İktisada giriş unite20

8/4/2019 ktisada Giri unite20

1/39

455

BLACK320 C

Gnmz iktisat teorisinde genel kabul gren bir yaklaflma gre ekonomik b-ymenin motoru eitim ve teknolojidir. Robert Barro, Paul Romer, Bradford De-

Long ve Gary Becker gibi iktisatlar, eitim ve teknolojinin bymedeki rol ile

ilgili alflmalar yapan iktisatlarn baflnda geliyor. Bu iktisatlardan DeLong

teknolojik geliflmelerin rolne dikkat ekerken Eitim Tsunamisi olarak adlandr-

d bir olguya dayanyor. DeLong, eitim ve buna bal olarak teknolojinin b-

ymeye etkisini, katlanarak byyen bir deprem dalgasna benzetiyor. Sz edi-

len iktisatya gre bu etki giderek daha da artacak. Eitimin lkedeki retim ar-

tflna yapaca gittike byyen katknn nasl ortaya kacan deerlendirebi-

lir misiniz?

455

EkonomikBymeve Kalknma20


2/39

BafllarkenCumhuriyetin ilanndan 2002 ylna kadar geen 79 yllk srede, Trkiyederetim hacmi ylda ortalama yzde 4.8 orannda artmfltr. Ayn dnemde s-

panya, Gney Kore, Portekiz, Tayvan ve Yunanistan gibi lkeler Trkiyeden da-ha fazla retim artfl gereklefltirmifllerdi. Acaba bunun nedeni sz konusu lke-lerdeki iflilerin Trk iflilerinden daha alflkan olmas m, eitimin kalitesininbu lkelerde daha iyi olmas m, yoksa bu lkelerin daha etkin retim teknikleriuygulamas mdr? Bu sorularn cevabnn verilebilmesi, makro iktisadn nemlibir parasn oluflturan, ekonomilerin neden ve nasl bydklerinin anlafllma-sn gerektirmektedir.

Makro iktisadn olduka genifl bir blm, ekonomik konjonktrn aklan-masna ayrlmfl olmasna karfln, uzun dnemde ekonomideki refah dzeyininartt da bir gerektir. Byklerinizle yaptnz sohbetlerde lkemizde meydanagelen refah artflna iliflkin ipular elde edebilirsiniz. rnein, ailenizde birkakifli, gaz lambas flnda nasl ders alfltklarndan mutlaka sz etmifl ve sizin nekadar rahat bir ortamda yafladnz Bizim zamanmzda ... fleklinde baflla-

yan rneklerle ispatlamaya alflmfltr. Aslnda bu rnekler Trkiyenin yafladrefah artflnn gstergeleri olarak deerlendirilebilir. Dnyann dier lkelerindede durum farkl deildir. Ancak retimin, bir dier deyiflle reel GSMHnn artfloran lkeden lkeye farkllk gstermektedir. Bu nitede, sz konusu artfl eili-mini yaratan faktrleri ve lkeler arasnda sz konusu artfl orannn farkllklargstermesinin nedenlerini arafltracaz.

retim artflnn farkl olmasnn yan sra, lkelerin sahip olduu yaflamstandartlar da farkllklar gstermektedir. Dnyann zengin ve yoksul lkeleriarasndaki yaflam standard farkllklar gnmzde ok byk boyutlara ula-mfltr. rnein ABDde ortalama insan mr 77 yl iken Mozambikte 47 yldr.Burmada nfusun sadece yzde 25nin salkl su kaynaklar kullanabildiitahmin edilirken, Burundide flehirlerdeki konutlarn sadece yzde 23ndeelektrik bulunmaktadr. Bu nitede, yukarda sz edilen trde gstergeler kul-

lanarak, yoksulluun nasl llebileceini ve yoksulluktan kurtulabilmek, yaniekonominin kalknmasn hzlandrabilmek iin uygulanan politikalar da elealp tartflacaz.

Anahtar Kavramlar Ekonomik byme Kifli baflna reel GSMH Teknoloji Verimlilik Toplam faktr verimlilii Baml nfus e dnk kalknma stratejileri thal ikamesi Dfla dnk kalknma stratejileri hracat ikamesi Dual ekonomi

AmalarmzBu niteyi tamamladnzda...

1. Ekonomik byme kavramn ve bu amala kullanlabilecek gstergeleri ta-nmlayarak, ekonomik bymeyi belirleyen faktrleri,

2. Ekonomik kalknma kavramn ve ekonomik byme ile farkn tanmlayarakgeliflmekte olan lkelerde ekonomik kalknmay geciktiren faktrleri,

3. Ekonomik kalknmann hzlandrlabilmesi iin, uygulanan politikalarn te-mel zelliklerini

... aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

456 Ekonomik Byme ve Kalknma


3/39

EKONOMK BYME VE BYMEY BELRLEYENFAKTRLER

Ekonomik byme kavramn ve bu amala kullanlabilecek gs-

tergeleri tanmlayarak ekonomik bymeyi belirleyen faktrleri

aklayabilmek

Byme ve Reel GSMHZaman ierisinde ekonomilerin nasl bir geliflme sergilediini inceleyebilmek iin,iktisatlar iki adet ekonomik byme lt kullanrlar: Reel GSMH ve kifli bafl-na reel GSMH.

Ekonomik byme reel GSMHdaki artfltr. Bir ekonomide daha ok malve hizmet retildii srece, reel GSMH artar ve toplum daha fazla tketme ola-nana kavuflur. Bir ylda reel GSMHda meydana gelen yzde deiflimi hesap-

layabilmek iin reel GSMHdaki deiflim miktarn yln bafllangcndaki reelGSMH deerine bleriz. Bu flekilde hesaplanan reel GSMHdaki bir nceki d-neme gre yzde deiflim oran, ekonomik byme oranolarak adlandrlr.rnein, Trkiyede 2002 yl reel GSMH deeri, 1987 fiyatlar ile yaklaflk 116.2trilyon lira, 2001 yl reel GSMHs ise yaklaflk 107.8 trilyon liradr. Buna greTrkiye ekonomisi 2002 ylnda bir nceki yla gre yaklaflk yzde 7.8 orann-da bymfltr:

1980-2001 yllar arasnda dnyann sanayileflmifl lkeleri ortalama olarak yldayzde 2.9 byme sergilerken, geliflmekte olan lkeler ayn dnemde ortalamaolarak ylda yzde 6.1 orannda byme sergilediler. Byme oranlarn 0.061 ve0.029 fleklinde ifade ettiimizde bunlar arasndaki farkllk size ok nemli gelme-yebilir. Ancak byme oran zamana bal olarak katland iin kk gibi gr-nen bu fark aslnda olduka nemlidir. Reel GSMHnn her yl belirli bir orandabymesi, kk gibi grnen bu farkn zaman ierisinde bymesi anlamnagelmektedir. Aflada yer alan fiekil 20.1 bileflik byme orannn yarataca etki-leri gstermektedir. fiekilde stte yer alan eri ekonominin ylda yzde 6.1 by-mesi durumunda GSMHnn izleyecei seyri gsterirken, altta yer alan eriGSMHnn ylda yzde 2.9 bymesi durumunu gstermektedir.

457Ekonomik Byme ve Bymeyi Bel i r leyen Faktrler

A M A

1

Ekonomik byme: ReelGSMHdaki artfltr.

Ekonomik byme oran:Reel GSMHda, bir ncekidneme gre meydana gelenyzde artfl orandr.

Reel GSMHnn her yl belirlibir oranda bymesidurumunda, byme orankk bile olsa, zamanierisinde GSMHnnkatlanmasylasonulanmaktadr.

fiekil 20.1

Hzl ve Yavafl Bymenin Sonular: Yldaortalama yzde 6.1 orannda byyen birekonomi ile yzde 2.1 orannda byyen birekonominin reel GSMH deerleri bafllangtaayn olarak kabul edildiinde, ksa sre iindebyk fark grlmemektedir. Ancak bymebileflik olarak hesaplandnda zaman getikeiki ekonomi arasndaki fark ailmayabafllamaktadr. rnein 40 yln sonunda hzlbyyen ekonominin reel GSMH deeri dflkhzda byyen ekoniminin reel GSMHdeerinin yaklaflk katna ulaflmaktadr.

12108642

01 5 9 13 17 21 25 29 33 37

Hzl Byyenlke (%6.1)

Yavafl Byyenlke (%2.9)

Ekonomik Byme Oran = Yl iindeki deiflme

Bafllang deeri= 116.2 - 107.8

107.8= 0.078


4/39

Her iki ekonomide de bafllangtaki reel GSMH deerinin 1 trilyon lira olduu-nu kabul edelim. Befl yl sonra ylda yzde 2.9 byyen ekonomide reel GSMH1.156 trilyon liraya, yzde 6.9 byyen ekonomide ise 1.345 trilyon liraya ulafl-

maktadr. Grld gibi 5 yl gibi ksa saylabilecek bir srede, ortaya kan fark-llk ok byk deildir. Ancak daha uzun srede, bileflik bymenin yarattfarkllk belirgin bir flekilde ortaya kmaktadr. rnein 40 yl sonra, ylda yzde6.1 byme ve yzde 2.9 bymenin retimde ok byk bir farkllk yaratt g-rlmektedir. Ekonomi ylda yzde 2.9 byrse reel GSMH 40 yl sonra 3.138 tril-yon lira olurken, yzde 6.1 byyen ekonomide reel GSMH 10.681 trilyon lirayaulaflmaktadr. Grld gibi 40 yl sonra yksek byme oran gereklefltirilenekonomide, reel GSMH dierine gre 3 kat daha byk bir dzeye ulaflmaktadr.

Yukarda ortaya koymaya alfltmz rnek, lkelerin neden pozitif ve yksekbir ekonomik byme oran gereklefltirmek istediklerinin cevabn vermektedir.Eer ekonomi her yl sabit bir oranda byrse, 72 kuralnkullanarak retiminka yl iinde ikiye katlanacan kolayca hesaplayabiliriz. 72 saysn byme de-erine blersek, bir saynn ikiye katlanabilmesi iin gerekli sreyi yaklaflk olarakbulabiliriz. rnein, bir bankada 100 milyon liralk vadesiz hesap atrdnz vebankann vadesiz mevduatlara yzde 6 faiz dediini kabul edelim. Eer elde et-tiiniz faiz gelirini bankadan ekmez ve ana paranza ilave edilmesini salarsanzhesabnzdaki para bileflik olarak ylda yzde 6 byyecektir. Faiz oran bu d-zeydeyken, 72 kuralna gre hesabnzdaki parann 200 milyon liraya (yani bafl-langtakinin iki katna) ulaflabilmesi iin yaklaflk 12 yl gemesi gerekmektedir:

Kazanlan faiz gelirinin hesapta birikmesi durumunda, faiz oran mevduattakibyme orann ifade eder. Yukardaki rneimizde faiz oran yzde 3 olsaydyaklaflk 24 yl, faiz oran yzde 25 olsayd yaklaflk 3 yl sonra paranz ikiye kat-lanacaktr. 72 kural her saysal deere uygulanabilir. Reel GSMH ylda yzde 6 ar-tyorsa, her 12 ylda bir ikiye katlanr. Yllk byme oran yzde 3 olan bir eko-nomide ise reel GSMH her 24 ylda ikiye katlanacaktr. Aflada yer alan Tablo20.1, 1980-2000 dnemindeki 30 yllk srede gereklefltirilen ortalama yllk b-yme oranna gre eflitli lkelere ait reel GSMHnn ikiye katlanabilmesi iin ge-rekli sreleri yaklaflk olarak gstermektedir.

458 Ekonomik Byme ve Bymeyi Bel i r leyen Faktrler

72 Kural: Bir saynn ikiyekatlamas iin gerekli sreyiyaklaflk olarak bulabilmekamacyla 72 saysnn yllkartfl oranna blnmesidir.

726

= 12

Tablo 20.1

GSMH BymeOranlar

Ortalama Yllk kiye Katlanma

lke Byeme Oran Sresi

(1980-1999, yzde) (yl)

Gney Kore 9.4 8

Hindistan 6.0 12

Trkiye 4.8 15

Bangladefl 4.6 16

Avustralya 3.6 20

Kolombiya 3.5 21

ABD 3.2 23

Kanada 2.8 26

Japonya 2.7 27

Almanya 1.9 38

Suudi Arabistan 0.8 90


5/39

Tabloda yer alan lkeler, Gney Koredeki gibi yzde 9.4 dzeyinde yksek

bir byme oranndan, Dominik Cumhuriyetindeki gibi yzde 1.7 dzeyinde d-

flk bir byme oranna kadar deiflmektedir. Zaman ierisinde bu ekonomik b-

yme oranlar srdrlrse reel GSMHnn ikiye katlanabilmesi iin Gney Kore

asndan yaklaflk 8 yl, Dominik Cumhuriyeti asndan da yaklaflk 42 yl gerek-

mektedir. Trkiyenin sz edilen dnemde ortalama yllk ekonomik byme

oran yzde 4.8 olduu iin, bu byme orannn srdrlmesi durumunda 2002

yl sonunda 116.2 trilyon lira olan reel GSMH 15 yl sonra ikiye katlanarak 232.4

trilyon liraya ulaflacaktr.

Kifli Baflna Reel GSMHYukardaki paragraflarda ekonomik bymeyi reel GSMHdaki artfl olarak tanm-

ladk. Ekonomik bymenin daha yksek bir yaflam standard ile iliflkili olduu

kabul edilirse, yaptmz bu ekonomik byme tanm yanlfl sonular elde etme-

mize neden olabilir. Bir lke reel GSMHda pozitif bir bymeye sahip olabilir,ancak nfus artfl hz retimdeki artfl hzndan (yani ekonomik byme orann-

dan) bykse kifli baflna retim miktar azalabilir. Bu nedenle iktisatlar, retim-

deki artfl orann nfustaki deiflikliklere gre dzeltirler. Bunun iin kullanlan

kavram, reel GSMHnn nfusa blnmesi ile elde edilen kifli baflna reelGSMHdr. Eer ekonomik bymeyi kifli baflna GSMHdaki artfl olarak tanmlar-sak, ekonomik bymeden sz edebilmek iin lkedeki retim artflnn, nfus ar-

tflndan byk olmas gerekmektedir.

