UVOD MALA GRAMATIKA ITALIJANSKOG JEZIKA Svi se sla emo da je italijanski jezik veoma lep i melodi an. To je jezik koji pripada romanskoj grupi kao i francuski, panski, portugalski i rumunski, a razvio se iz latinskog jezika, tako da mnoge re i u jezicima koji ne pripadaju pomenutoj grupi mogu da budu prepoznatlive po svojoj osnovi preuzetoj iz latinskog jezika. Melodi nost italijanskog jezika poti e i od toga to svaka re prakti no zavr ava vokalom i to jezik ne poznaje slogove sa po nekoliko konzonanata bez vokala ( kao na pr. na e re i prst ili vrst, grm, trn , vrh ili spremanje ). Italijanske re i se lako izgovaraju i nadovezuju, i u izgovoru se ne oseti nikakva prepreka (N.pr. Io studio l italiano .) , tako da re enice imaju tu posebnu melodiku i ritam. Italijanska gramatika, ipak, nije tako jednostavna i nije u potpunosti preuzela latinske konstrukcije, a osim toga, ima i dosta izuzetaka od pravila, i mada se konstrukcija re enice ne razlikuje mnogo od na e, nije uvek mogu e da se prevede kontekst kao u na em jeziku. Postoje veoma dobri ud benici i gramatike koje detaljno obra uju italijanski jezik a ova mala gramatika namenjena je studentima po etnicima, kao mala pomo uz ud benik Un giorno in Italia. Olgica Kapetani , Prof. Italijanskog jezika SADR AJ Uvod ITALIJANSKI JEZIK Abeceda Glasovi i znaci Samoglasnici (vokali) i suglasnici (konsonanti) Izgovor samoglasnika i suglasnika Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Izgovor slova Q,H,Z i kombinacije slova Kombinacija slova c, g sa vokalima E, i I - palatalizacija Izgovor: Ca, co, cu , che, chi - cia, cio, ciu, ce, ci Ga, go, gu, ghe, ghi - gia, gio, giu, ge, gi Kombinacija slova za dobijanje glasa Sc+i/e 1

MORFOSINTAKSA LAN Odre eni lan - Oblici odre enog lana Primeri Neodre eni lan - Oblici neodre enog lana Primeri Upotreba odre enog lana Primeri Upotreba partitivnog lana Primeri

IMENICE PREDLOZI I PREDLOZI SA LANOVIMA PRIDEVI PRISVOJNI PRIDEVI KOMPARACIJA PRIDEVA GLAGOLI Konjugacije Na in Vremena PREZENT Pravilni glagoli Nepravilni glagoli Inkoativni glagoli Pomo ni glagoli Prezent pomo nih glagola ESSERE AVERE IMPERATIV primeri PRO LO SLO ENO VREME PASSATO PROSSIMO Gra enje participa Primeri Nepravilni participi Primeri

2

ABECEDA GLASOVI I ZNACIABECEDA, glasovi i znaci, izgovor Italijanska abeceda ima 21 slovni znak, iako u izgovoru ima vi e glasova tako da se koriste zdru ena slova za dobijanje tih glasova koji odgovaraju i glasovima u na em jeziku. ABECEDA A B C D E F G a bi i di e effe d i H I L M N O P akka I elle emme enne o pi Q R S T U V Z ku erre esse ti u vu dzeta

SAMOGLASNICI (VOKALI) i SUGLASNICI (KONSONANTI)Italijanski jezik ima 5 vokala (samoglasnika) i 16 konsonanata (suglasnika). Vokali a, e, i, o, u izgovaraju se kao i u srpskom jeziku, s tim to postoje neznatne razlike u izgovoru zatvorenih vokala e, o kao i u izgovoru diftonga (dvoglasnik) i triftonga (troglasnik), tj. po dva ili tri vokala u kombinaciji i-a i-e, i-o, i-u (kada i dobija zna enje poluvokala pa se izgovara kao na e J), ili prividnih dvoglasnika , kada se svaki vokal izgovara pojedina no. Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Primeri: Diftong : piacere, piede, piove, piuma ( izgovor je najbli i na em pj pja ere, pjede, pjove, pjuma - zadovoljstvo, stopalo, pada ki a, pero ) Triftong: aiuola, piuolo, miei , tuoi ( izgovor: ajuola, pijuolo, mjei, tuoij leja, ko i , moji, tvoji) Prividni dvoglasnik: violino, trionfo, patria, riunione, paura, aereo (violina, trijumf, domovina, sastanak, strah, avion ). Izgovor slova Q, H, Z i kombinacija slova

3

U italijanskom jeziku postoje u pisanju i izgovoru neka slova koja mi nemamo u na oj abecedi, kao slovo n.pr. Q ( koje izgovara se kao ku ali iza q uvek mora da sledi vokal u, posle koga mogu da slede svi ostali vokali, - a, e, i ,o - osim u) . N.pr. questo, quello quanto, quadro, quota, obliquo, quinto, requisito, Izgovara se kratko, kao kue, kua, kuo, kui bez obzira da li se slog nalazi na po etku re i, u sredini ili na kraju. Italijanko slovo Z izgovara se kao na e slovo c i kao dz. N.pr. zio, zia, zucchero, zanzara, zelo, zoccolo (stric, strina, e er, komarac, polet, cokula) (na po etku re i uglavnom se izgovara kao dz) U re ima grazie, delizioso, ragazzo, pietanza, lezione, Venezia (hvala, izvrstan, mladi , namirnica, as, Venecija) izgovara se kao C . U re ima gde je slovo z udvojeno i nalazi se izme u vokala, izgovara ve inom se kao c. N.pr. palazzo, ragazza, disprezzo (palata, devojka, prezir) iako u re i azzeccare (=potrefiti) izgovara se kao dz. Tako e, postoji slovo H koje se nikada ne izgovara, pa se zato i naziva nemo ili muklo H ili acca muto, ali je zna ajno u pisanju kao pomo no slovo, pogotovo u grupama kod zdru enih slova, radi dobijanja odre enih glasova (n.pr. chi ki =ko). Kod re i stranog porekla, slovo H se koristi u pisanju ali se uglavnom ne izgovara. N. pr. Hotel ( ita se otel) Drugi znaci tj. slova koja ne pripadaju italijanskoj abecedi (j i lunga, k - cappa,w-vu doppia, x- ics, y-ipsilon) mogu da se upotrebljavaju jedino u stranim re ima, re ima stranog porekla i u nekim prezimenima. Retki su italijanski nazivi u kojima se koristi slovo j . Npr. - Jesolo (mesto blizu Venecije) ili Jovanotti (prezime). Kombinacija slova c,g sa vokalima e, i i palatalizacija / D / Ne to slo eniji za pisanje su glasovi kao to su na i - , d - , , lj i nj za koje se koriste zdru ena slova. U italijanskom izgovoru ne postoji razlika u izgovoru izme u i , D i , ve je to - u odnosu na na jezik ne to izme u, kao to je i izgovor za ne to mek i u odnosu na na . Za glasove / i /d ne postoji odre eni samostalni znak , ve se ti glasovi dobijaju tako to se koriste vokali I i E koji dovode do takozvane palataliazacije slova C i G. Kada ne elimo palatalizaciju, izme u slova C ili G i vokala e , i ubacujemo nemo H. Ca,co,cu izgovara se kao ka, ko, ku Prim.: carta, costa, cultura (papir, obala, kultura) Ce, ci izgovara se kao e, i Prim. : cemento, cinema (cement, bioskop) 4

Ga, go, gu izgovara se kao ga, go, gu Prim.: ragazzo, governo, auguri (mladi , vlada, estitke) Ge, gi izgovara se kao e, i Prim. : Genova, gente, Egitto, girasole ( enova, ljudi, Egipat, suncokret) Cia, cio, ciu izgovara se kao a, o, u Prim. Camicia, bacio, fanciullo (ko ulja, poljubac, dete)

