NDEKLER

Giri Doru Yolun Gerei Birinci Blm Peygamberimizden nceki Durum kinci Blm htilaflarn yz nc Blm Bozulmann Balangc Drdnc Blm zenmede Farkllk Beinci Blm Mslmanlarn, Kfirlerle likileri Altnc Blm Bid'atlar Yedinci Blm Kabir Ziyaretleri Sekizinci Blm Gne ve Yldzlara Dua Ve Secde Edenler Alfabetik Fihrist GR SAYFASI

Doru Yolun Gerei Dinimizi kemale erdiren, zerimizdeki nimetlerini tamamlayan slm din olarak benimsememizden honut olacan belirten, kendisinden bizleri gazaba uramlarn (yahudilerin) ve sapklarn (hristiyanlarn) yollarndan uzak tutarak dosdoru yola (srat- mstakim'e), nimetlendirdiklerinin yoluna iletmesini dilememizi emreden Allah'a hamdolsun. (stad burada, her namazda okuduumuz Fatiha suresinin ierdii dualara iaret ediyor. Bu bir ihtiyadr. Nitekim Mslim, her zaman, yalnz Allah'tan hidayet (doru yola iletme) istemiyle Fatiha'nn dua olarak okunmasnn mstehab (iyi bir eylem) olduunu belirtiyor.) ahadet ederim ki, Allah'dan baka ibadete layk ilh yoktur, O tektir ve ortakszdr. Yine ahadet ederim ki, Muhammed (salt ve selm zerine olsun) O'nun kulu, hak dinle ve dosdoru eriatla gnderdii, bu eriata uymasn emrettii ve:

te benim yolum budur, ben ve bana uyanlar Allah'a basiretle davet ederiz. (Yusuf: 108) demesini buyurduu rasldur. ( -hak dinle ve dosdoru eriatla- El-Millet-l-Hanifeye: Erilii olmayan, dosdoru eriat ve dindir. brahim Aleyhisselam'n milletidir. Ksaca slamdr.) mdi, ben zaman zaman gerek dorudan doruya ve gerekse sorulan sorulara cevap vererek bayram trenleri konusunda kfirlere zenilmemesi gerektiini belirtmi, bu konuda klsik kaynaklarmzda bulunan yasaklayc bilgileri ve er'i delilleri dile getirmi, gerek kitapl (ehl-i kitap) ve gerekse kitapsz kfirlerin izleyicisi olmaktan kanmann eriattaki gerekelerini aklamtm. Bu nokta eriatn nemli bir temel kural ve bir ok detay ieren ana ilkesi olmasna ramen, bu konuda sylediklerim hep ksa ve stnkr olmu, verdiim yazl cevaplar da o andaki hazr bilgilerimle snrl kalm, bununla birlikte bu sz ve yazlarn Allah'n takdiri orannda yarar grlmtr. Bir sre sonra bu sz ve yazlarmn kkl alkanlklarna ters dtn gren baz kimselerin sylediklerimi garip ve aslsz bulduklarn haber aldm. Bu kimseler bana kar karken baz genellemelere dayanmaya kalkmlard. te bunun zerine bir dostum benden bu konunun i yzn ele alan bir eser yazmam istedi. Ona gre byle bir eser ok yararl, yaygn ve etkili olacakt. Sz konusu kfirlere zenme hastalnn ou kimselere bulatn ve bu yzden bir eit Cahiliye Dnemi grntsne brndklerini grdm iin bu konuda bildiklerimi kaleme almaya karar verdim. unu da belirteyim ki, eer bu konudaki delillere ve alimlerin szlerine yer verseydim, bu mesele ile ilgilenen eserlerin tmn taram olsaydm sylenecek daha ok eyler bulurdum. Kanaatim odur ki, fikh ilmini derinliine inceleyerek, eriatn incelik ve amalar ile fkh alimlerinin gerekelerini ve problemlerini iyi kavrayan kimseler bu konudaki uyarlarmzn hakllndan asla pheye dmezler. Baka bir deyimle kalbinde kkl bir iman barndran, slmn gerek mahiyetini kavrayarak onun Allah tarafndan kabul edilecek, geerli tek din olduunu benimseyen herkesin byle bir uyar ile karlanca kalbinin dirilii ve imannn salaml sayesinde derhal bu uyary benimseyecei dncesindeyim. Fakat kalb kirlilii ile nefsin ihtiraslarndan Allah'a snrz. nk bu iki hastalk insan gerei tanyp benimsemekten alkoyar. NDEKLER

Birinci Blm Peygamberimizden nceki Durum

Peygamberimizden nceki Durum Gazaba Urayanlar ve Sapklar Bize Bulaan Baz Hastalklar Dosdoru Yol Taklitten Kanmann Delilleri zenmeyi Yasaklayan Ayetler Kble Deiiminin Hikmeti Dini Davranlar e Ayrlr Servet, Mal, Evlatlar Ancak Allah indir Dnyalk Payla Oyalanma ve Erilie Dalma Kur'ann Anlalmasnda Zaman Faktr Mriklere Benzemeyi Yasaklayan Hadisler Peygamberimizin mmetin Dnya Mal Konusunda Rekabete Gireceinden Endie Etmesi Allah'n Diledii Gibi Kullanlmayan Varlk, Kyamet Gn Sahibinin Aleyhine ahit Olur Blnmede Benzeme NDEKLER

Peygamberimizden nceki Durum Bilinmelidir ki, Cenab- Allah'n Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) insanla peygamber olarak gnderdii sralarda artk nesli kesilmeye yz tutmu baz kitaplar dnda gerek arab ve gerekse arap olmayan ile btn yeryz halk O'nun sevgisinden yoksun kalm, gazabn haketmi durumda idi. (Bu konuda Mslim Sahih'inde uzun bir hadis naklediyor. Hadis yle: Allah yer yzne bakt. Ehl-i Kitab'n dnda Arap'a da Aceme -arap olmayan- de gazap etti... lh. Bkz. Mslim, Kitab-El Cenne, -Dnyada Cennetlikler Ve Cehennemliklerin Bilinmesini Belirleyen nitelikler, Bab (blm), Hadis No: 2865, c. 4, s. 2197.) O gnn insanlar balca u iki ksma ayrlyorlard: a - Belirli bir kitaba bal kitapllar. Balandklar kitap ya nemli deiikliklere uratlarak aslndan uzaklatrlm veya ok daha nce tm ile yrrlkten kaldrlm (neshedilmi) bir kitap idi.

Bu kategoriye girenlerin dier bir blm de kimi ksmlar belirsiz ve kimi ksmlar terkedilmi bir takm dinlere inanyorlard. b - nsanln dier bir ana ksmn da arap olan ve olmayan mmler (her hangi bir hidayet kaynandan tm ile yoksun olanlar) meydana getiriyorlard. Bunlar holarna giden ve kendilerine yarar salayacan sandklan eitli nesnelere tapyorlard. Bu nesneler kimi zaman bir yldz, kimi zaman bir put, kimi zaman bir mezar, kimi zaman bir ant ve kimi zaman da baka bir ey oluyordu. Hangi kategoriden olursa olsun, insanlarn tm koyu bir cahiliyet iinde yzyorlard. Bu derin bilgisizlik iinde aslnda koyu bir bilgisizlik rnei olan bir takm szleri bilgi, kesinlikle fesad (erilik ve kargaalk) olan bir takm davranlar rnek ve yararl eylemler sayyorlard. O dnemlerin bilgi ve amel ynnden gze batan sekin simalarnn amac ya eski peygamberlerden artakalan baz bilgi krntlar elde edebilmekti. arlatanlarn ve uydurmaclarn ihtiraslar ile glgelenmi bilgi krntlar -stelik dorular yanllarna kararak belirsiz hale gelmi bilgi krntlarVeya az bir ksm meru, ou uydurma ve bu yzden sahibine ok zararl olabilen ayinlerle urayorlard. Bylelerinin dier bir ura alan da felsefecilerin peinden giderek olanca gleri ile tabiat, matematik ve iyi ahlk edinme konularnda akl yrtme oluyordu. Bu yoldaki abann amac tarif edilmez skntlara katlandktan sonra, eer olabilirse, varlkla yokluk arasnda titreen bir nebzelik yararl gerek krntsna ulaabilmekti. O gerek krnts ki, ne bir susuzu kandrabilir ne bir hastaya ifa olabilir ve ne de ilh kaynakl bilginin boluunu doldurabilirdi. nk elde edilebilse bile sapk ksmnn oran gerek ksmnn payndan kat kat fazla idi. O da elde edilebilirse! stelik bu alann uzmanlar arasndaki derin gr ayrlklar ve atmalar yznden elde edilebilen gerek krntsn delil ve gerekeye dayandrabilmek imknszla yakn derecede zordu. Bu ortamda Cenab- Allah'n (c.c.) Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) ilh bilgilerle tehiz ederek peygamber olarak gndermesi insanla hi bir dilin anlatamayaca ve hi bir irfan sahibinin kavrayamayaca derecede ak ve parlak bir hidayet balad. Bu ufuk ac hidayet, Peygamberimizin genel olarak mmetinin tmne ve zellikle bilginler kesimine ylesine yararl bir bilgi birikimi, salih amel, yce ahlk ve istikametli gelenek sistemi salad ki, dier milletlerin her trl kusurdan arndrlm yararl bilgi ve davran kalplarnn tm bir araya getirilerek bu ilh hidayet birikimi ile karlatrlsa aralarndaki uurum derecesindeki fark kavramak bile imknsz olurdu. Rabbimize, O'nun sevgisine ve honutluuna mazhar olacak ekilde hamdolsun. Bu gerein delillerini sunmann ve rneklerini aklamann imdi yeri deildir. Cenab- Allah (c.c.), Peygamberimizi Srat- mstakim (dosdoru yol) ile e anlaml olan slm dini ile donatarak gnderirken insanlara, her gn klacaklar namazlarn her rektnda kendisinden hidayet (doru yola iletme) dilemelerini emretmi ve bu doru yolun: kendilerine nimet sunduu peygamberlerin, sddklarn, ehitlerin ve salih kullarn yolu olup, gazaba uramlarla saptmlarn yolu olmadn belirtmitir.

indekiler Birinci Blm

Gazaba Urayanlar ve Sapklar Sahabilerden Adiy b. Hatem (Sahabi'nin byklerinden olan Ady bin Htem'in asl ad, Ad bin Htem bin Abdullah bin Sa'd El-Td'ir. Chiliye dneminde iyilik ve cmertliiyle nlyd. H. 10. Ylnda mslman oldu. Chiliye dneminde de Mslman olduktan sonra da kabilesinin lideriydi. Riddet gn, -slamdan dnmelerin olduu dnem- mslman kald. Irak ve dier lkelerin fethinde bulundu. Daha sonra Kfe'de yaamn srdrd. Sfiyn olaynda Hz. Ali'nin yannda yer ald. H. 68'de 120 yanda ld. Bkz. El-sbe, F Temyiz El-Sahabe, c. 2, sh. 468-469.) -Allah ondan raz olsun- diyor ki: Bir gn Raslllah'n (salt ve selm zerine olsun) yanna girdim. O srada mescidde oturuyordu. Yanndakiler kendisine Bu Adiy b. Hatim'dir dediler. Elimde ne emannme ve nede bir tavsiye mektubu vard. Yanna gtrldmde elimi tuttu. -Daha nce bir defasnda benim iin Allahdan onun elini benim elime koymasn dilerim demiti- Elimi tutarak ayaa kalkt, birlikte Mescidden ktk. Yolda nne bir kadnla bir ocuk kt. Kadn: Sen'den bir dileimiz var dedi. Bunun zerine elimi brakp onlarn yanna gitti ve dileklerini yerine getirdi. Arkasndan yine elimden tutarak beni evine gtrd. Cariyesi Velide'nin getirdii bir yer minderi zerine oturdu. Ben de karsnda oturdum. Allah'a hamd- sena ettikten sonra bana: Lilahe illallah (Allahdan baka ibadete layk ilh yoktur) demekten mi kanyorsun? Yoksa Allah'dan baka ibadete layk ilh olduuna dair bir bildiin mi var? diye sordu. Kendisine Hayr, yok diye cevap verdim. Bu cevabm zerine bir sre konutuktan sonra bir ara yine bana dnerek: Allahekber (Allah en byktr) demekten mi kamyorsun? Yoksa Allah'dan daha byk bir ey olduuna dair bir bildiin mi var? diye sordu. Ben kendisine yine Hayr, byle bir bilgim yok diye karlk verince szlerine:

Yahudiler, gazaba uramlar ve hristiyanlar da sapklardr diye devam etti. Ben kendisine Ben dosdoru yolu benimsemi (Hanif) bir mslmanm deyince yznn sevinle parladn grdm. Daha da uzun olan bu hadis Tirmiz'de yer alm ve Hasen ve Garib olarak nitelenmitir. (Snen El-Tirmzi, Kitab'u Tefsir El-Kur'an, Fatiha Sresinin Aklamas Bab, H. No: 2953, c. 5, s. 202, 203,204. Tirmiz, hadisin Hasen ve Garip olduunu, Simak bin Harb'den bakasnn rivayet ettiim bilmediini sylyor. Hadisin baka tanklar ve ou ksaltlm dier bir takm rivayet yollan da vardr. Bkz. Ahmed'in Msned'i, c. 4, s. 378.) Bu hadisin anlamn pekitiren Kur'an- Kerim'in bir yerinde yle buyuruluyor: De ki, Allah katnda yeri bundan daha kt olan size haber vereyim mi? Allah'n kendilerine lanet ve gazab eyledii ve aralarndan bir ksmn maymun, domuz veya taut tapcs yapt kimseler... (Mide: 60) Ayetin daha ncesinden kolayca anlalabilecei zere burada yahudiler kasdedilmektir. Yine Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette yle buyuruyor: Allah'n gazabna uram bir kavmi dost edinenleri grmyor musun? Onlar ne sizdendirler ve ne de onlardan (Mcdele: 14.) Burada sz edilenlerin yahudileri dost edinen mnafklar olduu tefsir alimlerinin szbirlii ve bu ayetin daha ncesinin iareti ile sabittir. Baka bir ayette de yle buyuruluyor: Nerede olurlarsa olsunlar, zerlerine zillet damgas vurulmutur. Ancak Allah'dan ve insanlardan eman alarak bu zilletten kurtulabilirler. Onlar Allah'n gazabna uramlardr (l-i mrn: 112) Ayn ifade Bakara sresinde Onlar Allah'n gazabna uramlardr ve Onlar gazab stne gazaba uradlar (Bakara: 61, 90.) eklinde iki yerde tekrar edilmitir. Bu ayetler yahudilerin gazaba uramlar olduklarn aka belirtmektedirler. te yandan Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlar hakknda da yle buyuruyor: Allah n ncsdr diyenler kesinlikle kfir olmulardr. Oysa, tek ilhdan baka hi bir ilh yoktur. Onlar bu dediklerinden vazgemedikleri takdirde aralarndaki kfirler kesinlikle ac bir azaba arplacaklardr. Onlar hla tevbe edip Allah'n mafiretine snmayacaklar m? Allah balayc ve esirgeyicidir. Mesih olu sa sadece bir peygamberdir. O'ndan nce de bir ok peygamberler gelip gemitir. Annesi de doru yolda idi. Her ikisi de (dier insanlar gibi) yemek yerlerdi. Bak biz onlara ayetlerimizi nasl aklyoruz da sonra onlar nasl iftiralar dzyorlar.? De ki, Allah' brakp ne fayda ve ne de zarar verme gc olmayan nesnelere mi tapyorsunuz? Hi phesiz Allah iiten ve bilendir. De ki, ey kitapllar (ehl-i kitab) dininizde hi bir hakl gerekeye dayanmakszn arla dmeyiniz; daha nceleri sapm, bir oklarn saptrm ve doru yolu kaybetmi bir kavmin keyfine uymaynz. (Mide: 73-77)

