c. p,~:(u" a. Gen. C'.,··

DE BOEKENWEEK 1965 VINDT PLAATS VAN 14 TOT EN MET 22 MEl.

DA TIS DVS ENKELE DAGEN N A DE HERDENKING VAN BET FEIT

DAT ONS LAND VIJFENTWINTIG JAAR GELEDEN WERD BEZET

EN TWINTIG JAAR GELEDEN WERD BEVRIJD.

DIT BOEKENWEEKGESCHENK WIL BIJDRAGEN AAN BET LEVEND

BOVDEN VAN DE BERINNERING AAN DE VIJF BEZETTINGSJAREN

EN DE OFFERS DIE GEBRACHT ZIJN BIJ BET TERVGWINNEN VAN

DE VRIJBEID.

DIT GESCHENK WORDT V TIJDENS DE DERTIGSTE BOEKENWEEK

DOOR VW BOEKVERKOPER AANGEBODEN WANNEER V VOOR

F 7,50 OF MEER CONTANT AAN BOEKEN BESTEEDT.

OP PAGINA 159 VAN DIT GESCBENK VINDT V EEN BON

DIE RECBT GEEFT OP EEN REDUKTIE VAN F 1,50

BIJ DE AANKOOP VAN HET FOTOBOEK 'TAAL EN TEKEN'.

VEREENIGING TER BEVORDERING V AN DE BELANGEN DES

BOEKHANDELS / COMMISSIE VOOR DE COLLECTIEVE

PROPAGANDA VAN HET NEDERLANDSE BOEK / BOEKENWEEK 1965

AANOI!BODEN DOOR UW BOI!KVI!RKOPER

DIT RELAAS, G:eSC1:HHlVENDOOR DRS.A.Rk'AAlt'E,

VERl'IONDEN AAN HET PUKS!NSTlTU'UT VOOR

OORLOGSDOCUMENTATEE, IS GEBASEERD OF' STUKKEN

UIY DE COLLECTHlS V AN HET INSTITUUT, AANGEV'ULD MET

GEGEVENS un ONDERZOEr< BIJ OVERLEVENDEN.

COPYRiGHT 1965 BY HARRY PAAPE

'I'YPOGRAl'ISCHE VERZORGING EN O~(.tSLAG: HAN DE VRIES GKF

FOTO'S: OMSLAG II C. HOLTZAPFEL, BUSSUM!PAGINA 8 C.KRAMEH

ROTTERDAM !PAOrNA I G.L.W. OPPENHEIM, AMSTERDAM

DR UK: KONiNKLlJKEDRUKKE1UJG.J.THIEME NV, NIJMEGEN

!lET OMSLAG \vERD !,'JLMGECACHf:ERD DOOR

FINECA, ROTTERDAI',j

Duitsland heeft hedenmiddag Rotterdam

gebQmbardeerd~ eeos

met vernietiging wordt

Ter sparing van burgerbevolking ter

voorkoming van bloedve.rgieten

meen ikgerechtigd fa ziJnom aan de

daarvoor inaa.nmerking komandetroepen

hetbevel is gaven strijd fa

Aan dezeboepen opdracht

gegevenomiot aankomstvan de DuUse

geregelde troepen deorde handhaven.

en de daartoe nod!gewapens en munith~

is behouden.

Destrijd inleetand wordtnog voorlgszet.

Ik brengmet nadruk onder aandacht

van de bevoiki dal totnu toe

geldende wefteUjkebepaUngei1 tar \fer",

zekeri.ng rust rnceten

14 rrwi 1940, zz:vcn UUl". Deki11e radios~em 'Vin­

hebben 01:1[; !d~;ts te !1{ederlanders zijt"o .. :> Er

e1' niet veel meer, die bewust luisteren. ',",de te staken ... ' D2.t is 01' aankorr,t?

Ieefd heefL

dar: bet

ze lrun laatstc

lla cen strijd van. DOg woede

die zJch Diet of niet 'in het vum' geweest

die' ie'v'enin het 'vlammen0 10 mei de billnenvallende Duitsers in

en in~de klank ~lan onze aat mag niet!' is hun reacdc en ze "~',~Hrp,'p,

of af te geven, In dolle .. V_'"~4,"',j af in de avondlucht en

Of werp;;;l1 hun Viz-pens en n:mnitie in sloten en dat hier is ze niet in zijn

~niet het eiude ·van. een zien

bevvind. En die voMoende

vaneen

vall Let nationaal··socialisme in het Duits~ land van na I933 am geen enkeIe iUusk te koesterenover het onder eeD nazibesttmTo Onder hen bevinden z)ch de velen aUe anh,nationaaJ-soclalistisch-e lectuur tIlt hun bo€okenkasten halel1 en verbranaen of in net ~Nater

onz(;

Ineen· kamer aaIl.Qe '1'",'0.0.;;1",' :l\1:allst)~O"!>I~fis:tra het,bestuur en dil;l~a'6ijeen. 's ~',,"Luu·"5'>.,~,'(.:04"~~ ~()tte:rd,:tl:~.za:gelLbl,and~ln,2~J~

1:iffle~,4rie, sQInsineer kerpn per wt1ekldp'enze~ven l~ngs bijAty,. Nlf.#tten ze er weer, MeHan vanWij~,die nogmaar 17is,m~ta1s ~~ee~e secretaris een beetje het h1:l1Pje "an, Ary ,plezierige~p.en ~~Jlletde braSolll'die'bijzijnlee!tijdhqQrt, en nog eenoftWee ,;lifl:ttdfit~~~leden,. . /' .. ..• . ..... '. .... . .... ... . ... .. ~~l~ijn>p<;t te~ggekQnw~uitRbttetdam,!",e moesten ertna4r.e¢ns ]~¢~n,kij~en~twe.kuAIJ:e~helpe~ ,JiadArY 's middags geZe~<d.·Zo

~I¥~¢ ~r·t<>ndgelope~. tM~sen~e:Ptande~de en instortendeblli­;l!~ell·d~\Vanhopig~oe.~ende~n~1"vrquw en Idnderenjd~ zi~h . 'de~H]}o-pl()egen, 4en,mchte.l~~;"randweer,. diellauwe]jjks

. ·~~Fi¢h,tenol1ldat.~e~~~tlr~ei~in~p1lizen gespron.genw-~l;en . ..... .. / .~tsers,.ang~iW~kken.ge'~e~elw.de fig1:lrendie zieli, de

• .... .... . .. ~et~~d;t()tgeR~~;p.ehgedz~~,ee~·w,eg door desta~ ~~th­te~\!1<>rselllig.h;a4deIlzein,#chee~lIa~tvoele1l oplaaien teg~tidie 1II,~~l'deh~rsvanwattQ~lIo<>khdn;sU\d was.. . .... ... . .•.... ~~·~i~denerniet veel~nneriui.&ichtenenz.wijgen4 watell ;Ze(na . . urwee~(tetllgge'n~tst;En nUzitteJ:l ~edaar, stllen. te~eer­

·~e}(',~egtles,·ikd~J:l~ ernll, eigeulijk pasMndatWljn '~~.dQ()~ eenJ)u(tse tOl'pedq J~. y~~oQrd'. Nieman:d >ant-

. Wt:!~t~~.:~liebt}~1i1anem~l?;o¥tnl:ei~~!lged@hteri. . ... . . ·Recs~em~tder~diQ.trefthenInete~li~¢J;rrk:Bewegj,nglO()duistereri ~~,~,~i~~d2:~gtiets. ·h&y .. ~liat pl<>ts~iing de. handen. vo"t .hetge­ijchfeJl~l1aqht t~vergeef~ee~·~.:· . pj.kk.eJl weg!eslikJ5ell.-De .r~~~~~n.deJ;,o~~kken ... 1~. b~e~ ........... ssenzijn hallden· door. Dan

··: •. ·.·.·.t.·.s .•.• 1:I .. ·.·i.t:,w.··.e:.e.:.t ... s. ttl.·:.····tfu.;n.ut.e. n ... ~.··.l .• 3k.:.n.·.g ..•. ~; .•. ~. in. ~a'e:li5:ld; net. dan.··.w. ee. t .. ·Ary .. ·.dl.·.ehet ,;;",,'':-/'',''_ '""-'/'_._>//--?\.--/--,:-'_--i-;.------_:;_~-->--: __ -_-$i"Y' _ -,' -', - . ,'- ",:

.• eetsOets::Zt(gt;' Je z9u't~cn:Wll,t?teg~lldattuigmoeten kunnel1i~pen, o/fiitehelpen .ze er w~etuitte bliksemen !"la' tknlkkeJlze all~.tnaal. M~:wat?

'F';· - ;,

Bernard IJzerdraat woont sederteen paarmaanden in Schiedam. Hij was 48 nu, al vele jaren getrouwd,had twee bijna volwassen zoons - de oudste was in dienst - en eendochtertje vanbijna elf. Rust had hij nooit kunnen vinden. Eerst. was hij onderwijzer geweest in Zwolle, vervolgens een jaar· of tien leraar handenarbeid aan .de kweekschool in Rotterdam; Daarna had hij in Hilversum en Lar.en gewoond, had zijn oude. hobby van het.kunstweven tot zijn betoep gemaakt eneen eigell weefschool gesticht. Elke\vrlje minuuthad hij .zoekgebracht met watje~prutsen~zou kunnen noemen:· experimenteren met weefgetouwen en weefmaohi~ nes, met kleurbaden voor garens,meLIlieuwevindinkjes omhet weven gemakkelijker en'sneller te doen verIopen:- hij wasaltijd';zp,", weI tecbnicus als artist gebleven. . Maar eenzakenman was hijniet.· Enzakelijk was de., weefscheol geen succes .. In het voorjaar van 1938 meest hij de strijd opgevenen tradhij in een adviseursfunctie in dienst.bijeen tapijtfabriekin Dinxperlo. AI die drukte van werken hobby had hem toch niet verhinderdook aandacht voorandere dingen tehebben~Hij was een vechter, die graag' zijn eigen lot bepaaJde enbi} voorkeur nietafwa<;:htte wat anderen voor hem zouden beslissim. Zo stond hij ook tegenover de problemen van maatschappij en staat. Bij geen enkele politiekepar­tij hadhij zich fuuis kunnen voelen. Toen het nationaal-socialisme de kop opstak, had hij al heel snel zijn houding bepaald: onverzoen­lijk stond hij er tegenover. In 1936 was hij lid geworden van Eenheid door Democratie en hij moet zich, met zijn fel en strijdbaar karakter. vaak weI geergerd hebben aan de voor hem te rustige, te nette, te academische toon, die men in die krlngen-al was hij het van harte graag met de uiigangspunten eens-soms aansloeg. In DinxperIo had hij dicht genoeg bij de Duitse grens gezeten om er zo nu en dan eens overheen te kijken, en wat hij gezien had was meer dan voldoende voor hem. Bij het uitbreken van de oorIog, in september I939, wal hij ervan overtuigd, dat het mis zou lopen, ook voor Nederland. En in december verhuisde hij naar Schiedam, ver van de Duitse

. grens, dicht bij de familie van zijn vrouw. Hij vatte zijn oude beroep

leerkracht ::12.11 verschHlende·

Niet aIleen cen hmtekreet van een r\federlander- die land onder de voet en die daar intuYtief komt, heeft U zerdraat hier npf',',::rf",,-,n

in opstand op 18

1940, een man 2Lau het woord die zlch de veelt ,,:orden '1:m het voor noodzakelijkhoudt en onontkaomoaar.