Dnya Bankas ekonomik geliflmenin bir gstergesi olarak her lke iin kifli

baflna reel GSMH deerlerini hesaplamaktadr. Dnya Bankas verilerine gre,

1980-2000 dnemini kapsayan yirmi yllk srede, dflk gelirli lkelerde kifli ba-

flna reel GSMH, ylda ortalama yzde 3.9 artarken, sanayileflmifl lkelerde yzde2.3 orannda artfl gstermifltir. Dikkat ederseniz, kifli baflna reel GSMH asndan

geliflmifl ve geliflmekte olan lkeler arasndaki fark reel GSMH artfl oranna gre

daha dflktr. Yukarda yaptmz aklamalarda, ayn dnemde reel GSMHnn

geliflmekte olan lkelerdeki ortalama yllk artfl oran yzde 6.1, geliflmifl lkeler-

de yzde 2.9 idi. retimdeki artfl oran ile kifli baflna retimdeki artfl oran ara-

snda belirgin bir fark oluflmas, geliflmekte olan lkelerde toplumun refah dze-

yi konusunda deerlendirme yapmak iin sadece reel GSMH artfl oranna bakl-

masnn tehlikelerine iflaret etmektedir. Geliflmekte olan lkelerdeki nfus artfl

oran, geliflmifl lkelere gre nemli lde yksektir. Dolaysyla, geliflmekte

olan lkelerin kifli baflna reel GSMHda geliflmifl lkelere yakn artfl oranlarn ya-

kalayabilmeleri iin, geliflmifl lkelerden daha yksek reel GSMH artfl gereklefl-tirmeleri gerekmektedir.

Ekonomik Bymenin Tanmlanmasndaki SorunlarToplumun daha yksek bir yaflam standardna kavuflmasna olanak tand iin,

ekonomik byme arzulanan bir iktisadi olgudur. Ancak reel GSMHda veya kifli

baflna reel GSMHdaki bir artfl, ortalama olarak lkedeki her vatandafln eskisin-

den daha iyi durumda olaca anlamna gelmemektedir. Sz edilen her iki lt

de, gelirin nasl paylaflld konusunda bir fikir vermemektedir. Ulusal ekonomi

hzl byyebilir ancak bunun sonucunda toplumun dflk gelirli kesimleri yine

yoksul kalrken, zenginler daha da zenginleflebilir. Bu nedenle, kifli baflna reel

GSMHy yaflam standardnn bir gstergesi olarak kullandmzda dikkatli yorum


Kifli baflna reel GSMH: ReelGSMHnn nfusa blnmesiile bulunan deerdir.


6/39

yapmamz gerekir. Aflada yer alan Tablo 20.2 bunun nedenini ak bir flekilde

ortaya koymaktadr. Tablo, Sri Lankada gelir gruplarnn toplam gelir iindeki

yzde paylarn gstermektedir. 1970 ylnda toplumun en yoksul yzde 20lik

grubu lkedeki toplam gelirin yzde 7.5ini, en zengin yzde 20lik grup ise geli-

rin yzde 43.4n almaktadr. 1970 ylndan 1995 ylna gelinceye dek kifli bafl-

na reel GSMH artmasna karfln, tm bireylerin bu bymeden yarar elde ettikle-

rini sylemek mmkn deildir. Nitekim tabloya gre, 1970 ile 1980 yllar arasn-

da toplumun en zengin yzde 20lik diliminin dflndaki dier drt dilimin gelir-

den aldklar pay azalrken, refah dzeyi en yksek olan yzde 20lik dilimin pa-

y daha da artmfltr. Buna gre 1970-1980 aras dnemde elde edilen GSMH art-

flndan toplumun dflk gelirli gruplarnn yararlanamadn sylemek mmkn-

dr. Oysa 1981 ile 1995 yllar arasnda toplumun yoksul gruplarnn toplam gelir-

den aldklar pay artarken, bu dnemde meydana gelen GSMH artflnn bu grup-

larn lehine sonuland grlmektedir.

Bu tablodan kartacamz ders olduka basittir. Ekonomik byme baz grup-

larn daha fazla yararna olabilir. Hatta, yukardaki tabloda da grdmz gibi,ekonomik bymeye ramen toplumda baz gruplarn refah dzeyinin ncekine

gre daha kt hale gelmesi de mmkndr. Dolaysyla reel GSMH veya kifli ba-

flna reel GSMH lkedeki her vatandafln yaflam standardn tam olarak lemez.

Reel GSMH veya kifli baflna reel GSMH ltlerinin yanlfl ynlendirici olabil-

melerinin bir dier nedeni de bu ltlerin yaflamn kalitesi hakknda bir bilgi ver-

memesidir. Toplumun parasal ihtiyalarnn dflnda kiflisel zgrlk, evre, dinlen-

meye ayrlan zaman gibi baz gereksinimleri de sz konusudur. Kifli baflna GSMH

artfl baskc bir politik rejim altnda veya hzla kirlenen bir evre ile birlikte ger-

eklefliyorsa toplumun kendisini daha iyi hissetmesi mmkn deildir. Benzer bir

gerekeyle, ekonomik bymenin sz konusu olmad bir lkede haftalk alfl-

ma saatleri azaltlmfl olabilir. Bu durumda da, kifli baflna reel GSMHda bir artflolmamasna karfln, alflanlar kendilerini daha iyi durumda hissedebilirler.

Kifli baflna reel GSMHy yorumlarken ok dikkatli olmak, bu bykle tafld enfor-

masyondan daha fazla nem vermemek gerekir. Kifli baflna reel GSMH, sadece lkede

gereklefltirilen retimin nfusa blnmesi ile elde edilen bir gstergedir. Bir lkedeki

ekonomik faaliyetler asndan yararl bir gsterge olmasna karfln, ortalama bir vatan-

dafln yaflam standard veya yaflam kalitesi asndan tartflmal bir gsterge niteliindedir.


Reel GSMHda veya kiflibaflna reel GSMHdaki birartfl, ortalama olaraklkedeki her vatandaflneskisinden daha iyidurumda olaca anlamnagelmemektedir.

Tablo 20.2

Sri Lankada GelirDalm

D K K A T

Yllar En dflk kinci nc Drdnc En yksek

yzde 20 yzde 20 yzde 20 yzde 20 yzde 20

1970 7.5 11.7 15.7 21.7 43.4

1981 5.8 10.1 14.1 20.3 49.8

1995 8.0 12.8 15.8 21.5 42.8


7/39

Bymeyi Belirleyen FaktrlerEkonomik byme reel GSMHda veya ayn anlama gelmek zere lkedeki re-

tim miktarnda meydana gelen artfl olarak tanmlandna gre, bir ekonominindaha fazla retebilmesi iin daha fazla kaynaa sahip olmas veya mevcut kay-naklardan daha fazla rn elde etmeyi renmesi gerekmektedir. Ekonomik b-yme ok sayda faktrden kaynaklanabilir. rnein, lkenin sahip olduu ser-maye stoku ve teknolojik ilerlemeler bu faktrler arasnda yer almaktadr. fiimdibu iki faktrden yararlanarak ekonomik bymenin nasl ortaya ktn incele-meye alflalm.

retim imknlar kavramndan hatrlayacanz gibi, daha fazla sermaye malretebilmek, ancak tketim mal retiminin bir miktarndan vazgemekle mm-kn olabilmektedir. Ayn ilke teknolojik ilerlemeler iin de geerlidir. Teknolojikilerleme, arafltrma ve gelifltirme faaliyetlerinin sonucunda ortaya kmakta ve bufaaliyetler de bir miktar kaynak kullanmn gerektirmektedir. Tketim mallar

retiminde kullanlan kaynaklarn bir ksm arafltrma ve gelifltirme faaliyetlerinekaydrlabilir.

Bir lke nfusunun byk bir ksm yoksulluk iinde yaflyorsa, gda ve giyimgibi tketim mallar retiminde kullanlan kaynaklar azaltarak, bunlar sermayemallar retimine veya arafltrma gelifltirme faaliyetlerine kaydrmak son derecegtr. Bu da yoksul lkelerle zengin lkeler arasndaki farkn almasna nedenolmaktadr. fiekil 20.3, retim imknlar erisini kullanarak bu sonucun nasl orta-ya kacan gstermektedir. fieklin sol tarafnda yer alan grafiklere gre zenginlke kaynaklarnn daha byk bir blmn sermaye mallarnn retimine tahsisederken yoksul lke daha fazla tketim mal retmektedir. Sa taraftaki grafiklerise sonucu gstermektedir. Zengin lkenin retim imknlar erisi, daha fazla

miktarda saa doru kayarak lkenin daha fazla zenginlefltiini ifade etmektedir.Dikkat ederseniz, yoksul lkenin retim imknlar erisi de saa doru kaymak-ta, yani bu lke de bymektedir. Ancak bu artfl zengin lkeye gre olduka s-nrl kalmaktadr.

Yukarda yaptmz aklamalara gre, bir ekonominin uzun dnemdeki b-ymesini belirleyen faktrler; lkenin sahip olduu retken kaynaklardaki (iflg-


fiekil 20.2

Sermaye Mallar ve EkonomikByme: Zengin lkeler, fakirlkelere gre, kaynaklarnndaha byk bir ksmn sermayemallarnn retimineayrabilirler. Sermaye mallarnnretimine kaydrlan kaynakmiktar arttka ekonomik

byme oran da daha yksekgerekleflir. Bu nedenle zengin ve

yoksul lkeler arasndaki farkzaman ierisinde gittikebykmedir.

Sermaye mallar

Sermaye mallar Sermaye mallar

Sermaye mallar

Tketim mallar Tketim mallar

Tketim mallarTketim mallar

19952000

2005

19952000 2005

Yoksul lke

Zengin lke


8/39

c, sermaye, doal kaynaklar ve giriflimcilik yetenei) artfl ve teknolojideki iler-lemelerdir. fiimdi bu faktrlerin ekonomik byme zerinde yaratacaklar etkiyiksaca ele alalm.

flgc: Ekonomik byme, iflgc miktarna ve iflgcnn kalitesine balolarak belirlenir. lkedeki iflgc arz alflabilir yafltaki nfusun byklnebaldr. Geliflmekte olan lkelerde doum oran geliflmifl lkelere gre daha yk-sek olduu iin bu lkelerdeki iflgc miktar geliflmifl lkelere gre daha hzlartmaktadr. fiekil 20.3 eflitli geliflmifl ve geliflmekte olan lkelere ait nfus artfloranlarn gstermektedir. Ayn flekilde geliflmifl ve geliflmekte olan lkelere ait or-talama deerler de yer almaktadr. 1990-1999 dneminde geliflmekte olan lkeler-de nfus ylda ortalama yzde 1.6 orannda artarken, geliflmifl lkelerde yzde 0.5orannda artmfltr. 2000-2010 yllarn kapsayan dnem iin Dnya Bankasnntahmini nfus artfl hznn geliflmekte olan lkelerde ylda ortalama yzde 1.5, ge-liflmifl lkelerde ise yzde 0.4 olaca fleklindedir.

Eer byme sadece iflgcndeki artfla bal olsayd, geliflmekte olan lkele-rin geliflmifl lkelerden daha hzl bymesi ve daha byk bir GSMH deerinesahip olmas gerekirdi. Dolaysyla ekonomik bymeyi belirleyen tek faktr iflg-cnn bykl deildir. Daha sonra ele alacamz gibi, verimlilikte grlen ar-

tfllar iflgcndeki snrl artfl telfi edebilir.Sermaye: Mal ve hizmetlerin retimi, sermaye ve iflgcnn bir araya getiril-

mesini gerektirmektedir. Hzl artan iflgc tek baflna ekonomik bymeyi garan-ti edemez. flilerin alflabilmesi iin makine ve tehizata, fabrikalara ihtiya var-dr. lkede fazla sayda ifli, yetersiz dzeyde makine ve tehizat varsa bir iflininfazla retken olmasn beklemek gereki deildir. Bu nedenle sermaye, bymearzusunda olan bir ekonomide en kritik kaynak niteliindedir.

Bir lkenin sermaye mallarna yatrm yapma gc tasarruf etme gcne ba-ldr. Cari tasarruflardaki mevcut ak borlanmayla karfllanabilir; ancak borlan-ma gelecekte yaplmas beklenen tasarruflarla snrldr. Bugn alnan bir bor, ge-lecekte gereklefltirilecek retimin tketilmemesi sayesinde denebilir. Eer kredi

verenler, lkenin gelecekte de rettiinin tamamn tketeceine inanyorlarsa,


fiekil 20.3

eflitli lkelerde Ortalama Ylk Nfus Artfl Hz: Nfus artfl hz lkeden lkeye nemli farkllklargstermektedir. Genel olarak geliflmekte olan lkelerde nfus artfl hz geliflmifl lkelere gre daha yksektir.Dnya Bankas tarafndan yaplan tahminlere gre nfus artfl hz 2010 ylnda geliflmekte olan lkelerdeortalama yzde 1.5, geliflmifl lkelerde ise ortalama yzde 0.4olacaktr.