Bu ayetler szn geliinden kolayca anlalaca zere hristiyanlara sesleniyor. Grld gibi Cenab- Allah onlar arlktan, yani snr amaktan saknmaya aryor. Nitekim ayn an u ayette de tekrarlanyor: Ey kitapllar, sakn dininizde arla dp, Allah hakknda asl olmayan szler sylemeyiniz. Meryem olu sa Mesih sadece Allah'n rasl, Meryem'e sunulmu kelimesi ve O'ndan gelen bir ruhtur. (Nisa: 171) Buna gre yahudiler hakkn (gerein) gerisinde, berisinde kalanlar, hristiyanlar da gerek izgisini aanlar,tesine taanlardr. Bu arada yahudilerin gazaba uramlk ve hristiyanlarn saptmlk damgalar ile damgalanmalarnn gerek kolayca anlalabilecek (zahir) ve gerekse derinliine dnmeyi gerektiren (batini) bir ok sebebi vardr ki, ele alnmalarnn yeri buras deildir. Szn ksas, yahudilerin kfirlii, bildiklerini uygulamamalarndan ileri gelir. Onlar gerei bildikleri halde kimi zaman ya sz ya da davranlar ile kimi zaman da ne sz ve ne de davranlar ile buna uymamaktadrlar. Bunun yannda hristiyanlarn kfirlii ilme dayal olmayan amelleri yzndendir. nk onlar, Allah katndan gelen bir eriatn klavuzluuna bal olmakszn bir ok ibadetler yapyor ve Allah ile ilgili asln bilmedikleri eitli iddialar ileri sryorlar. Bu yzdendir ki, aralarnda Sfyan b. Uyeyne'nin de bulunduu baz slm bykleri yle demilerdir: (Selef imamlarndan olan Sfyan bin Uyeyne'nin asl ad, Sfyan bin Uyeyne bin Ebi mran'dr. Ben Hilalin dostudur. Knyesi, Eb Muhammed'dir. 107 h.'de Kfe'de dodu. Rivayet ettii hadislerin bir ou delil olabilecei kantlanm Sika (salam) bir ravidir. Mekke'de yaad dnemde Hicaz'n Muhaddisi (hadisisi)ydi. mam afi hakknda, Eer mam Mlik ve Sfyan olmasayd Hicaz'da ilim yok olurdu. der. Mekke'de yaad ve orada vefat etti. (198. H). Bkz. ElTabakat El-Kbr, bn Sa'd, c. 5, s. 497; ayrca, Zerkel El- lm, c. 3, s. 105.) Alimlerimiz arasnda kim yoldan karsa baz bakmlardan yahudilere benzemi, buna karlk ibadetle uraanlarmz arasnda yoldan kanlar da ksmen hristiyanlara benzemi demektir. Bu gr aklamann yeri de buras deildir. Cenab- Allah (c.c.) bizleri yahudilerle hristiyanlara zenmeyelim, onlarn pelerine taklmayalm diye uyard halde bu konudaki takdiri geerli olmaktan geri kalmam ve ezeli bilgisinin kavram olduu bu takdiri vaktiyle Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) bildirmitir. Nitekim Ebu Said-i Hudr'nin -Allah ondan raz olsun- rivayet ettiine gre Raslllah bir gn sahabilere: Sizden ncekilerin geleneklerine kl klna kesinlikle uyacaksnz. yle ki, onlar kertenkele deliine girse siz de (mutlaka bir hikmeti vardr) diyerek oraya gireceksiniz. buyurunca sahabiler: Ya Raslllah, bizden ncekilerden kasdnz yahudilerle hristiyanlar mdr? diye sordular. Peygamberimiz de kendilerine: Baka kimler olabilir diye karlk vermitir. (Bu hadis, yaygn sahih hadis kitaplarnda (Buhri Mslim) Snenlerde (Sneni Eb Davud, S. Tirmizi, S. Nesi S. bn Mce) ve Msned'lerde (Ahmed bn Hanbel'in msnedi) nakledilmitir. Buhari, Mslim, hadisi bir takm yollardan rivayet ediyorlar.

Neki, orada Hazvel kuzaeti bil-kuzze ibaresine rastlanlmad. Sahihayn'in (Buhri -Mslim) sz birliiyle rivayet ettikleri szckler Ebu Said El-Hudri'nin rivayetidir. O da Le tetbe 'anne snene men kne kablekm ibran bi ibrin ve zira'an bi zira in... -Yani, (Sizden ncekilerin geleneklerine kar kar adm adm uyacaksnz- kelimelerini ieren rivayettir. Bkz. Sahih el Buhr, Kitab el-'tisam, Peygamberin: Sizden ncekilerin geleneklerine mutlaka uyacaksnz hadisi Bab, H.No: 7320, Feth El-Bri, c. 3, s. 200. Mslim, Kitab El-lim, Yahudi Ve Hristiyanlarn Yollarna Uyma Bab. H. No: 2669, c. 4, s. 2054. Hadisi yukarda geen metniyle Ahmed bin Hanbel Msned'inde c. 4, s. 125'de tahri etti. Ayni szcklerle bn el Esir, Cami El-usl isimli eseri, c. 10, s. 34'de anlatm.) Dier yandan Buhar'nin Ebu Hureyre'de (Byk Sahabilerden olan Eb Hureyre'nin asl ad, Abdurrahman bin Sahra El-Ds'dir. Hicretin yedinci ylnda mslman oldu. ounlukla Raslllah'la birlikte olduu ve onun hizmetinde bulunduu iin ok hadis rivayet etti. Ayrca Ashab-i Suffa'dand. Raslllah'a (salt ve selm zerine olsun) unutkanlndan yaknd. Raslllah gmleini yaymasn emretti. O da yayd sonra toplad. Eb Hureyre bu olaydan sonra hibir hadisi unutmadn syledi. Hz. mer (Allah ondan raz olsun) onu Bahreyn'e gnderdi. Oradan dndkten sonra Medine'de yaad ve orada ld. (H. 59). Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihye, bn Kesir, c. 9, s. 103114; Esed El-be, c. 5, s. 315-316.) -Allah ondan raz olsun- rivayet ederek kaydettii bir hadise gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir defasnda: mmetim kar kar ve kula kula eski devirlerin adet ve geleneklerini benimsemedike kyamet kopmayacaktr. buyurmu ve sahabilerin: Ya Raslllah, Bizans ve Pers, devirlerini mi kasdediyorsunuz eklindeki sorularna Onlardan baka kim olabilir ki? diye cevap vermitir. (Sahih El-Buhri, Kitab El-tisam, Sizden ncekilerin Yollarna Mutlaka Uyacaksnz Blm, H. No: 7319, Feth El-Bri, c. 3, s. 300.) Grlyor ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) hem ehl-i kitap olan yahudiler ile hristiyanlara ve hem de Bizansllar ile eski ranllara benzeyeceklerini, onlarn yaama tarzlarna zeneceklerini vaktiyle ak ak bildirmitir. Bu yzden Peygamberimiz hayat boyunca mslmanlara hem berikilere ve hem de tekilere benzemeye kalkmay kesinlikle yasaklamtr. Yalnz Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) ok nceden haber verdii bu tehlike mmetin tmn kapsamaz. nk bu hadisler yannda O'nun yle buyurduunu da biliyoruz: Kyamet gnne kadar mmetim arasnda hakk tutup destekleyenler her zaman varolacaktr. (Bu hadis, nl hadis kitaplarnn hemen hepsinde naklediliyor. Biz burada sadece Sahihaynin -Yani, Buhari ve Mslimin rivayetlerine deinmekle yetineceiz. Buhr hadisi, Kitab El-Menakib, bab, 27, H. No: 3640'da tahri ediyor. Bkz. Feth El-Br, c.6, s. 632 H. No: 7311: Ayn hadis 7459 numara ile Mure bin u'be'den rivayet ediyor. Muaviye'den de baka szcklerle tahri etmektedir. Feth ElBr, H. No: 3641. Mslim bu hadisi Kitab El-mre, Peygamberin mmetimden Bir Topluluk... sz babnda naklediyor. Hadis numaralar, 1920, Sevban'dan, 1921. Mugre'den, 1037, Muaviye'den.) u hadisler de ayn anlamdadr:

Hi phesiz Allah bu mmeti sapklkta birletirmez. (Hadisi Tirmiz bn mer'den naklediyor. (Allah onlardan raz olsun) Cenab Rasl (salt ve selm zerine olsun) buyurdu: Kukusuz Allah mmetimi -Ya da Muhammed mmetini- sapklk zerine birletirmez. Allah'n eli toplulukla birliktedir. Kim topluluktan (cemaat) ayrlrsa atee yaklar. Bkz. Tirmiz, Kitap El-Fiten, Cemaatin Gereklilii bab, H. No: 2167, c. 4, s. 466. Tirmiz, hadis bu ynyle gariptir diyor. Hkim'in Mstedrek'inde hadisin baka rvileri de vardr. Bkz. c. 1, s. 115116. ibn Eb sm'n Snne'sinde hadis u numaralarla naklediliyor. 80, 82, 83, 84, 85, s. 39,41,42; Ayn hadisi Syt, Cami El-Sar isimli eserinde -Allah'n eli cemaat zerindedir. Kim cemaatten ayrlrsa atee yaklar- fazlalyla anlatyor. Ve hadisin Hasen olduunu sylyor. El-Cmi ElSar, c. 1, s. 278, H. No: 1818; Hadis Msned'de baka ravi'den naklediliyor. Eb Zer yle anlatyor Peygamber'den Kukusuz Allah azze ve celi kesinlikle mmetimi hidayetten baka bir eyde toplamaz. Msned, c. 5, s. 145. Snen El-Drem, c. 1, s. 29. Giri ksmnda, Peygambere Verilen stnlkler Bab. Burada Onlar sapklk zerine birlemezler ibaresi kaydedilmi.) Hi phesiz Allah her dnemde bu dinin toprana yeni fidanlar diker ve onlar kendisine ibadet etmeye, yneltir. (bn Mce hadisi, eserine giri ksmnda tahri ediyor. Bkz. S. ibn Mce, Raslllah'm Snnetine Uyma Bab, H. No: 8, c. 1, s. 5. Ebi Unbe El-Havln (Allah ondan raz olsun) anlatyor: Raslllah'dan yle duydum. Diyordu: Allah her zaman bu dinin topranda, kendisine itaatte kullanaca fidanlar diker. (Yetitirir). Ahmed'in Msned'inde ayn raviden, buna benzer bir ekilde rivayet ediliyor. El-Msned, c. 4, s. 200. Hadisten sz eden imamlara rastlanlmad. Ancak hadisin rvileri, hadisi reddedecek lde zayf deillerdir.) Demek ki, Peygamberimizin verdii doruluu kesin bu haberlerden aka anlalyor ki, bu mmetin bir kesimi O'nun katksz slm dini demek olan rehberliine smsk bal kalrken, dier bir kesimi yahudi dininin baz unsurlarna baka bir kesimi de hristiyan dininin baz geleneklerine sapacaktr. Her ne kadar kimi durumlarda insan bu sapma yznden kfir, hatta fask (gnahkr mmin) olmasa bile, bazan bu sapma, sahibini kfirlik veya faskla srkler. Bazan bu sapma gnah ve bazan da hata nitelii tar. Bu sapma insan tabiatnn houna giden ve eytan tarafndan gze alml gsterilen bir hastalktr. Bu yzdendir ki, Cenab- Allah (c.c.) kullarndan bizleri ne yahudilie ve ne de hristiyanla hi bir ekilde sapmayan dosdoru yola iletmesi iin kendisine dua etmemizi istemitir. indekiler Birinci Blm

Bize Bulaan Baz Hastalklar Ben imdi burada bu mmete u veya bu oranda bulaan baz ehl-i kitap veya yabanc kaynakl hastalklara parmak basacam. Ta ki, dz yolun yolcusu olan mslmanlar gazaba uramlar ile saptmlarn tarafna sapmaktan kanabilsinler. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Kitapllardan ou, gerein ne olduunu aka anladktan sonra, srf ilerindeki kskanlk yznden sizleri imannzdan ayrp kfirlie dndrmek isterler. (Bakara: 109) Cenab- Allah bu ayette mslmanlarn sahip olduklar doru yolu ve gerek bilgi birikimini ekemeyen, kskanan yahudileri knyor. Samza solumuza bakarsak bu hastaln benzerini bu mmetin baz ilim ve ibadet adamlarnda da grrz. Bylelerinin Allah'n kendilerine yararl ilim ve salih amel balad baz dindalarn u veya bu oranda kskandklar grlr. Bu kesinlikle knanm bir huydur ve buna gre gazaba uramlarn hastalklarndan bir paradr. Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yle buyuruyor: Hi phesiz Allah kendini beenip vnen kimseleri sevmez. Onlar kendileri cimrilik ettikleri gibi bakalarna da cimri olmay emrederler ve Allah'n kendilerine baladn gizlerler. (Nisa: 37) Cenab- Allah bu ayette sz geenleri cimrilikle niteliyor. Bu cimrilik hem bilgi ve hem de mal cimriliidir. Geri daha nceki ayetler, bu ayetteki asl maksadn ilim cimrilii olduunu gsteriyor. Nitekim Cenab- Allah, bu kimseleri daha baka bir ka ayette ilimlerini saklamakla knyor. Mesel bu ayetlerden biri udur: Allah kendilerine Kitab verilenlerden onu mutlaka insanlara aklayacaksnz, gizlemeyeceksiniz diye sz almt. Fakat onlar vermi olduklar sz arkalarna atarak bu kitaba karlk bir ka para aldlar. Kitab satmak karlnda satn aldklar ne kadar kt bir eydir. (l-i mran: 187) Dier bir ayette de yle buyuruluyor: ndirdiimiz ak ayetleri ve doru bilgiyi, biz Kitab'da insanlara aka belirttikten sonra, gizleyenler var ya, ite onlara hem Allah lanet eder ve hem de btn lanet edebilenler lanet ederler. Ancak tevbe edip durumlarn dzeltenler ve gerei aklayanlar baka. Onlar affederim. nk ben tevbelerin kabul edicisi ve rahmet sahibiyim. (Bakara: 159) Ayn konuda bir dier ayet de udur: Allah'n indirdii Kitab' insanlardan gizleyip bir ka paraya satanlar var ya, onlar midelerine ateten baka bir ey doldurmuyorlar. Kyamet gn Allah onlarla ne konuacak ve nede kendilerini gnahlarndan arndracaktr. Onlar iin ac hir azab vardr. (Bakara: 174) Bir baka ayette de yle buyuruluyor: Onlar mminlerle karlatklarnda inanyoruz derler. Fakat eytanlar ile babaa kaldklar zaman