'berichten' 1940 teAmsterdam',

met :niets en lli",UL,""W"

en indruk te ''''Hc'''U, satie aan

ten ze "'TP"'CC""r""

lijkheid van anderen.Zo moet de sneeuwbal

wmJl1en, maar dat

seerden We OTIS flOg niet Z:). Da t

29 mei derde mocht ons misschien illC,t wrevel rede niet zo k\vaad. lcomen mf . .! hier om een ~lol.k2kar~k"" ter in net namv te en te verIlj"Jen en om. arm een land de

ontnemen'. En: 'Wij willen clit hmd en

volk onze PCHI1:1eKe

stdlen~ Het leek ailemaz,! me" te vallen. Die DDitscfS hadderl e1' van een af:stand dan ze vvar:::[}. ,~lelfs de Iieten ze tochmet rust? Maar IJzerdraat mei:

Nu de tweede Alva met spionneD (de ) in .ons land is. d1

lander geducht op te passen. Om ons uit de tentt~ lokkan~ zullen we 'leo ig met verracie v:ci

schreven heeft over de voor

worden behandeld.

IJzer,dra,a.t el~n paar keel" 111anrj{;TI is et;;n. be"·

IJze,r(lraat ne·elIit 1iern. i.a 'v(;;::rtrG~uvven, Iaat

G-euzenberichten lezen. Kijne is opgetogen. Maar hij is ook wat praktischer ingesteld dan IJzerdraat. En hij wit verder gl1an. Om de paar dagen een opwekkinkje schrijven, hoe goedbedoeld en trutHg o~k, daarmeehoudje demensen niet vast, en berokkenje de vijand geen nadeel. Er moet praktisch gewerkt worden. Er moet gesa:oo­teerd worden,. gespi@neerd, inlichtiJ:J.gen over Dnitse installaties en versterkingen, over oorlogsschepen en mmlitie-opslagplaatsen moe­ten doorgegeven worden naar Engeland. Pas opdie manier iullen we de naam 'Geuzen'. waardig zijn. . . Het iskorenop Uzerclraat's molen.Prachtig, hij he.eft:z;jjll mange:" vonden. Samen Zllllen ze de organisatieopbo1!1wen : Kij:qezal zorgen vo.@r depraktische. activiteiten van detoeknmstige1eden, IJzetdraat zal dootgaanmet de verva:ardigiJ:J.g van derpa:mtletten,om de gees ten rijp temakcn voo:r het verzet,enhij zal.1evensproberen zo snel mogelijk:verbiJ:J.ding. met Engeland te krijgen. .

Nederland wordt iJ:J.die tijd overstroomd door geruehten,.Er .zou<ien groepen Nederlandse militait:en bier en daarin het lartdzijuachter- . gebleven, die iJ:J.:radiocontaetmet Engeland stonden;etzoudenr~­gelmatig op eepzame wegen,en op meren enriviereIl Engelse~,::lieg­tUigen landen; erzoudenagenteiI zijn meegekomen met complete zendinstalla:ues;er zouden vissers zijn.diemidden opdeNoordzee contact~ebben met Engelse patrouilleboten; erzouden ... Het moest nietzomoeilijk zijn vooriemand, die dat werkelijk wilde, een deug­delijke VerbiJ:J.ditlgmet Engeland op te·bouwen. En IJzerdraat will llij ttektetop nit •••

Kijne gaatnaarAry Kop .. lnhet hnis aan de TweedeMaasbosch­sttaat is oolchij ge~n onbekende. Meestal z.\1t hij et rustig,vond. er wat wamte, en lUisterde meer dan ~jspf:ak •. Maar nu had hij wat nieuws! Korpershoek trefthijeren Van der Ende,en Kop natuurIijk. Hundtieenlegthij zijnplanvoor. Hetzouvoorhen, alswaiIdelaars, heel simpel zijnofll tijdenshet wandelen de ogenwat meergericht te'houaen op>telefoonleiditlgen, kabelaanslnitingen, afweergeschut, opsIagplaatsen: en troepenonderkOInens, dan op·de bloemen en de

20

leoeien in de v,reilanden. De Engelsen Kunn,en hebben~

claar enorrn gemak van

enthol1siast Daar is hun kuns am wat rg(;lOpe:n we ken hebben ze wat

maar veel verder Kop-de hele tiental1en l1J.ensen zo hier en claar wat vcr-

opgevangen over v,rapens die na de doer Neder-militairen verborgen zijn, maar het is tach eigenlijk

gedachte: die zouden we alvast maar in moeten En nukomt daar Jan Kijne met voorsteL Uitgerekend K~ine, detach altijdeen beetje vreemae eend. AUesgoed enwel, maar ze willen weI :lets meer weten van die weg land! En ais geheimzinnigheid hult,dringen ze aan : zewillen contactman, 'chef', eerst wei cens spreken. Dat kan gebcuren. Kijne spoedt zich weer naar IJzerdraat, die on­dertussen hier en claar zijn voelhorens heeft uitge;stoken voN' 'de

"'",,-n,..,"",," over de achtergebleven militairen op waarheidte berusteh. Er wuden hogeofficiereu

Die te vinden stclt hiJ zich tot taak. '.HW.'"i''AAllt,~""P''' zijnpamfletjes, vergeet met. Op 3

al nummer 7. Kort zijn pamfletten. Een enkele "U1~HJ.lO, waarin term 'onze geheime agenten' nimmer ont-

breekt. Ben waarschuwing de gevaren van de Gestapo, weer een opwekking tot overschrijven en doorgevenvan depamfietten, weer de dat de Geuzenactie 'op 15 mei te Amsterdam' gestart is. En-sedert het derde Hummer steeds terugkerend-eel1 venneldin.g van de golflengtes en zendtijden van vrije Nederlandse ra,jl()Ze,nClers, in Londen en Enook, op 3 1940, de zi.n:

De hela wereld weet nu reeds, dat Duitsland ze oorlog spoedig moet opgaven.

op het vaste1and, te evacueren van Britse soldaten ontsnappen aan de Duitse dan het vege lijf ze niet redden: het strand

bezaaid met wapens, LUU.HHi'_,

Rewoid komen ze in l.;<'L!<,'da.uu

overwinning op het vasteland kan tegenhouden; de eerste tekenP.;n van ontbinding in Frankrijk zijn a1 Maar toch: 'Dehele wereid weet..: Uzerdraat gaat door, heftig en fanatie1c Hijheeft gekozen, Nazi~ Duitsland is zijn vijand, Nazi-Duitsland zal verslagenworden. Het enige uitgangspunt moet zijn: onverzoenlijke acHe, ook Ne­derlanders, die met de Duitsers heulen. van landverraders en Duitsgezinden. Let genoten verraden aan de Gestapo!'

12 verschijnt zijn tiende bericht. Dan heeft hij al voor de tweede her contact Jan hij al dathun plannen in vlaardingen enthousiast ontvangen zijn, lijke gedachten gaan zich meet en meet dat duizenden, tien- honderddulzenden Nederlanders moet omvaiten. bericht is er de van:

Erkomt staeds meer in anze aC~lB. Vela van onze gewesteliike agent en enthousiast over de vorderingen. Ale het. zo doorgaat.. kunnen we spoedig beginnen aan het tweede deel van de Geuzenact,ie. Er staan verrassende dingen te wachten. Maa.r eerst moeten we verzekerd ztin van de medewerking van teruninste een half millioan Nederlandse mannSrl en vrouwen ''Toor de snalle doorzending val,} onze 'berichten',

en gejaagd, tussen een bezoek rrier en een gesprek daar-er is zo ontzette.nd veel te doen-gaat hij met Kijne naar Vlaar·· dingen, naar het hUls van Kop, om de eerste leden van Geuzen-

te beedigen. W,lut staat voor hem vast: in zijn g(:nenne

'"<,,"'_.<.·,,L." '6 go,an afsluiti;rJ in er:, zit-ten te

Hzerdmat heeft

op en ten bate van het Nederlancls8

die

wordt snel op de hetvuurvan Hzerdraat is op

zevan. zenetd

'"O.I""CW.l"d en neemt de andere twee de Geu~ zoalshem door IJzerdraat'was

tast.

de geschikte en leder zal, \NRt

noteren elJ

en Van deT Erllde~ Ze ve,!',,­kernnssen Villl de

verschenen 'Geuzenbericht' je,

de een Jla ct~: a.ndcL ;!:c kCHJen

thuis,w@rden- veelaI door Korpershoek, die. dat . als zijD speciale taak ziet..,. beedigd, en gaan aan het werk. Zoeken op hun. beuri: weer kennissen @p. , Zehouden de ogen goed open, zieD overal in dat strategisch~zo belangrijke.gebied van de NieuweWaterwegversterkingen, kabel~ leidingen'''''' zomaarover.de grond 7,<troepenbewegingen •. be~ine~ opslagplaatsen,·.afweergeschut, munitietransporten en schepen .. Ze noteren, maken schetstekeningen,.plattegron<len, en tekenende'ge~ gevens erop in. En alles gaat naar Kop, van KopnaarKijil:~, yan Kijne naanl~zerdraat, van IJzerdraat ... Z~komen regelmatig bijeen,v90ralbij Kop thuis. RiJenfietsen staan daar sornstegende gevel,iedereen 10oPtj1lla\l1'binnen~ valtmaar neer, verteltwathijte vertellenheeft. Enze overIegg~n •• ma:ken nieuwe. p1llnnen. aet Gew;enlegerm@et klaar staan alsde Engelsellhiet.komen, heeft IJz:erdraatgedecreteeJ;'d, ·Ooed, maardanmoetener pOKwapens zijn, dan mp.eteryoldoende munitleinvoolJ'aagzijn,.OeennQ,od.&el Nederlandgonst van de verhalen: over Nededandsesoldatel'l die. op deavond vange yapitulatie ·Imn wapens . he:Dqen :weggesmeten"bUlt mucitie verstopt. En de Ge1,lZeRtrekkener laP uit. Met een' map of vijf, op een donkere avond, op de fiets naar Den Haag, waarvlakbij de .Fre.gerikskazerne .rev@lvers begraven;l@utien.ziju.Gravenmaar. iller mpet het. zijn. Nee;vijfiIlleter verder •• Nietste villden~Terug mllar weer.~npaara.v.onclenlater:dreggenin het havel'ltjevan Maassluis, claar moeten geweren liggen en mucitie. Waar ?,D,r~ggen 1lll:l.ai'. w~e W;'eet levert. het wat Qp. Weer een week later:;De;Schie~ daIllseDijk"Qf de ,Utrechtse grachten,Qf .Pern!s ..•• Z@ekerreng~!tven ell dreggen.En oud~ID.ilitairen,pa.s' terug .. uit: :ktfijgsgevangenSdH\p., ondervragell" Weetjij s,o.n'ls ... ? En .. meestl;l;l.wetenie weI wlit;daal'; of ~~r. Weren.<laar komt ~erlcelijkwat voorde dag. Heteerstege-;: weer,.<le eers,tepatr,onepr-tnipmfarrtelijk worden ze bij"K,op op de tafel gedepon¢erd.; Zje jewel,alsje' ma\ll' zoelct! . . fI~teel'stepist@pldatin het.be;z;itvan deGeuzel1 komt,is'g~tolen: l)por./an yal1'¥ijk,17 nogtnaar. K@p,wiensl}uipjehi]alwasbij fiJartiinga; .hgefthem in. deorganisatie'gehaal~. ClIlldathij;doo:t Z'ijn