4,50

3,00

1,50

-1,50

0,00

GOlke

ler

Fas

ran

Macaristan

Trkiye

Bo

livya

Hon

duras

Kenya

in

Hindistan

Ugan

da

Ma

l

Nepa

l

Almanya

Avusturya

Fransa

Ho

llan

da

ngiltere

ta

lya

rlan

da

spanya

Japonya

sve

Kanada

ABD

Ge

liflmifl

2010

1990-1999

1990-1999

2010 3

2

0

1


9/39

Ekonomik Byme ve Bymeyi Bel i r leyen Faktrler

bugn kredi verme eiliminde olmayacaklardr. Bir lkedeki yaflam standard nekadar dflk olursa, tasarruf yapabilmek iin bugnk tketimden vazgeme ei-limi de o kadar dflk olur. Asgari geim dzeyinde veya yaknnda yaflayan birnfus kesimi iin cari tketimden vazgeme olasl olduka dflktr. Bu da ge-liflmekte olan lkelerde, tasarruf orannn neden dflk olduunu aklamaktadr.

Toprak: Bildiiniz gibi, iktisatta bir retim faktr olarak toprak dediimiz za-man yzey, su, ormanlar, madenler ve dier doal kaynaklar kastederiz. Mal vehizmetlerin retimi, iflgc ve sermayenin yanna toprak faktrnn de getirilme-sini gerektirebilir. Bir ekonomide doal kaynaklarn bol olmas ekonomik by-meyi olumlu ynde etkileyebilir, ancak doal kaynaklar tek baflna byme yara-tamaz. Geliflmekte olan lkelerden bazlar (Arjantin, Brezilya gibi) olduka zen-gin doal kaynaklara sahip olmalarna karfln, bu kaynaklarn mal ve hizmet re-timinde kullanlmas konusunda ok fazla baflarl olamamfllardr. Buna karfllkJaponya, olduka snrl doal kaynaa sahip olmasna ramen son 50 ylda ok

byk bir ekonomik byme performans sergilemifltir. Japon tecrbesi akagstermektedir ki zengin doal kaynaklara sahip olmak ekonomik byme iingerekli bir koflul deildir.

Teknoloji: Ekonomik bymeyi belirleyen temel faktrlerden bir tanesi tek-noloji,yani mal ve hizmet retimi iin kaynaklarn bir araya getirilme biimidir.Yeni ynetim teknikleri, bilimsel bulufllar ve dier yenilikler teknolojik ilerlemeyiberaberinde getirir. Teknolojik ilerleme ise belirli bir kaynak kullanm ile dahafazla retime olanak tanmaktadr. Buna gre iflgc ve sermaye stokundaki artfloran belirli iken, teknolojik ilerleme ekonomik byme orann hzlandracaktr.

Teknolojik deiflim lkedeki bilimsel ortamla direkt olarak iliflkilidir. Nfusuneitim dzeyinin artmas, teknolojik yenilik yaratma potansiyelini arttracaktr. Sa-nayileflmifl lkeler geliflmekte olan lkelere gre daha iyi eitilmifl nfusa sahip ol-duklar iin, teknolojik yeniliklerin yaratlmasnda ve gelifltirilmesinde geliflmekteolan lkeler karflsnda nemli bir stnle sahiptirler. te yandan geliflmifl lke-ler ierisindeki en zenginleri, geleneksel olarak GSMHlarnn yaklaflk yzde 2-3n arafltrma gelifltirme (Ar-Ge) faaliyetlerine ayrmaktadrlar. Ar-Ge faaliyetleri-ne ayrlan bu miktar bugnk koflullarda geliflmekte olan lkelerin karfllayamaya-caklar bir yatrm anlamna gelmektedir. Ar-Ge faaliyetlerine ayrlan pay ne kadaryksek olursa, teknolojik ilerleme yaratma olasl da o kadar yksek olacaktr.

Eitim dzeyinin dflkl ve Ar-Ge faaliyetlerine ayrlan fonlarn yetersizli-i ile oluflan snrlamalar yeni teknolojilerin gelifltirilmesi ve kullanlmas asndangeliflmekte olan lkelerin sanayileflmifl lkelerin arkasnda yer almalarna yol a-maktadr. Geliflmekte olan lkeler geliflmifl lkelerin liderliinde gelifltirilen yeni

teknolojileri ancak belirli bir sre sonra retim srecine sokabilmektedirler.

VerimlilikYukardaki aklamalarmzda, retimin sermaye ve iflgc gibi kaynaklara balolarak nasl belirlendiini ortaya koyduk. Bir kaynan retime katksn deerlen-dirmenin yollarndan bir tanesi verimlilik ltn kullanmaktr.Verimlilik, re-timin kullanlan girdi miktarna orandr. Buna gre tek bir kaynan verimliliiniveya tm kaynaklarn genel anlamda verimliliini lmek mmkndr. ktisat-lar, bir ekonominin genel verimliliini tanmlamak iin toplam faktr verimliliikavramn kullanrlar.Toplam faktr verimlilii, lkedeki toplam retimin iflg-c ve sermaye stokuna orandr. Ekonomik byme, hem retim faktrlerinin ar-

tflna hem de teknolojik ilerlemeye bal olarak belirlenmektedir. Teknolojideki

Teknoloji: Mal ve hizmetretimi iin kaynaklarn biraraya getirilme biimidir.

Verimlilik: retimin kullan-lan girdi miktarna orandr.

Toplam faktr verimlilii:lkedeki toplam retiminiflgc ve sermaye stokuna

orandr.


10/39

geliflmeler retim faktrlerinin daha retken (verimli) olmasna olanak tanmakta-dr. lkenin sahip olduu kaynaklarn miktar artarken, kullanlan kaynaklar dahaverimli hale geliyorsa retim artfl kaynak artflndan daha fazla olacaktr. Bunagre ekonomik byme oran toplam faktr verimlilii artfl oran ile kaynaklar-daki artfl oranlarnn toplamndan meydana gelecektir. Ksaca,

fleklinde yazlabilir. flgcndeki artfl nedeniyle retimin ne kadar artaca iflgc-nn retime ne kadar katkda bulunduuna baldr. Ayn flekilde sermayedeki ar-tfl nedeniyle retimin ne kadar artaca da sermayenin retime ne kadar katkdabulunduuna bal olacaktr. Doal kaynaklarda bir deifliklik olmad varsaymaltnda, iflgc ve sermayedeki artfl orann retimdeki artfl oran ile iliflkilendire-bilmek iin bunlarn artfl orann, retime olan nispi katklar ile arpmak gerekir.Sz konusu katklar lebilmenin en kolay yolu ise bu retim faktrlerininGSMHdan aldklar pay kullanmaktr. rnein, geliflmifl bir lkede reel GSMHnnyzde 70i iflgc tarafndan, yzde 30u ise sermaye tarafndan elde ediliyorsa,retim artfl orann belirleyebilmek iin afladaki forml kullanabiliriz:

Bu eflitlikte; TFP toplam faktr verimliliini, L iflgc miktarn, K sermaye sto-kunu ifade etmektedir. Eflitlie gre iflgc miktar (L) ve sermaye stoku (K) sabitkalsa bile, teknolojik geliflme toplam faktr verimliliindeki deiflmeler araclile ekonomik byme yaratabilmektedir. rnein, toplam faktr verimliliinin yl-

da yzde 2 orannda arttn kabul edelim. Byle bir durumda iflgc ve serma-ye stoku sabit kalsa bile ekonomi ylda yzde 2 orannda byyecektir. flgc-nn ylda yzde 2 ve sermayenin ylda yzde 3 orannda arttn kabul edersek,ekonomik byme bu faktrn arlkl toplamna eflit olacaktr. Yani, ekono-mik byme oran

olarak bulunur.Peki lkeler arasnda byme oranlarnn farkl olmasn nasl aklayabiliriz?

Hemen hemen tm lkelerde iflgc artfl yaflanmakta, bu da genellikle ekono-mik bymeyi desteklemektedir. Sermaye stokundaki artfl geliflmifl lkelerde da-ha duraandr. Bu nedenle sermaye stoku artflndaki farkllklar, lkeler arasndaekonomik bymede gzlenen farkllklarn bir ksmn aklayabilir. Ancak sade-ce kaynaklardaki artfl oran aracl ile, lkeler aras ekonomik byme farkllk-larnn tamamn aklamak mmkn deildir. Son yllarda, sz edilen bymefarkllklarnn byk lde verimlilikle balantl olduu konusunda yaygn birgrfl birlii vardr.

Bu aklamalarmza gre ekonomik byme, verimlilikte ve kaynaklarda mey-dana gelen artfla bal olarak belirlenmektedir. Geliflmekte olan lkelerde iflgc,sanayileflmifl lkelere gre daha hzl artmasna karfln tasarruf orannn dflk ol-mas, bu lkelerde sermaye stoku artfln snrlandrmaktadr. Sermaye olmakszn


Ekonomik Byme Oran = Toplam Faktr Verimlilii Artfl Oran + Kaynak Artfl Oran

Y

Y= TFP

TFP+ 0.70 L

L+ 0.30 K

K

Y

Y= 0.02 + 0.70 (0.02) + 0.30 (0.03) = 0.043


11/39


12/39

flidir ve bu nfusun yaklaflk yze 27si in Halk Cumhuriyetinde, yzde 20si iseHindistanda yaflamaktadr. Daha sonraki en byk nfus younlaflmas ise Endo-nezya, Brezilya, Bangladefl, Nijerya ve Pakistanda grlmektedir. Nfusun yzde

40nn flehirlerde yaflad Latin Amerika lkeleri dflnda, geliflmekte olan lkeler-deki nfusun byk bir blm krsal kesimde yaflamakta ve byk lde tar-ma baml durumda bulunmaktadrlar. Geliflmekte olan lkeler ounlukla G-ney ve Dou Asya, Afrika, Ortadou ve Latin Amerikada yer almaktadr.

Geliflmekte olan lkelerin ortak zellii dflk kifli baflna GSMHya sahip ol-malardr. Yukardaki aklamalarmzdan hatrlayacanz gibi, dflk kifli baflnaGSMH ortalama anlamda yaflam standardnda bir dflkle iflaret etmektedir. Buortak zelliklerinin dflnda geliflmekte olan lkeler kltrel, politik ve corafi a-lardan son derece farkl zelliklere sahip bir grup niteliindedirler.

Dnya Bankas lkeleri st, orta ve dflk gelirli lkeler olarak snflandrmak-tadr. Orta gelirli lkeler de kendi iinde st orta ve alt orta olmak zere ikiye b-lnmektedir. Buna gre dnyann en yoksul ve en zengin lkeleri ortaya kmak-tadr. Dnya bankas her ne kadar kifli baflna dflen GSMH kavramn kullansa da,yoksulluk, llmesi kolay olmayan bir kavramdr. nk yoksulluu mutlak venispi anlamda deerlendirmek mmkndr. Dnya Bankasnn yapt gibi, yok-sulluk mutlak anlamda tanmlanrsa, geliri belirli dzeyin altna indii zaman biraile yoksul olarak kabul edilmektedir. Devlet bir aile iin uygun koflullarda bes-lenmenin minimum maliyetini tahmin ederek bunun flnda yoksulluk snrn be-lirler. Uygun koflullarda beslenme maliyeti tahmin edildikten sonra, gelirin 1/3nnbeslenmeye ayrld varsaym altnda, bu deer 3 ile arplarak yoksulluk snrnbelirleyen gelir dzeyi elde edilmektedir. rnein, Dnya Bankas 1999 yl kiflibaflna GSMH deerlerini esas alarak, kifli baflna GSMH dzeyi 755 dolardan d-flk olan lkeleri dflk gelirli lkelerkategorisine dahil etmektedir. Kifli baflnaGSMH deeri 756 dolar ile 9265 dolar arasnda olan lkeler orta gelirli lkeler ka-tegorisine alnmakta, bunlardan kifli baflna GSMH deeri 756-2995 dolar arasndaolan lkeler alt orta gelirli lkeler, 2996-9265 dolar arasnda olan lkeler ise st or-ta gelirli lkelerolarak tanmlanmaktadr. Kifli baflna GSMH deeri 9266 dolar vedaha fazla olan lkeler ise yksek gelirli lkelerolarak snflandrlmaktadr.

Yoksulluk ayn zamanda nispi bir kavramdr. Bir lkede veya blgedeki bir ai-lenin dierlerine gre elde ettii gelir dzeyi ailenin kendisini yoksul hissedip his-setmemesi asndan nemlidir. Buna gre ABD iin geerli olan yoksulluk snr,dnyann dier pek ok lkesinde yaflayan insanlar asndan olduka yksek birgelir dzeyini ifade edebilir. Fakat ABDde yoksulluk snrnda yaflayan bir aile di-er lkelerdeki yoksulluu gz nne alarak kendi durumunun iyi olduunu d-flnmez. Yoksulluk nispi bir kavram olduu iin yoksul olanlarla olmayanlar ayrt

etmek amacyla belirli bir gelir dzeyinin kullanlmas tartflmalara neden olmak-tadr. Yoksulluk snrnn hangi gelir dzeyinde ekilecei sorununun yanndafarkl para birimlerine, kltrlere, geleneklere ve hayat dzenlerine sahip lkelerarasnda yoksulluk karfllafltrmas yapmak da olduka byk bir sorundur. teyandan geliflmekte olan lkelerde yoksullarn byk bir blm iletiflimsiz ortam-larda yaflad iin bunlara iliflkin veriler de olduka snrldr. Bu nedenle gelifl-mekte olan lkelerde tipik bir yoksul ailenin sahip olduu zellikleri net biimdeortaya koyabilmek olduka gtr.

Temel htiyalar ve Yaflam KalitesiBaz iktisatlar ve sosyal bilimciler en ok kullanlan kifli baflna GSMH gibi mut-lak bir yoksulluk kriterini kullanmadaki snrlar gz nne alarak, temel insan ih-

tiyalarnn nasl karfllandna iliflkin gstergelerin kullanlmasn nermektedir-

466 Ekonomik Kalknma


13/39

ler. Temel insan ihtiyalarnn neler olduu konusunda da anlaflmazlklar olmas-na karfln, genel grfl kalori, salk, giyinme ve barnma konularnda asgari ihti-yalarn belirlenmesidir.