Gia, gio, giu izgovara se kao a, o, u Prim. Mangiare, giovani, giudice (jesti, mladi, sudija) Cie, gie izgovara se kao e , e Prim. Camicie, ciliegie (ko ulje, tre nje) ( u ovom slu aju slovo i se prakti no ne uje pa se re i izgovaraju kao kami e, ilie e, ali u re i cielo nebo u izgovoru se uje i nenagla eno i ielo; tako e, i u re ima koje u jednini zavr avaju na -cia, -gia, u mno ini - cie, -gie u izgovoru se uju ova vokala: n. pr. farmacia - farmacie , bugia bugie - farma ia, farma ie apoteka/e , bu ia , bu ie la ,la i )

Da bi dobili zvuk K ili G uz vokale e i i moramo da koristimo nemo H, koje se pi e ali se ne izgovara, pa se shodno tome ni ne uje. Che, chi izgovara se kao ke, ki Prim. Stanche, elenchi, (umorne, spiskovi) Ghe, ghi izgovara se kao ge, gi Prim. Botteghe, ghirlanda (prodavnice, venac) U slu aju gde imamo iza i jo neki vokal, I se izgovora kao j Chia, chie,chio, chiu izgovara se kao kja, kje, kjo, kju Prim. Chiamare, chiedere, inchiostro, chiuso ( kjamare, kjedere, inkjostro, kjuzo zvati, pitati, mastilo, zatvoreno) Ghia, ghie, ghio, ghiu* izgovara se kao gja, gje, gjo, gju Prim. Ghiaccio, ghiera, ghiotto (gja o, gjera, gjotto led, prstenasti okov, alav - * teoretski postoji kombinacija ghiu ali nema re i sa takvom kombinacijom slogova) Kombinacija slova za dobijanje glasa Sc+i/e Na e slovo dobija se kombinacijom nekoliko slova. Za dobijanje glasa treba da se koriste zdru ena slova sc+ vokal i ili e koji dovode do palatalizacije. Kod izgovora slogova a, o, u vokal i ili e se jedva primetno uju i prakti no se ne nagla avaju u izgovoru. Scia, scio, sciu izgovara se a, o, u Prim. Sciabola, sciocco, asciugamano ( sablja, glup, pe kir) Sce, sci izgovara se e, i Prim. Scena, uscire (scena, izlaziti) Ponekada se u re i sa glasom koriste oba vokala: i i e: 5

Prim. Scienze, scientifico, scienziato (nauka, nau ni, nau nik) i tada se u izgovoru uje, ali nenagla eno, i slovo i. Jedino slovo i zvuk koji ne postoji u italijanskom jeziku, u odnosu na na , je , iako, koriste i n.pr. stranu re garage(gara a) i oni e izgovoriti gara .

MORFOSINTAKSA

LAN (L'ARTICOLO)U italijanskom jeziku, za razliku od na eg, postoji lan koji slu i za ozna avanje imenice po rodu i broju. Tako razlikujemo dve vrste lana, odre eni i neodre eni. Oblici odre enog lana 1) ODRE ENI LAN (articolo determinativo) ozna ava bli e predmet ili bi e, kao ve poznate ili ta no odre ene, i sla e se u rodu i broju sa imenicom. Jednina Il Lo / l La/ l Primeri: Il ragazzo che vedi mio fratello. Mladi kojeg vidi je moj brat (ovaj ovde). Il libro di Umberto Eco molto interessante. Knjiga Umberta Eka je veoma interesantna. (ova knjiga, o kojoj smo pri ali) Lo studente ha dimenticato il libro. Student je zaboravio knjigu (malo pre pomenutu). Lamico vero un vero tesoro. Pravi prijatelj je pravo blago (jedan jedini je pravi) La mamma di Maria molto gentile. Marijina mama je veoma ljubazna (poznajemo mamu) Lisola di Capri bellissima. Ostrvo Kapri je prelepo (poznato svima) I test sono difficili. Testovi su te ki ( - testovi pred nama). Gli studenti al terzo anno sono molto bravi. Studenti na tre oj godni su veoma dobri. ( na i studenti, poznati studenti) Le amiche mi scrivono spesso. Prijateljice mi pi u esto (moje prijateljice, o kojima smo govorili). Oblici neodre enog lana 2) NEODRE ENI LAN (articolo indeterminativo) ozna ava imenicu koja se bli e odre uje sa zna enjem jedan, jedna, jedno ili imenicu sa neodre enim zna enjem neki, neka, neko. Neodre eni lan se tako e sla e u rodu sa imenicom , ali se koristi 6 primer: il ragazzo lo studente, lamico la ragazza, lamica Mno ina I Gli gli Le - le primer: i ragazzi gli studenti , gli amici le ragazze, le amiche

samo za jedninu, u mno ini kao oblik ne postoji, pa mo e da se izostavi, ili da se koristi partitivni lan - predlog di spojen sa odre enim oblicima lana. Jednina primer: un un ragazzo, un anno uno uno studente ali un amico Una , un una ragazza, unamica Primeri: Ho incontrato un ragazzo. Srela sam jednog (nekog ) mladi a. Ho visto un uomo sconosciuto. Videla sam jednog (nekog) nepoznatog oveka. Ho uno zio molto simpatico. Imam (jednog) veoma simpati nog strica. Ho trovato una matita. Na la sam jednu (neku) olovku. Ho incontrato unamica. Sreo sam jednu (neku) prijateljicu. Upotreba partitivnog lana U mno ini mo emo da izostavimo lan, ili da koristimo partitivni lan na slede i na in: Ho incontrato dei ragazzi. Srela sam (neke) mladi e. Ho visto degli uomini sconosciuti. Videla sam (neke) nepoznate ljude. Ho degli zii molto simpatici. Imam (neke) veoma simpati ne stri eve. Ho trovato delle matite. Na la sam (neke) olovke. Ho incontrato delle amiche. Sreo sam (neke) prijateljice. U re enici, kada prvi put pominjemo ne to tada koristimo neodre eni lan a kada o tome ponovo govorimo onda koristimo odre eni lan. Primeri: Ho comprato una borsa. La borsa di pelle. Kupila sam (jednu) ta nu. (Ta) ta na je od ko e. Ho conosciuto uno studente straniero. Lo studente italiano. Upoznala sam nekog stranog studenta. (Taj) Student je italijan. Ho trovato un ombrello. Lombrello di colore rosso. Na la sam (neki) ki obran. (Taj) Ki obran je crvene boje. Ho preso un gelato di fragola. Il gelato mi piace molto. Uzela sam sladoled od jagode. (Taj) Sladoled mi se veoma dopada. Vedo delle belle ragazze. Le ragazze sono le sorelle di Marco. Vidim neke lepe devojke. (Te) devojke su Markove sestre . Abbiamo incontrato degli studenti. Gli studenti vanno a lezione. Sreli smo (neke) studente. (Ti) Studenti idu na predavanja. Mno ina primer: Dei dei ragazzi degli degli studenti, degli amici delle delle ragazze,delle amiche

7

Hanno portato dei libri nuovi. I libri sono in italiano. Doneli su (neke) nove knjige. (Te) knjige su na italijanskom.