'v!t~aar het ''\rOOf eeI:~ voIvvas =

Een een bra,,, In Excelsior worden db:

ck

over is ge­

Hier en dz,at wordt mis-'~;I,,""lU~J;'- wei m,ocht

geven <lan band tusscn Nederland en steeds lneer.

er. pier en daar op lOB en (:n~re.steren ver·

scheldenen die ze als raddraaiers beschouvlen, Enkeie dagen latcr wordt generaal Winkelman in krijgsgevangenschap naar Duitsland

In:::enle<~8ti;r De Monehy van Den ontslagen. De hofmaarschalk die de ter tekening gereed legde, wordt Assen als woonplaats aangewezen, de twee generaals Van Voorst tot die in gezelschap van Winkelman even-eens handtekeninghadden gezet, worden naar Zwolle en Gro-

'verbannen', Een bestuurslid van het Nationaal Jongeren Verbond, gegeven had aan de ovaties de verschijning van Winkelman en het Wilhelmus had aangeheven, wordt naar een concentratiekamp gebrachL Nederland diep3.dem. Ret heeft heel even,in de roes vande feestvreugdc, de smaak van de vrijheid geproefdo Het he eft ook­voer de eerste keer-kennisgemaakt met Duitse methoden on1 die vdjheid teonderdrukkeno Ret zet de tanden op e1kaar en gaat, wat verbetener wellicht, verder. De Duitse verbroederingspolitiek, de Duitse hoop, het Nederlandse volk-alt> 'Germaans broedervolk'­te kunnen winnen voor het nationaaI-socialisme zo die al ooit een leans van slagen gehad mochthebben, van nu af aan definitief rnis­Inkt. De enigen diehet nog nietweten zijn de Duitsers. De tegensJ:ellingen verscherpL Het wordt cen week die derend zaI werken voor verhoudingen in bezet Nederland. juli ondertekent Rijkscornmissaris Seyss-Inquart de'Verordening ter beschenning van de Nederlandsche bevolking tegen onjuiste be­richten'. Onder die benaming wordt bet Nederlandse volk m(~a{~ge;Ge:el(l, dat het luisterennaar niet onder Duits toezicht staan· de radiostations in de toekomstgestraft zalworden met cen geldboe~ te van ten hoogste 10000(1 gulden. 'In bijzonder emstige gevallen kan gevangenisstraf van ten hoogste tien jaar en een geldboete van onbeperkte hoogte' uitgesproken. De Duitsers zocken de oorzaak vaor de honding, die zieh langzamerhand bij een groot deel van net Nederlandse yolk gaat aftekenen, in de eerste plaats hij 'de ophitscrs in Londen', De stemmenuit uitde hele vrije werdd, moeten storn

:Nederlandse volk niet meer bereiken. Nederland

lacht om datverbod. In honderdduizendenhuiskamers - ""'.>'"'_,"­sprekend bijna, in meer nog dan v66rhet verbo d - gaat's morgens, 'smiddags, 's a.vondsde radio aan en klinken de stemmen uit Lan-den, iets zachter misschien, maar duideIijk als voorheen. ZU die zich in slaap hebben laten sussendoor het sprookje van censuur op de Nederlandse kranten', wordeneen dag 0P 5 juli, 66k wakker geschud. De Standaard, hetdagblad van de antirevolu­tionaire partij wordt een vetschijningsverbod van acht tegd, omdat het zich in cen. hoofdartikd scherp en kritisch had uitgelaten over een pas verschel1en Duits· witboek, werd aangetoond' dat er, in strijd met Nederlands neutraHteit,. ver voar de Duitse invalbesprekingenzouden zijn gevoerd met de mi1itaire staven van degeallieerden. Hetis de eerste kraut die door een dergelijkvetbod wordt getroffen. En - ironie van de geschiedenis - het artikc1 waarover deDuitse Pres­sereferen! zich zo boos maakt, is geschrevendoor Nederlands staatsman, minister~president tijdenshetg.rootste gedeeltevan de jaren '30, dLH.Colijn. Dezelfde in die val1wau-hoop en vertwijfeling van kort na de capitula tie broehure Op de grensvan tweewerelden geschreven had, 'dateennederlaag van Duitsland met langer binnende grens der mogelukhede:nmag worden gerekend', en 'tenzi} er werkelijkwonderen geheuren, het vasteland van Europa in de toekomstgeleid zal wordendoo r

."-HAa~u die hij zeJf wellicht 01' het moment dat verschijnt, al oetreurt, maar bij ontelbaa:rvelen zo'n

grote aanrichtenbij hun om de hoo p :-de 01' dande wens naarg;erechtigheid gebaseerdehoop op tach een nederlaag. Een groep is er in die zijn hoop en zijn cen Duitse oyerwinning richt: de Nsn'ers, Vaor de oorlogal ze zich, door openlijk hun sympathie met het Italit~ van en het·Duitsland van Hitler te v'"'.,"""',,,,, geplaatsL Ze hebhen de Duitse invallers als hun den, hun bevrijders. Tijdens de oorlogsdagenzijn duizenden van hen ge'int0rneerd Heel Nederland is ervan dat

30

NSB'ers de Duitsers tijdens hun,opmars belattgrijkediensten hebben bewC;l2en. dat2e hun deweghellbengewe2en, inlichtingengeseind hehl§en over de Nederlandsetroepenhewegingen, ja'2eIfs op Neder­landse militairen hebben geschoten. 'Landverraders' rijn 2e gewor­den,stukvoor'stuk, de Ns:s'ers, die nietweten hoe sne12ijhun dien­stena~ndebe2etters :moeten aanbieden; die er op. fekenendat Mussertde leiding zaJ krijgen vaneennieuw te vorinen,uitNs:s'ers bestaande; regering. En hoeweldeDuitsers daarbepaald geen haast mee maken en Seyssi-InquartMussertslechtseenbemoedige:nd schouderhlopje\geeft, met deraadrijnbew(}gingmaarfiinkgroo:tien ster:k te maskem:, vereen2elvigen deNS B"ers2i41h steeds meer: met de vefoveraarSVlall onslanch Bind jnni.organiseert Mussert in Lunteren een massale betoging, aangekondigd aIsde'Hagespraak der bevrij­ding~,waaraan:tiem1ilizehden NSB'eJ'S deebtemen. Tijdens die bij­eenkomst~ liesluitende daar vernamelde.cNederlacndse:nari'som de grote hlok van:deNSBaantebieden aan Bennan Goring,.de'scbep­perel)' beheerdl:fr :van dttDuitse luchtmac1;tt', ~om te worden omge..; smatten ter¥ersterkingvan de ·grondstdffenvoorziening": Met!.ditgebaat in ,btnteren,deze betniging vanaanhf,tnkelijkheid jegens:hem;die de verantwoordelijkheiddroeg voor de'Moordop Rotterdam'; :'zo~ds het bombardement van qmei inmiddels;isgaan heten,lieeftde NSB ricl1 voorgoed buiten de gemeenschap van het Nederlandsevolkgeplaatst. Behalve woed(}:en aikeerrijn hetvoorahpot en minachting die op de!1nartiaal in hun zwarteuniformen marcherendeNsB~ers worden gericht. Gemspireetd.opde wekelijksecolportage met het weekblad van ~NSB.· Yolk enVaderland, otitstaat liet mdietijd wellicht meest verbreide en meest popUlaire liedje:

Opcfe hbekvtlnde straat staat eEln NSB'Eir 't Isg'een 'man,'fis geenllrouw Maa'r eenraspil:ibajer

Mef ~en krantin zijnh?\rid . St.aat hij daarte vente" En v~rkoopt zij n vaderland VOor zas lossa centeno

Spitsvondig en ingenieus is Nededand. Voortdurelld vindt· men nieuweslinunigheidjes,llitomuitingteg~vl\ln aanzijp: atkeervan de . N$B. Menverkrleukeltzichvan:pl~:z;ier als men Mussed's .zwalihe:tn-. den weereennieuwehakl<I'lll'.Zett~n.,. InVla~r:ding~n is eindj11,li.~et b~staanvall,de;G~me~~lniet :z;o~n groot geheim meeT .. FIond~r<1~1); VlaardiJIgers",eten aldater"iets1 . ge~yrten~~le~ weten'ook dat·~de.wandelcluH·daar:i'ets:tnee t~ l1l~b.nheeft .. Het gee£t een .11r:et#gg<::V9<::1; te. w~~<::nda;tjer:mensen l)ezig2:ij1l:waJ:teondemementegenDil:it~ers.tm.s;~~B'<::t:$, .~~~!:l.l b.en,j.eer:z;elI Diet l>Y betrokken,en alweet je<hel.n~<1j<::v~n.de kOij..sniet.Het schept eenoptimistischesfeer,eensfeer ya~baId~dig:' heid. .. . .' .. ..•.. . ......•...•........•..........•....•. In Vlaandingen'woonteen ~anketl>.akker. ~l1het VlaanJiii~s Nieuwsi en Advertentiebiad ontvangt een advertentie: .

.. W~tl(ok;f!n~eker is, Een ding staat vas};

.. ()~"Wifkelmientje staatnog steedsbt:Jwmaa~ J7tin~lle' sooitenword~n Wilhelmientje~het1rteestgellrMid,

'ZegtU datniets?: .... .. .', I, ... ; .....

Probeert U ze o9keelf!, nqg st?e.4S·2i1/1l cenf P~':haij'lfQn?J. Letopl Volgende week Vfndt U de. '. ... '. ~.' Nieuwe SoortenBoterkoekjesondetaan in ol1zea.iiverlerttie

s77Je(ijtiFtip.7iliit.~le"(t;1JiiiiKelb1i;kKerrrr;:1Jeef,~H(jiigs1r~~789~--~-C-;_~~~_~c

Dit is~e tek~t.lv.taar"idezette1" gnuift,bifhedei~ne~an. N(~ie vett~lett~rsh~t hij1e¥qorschijnflitn de(lpm~k?rger?etj'~l!Irlj het resu1~atziet; . Hij~oekt.ee:qah~et~~dver.~entie .• ()J!>;~.~~>eeh

. groentewinkel. begitme.:qgi~~t:];Mt.j.~.;WR;~ll;u'pi~wordt()ll(ler debllDketbakker. g?plaatsh . ,Enzoy¢rschij:qt.;d~~ap;t~oJ.>. '2~)j;tili 1940 .. Huisaanhuis w()r~t liijbezorgd~qeUi~g~·c .~kFr~aat pas, oegr:ij~endatenvataan dehandm0'et zijn7 aIs . i eupaarnur later-"W~l1:dtbestqt;nrd dO(lr.:me:qse1;1dienoggraag eenpaarp.um .. D1erswillen~t(bbew om. op testur:e1.l,naarfamiljee~:k~nniss<::n.J.:tet iswat ovefdreven tez~ggell.dat.het eell f~estd~gis.ip: Ylaardin$lm, maar de Jiele stad heefLdaverend plezier~ En banketbakker Boer komi handen tekort.