Biz aslnda sizin yannzdayz, onlarla sadece alay ediyoruz derler. (Bakara: 14) Grlyor ki, ayetlerde Cenab- Allah gazaba uramlar bilgilerini halktan saklamakla niteliyor. Bu saklamann sebebi bazan cimrilik, bazan dnyalk bir bedel karlnda bu grevden yan izmek ve bazan da aklanacak bilgilerin syleyicileri aleyhine koz olarak kullanlabilecekleri tehlikesidir. Ayn hastalk bu mmetin baz ilim adamlarnda da grlr. Byleleri bazan cimrilikleri ve elde ettikleri stnle bakalarnn ulamasn istememeleri yznden bildiklerini gizlerler. Kimi zaman bildiini sylememenin sebebi bu bilgi basamak edilerek, elde edilen mevki ve servettir. Eer eldeki bilgi bakalarna aktarlacak olursa bu bilgi karlnda elde edilmi olan mevki ve servetin elden karlacandan korkulur. Kimi zaman da bazlar u yzden bildiklerini aklamaktan kanrlar. Her hangi bir konuda karsndakinden farkl dnyordur veya her hangi bir grne kar klan bir guruba baldr. Adam bildiklerini aklasa kar tarafa hakllk kazandrc bir koz vereceinden ekindii iin bildiini saklar, aklamaktan ekinir. stelik kar tarafn haksz olduundan, yanl dndnden emin olmad durumlarda byle yapar. te bu yzden Abdurrahman b. Mehd (Byk imamlardandr. Asl ad, Abdurrahman bin Mehd bin Hasan El-Anber El-L'l El-Basr'dir. 135 H.'de dodu. Selefin byk imamlarndan olduu gibi, gvenilir hadis alimlerindendir de. Gayet takva bir kiilie sahipti. afi: Dnyada bir benzerine rastlamadm diyor onun iin. Doum yeri olan Basra'da ld (H. 198) Bkz. El-Lbab F Tehzb ElEnsb. bn Cerir. c. 3, s. 135-136; Ayrca Bkz. Tehzib El-Tehzb. bn Cerir, c. 6, s. 279-281.) yle diyor: lim adamlar lehlerinde olan da aleyhlerinde olan da yazarlar, saklamazlar. Fakat ihtiraslarnn zebunu olanlar sadece lehlerine olan eyleri yazarlar. Burada maksadmz konunun detayna girip hangi bilgiyi aklamak farz ve hangi bilgiyi aklamak mstahapdr tartmasna girimek deildir. Sadece zeki kimselere Allah'n balayaca yararl sonular kazandrabilecek ana hatlara deinmek istedik. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Onlara 'Allah'n indirdii gereklere inannz' denildiinde 'Biz, bize indirilen bilgilere inanrz' diyerek kendilerine indirilen bilgilerden sonrasn inkr ederler. Oysa o da kendilerine gelen bilgiyi dorulayan bir gerektir. De ki, eer gerekten inanyor idi iseniz daha nce niye Allah'n peygamberlerini ldrdnz? (Bakara: 91) Bu ayetin iki ayet ncesinde yle buyuruluyor: Onlara kendi kitaplarn (Tevrat) tasdik edici olarak Allah tarafndan bir kitap (Kur'an) gnderildi. Daha nce inkr edenlere kar yardm isteyip dururlarken, gerek olduunu bilip durduklar bu kitap kendilerine gelince onu inkr ettiler. Allah'n laneti inkarclarn zerine olsun! (Bakara: 89) Cenab- Allah (c.c.) bu ayetlerde yahudilerin Peygamberimiz tarafndan tebli edilip benimsenmesi istenen ilhi gerei daha nceden bildikleri halde bu gerek kendi rklarndan olmayan bir peygamber tarafndan ortaya atlnca bilip durduklar bu gerei kabul etmediler. Onlar sadece kendi rklarndan olan biri tarafndan bildirilecek gerei kabul edebilirlerdi. Bu yzden kendi inan sisteminin gereine uymaya bile yanamyorlard.

Bu hastalk, zamanmzda belirli bir ilim ve din gurubuna mensup olan fkh ve tasavvuf adamlarnda veya Peygamberimiz dnda stn tutulan din bir lidere kr krne balanm mezlerde de grlyor. (Mutasavvife: Bunlar birtakm sf tarikatlerine giren dervi ve mridlerdir. Gnmzdeki hiyerarik ekliyle tasavvuf, slama yabanc bir metoddur. Mslmanlar arasna sonradan sokuturulmu, Allah'n Kitabnda Raslllah'n Snnetinde, Sahabi'nin, Tabii'nin, islamn zndeki Selefi Salihin'in yannda hibir asl olmayan bir anlaytr. Hurafelerle, amelde szde ve inanta birok sapmalarla dolu bir bidattir. Gnmzde birok lkelerde bu tr inanlara sahip bir ok sflerin bulunduunu gryor, duyuyor ve okuyoruz. ar pazarda onlarn yazdklar bidatlarla, sapklklarla ve irklerle dolu birok nl kitaplarna tank oluyoruz. rnek olmas bakmndan burada bir takmn zikredelim. arani El-Tabakat El-Kbr, 'Nebhni' Cmi-i Keramet El-Evliya. Nebhani, evahid El-Hakk. Tcn, Cevahir El-Ma'ani, Kan, erh Fusus El-Hikem. Dr. Abdulhalim El-Mahmud, El-Seyyid Ahmed Elbedev, Dr. Abdulhalim Mahmud, Eb Medyen El-Gavs, Hayatuh ve miracuhu ilallahi, Salah Azzam, Aktab El-Tasavvuf El-Selase, Eb Nasr El-Ts, El-Lem'a, daha bir oklar.) (ttiba El-Firak (Ekollere) uyanlar Bunlara eski adan rnek Mutezile, Cehmiye Harici ve iiler'dir. amzda ise Milliyetilik (Irklk) Diriliilik, Sosyalizm gibi ideolojiler ve ada uydurma dinlerden olan Bahailik, Kadiyanilik gibi dinler mezhepler ve hareketler.) Byleleri guruplar tarafndan onaylanmam hi bir fikh gr, hi bir rivayetin gerekliini kabul etmeye yanamazlar. stelik bunlar kendi guruplarnn gerekli grd amelleri de yapmazlar. Oysa slmiyet, Peygamberimiz dnda hi bir kiiye ve hibir belirli zmreye kr krne balanmakszn gerek ilm aratrma ve gerekse rivayet alanlarnda kaytsz artsz olarak geree, doruya uymay gerekli grr. Cenab- Allah (c.c.) Gazaba uramlar n baka bir niteliini yle belirtiyor: Yahudilerden yleleri var ki, kelimeleri anlamlarnn dna kaydrrlar. (Nisa: 46) Bu tutum baka bir ayette de yle tanmlanyor: Onlardan bir gurup var ki, uydurduklar szleri siz Kitab'dan sanasnz diye dillerini kvrarak konuurlar. Oysa bu ekilde okuduklar szler aslnda Kitab'dan deildir. (l-i mran: 78) Tefsircilere gre bu ayetlerde sz konusu olan tahrif (kelimeleri veya kelimelerin anlamlarn deitirmek) hem ilh kaynakl kelimeleri deitirmeyi ve hem de bu kelimeleri bile bile yanl yorumlamay ierir. Yorum yolu ile yaplan tahrifin rnekleri gerekten oktur ve bu mmetin bir ok zmreleri bu hastaln zebunudur. Asl metni deitirme anlamndaki tahrife gelince bu sapkla denler de az deildir. Byleleri Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) szlerini deitirerek aslsz szde hadisler rivayet etmektedirler. Geri yetkili hadis uzmanlar bu uydurma hadisleri titizlikle ayklyorlar. Bylelerinin bir ksm, geri baaramamlardr, ama bizzat Kur'an- Kerim'i bile tahrif etmeye yeltenerek, mesel Vekellemellahu Musa Teklimen ayetinin son kelimesini Tekellmen eklinde deitirmeye kalkmlardr. (Nisa: 164) Dinleyicilerde sylenenlerin ilh kaynaa dayand izlenimini uyandrabilmek iin bavurulan dil kvrarak okuma dzenbazlna gelince buna da baz vaizlerin Peygamberimize uydurma szler isnad etmeleri veya szde hakllklarn ispat edebilmek iin dinde yeri olmayan aslsz deliller ileri srmeleri rnek olarak gsterilebilir. Bu tutum, hi phesiz yahudi ahlknn bir rneidir. Kur'an ve

hadisin dikkatli okuyucular bu tutumun sk sk yerildiini iyi bilirler. Bu dikkatli okuyucularn sz konusu yerici ifadeleri okuduktan sonra bu mmetin baz mensuplar tarafndan giriilen tahrif olaylarn iman nuru ile gzden geirmeleri dndrc olsa gerektir. Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlarla ilgili olarak yle buyuruyor: Ey kitabllar (ehl-i kitab) dininiz konusunda arla dp Allah hakknda gerek d szler sylemeyiniz. Meryem olu sa Mesih, Allah'n sadece bir kulu, Meryem'e sunduu bir kelimesi ve O'ndan gelen bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlere inannz. Sakn Allah tanedir demeyiniz. Kendi yararnza olmak zere bu sze son veriniz. nk Allah Tek bir ilhdr ve ocuk sahibi olmaktan mnezzehdir. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur. O yeterli bir vekil (dayanak) dr. (Nisa: 171) Bu konudaki baka bir ayette de yle buyuruluyor: Allah, Meryem olu Mesih'dir, diyenler kfir oldular. De ki, yle ise Allah, Meryemolu Mesih'i, annesini ve yeryznde olanlarn tmn yok etmek istese Allah'a kar kimin elinde bir ey var? Gklerde, yerde ve ikisi arasnda bulunan her ey O'nundur. O dilediini yaratr. Hi phesiz, Allah her eye kadirdir. (Mide: 17) Bu anlamdaki ayetlerin says oktur. Hemen belirtelim ki, peygamberler ve sekin kullar (salihler) hakknda ar grler beslemek, sapk abidler (kendilerini ibadete adayanlar) ile tasavvuf bals baz zmrelerde de grlen bir hastalktr. (Tasavvufular, eyhlerini ve tarikat byklerini Allah'tan bakasna yaktrlamyacak niteliklerle niteler ve yceltirler. Melekut'e (melekler evreni) tasarruf eden olular idare eden ve gayb bilen Gavslar diye ad vermekle irke dyorlar. Abdal, Aktab, Evtad diye adlandrmak da bu kabildendir. Onlarla ilgili kitaplar, bu tr unvanlarla doludur. an yce olan Allah onlarn btn bu sylediklerinden byktr. Bu balamdaki rnekler iin baknz: Cmi-i Keramet El-Evliya, c. 1, s. 69-79; ayrca bu kitabn yazarnn (bn Teymiye) Mecmu El-Fetava, c. 11, s. 333-345'e bakabilirsiniz.) yle ki, bylelerinin ou hulul ve ittihad (Allah'a szma ve O'nunla btnleme) akmlar gibi ya hristiyanlarn iddialarndan daha beter, ya ayn veya ok az daha hafif samalklara kaplmlardr. Cenab- Allah'n (c.c.) bu konudaki bir baka buyruuda yledir: Onlar Allah' bir yana brakarak hahamlar ile rahiplerini ilh edindiler. Meryem olu Mesih'i de. Oysa onlara kendisinden baka ibadete layk ilh olmayan tek Allah'a kulluk etmeleri emredildi. O, onlarn kotuklar ortaklardan mnezzehdir . (Tevbe: 31) Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Adiy b. Hatem'e -Allah ondan raz olsunbu ayeti aklarken: Hahamlarla rahipler kimi haramlar hell ve kimi hell eyleri haram saydlar ve izleyicileri olan ehli kitab da bu konularda onlara uymutur. buyurmutur. (Tirmzi, Kitab, Tefsir El-Kuran, Tevbe suresinin aklanmas blm. H. No: 3095, c. 5, s. 278, Tirmzi, Bu hadis gariptir diyor. Ayrca bkz. Tefsir bn Cerir El Taber, Cz. 10, s. 80-81) imdi dnelim. ou cahil sofular (abidler) gzlerinde byttkleri liderlerin her emrine kr krne uyarlar. Bu emirler Allah'n belli bir haramn hell ve belli bir hellini haram saymay ierdikleri durumlarda bile bu byle oluyor.