UPOTREBA ODRE ENOG LANAOdre eni lan se redovno koristi ispred imenica, ali se u nekim slu ajevima izostavlja. Najva nija pravila o upotrebi lanova: 1. Ispred li nih imena lan se ne koristi N. pr. Io mi chiamo Maria. Marco tuo fratello. / Ja se zovem Marija. Marko je tvoj brat. / Ako ispred li nog imena stoji atribut, lan se upotrebljava: N.pr. Il buon Giovanni, la brava Maria /dobri ovani, vredna Marija/ lan ispred li nog imena mo e da se koristi ako se ime koristi u prenesenom smislu ili kada pominjeno izuzetno poznatu li nost, ili nekoga ko nam je blizak i svima poznat. N. pr. Ho comprato un Dante , un Raffaello ( = un libro di Dante / Divina Commedia/, un quadro di Raffaello) Kupio sam jednog Dantea, jednog Rafaela ( = kupio sam Danteovu knjigu Bo anstvena komedija, jednu Rafaelovu sliku) . Il Caravaggio ha lasciato molti dipinti. Karava o je ostavio mnogo slika. Ho ascoltato la Madonna. Ho incontrato la Maria. Slu ala sam (poznatu peva icu) Madonu. Srela sam (na u) Mariju. 2) Kod prezimena upotreba lana je promenljiva. Naj e e se izostavlja, a ako se koristi lan ispred prezimena to onda ozna ava da je li nost poznata, ili da je mi poznajemo; tako e kada pominjemo porodice po prezimenu mo emo da koristimo lan u mno ini. Kod enskih lica, kada se pominje samo prezime a izostavlja ime, ispred prezimena se koristi lan la . Primeri: Verdi un celebre compositore italiano. Verdi je poznati italijanski kompozitor. Mi ha chiamato il Morandi. Nazvao me Morandi ( na poznanik). La Deledda e la Duse hanno pubblicato molti romazi. (Spisateljice) Deledda i Duse objavile su mnoge romane. I Medici, gli Sforza e i Borgia sono famose famiglie medievali. Medi i, Sforza e Bord ija su poznate srednjevekovne porodice. 3) Ispred imena gradova lan se ne koristi, osim kada je to sastavni deo njihovog imena. lan se koristi ako ispred imena grada stoji jedan ili vi e atributa. N.pr. Milano una grande citt industriale. Milano je veliki industrijski 8

grad. Ho visitato Londra e Parigi. Posetila sam London i Pariz. Roma la capitale dellItalia. Rim je glavni grad Italije. La bella, famosa e romantica citt di Venezia. Lep, poznat i romanti an grad Venecija. La Spezia si trova in Liguria, mentre Il Cairo la capitale dellEgitto. La Specija se nalazi u Liguriji, dok je Kairo glavni grad Egipta. 4) Ispred imena planina, reka, velikih ostrva, kontinenata, zemalja i pokrajina stoje lanovi: Primeri: LEtna Etna (vulkan) Il Monte Bianco Monblan (planina) Gli Appennini Apenini (planinski lanac) Il Tevere, il Po, lArno Tibar, Po, Arno (reke) La Sicilia, la Corsica Sicilija, Korzika (ostrva) LEuropa, lAfrica Evropa, Afrika Il Canad, L'Italia, la Serbia Kanada, Italija, Srbija Il Piemonte , la Toscana, l'Umbria Pjemonte, Toskana, Umbrija Kada su u pitanju imena kontinenata, zemalja i pokrajina enskog roda uz predlog in i di ne korsite se lanovi. Primeri: Vado in Africa, in America. Idem u Afriku, Ameriku. Vado in Italia, in Francia, in Svizzera. Idem u Italiju, u Francusku, vajcarsku. Sono stata in Toscana e in Umbria. Bila sam u Toskani i u Umbriji. Ali: Sono stata nel Belgio e nel Canad. Bila sam u Belgiji i u Kanadi. Vado nel Piemonte. Idem u Pjemonte. I vini di Toscana e i formaggi dItalia sono molto buoni. Vina iz Toskane i sirevi iz Italije su veoma dobri. 5) Kada imenica stoji kao predikat, po pravilu nema lana

Primeri: Essi sono amici dallItalia. Oni su prijatelji iz Italije. Egli insegnate di scuola media. On je nastavnik u srednjoj koli. Napomena: upotreba lana u odgovorima Chi quel ragazzo ? Ko je onaj mladi ? E il figlio del dottore. To je doktorov sin. 9

Che cos quel giovane? ta je onaj mladi ? E studente di medicina. On je student medicine. Ako je predikat bli e odre en atributom, u jednini obi no stoji neodre eni lan, dok se u mno ini lan izostavlja. Primeri: Tu sei un bravo ragazzo. Ti si dobar de ko. Esse sono brave ragazze . One su dobre devojke. Voi siete studenti universitari. Vi ste studenti. 6) Ispred imenice u funkciji apozicije ne stoji lan. Primeri: Roma, capitale dellItalia. Rim, prestonica Italije. Foscolo, autore dei Sepolcri. Foskolo, autor Grobova. Divina commedia, opera di Dante. Bo anstvena komedija, Danteovo delo. 7) Kada nabrajamo neodre eni broj lica ili navodimo neodre ene koli ine predmeta, ispred imenice se lan se izostavlja: Primeri: In questo ristorante vengono spesso attori, scrittori, pittori e musicisti. U ovaj restoran esto dolaze glumci, pisci , slikari i muzi ari. In questo negozio ci sono bellissimi abiti, camicie, gonne e magliette. U ovoj radnji ima prelepih haljina, bluza, sukanja e majica. Mangio volentieri la frutta: mele, arancie, ciliege, albicocche e uva. Rado jedem vo e: jabuke, narand e, tre nje, breskve i gro e. 8) U nazivima dela i raznim natpisima lan se ne koristi Primeri: Dizionario della lingua italiana Re nik italijanskog jezika Prefazione, Capitolo Primo - Predgovor, Prvo poglavlje Entrata Uscita - Ulaz izlaz Via Garibaldi Ulica Garibaldi 9) Ispred imena dana i meseca lan se ne koristi, osim u slu aju kada prethodi atribut ( esto i kada sledi) Primeri: Oggi marted, 18 maggio. Danas je utorak, 18. maj. Marco arriva gioved prossimo. Marko dolazi slede eg etvrtka. Domenica partiamo al mare. U nedelju polazimo na more. In agosto andremo in Italia. U avgustu emo i i u Italiju. 10

Ali: Il primo sabato del mese si lavora. Prve subote u mesecu se radi Nel prossimo settembre vado in Fracia. Idu eg septembra idem u Francusku Era il triste novembre. Bio je tu an novembar. E' arrivato nel marzo del 2000. Do ao je u martu 2000. 10) Ispred pokaznih prideva QUESTO/A, QUELLO/A ( i u mno ini) nikada ne stoji lan, ni predlog sa lanom : Primeri: Questo libro molto interessante. Ova knjiga je veoma interesantna. In quella via abita Giovanna. U onoj ulici stanuje Jovana. Ho dato le borse a queste ragazze. Dala sam torbe ovim devojkama. Ti ho parlato di questi ragazzi. Govorio sam ti o ovim mladi ima. Ho preso il biglietto da quello studente. Uzeo sam kartu od onog studenta. Quegli studenti sono italiani. Oni studenti su Italijani. Napomena: Treba imati na umu da je u osnovi i odre eni lan (il,lo,lo ...) pokazni pridev. 11) lan se ne koristi ispred imenice u odre enim predlo nim izrazima kao to su na primer: andare a casa, restare a casa i i ku i, ostati kod ku e andare in giardino i i u ba tu tornare in albergo vratiti se u hotel stare in casa - biti kod ku e venire in macchina (in treno) do i kolima (do i vozom)

12) lan se izostavlja ispred atributa koji ozna ava materiju, sastav, sredstvo Primeri: Una casa di pietra. Ku a od kamena (kamena ku a) Un braccialetto d'argento. Narukvica od srebra (srebrna narukvica). Il vaso di vetro. Vaza od stakla . (Staklena vaza). Un uomo d'ingegno . Pametan ovek. Il mulino a vento. Vetrenja a. Andare in bicicletta. Voziti se biciklom. 13) lan se izostavlja ispred atributa koji ozna ava svrhu. Primeri: Carte da giuoco karte za igranje. Camera da letto spava a soba Sala da pranzo trpezarija Abito da sera ve ernje odelo Scarpe da tennis sportske patike (doslovno: cipele za tenis) 14) lan se esto izostavlja u poslovicama i izrekama: 11

Primeri: Chi pecora si fa lupo lo mangia. Ne budi med da se svet ne poli e. (dosl. Ko se pona a kao ovca, vuk ga pojede) Sanit e libert valgon pi duna citt. Zdravlje i sloboda vrede vi e od itavog grada. Chi si pasce di speranza muore di fame. Ko se nadom hrani, umire od gladi