Maar ;ditsoott"onschuldigegrappen valt, niet ;fit de <sma.ak.van .. de D;j;Utselis.'Hefnazjdom·heeftgeeirgevoel,voorhumot.:Bm,somnri~e Vla:al'dingse politi.efunctionarissen evenmin., De Vlaatdingse ,oijti~~ ehefverschijnt-in;op:di'a:chtofopverzoek'vande;Duitsers~oft.sleit}hts uit~ge:V(jel;",oor'Zijn •. eigen;vera,ntwo(')ilf~1ijkheilf?'l~in.,~~'ti~erij ent1e~mt·. eenpaar exemplaren vande, krant mee;,Iiltiedagen;lat~r m~et !deuitgever ophet.matje.lcClmen:bij·.HerrJankle; aeR~es$i!re:~ jeJlent;'tlieiJl ilJen> Haagzeteltentottal:\k~eefrtez()tge~ dat;€l.e ~edel'landse;pers,p~bliceert war de: ~uitsersw~lgeva11tgtis~,eJ:l.;:gj:e!s meer; Het'V1~rdings.Nj:enws.,:en,~!t1veitentieblad;W'Ol;<lf.i\'~O~'~~ duur van de b~zettingee~ verschijningsverbod, opgeleg~1;tN1eman~ wotdt;ge~rt~s,teerdi®~bakkerniet£de'zet~erni~:;aei~lllll.~keiniet, d¢!uitgever;~~eit'i>ch, ,per slot vantekeuingis;de.advertej.l~ie;~vqotw. tegencaeN;sj' gencht "" met' zozeer tegende cli)uitsets;,E~l(fat:lll.~i1et inide; zomei Yall;1940 riClg;een;.grdotV'ers~hilU; ,

Oildertras$err; gaan; de ;.Geuzenvoort··meMln:l:n(weJjk.'l<:41p~lij~de Ieider'~ Vlaardi,ngen. Nieuwe . aspirant~le~eil?':k@~e~ ~ij)l1}'e;B1lt;t~uis;; w~fdenjn:geliefit:ove'il1etdoellvande,otga~is~tjt?erilt~e~igij~~~e

,v~tdWij~en,Z?~ken?zelf weer audetelhop,:die~~lUe1li;bijt~e~ttlll.lis; ieh1a:nd?~aD:~k '~tClP' verschijnf,,".di\6Vij1s/K(~tIierslli,)~k~,v~Jfgez~ld aeot<Van~en. I~ie.licJMkclemeuwelihge1i?injwiJstb~1iQ~de~sic(£t'l~ die'a:~nihet?werkyerb(jlidenjzijn,boodigtihen/enN<eid'W1jht;vm;i;bet f~n:e~i.>: i . " . '. . '. " >' ;'~":< .. ,

~Wij~til1e~'~ptd~ii~iGo!s!? D~Hnoet wetgebeurdzijn.Ma~t{;?wel!ke rlsi~(:)~s:,~tC!l'(d~ii <00 (JeuzeIr,vcrQt. ogen'l ,. Nattl~di.fk~jemoestlej:lige vootzichtigheid betrachten. Watje,deed wasivoor 'eeui'Pela:ngFijk. de:ltegen de lJuitsersgencht, en diezouden weI w~tanders uitdelen dati m~n.~elijke soh~uderMopjes,aIsie iera:~htet~\v~men.Mis~ sc~en;zoluderi;zejezelfg:iindegevangenis,sto.p~~n. MaarrQc~~jvan l~~ed~ur k01idat'n~ritt,Ain. ;PeFsl~tYhnteke~giwas!het'maat '~~~ilcwes1;ieyatiehlge,UJa!fnden, da~;zouden ae.;~ngelsenkQmen.om ~ll~.b~fse~stentgi~e; fl'iiPllennifa:rb:ufi'Heim~t. , .• '.' '. ,.'.'. i'/ ",

.Zo$att'thetin Vla:~rdiIige~,zbgaat ilreti~MaaS~luis, .inrschi~tilaril~ mi Rotterdam,in Delft,inanderei plaatsen~Hoe gema1ekelijk~at

maties van het oude NederlaI\dse leger, metgroepen, secties, com­pagnieen, bataljons en .regimenten. De hqogste rangreserveert IJzerdraatvoor zichzelf: koloneh Hogerkan hiJniet gaan. Immel's, boven hem moeten de generaals uit Amsterdam strum, die.samen met de politieke leiders de top van de landelijke organisatie zullen "tinnen. . H~t Geuzenleger groeit, lietontwikkeIi'zichzelf, zo houdt~jne IJzerdfaat "oot. De korte, staecato':6p'ntepen'Vim· depamflette'n worden al biJnaoverbodig. W~t wenodig hebben, lseen'cdntact~ orgaan.om de Geuzen-Ieden vborte'liehtenen inStrt1ctie~1;egeven. De vermenigvuldiging is geen probleemimeer. Verschillenqe(1euzen hebben een schfijfmachineen de laafstenUlIin1ers vantle"Geuzen7 actie' zijn'algestencild'dp' de stenci!inltcffinevan.de'Vlaairdmgse afdeling van een van de lantlelijke vak:hondM, waarvan ~evbdt­zitter,Van Kralingen,·Geus is geworden.Het bladlmn.du8 groter worden, artikelen bevatten waa:rin wat dieper' op'de ~a:ken . worth ingegaan. Maar dan ook, allee~ voor de G~uzen .. Zoals dezaken et nuv06rstaan, wordt elke goede Nederla:nder Geus. Aatfliehdie: geenGeus worden, de slappefingen, de' hangen, 'de 'j lialfzacliten, hoeven we onze tijd nie,t te verspillen: zi.i zijn evenieeroriZ:evijan<ien als de NSB'ers en de Duitsers. ' Zo verschijnt, begin augustus, heteerste nummer vanhet nieuw.e blatl, De Geus van 1940. Over. 'Het doe! en de inriclitmg van de Geuzenaclie' wordt er in gescnreveI\: '

Veel vertellenwiJdaarvan niet, want de vijand is waakzaam en hijbehoef±,'niet vooruit op de hoogte te worden gebracht. Daarom IjI,;LJ§len:. dtt: ze:\Tenmanne.n in Amsterdam,.die op ds!dag,van.>de schrijnend,e !capitulatiede. tranen in de ogen sprongen,konden. het er nieI, , l::/ij laten zitt.en", dat.een Duits volk one .mooie en goede.vaderland was binnen.'" ge:d:rongenom zich vet te etenaan onze vX),onaden •.• Op 15 Mei1940, de dag naae

ortuitwisbare wandaad in Rotterdam, be·sloti:nideze zevenNederlanders het 'V"erzet te~endeze onguregasten en hun handlangers ·te Clt'ganisere:n~

Is het nogIJzerdraat, die hier aan het woord is? Het lijkt niet.w~fl:r.., !l~wjp1jj~. De stijl i!l·g~wijzig4,~d.e.zinn~.nzijn langer gewonlen, er i~ ,,;l~iij~lijJs: gezo<;l,1tnaarw~~'mopjt:re~ formlil,eriJ;lgen dan IJzerdt:aat i1l.2lij~·kprty,. feU~ benchten. geb~e. ~s het. Kijne gewprdetI, .. die .4~ze . .nieuwe seriekrantjes.gaat vplsc}uijven, ·met zo nll, enda.neen .Pij~:t;age· vall .. ~JzeJidraat .. t}rtJ.1~sen~ppr;? Het.lig~ee~Qeetje;yoor.~de ha.nd.·;({ijn~ vPelt 2li~,.wati1lte1!ect!leel,Jaeefteen; paar. boebn.ge,. spJ;tt~ep:. JIiJ ypelt ~iQllht}lan.l¢jkwolldeni1l de .. orgaDisatie, die in;}rp:ett~~ watl1et lle1e.gebie'd (iJm de Waterweg betreft. vqortgekp111en is.»i:~~jn ini~atief~.zjjn CQl1tacten. JIijzietin.zijfrwerlc. yoqr de .fe~eB: weHicJlt een rel1abilitatie Y(!or.demislukkingen in zijn veill:l.eije);}...· ..., W} ;yet:~chij)l:tbij .. ~PiQ~.me~.de tek.styopr het. eerste nUl)lllWr van !).e,;~e9sNan 194p •. Over~hrijyerijis.erniet meerbij, d09rge;verij aan. tew.ninstetweebekell,den evenmm.

Bescho?wonsGC;uz,enbladals. lets zeer kostbaa.~s, zoalsUw fietsplaatje .. Laat het n06it'i,dm'zijnlot over, want ~r wordtop geaasd. Wanneer gij het blad gele:zen hebt, ve:r:'brand het dan a.1sgij geen goede vertrouwde vrienClhebt die hetook moet lazeD.. WeElt nooH hoe het in Uw bez1.t is g~komen.

Goed, hetwordt uitgetikt, gestencild, verspreiditt h6Jiderdenexem,. plaren, in Vlaardingen, Maassluis, Rotterdam, itt die andere plaat,. senwaarzich Geuzenbevinden. En hij komt bij Kop' en bij Keesmaat met de voorschriftenvoor de militaire ittdeling en derangen: ~Kopmoet majoor worden~ Kor­pershoek, Van der Ende,.Keesmaat, 'en nogeenhandvolianoeren kapitein ofluitenant, er worden sergeants aangesteld, en korporaals~

Vlaardiilgi:m!.reageert zoals heel Nederland,de'helebezettingdo0r, Ope dit. soortgebellrtenisseh heeR gereageerd;!Sommigen 19nuiyen, vinden hefprachtig;nopen instilte;idat er~. desnoods' dezelfde'nacHt nog, weetkabels kapot zuUen.fgaan,lopeh'.wat scheef .uft ;deoog­hoekenkijkend.langs zo'n·kabelen: overleggen,bijzic.t1izelf of}zifhet zouden,.durven; •.. Anderensclmddeni~hetboofcl';.p1o'pf>,eteniover kwajdngensstreken,;die1iotruet~ileidendan onaangenaa:mheden en straffeh;'Vele'honderden~ .. wellichtlellkd¢iduizenden Vil~aJ:d~:irgers hebbenwe1.eens horenfiuisterenover.delfgeuzen~~ zel.\v:e~e:IDildcater een: geolSgaruseerdeverzetsgroep.:bestaat,. IDe,r endaar wm;.dti zel:1!s gefluistenlover'de;wandelClu11>':lduideJijlt bewijs:.datiJiJl!;enioukJvarl'i de oorsprong en het centruri:l.van hetYerzefo.plde }:to.~te;iSl Ishetee:n,:Geus geweest,die de sabotage.;va.bde v,e.ttrtiellde augu:stu:S

, g~pleegdheeft? 'l:IeFtig wOl1dter overg~et'latteetd.!d!e::~von,d; l)ij Kop 'thuis. iNiem~nd:vande\·iaanweiig'eni -:i en erzijnxer nat1l!:ur~ Jijk weerz&n Vijftienof' twintig __ wed:'·ii~tsliconcreets;:relYHotst lielihaalt· ;zija', wa~rschuWingen,: l j'Onge:nsji.het,haalt •.. Riets '. uit;. je attendeert de moffen alleen maar extra? op.:Vlaa1:din'ge~:Eri;iWP rrl:Oeten toGh. alv@@rziclitlgelrwor6:ell.(:lt¢'+'Veetmensenken:neThonl>; ZeIfs.,schoolkindere!1}')ra.ferrover ide)6e'UZen~ Van.~alingelli;v.l;blt 'i hem 1}ij;Hiihee:Ft;;ll:ls!vakb@ndsman.·wa~tmeer;dan:.tle.fmni;l~Een~jrl g~dachtenJ;}aten .~aan·over.;het·'vra~gsmk'Van.de. takti¢k,.en <mj;is t{)t·de.'c0J1t;:bulie gekome1l':op. deZe.mamenmoe:t'het'miSgaan~iNoe:rrt eens:een ,60n8, diermettien,. twiritigaIlde:ren"kentIWe ;moe~en;to't een strakki;}l'e orgamsatiei,komeh,. en1moet een: strengereJscheidmg zijn' .van' .gioepen; en, 'v!'tn;takem;'Er.moeten.'meer.tussenp>efsonen komen ter afschermingvan andere contftcten.' En'metnadnflq ;wijst hij. i)pihet negende gebodviin, ',de :~6euzen.wet'i die.aan,pell.~aUe:tl iSi¥oorgeIezen;: . .

