanie kontraktu,

umowy). Inne środki komunikacji tj. wideokonferencja, telefon, fax,

email powinny służyd jako narzędzia komunikacji uzupełniającej lub

uszczegóławiającej.

4. Podsumowanie

W komunikacji wewnętrznej japooskie stosunki pomiędzy

pracodawcami, menedżerami a pracownikami przeniknięte są duchem

konfucjaoskiego humanizmu i paternalizmu, gdzie niezwykle istotne jest

ustanowienie niemal rodzinnej i harmonijnej atmosfery pomiędzy

szefami i podwładnymi. Zwierzchnicy zachowują się wówczas jak rodzice

bądź starsi bracia – pomagają, opiekują się i chronią swoich

podwładnych.8

Zrozumienie zachowao towarzyszących procesowi komunikacji z

japooskim partnerem biznesowym (lub klientem) jest wymogiem

elementarnego przygotowania do prowadzenia działalności

gospodarczej w tym regionie globalnego rynku. Poznanie powyższych

zasad i reguł komunikacji staje się również zasadne (a przede wszystkim

pomocne) w przypadku podjęcia pracy w japooskim koncernie, gdzie

funkcjonuje charakterystyczna nomenklatura, język, sposoby zachowao

(przerwy w pracy, posiłek, gimnastyka, kontakt z przełożonym, metody

organizacji pracy itp.) Przykładem może byd tutaj Toyota Way – filozofia

zarządzania Toyoty, która pomimo lokalizacji swoich oddziałów niemal w

każdym zakątku świata, respektując regionalne uwarunkowania

kulturowe, obyczajowe i społeczne, stara się jednak zachowad w całym

koncernie jednolitą koncepcję prowadzenia biznesu, w tym również

system informacyjny i komunikacji wewnętrznej.

5. Literatura

1. Cecill s.V. Ng, George S. Yip, Japan's Coming Competitive

Renaissance, Strategy+Business, Spring 2004

2. Bartosik –Purgat M., Otoczenie kulturowe w biznesie

międzynarodowym, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2006

3. Dobek-Ostrowska B., Podstawy komunikowania społecznego,

Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2002.

8 Konecki K., Kultura organizacyjna japooskich przedsiębiorstw przemysłowych,

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 1994.

Strona 11 z 11

S

t

r

o

n

a

|

1

1

4. Komuda I., Wartośd komunikacji, Forum odpowiedzialnego biznesu

http://fob.org.pl

5. Konecki K., Kultura organizacyjna japooskich przedsiębiorstw

przemysłowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 1994.

6. Pawłowska-Mielech J., Bocek D., Rola i znaczenie Internetu w

komunikacji społecznej, Świętokrzyskie Centrum Edukacji na

Odległośd, Zeszyty Naukowe nr2/2006.

7. Witaszek B., Motywująca komunikacja w biznesie, źródło wwwnf.pl z

dnia 26 lipca 2007

8. Zalewski R., Zarządzanie jakością w zakładach przetwórstwa rolno

spożywczego, Dom Organizatora TNOiK, Toruo 1998.

Streszczenie:

Artykuł jest wprowadzeniem do analizy japooskiego stylu komunikacji w

biznesie. Na początku wyjaśniono w nim znaczenie komunikacji i

zinterpretowano to pojęcie. Określono miejsce komunikacji w systemie

zarządzania i jej rolę. Następnie w oparciu o wybrane zagadnienia komunikacji

werbalnej i niewerbalnej zaprezentowano krótką charakterystykę komunikacji z

partnerem japooskim zwracając uwagę na determinanty kulturowo obyczajowe

wpływające na skutecznośd i odpowiednią czytelnośd przekazu informacyjnego,

formułowanego do i przez dalekowschodniego odbiorcę.