UPOTREBA PARTITIVNOG LANAKada se gramati kim subjektom ili objektom ozna ava neodre ena koli ina, mo e da se koristi partitivni lan: del, dello, della, dei, degli, delle Primeri: Ho comprato del formaggio e della frutta. Kupila sam sir i vo e. Ho incontrato delle amiche. Srela sam (neke) drugarice. Ci sono degli sbagli. Ima (nekoliko) gre aka. Prendo del vino. Popi u malo vina. Mi porti dei dolci? Ho e li mi doneti (malo) kola a? Ci vuole del tempo. Potrebno je neko (izvesno) vreme. Upotreba partitivnog lana nije obavezna, pa prema tome ispravno je i kada se ka e: Ho comprato formaggio e frutta. Kupila sam sir i vo e. Ci sono sbagli. Ima gre aka. Ci vuole tempo . Potrebno je vreme (Treba vremena). Vedo campi e boschi. Vidim polja i ume. Ako ispred imenice koristimo odre eni lan, to zna i da pominjemo stvari ili lica o kojima jeve bilo govora. Primeri: Ho comprato il pane e la frutta. Kupila sam hleb i vo e ( n.pr. hleb koji obi no kupujemo i jabuke). Sono venute le ragazze. Do le su i devojke (n.pr. Ana i Marija). Napomena: Upotreba italijanskog lana mo e da se odrazi na glagolski vid u srpskom jeziku. N. pr. Paolo ha scritto (delle) lettere. Pavle je pisao pisma. Paolo ha scritto le lettere. Pavle je napisao pisma. Partitivni lan ne sme da se koristi: a) u odre nim re enicama 12

Primeri: Non ho comprato frutta. Nisam kupila vo e. Non bevo vino. Ne pijem vino. Non ci sono errori. Nema gre aka. Non ho bisogno di consigli. Nisu mi potrebni saveti. b) kada se ispred imenice nalazi pridev za koli inu: Primeri: Mangio molta frutta e poco pane. Jedem mnogo vo a i malo hleba Voi bevete troppo vino e troppa birra. Vi pijete previ e vina i previ e piva. c) kada su koli ina broj i mera odre eni, korsiti se samo predlog DI: Primeri: Compra un chilo di zucchero. Kupi kilogram e era. Oggi abbiamo due lezioni di italiano. Danas imamo dva asa italijanskog. Prendi tre metri di seta bianca. Uzmi tri metra bele svile. d) u nekim ustaljenim frazama, kao to su n. pr. Ho fretta - urim ( uri mi se) Non ho tempo - nemam vremena Ho fame e sete gladan sam i edan sam Ho sonno spava mi se Abbiamo paura - bojimo se Hanno bisogno di pace potreban im je mir Hai ragione ima pravo

NAPOMENA: Ako se u tim frazama uz imenicu nalazi atribut, mo e da se koristi neodre eni lan: Primeri: Ho una gran fretta veoma mi se uri Ho una fame da lupo gladan sam kao vuk In un secondo tempo kasnije, u neko drugo vreme Abbiamo urgente bisogno di medicinali hitno nam trebaju lekovi

IMENICE(I nomi sostantivi) Imenica (il nome sostantivo) je re koja ozna ava iva bi a (ljude i ivotinje), stvari (predmete) i pojmove ( uklju uju i stanja , radnje, itd.). Imenice se mogu razvrstati na : 1. konkretne ili stvarne imenice (i nomi concreti) 13

ozna avaju bi a i predmete u njihovoj individualnosti i dele se na: a) vlastite imenice ( i nomi propri) koje odre uju pojedina no bi a ili stvari i predmete, geografske lokacije , koji pripadaju istoj vrsti: N. pr. Aldo, Marco, Catarina, Elena, Paola (li na imena ljudi); Fido, Fifi, Rea (imena pasa); il Monte Bianco, il Vesuvio (imena planina, vulkana). Tako e odnose se i na grupe ljudi ili stvari, porodi na imena tj. prezimena, planinske vence, imena naroda. Primeri: I Medici, i Malavoglia (porodice); le Alpi, gli Appennini (planinski venci), i Francesi, i Serbi, gli Italiani (narodi); b) op te imenice (I nomi comuni): bi a ili stvari u op tem smislu, tj. one imenice koje pripadaju istoj vrsti ili kategoriji: luomo ( ovek), il cane (pas), la sedia ( stolica); il fiume (reka); la montagna (planina), il libro (knjiga); u ovu kategoriju spadaju i tzv. apstraktne imenice (nomi astratti): lidea, il concetto, il sogno; c) imena materija (I nomi di materie), tj. imenice koje se odnose na stvari deljive, tako da se ne menja njihova priroda: lacqua (voda) il ferro (gvo e); largento (srebro), laria (vazduh); d) zbirne imenice ( I nomi collettivi) koje ozna avaju celokupnost grupu bi a ili stvari iste vrste : il gregge (stado), una dozzina (tuce), la costellazione (sazve e), la moltitudine (mno tvo). 2. apstraktne ili mislene imenice (nomi astratti): to su pojmovi, tj. stvari koje realno ne postoje: il lavoro (rad), la grandezza (veli ina), lodore (miris) , la felicit (sre a), il cambiamento (promena), il numero (broj), la parola (re ), il pensiero (misao). Granica izme u stvarnih i apstraktnih imenica nije uvek jasno razgrani ena , pa apstraktni pojam mo e da bude personifikovan. N. Pr. La dirigenza (rukovodstvo) = I dirigenti (rukovodioci) 3. Imenice koje ozna avaju kompleksne (slo ene) pojmove L'autunno (jesen), la linguistica (lingvistika), la musica (muzika) la letteratura (knji evnosti, literatura).

ROD IMENICA (GENERE)U italijanskom jeziku postoje dve vrste roda: prirodni rod ( il genere naturale) i gramati ki rod (il genere grammatikale o formale). U italijanskom jeziku postoje dva gramati ka roda, MU KI i ENSKI, koji po prirodi stvari ozna avaju mu ka ili enska iva bi a. Za predmete ili stvari te e je odrediti rod, pa se ti pojmovi mogu prepoznati po karakteristi nim nastavcima. A) Imenice MU KOG RODA u jednini obi no zavr avaju na slovo - o: Primeri: Il libro - knjiga L'albero- drvo L'uomo ovek il ragazzo - mladi il tavolo - sto il telefono telefon 14

Postoje izuzeci od ovog pravila, tj. one re i koje se zavr avaju na o a nisu mu kog roda, kao : La mano (ruka), la radio (radio aparat) , la foto (fotografija), l'auto (automobil), la dinamo (dinamo motor), la moto (motor). (La foto, l'auto i la moto su skra eni oblici od re i fotografia, automobile i motocicletta - a to su imenice enskog roda). Tako e ima i nekoliko jednoslo nih imenica koje zavr avaju na suglasnik, koje su mu kog roda . To su po pravilu re i stranog porekla, i ne menjaju oblik u mno ini, ve se za mno inu samo menja lan. Primeri: Il bar - kafe-bar Il tram - tramvaj il film - film lo sport sport

Imenice koje se zavr avaju na e mogu da budu mu kog ili enskog roda. Primeri imenica mu kog roda: Il latte mleko l'animale - ivotinja Il fiore cvet il giornale - novine Il motore motor il televisore - televizor Il valore - vrednost il grembiule - kecelja Il portone kapija il segnale signal, znak B) Imenice ENSKOG RODA u jednini obi no zavr avaju na slovo -a: Primeri: La casa - ku a La ragazza devojka La porta vrata La borsa ta na la barca barka, amac la domanda - pitanje la visita - poseta la mattina jutro

I ovde postoje izuzeci, tj. re i koje se zavr avaju na a, a mu kog su roda. To su uglavnom neke imenice gr kog porekla, ili su nau ni izrazi: Primeri: Il tema - tema Il problema problem Il programma program Il dilemma - dilema Il telegramma telegram il monarca - monarh il sistema - sistem il diaframma - dijafragma il diagramma - dijagram