·G!3~zEiniliil·z\viJ~ia~m~nti,oU:d4n~n~$ii5~ti"eff~nd6h~t 'G~ul~~I~dir;i g;~h~itT1;;¥e'rfsVoofhli'n h~i~g#rt6t~n;'lriqi~h&~z.ez~ltl1~g4~~~G<:t!Jf~ft z9~fI~rl~~t~~'~uIteriW~G~lJz~n~i)~~in~oni~f~rf~~~dtnboito~~r~M~~~: aaMJeleg~nnec;fe(gesprC?ken. ! .i.·i ..... '.' .' .' . h

c ~ " ~'" " ' ' " , :" " ' , , '" '

Ze kni.kken wat. Van Kralingen heeft Inisschien weI Wievan hen wat dat geen boter op net hoof:i?Maat

I"",rchno-",'n in omfiaar de Duitserste Meer nog: wat is e1' eigenlijkte verraden ?Wathebben

zeeigenJijk gedaan, plannen !Jp·t", ... tIi>rl voor later? Ze1fsvan die

zo nitriehten op het """""",UlJ',,,-, riiet meer maar vooralookniet minder!

op. Ary heeft

!1"hh,.,cr door ell

weg', kenl1ende meesten. stand met bet V!aalhaven.~ Ret was zo'n mooi met t'iVI';C

versierde nikkelendeksels erop, zoalsde meeste Onder hetvoorste zat het dat kind, Maar onder het tweed e deksel, waar andere IjS:C01:nalmetles

en soms een daar haddit nu en dan, als er niemand

ciat tweede deksd even op en dan was stond;tepraten, Danwashet net?

werd voortdurend door honderden arbeiders

weer puree, Dat paar manier. Aldus het vedumL En :o.u was bet

~1"

HetvlIegtutg van de Qroen(!. Kwisweg', i!).· h~t enige COl;tlWj!llta!il', . en>zond~J)daterv~rder een:w()()rd~n! g~Wi.id w()rd.t~A~'me:l;f. h;¢t etme~ eens :het ijsconri,tnnetJe zit·veilig en wet in; Bl'!.gelaltd.;,·pris" sc~iep:~e111let;zi.i)1k'll:rtetje, . . . . . Kop:Kowtmet eelt lneuwtje., gebJ-acht; In .. Ellge.l!11,1t\is Bn;a;ls hlijk van .. erJ~~i~eK .

nit gehaal:d, en dan pas gefouiUeerd.El1 wat vindt de.inspecteur·in binnen~

zak? Ei:m. Gens no. 3' meteen artikel 'Geuzen te land en 'He stelde {Eat dit ge"ctlfllt de Duitse Overheid en

te

ilie;, vijfjaar:iaing bepalend>za1 zijn voorduizenden'en duizenden Nederlanders, de gedachtediehet uitgangspu:nt mol3stzijn,voor alle verzet, . voor • aile strijd' tegen de' onderdfukker: i waatii!iwede DUitsers kunrren:trefferi, siaa:n we toe. MaarZezijnmog zonaief; Nietsiweten ze;wanidetechrriekoit;de

, taktiek van hetverzet. Niets'beseifenze;y'al1Fcd'e risic0's~ Nimmer hehbenize zicIT afgevllaagd,bjilnik weE·geschikt voorhe.tv~t7iet,\oft vbo1': weEk. s66rtverzetlben ,ikiigescpik:.t? ,SO(}l'tell.Nerzet!be$'taaner niet voor hen. ·Het·js 'alles bf/niets,·:Hunv:etzetis,!t()~l;·omvat aBe vorn,ten.dieze zichmaariku~eniindenl§ell~ Van(;la~g'weFven ze eenmedestander.· Waarom? Omda'thij i().!itoQigisofi~:geschikt vQ9r eenbcf}aatdwetk ?Alleea maart:omdat :hij; we1e~,~~esthikte jongen lijkt en 'tegeti demoffen! is. De macl].tvan hetaantar<fas~ cineert hen· nog:varr.degevaren. van ~et;aainl;al zijftl~ei;zi<W' niet bewust.En motgen' gaan zeier. op ;Uit,.op: ten· mooiei21Qnlera\l'~,).1HI, zO.maar watrondkijken, en 'zemakeh eerikraibbeltjj.e,l.eellisthetsje opeenvelletje.papler: :daar en.daar~i in die,;en.die Scho,()i',;ziju JiijUitse . soldatengelegerd •. En ze ;geve;nhet door;: aati hun . .l:Wt~ant,laan.· Kop,taanKijfie, aan Hzerdl!aat;:. ~aan. E'.t;J.gelap.d' • z.e!;WiJgeh 'ziGh niet af'of Eilgeland . weL belangsteltin1'tUUij,nfOl!ma:j;ie,~t'\~eijvinden h~1{niet :vreemd.datiermaarn();0:it~opd1';aehten komon :o:fu;bepa~lde e,oelenie .verkennen:Een ~p~aj::da.gonJater{tl!ekken ·ze;e1hW¢erlJO'\) Uit~ ~c;jzien::nietsdat,ae moeite waatdis,:.:En.,bijnavw.de.l't:zehet een :ve:t;lIDren:a:vend. Jaijria:Wantze: s:tpiiktieJt1'zoiWat:.~yer ee1t~t~le~ footikabel, die:.daarhalf verbqrgeu:in:het gl!aS:'ligt~ ~tlLijktfweb~r ze er 01" gerekend hebben - net:he~bel1.ze ee::ti s:ti0eisehaart of:·een dblk'mes: ot> z:;ak: En: vijfminutel1 later· blijKthllIl {a:V0fl(l;ct(}E?I~iniet vedoren te'zijil igeweest.:Wat was:lletvoorikab(H?WaiarlJei<il~~ hi} naar:toe? Watwoor hinQer bezdJigd'tl' de.:veilibrokeff:lVefbw.di~g? Hoesnel zoliilrljweet hersteld kUnnen woid'en ?'17Ioeimu ,de:vijauQ reageren?:OchkolIl., .dat doet.er:tocnniet.toel))e: mdfIenh6bbel1 erdast· van;.ireken maar! 13n()p'weg mi!ar ·hu~s.l(}pen. ze ndg:ev'en larigS:tAi!y~ slu:tqs>.enieen:koJi)' ko;ffie.leege:n' nernen ee,s;pakje: GenzenICrantenittl:ee; om:ttlibezorg'eli~f 'Fq&sen debedrij:verildobt he:bbell! :ze·dan. nag de: tijdge~~nden.i<5m

~ .

,¥Voedend is stem slaat ervan over. Dan er maar meeophouden.

SOOft lafaards beeR hij niet de laatste Een meer met. NOli, kunnen anderen oak. niet verlegen om die stencilmachine, en om jouwgezeur nog yeel minder. gaat nog even door. Dan, even als hlj hi.1. niemancl zal je Als je bang bent, hou er mee op. '{oor jou een ander. Er vaU een stilte. wat staat Van KraHngen op. 11et spijt me, Ary, aat bet zo moest gaan. Ais ik

het gezicht van Kop, zwijgt, zucht eens en gaat 1i:111l;;.,cd<tlH

dedeuruit. he1e:maal met

maar niet te 'led "'''i3<5'"li.

verontschuldigend begint kan maar ruet dat

menscn zien nietvolledigwiUcn geven Voor ons werk .. Neem non over

Een

van PTT·Tl1an het

maar eVlle! ongeveer. tassell Kethel en Ahtswoude paar decimeter onder de Drie

Pruisische toon, en na;~l-rnel:noae. Wat

uur later worden in

maar.

nalJJens hera, z'al U medewerking

1"~"U{UtJ'U<,' per 5 natuurlijk niet. je werk, en dan '5 nachts die

kabels bewaken: van aent tot half t'wee, of van half twee tot zeveu. Het duurt ook maar oon nacht. Devolgende w'Orden de Vlaar~

werklozen ingeschakeld, zoals de 1',lieuwe Vlaarding-sche Courant van 13 september rneIdt, 'de Vlaardingse burgerij VGorde wacht nier meer zal worden', Hoe gespannende toestand in in die dagen en _.

Zaterdag, september 1940 was daze bezet door A.v.d. en W.Bot. Ongevesr 10. werden deze parsonen bestgepaktdaor sen Duitse soldaat ve.rgezeld door 6 ander? Duitse soldaten.

Daarna werd de bajonet wapen vooruit 'Nerd het commando knielen en opstaan tot 4maaltoe. De hulpagent van politia, r-LBeuard, die .de wacht had op de Parallelweg, begafzich tereventuele assistentie naar de overweg. Daar aangekomen werd hijgedwongen aan deoefening deel te nemen, Toen deharen daa:::- genoegvanha<iden begaven zij zichnaar overzljde van despoorbaan vernielden daar Zri en verdwenen over Parallelweg richting van de Bat.Petr,

Dronken ? Natuurlijk. Daarom er uit hun gedrag niet al te vee! conclusies te trekkeD.. Maar wanneer we bedenken dat de consignes voor het gedragvan de bezel:tn1..gstf()eI)en 1940 --nog altijd stonden in het teken van de 'verbroederillg met het Nederlandse yolk', en dat op een correct optreden sterk de na­druk werd dan springt deze in Vlaardingen er toeh wei even ult.

maanclen 2:0 langzarnerhattd gaanverscliijnen, Bulletin; Pry Neaer­lana.1en'deNieuwsb"iev~1Z. van; £lieter"t Hoelt.· Maar' ~teeds·ges~hre;. ve~tm~t .'dat .doelyaoi agen :.het .. ~pwekkeltvan' de' geestkFa~ht, h&;f!!ileverld hauden vaIi''fiaat' enatkeer tegen de' DUitsebezetters. fj'~jleiets'moetenIiet·telkens weerhoten: er lS:iJ:i' deze tijdD1aar eeil·houdittg~mogelijl{,die vanpfiIieipieefvetzet·..::veriet'z6ndet·emg oowpr0fuis'.1. Eti'daarom·doetheter 'weirugtoe, of. dc'fe1tg&ilCe mededelingen over'DUitsesehariddaden zo dikwijl~t$p weiriilfmeer dllngeruchte~ berust~n. ... . .. .. . ... .. .. ;. ......... . ... . Ve~#,et-:~~5etii~eencompromi,s,.dat .. blijfthettiit~arigsPiUlt.·.''zo .. wdreV a~~1b~;gm;gepte~oer:Ig40.aeNede~~a:ridset1nie'iD:.~neL~etis~ge .. . s.·.1.gn.·· •. aI.e.erd .. ;.].~; .. e. NI.ed .. crl. a.'.lld .. ·.s. e.·.U.lli .. "e;' "W:.aa.'.· .• t.van'.d.·. e.· .• t.op.ill.·· .. t.·. ga.;.!!:. 11. d.·e.\·" .. an ..