Yaflam standardn deerlendirebilmek iin kifli baflna GSMH kavramna alter-natif olarak nerilen bir dier lt yaflam kalitesi indeksidir. Bu indeksin olufltu-rulmasnda ortalama insan mr, bebek lmleri ve okuryazarlk oran gsterge-ler grubu olarak kabul edilmektedir. Ancak snrl saydaki bu gstergeleri gznne alarak yaplan bu dar tanm; adalet, kiflisel zgrlk, evre kalitesi ve istih-dam olanaklar gibi faktrleri gz ard etmektedir. Sosyal ve politik konumlar neolursa olsun eflitli lkeler arasnda karfllafltrma yapmaya olanak salayan yuka-rda sralanan gsterge yine de sosyal ilerlemenin lt olarak deerlendirile-bilir. ndeksin hesaplanmasnda her bir gsterge iin tm lkeler arasnda yaplansralamada lkenin yer ald sraya gre bir deer verilmektedir. rnein, bir l-kenin bir gstergeden sfr almas, bu gstergede lkenin en kt durumda oldu-

unu, 100 almas ise en iyi performansa sahip olduunu gsterir. Her lkenin hergstergeden ald puanlarn ortalamas bulunarak lke iin yaflam kalitesi indek-si hesaplanmaktadr. Aflada yer alan Tablo 20.3 baz lkeler iin kifli baflnaGSMH deerlerini ve temel insani ihtiyalara iliflkin gstergelerin ald deerlerigstermektedir. Tabloda gstergelerin ald fiili deerlerin yan sra her lke iinhesaplanan yaflam kalitesi indeksi de yer almaktadr. Tablodaki lkeler en kkkifli baflna GSMHya sahip lkeden bye doru sralanmfltr. Tabloya gre, ki-fli baflna GSMH ile yaflam indeksi arasnda genel anlamda pozitif bir iliflki sz ko-nusudur. Ancak yksek bir kifli baflna GSMH deeri her zaman yksek bir yaflamkalitesi indeksi anlamna gelmemektedir. rnein, tabloda yer alan lkelerden ElSalvador ve Trkiye kifli baflna gelir asndan in ve Filipinlerden daha yksekbir deere sahip olmasna karfln bu lkelerin yaflam kalitesi indeksi El Salva-dordan daha yksek, Trkiyeye eflit dzeydedir. Bu noktada kifli baflna GSMHkavramnn snrn bir kez daha hatrlatalm: Kifli baflna gelir bir lkedeki herke-sin yaflam standardn gsteren bir lt deildir. Tablonun da ifade ettii gibi, bult lkeler arasndaki yaflam standard farkllklarn gsteren bir gsterge nite-liindedir. Bu anlamda Etiyopya 110 dolarla dnyada en dflk kifli baflna gelir-le en fakir lke durumundadr. Genel anlamda kifli baflna GSMH deeri arttkayaflam standardnn ykseldiini sylemek mmkndr.

467Ekonomik Kalknma

Kifli Baflna GSMH Ortalama Bebek Okuryazarlk

lke Dnya mr lm Oran Kalite

Deer Sralamas Erkek Kadn Oran Erkek Kadn ndeksi

Etiyopya 100 206 42 44 107 42 30 3

Bangladefl 370 167 58 59 73 51 29 8

Hindistan 450 162 62 64 70 67 43 20

in 780 140 68 72 31 91 75 48

Filipinler 1020 131 67 71 32 95 95 48

El Salvador 1900 104 67 72 31 81 75 40

Trkiye 2900 88 67 72 38 93 75 48

Meksika 4400 71 69 75 30 93 89 63

Yunanistan 11770 45 75 81 6 98 95 88

ABD 30600 8 74 80 7 100 100 95

Tablo 20.3

Seilmifl lkelerdeYaflam Kalitesi

*Bebek lm oran 1000 doumda len bebek says, kifli baflna GSMH deerleri ABD dolardr.


14/39

Kifli baflna gelir ve yaflam kalitesi indeksi lkenin geliflmifllik dzeyini deer-lendirebilmek amacyla kullanlabilecek gstergelerden sadece ikisidir. Bu ama-la kullanlabilecek gstergeler arasnda musluktan akan su kullanan, televizyon vetelefon sahibi olan ailelerin says gibi gstergeler de kullanlmaktadr. Ekonomikkalknmaya iliflkin tek bir gstergenin bulunmad gz nne alndnda, iktisat-larn ve dier sosyal bilimcilerin ekonomik geliflmeyi deerlendirebilmek iinbirka gstergeyi bir arada kullanmalarn doal karfllamak gerekir.

Kalknmann nndeki EngellerHer lke kendine zg zelliklere sahiptir. Her lkenin politik ve kltrel gemi-fli, iktisatlarn bir lkenin niye fakir veya zengin olduunu anlamada ve kalkn-ma iin politikalar nermede en byk yardmcsdr. Tarihi bir bakfl as ieri-sinde kalknmaya engel olan faktrleri politik ve sosyal faktrler olarak iki anabafllkta toplamak mmkndr.

Politik Engeller: Geliflmekte olan lkelerde ekonomik kalknmann nnde-ki politik engeller arasnda kamu ynetimindeki yetersizlikler, politik istikrarszlkve risk, bask gruplarnn iktisat politikas deiflikliklerini engellemesi gibi faktr-ler yer almaktadr.

Kamu Ynetimindeki Yetersizlikler: Ekonomik kalknmada devletin stlen-dii rol son derece nemlidir. Bu rol ister zel sektrn gelifltirilmesi ve destek-lenmesi anlamnda olsun, isterse kaynaklarn bizzat devlet tarafndan tahsis edil-mesi anlamnda olsun, iyi organize olmamfl ve yeterli kadrolara sahip olmayanbir devlet yaps ekonomik kalknmann nndeki en nemli engellerden birisidir.Baz geliflmekte olan lkelerin temel sknts kaynak ktlndan deil yetersiz ka-mu ynetiminden kaynaklanmaktadr. rnein, Zaire bamszln elde ettii za-man lkedeki niversite mezunu says yok denecek kadar azd. Bamszlk n-cesi dnemde nemli kamu grevlerinin tm Belikallar tarafndan yrtldiin bamszln kazandktan sonra Zairede tecrbesiz ve yeterli ynetsel altya-pya sahip olmayan bir yneticiler grubu karar mekanizmalarnda yer almflt. Bunedenle lke bafllangta bir yaparak renmednemi geirmifltir.

Politik stikrarszlk ve Risk: Devletin ekonomik kalknmay desteklerkenyerine getirdii en nemli fonksiyonlardan bir tanesi, tasarruflar ve yatrmlar tefl-vik edecek bir ortamn srdrlmesidir. Savafllar, gsteriler veya belirsizliklerlezayflamfl olan bir ortamda insanlar ifl yapmak istemezler. rnein, 1825 ylndabamszln kazandktan sonra bugne kadar Bolivyada 150den fazla hkmetkurulmufltur. Bu trden bir siyasi istikrarszlk vatandafllarn ekonomiyi ksa vade-li olarak deerlendirmelerine ve karar alrken sadece ksa vadeli dflnmelerine

neden olmaktadr. Gelecek yl iktidara gelecek hkmetin politikalar ve tercihle-rini bilmeksizin vatandafllarn uzun vadeli planlar yapmas mmkn deildir.

Buradaki temel husus mlkiyet hakkdr. zel mlkiyeti garanti eden bir lke,zel sektr yatrmlarn ve dolaysyla ekonomik kalknmay teflvik edici bir rolstlenir. Mlkiyet haklarnn bir ihtilalle veya siyasi bir kararla deifltirilmesi olas-l bulunan bir lkede zel sektr yatrm yapma gds taflmayacak ve ekono-mik kalknma bundan olumsuz etkilenecektir. Hkmette meydana gelecek birdeifliklik sonucunda kiflilerin mal varlnn msadere edileceine inanlyorsa,bu tr bir politik ortamda hi kimse yeni bir ifl kurmaya veya yeni bir fabrika in-fla etmeye bafllamaz. zel mlkiyetin kamu mlkiyetine aktarlmasna devletlefltir-me ad verilir. Tarihi olarak gemifllerinde, bedelini demeksizin yabanc mlki-

yetini devletlefltiren lkeler yabanc yatrmlar yeniden lkeye ekmekte g-


Devletlefltirme: zelmlkiyetin kamu

mlkiyetine aktarlmasdr.


15/39

lkler yaflayabilirler. Bu konuda geleneksel rnek Ugandadr. 1973 ylnda IdiAmin adndaki general, bir askeri darbeyle Ugandada iktidar ele geirdikten son-ra, ou ngilizlere ait olan 500den fazla yabanc sermayeli flirketi devletlefltirmifl-ti. Bu geliflmeden sonra Ugandaya yabanc sermaye girifli durmufl, yabanc veyerli yatrmlar azalmfl ve hl bafllangtaki dzeyine eriflememifltir.

Geliflmekte olan lkelerde yabanc yatrmlarn azalmas olduka nemlidir.Daha nce yaptmz aklamalarda, geliflmekte olan lkelerde tasarruf a so-rununun ekonomik kalknma asndan son derece nemli olduundan sz etmifl-tik. lke vatandafllar asgari geim dzeyinde bulunduklar iin tasarruf yapam-yorlarsa, yatrmlar iin hayati neme sahip kaynak yabanc tasarruflardr. Bu ya-trmlar olmakszn geliflmekte olan lkelerin arzuladklar hzl ekonomik by-meyi gereklefltirebilmeleri son derece gtr.

ktisat Politikas Deiflikliklerine Direnme: Her lkedeki politikac, lke-sindeki ekonomik refah maksimize etmek ister. Bunun iin de, dier koflullar sa-

bitken, ekonominin mmkn olan en yksek hzda bymesi temel hedeftir. fltebu noktada politikaclar nemli bir sorunla karfl karflyadrlar, nk dier koflul-lar sabit kalmamaktadr. Siyasi otorite politik basklar nedeniyle ekonomik by-me hedefini arka plana atarak daha acil (ve ou poplist olan) baz hedeflereynelmek zorunda kalabilir.

rnein, maksimum ekonomik bymenin salanabilmesi vergilerin dflrle-rek yatrmlarn arttrlmasn, yani devletin klmesini gerektirebilir. Geliflmekteolan lkelerin birounda politik liderlerin en gl destekileri devlet iin al-flanlardr. Aktr ki bunlarn ifline son vermek veya gelir kaynaklarn ortadan kal-drmak iyi bir politik strateji saylmaz. Dolaysyla devlet kadrolar her zaman afl-r istihdam ve dflk etkinlik sorunuyla karfl karflya kalaca iin ekonomik b-yme potansiyeli azalacaktr. Geliflmekte olan lkelerde devlet temel gda ve ihti-ya mallarna eflitli aflamalarda sbvansiyonlar uygulamaktadr. Bu tr bir ortam-da kamu harcamalarnn azalmas ve gda, enerji gibi temel mallarda fiyatn piya-sa koflullarna gre belirlenmesi fleklindeki bir uygulamaya gidilmesi rasyonelekonomik davranfl olabilir. Doaldr ki bu tr bir karar karflsnda sz konususbvansiyonlar alanlar pek mutlu olmayacaklardr. rnein, Msr hkmeti 1977ylnda gda rnlerine uygulad sbvansiyonlar azaltarak buradan elde edece-i fonlar ekonomik kalknmay desteklemek amac ile kullanmay hedeflemiflti.Ancak lkede yaygnlaflan gsteriler nedeniyle Msr hkmeti kararn geri almakzorunda kalmflt. 1989 ylnda, Venezella hkmeti kitle ulaflm hizmetlerine vepetrol rnlerine uygulad sbvansiyonlar azaltmflt. Bu karar sonrasnda ula-flm hizmetlerinde ve petrol fiyatlarnda artfllar olmufltu. Fiyatlarda bir miktar artfl

olmasna karfln oluflan yeni fiyatlar o dneme ait dnya fiyatlarnn hl altndaidi. Buna ramen hzla yaygnlaflan gsteriler sonucunda, sadece baflkent Kara-kasta 50 kifli lmfl, 500den fazla insan yaralanmflt. Grld gibi kamu har-camalarnn ve devletin ekonomideki rolnn azaltlmas siyasi olarak bir bedelgerektirmekte, hatta toplumsal huzursuzluk yaratma tehlikesi taflmaktadr.

Yukardaki rneklerde ortaya konmaya alfllan husus, iyi bir iktisadi kararnkimi zaman kt bir politik karar nitelii taflyabilecei hususudur. nk ekono-mik bymeyi hzlandrmak amacyla iktisat politikalarnda gereklefltirilecek de-ifliklikler ksa dnemde toplumun bir kesimini olumsuz ynde etkileyebilmekte-dir. Bu da sz konusu deiflikliklerin ou zaman gl bir muhalefetle karfllafl-mas sonucunu dourmaktadr. Demokratik rejimlerde, ancak toplumun byk

bir blmnn desteini arkasna alan bir hkmet yukarda sz edilen trde

469Ekonomik Kalknma


16/39

rasyonel iktisadi politika deiflikliklerini hayata geirebilmektedir. Arkasnda by-le bir g bulunmayan hkmetler ise ekonomik bymeyi hzlandrma abala-rnda ou zaman siyasi kstlarla karfl karflya kalmaktadrlar.

Sosyal Engeller: Kltrel anlamdaki gelenekler ve davranfllar da ekonomikkalknmann karflsnda bir faktr olabilmektedir. Geleneksel toplumlarda ocuk-lar genellikle ailelerinin yolunu takip etmekte; rnein, baba marangoz ise ocu-un da marangoz olmas olasl olduka yksek grnmektedir. Bunun dflnda,geliflmekte olan lkelerin ounda retim kuflaktan kuflaa ayn yntemler kulla-nlarak gereklefltirilmektedir. Oysa, bildiiniz gibi, ekonomik bymenin gerek-leflebilmesi iin retim tekniini deifltirme (yani, yatrm yapma) isteinin bulun-mas bir zorunluluktur. Geliflmekte olan lkelerde ekonomik kalknmann nn-de bulunan sosyal engelleri giriflimci ruhunun eksiklii ve hzl nfus artfl olarakiki grupta incelemek mmkndr.