Mu kog roda su tako e i slede e imenice koje zavr avaju na a: Il poeta - pesnik ; Il profeta prorok; Il pilota pilot Imenice koje zavr avaju na i ( to su obi no re i stranog porekla ili re i nastale iz latinskih slo enica ) mogu da budu enskog ili mu kog roda: Primeri: 15

( enski rod) La tesi teza La crisi kriza La metropoli metropola La sintassi sintaksa La prassi - praksa

(Mu ki rod) il luned - ponedeljak il marted - utorak il venerd petal il cavatappi - vadi ep il paraurti branik (na autu)

Neke od imenica koje zavr avaju na -e a enskog su roda: Primeri: La capitale prestonica La luce svetlost La fine kraj La cenere pepeo la vocale - vokal la parete - zid la neve - sneg la pace- mir

Imenice koje se zavr avaju na - gione, -zione, -udine su enskog roda. Primeri: La stagione - sezona La ragione - razum La regione - regija La carnagione put, ten l'azione akcija l'abitudine - navika l'introduzione uvod la similitudine - sli nost la prestazione usluga la solitudine - samo a la situazione situacija la moltitudine mno tvo za neke imenice rod se utvr uje na slede i na in:

C. PREMA ZNA ENJU:

a) nazivi drve a i grmlja su mu kog roda (a plodovi su enskog roda) Primeri: L'abete jela Il pino - bor Il melo - jabuka (stablo) Il pero - kru ka (stablo) Il noce - orah (stablo) Izuzeci su slede i: La palma (palma), la quercia (hrast), la betulla (breza) b) Imena reka, jezera i planina su mu kog roda Primeri: Il Piave Pjave (reka) Il Danubio Dunav Il Volga Volga Il Tevere - Tibar il Garda Garda (jezero) il Tricorno - Triglav i Pirenei Pirineji i Dolomiti Dolomiti il ciliegio tre nja (stablo) il prugno ljiva (stablo) l'arancio narand a (stablo) il faggio bukva il tiglio lipa

Izuzeci od ovog pravila su: la Sava (Sava), la Drava (Drava) la Senna (Sena); le Alpi (Alpi), le Ande (Ande) 16

c) Imena dana i meseca su mu kog roda: Primeri: (il) gennaio - januar (il) febbraio . februar (l') aprile - april (il) dicembre - decembar Izuzetak je: la domenica (nedelja) d) Imena plodova (vo a) su enskog roda La mela jabuka La pera kru ka La prugna ljiva La ciliegia tre nja La mandorla badem Izuzeci su: Il limone limun (plod i stablo); il fico smokva (plod i stablo) ; il dattero urma (plod, stablo); il cedro kedar (plod i stablo) e) Apstraktne imenice su enskog roda la bont dobrota la virt vrlina la facolt sposobnost la capacit - sposobnost la tenacia upornost laudacia odva nost l'arancia - narand a la castagna - kesten la noce - orah l'albicocca kajsija la fragola jagoda il luned - ponedeljak il marted - utorak il venerd - petak il sabato subota

f) Imena gradova, pokrajina, ostrva, dr ava su enskog roda Milano Milano Napoli - Napulj Serbia - Srbija Parigi Pariz lItalia - Italija la Sicilia - Sicilija la Lombardia - Lombardija lOlanda Holandija

Izuzeci su: Il Cairo (Kairo); il Brasile (Brazil); il Belgio (Belgija), il Per (Peru), il Canad (Kanada), il Piemonte (Pijemont). D. Imenice sa dva oblika (mu ki i enski) Mnoge imenice u italijanskom jeziku, kao i u na em, koje ozna avaju iva bi a ( ljude li na imena, zanimanja itd. ili ivotinje) imaju esto dva oblika, za mu ki i za enski rod. a) Imenice na - o ( mu ki rod) menjaju nastavak u a ( enski rod) Primeri: 17

Emilio Emilia Maestro maestra Figlio figlia Bambino bambina Ragazzo ragazza Zio zia Nonno nonna

Emilio (Milo ) - Emilija u itelj - u iteljica sin - k er de ak - devoj ica mladi - devojka stric (te a, ujak) strina (tetka, ujna) deda baka

b) Neke imenice koje u mu kom rodu imaju nastavak e, u enskom rodu su na -a Primeri : Signore - signora gospodin - gospo a Padrone padrona gazda - gazdarica Cameriere - cameriera konobar (sobar) konobarica (sobarica) Portiere portiera portir portirka c) Neke imenice koje u mu kom rodu zavr avaju na -e ili a, imaju oblik u enkom rodu sa sufiksom (nastavkom) - essa, i to se mahom odnosi na zanimanja ili titute. Primeri: Studente - studentessa Dottore - dottoressa Professore professoressa Principe principessa Barone baronessa Poeta poetessa student studentkinja lekar lekarka profesor profesorka princ princeza baron baronica pesnik pesnikinja

PREDLOZI I PREDLOZI SA LANOVIMA (PADE NI PREDLOZI)Italijanski jezik nema pade e kao na jezik, tako da se koriste predlozi i predlozi sa lanovima (pade ni predlozi) ispred imenice koja ostaje nepromenjena, sem to mo e da bude u jednini ili mno ini. Menjanje imenice po pade ima, u na em smislu, je slede e: Jednina 1. ku a 2. ku e (iz ku e) 3. ku i 4. ku u 5. ku o 6. u ku i 7. sa ku om Mno ina 1. ku e 2. ku a (iz ku a) 3. ku ama la casa della casa (dalla casa) alla casa la casa (oh) casa nella casa con la casa le case delle case (dalle case) alle case 18

4. 5. 6. 7.

ku e ku e u ku ama sa ku ama

le case case! nelle case con le case

Isto pravilo va i i za imenice mu kog roda ( uz lan il - lo, i - gli) Jednina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. knjiga knjige (iz knjige) knjizi knjigu knjigo u knjizi sa knjigom il libro del libro (dal libro) al libro il libro libro! nel libro con il libro

Mno ina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. knjige knjiga (iz knjiga) knjigama knjige knjige u knjigama sa knjigama i libri dei libri (dai libri) ai libri i libri libri! nei libri con i (coi) libri

Jednina 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. student studenta (od studenta) studentu studenta studentu u studentu sa studentom lo studente dello studente (dallo studente) allo studente lo studente studente ! nello studente con lo studente

Mno ina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. studenti gli studenti studenata (od studenata) degli studenti (dagli studenti) studentima agli studenti studente gli studenti studenti (oh) studenti u studentima negli studenti sa studentima con gli studenti

Za imenice enskog i mu kog roda koje po inju vokalom va i pravilo kao i za upotrebu obi nog lana: n. pr. dellamica, allamico, delluomo, allinterno, nellarmadio, con laereo itd.