,,",:"i .. '., ;'. <:' ..... /' .', ;'''\' . '" " _._.',-'"d:- ,~,_-_"'>, d~ • ovetltiiging·dat;DUi~Slal1Odeoorlag; rriet;m¢er;kan;verIi:~en, p~ogf inlgyale!samen~etIclng met.deJ)tlltsetszo!v~lm~gefijltvall' het Neder1tl~dse vpIKs~ara1cteren ·deNederIa~as~ze1fslli~digheid m!'het}:meuwe,Eur?i)li"te~reaaen; De!Nede~hlndse :Unie,:\VaarvaIi fil·een paar fuitanefentijdhQrld~faduize1idell~~derlanders! Ii(f~6r­den;;;~e~et1ahderS tliemet iri;!een'I)Uffse o"erwii:irung~loyep, 'die g~tti Qe~cie£te'heQbenaairlo!~Hteifte11' opzichte van de Vijand, die d~J(Jrrigtane~nzieinNs'~~lwer~tegeitde gehate N~B/aIS middel 0til1:let;aaii 'de' Illa~ht ,kbfiteJj~afiMussert et1;zij11' ~alge~ilgen te verlfit1(tereni :(Yvef de'redenen:w,aaroin' tle'Uuits~f~ine~rs~aariIeg de.f1flije'·zo:welgezitid . zijni!!ovef·netgeV,aar v~ri .. t1¥i~irrdo~trlliatie v'ia·d~ 0Ilie,~bel((jmm(Wen;(li~lfondera~tlizet1den'go~~e·vaderr!!:n .. der~Zi'0Bhlfetj :Ze; Kooneir! daFMlQ11iet;z~'heboen geeii 'inzieht'in die'hogere' politieke bedoelirigeD."van·S'eyss .. lnquatfen i liljl1·liarid­langers" Ze worden lid van de Unie,dragen·· het~peldje "wet de ]jJ'eij>~lIaIldse;leetiw e1P w~idtfrl'd~; ~eest;gevreestl~!ViJiindentvah de N:sli,ai6 zijIteig~nPbsitie~ttych~?etlr~igf~iet;.. .': ~aa:ta~~~uteur ill'De!@e~s~~Wie isJretgeweest:"Uzerdrarat:Kijile, 9f;nog'i~inano·a~aer§'l'~;lIoef€~een.·benul;vIDl.hOgete.Jldlitie!t·te heE~ell~;;Vefiet.Lieri geen'oompr6mis~Wie oat' ~ls!'Prmcipi¢elUit .. gangspnlll' voor 2!jjli"derike'n'en 'llandeIen. heeft,behaeft i~~ei{fr~ai kIiD:keritle . fOfl':fitileringen, wel!ove~gen!enafgewogen: besch6u­wmgen. HU'weefhet, iIiseptemlJetI94o:

vuistjH~

c Een en geducht sociaal doende gingen trachten de der Neder1anders aan het te maken en hun onderschei~ dingsvel'rnogen lam te 81aan .. , En Seyss bu1dert in binnenkamer waal' nn reeds watertandt blj de ge.dachte., hij straks het door die nationaal en soc sche1dende en bekvechtenderidders gek gemaakte yolk naar hartelu8t kan tiranni-' seren." Maar Seyss is listig als wijlen Alva. Hij heeft allang in de gaten gehad, dat ons yolk van stoere, nuchtere mannen en rustige, verstandige er niet zo gemakkelijk invliegt door marktgeschreeuw over nationaal en 80ciaa1 ... Goddank, daar wordt hem het voer zo maar voor het vreten toegeworpen. LinthorstHoman, Einthoven en De Quay ZUn het, die zo gul zlJn. Zij richten de Nederlandse Unie op,laat ons onderstellen met de bedoelingen veer onsvolk. Maar zjj zijn wat bang en heel liLet fiel' als ware Nederlanders. Dat blijkt ui t h.un oproep aan het vo1k, waarinzij het uitnodigen samen met de Duitse overheid!

werken

God bewaar ons !Rotterdam! ! ! ! I! , , " Den Helder! ;! De Indische g~jzelaars!! %

God bewaar ons voor Nooit.

66

ult OY}S 811

DOg 11iet ZO f_ ziet Nede:rlanders, die

n

;; (;n die zo ver ala ik Qe~ de

o'verl'l8_=Ld J ~ E-X1 d'at be-te'ksTlt of) de (h.-rllr toch' b,st z\varte- haJ{eI11(r"~1iE:, op vTitte

Dan dat stomme blauw ",;rei"'lloe-k.te

slav-en t'6 gaarl roeier:l en in. d_s 'zeilen te over board 811.

N ede :c'l.ah.ds'(3 ... En kun jo het

rneel"* be'reikert~ \ive1aan 1~1 de golven is eervoller dan ele

slavendienst. Eeert ~. v8TT'aad NedGrland niet!

Ze

van 194 1··- die

vvas

68

Wij Geuzen,hebben maar eelh antwGord op· de instel1iilg vande Anti.;..Joodse campagne in ons laNd. Wij willen niet, dat in de roemrijke geschiedenis van ons land zo'n stinkende y:uiligheid als rassenhaat wordtingevlochten en'we waarschuwen daarom ieder •.. dat het l1~ni slecht zal ;gaan,alshij de eervan ons land bezoedelt door enige rassenhaat, welke 'Ooki' t.8 bevo:tderen of toe testaan.

Se~rijverij?Ja; Maar ook met de daad trachten ze de in nood . :VerKere1l.0e medemeliS te helpen. hoe primitief het ook gaat ..

Iemalld'nit Zwijndrecht heef! familie in Noord-Fra1lkrijk. Daar beUinilteen Ellgelsesoldaat, die in mei daar ge'Vochten had, kr~gs­gevangen gemaaktwas, en· na: korte.' tijd ontsnapt.En eeil paar wekelllater gaat de Engelsman de wegdiein de latereoorlogsjaren zovele· vi,!:nzijn landgenoten in omgekeerde riehting zullen ·afleg­gen: hij gaat vannit Noord-Frankrijk naar Nederland, in de hoop ~r;;een;weg·:liaar. Ell.geland te vinden .. ln.ZwijiIdfecht vindthlj ee:JtmeuwduikadreslEen Rotterdan1merj zelfnog geen Geus; lieeft vaneel1f Geuzerilid gehoord dat ereen weg naar Engeland moetZijn, per. vHegttiig.Hijkom( in Zwijndreeht; spreekt~ methanden.en vQ~eIi-met de. Ertgels11lan, enga,at aan het werk. Zijn GeUzencon~ ta.¢~~eeftde aflnvraagdoor. Zehoren een paar dagen mets.engaan z~\l.afvtag~n'0f het met wat langdtmrtop dtemamer.·Eenandere

" ~\(~;kom~met~en meuw verhaal,eengerucht.dat vaker de ronde g(jd~heeft;in het bezetteNederland·van 1940: Colijnzou Ameri­~sta1itstiurger zijll en kunnen helpen.

Hookeme:n' at die" geruchten toch·.inde wereld? Waarem wordt et'tochzo weinig aangetWijfeld? Zie,wateenpersce:nsuur ine:nkele maanden tijds kan bereiken! Br gaat.eell Gens op stap •. CoHjn za'l kunnen .helpell,.l\atuurHjk. Kent hij het adres van CoIun? Hij komt er achier. :s.tj Staat bij

Colijn 'opde;stoep, 'belt; aan;EendaD1edgetopen; "Is mijrlneel' Colijn thtiis1?Nee, nietthuis.Ee.n'heerJOl:tpt~'degang:;Dl;1;t:D1Qet 4e seoretarisvanColijn zij.n, eenmgeWijde;Mijuheel';:hMl'tq e0ns~ Mijnheer komt naar de deur: wie bent U? Drommelsja, hljmoet zich ,voorstellen;Maar niemandkeni zijn:naaJj1 ~atuurlij'k; ;:Hij;,weet raad (daarzijn toch juist die; w~chtwooglde:n;voor>~ngesteld?~: Seheepstimmerwerf. Geen reactie;Mijnh~el"~jkthem'V:Jtagend:;aail:~ Dan .maar het, waehtwoordvan vorige';;~eek:Seheep'$ijzethal1de:l~ Ikbegrijp nietwat je bedoelt, :m~lld~;'felel.l1'ste:lling"eedl;~emv;pa .. niekje :de secretaris. vanColij.nke1);thet' waclitwo~;li4niet;:is;du~ geen· Gem.Wegwezen. En'h6ofdscnudde)1d, gaathlj;te~~,fl!lit~r!;~;

'Rotterdam: hegrijp je 4at nOll: van,;dieiColijn? ·Dez'llv;eelst~jweg! rl~rEngeland;blijkt eenillusie!,tezijn. . 'i,;

Hijverwijt lhetzijn'D1edegeus:jij;metde'fantcasie"vernateu;k.M!aar dre;haalt lakoniek,zijn. schoudersop:kan.iik;'er;wataan,;,~o.e:J,1;1l'Ik: had het tochMkmaar van horell,zeggen? '

Ze gaan door, de Ge~zen. De entree die Kopal maandenJev0~eri via Smit bij Wilton gekregen heeft, werpt VTIlchten af. Smit is}el, actief; :wat,zorgeloOsehf0slippig'missehien(over dat~~at~(~~ij~t c,' hij zelfs'D1ef,K0J.!1 een ke~rruzie).cM:g'ar:hij,werk1lals,e~~p;ii~iJi~Q'm deorganisatieuit' te<breiden; ,I).0Wilta~~eUzen·.n~l!tieltS~blin aantaltoe;Eif verschillendenwoi(tetJ;:.i...~0' l'ott'de' s:ne$uw~~ • .ij~ eenmaai'-:-,·sergeant"hlitellant'·of.,'z:elfska:P.ite'm·.'ovet,w~~~itti~W~ gr@.epen~ ookotliten Wilton.'Niel:lwegr6eIJe:il.inNlaardii:tgen~tS9lJi~ ,&am~ Rotterdam.. 'iii,'. ii.ic

@ok inRottetdamgaathet¥ntal~(Jeuz:elfilldehon{letd'e~topoBt Tweecho6fdlijnell zijnerin de· R0tteidaD1Seorganisatie'i'~~g17oe+ ~Fing, " met 'aan liet hOQfd deQnderwJj~r Keesmaa4i'h~ttrzijn vertlefe (If:)titaCiviaKijne. ~nd-~ollega~ \W~delvrignd"vlud~7es;. maat. Kijne heki Ke:e:smaat 'de'rangvkh .Jj1ajo~r; toe~~~l~;iiiij V'~ertop,praPiet het ~l over nietrtiindeii:aanzeventt~f~~1 in"~~fdaltIi~;Zwijndl'ebhtel:l'DQfdr~lit;~;de;topvarr,;d'~lW~e' R?tterdatl,lseGenzenlijil stMt Rietverd;;sli~"iji.Wilt\l>'\1j'~iJ1t: v~~;. binding'ldoJ.!ltnaaf;Kop~ soms ViaSmit;mees~l via'V'al!r~d~~B'efg~

die als Itotteld.aruse 'grG,~~pen

~if ersc;hillendf; v{;tn

voorOllS

SP.gst0~,0ha11es watda/tvpijihoorit! lonten1s1agh:0eQl~s~'~~f't)@t­J:aadgJ;Q~it!aantoter'<2p den'dlmrvel~j~e:nt!il;llel1:'j~o1"s;'tr{j~l'~nh­wezig zijn in de opslagplaats vanzijn brQer,m'~i&otterUamr' Van~ar gaat hethaarandereigrClepen,'Wieis~gstof:nodig ,hee$t, ltltekt m,aaraaJildedbel,en.neti.komt;e.r.(. '. "f"