Giriflimci Ruhunun Eksiklii: Ne, nasl, kimin iin retilecektir sorularn bir

nceki kuflakla ayn fleyleri yaparak cevaplandran bir toplum, ekonomik kalkn-ma iin temel bir bileflen olan giriflimcilikten mahrum demektir. Giriflimciler riskstlenen, yenilikleri ve yeni teknolojileri kullanan bir gruptur. Baz toplumlarn di-erlerine gre neden daha fazla giriflimci karttnn anlafllmas, baz lkelerinyoksulluk snrn bir trl aflamazken neden dierlerinin hzla kalkndklarnnanlafllmasn da kolaylafltrr.

Giriflimcilie iliflkin bir teoriye gre, giriflimciler genellikle nleri kesilmifl olanaznlklardan gelmektedir. Geleneki toplumlarda ayrmclk nedeniyle baz in-sanlarn prestijli mesleklere girmesi veya brokratik kademelerde yer almas en-gellenmektedir. Burada sz edilen ayrmclk rk, din, cinsiyet ve gmenlik te-melinde yaplabilir. Ayrmclk baz insanlarn toplumda stat salayan meslekle-re girmesine engel olduu iin, sz edilen aznlk gruplarn servet ve stat eldeedebilmek iin nlerinde tek bir yol kalmaktadr: Giriflimci olmak. GneydouAsya'da inliler, Avrupa'da Yahudiler ve Trkler, Afrika'da Hintliler bu anlamdan kesilmifl aznlklar konumundadrlar. Bu gruplarn yafladklar lkelerde ken-di ilerinde aflama kaydetmeleri ancak giriflimcilikle mmkn olmufltur.

Geliflmekte olan lkelerde giriflimcilik, daha ok gmenler arasnda younlafl-maktadr. nk sz edilen gmenler yoksul lkeler halknda bulunmayan ye-tenek ve deneyime sahiptirler. rnein Latin Amerika lkelerinde nde gelen sa-nayi kurulufllarnn liderleri talyan, Alman ve Arap gmenler veya onlarn so-yundan gelenlerdir. Ancak bu gmenlerin baflars ayrmclktan ok Latin Ame-rika lkelerinin yerli halknda bulunmayan ticari tecrbenin bir sonucu olarak de-erlendirilmelidir. Bu giriflimciler uluslararas piyasalarda hammadde arz edenleri

tanmakla, yerli halkta bulunmayan ifl gelifltirme yeteneklerini kullanmakla, gele-neklere (bunlar ierisinde en nemlisi ifl ahlkdr) sahip olmakla iinde bulun-duklar topluma gre avantajl hale gelmektedirler.

Geliflmekte olan lkelerde mevcut giriflimcilii etkileyen bir dier faktr demotivasyondur. Baz toplumlarda geleneksel deer yarglar baflary teflvik ediciolmadklar iin ekonomik kalknma nnde bir engel teflkil edebilirler. Yerleflikkltrn baflary dllendirdii toplumlar daha fazla giriflimci yetifltirmektedirler.Bir toplumda motivasyon a yaratan spesifik deer yarglarn tespit edebilmekson derece gtr.

Hzl Nfus Artfl: Hatrlarsanz kifli baflna reel GSMH, reel GSMH'nn nfu-sa blnmesi ile elde edilmekteydi. flgc retim faktrlerinden biri olmasna ve

iflgcndeki artfl retimi olumlu ynde etkilemesine ramen, nfus GSMH'dan



17/39

daha fazla artt zaman ortalama olarak yaflam standardnda bir iyileflme ortayakmayacaktr. Geliflmekte olan lkelerin byk bir blmnn karfl karflya bu-lunduu sorun nfus artflnn ok hzl olmasdr. Nfus artflnn kontrol altndatutulduu in Halk Cumhuriyeti hari, geliflmekte olan lkelerdeki mevcut nfusartfl hz her 35 ylda bir bu lkelerdeki nfusun ikiye katlanacan gstermekte-dir. Bu durumun ortaya kma nedeni, geliflmekte olan lkelerde lm oran d-flerken doum orannn dflmemesidir. Aflada yer alan fiekil 20.4 geliflmifl bir l-kedeki doum oran ile geliflmekte olan bir lkedeki doum oranlarnn nedenfarkl olduunu net bir flekilde gstermektedir. fiekil, geliflmifl ve geliflmekte olanlkelerde kadnlarn evlilik ve ocuk dourma yafllar ortalamasn ifade etmekte-dir. Buna gre geliflmekte olan lkelerde kadnlar kk denilebilecek yafllardaevlenirken, geliflmifl lkelerde kadnlarn ortalama evlilik yafl 20'li yafllarn ilk ya-rsdr. rnein Bangladefl'te kadnlarn evlenme yafl 16'dr. Kadnlarn gen yafl-ta evlenmesi de daha ok ocua sahip olmalar anlamna gelmektedir. te yan-

dan bir ocuun doumundan ikincisinin doumuna kadar geen sre geliflmek-te olan lkelerde olduka ksadr. fiekle gre, geliflmifl lkelerde bir aile ortalamaolarak ikiden fazla ocua sahip olmazken, geliflmekte olan lkelerde bu say ye-diye ykselmektedir.

Sosyal bilimciler nfus artflnn ekonomik kalknma zerindeki etkileri konu-sunda farkl grfller ne srmektedirler. Daha nce de sz ettiimiz gibi, artaniflgcnn ekonomik bymeyi teflvik edici bir etkisinden sz etmek mmkn-dr. Nfus artflnn ekonomik bymeyi olumsuz etkileyeceini savunanlar isegrfllerini nedene dayandrmaktadrlar: (1) Sermaye slaflmas: Hzl nfusartfl ifli baflna sermaye miktarn dflrecei iin iflgcnn verimliliini azaltr.

(2) Baml Nfus: Hzl nfus artfl alflan bir kiflinin bakmak zorunda olduukifli saysn (baml nfus) arttrr. Baml nfusun tketim gereksinimlerininkarfllanabilmesi ekonominin tasarruf yapabilme gcn azaltr. (3)Yatrm Sap-mas: Hzl nfus artfl kamu harcamalarnn lkenin altyapsn oluflturma veyaglendirme yerine eitim ve salk gibi alanlara kaymasna neden olur.

Hzl nfus artfl birok lkede ekonomik kalknma zerinde olumsuz etkileryaratmfl olabilir; ancak bu etkinin bykln deerlendirebilmek son derecegtr. Baz lkelerde ise hzl nfus artfl ekonomik kalknmaya olumlu yndekatkda bulunmufl olabilir. rnein, hzl nfus artflnn baml nfus orann, ya-ni ailedeki ocuk saysn arttrd ve ocuklarn tketim harcamalarnn karflla-nabilmesi iin tasarruf orannn azald grfl, ocuklarn byyecei ve retken

bir yetiflkin olaca gereini gz ard etmektedir. te yandan yatrmlarda ortaya

471Ekonomik Kalknma

fiekil 20.4

Ortalama Evlilik Yafl ve DoumSays: Geliflmifl lkelere gre,geliflmekte olan lkelerdekadnlarn evlenme ve ocuksahibi olma yafl daha kktr.Geliflmifl lkelerde kadnlarortalama olarak iki doum

yaparken geliflmekte olan lkelerdebu say ortalama yedi olaraktahmin edilmektedir.

Geliflmifl lkeler

Geliflmekte Olan lkeler

Evlilik Doum

Kadnn Yafl

15 20 25 30 35 40 45 50

Sermaye slaflmas: Hzlnfus artfl sonucu iflibaflna dflen sermayemiktarnn azalmasdr.

Baml nfus: alflan birkiflinin bakmak zorundaolduu kifli saysdr.

Yatrm sapmas: Hzlnfus artfl nedeniylekamu yatrmharcamalarnn altyapdaneitim ve salk gibialanlara kaymasdr.


18/39

kan altyapdan eitim-salk gibi alanlara sapma bir kayp olarak deerlendiril-memelidir. nk eitim ve salk iflgcnn verimliliini arttran unsurlar olarakdeerlendirilebilir. Hzl nfus artflnn olumsuz etkileri, kullanlabilir toprak ve sukaynaklar snrl olan lkelerde n plana kartlmas gereken etkilerdir. Srdr-lebilir nfus artfl hz konusunda yaplacak genellefltirmeler tm lkelere uygu-lanmayacak olmasna karfln, Dnya Bankas yllk yzde 2'nin zerindeki nfusartflnn ekonomik kalknmay frenlediini ifade etmektedir.

Daha nce de belirtildii gibi, GSMH yldan yla bir artfl eilim sergilerken,nfus daha hzl artyorsa ortalama anlamda bireylerin yaflam standartlar dfler.Bunun nne geebilmenin, yani nfus artfl hzn dflrebilmenin yolu eitim-den gemektedir. Bu amala birok geliflmekte olan lkede Birleflmifl Milletlerdesteinde doum kontrol ve aile planlamas projeleri yrtlmektedir. Ancak,bu lkelerde doum oranlarnn dflrlmesi sadece eitimle zmlenebilecekbir sorun deildir, toplumun da aile byklnn snrlandrlmasn kabul etme-

si gerekmektedir. Bir dier deyiflle, ailelerde doum kontrol yntemlerinin kul-lanlmas ekonomik adan avantaj salamasna ve sosyal adan kabul edilebilirolmasna baldr. Gnmzde geliflmekte olan lkelerde yaflayan birok aile a-sndan bu iki unsurun gerekleflmediini sylemek mmkndr. Hatrlarsanz,toplumun btn iin olumlu bir geliflmenin tek bir birey asndan olumlu ola-mayabileceini daha nce birka kez ifade etmifltik. zellikle krsal kesimde o-cuklar iflgcnn temel kayna olarak deerlendirilmekte ve yaflllkta gvenceolarak deerlendirilmektedirler. Ne kadar ocuun gerekli olduu ise, bu lkeler-deki bebek lm oranlarna bal olarak belirlenmektedir. Geliflmekte olan lke-lerde son yllarda bebek lm oran dflfl gstermesine karfln geliflmifl lkelereoranla hl olduka yksektir. Bu lkelerde aileler hl gelenekleri izleyerekmmkn olduunca ok ocua sahip olma eilimlerini srdrmektedirler.

Geliflmekte olan lkelerde kt kaynaklarn piyasa koflullarnda tahsis edilmesinin kaynak

israfna yol aarak arzulanan hzl kalknmay engelleyecei yakn bir zamana kadar kabul

gren bir grflt. Bu nedenle kaynak tahsisinin piyasa koflullarnda deil devletin belir-

leyecei alanlarda tahsis edilmesinin uygun olaca savunulmaktayd. Bu yaklaflm doal

olarak lkede otoriter bir devlet anlayfln da beraberinde getirmekteydi. Yani, hzl kal-

knmak isteyen lkeler bir sre iin demokratik hak ve zgrlklerden fedakarlk etmek

zorunda kalabilirlerdi. Ancak Dnya Bankas tarafndan hazrlanan afladaki grafie g-

re, lkeler zellikle son yllarda demokrasiden vazgemek yerine hzla demokrasiye do-

ru ynelmektedirler. Demokrasi ve kalknma arasnda nasl bir iliflki kurabilirsiniz?

Demokratik lkelerin Toplam lkelere Oran


1974 1988 1993 1998

70

605040302010

0

SIRA S ZDE

2


19/39

KALKINMA STRATEJLER

Ekonomik kalknmann hzlandrlabilmesi iin uygulanan politi-kalarn temel zelliklerini aklayabilmek

Farkl lkeler, ekonomik kalknmann desteklenmesi iin farkl politikalar izle-mektedirler. Buna karfln kalknma stratejileri iki temel bafllk altnda incelenebilir:e dnk stratejiler ve dfla dnk stratejiler.

e Dnk StratejilerTipik bir geliflmekte olan lke belirli temel mallarn retiminde dier lkelere g-re karfllafltrmal stnle sahiptir. Bir maln retiminde karfllafltrmal stnlesahip olmak, bu maln retimini en dflk frsat maliyeti ile gereklefltirmek anla-mna gelmektedir. Burada sz edilen temel mal ise genellikle bir baflka maln

retimi iin girdi teflkil eden, retimin ilk aflamasndaki rndr. Tarmsal rnlerve madenler temel mallara verilebilecek rnekler arasnda baflta gelenlerdir. re-timi ynlendiren bilinli bir devlet politikasnn olmamas halinde, bu lkelerinkarfllafltrmal stnle sahip olduklar sz konusu mallarn retiminde uzman-laflmalarn bekleriz. Oysa gnmzde birok geliflmekte olan lke, kaynaklarnihra edebilecekleri temel mallarn retiminden ekmifltir. e dnk kalknmastratejileri, mal ve hizmetlerin ihracndan ok yurtii piyasalar iin retim yapmazerinde younlaflmaktadr. Bu lkeler iin kalknma sanayileflme ile zdefltir. Butrden ie dnk kalknma stratejilerinin amac ithalat ikame etmek,yani ithaledilen mallarn yerine yurtiinde retilen mallar kullanmaktr.

thal ikameci politikalar, geliflmekte olan lkelerin youn olarak kullandklar

bir kalknma stratejisidir. Bu stratejide ncelikle byk lde ithalata bal ola-rak mal retimi yapan sektrler belirlenmektedir. Belirli bir dzeyde teknoloji kul-lanm gerektiren bu sektrler ithal ikamesi iin aday sektrlerdir. Yeni gelifltirile-cek olan bu sektrlerin yabanc rnlerin rekabetinden korunabilmesi iin ithalrnlere karfl kota ve tarife uygulamas ile sanayileflme gereklefltirilmeye alfll-maktadr. zetle, bu tr bir stratejide retim ve uluslararas ticaret karfllafltrmalstnle gre deil, bu lkelerin uygulad ithal ikameci kalknma politikalar-na gre gerekleflmektedir.