Yine Cenab- Allah (c.c.) saptmlar hakknda yle buyuruyor: Kendilerinin uydurduklar ruhbanl biz onlarn zerine yazmadk. Srf Allah'n rzasn kazanmak iin bunu onlar ortaya kardlar, fakat ona gerei gibi de uymadlar. (Hadid: 27) Biz bir ok mslman zmrelerin Allah tarafndan aka uydurma olduu belirtilen bu ruhbanlk akmna kapldklarn iyi biliyoruz. Yine Cenab- Allah (c.c.) bir ayette yle buyuruyor: Bu mcadelede stn kanlar 'Onlarn mezarlar zerine mutlaka mescid yapalm' dediler. (Kehf: 21) Eski devirlerde gerek gazaba uram yahudiler ve gerekse saptm hristiyanlar peygamberlerin ve sayg duyduklar llerin mezarlar zerinde mabed yaparlard. Peygamberimiz bir ok kereler bu adeti mmetine yasaklad halde, hatta dnyadan ayrlaca anda bu yasa pekitirmi olmasna ramen, bu mmetin bir ok mensuplar bu hastalktan da yakalarn kurtaramamlardr. Bu arada saptmlar n dinlerinin arlk merkezini alg aletlerinin sesleri ile alml resimlerle oturttuklar grlr. Onlar dini trenlerinde ses ekicilii ile mzik cazibesi kadar hi bir eye nem vermezler. Baz mslman zmrelerin bu hastala da tutulduklarn gryoruz. alg aletleri ve kasideler eliinde yaplan sema trenleri, gzel resimlerle gzel seslerden kalbleri heyecana getirmek iin yararlanma adetleri hristiyanlarn baz geleneklerine zenmekten baka ne anlama gelebilir.? Yine Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: 'Yahudiler 'Hristiyanlar hi bir geree dayanmyorlar' dediler. Buna karlk hristiyanlar da Yahudiler hi bir geree dayanmyorlar' dediler... (Bakara: 113) Grld gibi bu ayet yahudiler ile hristiyanlarn birbirlerini geree dayanmamakla sulayarak reddettiklerini belirtiyor. Ne acdr ki, baz mslman kesimlerde ayn hastalk grlr. Mesel sen baz fkh alimlerinin derviler (mutasavvflar) ve sofular (abidleri) adam yerine koymadklarn, onlar kesinlikle cahil ve sapk saydklarn, tutturduklar yolun ilim ve gerekten uzak olduuna inandklarn gryorsun. Buna karlk bir ok dervi ile sofunun da eriat ile ilmi bo saydna hatta bunlarla uraanlarn Allah'dan uzak kaldna bu kimselerin Allah katnda yararlanacaklar hi bir ey elde edemeyeceklerine inandna rastlyoruz. (El-Mftakira: Bunlar kendilerini bilgisizce ibadete veren, kendilerine reva grdkleri muhtalklar aktan grnen Sfi ve dervi geinen kimselerdir. okluk, uzlete (insanlardan ve dnya ilerinden el etek ekerek ssz bir keye ekilen) ekilirler ya da amasz rindane (esrik) gezilere karlar. er' ilmi noksan kabul ederler ve sahibine bir yarar salamayan grnrde bir bilgi (zahiri ilim) olarak grrler. ou, akl kt kimselerdir. Avamdan bilgisiz bazlarnn itikatlarna benzer insanlar vardr. Bunlara halk arasnda meczup ya da dervi diye ad verilir. Allah'n srrn kendilerine verdiine inanrlar ve kendilerini ehlllah (Allah ehli) sayarlar... Buna benzer daha birok batl inanlar vardr. Allah tan kurtulu ve afiyet isteriz. Geni bilgi iin baknz: Mellifin Mecmu El-Fetav, c.11) Oysa iin dorusu udur: Gerek bu tarafta ve gerekse o tarafta bulunan Kur'an'a ve Snnete uygun unsurlar hak ve gerek buna

karlk gerek bu tarafta ve gerekse o tarafta grlen Kur'an'a ve Snnete aykr unsurlar batldr, botur. Mslmanlarn Bizans'llara ve eski ran'llara zenmesine gelince: slm dinini iyi bilen ve olup bitenleri aratran herkes bilir ki, bu mmetin adet ve gelenekleri arasna gerek Bizans kltrnden ve gerekse eski ran kltrnden bir ok szl ve davrana dayal unsurlar karmtr. Burada amacmz gerek gazaba uramlar ve gerekse saptmlar ile bu mmet arasnda meydana gelen benzemelerin rneklerini tek tek saymak deildir. stelik bu benzeme rneklerinin bir ksm ya icdihad yanlglarndan kaynaklandklar, veya zararlarn karlayacak oranda yarar saladklar iin, yahud daha deiik bir gereke yznden sahihlerini gnahkr olmaktan da uzak tutabilirler. Bizim asl amacmz; istisnasz herkesin Srat- Mstakim'e (Dosdoru yola) iletilmeye kanlmaz ekilde muhta olduunun kesinlikle anlalmasn ve bunun yannda okuyucunun sapklk gerei zerine dikkatini younlatrarak bu tehlikeden kanlmasn salamaktr. indekiler Birinci Blm

Dosdoru Yol Bilmek gerekir ki Srat- Mstakim (Dosdoru Yol)'in baz inanlar ve tercihler gibi kalbde beliren ie dnk (batn) zellikleri olduu gibi bir takm szler, davranlar ve ibadetler gibi da dnk (zahiri) gstergeleri vardr. Ayrca bu yolun beslenme, giyim, evlenme, barnma, biraraya gelme, ayrlma, yolculuk, ikamet, ata binme ve benzeri gibi gndelik hayat olaylarn ieren gelenek ve adet biiminde gstergeleri vardr. Bu ie dnk ve da dnk gstergeler biribirinden kopuk deildir, tersine aralarnda kesinlikle balant ve uyum vardr. yle ki, bu gstergelerin sonucu olarak kalbde beliren duygu ve heyecan da dnk belirtiler dourduu gibi, da dnk davranlar btn de kalbde belirli duygu ve heyecanlar meydana getirir. Cenab- Allah (c.c.) kulu ve elisi olan Hz. Muhammedi (salt ve selm zerine olsun) koyduu bir yol (snnet) bir yaama tarz ile birlikte gnderdi. Bu yol O'nun tarafndan konmu bir dzen, bir yaama tarzdr. Bu yolun balca zelliklerinden biri, gerek gazaba uramlar n ve gerekse saptmlar n yaama biimlerine ters den, onlarla badamayan davran ve szleri iermesidir.

Buna bal olarak Cenab- Allah, da dnk gidiatta ve grntde de bu iki guruba benzemez olmay emretmitir. Her ne kadar sradan halkn ounluu d grnteki benzerliin zararlarn kavrayamaz ise de, bu prensip vardr ve balca gerekeleri unlardr: 1 - Da dnk gidiatta ve grnmdeki ortaklk, ortaklar arasnda zamanla ahlk ve davran uyuumuna yol aacak bir benzerlik ve uyum meydana getirir. Gndelik hayatta bunun rneklerine sk sk rastlanr. Mesel ilim adamlarnn zel klna giren onlar gibi giyinen bir kimsenin iinde zamanla bu zmreye katld gibi bir duygu uyanr. Yine mesel askeri niforma giyen kimsenin huy ve karakteri yava yava askerlerin huy ve karakterlerine benzemeye balar. Tabii ki, eer adamn byle bir eilim gstermesini nleyen bir sebep yoksa bu byle olur. 2 - Da dnk gidiatta ve grntdeki ayrlk ve aykrlk yahudi ve hristiyanlarla mslmanlar arasnda kesin bir farklla ve badamazla yol aar. Bu farkllk ve badamazlk sayesinde mslman, Allah'n gazabna uratan gerekelerle sapklk sebeplerinden uzak kalaca gibi, Allah'n hidayet ve honutluunu kazananla kaynar ve bunlarn sonucu olarak Allah'n kendi kurtulmu askerleri ile hsrana uramaya mahkm dmanlar arasnda asla olmamasn emrettii iliki ve balln tamamen kesilmesi gereklemi olur. Kalb ne derece diri olur ve slmiyeti ne oranda gerek anlam ile tanrsa yahudi ve hristiyanlara kar besledii ayrlk ve farkllk duygusu gerek ie ve gerekse da dnk olarak daha gl ve baz mslmanlara bulam huylar ile kendi arasna koyduu mesafe daha uzak olur. Tabii ki, ben burada srf evreyi taklit etmekten kaynaklanan kuru bir inanca dayal mslmanl ve onun getirecei ireti ie dnk ve da dnk zelliklere brnm olmay kasdetmiyorum. 3 - Bu iki kesimin da dnk gidiattaki ortaklar grnm benzerliine yol aar. Bunun sonucu olarak da hidayete ermi ve Allah'n honutluuna mazhar olmular zmresi ile gazaba uramlar ve saptmlar zmreleri arasndaki zahir farkllk ortadan kalkar. Tabii bu prensibin daha baka gerekeleri ve hikmetleri de vardr. Btn bu sylediklerimiz sz konusu da dnk gidiatn aslnda kesinlikle mubah olduu, yahudi ve hristiyanlara benzemenin dnda hi bir saknca tamad durumlar iindir. Eer sz konusu gidiat unsuru onlarn kfir olmalarna yol aan zelliklerinden biri ise, o zaman kfirliin bir unsuru ile kar karyayz demektir. Byle bir eyde onlarla ortak olmak, onlarn kfirlik ve isyanlarna belli bir oranda katlmak demek olur. Bu prensibi hi bir zaman akldan karmamak gerekir. Doruyu sadece Allah bilir. indekiler Birinci Blm

Taklitten Kanmann Delilleri Aslnda geni bir ereve iine oturtulabilecek belirli ve zel bir meseleyi ele aldmz iin, kfirlere kar kmay emreden baz Kur'an, snnet ve icma-i mmet delillerini zikrederek ie giritik. Bu deliller ister kar kmann her trlsn iersin, isterse belirli bir eye kar kmay belirtsin ve kar kma emri ister gereklilik ve isterse mstehablk anlam tasn, aradaki farklar gznne almadk. Bunun arkasndan da zellikle bayram trenleri konusunda kfirlere benzemeyi yasaklayan delilleri akladk. Burada nemle belirtmemiz gereken bir incelik var ki o da udur: Her hangi bir guruba uymak veya kar kmakla ilgili olan emir, srf o guruba uymaya niyetlenmenin veya srf uymann yararl olmasndan ileri gelebilir. Buna karlk uymama yasa da srf kar kmaya niyetlenmenin veya srf kar kma tutumunun yararl oluuna dayanabilir. u anlamda ki, sz konusu uyma ve kar kma tutumu, uyma ve kar kma konusu davrantan bamsz olarak insana fayda yada zarar vericidir. yle ki, eer uyma veya kar kmaya konu olan davran, uyma veya kar kma tutumundan bamsz olarak ele alnsa, sz konusu fayda ve zarar tamayabilir. te bu gereke ile bizler gerek Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) gerekse ilk mslmanlarn ylesine davranlarn rnek edinip uygulamaktan fayda salarz ki, eer bu davranlar onlar tarafndan yaplmam olsayd, sz konusu fayday bize salayamayabilirlerdi. Yani bu davranlar srf onlar yaptlar diye yaptmz iin bize yarar salamaktadrlar. nk bu tutumumuz Peygamberimizle ilk mslmanlara kar duyduumuz sevgiyi pekitirir ve kalblerimizle onlarn kalbleri arasnda kaynama meydana getirir. Bu da bizlere onlara dier davranlarnda da uyma arzusu uyandrr. Bu sevgi ve kaynamann phesiz baka yararlar vardr. Tpk bunun gibi kfirlerin yle baz davranlarna uymak bize zararl olur ki, eer bu hareketleri onlar yapmam olsalar, onlar ilemek bize zarar dokundurmayabilirdi. Buna karlk yle davranlar var ki, bunlarla ilgili uyma veya kar kma emri, sz konusu davrann faydal veya zararl olma gerekesine dayanr. Yani o davrann bizzat kendisi, uyulmas veya kar klmas emredilen guruplar tarafndan ilenmemi olsa bile znde ya faydal veya zararl olma karakteri tamaktadr. Bazan belirli bir davranta bu iki gerekede biraraya gelebilir. Yani uyma veya kar kma emri hem sz konusu davrann z itibar ile faydal ya da zararl olmasna ve hem de bu davran ileyen guruba uymu veya kar km olmamza dayanabilir. Bizden uyulmas veya kar klmas istenen davranlarn ou bu karakterdedir. Yani hem belirli bir guruba uymay veya kar kmay ifade etmeleri asndan hem de aslnda faydal veya zararl olmalar bakmndan anlamldrlar. Bu ince noktay mutlaka kavramak ve kavradktan sonra hi bir zaman akldan karmamak gerekir. nk Cenab- Allah'n (c.c.) gerek mutlak ve gerekse kaytl olarak kfirlere benzememizi

yasaklayan emirlerinin anlam ancak bu incelik sayesinde anlalabilir. Bilesin ki, Kur'an belirli bir davranla ilgili olarak ancak genelleme ve sonu karma yolu ile hkm bildirir. Kur'an'n hkmlerini aklayp zelletiren kaynak snnettir. indekiler Birinci Blm

zenmeyi Yasaklayan Ayetler Buna gre biz, bu genel kural hakknda nce Kur'an'da yer alan ayetleri zikredecek ve arkasndan da bu ayetlerin anlam ve amalarn belirten hadisleri ele alacaz. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Biz israiloullarna kitab, hkm (bilgelik ve egemenlik) ve peygamberlik verdik; onlar gzel rzklarla besledik ve kendilerini alemlere stn kldk. Ve onlara din konusunda ak bilgiler gnderdik. Onlar kendilerine bilgi geldikten sonra srf aralarndaki ekemezlik yznden ayrla dtler. phesiz, Rabbin Kyamet gn ayrla dtkleri konularda aralarnda hkm verecektir. Sonra sana da bu konuda belirli bir eriat verdik; sen ona uy, bilmeyenlerin keyfine uyma. nk onlar Sen'i Allah'n azabndan kurtaramazlar. Hi phesiz, zalimler birbirlerinin dostlardrlar, buna karlk Allah gnahdan kananlarn dostudur. (Casiye: 16-19) Cenab- Allah bu ayetlerde israiloullarna birok din ve dnya nimeti verdiini, fakat onlarn kendilerine bilgi geldikten sonra biribirlerini ekemedikleri iin aralarnda atmaya giritiklerini, daha sonra Hz. Muhammed'e (salt ve selm zerine olsun) kurallar belirli bir eriat bildirip ona uymasn emrettiini ve bilmeyenlerin keyiflerine uymasn yasakladn belirtiyor. Ayetteki Bilmeyenler deyiminin kapsamna bu eriate ters den herkes girer. Onlarn keyfine demek de, bu eriata ters denlerin holarna giden btn gr ve davranlar, mriklerin aslsz dinlerinin gerei sayarak uyguladklar kurallar ile bunlara bal gelenekler demektir. Onlar bunlardan holandklar iin bu alanda onlara uymak, onlarn keyiflerine uymak demektir. Byle olduu iindir ki, kfirler, kimi gr ve geleneklerin mslmanlarca uygulanmasndan sevin duyarlar, bu durumdan holanrlar ve byle bir sonuca varabilmek iin byk maddi masraflar yapmaya seve seve katlanrlar.