.. "¥ootaLnaa;FWiltan gaater trotYkWant()FWiltanJWPF¥fl.i~trliff:~~~­ten.·nitgevoerd;voor.Qeidnuitse.marine •• 'Ondergie~rs'.it~~e~~~~t€n .liggenFegelmatig"aa:!~>de Werr.Ut;ar{~e~ft0Smjt'~fiet ·f81'1.n :valleD:;~el£ l1e:eft hlj,geen tUegang,tGlt;delm9t:elTjzijr a~~s. 'YaaneF.zijn:v,olootm;de .G:eU:Zen'd1e!\Verop.en:aant Jtlen tQr:Pedo'bootwordt~g&reparee1;d"S~gst~t ....• i ..• pedoboot,'Sootiste .}atitdUn.iU .. Boot!~~~~t::afg .... '. . ...,~!~l~Jlde weekzal';d:e!PFoefvaa:ttzij.~:1Qp;die;m'(l~fv~; ~~l·b$i·'t:~en. Springstof,,·.}EeniVlaardittgsei ;€l'euS\~gaatline~.tmt:.R;(ji(<t(j.';li~en, kbmtmet;e,nkel~ld,lO;~strb:tYlaa]jnrag~n.; ;'!';',';: '!'it:i).i;

En een paar d~gen laterkomt Soot jub4eh4~ij: KOJ,lBinnehv~e~: j~nge:ns;~aetqis;gelukt,;de"011-lJQQt,is1liet?~~~lt~g~kQl!nmtjl~~t;~~l.t~­.·a~; st?hol'JQ~rgek1pp, .vr~g¢n:~tlr0e 'b )i:ee;:\&~en:~e~si~'~~~ilr(J:l!tll~~ ~allt dit; .kIln··. g.evaadij19wQrdenJ';Rra*cj~!J<Iillf'ge . ·i~.:.M~id 'h~uden ·natmtrlijk"·'6ek .. toch. .. d!lijtfa;t,,;N~tlerlaha!~st'''~~~b '~,'" ,".-;<,":'''--- ---',_,. _'--;~'_-_'~;,-c~':- '-_--~'"-J~'_'~<:--_:>" _____ ,'- _____ {<>~/:_\.-;_-,~/':: __ ~ ·;hoe 'dan.·.tezelfdertijd .e'en,g~ru:cbtr;ont~taaW:'dat·zi~hJ~~rei¢t;f~~r tt;;fein.vent~n1iei$t"'tot;dui2:ellden",~ttke~e; .. 'diligen weten:z.\})~;;WHtun .. !)ie~ben:'ze"'~e;ti;:l1-BOQt·laten{Zink'0n. . .... ';;( ... :c."f I ,," .Wie, .. e!iigaat .twijfelen~·;· )iie_B;4t.z:~eh3lh~e.; .. OOsschieni,!.een;\~jj~~le (pienteFe.Wal;l.r.dingsep:eus;;die\lb:areen.pa'ar~weke~;nQg:~etg·~~mer~t heeft van ~:nige Duitse reactie, en die$mit%eJ1t, ke~tial~een~I~ll¢t;

.. ·<;ie;u.s.,m,~l;:y(iio~\rosi iemall1ddie·wehgtalilg?een·l>eetje·diki:~Q~t~q~t W;~1i.Jhi\l:ii>r~f;v(';)ellg''6lt\datlheHs,,·:; . " 'ii.;'{>' /~. ;i~Jr

~!tiRo1iterdami~gthet_at.teliggeh;i:l;l.l.die·sptingstuf;';~ee~~mtt ~iizelf~w~~.~e~$;~» watje eF .. mee;; kutit~eii~ '~n,o/~Jii}Ztih~g~etle i:~tlZen"metrde~iBw~oti.t;m 1:t-ef:ke(kerki:;'i~1l0e;p;,;ee4'izi~~g:t~~lfllt~d Jg~an.~e·(jPstap,;':JK~s~~tj.zij~i\bFO~F"Uit·D~~d.reehten{<lii*Jae:~er­. Ke(ker.i,ae·~eesmaatS:.;Zij:n iig~ietlomn~~rd;ijenJ~m. ih!e{i'ih~gi:e~n ;~aWegema@t;·i·mO'gen.wedat.weltlliteIlro:pJz~ndltllg!1;fo)M~r ~.m.fn

72

,l:t(llilhf:barttg~,z~rgeloze .bl'oeris.e1'QStig gewol'den de laatstec maart­·.~neen?15~etje?grimJnigantw60rdt hij:de oodog gaat door,

aag.ook'Si zohdags • . ¥li:t·;zijildrieen gaan ze;op stap,.naarhet Vroesenpark •. Daar sman zoeklichten van de Duitsers opgesteldendie. moeten maareens

.. i~pMAAt;gelPaaktw6rden.Een bl()kj~ trotyl, een lont;een: slagh6edje. ;Ji)e;;,¢ltlilaOmQtor.die de stroomlevertvoor de zoeklichten moet'er ";~mtg~lQ~en. ;Hijstaatopgesteldin:een betje; een paarmetervan ;d.:~~~~r~;Been:K,eesmaaten @eorgedeB60n·gaanel'op af, ver­;!f\~!ll~~ta~hter:de;l{eet,·.~imblijft;a(lhtel',om,te;waarsYhUwentrus ;e~~AAd:·d~ejgt. Het.duurteenpaar·ll'lit1Ulten; dankomen,de twee ·~~.e~t~:vo61'schlj~~.~ijgend, .·.hQofdscliuddend •. Mislukt. de lont ~~e~ngetgoed; bFandenj;;\\yasinaeeni*£ar.centWeteruitgegaan. W~tftelelU'gesteld~a:ndelen;(~enogwat r<Ynd;;grutn .dan Weer huis-

. waarts.·Over 'nog eens proberen' wordtruetgesproken.

Jilie¥;we~kl~6ntmoetW.Keesmaat·eenstadgenaot,!diede.oor1ogs­;.;~a~ellJ{aIst.mat1'60S)meegemaakt heeft. ·lfij ·;is. al, ZO' vertrouwt hij ';W'iln t~~.eenpoosop';zoekriaar eenmogelijkheid omnaar Enge­;~!;1dte;gaan;41il1<:an/llte>nederlaag;maainiet .verkroppen .. Maar ;;dat .. moetinietizpmoeilijkzijn,weetWimte 'VetteUen:.mijri 'broer ·iwett\tl~.weg;·weli Zatel'aagavona.,.ze.fietsenmaat Rotterdam; ·komen bi} :teen Keesmaat aan. Diehoorthet verhilal,1::ielnoftervoor te ~~n zOl1gen;Ermoeten m0gelijkhederi best.aa:h: pet vliegtuig,en Ji~ri,d:\;lqk;boot.i;baat;Van!t·lfp.ff?zich;)maar.gereedhouden,··binnep

. ·tshij. ,mEngeland. '. tw.~er"dieav()nd.Z;egaannogwai wan;de:len, \I1trnatuar­

IijK' . men ze weer door het VFOese1ilpark~Zepasseren)het!keetje, wa.arm zichook de telefoonaansluitmg bevmdt. De Kabel ligt zo

! ~~rJ~ng&rde! .afJ{asteti:ng. Wim Keesmaatkrijgt'eehmgeVing. ~~~~.en1:i~ecmaYat·do0r;ikbenel'·zo weer':, zegtJU}tegen'de>ande­l;t;en;~~tzij$l d;olkIpes;: lllukf.zieh;zaagt evenen'haaltbr0er eltvrie1id ;V(~e;l'!~S:hel:m",Ms!een~aaruurlater)hetjeetste!Eliegerllltlrm van'die ; ~~¢:1~J;jgegevehwordt~w9rdUeyeigee(s .g¢beld:.naar:de wachtpost in . Qet',i¥tocselJi)ttJ,'Iq"Oe: zoeklichten komen ·ruet· m. werking~h¢t!af-

In Delft ishet Henk Wie1el1ga,e1ectro~ Geuzen

74

,A:tiE ""Vvapena b·eschikt h:U oVer eer:- nit e~mf aloot (l1',f'('<"!~.re "'.,.nJ'o .. 'U"· en ,een dolk" ]Vfaar dat sue] verand£~ren~ niet :lover; op te schieten

Kerstrrds nog

Schoetnaker 1's. SIog heJJCi Et2'X~

ieden; indhli,dueIe Duitse s::ldaaL. Schaf vitriod aao, ervaarm'I,--mHH het voorbedd vande-Mo,·

oe:r12cltte en _ ee n

uloifeh ie JUf te welkorn is. Ivlaar verder? Nee. Aneen

vinet het

wat anGers aan bun hoofd. Ul'J!;"",',V-"Jv lniHtaire ·doeieIl kOl11P""ril vForden hun w2:arde v!On!t deol Te! Horst ]'\fiet z(} heel vee!

dew keer is

he111 n1t:t l;:,'e;fl verha:al c:ver kwa:n met de t.;-ihune van dewieIerhaan v",,;:vc-nrlm','

tier

een'b~etjeom .. dat padvindersgedde met dieeed en zoo Maar zo te hdoiente graskomt hij meteen inlichtingaan, die dan meestal weI van betekenis is.Nu o6k dat verhaal van die wielerbaan. Mooie k;natzou datkunnen .geven ... DeinlichtiJ;l'g overdewielerbaan gaat door, naarKijne, naar IJzer­draat$ naa1" •••

En v¢rder is het altijdmaar weer de organisatie, de uitbreiding van het aantalGeuzen, de voorbereiding op de taken vande toe­kQmst.Zo gaan zedoor. inoktobe1". in november.