19

OSNOVNI PREDLOZI SU:DI - odgovara genitivu, ozna ava pripadnost, ili odgovara na pitanje ije, koga ega . N.pr. il libro di Marco- Markova knjiga A - odgovara dativu, ali ima i duge mogu nosti uz glagole kretanja odgovara na pitanje komeemu, ili gde, do , na ; N. pr. Porto il libro a Maria nosim knjigu Mariji Vado a Roma- Idem u Rim; Da luglio a settembre sono al mare Od jula do septembra sam na moru Sono a lezione Na asu sam DA - odgovara predlozima kod, iz, od, za N.pr. Vado da Marco Idem kod Marka. Vengo da Roma Dolazim iz Rima Da Milano a Roma ci sono cinque ore in treno - Od Milana do Rima je (ide se) pet sati vozom Costume da bagno kostim za kupanje (kupa i kostim) CON - odgovara predlogu sa nekim ili ne im N. pr. Vengo con te a Napoli Idem sa tobom u Napulj. Vado a Roma con laereo (con il treno, con la macchina) Idem u Rim avionom (vozom, autom) SU odgovora predlogu na, u ili o ne emu (uglavnom ide spojeno sa lanom) N.pr. Il libro sul tavolo. Sulle montagne c molta neve. Ho letto un articolo sulla crisi monetaria. Knjiga je na stolu. Na planinama ima mnogo snega. Pro itao sam lanak o monetarnoj krizi. PER - odgovara predlogu za , da (namensko) N. pr. Questo libro per te. Ova knjiga je za tebe. Vado in Italia per studiare litaliano Idem u Italiju da u im italijanski. IN - odgovara predlogu u , a koristi se i uz glagole kretanja N. pr. Sono in ufficio - U kancelariji sam. Vado in Italia Idem u Italiju. TABELA PREDLOGA SPOJENIH SA LANOVIMA (PADE NI PREDLOZI PREPOSIZIONI ARTICOLATE) PREDLOZI + IL DI A DA SU CON* PER* IN DEL AL DAL SUL COL / NEL LO DELLO ALLO DALLO SULLO / / NELLO LA DELLA ALLA DALLA SULLA / / NELLA 20 I DEI AI DAI SUI COI / NEI GLI LE DEGLI AGLI DAGLI SUGLI / / NEGLI DELLE ALLE DALLE SULLE / / NELLE

Predlozi CON i PER naj e e se ne spajaju sa lanom, osim sa il i, tako da ostaju odvojeno. Retko, u arhai nim ili pesni kim oblicima, mo e da se nai e na Pel = per il N.pr. con il ragazzo, con le amiche itd. Per gli studenti, per le sorelle itd.

PRIDEVIGli aggettivi Pridevi su re i koje pobli e ozna avaju ili odre uju imenicu i koji se u rodu i broju uvek sla u sa iemnicom. U italijanskom jeziku pridevi se mogu razvrstati u tri kategorije: 1. Kvalifikativni ili opisni pridevi (aggettivi quaificativi) koji odre uju neku osobinu (n.pr. buono, bello, grande, cattivo, brutto, alto, gentile, rosso, itd.). To je najbrojnija kategorija prideva. 2. Zajedni ki pridevi ili pridevske zamenice (aggettivi indicativi o pronominali) to su pridevi koji ozna avaju pripadnost, polo aj, upitni odnos ili neodre enu koli inu i sli ni su zamenicama, n.pr. mio, tuo, vostro,questo, quello, parecchio, quale , quanto , qualunque). Ova kategorija prideva deli se na nekoliko podvrsta: a) prisvojne zamenice i pridevi; b) povratno-prisvojne zamenice i pridevi; c) pokazne zamenice i pridevi; d) upitne zamenice i pridevi, e) neodre ene zamenice i pridevi 3. Brojni pridevi (aggettivi numerali) . Oni pripadaju poglavlju o brojevima.

PRISVOJNI PRIDEVIPrisvoji pridevi sla u se u rodu i briju sa imenicom. Ispred prisvojne zamenice stoji odre eni lan, koji se sla e u rodu i broju sa imenicom. Jednina Mio, mia Tuo, tua Suo, sua Nostro, nostra Vostro,vostra Loro Primeri: Il mio amico italiano. La mia amica italiana. Il tuo ragazzo simpatico. La tua ragazza simpatica. Il suo lavoro interessante. Ho visto la sua fotografia. Il nostro paese molto bello. La nostra casa grande. Il vostro pranzo pronto. La vostra collega assente. Il loro appartamento piccolo. La loro stanza ordinata. 21 Mno ina miei, mie tuoi, tue suoi , sue nostri, nostre vostri, vostre loro

I miei genitori vivono a Belgrado. Le mie amiche sono belle. I tuoi libri sono interessanti. Le tue idee sono creative. E venuto con i suoi amici. Ha portato le sue poesie. Potete venire con i vostri ragazzi. Siete invitati con le vostre fidanzate. Hanno dimenticato i loro libri. Sono venute con le loro macchine. Kada pominjemo najbli e ro ake, ispred prisvojne zamenice u jednini, ne koristi se lan. To se odnosi na ro ake kao to su : majka, otac, brat,sestra, sin, k er, suprug, supruga, tetka (ujna, strina), te a (ujna, stric), baka, deda.

Primeri: Mia madre e mio padre sono usciti, e mio nonno dorme. Lucia e Paolo sono tua sorella e tuo fratello. Mia nonna e mia zia sono molto gentili. Suo zio va con mio nonno alla partita di calcio. Stasera vado a cena con mio marito e con sua sorella. Tuo figlio studia ingegneria, mentre mia figlia studia lettere .

KOMPARACIJA (PORE ENJE) PRIDEVAPridevi u italijanskom jeziku prate u rodu i broju imenicu. Pridevi, kao i imenice, mogu da se zavr avaju na O, A u jednini, i na I, E u mno ini (za mu ki i enski rod). Tako e postoji i kategorija prideva koji se i u mu kom i u enskom rodu zavr avaju na E, u mno ini na I. N. pr. Bello, bella belli, belle Gentile gentili KOMPARACIJA PRIDEVA Pozitiv bello, bella Komparativ pi ....... di, meno ...... di Primer: Carlo pi bello di Giovanni. Karlo je LEP I od G. Giovanni meno bello di C. G. Manje lep od C. Marina pi brava di Lucia. M. Je bolja, vrednija od L. Lucia meno btava di M. L. Je manje vredna od M. Superlativ relativni: il/la (i/le) pi /meno ............ = naj...... Primer: Carlo il pi bello. C. Je najlep i Marina la pi brava. M. Je najbolja. G. il meno bello. G. Je najmanje lep. Silvia la meno brava. S. Najmanje vredna. Superlativ (apsolutni) Pridev ( oduzme se zadnje slovo) + nastavak issimo/a, issimi /e bell+issimo = bellissimo (veoma lep) Primer: Marco simpaticissimo. M. je veoma simpati an. 22

Marina elegantissima. M. je veoma elegantna. Isto je i za prideve koji se zavr avaju na -E. Primeri: Marco elegante. Marco pi elegante di Marina. Marina meno elegante di Marco. Marco il pi elegante (di tutti). Marco elegantissimo. I professori sono gentili. I professori sono pi severi delle professoresse. Le professoresse sono meno severe dei professori. I professori sono severissimi. Le professoresse sono gentilissime . Questi professori sono i pi severi. Quelle professoresse sono le meno severe. Neki pridevi pridevi imaju pravilnu i nepravilnu komparaciju, kao to su BUONO, CATTIVO, GRANDE , PICCOLO

BUONO/APi /meno buono/a di Il/la pi buono/a Buonissimo/a (veoma dobar) migliore di il/la migliore ottimo/a (odli an,izvrstan)

CATTIVO/APi /meno cattivo/a di Il/la pi (meno) cattivo/a Cattivissimo/a (veoma los) peggiore di il/la peggiore il/la pessimo/a (veona los)

GRANDEpi grande di il/la pi /meno grande grandissimo/a (veoma velik) maggiore di (strariji od, ve i od) il maggiore (najstariji, najve i) il/la massimo/a (maksimalan, najve i)

PICCOLO/APi piccolo/a di Il/la pi /meno piccolo/a Piccolissimo/a minore di (mla i, manji) il minore (najmla i, najmanji) il/la minimo/a (minimalni)

NAPOMENA : voditi ra una da se pridev kao i lan uvek sla u u rodu i broju sa imenicom. GLAGOLI (I verbi) 23