Yukardaki aklamalarmza gre yurtii sektrler ancak dfl rekabetten korun-duklar srece varlklarn srdrebilecekleri iin, ithal ikameci politikalar yurtiin-de retilen mallarn fiyatnda ithal rnlere gre bir artfl yaratmaktadr. Ayrca, enazndan bafllangta, yurtiinde retilen rnler ithal rnlere gre daha dflk ka-liteyle retilebilmektedir. Yurtiinde korunan bu sektrler gelifltike ve deneyimkazandka fiyat ve kalite konusunda yabanc rnlerle rekabet edebilir hale gel-mektedir. Bu aflamaya gelindikten sonra ithalata getirilen kstlamalara gerek kal-maz ve hatta daha nce korunan sektrler ihracata dnk retim yapmaya baflla-yabilirler. Geliflmekte olan lkelerin birounda yukarda zetlenen ideal geiflgereklefltirilememifltir. Dolaysyla, bu lkelerin ounda etkinlikten uzak alflanimalat iflletmeleri faaliyetlerini srdrmektedirler ve dfl rekabetten korunma olma-d srece bu iflletmelerin yaflamlarn srdrmeleri mmkn grnmemektedir.

473Kalknma Stratej i ler i

A M A

3

Temel mal: Genellikle bir

baflka maln retimi iingirdi teflkil eden, retiminilk aflamasndaki rndr.

thal ikamesi: thal edilenmallarn yerine yurtiinderetilen mallarkullanmaktr.


20/39

Dfla Dnk StratejilerYurtii sanayinin gelifltirilmesini temel alan ie dnk kalknma stratejisi olduka

yaygn bir strateji olmasna karfln tek strateji deildir. Gney Kore, Hong Kong,Singapur ve Tayvan baflta olmak zere bir grup lke 1960'larn baflnda ihracatarttrmaya dnk bir kalknma politikas uygulamay tercih etmifllerdir. Bu lkelerdier lkelere gre daha iyi retebilecekleri mallarn retimi iin en bol bulunankaynaklarn kullanmak ve bu rnlerin ihracn gereklefltirmek fleklinde dfla d-nk bir kalknma stratejisi benimsemifllerdir. Bu lkelerde en bol bulunan kaynakiflgcdr ve retimini gereklefltirdikleri rnler de genellikle emek youn mal-lardr. Bu tr bir dfla dnk kalknma stratejisi ihracat ikamesiolarak adland-rlmaktadr. Sz edilen lkeler mevcut iflgcn yurtiinde tketilecek tarmsalrnler retiminde kullanmak yerine, ihra edilebilecek rnlerin imalatndakullanmaktadrlar.

Dfla dnk kalknma stratejileri etkin ve dflk maliyetli retime dayanmakta-

dr. Uygulanan stratejinin baflars ise byk lde dier lkelerle etkin olarak re-kabet edilebilmesine bal olduu iin bu lkelerin ynetimleri tarafndan ihraca-t teflvik edici nlemlere arlk verilmifltir. Yani, devlet yerli reticileri yurtiindetketilecek rnleri retmek yerine ihra edilebilecek rnleri retmeleri iin tefl-vik etmifltir. Uluslararas piyasalardaki rekabet yurtiindeki rekabetten daha younolduu iin ihracata dnk retim yapan reticiler daha gereki bir fiyatlama po-litikas, yksek kalite standartlar ve uluslararas pazarlama deneyimi ihtiyac ilekarfl karflya kalmaktadrlar. Dolaysyla yerli reticilerin uluslararas rekabet iinteflvik edilmeleri gerekmektedir. Sz edilen teflvikler, uluslararas pazarlama ala-nnda devletin yardmc olmas, vergi indirimleri, dflk faizli krediler verilmesiveya nakit demeler fleklinde olmaktadr.

Firmalar ihracata zendirmede kullanlan bir dier teflvik yntemi yurtii satfl-lar cazip olmaktan kartmaktr. Bu da ithal ikamesinin tamamen tersi ynde po-litikalarn izlenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle devlet, yurtii fiyatlarn ulus-lararas fiyatlarn zerinde gerekleflmesine yol aan tarife ve kotalar kaldrr ve-ya dflrr. Yurtii satfllardan elde edilen kr azaldka yerli sanayi ihracat iinmal retmeye bafllar.

Kalknma Stratejilerinin Karfllafltrlmasthal ikameci politikalar, sanayileflmenin ekonomik kalknmann n flart olduu-na inanan lkeler tarafndan uygulanmaktadr. 1950'lerde ve 60'larda baz iktisat-lar temel mallarn retiminde ve ihracatnda uzmanlaflmann geliflmekte olan l-kelerin arzulad hzl byme orann salayamayacan ne srmfllerdir. Tica-ret hadlerinin aleyhe dnmesi argman olarak adlandrlan bu grfller temelmallarn reel deerinin zaman ierisinde dflecei varsaymna dayandrlmaktadr.malat sanayiindeki rnlerin fiyatlarna gre temel mal fiyatlar dflerse, temelmallar ihra eden ve imal edilmifl rnleri ithal eden lkeler, bu mallar yurtd-flndan satn alabilmek iin yurtdflna daha fazla temel mal satmak zorunda kala-caklardr. Bu da dfl ticaret hadlerinin lke aleyhine gelifltiinin bir gstergesidir.1950'lerde ve 60'larda tartfllan dfl ticaret hadlerinin aleyhe dnmesi grfl, ge-liflmekte olan lkelerdeki karar alclarn dfl ticaret hadlerinin srdrlemez birflekilde ktleflecei korkusuna kaplmalarna neden olmufltur. Bu korkunun birsonucu olarak birok geliflmekte olan lke ihracat yapmak yerine, yurtii sanayi-leflme zerinde younlaflan ie dnk kalknma stratejilerini benimsemifllerdir.

474 Kalknma Stratej i ler i

hracat ikamesi: Mevcutkaynaklarn yurtiindetketilecek tarmsal rnlerretiminde kullanlmasyerine, ihra edilebilecekrnlerin imalatndakullanlmasdr.


21/39

Temel mallarn ihracatn benimseme konusunda ortaya kan ktmserliintemelinde, teknolojik geliflmenin zaman ierisinde temel mal talebinin azalmasnayol aaca inanc yatmaktadr. Oysa bu yaklaflm nemli bir gerei gz ard et-mektedir. Doal kaynaklar arz sabitse, bu kaynaklara olan talep artfl yavafllasaveya hi artmasa bile bu kaynaklar daha deerli hale gelecektir. Temel mallarnreel deeri zaman ierisinde dflmezse ie dnk kalknma stratejisinin gereklili-i de tartfllr hale gelmektedir. e dnk stratejilere yneltilen elefltirilere grelkeler sahip olduklar karfllafltrmal stnl kullanmal ve mevcut kaynaklar-n en deerli kullanm alanlarna kaydrmaldrlar. Bu elefltirilere gre devletin sa-nayi retimini maksimize etmek amacyla dfl ticarete eflitli kstlamalar getirdiiie dnk kalknma stratejilerinde piyasa koflullarnda kaynak tahsisinin gerek-leflmesi olasl olduka dflktr.

Baz iktisatlar ise geliflmekte olan lkelerin her birinin kendine zg koflul-lar olduunu ve bu koflullarn devletin ekonomiye mdahalesini ve ekonomik fa-

aliyetleri dzenlemesini gerekli kldn savunmaktadrlar. Bu iktisatlara gregeliflmekte olan lkeler asndan uygun kalknma stratejisi genellikle ie dnkstratejiler olmaktadr. Sz edilen iktisatlar, geliflmekte olan lkelerin genellikledengesiz bir sektrel geliflim sergilediklerine dikkat ekmektedirler. Buna gre birlkede nispeten yksek cretlerin dendii modern imalat sanayinin yan sra d-flk cretlerin dendii geleneksel tarm sektr ayn anda retimde bulunmakta-dr. Farkl sektrlerde (genellikle imalat sanayi ve tarm sektrleri) farkl geliflmifl-lik dzeylerinin yafland bir ekonomi dual ekonomiolarak adlandrlr. Bu trbir ikili yap gsteren dual ekonomide, mal ve kaynaklarn alnp satld piyasa-larn etkin biimde alflmas mmkn deildir. Bu iktisatlara gre piyasalarnfonksiyonlarn tam olarak yerine getiremedikleri geliflmekte olan lkelerde dev-letin ekonomiye mdahale ederek kaynak tahsisini dzenlemesi gerekmektedir.

Dnya Bankas, geliflmekte olan lkeleri, uyguladklar dfl ticaret stratejine g-re drt gruba ayrmaktadr:

Tamamen dfla dnkler: Uluslararas ticareti tamamen serbest brakan ve-ya ok az kontrol uygulayan lkeler.

Ilml dfla dnkler: hracat teflvik etmek yerine ithalat ikame edecek fle-kilde dfl ticarete kstlama getiren lkeler.

Ilml ie dnkler: Dfl ticarete nispeten yksek ithal ikameci snrlamalargetiren lkeler.

Tamamen ie dnkler: Yurtii piyasalar korumak iin ihracatn caydrld- lkeler.

Bu snflandrmaya gre, dfla dnk kalknma stratejisi uygulayan lkelerdeki

ekonomik byme oran ie dnk strateji uygulayan lkelere gre olduka yk-sektir. Bu lkelerde artan tasarruf oran gz nne alndnda, sz konusu strate-jinin bu baflars nmzdeki yllarda da devam edecek gibi grnmektedir. Yap-lan arafltrmalara gre, dfla dnk kalknma stratejisi uygulayan lkelerde yurtiitasarruflarn GSMH'ya oran 1963 ylnda yzde 13 iken, otuz yl aflkn bir hzl b-yme dneminin ardndan bu oran gnmzde yzde 30'u aflmfltr. Bylesineyksek bir yurtii tasarruf oran yatrm harcamalarn arttrmakta, bu da iflgcnnverimliliini arttrrken kifli baflna reel GSMH artfln daha da hzlandrmaktadr.

Dfla dnk kalknma stratejilerinin ie dnk stratejilerine gre daha baflarlolmasnn nedeni, dfla dnk stratejinin etkin kaynak kullanmn ne kartmas-dr. thal ikameci politikalar kaynak tahsisinde maliyet minimizasyonu ilkesini gz

ard etmektedir. te yandan dfla dnk kalknma stratejisi ekonomik bymeyi

475Kalknma Stratej i ler i

Dual ekonomi: Farklsektrlerde farkl geliflmifllikdzeylerinin yaflandekonomidir.


22/39

yurtii piyasalarn geliflimi ile snrlandrmamakta, yurtdfl piyasalarn ihra rn-leri iin yaratt taleple ekonomi daha hzl byme olanana sahip olmaktadr.

Gnmzde Asya Kaplanlar olarak adlandrlan drt Asya lkesi (Hong Kong, Singapur,

Gney Kore ve Tayvan) dfla dnk bir kalknma stratejisi uygulayarak baflar elde eden

lkelerdir. Nitekim Dnya Bankas bu lkeleri geliflmekte olan lkeler kategorisinden ay-

r olarak yeni sanayileflen lkeler (ksaca NICler) olarak snflandrmaktadr. Oysa bu l-

keler 1950li yllar boyunca ve 1960larn baflna kadar ithal ikameci bir kalknma mode-

li benimsemifllerdi. Bu lkelerin saladklar baflarnn altnda yatan faktrleri deerlen-

direbilir misiniz?

476 Kalknma Stratej i ler i

SIRA S ZDE

3


23/39

477zet

zetEkonomik byme kavramn ve bu amala kulla-

nlabilecek gstergeleri tanmlayarak ekonomik b-

ymeyi belirleyen faktrleri aklayabilmek

Reel GSMHdaki artfl ekonomik byme olarak ad-

landrlr. Byme oran zaman ierisinde bileflik

olarak hesaplandnda GSMHnn katlanmasna ne-

den olmaktadr.

Reel GSMHnn nfusa blnmesi ile elde edilen

kifli baflna reel GSMH deeri, Dnya Bankas tara-

fndan ekonomik geliflmenin bir gstergesi olarak

kullanlmaktadr.

Reel GSMH ve kifli baflna reel GSMHdaki artfl, or-

talama olarak lkedeki her vatandafln eskisinden

daha iyi durumda olaca anlamna gelmemektedir.nk her iki gsterge de elde edilen gelirin nasl

dald ve lkedeki yaflam kalitesinin ne olduu

konularnda bir bilgi taflmamaktadr.

Ekonomik byme lkedeki retken kaynaklarn

artflna ve teknolojik ilerlemelere baldr. Gelifl-

mekte olan lkelerde nfus artfl hz geliflmifl lke-

lere gre daha yksek olduundan iflgc de hzl

artmaktadr. Ancak, geliflmekte olan lkelerin tasar-

ruf kapasitelerinin dflk olmas sermaye stokun-

daki artfl snrlandrmaktadr. Doal kaynaklarn

bol olmas da tek baflna ekonomik bymeyi ge-tirmemektedir. Mal ve hizmet retimi iin kaynak-

larn bir araya getirilme biimini ifade eden tekno-

loji ekonomik byme orann hzlandran en nem-

li faktrlerden birisi durumundadr.

Verimlilik, retimin kullanlan girdi miktarna ora-

ndr. Bir ekonominin genel verimliliini ifade et-

mek zere kullanlan kavram ise toplam faktr ve-

rimliliidir. Toplam faktr verimlilii artfl oran ile

retimden aldklar paya gre arlklandrlmfl ifl

gc ve sermaye artfl oranlarnn toplam ekono-

mik byme orann verir.