Onlarn gelenekleri arasnda olan herhangi bir davran benimsemenin onlarn keyiflerine uymak demek olamayaca farzedilse bile, o konuda onlara kar kmak byle bir eilimin sz konusu olmadn ispat etmenin en kesin delili ve Allah'n rzasn kazanmann en geerli yoludur. Ayrca byle bir davranta onlara uymak, daha baka ve daha tehlikeli konularda da onlara zenmenin bir bahanesi olacaktr. nk Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Kim bir yasak blgenin (koruluun) evresinde dolarsa, her an oraya girebilir sz bunun delilidir. Bu iki endieden hangisi gznne alnrsa alnsn ama gereklemi olur. Geri ilk endie daha nemli ve geerlidir. u ayet de ayn anlam dile getiriyor: Kendilerine kitab verdiklerimiz aslnda sana indirdiimiz gerekler karsnda sevin duyarlar. Fakat (sana kar birleen) guruplarn baz mensuplar bu gereklerin bir ksmn inkr ederler. De ki, 'Bana yalnz Allah'a kulluk etmem ve O'na hi bir eyi ortak komamam emredildi. Ben (herkesi) O'na arrm ve dnm de O'nadr. te biz bu gerekleri araba bir hikmet kayna halinde indirdik. Eer sana gelen bu bilgiden sonra onlarn keyiflerine uyacak olursan, artk Sen'i Allah'n azabndan kurtaracak ne bir veli ne de bir koruyucu bulamazsn. (Ra'd: 36-37) Burada Onlarn keyiflerine, deyimindeki onlar, Allahualem, Peygamberimiz'e inmi gereklerin bir ksmn inkr eden, ve O'na kar birleik cephe oluturan guruplardr. Buna gre yahudi olsun, hristiyan olsun veya baka bir kesim olsun, Kur'a'nn bir ksmn inkr eden her gurup, her zmre ve her akm bu kategoriye girer. Cenab- Allah (c.c.) ayn konuda Kur'an'nn baka bir yerinde de yle buyuruyor: Eer sana bilgi geldikten sonra onlarn keyiflerine uyacak olursan, o takdirde kesinlikle zalimlerden olursun. (Bakara: 145) Demek ki, onlarn dinlerinin gerei olan bir konuda veya dinlerinden kaynaklanm bir geleneklerinde onlara zenmek, onlarn arzularna ve keyiflerine uymak demektir. Aslnda onlarn arzularna ve keyiflerine uymak eylemi bunlardan daha nemsiz bir zenti ile de gerekleir. u ayet de konumuza byk oranda k tutucudur: Sen onlarn dinlerine (ideolojilerine, kltrlerine) sk skya uymadka, ne yahudiler ve ne de hristiyanlar senden raz olmazlar. De ki, Asl doru yol, Allah'n yoludur. Sana gelen bilgiden sonra eer Sen onlarn arzularna ve keyiflerine uyacak olursan, artk Sen'i Allah'n azabndan kurtaracak ne bir dost ve ne de bir yardmc bulamazsn. (Bakara: 120) Dikkat edilsin ki, Cenab- Allah (c.c.) ayetin bilgi verme zellii tayan ksmnda millet (yani ideoloji ve kltr) deyimini kullanrken, yasaklama cmlesinde arzu ve keyif ifadesini kullanyor. nk sz konusu kavimler ve milletler, ancak ideolojilerine ve uygarlklarna btn ile uyulunca tatmin olurlar ve ancak bu takdirde karlarndakini benimserler. Bu yzden onlara uymann, onlara zenmenin az da ou da yasaklanmtr. Bilindii gibi, daha nce belirttiimiz zere onlarn baz dini geleneklerine uymak, belirli oranda onlarn bir ksm arzularna uymak demek olduu gibi, ayn zamanda dier arzularnda da onlara uyma ihtimali'nin snrlar iine girmek demektir. imdi de u ayetleri okuyalm: Kendilerine Kitab verilenlere Sen her trl ayeti (delili ve mucizeyi) getirecek olsan bile, onlar yine Sen'in kblene uymazlar; Sen de onlarn kblesine uyacak deilsin. Aslnda onlar da birbirlerinin

kblesine uymazlar. Sana gelen bilgiden sonra eer Sen onlarn arzularna ve keyiflerine uyacak olursan, o takdirde kesinlikle zalimlerden olursun. Kendilerine Kitab verdiklerimiz (onun peygamber olduunu) oullarn tandklar gibi bilirler. Buna ramen onlarn bir gurubu, bile bile gerei saklarlar. Gerek, Rabb'inin katndan gelendir. Sakn bu konuda kukuya denlerden olma. Herkesin yneldii bir istikamet vardr. Buna gre hayrl konularda aranzda yarnz. Nerede olursanz olunuz, Allah sizleri bir araya getirecektir. Allah her eye kadirdir. Nereden yola karsan yzn Mescid-i Haram'a doru evir; bu, hi phesiz Rabb'inin bildirdii bir gerektir. Allah yaptklarnzdan habersiz deildir. Nereden yola karsan yzn Mescid-i Haram'a doru evir. Nerede olursanz, yznz o yana eviriniz ki, insanlarn aleyhinizde kullanabilecekleri bir delilleri olmasn. Yalnz onlarn arasndaki zalimler (gerei tanmayanlar) baka... (Bakara: 145-151) lk tefsir alimlerinin epeycesi (Burada Selefin nl tefsircileri Mcahit, Ata, El-Dehhak, Rebii Bin Enes, ve Katade El-Seyyid kasdedilmektedir.) bu ayetlerin son ksmlarn yorumlarken yle demilerdir: nsanlarn, aleyhinizde kullanabilecekleri bir delilleri olmasn cmlesinin anlam: Yahudiler, kendi kblelerine uymanz aleyhinizde bir delil diye kullanarak-Mslmanlar madem ki, bizim kblemize uydular, yaknda dinimize de uyarlar- diye konumasnlar demektedir. Cenab- Allah mslmanlarn kblesini deitirerek yahudilerin bu kozunu, bu dayanan ellerinden almtr. Bilindii gibi, delil, gereke terimi, doru olsun, eri olsun, tartmalarda kullanlan dayanak demektir. Yine bu ilk dnem tefsircilerine gre, yukardaki ayetlerin son cmlesinde geen Yalnz onlarn arasndaki zalimler baka ifadesi ile Kurey'li mrikler kasdedilmitir. nk mslmanlarn kblesinin Mescid-i Haram ynne evrilmesi zerine bunlar Mslmanlar bizim kblemize dndler. Buna gre yaknda bizim dinimize de dneceklerdir demeye baladlar. indekiler Birinci Blm

Kble Deiiminin Hikmeti

Grld gibi Cenab- Allah, aka belirtiyor ki, kble deiikliinin hikmeti bu konuda kafirlerden ayrlmak, onlara ters dmektir. Bylece onlarn sapk beklentilerine kesin ekilde set ekilmek istenmitir. Bilindii gibi bu gereke, bu endie btn uyum ve kar klarda vardr. nk kfirin her hangi bir konudaki gr ve davranna uyulduu takdirde bu uyum daha sonraki ballklarn gerekesi ve basama olmaktadr. Tpk kble konusunda yahudiler iin sz konusu olduu gibi. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Sakn kendilerine ak deliller geldikten sonra blnp ayrla dnler gibi olmaynz. (l-i mran: 105) Ayette sz konusu olan zmreler, aralarnda yetmiten ok guruba ayrlm olan yahudilerle, hristiyanlardr. Bu yzdendir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mmetini onlar gibi blnp paralanmamaya arm, bu alanda onlarn kt geleneine zenmemizi yasaklamtr. Bununla birlikte yine Peygamberimiz: mmetinin yetmi guruba ayrlacan da haber vermekten geri kalmamtr. Burada nemli bir nokta var ki, o da udur: Peygamberimizin Falanca gibi olma, ona benzeme eklindeki yasaklayc sz szel veya anlam bakmndan genellik ifade eder. Genellik ifade etmedii durumlarda da sz konusu zmrelere ters dmenin, onlara benzemekten kanmann eriata uygun olduu, eriatmzda kesinlikle yasaklanmam olan konularda onlara benzemekten ne derece uzak durulursa, zenilmesi kesinlikle yasaklanm konularda onlara benzeme tehlikesine dmekten o oranda uzak kalnaca anlamna gelir ki, bu da ok nemli bir kazan ve ok yararl bir baardr. imdi de bu anlayla Cenab- Allah'n, Hz. Musa ile Hz. Harun'a -selm zerlerine olsun- seslenen u ayeti okuyalm: Dosdoru olunuz ve sakn bilmeyenlerin yoluna uymaynz. (Yunus: 89) Baka bir ayette de yle buyurulmutur: Musa, kardei Harun'a 'Kavmim arasnda benim yerimi al, dzeltici ol, sakn bozguncularn yolundan gitme.' (A'raf: 14) Bir de u ayeti okuyalm: Kim doru yolu aka belledikten sonra Peygambere kar gelip mminlerin yolundan baka bir yola girerse onu setii yolla babaa brakr ve cehenneme atarz. (Nisa: 115) Kur'an'da ayn anlamda daha bir ok ayet vardr. Bu ayetlerde grlecei zere zenilmemesi gereken zmrelerin yollar ve davranlar, mminlerin dnda kalanlarn yollar hatta bozguncularn ve bilmeyenlerin, yollardr. imdi bu genel kavramlarn kapsamna girmedii farzedilen her hangi bir yabanc gr ve davran dnelim. Bu belirli yabanc gr ve davrann cinsinin yasakland kesin olduuna gre bu cinsin btn trlerine zenmekten uzak durmak, kesin yasaklardan uzak kalmann daha gvenli bir yolu olduu gibi, o belirli gr ve davrana yakn durmak da kesin yasaklara dme tehlikesini daha yakna getirici bir tutumdur. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor:

Sana kendinden nceki kitaplar dorulayc ve pekitirici olarak gerek uyarnca bu Kitab indirdik. Onlarn arasnda Allah'n sana indirdii gereklere uygun hkm ver, sakn sana gelen gereklerden ayrlp onlarn arzularna uyma. Biz her biriniz iin bir dzen ve yol belirledik. Allah dileseydi, hepinizi bir tek mmet yapard. Fakat gnderdii eriatlerle sizleri denemek istedi. O halde iyiliklerde birbirlerinizle yarnz. Hepinizin dn Allah'adr, O size anlamazla dtnz konularn mahiyetini bildirecektir. Onlarn arasnda Allah'n indirdii gerekler uyarnca hkm ver, sakn onlarn keyiflerine uyma, ve onlarn Sen'i Allah'n indirdii gereklerin bir ksmndan saptrmalarndan kendilerini sakndr. Eer Sen'den yz evirirlerse, bilki Allah baz gnahlar yznden kendilerini musibete uratmak istiyordur. Zaten insanlarn ou sapk davranldr (fasktr). (Mide: 48-49) Grlyor ki, onlarn yoluna uymak, onlarn arzularna uymak veya arzularna uyma tehlikesi ile kar karya olmak demek olduu gibi onlarn yoluna kar kmak, onlarn arzularna uyma tehlikesinden kesinlikle uzak kalmak demektir. Bilesin ki, Kur'anda bizleri kfir milletlere benzemekten sakndran ayetler ve onlarn davranlarndan uzak olmamz ibretli rneklerle anlatan kssalar (hikyeler) pek oktur. Mesel Cenab- Allah, kfirlere verecei cezalan anlattktan sonra bize dnerek bir ayette: Ey basiret sahipleri, ibret almz ve baka bir ayette de: Onlarn hayat hikyelerinde phesiz, akl sahipleri iin ibret (ders verici bir z) vardr. (Har:2;Yusuf;12) diyor. Kur'an'da bu tip ayetler daha pek oktur. Bu ayetlerin bir ksm bizim maksadmz aka belirtirken, dier bir ksmda maksadmza iaret etmekte veya bu konuya tamamlayc bir aklk getirmektedir. Ayrca unu da belirtelim ki, kfirlere kar kmamzn gereklilii belirtilmek istenince, byle konular sz konusu olunca bunu bu anlamdaki ayetlerin tm deil, bazlar aka belirtmektedirler. Biz kfirlere her alanda ve genellikle kar kmann, ters dmenin eriatmza uygun olduunu vurguladk. nk bizim bu konudaki asl amacmz budur. Bu anlamdaki ayetlerin kesinlik ve gereklilik ifade edenleri yle olmayanlardan ayrdetmeye gelince u andaki amacmz bu deildir. naallah (Allah dilerse) ilerde belirteceiz ki, bayram trenleri konusunda kfirlere benzemek, haram olan zentilerdendir. Bizim bu eseri yazarken gttmz asl belirli ama budur. Bunun dndaki meseleleri gndeme getirmemizin sebebi bu konuda amacmza vardran geni ereveli bir genel kural meydana getirmektir. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Erkek ve kadn btn mnafklar aralarnda bir btndrler. Hepsi ktl emredip, iyilii yasaklarlar ve eli sk olurlar. Onlar Allah' unuttuklar iin Allah da onlar unuttu. Mnafklar, ayn zamanda fasktrlar. Allah kadn-erkek btn mnafklarla kfirleri ebedi olarak cehenneme koyacan kesinlikle bildirmitir, oras onlara yeter. Allah onlara lanet etmitir, onlar srekli bir azab beklemektedir. Siz de sizden ncekiler gibisiniz. Onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler, dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlar. Sizden ncekiler nasl dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlarsa sizde paynzn zevkine dalp oyalandnz, batla dalanlar gibi siz de batla

daldnz. Oysa onlar amelleri dnyada ve aheritte bouna gitmi kimselerdir, onlar asl hsrana urayanlardr. Onlara kendilerinden ncekilerin Nuh, Ad, Semud kavimlerinin; brahim kavminin, Medyen halknn ve Lt kavminin balar zerine ters dnen ehirlerinin haberleri gelmedi mi? (Onlarn balarna gelenleri duymadlar m?) Peygamberleri onlara ak gerekler getirmilerdi (ama inanmadlar ve bundan dolay Allah'n gazabna uradlar) Allah onlara asla zulmetmemiti, tersine onlar kendi kendilerine zulmettiler. Kadn-Erkek btn mminler birbirlerinin dostlardrlar. Aralarnda iyilii emredip ktl yasaklarlar, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Raslllah'a itaat ederler. te bunlara Allah rahmet edecektir. Hi phesiz Allah aziz ve hikmet sahibidir. Allah Kadn-erkek btn mminlere altlarndan rmaklar akan ilerinde ebedi kalacaklar cennetler ve Adn cennetlerinde alml meskenler vadetmitir. Allah'n onlardan raz olmas, bunlarn hepsinden byktr. te byk kurtulu budur. Ey Peygamber, kfirlere ve mnafklara kar cihad et (sava), onlara kar sert ol. Onlarn varacaklar yer cehennemdir, oras ne kt varlacak bir yerdir! (Tevbe: 67-73) Yukardaki ayetlerde Allah (c.c.) mnafklarn ve mminlerin niteliklerini, zelliklerini aklad. Bu iki zmrenin her ikisi de mslman grnldr. Bu arada sz geen nitelik ve tutumlarna ramen mslman gibi grnen mnafklarla ne olduklarn aka ortaya koyan kfirleri cehenneme atacan bildirmi ve Peygamberine her iki zmre ile savamay emretmitir. unu belirtelim ki, Cenab- Allah'n, kulu ve elisi Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) grevlendirip gnderdii ve hele Medine'ye g edildii gnlerden beri insanlar mmin, mnafk ve kfir olmak zere kategoriye ayrlmaya balamlardr. Kfir, inkarcln aka ifade eden bir kimsedir. Onun durumu ve kimlii bellidir. Bizim buradaki amacmz ise, Kur'an'da ve snnette belirtilen mnafklarn sfatlar ile ilgilidir. nk kble ehline (yani mminlere) asl tehlike bu zmreden gelir. Cenab- Allah, yukardaki ayetlerde mnafklar Biribirlerinden olan bir btn ve mminleri de biribirlerinin dostlar olarak nitelendirmitir. Bu tespiti yle aklayabiliriz. Mnafklar duygu ve davran bakmndan biribirlerinin benzeri olduklar halde, Cenab- Allah (c.c.) onlarla ilgili olarak: Sen onlar bir btn zannedersin, ama aslnda kalbleri (duygular) baka bakadr buyuruyor. (Har: 14) Demek ki, onlarn kalbleri arasnda sevgi ve ballk yoktur. Aralarndaki dayanma ancak hep birlikte inandklar ortak ama varolduka vardr. Bu ortadan kalknca hemen birbirlerinden kopuverirler. Oysa mmin byle deildir. O, mmin kardeini sadece yzyze iken deil, gyabnda da sever ve destekler. Araya lkeler ve alar girse bile bu byle olur. Yukarya aldmz ayetlerde Cenab- Allah (c.c.) daha sonra bu iki zmreyi gerek kendilerine dnk, sadece kendilerini ilgilendiren ve gerekse bakalarna dnk, bakalarn ilgilendiren davran ve tutumlar bakmndan tantmtr. Cenab- Allah'n bu konudaki ifadeleri alabildiine geni kapsamldr.