Glagoli su re i koje ozna avaju radnju, zbivanje, stanje, svojstvo ili samo postojanje subjekta. Najve i deo glagola ima puno zna enje i to su takozvani predikativni glagoli, koji sami grade predikat u re enici i to je glagolski predikat. N. pr. Noi cantiamo. Mi pevamo. I bambini dormono. Deca spavaju. Il vento soffia. Vetar duva. U ovim primerima glagoli cantiamo, dormono, soffia su glagolski predikati. Postoje i glagoli bez potpunog zna enja koji tra e imensku ili pridevsku dopunu da bi se izrazilo puno zna enje. To su takozvani kopulativni glagoli, koji sa dopunom grade imenski predikat. N. pr. La lezione interessante. Predavanje je interesantno. LEuropa un continente. Evropa je kontinent. Il film sembra interessante. Film deluje interesantno. Sono rimasto sorpreso. Ostao sam iznana en. Kopulativni glagoli slu e kao veza spona (kopula) izme u subjekta i imenskog dela predikata. Najva niji kopulativni glagol je essere (biti) . Mo emo da pomenemo i slede e glagole: sembrare ( initi se, izgledati), diventare (postati), chiamarsi (zvati se), essere nominato ( biti postavljen, biti imenovan). N. pr. E stato nominato direttore. Postavljen je za direktora. Sei diventata pallida. Prebledela si. Sembri allegra. Izgleda veselo (izgleda da si vesela). Postoje i brojni glagoski izrazi, kao spoj dve ili vi e re i koje izra avaju jedinstveni glagolski pojam. N. pr. Aver bisogno (di) Andare a cavallo Far sapere Far ridere - trebati ne to - jahati - obavestiti, javiti , poru iti - nasmejati, naterati na smeh

Glagolske odredbe (Determinazioni verbali) Jednim nastavkom glagol mo e da izrazi per odredbi: 1. Lice: prvo, drugo, tre e 2. Broj : jednina , mno ina 3. Na in : a) indikativ, konjunktiv, kondicional, imperativ (odre eni glagolski na in) b) infinitiv, particip, gerundiv (neodre eni glagolski na ini) 4. Vreme: 24

a) prezent, imperfekt, aorist, futur I (prosta vremena) b) perfekt, pretpro lo slo eno vreme I, pretpro lo slo eno vreme II, futur egzaktni (slo ena vremena) 5. Glagolsko stanje: aktiv i pasiv. Aktiv se deli na : - direktno prelazne glagole - indirektno prelazne glagole - neprelazne glagole - i povratne Direktno prelazni glagoli (verbi transitivi diretti) su glagoli koji imaju direktan ili bli i objekat u akuzativu ili u partitivnom genitivu. N. pr. Ho letto un libro interessante. Pro itala sam interesantnu knjigu. Abbiamo comprato dei libri. Kupili smo (neke) knjige. Indirektno prelazni glagoli (verbi transitivi indiretti) su oni glagoli koji uvode dalji ili indirektni objekat: N.pr. Il treno passato per il ponte. Voz je pre ao preko mosta. (Il treno ha attraversato il ponte). (Voz je pre ao most). Hanno paura di lui. (Lo temono) Pla e ga se.

Ci siamo imbattuti in lui. Naleteli smo na njega. (Sreli smo ga). (imbattersi sresti, naleteti na nekoga = incontrare qualcuno) Abbiamo incontrato lui. Sreli smo njega. Dalji objekat, po pravilu, mo e da se zameni akuzativom. Neprelazni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli iza kojih ne stoji objekat , kao i glagoli kretanja. N. pr. Giovanna arrivata poco fa. I prati verdeggiano. Partiamo tra due ore. Egli venuto ieri da me. Jovana je stigla malo pre. Livade se zelene. Polazimo za dva sata. On je do ao ju e kod mene.

Neki glagoli mogu da se upotrebljavaju i kao prelazni i kao neprelazni. N.pr. Abbiamo cantato una canzone - Pevali smo jednu pesmu Hanno cantato a orecchio Otpevali su po sluhu 25

Povratni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli koji u infinitivu imaju povratnu zamenicu si ( u na em jeziku se). Postoje apsolutno povratni glagoli (riflessivi assoluti) koji se upotrebljavaju samo u povratnom obliku, ostali glagoli imaju uz redovan oblik (prelazni glagol) i mogu nost povratne forme (gde subjekat izvr ava radnju na sebi), s tim to se tada menja njihovo zna enje. Primer : (apsolutno povratni glagoli) accorgersi vergognarsi pentirsi - opaziti, primetiti ne to - sramiti se - pokajati se

Primer : (povratni glagoli) Difendersi - braniti se Lavarsi - umivati se Alzarsi ustati Difendere - braniti Lavare prati Alzare - podi i

U italijanskom postoje tri kategorije glagola tri konjugacije, koje se u infinitivu prepoznaju po glagolskim nastavcima . Tako je za prvu konjugaciju karakteristi an nastavak -are Za drugu konjugaciju je nastavak -ere Za tre u konjugaciju je nastavak - ire Shodno tome, da bismo dobili glagolsku osnovu, na koju se dodaju li ni nastavci, za gra enje raznih vremena, odbijemo karakteristi ne nastavke are, ere, ire. U italijanskom jeziku ima dosta nepravilnih oblika kao i izuzetaka, pa tako i u ovom slu aju ima odstupanja od pravila, u smislu da su neki glagoli u infinitivu, koji poti u direktno iz latinskog oblika, u sa etoj formi, te da njihovi glagolski nastavci ne odgovaraju onoj konjugaciji kojoj nastavak pripada. Ti glagoli imaju glagolsku osnovu izvedenu iz latinskog oblika. U kategoriju nepravilnih glagola spadaju i pomo ni glagoli essere (biti) i avere (imati), koji su izuzetno va ni po to se koriste i za gra enje slo enih vremena.

GLAGOLSKA VREMENAPREZENT Sada nje vreme Ovo vreme se koristi za iskazivanje radnje u sada njem vremenu i uglavnom se sla e sa upotrebom u na em jeziku, ali mo e da se koristi i za blisku budu nost, to se u srpskom iskazuje futurom . N. Pr. Oggi parto per la Svizzera. Danas putujem za vajcarsku. Io lavoro in una libreria. Ja radim u knji ari. Che cosa facciamo stasera? ta emo da radimo ve eras? Domani vado in viaggio. Sutra idem na put Sutra u i i na put. Gradi se tako to se na glagolsku osnovu dodaju li ni nastavci. 26

Primeri: - are PARL-ARE Io Tu Lui/lei Noi Voi Essi/loro parl-o parl-i parl-a parl-iamo parl-ate parl-ano

-ere VED-ERE ved-o ved-i ved-e ved-iamo ved-ete ved-ono ESSERE sono sei siamo siete sono

-ire PART-IRE part-o part-i part-e part-iamo part-ite part-ono AVERE ho hai ha abbiamo avete hanno

Prezent pomo nih glagola

(Io) (tu) (lui,lei, esso,essa) (noi) (voi) (essi, esse, loro)

Li na zamenica ne mora da se koristi ispred glagolskog oblika, po to se po glagolskom nastavku razume koje lice je u pitanju, ali se koristi kada elimo ne to da naglasimo. N. pr. Sono a casa. Kod ku e sam. Io sono a casa, mamma e pap sono usciti. Ja sam kod ku e, a mama i tata su iza li. Avete un po' di tempo? Da li imate malo vremena ? Noi abbiamo fretta, ma essi possono restare. Mi urimo, ali oni mogu da ostanu. Kod povratnih glagola prezent se gradi na isti na in, s tim to se ispred glagolskog oblika nalaze nenagla ene li ne zamenice (koje odgovaraju na em se). U italijanskom samo se u infinitivu povratna zamenica si spaja sa glagolom na kraju (lavarsi, sedersi, vestirsi) a kada se menja po licima tada se nalazi ispred glagolskog oblika. U na em jeziku se u svim licima koristi povratna zamenica se ja se umivam, ti se umiva .... oni se umivaju, dok se u italijanskom taj oblik menja po licima, a prevodi se u na em jeziku kao SE ( iako bi doslovno zna ilo me, te se, nas,vas, njih). Tako e, treba napomenuti da italijanski povratni glagoli ne odgovaraju uvek povratnim glagolima na srpskom (kao n.pr. sedersi = sesti). Primer: lavarsi (umivati se) sedersi (sesti) mi siedo ti siedi si siede ci sediamo vi sedete 27 vestirsi (obla iti se) mi vesto ti vesti si veste ci vestiamo vi vestite