Ekonomik kalknma kavramn ve ekonomik by-

me ile farkn tanmlayarak geliflmekte olan lke-lerde ekonomik kalknmay geciktiren faktrleri

aklayabilmek

Ekonomik kalknma sadece retim miktarndaki ar-

tfllar deil, ayn zamanda toplumun yaflam stan-

dartlarnda, retilen mallarn kalitesinde ve reti-

min organizasyonunda iyileflmelerin yafland bir

ortam ifade etmektedir.

Yoksulluk snrnn belirlenmesi amac ile yaygn

olarak kullanlan gsterge kifli baflna reel GSMHdr.

Baz iktisatlar ve sosyal bilimciler, lkelerin yaflam

standartlarn deerlendirmek iin yaflam kalitesi in-

deksi ad verilen ve lkedeki ortalama insan mr,bebek lmleri ve okuryazarlk oran kullanlarak

oluflturulan bir gstergeyi kullanmaktadrlar.

Geliflmekte olan lkelerde kalknmann nnde bu-

lunan politik engeller kamu ynetimindeki yeter-

sizlikler, politik istikrarszlklar, bask gruplarnn

iktisat politikas deiflikliklerini engellemesi fleklin-

de sralanabilir. Kalknmann nndeki sosyal en-

geller dendiinde ise giriflimcilikteki yetersizlikler

ve hzl nfus artfl kastedilmektedir.

Ekonomik kalknmann hzlandrlabilmesi iinuygulanan politikalarn temel zelliklerini

aklayabilmek

e dnk kalknma stratejileri ithalat ikame ede-

cek mallarn yurtiinde retimini salayacak ima-

lat sanayinin gelifltirilmesini esas alan kalknma

stratejisidir.

Dfla dnk kalknma stratejileri ihra edilecek mal-

larn retilmesini esas alan bir kalknma stratejisidir.

Gemiflte yaflanan tecrbeler dfla dnk kalknma

stratejisi uygulayan lkelerdeki ekonomik byme

orannn ie dnk kalknma stratejisi uygulayan

lkelerden yksek olduunu gstermektedir.

A M A

1A M A

2

A M A 3


24/39

Kendimizi Snayalm1. Trkiyede grev yapmfl bir Dnya Bankas yetkilisi,Trkiyenin mevcut byme orann srdrmesi duru-

munda, 18 yl sonra reel GSMHnn bugnknn iki kat-

na kacan ne srmfltr. Buna gre Trkiyenin ger-

eklefltirmesi gereken ortalama yllk byme oran yz-

de katr?a. 2b. 3c. 4d. 5e. 6

2. Bir lkenin retim imknlar erisini gsteren aflada-ki grafik esas alndnda, bu lkenin geliflmifllik dzeyi

ile ilgili olarak afladaki deerlendirmelerden hangisi

yaplabilir?

a. Kaynaklarn byk bir blm tketim mallar re-

timinde kullanld iin yoksul bir lkedir.

b. Kaynaklarn byk bir blm sermaye mallarretiminde kullanld iin yoksul bir lkedir.

c. Kaynaklarn byk bir blm tketim mallar re-

timinde kullanld iin zengin bir lkedir.

d. Kaynaklarn byk bir blm sermaye mallar

retiminde kullanld iin zengin bir lkedir.

e. Kaynaklarn byk bir blm tketim mallar re-

timinde kullanld iin geliflmifl bir lkedir.

3. Afladaki grafikte geliflmekte olan baz lkelere ait2001 yl tketim/GSMH oranlar gsterilmektedir. Bu gra-

fie gre, sermaye mallarna yatrm yapma gc en yk-

sek olan lke afladakilerden hangisidir?

a. Bolivya

b. Macaristan

c. srail

d. Nijeryae. Trkiye

4. Geliflmekte olan lkelerin en ok bilinen ortak zelli-i afladakilerden hangisidir?

a. Antidemokratik ynetim biimi

b. Dflk kifli baflna reel GSMH

c. Dflk ihracat hacmi

d. Yksek enflasyon oran

e. Yksek iflsizlik oran

5.

Yukardaki tabloda verilen lkelerin ekonomik byme-

den saladklar yarara gre doru sralanfl afladakiler-

den hangisidir?

a. II-I-IV-III

b. IV-II-III-I

c. III-IV-I-II

d. III-II-I-IV

e. I-III-IV-II

6. Afladaki grafikte, Arjantinde ifli baflna sermaye mik-tarnn yllara gre seyri grlmektedir. Arjantinde yafla-

nan bu geliflmenin verimlik zerindeki etkisi afladaki-

lerden hangisidir?

a. Sermaye younlaflmas nedeniyle verimlilik

azalmaktadr.

b. Sermaye younlaflmas nedeniyle verimli lik

artmaktadr.

c. Sermaye slaflmas nedeniyle verimlilik azalmak-

tadr.

d. Sermaye slaflmas nedeniyle verimlilik artmaktadr.

e. Verimlilik deiflmemektedir.

478 Kendimizi Snayalm

Tketim Mallar

Sermaye

Trkiye

Nijerya

srail

Macaristan

Bolivya

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

GSMHlke Nfus Artfl Artfl

Hz (%) Oran (%)

I Bulgaristan -0.4 3.0

II Msr 1.9 5.7

III Hindistan 1.8 6.9IV Trkiye 1.5 -6.4

110

100

9080

70

60 1992 1994 1996 1998 2000


25/39

7.Afladaki grafikte, Trkiyede baml nfusun yllaragre seyri grlmektedir. Bu grafie gre, Trkiyenin ta-

sarruf yapma gc nasl bir geliflim gstermifltir?

a. Ortalama tketim eilimi azald iin tasarruflar

artmfltr.

b. Ortalama tketim eilimi azald iin tasarruflar

azalmfltr.

c. Ortalama tketim eilimi artt iin tasarruflar

artmfltr.

d. Ortalama tketim eilimi artt iin tasarruflar

azalmfltr.

e. Tasarruflar sabit kalmfltr.

8. Dnya Bankasna gre, yzde kan zerindeki n-fus artfl hznn ekonomik bymeyi frenledii kabul

edilmektedir?

a. 2

b. 3

c. 4

d. 5

e. 6

9.Afladakilerden hangisi, ithal ikameci politikalarla bir-likte kanlmaz olarak uygulanmas gereken nlemler-

den biridir?

a. Nfus artfl hznn snrlandrlmas

b. Faiz oranlarnn piyasa koflullarnda belirlenmesi

c. Youn dfl destek salamasd. Tketim harcamalarnn azaltlmas

e. Gelifltirilecek sektrlerin yksek tarife ve kotalarla

korunmas

10.Afladakilerden hangisi, dfla dnk kalknma strate-jisinin baflarsn belirleyen faktrlerden biridir?

a. hracat kredileri faiz oranlarn arttrmak.

b. Yurtii satfllarn teflviki iin tketici kredilerinin

almasn kolaylafltrmak.

c. Yksek tarife ve kotalar uygulayarak ithalat

engellemek.

d. Uluslararas piyasalarda dier lkelerle etkin bi-

imde rekabet edebilmek.

e. Dviz kurlarn sabit tutmak.

479Kendimizi Snayalm

8

6

4

2

0

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000


26/39

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:

Teknoloji, ekonomik byme, verimlilik.

Ekonomik bymenin itici gcnn eitim ve teknoloji

olduunu savunan iktisatlar, insan sermayesi stokunun

ok ynl etkisine dikkat ekmektedirler. Eitilmifl insan

gc, lkelerin insan sermayesi stokunu arttrrken fiziki

yatrm artfln da beraberinde getirmektedir. Daha ei-

timli insanlar, yeni teknolojilerin adaptasyonu ve geliflti-

rilmesi konusunda da baflarl olarak ekonomik byme-yi hzlandracaklardr. Nitekim aflada yer alan iki grafik

hzl byyen lkelerle yavafl byyen lkelerde eitim

dzeyi farkllklarnn bymeyi nasl etkilediini gster-

mektedir. Grafiklere gre, artan eitim dzeyinin ekono-

mik bymeyi de hzlandrdn sylemek mmkndr.

Tm teknolojik geliflmelerin ve yeniliklerin arkasnda in-

san sermayesi unsurunun bulunduunu dflnrsek, bil-

giye dayal bir ekonomide insan gc daha da nem ka-

zanmaktadr. nk retimde kullanlan dier kaynakla-

rn aksine, bilgi kullanldka azalan bir meta deildir.

Aksine, bilgi kullanldka oalr ve deeri artar. Bu da

ekonomik byme zerinde olumlu bir etki yaratr.

DPT uzmanlarndan Hasan Dursunun arafltrmas da ei-

timin ekonomi zerindeki somut etkisini ortaya koyuyor.

Hazine Dergisinin 1998 yl 10uncu saysnda yaynlanan

nsan Sermayesi ve Ekonomik Bymebafllkl arafltr-

masnda Dursun flu saptamalarda bulunuyor:

En yksek ekonomik getiriyi ilkretim salarken,

ikinci srada ortaretim yatrmlar yer almaktadr.

Geliflmekte olan lkelerde, kzlar iin yaplan eitimyatrmlar, erkek ocuklar iin yaplanlara gre 4 pu-

an daha yksek getiri salamaktadr.

Geliflmekte olan lkelerde insan faktrne yaplan

yatrmlarn getirisi, geliflmifl lkelere gre daha

yksektir.

Neden iktisat renmeniz gerektiine iliflkin arpc bir

sonucu daha var arafltrmann:

Afladaki tablodan da grlecei gibi, sosyal bilimler

retimine yaplan yatrmlarn getirisi dier alanlara

gre daha yksek dzeydedir. Yksek retimde en

yksek getiriyi ise iktisat eitimi kazandrmaktadr.

480 Yaflamn inden

YksekrenimKatlm Oran

OrtaretimKatlm Oran

Yatrm/GSMH

20 40 600

Fiziki Sermayeye YaplanYatrmn Getirisi

nsana Yaplan YatrmnGetirisi

Geliflmifl lkelerGeliflmekte Olan

lkeler

0 5 10 15

Yksekretimde GetiriOranlar

Eitim Program GetiriOran

(%)

Ekonomi 13

Hukuk 12

Tp 12

Mhendislik 12Matematik 8

Ziraat 8

Hzl Byyen lkeler

Yavafl Byyen lkeler


27/39

Baflvurabileceimiz KaynaklarHan, E. (2000). ktisada Girifl-2 (4 Bask). Eskiflehir. 191-

210.

Parasz, . (1999). ktisada Girifl. Bursa: Ezgi, 445-456.

fiahin, H. (1994). ktisada Girifl (4 Bask). Bursa: Ezgi,

431-447.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Ayrntl bilgi iin Byme ve Reel GSMH

konusuna baknz.

2. a Ayrntl bilgi iin Bymeyi Belirleyen Faktrler

konusuna baknz.

3. b Ayrntl bilgi iin Bymeyi Belirleyen Faktrlerkonusuna baknz.

4. b Ayrntl bilgi iin Kalknma konusuna baknz.

5. d Ayrntl bilgi iin Temel htiyalar ve Yaflam

Kalitesi konusuna baknz.

6. c Ayrntl bilgi iin Bymeyi Belirleyen Faktrler

konusuna baknz.

7. a Ayrntl bilgi iin Kalknmann nndeki

Engeller konusuna baknz.

8. a Ayrntl bilgi iin Kalknmann nndeki

Engeller konusuna baknz.

9. e Ayrntl bilgi iin Kalknma Stratejileri konusunabaknz.

10. d Ayrntl bilgi iin Kalknma Statejileri konusuna

baknz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Tabloda verilen gelir dalm arafltrmalarnn sonular

Trkiyede gelir dalmnn ne kadar bozuk olduunu

gsteriyor. DEnin 1994 ylnda yapt son arafltrmaya

gre toplumun yzde 20si kullanlabilir gelirin yzde

54.9unu alrken, geri kalan yzde 45.1lik blmn

toplumun yzde 80i paylaflmak zorunda kalyor. Afla-

da yer alan grafik, gelir dalm bozukluunda Trki-

yenin dnyada ilk sralarda yer aldn gsteriyor. Top-

lumdaki en zengin yzde 20nin elde ettii gelirin en

yoksul yzde 20nin elde ettii gelirden ka kat fazla ol-

duuna gre oluflturulan grafikte Trkiye drdnc sra-

da yer almaktadr.

Gelir dalm dzeldiinde, toplumun en dflk gelir el-de eden gruplarnn gelirinde bir artfl olacana gre, bu-

gne kadar pazarn dflnda kalan milyonlarca kifli pazara

girecektir. Dflk gelirli gruplarda hane gelirinin byk

ksm beslenme ve barnma gibi temel ihtiyalarn karfl-

lanmasna ayrlmaktadr. Bu nedenle bu gruplarda, gda

ve kira harcamalarnn toplam harcama iindeki pay yk-

sektir. Gelir arttka beslenme ve barnma iin yaplan

harcamalarn toplam harcama iindeki pay dfler. Dier

harcamalara ayrlan payn oran ise artar. Buna gre gelir

arttka harcama kompozisyonunun deiflmesi, gelir daha

adil dald zaman pek ok sektre yeni talep yaratla-can gstermektedir. Dflk gelirli gruplarn satn alma

gcnn ykselmesi, konfeksiyon, beyaz eflya, elektro-

nik eflya, mobilya, eitim, kltr gibi sektrlerde talebin

artmasna neden olacaktr. Orta ve ortann st gelir gru-

bunun satn alma gcnn ykselmesi ise, yukardakile-

re ek olarak, otomotiv ve konut sektrne olan talebi art-

tracaktr. Yksek gelir grubunun gelirinin azalmas ise

lks tketim mallar ile lks otomobil ve konut talebinin

azalmasna yol aacaktr.