indekiler Birinci Blm

Dini Davranlar e Ayrlr Dini Davranlar e Ayrlr: yle ki; nsann dinle ilgili davranlar (amelleri) iki trldr. 1 - Biri bir hareketi yapmak veya yapmamak. 2 - br de belirli bir hareketin yaplmasn veya yaplmamasn bakasna emretmek. Yaplan harekete gelince de, bu hareket ya bizzat yapana veya bakasna yararl olur. Buna gre din davranlar u ekilde e ayrlr bunlarn bir drdncs yoktur. 1 - Yarar sadece sahibine ait olan bakasn ilgilendirmeyen dini eylemler. Mesel namaz klmak gibi. 2 - Yarar bakalarna dokunan dini eylemler. Mesel zekt vermek gibi. 3 - Bakasna yaplmas emredilen din eylemler (ameller). Bu durumda eylemi yapan bakasdr, kiinin bu eylemdeki pay onun yaplmasn emretmi olmasdr. Cenab- Allah (c.c.) mnafklarn niteliklerini belirtirken onlarn mnkeri (ktl) emredip marufu (iyilii) yasakladklarn, buna karlk mminlerin niteliklerini belirtirken de onlarn marufu emredip, mnker'i yasakladklarn vurguluyor. Maruf iman ve salih amel trnden Allah'n sevdii, holand davran ve tutumlarn tmn ieren bir terimdir. Mnker de Allah'n houna gitmeyen, O'nun tarafndan yasaklanan btn davran ve tutumlar ierir. Mnafklarn niteliklerini belirten yukardaki ayetin devamnda Ellerini tutarlar (alkoyarlar) diye buyuruluyor. nl tefsir bilgini Mcahid, (Tefsir ilminin nc alimlerinden olan Mcahid'in asl ad, Mcahid bin

Cabir El-Mahzm, El-Mekki'dir. Knyesi, Ebu El-Haccac'dr. Tabiin'nin nc kuandandr. Tefsir ilminde byk olduu gibi fkhda da bykt. H. 103'de 83 yandayken vefat etti. Ktb-i Sitte-alt hadis kitab- mellifleri, dier hadisiler kendisinden hadis tahri etmilerdir. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 229; Tabakat El-Kbr, bn Sa'd, c. 5, s. 466-467) ayetin bu cmlesini: Ellerini Allah yolunda harcama yapmaktan alkoyarlar (Tefsirciler, Mcahid'in Ellerini tutarlar ayetini hak yoluna vermekten alkoyarlar diye yorumladn anlatyorlar. Bkz. Tefsir El-Taber, c. 10, s. 120. Mellifin yukarda zikrettii szckler bn Kesir tefsirinden alnmtr. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 2, s. 368) diye yorumlarken, bir baka nl tefsir bilgini olan Katade'nin aklamas: Ellerini her trl hayr ilemekten geri tutarlar eklindedir. Grld gibi, Mcahid'in yorumu (Bkz. Tefsir El-Taber, c. 10, s. 121) : Mali yarar salamaya iaret ederken, katade'nin yorumu hem mal hem de beden yarar salamaya iaret etmektedir. Eli tutmak, onu alkoymak, cimrilik ve el skl anlamna gelen bir deyimdir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bir ayette: ellerini ne smsk boynuna bala ve ne de sonuna kadar a. (sr: 29) buyurmutur. Ayn anlamdaki baka bir ayet de yledir: Yahudiler, Allah'n eli baldr, dediler. Tersine bal olan kendi elleridir, ayrca byle dedikleri iin lanete uradlar. Oysa Allah'n iki eli de aktr, diledii gibi verir. (Mide: 64) Yine yukardaki ayete dnersek mnafklarn Ellerini tutma, vermekten alkoyma niteliklerine karlk mminler hakknda Onlar zekt verirler buyuruluyor. Zekt, her ne kadar eriatta belirlenen mali bir verginin ad ise de daha geni anlamda bakalarna salanan her trl mali ve beden yaran ieren bir terimdir. Yine ayn ayetin devamnda mnafklar iin Onlar Allah' unuttuklar iin Allah da onlar unuttu buyuruluyor. Allah' unutmak demek O'nu zikretmemek, anmamak demektir. Mnafklarn bu niteliine karlk olarak mminler Onlar namaz klarlar diye nitelendiriliyorlar. Namaz da -tpk zekt iin dediimiz gibi- hem farz namazlar ve hem de nafile namazlar ierir. Namaz terimi, ayrca gerek szl ve szsz (manev) btn zikir (Allah' anma) trlerini de ifade eder. Nitekim sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsun- Allah zikrettiin (andn) srece istersen arda dolayor ol ve Muaz b. Cebel -Allah ondan raz olsun- de lm alma yapmak, tesbihdir. derlerken namazn bu geni anlamn vurgulamlardr. (bn-i Mesud; Byk Sahabi'dir. Asl ad, Abdullah bn Mes'ud, bin Gafil bin, Habip El-Hezel'dir. Knyesi, Eb Abdirrahman'dr. Ben Zhre kabilesiyle antlama yapan Sahabiydi. Mekke'de Said bin Zeyd ve ei Fatma binti El-Hittab mslman olduu srada ilk mslman olanlardandr. lk mslman olan altnc kii olduu da syleniyor. Kur'an' Mekke'de ilk defa ak okuyan ve bundan dolay ikence edilenlerin ilkidir. Cenab- Resule hizmet etti. ki hicrette de -Habeistan ve Medine hicreti- bulundu. ki kbleye -Mescid'i Aksa ve Mescid-i Haram- ynelip namaz klanlar arasndadr. Bedir, Uhud, dier sava ve seferlerde hazr bulundu. Kur'an' ve tefsirini en iyi bilen arabilerdendir. Onun bu zelliine bizzat Raslllah da tanktr. mer Bin Hattab (Allah ondan raz olsun) islam insanlara retmesi iin kendisini Kfe'ye gnderdi. Hz. Osman'n Halifelii dneminde tekrar Medine'ye dnd ve orada vefat etti. (H. 32). Bkz. Esed El-be, c. 3, s. 256-260; El-sbe, c. 2, s.

368-370) (Muaz b. Cebel; Asl ad, Mu'az bin. Cebel bin Amr bin Evs, El-ensr El-Hazrec olan Muaz bin Cebel de Sahabi'nin ulularndandr. Knyesi Eb Abdurrahman'dr. Akabe bi'at srasnda biat eden 70 Ensar'dan biridir. Hemen btn sava ve seferlerde Peygamberle birlikte bulundu. Kur'an en iyi bilen Sahabiler arasndadr. Onun bu zelliine ve mmetin Helal ve Haram en iyi bildiine Raslllah tanklk ediyor. Sahab arasnda Fetva verebilme liyakatna sahip olduu iin Peygamber (salt ve selm zerine olsun) onu Yemen'e yarg ve mrid tayin etti. Ebu Bekir'in hilafeti srasnda Medine'ye dnd. am'da Eb Ubeyde ile birlikte dmana kar arpt. Veba hastalna yakaland srada Ebu Ubeyde, onu Habeistan'a halife atad. H. 18'de, 33 yanda iken rdn'n cra' bir bucanda yaama veda etti. (Allah ondan raz olsun.) Geni bilgi iin bkz. Esed El-be, c. 4, s. 376378; El-sbe, biyografi No: 8039; Gaye, El-Nihaye Fi tabakat El-Kurra-i, c. 2, s. 301 biyografi No: 3620) indekiler Birinci Blm

Servet, Mal, Evlatlar Ancak Allah indir Ayn ayetlerde Cenab- Allah (c.c.) daha sonra kfirler ve mnafklar iin belirledii laneti ve ahirette onlar iin hazrlad cehennemle srekli azab vurguluyor. Bunun karl olarak da mminlere vadetmi olduu cenneti, honutluu ve rahmeti haber veriyor. Ayrca bu ayetlerde grlen kelime dzeni ile szck seiminin bir ok srlar vardr, imdi bunu ele almann sras deildir, imdiki tek amacmz ilerde zerinde duracamz bir genel kural ortaya karmaktr. Bir yoruma gre Cenab- Allah'n buradaki onlar iin srekli bir azab vardr eklindeki ifadesinde kfirler ve mnafklar iin hem dnyada ve hemde ahirette ayrlmaz ekilde var olan karamsarlk, keder, znt, bunalm, sknt ve cehalet gibi psikolojik aclara iaret edilmektedir. nk bilindii gibi kfirliin ve Allah'a kar gelmenin daha dnyada ekilen srekli bir takm aclar ve bunalmlar vardr. Byle olduu iindir ki, bu tip kimselerin ounlukla dnya saadetini ancak alkoll iki ve uyuturucu madde imek gibi, oyalayc grntler seyretmek gibi ve alg aletleri dinlemek gibi yollarda bulabildiklerini grrz.

Buna karlk yine ayn ayetlerde mminlerle ilgili olarak Onlara Allah rahmet edecektir buyuruluyor. Gerekten Cenab- Allah, mminlere balam olduu iman hazz, gnl huzuru, inan sruru, ilim ak, faydal i evki ve salih amel sevinci gibi imtiyazlar sayesinde onlara rahmetinin baz tezahrlerini daha dnyadayken tattrmtr. Cenab- Allah (c.c.) sz konusu ayetlerin birlerinde: Sizden ncekiler gibi, ki onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler... buyuruyor. Ayetin bandaki benzetme edat olan gibi ile ilgili eitli yorumlar vardr. Bu yorumlardan birine gre ayet sizler, sizden ncekiler gibisiniz demektir. Baka bir yoruma gre de, bu ifade sizler, sizden ncekilerin yaptklarn yaptnz, onlar gibi davrandnz anlamndadr, bu yoruma gre benzetme yn daha ncekilerin davranlar iken baka bir gr de benzetme ynnn azab olduunu ve buna gre -ki bu daha yerindedir- ayetin anlamnn: Allah sizden ncekileri lanete uratt gibi onlar da lanete uratm ve azaba arptrmtr veya: Allah mnafklara sizden ncekilere vadettiini vadederek onlar daha ncekileri lanete uratt gibi lanete uratmtr, daha ncekiler iin olduu gibi onlar iin de srekli bir azab vardr. eklinde olduunu ileri srmtr. Bu ayetin yorumu zerinde beliren iki grten birinin benzetme ynnn davran (amel) ve brnn azab olduunu ileri srdklerini hatrlayacak olursan, her iki grn biribirine bal olduunu, aralarnda yakn iliki bulunduunu anlarsn. nk sebep benzerlii sonu benzerliini gerektirir, bunun tersi de dorudur yani sonular arasndaki benzerlik sebepler arasnda da benzerlik bulunmasn gerektirir. Sz konusu kimselerde grlen bu benzerliin mminlerdeki karln Cenab- Allah ayni ayetlerin bir yerinde Onlar Allah'a ve Raslllah'a itaat ederler eklinde ifade ediyor. nk Allah'a ve Raslllah'a itaat etmek sizden ncekiler gibi olmamay, onlara ters dmeyi gerektirir, yani bu iki tutum birbiri taban tabana zttr. Ayn ayette geen: Onlar dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlar ifadesi tefsirciler tarafndan eitli ekillerde yorumlanmtr. Tefsir bilginlerinden Abdurrezzak'n, Ma'mer yolu ile Hasan- Basr'ye dayanarak ileri srdne gre ayetteki Halk (pay, nasib) onlarn sapk dini inanlar demektir. (Bkz. Tefsir bn Kesir, c. 2, s. 368; Tefsir, bn Cerir, c. 10, s. 123) (Abdurrezzak; Byk imamlardandr. Asl ad, Abdurrezzak bin. Hmam bin Nf'i El-Humeyr, ElSan'an'dir. Knyesi, Ebbekir'dir. H. 126'da dodu. Tefsir, hadis ve fikh ilimlerinde gvenilir (sika) hafz imamlardandr. nl eserleri vardr. Birka, El-Musennef F El-Hadis, Tefsir El-Kur'an, Kitap El-Snne F El-Fkh ve Kitab El-Megaz. H. 210'da ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 209, biyografi No: 280; Zerkel, El-A'lm, c. 3, s. 3531.) (Ma'mer; Asl ad, Ma'mer bin Rid bin Eb mer El-Ezd'dir. Fkhda ve Hadis ezberleyiciliinde gvenilir, kaynak imamlardandr. Basra'da dodu. (H. 95). Yemen'de yaad ve orada tannd (nl