(Io) mi lavo (tu) ti lavi (lui,lei, esso,essa) si lava (noi) ci laviamo (voi) vi lavate

(essi, esse, loro) si lavano

si siedono

si vestono

Postoji tako e i kategorija glagola koji se zovu inkoativni (incoativi) koje karakteri e umetak isc izme u glagolske osnove i glagolskog nastavka, koji su uglavnom glagoli po tre oj konjugaciji. Primeri - Prezent: Finire (zavr iti), Capire (razumeti), Preferire (vi e voleti, preferirati) Tradire (izdati), Ribadire (ponoviti, potvrditi) i drugi. Primer: io tu Lui/lei FINIRE, CAPIRE finisco , capisco noi fniamo, capiamo finisci, capisci voi finite, capite finisce, capisce essi/esse finiscono , capiscono

PRIMERI NEKIH NEPRAVILNIH GLAGOLA (PREZENT)Fare ( od lat. facere) II konj. - initi, raditi

io faccio noi facciamo tu fai voi fate Lui/lei fa essi/esse fanno Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od FARE. . sopraffare - savladati . disfare razlo iti, rasturiti . rifare ponovo uraditi, preraditi . soddisfare ispuniti, zadovoljiti Dare I konj. io tu Lui/lei dati (Prezent) do dai da noi diamo voi date essi/esse danno piti noi voi essi/esse re i, kazati noi voi essi/esse diciamo dite dicono 28 beviamo bevete bevono

Bere (od lat. bevere) II konj. io tu lui/lei bevo bevi beve

Dire (od lat. dicere) II konj. Io Tu lui/lei dico dici dice

Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od DIRE, ali se to ne odnosi na glagole TRADIRE izdati, izneveriti, ARDIRE smeti, koji spadaju u kategoriju inkoativnih glagola (tradisco, tradisci, tradisce ......., ardisco, ardisci, ardire ....) - predire predskazati - disdire otkazati - indire zakazati - ribadire - ponoviti, ponovo re i - contraddire suprotstaviti se Porre (od lat. ponere) II konj. staviti Io Tu Lui/lei pongo poni pone Noi Voi Essi/esse poniamo ponete pongono

Po istoj analogiji menjaju se i svi glagoli izvedeni od PORRE. . proporre predlo iti . predisporre preraspodeliti, rasporediti . disporre - rasporediti . comporre - sastaviti, komponovati . sottoporre podneti (na uvid), pokazati . imporre nametnuti . deporre odlo iti, deponovati . apporre polo iti, staviti . indisporre - oneraspolo iti . trasporre pomeriti, preneti, transponovati . supporre pretpostaviti . contrapporre suprotstaviti Condurre (conducere od ducere ) voditi Io conduco Tu conduci Lui/lei conduce Noi conduciamo Voi conducete Essi/esse conducono

Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od DUCERE (-DURRE). . dedurre izvesti ( zaklju ak) . sedurre zavesti . tradurre prevesti . indurre navesti, nagovoriti, indukovati . addurre izneti, navesti . introdurre uvesti, upoznati . ridurre - smanjiti . riprodurre reprodukovati, preneti Trarre (trahere) izvla iti, izvu i Io traggo Tu trai Lui/lei trae Noi traiamo Voi traete Essi/esse traggono 29

Kao i drugi oblici izvedeni od latinskog glagola Trahere - trarre. . contrarre sklopiti . detrarre oduzeti . ritrarre naslikati . estrarre izvaditi, izvu i . distrarre odvu i pa nju . sottrarre oduzeti . astrarre abstrahovati . protrarre produ iti, odugovla iti Postoji i kategorija takozvanih modalnih ili na inskih glagola to su POTERE, VOLERE, DOVERE (mo i, hteti ili eleti , morati) koji su nepravilni, iza kojih mo e da stoji imenica kao objekat (osim kod potere i dovere) ili se koristi drugi glagol u infinitivu, kojim se obja njava radnja, po to ovi glagoli ne mogu samostalno da stoje u re enici jer njihovo zna enje nije odre eno. Glagol SAPERE (znati) ne spada u modalne glagole, ali se koristi na sli an na in. POTERE Io Tu Lui/lei Noi Voi Essi/loro posso puoi pu possiamo potete possono VOLERE voglio vuoi vuole vogliamo volete vogliono DOVERE devo devi deve dobbiamo dovete devono SAPERE so sai sa sappiamo sapete sanno

Primeri: Io posso restare. Voi potete andare. Noi possiamo guidare la macchina. Ja mogu da ostanem. Vi mo ete da idete. Mi mo emo da vozimo auto. Io voglio un caff. Lei vuole partire. Essi vogliono guardare la televisione. Ja ho u ( elim) kafu. Ona eli da krene (da otputuje). Oni ele da gledaju televiziju. Tu devi studiare. Voi dovete andare a casa. Esse devono presentarsi al concorso. Ti mora da u i . Vi morate da idete ku i. One moraju da se pojave na konkursu. Io so linglese. Io so suonare. Ja znam engleski. Ja znam da sviram.

IMPERATIVVreme kojim se izra ava neka naredba, elja ili neki podsticaj, a u negativnom obliku mo e da ozna ava i zabranu.

30

Gradi se od glagolske osnove + nastavaka po licima, s tim to ne postoji oblik za 1. lice jednine. Nastavci se razlikuju po konjugacijama (-are, -ere, -ire) PRIMERI: STUDIARE 1. Io ///// 2. (tu) studia ! 3. Lui/lei studi ! 1. (noi) studiamo ! 3. (voi) studiate ! 4. (loro) studino ! SCRIVERE //// scrivi ! scriva ! scriviamo! scrivete! scrivano! USCIRE ///// esci ! esca ! Usciamo ! Uscite ! Escano !

INKOATIVNI GLAGOLI SE PONA AJU SLI NO KAO I U PREZENTU, PO TO GLAGOLSKA OSNOVA UKLJU UJE I UMETAK -ISCPrimer: FINIRE 1. /// 2. (tu) finisci! 3. lui/lei finisca! 1. noi finiamo ! 2. voi finite ! 3. loro finiscano ! KADA SE RADI O ZABRANI, ISPRED GLAGOLSKOG OBLIKA STOJI NON, OSIM ZA DRUGO LICE JEDNINE GDE SE KORISTI NON + infinitiv. Primeri: Giorgio (tu) prendi una mela ! or e, (ti) uzmi jabuku! Giorgio (egli) prenda una mela ! Neka or e uzme jabuku! Maria (lei) porti il libro ! Neka Marija donese knjigu! Ragazzi (noi), prendiamo un caffe! Hajde da popijemo (mi) kafu! Ragazzi (voi) prendete un panino! Deco (vi) uzmite sendvi ! Le ragazze (esse) prendano i dolci! Neka se devojke (one) poslu e kola ima. Giorgio (tu) , NON PRENDERE i dolci ! or e, nemoj da uzima slatki e! (ZABRANA). Paolo (egli) non prenda i libri. Neka P. ne uzme knjige. Maria (lei) non scriva il compito. Neka M. (ona) ne pi e zadatak. Ragazzi, (noi) non diciamo bugie ! (Hajde) da ne govorimo la i! Ragazzi (voi) non dite bugie! Deco, nemojte da govorite la i! I ragazzi (essi) non dicano bugie ! Neka oni ne govore la i. Za u tivo obra anje koristi se tre e lice jednine u enskom rodu: Lei signora, Lei signore 31

(Lei) Signora, venga, si accomodi ! Gospo o, do ite, izvolite( raskomotite se)! Signore, prenda il caffe! Gospodine, uzmite kafu! Signora (Lei), non dica questo. Gospo o nemojte tako da govorite! Signore (Lei), non venga domani. Gospodine nemojte da do ete sutra. U mno ini III lice: Signori (essi), vadano a casa! Gospodo , idite ku i! Signore (esse), si siedano! Gospo e, sedite!

32