Talep yapsnda ortaya kmas muhtemel bu deiflim is-

ter istemez yatrmlarn bileflimine de yansyacaktr. Dola-

ysyla toplumun genifl kesimlerinin ihtiyalarn karflla-

maya dnk bir ekonomik yapnn ortaya kmasnn te-

melleri de atlmfl olacaktr. Artan yatrmlar ekonomide

hzl ve istikrarl bir byme dnemini de bafllatacak ve

iflsizlik azalma eilimine girecektir. Bu da insanlarn gele-

cee daha gvenle bakmalar ve kalknmann hzlanmas

anlamna gelmektedir.

481Baflvurabileceimiz Kaynaklar - Kendimizi Snayalm Yant Anahtar - Sra Sizde Yant Anahtar

BrezilyaKenya

MeksikaMalezyaTRKYE

ABDsvire

ngiltereFransa

spanyaKanada

Rusyatalya

Almanyasve

50 10 15 20 25 30


28/39

Sra Sizde 2

Yaplan arafltrmalar, demokrasi ile ekonomik kalknma

arasnda pozitif bir iliflki olduunu gstermektedir. zel-

likle Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan antide-

mokratik koflullarda ve dnyaya kapal olarak yaflayan

birok lkenin kalknma yolunda hi de byk admlar

atamad ortaya kmfltr. Dnyada hl varln srd-

ren dier otoriter rejimlere bakldnda da ayn durumu

tespit etmek mmkndr. Dnya Bankas verilerine gre,

rnein, Irak, dnyann ikinci byk petrol rezervlerine

sahip olmasna karfln, dnyann en fakir lkelerinden bi-

risi olarak karflmza kmaktadr. Benzer flekilde Suri-

yede de kifli baflna dflen gelir, rnein, Trkiyedekinin

te biri kadardr. Bir dier petrol zengini olan Nijeryada

ise kifli baflna gelir ancak 300 dolar civarndadr. Bu r-nekleri oaltmak mmkn, ancak bunlarn tmnde or-

taya kan sonu ortak: Demokrasiden uzaklaflarak kal-

knmay hzlandrmak mmkn deildir.

Demokratik rejimin ekonomik kalknmaya nasl bir katk

salayacana en gzel rneklerden birisi Trkiyedir. Bil-

diiniz gibi Trkiyede tek parti dneminden sonra 1950

ylndaki demokratik seimle iktidar el deifltirmifltir. Ge-

nellikle Trkiyedeki demokrasi iin dnflm tarihi ola-

rak kabul edilen bu tarih baz alnarak hazrlanan aflada-

ki tablo, 1950den sonra kalknmada belirgin bir iyileflme

olduunu gstermektedir.

Bir lkede, demokratik sistemin tm kurumlaryla olufl-

mas, insanlarn bilgiye daha kolay ulaflmas ve daha isa-

betli yatrm kararlarnn alnmasn salayacaktr. Ekono-

mide rasyonel kararlarn alnmas etkinlik ve verimlik ze-

rinde olumlu etkiler yarataca iin ekonomik byme

hzlanr. te yandan demokratik bir ynetimde eitim ve

salk gibi haklardan daha fazla yararlanlmas ile kalkn-

ma iin gerekli olan eitilmifl ve salkl insan gc de

yetifltirilecektir. Salanacak politik istikrar ile birlikte dfl

kaynak akfl da hzlanaca iin ekonominin performan-

snda bir ykselme beklenebilecektir.

Sra Sizde 3

Hong Kong, Singapur, Gney Kore ve Tayvann yaflad-

deneyimden elde edilen sonular, dier geliflmekteolan lkeler iin de eflitli dersler karmamza olanak

salamaktadr. Ancak, bu drt lkenin paylaflt baz or-

tak zelliklerin geliflmekte olan dier lkeler tarafndan

paylafllmadn da belirtmek gerekir. rnein, Asya Kap-

lanlar ad verilen bu drt lkede de cretler, piyasa ko-

flullarnda arz ve talebe gre belirlenmekte, devlet iflgc

piyasasna ok nadir mdahale etmektedir. te yandan

bu lkeler, homojen bir kltre sahiptirler ve uzun yllar-

dan beri politik istikrarszlkla karfl karflya kalmamfllar-

dr. Bunlardan da nemlisi, bu drt lkede de ie dnk

kalknma stratejisinden dfla dnk stratejiye geilirken

lkenin ynetiminde bulunanlar ortaya kacak politik ve

ekonomik maliyeti stlenmeyi gze alabilmifllerdir. n-

k bu tr bir dnflm uzun yllar yksek gmrk duvar-

lar arkasnda korunarak kolay ve yksek oranda kr el-

de etmeye alflan gruplarn karlarn ve retimlerini cid-

di biimde zedelemifltir. Geliflmekte olan lkelerin o-

unda bu risk gze alnamamaktadr.

482 Sra Sizde Yant Anahtar

Konu 1923-49 1950-01

GSMHda yllk ortalama artfl (%) 4.0 4.9

Kifli baflna GSMHda yllk ortalama artfl (%) 2.1 2.5

hracatta yllk ortalama artfl (%) 6.3 9.8

thalatta yllk ortalama artfl (%) 4.7 10.4

Sanayi retiminde yllk ortalama artfl (%) 5.6 7.1


29/39

Yararlanlan KaynaklarBeardshaw, J. ve d. (2001). Economics: A Students Guide,

5th Ed., Prentice Hall: London.Boyes, M. Melvin, M. (1996). Economics, 3rd Ed., Houghton

Mifflin: Boston.

Byrns, R.T. Stone, G.W. (1989). Economics, Scott Foresman:

New York.

Colander, D.C. (2001). Economics, 4th Ed., McGraw-Hill: New

York.

Dolan, E.G. Lindsey, D.E. (1998). Economics, 5th Ed., Dreyden

Press: New York.

Fischer, S. ve d. (1988). Economics, 2nd Ed., McGraw-Hill:

New York.

Hall, R.E. Lieberman, M. (2003). Microeconomics: Principles

and Applications, 2nd Ed., Thomson: New York.

Mankiw, N.G. (2001). Essentials of Economics, 2nd Ed.,

Harcourt College Publishers: New York.

McConnel, C.R Brue, S.L. (1993). Economics, 12th Ed.,

McGraw-Hill: New York.

McEachern, W.A. (1997). Economics: A Contemparary

Introduction, South-Western: New York.

Miller, L.R. (1997). Economics Today, 9th Ed., Addison-Wesley:

Boston.

OSullivan, A. Sheffrin, S.M. (2002). Economics: Principles

and Tools, Prentice Hall: New York.

Parkin, M. (2003). Economics,Addison Wesley: Boston.Ragan, J.F. Thomas, L.B. (1990). Principles of

Microeconomics, HBJ Publishers: New York.

Ruffin, R.J. Gregory, P.R. (1990). Principles of Economics,

4th Ed., Scott Foresman: Glenview.

Sloman, J. (2000). Economics, 4th Ed., Prentice Hall: London.

Taylor, J.B. (1995). Economics, Houghton Mifflin: Boston.

Yararlanlan Kaynaklar 483


30/39

Szlk484

SzlkA

Ak Maliyet: retim faktrlerini elde etmek iin yaplan gerekdemelerdir.

Ak Piyasa fllemleri: Merkez bankasnn banka rezervlerini

ve dolaysyla para arzn etkileyebilmek iin piyasadan

devlete ait bono ve tahvilleri alp satmasdr.

Ad Valorem Vergiler: Belirli bir parasal deerin yzdesi fleklin-

de alnan vergilerdir.

Alclar Arasnda Farkllafltrma: Tekelcinin farkl piyasa-

larda farkl fiyat uygulamas veya ayn alc grubu iinde

tketicileri farkl blmlere ayrp bunlara farkl fiyatlar

uygulamasdr.

Amortismanlar: retim faaliyeti sonucunda mal ve hizmetler

yaratlrken gemifl yllardan devralnan sermaye mallarn-

da meydan gelen aflnma ve eskimenin parasal deeridir.

Ara Mal: Bir baflka mal veya hizmetin retilmesinde kullanlan

mal ve hizmetlerdir.

Artan Frsat Maliyeti: Bir maln daha fazla retilebilmesi iin

dier maln retiminden vazgeilmesi gereken miktarn her

aflamada artmasdr.

Artan Maliyet: retilen mal miktar arttka ortalama retim

maliyetlerinin artmasdr.

Artan Oranl Gelir Vergisi: Dahil olunan gelir dilimi arttka,

uygulanan vergi orannn da artt gelir vergisidir.

Artk: Cari fiyat dzeyinde arz edilen miktarn talep edilen mik-tar aflmas durumudur.

Arz Erisi: Dier deiflkenler sabitken, deiflik fiyat dzeylerin-

de arz edilen mal ve hizmet kombinasyonlarn birlefltiren

eridir.

Arz Esneklii: Bir maln arz edilen miktarndaki yzde deifl-

menin fiyatndaki yzde deiflmeye orandr.

Arz Kanunu: Bir maln satlmak istenen miktar ile fiyat arasn-

daki doru ynl iliflkidir.

Arz Tablosu: Dier deiflkenler sabitken, belli bir ekonomide

ve belli bir zaman diliminde reticilerin deiflik fiyatlarda

sunmaya hazr olduklar mal ve hizmet miktarlarn zetle-yen tablodur.

Arz Ynl Politikalar: Devletin toplam talebi arttrmak yerine

retimi arttrmaya dnk politikalardr.

Arz: Dier deiflkenler sabitken, belli bir zaman diliminde piya-

sada reticilerin deiflik fiyat dzeylerinde satmaya hazr

olduklar mal ve hizmet miktardr.

Atl flgc: Mevcut retim dzeyinin gereklefltirilmesinde ihti-

ya duyulmayan iflgc miktardr.

Atl Sermaye: Mevcut retim dzeyinin gereklefltirilmesinde

ihtiya duyulmayan sermaye miktardr.

Azalan Marjinal Fayda: Bir maln ilave miktarlar tketildike el-

de edilen ek faydann (marjinal faydann) azalaca ilkesidir.

Azalan Verim Yasas: Dier retim faktrleri miktar sabitken,

bir retim faktrnn retimde kullanlan miktarnn artt-

rlmas durumunda, her ilave birimin salad rn mikta-

rnn azaldn ifade eden iliflkidir.

BBaml Nfus: alflan bir kiflinin bakmak zorunda olduu ki-

fli saysdr.

Banka: Temel olarak, halktan toplad mevduat flirketlere ve

kiflilere kredi olarak veren, menkul kymetlere yatrm ya-

pan kurulufltur.

Basit Kaydi Para arpan: Zorunlu rezerv orannn tersidir.

Baflabafl Noktas: Toplam gelir ile toplam maliyetin birbirine

eflit olduu retim dzeyidir.

Bebek Sanayi Argman: Bir lkede yeni oluflturulan bir en-dstrinin geliflimini tamamlayncaya kadar korunmasn,

korumaclk sonucu katlanlan maliyetlerin korunan en-

dstrinin uzun dnemde getirecei yararlar ile karfllanabi-

leceini savunan grfltr.

Bedavaclk: Bir kiflinin kamusal maldan fayda elde etmesine

karfln, kamusal maln finansmannda herhangi bir maliyet

yklenmekten kanma fleklindeki davranfldr.

Befleri Sermaye: alflanlarn eitim ve yetifltirilme aracl ile

elde ettikleri bilgi birikimi ve yetenekleridir.

Betimleyici ktisat: Belirli bir ekonomik sorunla ilgili tm ger-

eklerin arafltrlp toplanmasdr.

Birim Esneklik: Fiyattaki deiflme orannn talep miktarn da

ayn oranda etkilemesidir ve esneklik katsays 1e eflittir.

Birimler Arasnda Farkllafltrma: Tekelcinin rettii her bi-

rim mal ayr ayr mmkn olan en yksek fiyattan almak

isteyene satmasdr.

Bte A: Devlet btesinde kamu harcamalarnn kamu ge-

lirlerinden fazla olmas durumudur.

Byk Bunalm: ok byk bir ekonomik daralmann ve yk-

sek iflsizliin yafland 1929da bafllayan ve 1930lar bo-

yunca devam eden dnemdir.

C-Canlanma: Ekonomide toplam retimin artt dnemdir.

Ceteris Paribus Varsaym: Bir kavram belirleyen ok sayda

deiflkenden bir tanesinin deiflebilecei, dier deiflken-

lerin ise sabit kalaca varsaymdr.

apraz Talep Esneklii: Bir maln fiyatndaki yzde deiflme-

nin bir baflka maln talep miktarnda neden olduu yzde

deiflmeye iliflkin bir lttr ve A mal miktarndaki yz-

de deiflmenin B mal fiyatndaki yzde deiflmeye oran

fleklinde hesaplanr.

ift Tarafl Tarifeler: Sadece iki lke arasnda yaplan ticaret

anlaflmasdr.


31/39

Szlk 485

DDaralma: Ekonomide toplam retimin azald dnemdir.

Daraltc (Sk) Para Politikas: Para arzndaki artfl yavafllat-maya ve faiz oranlarnn ykselmesini salamaya dnk

para politikasdr.

Daraltc Maliye Politikas: Kamu harcamalarn azaltarak

ve/veya vergileri arttrarak toplam harcamalar azaltmaya

ynelik olarak izlenen maliye politikasdr.

Dayankl Mallar: Elde edildikten sonra uzun sre fayda sala-

yan mallardr.

Dayanksz Mallar: Fayda saladnda yok olan, biten mallardr.

Deflasyonist Ak: Tam istihdam gelir dzeyinin altnda den-

genin salanmas durumunda ortaya kan harcama a

Deer Muhafaza Arac Olma: Parann satn alma gcnn el-

de tutulmasna olanak salamasdr.

Deiflim Arac Olma: Parann mal ve hizmetlerin el deifltirilme-

si srecini kolaylafltran ve hzlandran bir ara olmasdr.

Deiflim Denklemi: Bir ekonomideki para miktar ile parann

dolaflm hznn arpmnn nominal gelire eflit o

İktisada giriş unite20

Documents