oldu). lmne kadar burada ikamet etti. H. 153'de vefat etti. Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 9, s. 266-267; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 266, Biyografi No: 1284) (Hasan- Basr; Asl ismi Hasan bin Yesar El-Basr'dir. Knyesi, Eb Sad'dir. Tabi'in'in byklerinden olan bu nl imam, H. 21'de Medine'de dodu. Basra'da yaad. Tefsirde fkhda ve hadiste zamannn ve mmetin nemli alimiydi. Hz. Ali'nin korumasnda byd. Egemenliinde bulunanlara Allah'n emrettiiyle emretti, yasakladyla yasaklad. Bylelikle byk saygnlk kazand. H. 100'de vefat etti. Bkz. bn Hallikan Vefeyat El-Ayan, c. 2, s. 69-73, biyografi No: 156; Tehzib El-Tehzib, c. 2, s. 263-270. biyografi No: 488) Sahabilerden Ebu Hureyre'nin -Allah ondan raz olsun- de bu grte olduu bildirilmitir. (Baknz, Tefsir bn Kesir, c. 2, s. 368) bn-i Abbas'a -Allah ondan raz olsun- gre de onlarn paylar demek ahiretten dnyadaki paylar demektir. (Bkz. Firz bd, El-Mikbas F Tefsir bn Abbas, s. 124) (bn-i Abbas; Sahabilerin ulularndan ve mmetin yksek alimlerinden olan bu sahabinin asl ad, Abdullah bn Abbas, bin Abdulmuttalib, El-Him, El-Kurai'dir. Raslllah'n amca oludur. Tefsirde Kur'an'n tercman ve mslmanlarn nderidir. Rasl -salt ve selm zerine olsun- Dinde anlayl (Fakih), Kur'an'n te'vilini ona retmesi iin Allah'a dua etti. Tefsirde, lgat ilminde, Megazi-tarih ilminde, Arap iirindeki geni bilgisinden dolay kendisine Derya, okyanus anlamna gelen El-Bahr diye isim veriliyordu. Rait Halifelerin zamannda halifelerin, ilerini enine boyuna istiare ettikleri nc bir zatt. Hz. Osman'n hilafeti zamannda onun emriyle Hicaza vali atanmt. Hariclerle sava srasnda, Ali ile birlikte oldu. Onlarla tartm ve salam deliller getirmiti. Bir sre de Basra'ya emir tayin edildi. Daha sonra Taife yerleti ve (H. 68'de) lmne kadar burada yaamn srdrd. Doumu Hicret'ten yl ncedir. Geni bilgi iin baknz bn Kesir El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 8, s. 295-306; bn Sa'd Tabakat El-Kbr, c. 2, s. 635-372) Dier bir gurup tefsir bilginine gre burada onlarn dnyalk paylar kasdedilmitir. (Bu gr imam El-Sada'ya aittir. Bkz. evkni, Feth El-Kadir, c. 2, s. 380) Aslnda ayet, bu tefsir bilginlerinin hepsinin yorumlarn ierecek bir geniliktedir. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) burada: onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler. buyuruyor. Onlarda varolduu belirtilen bu kuvvetle bu kimseler hem dnya ve hem de ahiret iin alabilirler, kuvvetlerini bylesine dengeli bir ekilde kullanabilirlerdi. Servetlerini ve evldlarn da yle. te bu g bu servet ve bu evldlar, ayette geen Halk (pay, nasibi) meydana getirir. Onlar glerini, servetlerini ve evldlarn srf dnya iin kullandlar. Bu gc bu serveti ve bu evladlar kullanarak yaptklar davranlarn tm onlarn dinidir. Eer onlar bu davranlar Allah ve ahiret yurdu uruna ileselerdi, bu davranlar karlnda sevap kazanacaklard. Bu kimselerin sz konusu nimetlerden yararlanp onlarla oyalanmalar bu nimetlerden geici hazlar almalar demektir. Buna gre yapt ileri srf dnya amac ile yapan herkes bu ifadenin kapsamna girer. Yaplan davrann cinsi ister ibadet olsun, ister baka bir hareket olsun, farketmez. Ayeti okumaya devam edelim: Sizden ncekiler nasl dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlarsa, siz de paynzn zevkine dalp oyalandnz, batla dalanlar gibi siz de batla daldnz. indekiler Birinci Blm

Dnyalk Payla Oyalanma ve Erilie Dalma Cenab- Allah, bu ayette Dnyalk payla oyalanma ile Erilie dalma y birarada zikrediyor. nk dinde sapklk, yanl inanlara kaplp bu yanl inanlar dile getirmek, veya gerek inanca ters den hareketler yapmak yolu ile olur. Birincisi bidatler ve benzerleri, (rnein, ibadetlerde gereksiz artrmlar, Kabirlerin yannda dua etmek ve zerlerine trbeler yapmak, mescidin dnda kalan (M. Haram, M. Aksa ve M. Neb) mescitleri grmek iin yolculua kmak, Ylba, baz nemli gnlerin yldnmlerini ulusal bayramlar ve bunlara benzer uydurma gn ve gecelerde karlkl yoklamaklarda (ziyaret) bulunmak. Bunlarn hepsi, batla bulam eylemlerdir.) kincisi ise gnahlar ve benzeri yanl hareketlerdir. (Byk gnahlar diye adlandrlan bu eylemleri de yle sralayabiliriz. Faiz yemek, Alkoll iki ve uyuturucu kullanmak, zina etmek, batl yollardan (kumar ans oyunlar vs.) insanlarn maln yemek, hrszlk etmek, Anne-baba haklarn inemek, yalan yere tanklkta bulunmak. Bunlar ve benzerleri, yukarda mellifin de iaret ettii gibi dnyalk payla oyalanmaktr.) Birinci kategorinin kayna pheli grler, kinci kategorinin kayna ise ihtiraslar, nefsin ar arzulardr. Nitekim atalarmz/eskilerimizin yle bir szleri var: nsanlarn iki zmresinden saknnz. Ar arzularna kaplm ihtiras sahipleri ile, krlk derecesinde dnyaya balanan dnya tutkunu. Yine eskilerimizin yle bir szleri var: Gnahkr alimle, cahil sofunun (ibadet dknnn) fitnesinden saknnz. Bu ikisinin fitnesi batan kmaya msait herkesi ayartabilir. (Bu gr, Sfyan, b. Uyeyne'nindir. Geni bilgi iin bak. Begv, erh El-Snne, c. 1, s. 318. Devamnda, fitneden Allah'a snn diyor.) Bu iki tipten birincisi gerei bildii halde ona uymayan Gazaba uramlara, ikincisi de gerek bilgiye dayanmakszn amel eden Sapklara benzer. Ahmed b. Hanbel'in -Allah ondan raz olsun- nemli zelliklerini belirtirken, sylenen u szler de konumuz bakmndan nemli olduu iin hatrlatlmaya deer.

(Ahmed b. Hanbel; Drt byk slam mezhebinden biri olan Hanbel mezhebinin kurucusu olan Ahmed bn Hanbel bk. Hilal Bin hilal El-eyban, Badat'da dodu. (H. 164). Kk yata ilim renmeye balad. Badat dndaki lkelere gitti ve oralarn nl ilim adamlarndan okudu. Bu yllarda bile hafzasnn gll ile nlyd. Snnet'e ball, Hakk' kantlamadaki gc, takvas ve dzgn kiilii sayesinde Fkh'da, hadis'de byk imamlardan oldu. Kur'ann mahlk (sonradan yaratlm) olduu savnda bulunan Bid'atlara kar verdii savamyla n btn slam dnyasna yayld. Onun bu kar duruu, okluk mslmanlar zerinde etkili olmaya balayan Mu'tezile ve dier snnet d ekoller (mezhepler, frkalar) in etkinliklerini geriletti. Allah' Teala bu alma bereketiyle snnet taraftarlarn (ehl-i Snnet) gnmze kadar bozuntuya uramadan getirdi. Kuran, Snnet, Kelam ve dier slam ilimleri alannda bir ok yazlm eserleri vardr. En nl eseri el-Msneddir. H. 241'de ld. Allah ona rahmet etsin. Bkz. bn Kesir, El-Bidye ve El-Nihye, c. 10, s. 325-343) Onun hakknda yle denmitir; Rahmetli dnyaya kar ne kadar direnli ve eski mslmanlara ne kadar benzerdi! zerine en bidatlar geriye pskrtm ve zerine gelen dnyay geri evirmitir. (bn Kayym El-cevz, bu gr, Eb Umeyr s bin Muhammed bin El-Nehhas, El-Raml, El-Filistini'nin Menkib El-mam Ahmed isimli eserinin 173. sayfasndan naklediyor. Bunun gibi ayn ifadeyi bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye isimli eserinde kayd etmi. Bkz. age., c. 10, s. 336. Ravinin knyesi Eb mer'dir.) Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bir ayette takva sahibi nderleri yle tantmtr: Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar zaman aralarndan buyruumuzla doru yola ileten nderler kardk. (Secde: 24) nk sabr sayesinde ar ihtiraslar gemlenir ve kesin iman (yakn) sayesinde de pheler, bulank grler savlr. Bunun yannda Onlar biribirlerine gerei ve sabretmeyi tavsiye ederler. ayeti ile Gl ve basiretli kullarmz brahim, shak ve Yakub'u an eklindeki ayetler bu gerei vurgular. (Asr 3, Secde: 45) Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) u hadisi de bu nemli noktaya aklk getiriyor: Hi phesiz Allah, pheler bana nce kl krka yaran basiret sahipleri ile duygular ihtiraslar brynce dizginleri elden karmayan kmil akl sahiplerini sever. (stad bu hadisle, Fetav, c.20, s. 58; c. 28, s. 44'de iaret ediyor. Ne ki, hadisin senetleri (ravi zincirini) zikretmiyor.) Szn ksas, ayetteki Dnyalk paynzla oyalandnz ifadesi gnahkrlarn hastal olan ihtiraslara kaplmaya iaret ederken Daha ncekiler gibi erilie daldnz ifadeside bidatlarn, ahsi gr ve ekemezliklere baml kimselerin hastal olan phelere kaplmaya iaret etmektedir. ounlukla bu iki hastalk birarada bulunur. nk, inancnda sakatlk bulunan bir kimsenin bu halinin davranlarna yansmamas ender grlen bir durumdur. Ayette daha nce yaam kavimlerin dnyalk paylar ile oyalandklarn ve erilie daldklarn aka belirtiyor. imdiki sapklar da onlarn yaptn yapmlardr. indekiler Birinci Blm

Kur'ann Anlalmasnda Zaman Faktr Bir de unu belirtmek gerekir. Ayetteki Oyalandnz ve Daldnz eklindeki gemi zamanl ifadeler bu eylemlerin gemite meydana geldiini haber vermekle birlikte ayn zamanda Kyamet gnne kadar ayn davranlar ileyecek olanlar knayc zelliktedirler. Tpk Peygamber Efendimiz zamannda (salt ve selm zerine olsun) yaayan kfirler ile mnafklarn davran ve niteliklerini haber veren ayetlerin kyamet gnne kadar ayn davranlar ileyecek ve ayn nitelikleri tayacak olan kimse iin knayc olmas gibi. Ayetteki bu ifadeler srekli bir durumu, kesintisiz bir realiteyi de haber veriyor olabilirler. nk bu ifadeler her ne kadar oyalandnz ve daldnz eklinde sadece o dnemde yaayanlara sesleniyor gibi grlyor, ikinci ahsl bir slup tayorlarsa da, gerek Peygamberimiz dneminde yaayan ve gerekse o gnlerden Kyamet gnne kadar gelip geecek olan herkese hitap etmektedirler. Sebebine gelince bu szler, Allah kelmdr ve Peygamberimiz sadece bu szleri Allah katndan alp insanlara tebli etmitir, baka bir rol yoktur. Ayetin bu ekildeki yorumu, alimlerin ounluunun grdr. Geri baz fkh usul alimleri, ayetteki ikinci ahs zamirinin sadece Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) zamannda yaayanlar kapsadn, daha sonraki dnemlerin insanlarn ancak ya hkm ayniliini belirten kesin bilgimizle, ya snnetle ya icma- mmetle ve kyas yolu ile ierdiini ileri srmlerdir. Bu gre gre oyalanma ve erilie dalma eylemini gerekletiren herkes, hangi dnemde yaam olursa olsun, oyalandnz ve erilie daldnz ifadelerinin muhatab olmu olur. Cenab- Allah, bu ayetlerin devamnda, sz geen oyalananlar ile erilie dalanlarn karlaacaklar ac akbeti Onlar, amelleri hem dnyada ve hem de ahirette bouna gitmi kimselerdir, onlar asl hsrana urayan kimselerdir buyruu ile haber vermektedir, ite bu ayetlerin zerinde duruumuzun asl maksad bu hkmdr. Ksaca tekrarlarsak, Allah tpk daha nceki mmetlerde olduu bu mmet arasnda dnyalk paylar ile oyalananlarn ve erilie dalanlarn varolduunu haber vererek bylelerini knyor ve onlar ac bir akbetin beklediini haber veriyor. Cenab- Allah (c.c.) daha sonraki ayette bu kimseleri kendilerinden nce gelip geenlerden ibret almaya ararak buyuruyor ki: Onlara kendilerinden ncekilerin, Nuh Semud kavimlerinin; brahim kavminin, Medyen halknn ve Lut kavminin balar zerine ters dnen ehirlerinin haberleri gelmedi mi? (Onlarn balarna gelenleri duymadlar m?) Peygamberleri onlara ak gerekler getirmilerdi (ama onlar inanmadlar ve bundan dolay Allah'n gazabna uradlar) Allah onlara asla zulmetmemiti, tersine onlar kendi kendilerine zulmettiler. (Tevbe 70)

Daha nce belirttiimiz gibi, mminlerin bu ayetlerin bir yerinde Allah'a ve Raslllah'a itaat etmekle vasflandrmalar- bu kimselerin eski dnemlerde yaayanlara benzemekle nitelendirilip bu yzden knanmalarna karlktr. Yine bu ayetlerin devamnda Allah'n, mminlere kfirlerle ve mnafklarla cihad etmeye armas, zevke dalanlarn ve erilie saplananlarn cihad hedefi olduklarnn delilidir. indekiler Birinci Blm

Mriklere Benzemeyi Yasaklayan Hadisler Kur'an nasl bu mmetin din ve dnya hayat konusunda eski alarn sapklarna benzediini belirterek bylelerini knyorsa Peygamberimizin de bu gerei vurgulayan hadisleri vardr ve sahabilerin bu ayetlerle hadisleri biribirlerine bal olarak yorumladklar grlmektedir. Nitekim Ebu Hureyre'nin -Allah ondan raz olsun- rivayet ettii bir hadiste Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Sizler adm adm, kar kar ve dirsek dirsek daha nceki mmetlerin yollarn izleyeceksiniz. yle ki, onlardan biri kertenkele deliine girmi olsa-mutlaka bir hikmeti vardr diyerek-siz de o delie gireceksiniz. Ebu Hureyre hadisin burasnda dinleyicilerine: sterseniz, -sizden ncekiler gibisiniz. Onlar sizden daha gl, daha ok servet ve evld sahibi idiler... -ayetini okuyunuz- dedikten sonra, hadisi nakletmeye yle devam etti: Sahabiler, Ya Raslllah, Pers'lerin, Rumlarn ve dier kitab ehlinin yaptklarn yapacamz m sylemek istiyorsunuz?- diye sorunca Peygamber kendilerine: -baka kimler olabilir ki?- diye cevap verdi. (Sahihayn'de (Buhari-Mslim) Snenler'de ve Msnedler'de bu hadisi nakleden ahitler (raviler) vardr. stad bir ksmna, kitabnn banda deindi. Orada baz rivayet tariklerini anlatt. Hafz bn Kesir, -Szcklerdeki baz deiikliklerle- hadise bu zel dizimiyle, tefsirinde iaret ediyor. Sonra, Buhari'de de hadisin ahitleri vardr diyor. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 2, s. 368. bn Cerir u

senetle (anlatanlar zinciriyle) naklediyor hadisi: El-Msenn, ona da Ebu Salih dedi: Bana Eb aar, ona, Said bin Eb Said El-Makberi, ona da Ebu Hureyre anlatt. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) buyurdu... Sonra hadisi naklediyor. Bkz. Tefsir-i bn Cerir, c. 10, s, 121.) Sahabilerden bn-i Abbas -Allah ondan raz olsun- da bu ayetle ilgili olarak: Bu gece, dn geceye ne kadar da benziyor! te srailoullarna benzedik gitti. (bn Cerir tefsirinde bu hadisi u senetle naklediyor: Bana El-Kasm anlatt ona, El-Hseyin, ona Haccac, ona bn Cerih, ona mer bin Hattab, ona krime, ona da bn Abbas anlatt, Sizden ncekiler gibi... kelimeleriyle balayan ayet konusunda yukarda anlatlan sz syledi. Ve bu szn ardndan mezkr hadisi nakletti. Bkz. Tefsir bn Cerir, c. 10, s. 121-122.) demitir. Sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsun- da bu konuda yle diyor: Sizler, israiloullarna tutum ve gidiat bakmndan en ok benzeyen mmetsiniz. Kl klna onlarn davranlarna zeniyorsunuz. Yalnz onlar gibi altn buza heykeline tapp tapmayacanz bilmiyorum. Yine sahabilerden Huzeyfe b. Yeman (Byk sahabilerdendir. Asl ad, Huzeyfe Bin Hasl bin Cbir El-A'besi dir. El-Yeman lakabdr. Knyesi Ebu Hasl'dir. Mnafklar konusunda Raslllah'n srdayd. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) onlarn isimlerini ona syler ve kimseye sylemeyip kendisine saklamasn isterdi. O da mr boyu Raslllah'n bu srrn korudu. Uhud'da Raslllah'la (salt ve selm zerine olsun) birlikte oldu. mer Bin Hattab onu, Pers lkelerinden olan El-Medin'e vali olarak atad. slendii bu grevini baaryla yerine getirdi. Bu srada Hemadan, Rey, Mah, Sindan' fethetti. Nihavend'lilerle de bar antlamas yapt. Dierleri Raslllah'dan hayr -iyilikleri- sorarken o, iine dme olasl olan eri sorard. Medin'de vefat etti (H. 36). -Allah ondan raz olsun- Bkz. Esed El-be, c. 1, s. 390-392; Zerkel, El-'lam, c. 2, s. 171) -Allah ondan raz olsun- ayn konuda unlar sylyor: Gnmzde sizin aranzda bulunan mnafklar, Peygamberimiz zamannda yaayan mnafklardan daha beterdir. Dinleyenlerin Bu neden byledir?' eklindeki sorusuna bu sahabi: nk o dnemin mnafklar mnafklklarn saklyorlard. Oysa imdiki mnafklar aktan aa mnafklk yapyorlar. (Bkz. Kenz El-Ummal, c. 1, s. 367, H. No: 1615, Hadis Eb eybe'den rivayet edildii iin in harfi simge olarak kullanlm.) diye cevaplandrmtr. Din ve dnya konusunda mslmanlarla eski mmetler arasnda benzerlik olacan haber vererek bu durumu knayan ve bu duruma dmekten saknmaya aran daha pek ok hadis vardr. Mesela dnya menfaatna kaplma konusunda Amr b. Avf (Amr bin Avf El-Ensari, ulu sahabilerdendir. Beni mir Bin Lu'le antlama yapan, Uhud'da Raslllah'la birlikte bulunan sahabiler arasndadr. Tm yaamn Medine'de srdrd. Raslllah'tan tek bir hadis rivayet etti. Bu hadisi de ondan El-Mesrr bin Mahri-mealm. Metin yukarda geti. Bkz. Esed El-be, c. 4, s. 124.) -Allah ondan raz olsuntarafndan rivayet edilen ve Buhar ile Mslim'de yer alan yle bir olay anlatlmtr: indekiler Birinci Blm

Peygamberimizin mmetin Dnya Mal Konusunda Rekabete Gireceinden Endie Etmesi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bir ara sahabilerden Ebu Ubeyde b. Cerrah' -Allah ondan raz olsun- cizye toplamak zere Bahreyn'e gnderdi. Bilindii gibi Raslllah, daha nce Bahreyn halk ile bar yapm ve Ala b. Hadrem'yi (Asl ad, Abdullah bin el Hadram, Abdullah bin Ubade bin Ekber bin Rebi'a olan bu zat, sahabidendir. Harb Bin meyye ile antlama yapan delegelerdendir. El-Hadram: El-Hadra-Mevt diye bilinen ehire nisbeten verilen addr. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) Onu Bahreyn'e emir atad. Daha sonra Ebu Bekir, -Allah ondan raz olsun- onu, Kfe'ye emir olarak atayncaya kadar Bahreyn emiri olarak grevini srdrd. Kfe'ye giderken yolda ld. Duas kabul olan, bir ok Kerameti grlen kimseydi. H. 14. ya da 21'de ld syleniyor. Yani, kesin bir tarih yok. Bkz. bn Kesir, El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 7, s. 120; Esed El-Gbe, c. 4, s. 7.) bu yreye vali tayin etmiti. Bir sre sonra Ebu Ubeyde, (Eb Ubeyde: Cennetle mjdelenen on kiiden biri ve Sahabi'nin ulularndandr. Cenab- Rasl (salt ve selm zerine olsun) Bu mmetin en emini ismini verdi ona. lk mslman olanlardandr. Seferlerin ounda Peygamberle (salt ve selm zerine olsun) bulundu. Uhud'da Raslllah'n yzne saplanan iki ok parasn da o kard. Asl ad, Amir bin Abdullah bin El-Cerrah bin Hilal bin Ehyeb, bin El-Fehr, el-Kura'dir. Habeistan'a ve Medine'ye hicret etti. Hz. mer -Allah ondan raz olsun- am ordularnda Halit bin Velid'in yerine komutan tayin etti. Kahramanlkta tekti. H. 18'de vebadan vefat etti. Btn ocuklar kendisinden nce ld iin neslinden kendisinden sonraya kimse kalmad. Bkz. bn Sa'd Tabakat El-Kbr, c. 3, s. 409-415; Esed El-be, c. 3, s. 84-86; bn Kesir El Bidaye ve El-Nihaye, c. 7, s. 94.) bu yrenin cizyesini toplayp Medine'ye dnd. Bu durumu haber alan sahabiler dnnn ertesi gn, byk bir kalabalk halinde sabah namazna tler. Raslllah namaz bitirip Mescid'den kaca srada kalabalk bir gurup nne kt. Onlar bu durumda gren Peygamberimiz glmseyerek: yle sanyorum ki, Ebu Ubeyde'nin Bahreyn'den bir eyler getirdiini haber aldnz. buyurdu. Sahabiler Evet deyince Raslllah kendilerine unlar syledi: stekle beklediiniz bu ganimet blmne hem sevininiz ve hem de zlnz. Sebebine gelince sizin hakknzda korktuum ey fakirlik deildir. Tersine sizin hesabnza korktuum ey, tpk daha nceki mmetlere olduu gibi, dnyann nnzde almas (byk servetler elde etmeniz) ve arkasndan bu alanda biribirlerinizle, o eskiler gibi rekabete giriip onlar gibi kendinizi mahvetmenizdir. (Hadisi Buhar, Mslim, Tirmz, bn Mce, Ahmed, Msnedinde Tahri ettilernaklettiler.- Bakz. Feth El-Bar, Kitab El-Cizye, Ve El-Mvede'a, Ehl-i Harple Anlama Ve Cizye Bab, c. 6, s. 258, H. No: 3158, Kitab El-Megzi, Bab: 12 -isimsiz- c. 7, s. 319-320, H. No: 4015; Mslim, -Kitab El-Zhd Ve El-Rekaik- H. No: 2961, c. 4, s. 2273; Snen El-Tirmizi, Kitab Sfat ElKyame, Bab: 28, c. 4, H. No: 2461. Tirmiz Bu hadis Hasen ve sahihdir. diyor; Snen bn Mce, Kitab, El-Fiten-Maln Snav Fitne olmas bab, H. No: 3997, s. 2, s. 1325; Msned-i Ahmed, c. 4, s. 137 ve 327.) Grld gibi, Peygamberimiz, mmetinin gelecei hesabna fakirlikten deil, tersine dnyann

nlerinde alp bu konuda biribirlerine dmelerinden ve bunun sonucu olarak kendilerini mahvetmelerinden kayg duymaktadr, ite yukardaki ayetlerde haber verilen dnyalk payla oyalanma olay budur. Yine hem Buhar'de hem de Mslim'de yer alan ve Ukbe b. Amir (Byk sahabidir. Asl ad, Ukbe bin mir bin Abbas bin Malik El-Chendir. insanlarn Kur'an en gzel okuyanyd. Gl bir atcyd, (silah kullanan). 55 Hadis rivayet etti. H. 44'de Msr valiliinde bulundu ve orada vefat etti. (58 H.). Bk. Esed El-be, c. 3, s. 412; Zerkel, El-lam, c. 4, s. 240.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen bir hadise gre: Bir gn Raslllah, Uhud'lu bir cenazenin namazn kldktan sonra minbere karak u konumay yapt: Ben sizin nderinizim, size rnek olaym diye gnderildim. u anda, vallahi, -kyamet gn buluma yerimiz olan- Havuz'umu gryorum. Yeryz hazinelerinin- veya yeryznn-anahtarlar bana verilmitir. Vallahi, sizin hakknzda korktuum ey, Ben'den sonra Allah'a ortak komanz, tekrar mrik olmanz deildir. Fakat sizin hesabnza korktuum ey, dnya urunda aranzda rekabete dmenizdir. (Hadisi Buhar, Mslim, Ahmed bin Hanbel ve Tirmizi rivayet ettiler. Bk. Feth El-Br, -Kitab El-cenaiz- ehid zerine namaz klma bab, H. No: 1343, c. 3, s. 209. Hadisin dier ksmlar Buharf de u numaralarla yer almaktadr: 3596/4042/6426/6590; Mslim -Kitab El-FedailPeygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) Havzn ve niteliklerini kantlama (isbat) bab, c. 4, s. 1795, H. No: 2296; Ahmed'in Msnedi, c. 4, s. 149; Snen El-Tirmiz, -Kitab Sfeti El-Kyame- bab, 28, H. No: 2462, c. 4, s. 640; Tirmiz, Bu hadis Hasen ve sahih dir diyor.) Baka bir rivayete gre Raslllah'n szlerinin bu ksm: ... Fakat sizin hesabnza korktuum ey, dnya urunda rekabete giriip, biribirinizi ldrmeniz ve bunun sonucu olarak sizden ncekiler gibi mahvolmanz, helake srklenmenizdir eklindedir. Hadisi rivayet eden Ukbe, szlerini: Bu, Peygamberimizi minberde son grm olmutur (Ukbe'nin rivayetindeki bu fazlal Mslim, yukarda geen hadisin numaras altnda, dier bir rivayet tarikiyle (zincir-yol) nakletmektedir. H. No: 2296, c. 4, s. 1796. Ayn hadisi Buhar, u szcklerle kaydediyor. Fe Kanet ahiru ma nazartin nazartha il Raslillah (s.a.v.) yani, Bu bakm Raslllah'a son bakmd. Bkz. Feth El-Bari, Kitab El-Megaz, Uhud Sava blm, c. 7, s. 348, 349, H. No: 4042.) diye balamtr. Mslim'de yer alan ve Abdullah b. mer (Sahabinin ulularndandr. Asl ad, Abdullah b. Amr b. El s, b. Vil El-Sehm El-Kurai'dir. Babasndan nce mslman oldu. Peygamberin izniyle ElSadka adn verdii sayfaya hadis yazard. Sahabi'nin alim ve abidlerindendi. Babasyla birlikte am'n fethinde bulundular. Kendisi istememesine karn babasnn emriyle, Sffn olayna kart. Daha sonralar bu olay anmsadnda kahrlanarak yle derdi: Bana ne oldu ki ben, Sffn'de bulundum Muaviye onu Kfe'ye vali atad. Msr'da ld. (H. 65). am'da ld de sylenir. Bkz. bn Kesir El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 8, s. 263-264; bn Sa'd, Tabakat El-Kbr, c. 4, s. 261-268.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen bir hadise gre de Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bir gn sahabilere dnerek: Pers ve Bizans hazineleri elinize getii zaman acaba nasl bir toplum olacaksnz? diye sordu. Dinleyiciler arasnda bulunan Abdurrahman b. Avf'n (Byk Sahabi ve Cennetle mjdelenen on

kiiden biridir. Asl ad Abdurrahman b. Avf b. Abdi Avf b. Abdi El-Hars b. Zhre El-Kura dir. Hz. mer'in belirledii alt ura yesinden birisidir. Kendisi Hilafet hakkndan vazgeerek Hz. Osman'n hilafetinde ona bi'at edinceye kadar ura bakanln yrtt. Sahabi'nin ilk mslman olanlarndandr. Her iki hicrette de bulundu. Btn savalarda Peygamberin yannda yer ald. Sahabi'nin sayl zenginleri arasndadr. Allah yolunda ok verirdi. Onun hakknda mer, Mslmanlarn efendilerinin efendisidir dedi. Medine'de vefat etti (h. 32). Bkz. El-sbe F temyiz El-Sahabe, c. 2, s. 416-417, biyografi No: 5179.) -Allah ondan raz olsun-: Allah bize nasl olmamz emretti ise yle oluruz (Elimizdeki Mslim nshasnda, Azze ve Celle ibaresi bulunmuyor.) eklindeki cevab zerine Raslllah szlerini yle balad: O zaman aranzda rekabete giriir, sonra biribirinizi kskanrsnz ve arkasndan biribirinize ksersiniz. Daha sonra baka yerlere gp oralarda yerleerek biribirinizi ldrmeye giri