Daari van Striep werkt opde werfvan Wilton.' At een paar :fuaanden weet hij dat er iets aan'de haridisop de weff.'Erwordtgefiuisterd over 'Geuzen', <ittt zoudenarbeiderszijn dIe in hetgeheimiet§ tegen denioffen wildell 'c!mdernemen.HetJuisteweet hij 'er niet··Van,·want die fiuistergesprekken stokken dikwijis ais er iemand aa(ik6:fuf rue. mennieterg goed kent. En Daan kentmenniet to goe€l ;hij komt met nit €lestreek. Zijrt ouders WOtlf:ll in Anthem enhij ligt iilde kost in Schie€lam:"elk weekeri€lgaat hiJnaar huis; ." M3'a.i"vaflge week kwamJanSniit op hem iaf,vtoeg hemeeri 'Pitar din~en, engil:f hem toen plotseling een gestencild krantje,·dathij snelh'i"zijI!:zak moeststeken. 'De GeUS'stOl1cY er boven;dafhad' ht}nognet'gezie~; Ats jeo(iktneewilt doen, kbmje maad;>ij me; .hadSniithem'nog gezegd; Meedoen 1 Nou en of! Daan wildeniets Hever. At de Vblgende:(lag was hijnMr'Sniit toegegaan. Zegmaarwatik: €loenni.oet;Voorl lopig alleen niaar heel goed jemoildhouden, had Sniitg~zeg€l;,6Vel' eel1 paar weken'ttoor je weI nieer. . -Opgetogenwas Daan. Nuzouhij ook mgewijdwo:rdenih<i~fiUis;" tergeh~ime~" nu zou hij ook de kans k~ijgen ~ln watte d~entegen -dieike.·p.e.1s .. d.· .... i.e.. h. et. '. he .. l. e .. 1a.1l. d l.'€e.gr.oo. ii .. ae.n.·. e. n .. ·".d ... i.e'he. m. o.'n ... ·.<.d.e. w .... e.' '.r.f . " , ,., y

aiblil:ftenmef hunbraniesmoelell; 'aI~ hij<het,;:"f6eva:Ilig .hetophet ve1'keerde·inoment-eens watl{mmpje·saall. ",ilde doeJ;l. 2laterdagtniddag 2 noVemberrijdtn~an:m de stafupvol1eiiein :illiar Anthem. Hij heefteen redelijk plaatsje veroVerd,Vlak bij'eeliraam; Ver~enoegd: staarth1j wat:naari6uiten,; h~rinnert zichplotseIillg h~t ni~uwste g~cht'dat opde weifderotided~:ef'ioudetigatnilell~ ¥is!lersZijtiUitZeeland,die~pi zeeregelmatig C6ntactl1~bbe11 ~et Bngelse patrc1uillebfiten;. Illlicl1tingell'~nden Wotdenuitgewisseld; zo;i1n:endan·zou iemand van deet1ebo~t o.p deandere~rstdPpe~. En nuzouden er revolvers kottleti;i{islen volrevolvers;iZO maar, roohtstreeKsvan.de faSnek.· ., T~n de av6rlEJ!is hij mAniliem;'bij zijn 0mWts . .lQndagSlnid&igs fObJ?t hijevel1bij zijngeti'(J~wde broer aan.En 'Vlaard~r praat-je dan, begilin~"erliber " 401 Ntt~~t1ijkover'de toestand' .2!ezij1i het eri (Jver'eens,netgaa(goed; D'afide moffen'nog ooit in Engelllnd

~()u4~n landen,daarover wordtal niet een~ .meer gepraat. Hetflro­bl~emisaU~en maar wanneerde Engelsenhier zuI1en komen. Nog Y90!;i Kerstmjs, meent Daan~ en we ·s~aan klaar. Zijn ,broer is wat winbelS optimisnsch .. K1aar staan? Hij haa].t zijnschoudersop. Waam;Il.ee. dan? ~~anheri11D.ert zich zijngeheiniliolldingsplicht. Maar, per slQt Y/.l-n t¢~eni:ngishet ziju broer, niet? ])riftig voelthij in ~ijl! ~kken, ~teenyetfom{aaide GellZenkrant tevoorschijn.Hier,lees maar. ~~PeF is.JIl.a€lrmatig geinteresseerd~ Dat'sma!.l-r papier. ,Daar jaag j~geellcl1;\Qffen mee 'Weg.. .~ lJ:aalJwfudtzicl¥;op.iW.ou jii W:apenshebben;?' WOlljij .. s(!)li1~een ~ltlin~~eu:w:eJeyoi,ver .• heb~n? Met.2OQ. patrone~;erbij? .V()or veertienpiek kan ik ze 210 VOOT je meebrengen. We hebben erplenty in '~c~d~11l' N§~,;.ii~e,Jaat;maar; weertbroeraf. t9.ch·wat.geimpone¢td.·lk zou I(liet~~~slYeten wat jk erlllee doen moest. Laat datdanmaar aan ons over! Daanvoelt zichbelan.grijktegen­Clveilzjip 01l~eFe;getFQuwde 1:>,roer. Maar .kopdicht;he.?

~9P diC'ht~ ~1Vu1,'1:ijk.Och, "de bezetting had nog geenli~~;jaar gedllllrd.·Hoe.belangrijk het 'kopdicllt'w/.l-s,had nog Qijna niemand ervaren. Ie Wi!!t. tQch'Wiejever;t:t:o'Uw:en k(;>n?De~~ll:ersin je omgeving kelilde jewel, .en . met iwildvreemden kwamJezQ maar ¢~t.;to~e¢n yertrouwelijkgesprek. A~:nFeist ~Sav()nd:sweer ~>pgewekt terug naar.8chie.pam,nog wat h~;~fdschltdd:~P,dom diCf:slomeb~ge;cy~n.-p'emin .oat .du.g(\l :A1,'n4em. ~ee,dap.$¢hi~am! .oa!.l-risw~tt~beleyen.&nhij lleemtzjvh ~por, Jj;l.O~Ilc op4eW¢rft<wp: eens bij\~wiHe ill(ormeren.b,~ dat.n.ou Pt~;~t.met4i~r~vQlYers~ :En <fat hij het'kop dight'. algesCAQ1lgen b,ee~ rehliseeqhij zich niet.eensIDeer. Maa; Wer llgt' het begin. Hetbegin vanchetein4e VangeGe,uzen. J:J:.et .. begin .van het eirJ.de van ZQvele andere verzets.~oePen in die y,ijf.jfl,ar vanbenau.wenis~rHetQpgetogep,hlil-rhdatba~st Yap geluk d~tJteHets~alHshet n6gZQ weitiig-kangoen tegen die rQtn,lotl"en. Dat:iilt~ wn opwinding in bet beset dat hetzich Diet aIleen maar

Broer is gel!r!p{)J};~er'd

·Trots is

i\fdka is \ler 1i7veg, en vvil 20 IY-'"'''' 0"

OlCnW].j . .Ie '''lilt toch oolic graa.g eens '0!atanders verteHen. En

80

toch voorzichtig, verte1t half-fiuisterend tegen twee van zijn beste en betrouwbaarste medeleden wat hij die zondag heeft gehoord: Schiedam ... revolvers ... voor veertien gulden.

Dat is, wat iemand buiten het kringetje opvangt. Het is genoeg. Die Iemand is, och, misschien niet meer dan een zwakkeling, zoals er tienduizenden zijn geweest, een meehuiler-met-de-wolven, een huik-naar-de-wind-hanger. Hij had Hitler zien komen, in 1933, in dat chaotische en bijna gerurneerde Duitsland. Hij had de macht van de dictator zien groeien, de werklozen zien verdwijnen, de Auto­bahnen zien bouwen. Hij had, klein middenstandertje, geleden onder de crisisjaren en de machteloosheid gezien van de achtereenvolgende Nederlandse regeringen, van de democratie, om iets voor hem te doen. En toen had hij Polen in een paar weken zien overweidigen, en Noorwegen en Denemarken. Hij had Nederland en Belgie onder de voet zien lopen door die machtige Duitse legers, hij had Frankrijk zien vallen. Tegen zo'n kracht was immers niets opgewassen? Zo'n land was toch onoverwinnelijk, ook al had het Engeland nog niet verslagen? En hij was sympathiserend lid geworden van de NSB. Dat kon immers nooit kwaad? Sufferds, mompelt hij binnensmonds. Struikrovertje spe1en tegen de bezettende macht, tegen onze wettige overheid! Communisten natuurlijk, opgehitst door die piratenzender uit Engeland. En hij verliest zijn partij schaak. De volgende morgen verschijnt er een klant in zijn drogisterij, een NSB'er. Niet zo maar een NSB'er, maar een functionaris, een kring­Ieider. En hoofdschuddend verteh hij wat hij de vorige avond ge­hoord heeft, met zijn gezagsgetrouwe commentaar. Daar moest toch tegen opgetreden worden, vindt u ook niet, kameraad? Kameraad is het gloeiend met hem eens. Voor dat soort terroristen is in Nederland geen plaats meer.

Bijna zijn werond. De punt van de passer, door Daan 01' papier gezet, heeft al het grootste gedeelte.vai:lzijn baanafgelegd ... Via Broer, Vriend, remand naar Kamera:a:d. WatnuIlog volgen ,Illoet; zijn eigenlijk maar formaliteiten .. Dan. zal. de. cirkel gesloten zijIl, de; punt Daan weer treffen .. Daan, en. de. Geuzen •.•

Kameraad heeft.onemgheid gehad met functionarissenvan dj:lbe,. weging, met hogere· functionaris~en .. Hij is' ;aJs . kringleiderb:ijnft uitgerangeerd, Maar· hij . heeft een: goeieke:nnis .. Mr;W •. qe4Riji<,e, eenvan deoudste en meest verdienstelijkeJedenvan de;.~;~~,.~Ci!r:tt geleden. door.Seyss..:Inquartpersoqnlijk;ben.oetpd totl\J>ll~.~U1'~l):.!\;l generaal in Arnhem ... Bij . hem zal hijeen .. goede . ~Jlht.,,Il1~~en >,Il1e~i net verhaalover de'tevolvers,. en !tegelijkettijd.pleit ;1,I~~yoOl1?·zijU: gelijkhebben.inhetmeningsverschil mettliel;l!nderen.;roi;(1):a;;t~t:?ti~~· naar De.Rijke. Die is met .geinteresseetA.i!1.bet .gelij.kc;Q;f qn.ge1.iJ~~ van dekringleider .. En hetverhaalover'<ftie· r.evolvers.o9J\,;I~ti:hijf hetmaaropschriftsteHen, dan kanbij;el'amQtelijk Werk van tateD,: maken. Binnen vijf minuten staat Kameraad weer op stllaat,ijqll-. teIijk teleurgesteld. Maar.hij· schrijft zijn.bt;iel.le,.enve~l4t ~M· de·na~m. van ;Vriend;.diede:dl1ogist Mm .genOeInd; b:ee(t.;;;;.... .... •... En dan gaflt aUes plotseling heel vlug .. ProcureUl',:genel'aalJ:~e;w.jj(e; stuurt het bfrie:gevanKameraad . door .·naar .d~c:r/'lirmt'S"~~ft"J;·"-·;~;,""F p~litidin knhem,met in de kantlijn het verzoek'te17q,ke e .. '. '" ., .. ,', zoek in te stenen'. De;.ico:tnmissaris .·van·· politie;, in Arnhem ·js. sedert aJlgus;~~ sympathiserendlid vande NSB. . ., ....

De coll:l1Iljssaris laat eenrechereheurbiJ .zieh~o1l1¢n,;~I~tz9:~a!lr· eenrechercheur:waarsch:ijnlijk de beste rech~wS)h~U1' ,diel1rll.heeft; Geen NSB'er, 0 nee.Maareenyolbloedpolitieman,~~n,mal\.die

leeftvoor zijn werk, voordeiUitvoeringvan·dewetten,d~;n.!l~9tni,ng van de voorschriften, de opvolging van de bevelen van ~J:l~UPy'" tieuren,e~nInandie met gehinderd wordt doo~ .gevoelsQvt;11Wegin,~ genJ of.V11aagstUkken. van morele aard; eenlli.l:rde v;;tstbijterinelj(e opdracht diehij krijgt •. Eenmandiehet vet.zal> sehQPPen in de politiedienst.

Ott jiJ .dat evenna. Dat is alles. Meerheeft de rechercheur niet n0d1g.mj laat Vriend op .. het . bureau ontbieden. Ptobeert !;tem te ove~allen:meteencitaat uit debrief. Maar Vrlend is handig, riet int,le verteiets :Van"gevaar. 0, dat verhaaIover die revohrers? Dat heb ik op het achterbalkonvan de tram horen vertellen;Ik vond hetnogal fantastisch, en zo heb ik het doorverteld, meer niet. 01imlacht de rechercheur nu? Maakt hij nu rapportop van de v;et~arl11gvl:LnVHend ?Stuurt'hijdat nudoornaar.De Rijke, als si~al~rjn.gv~nhetzoveelste fantastische geruchtdatde ronde doet? :t'4ee;Jnietsvandat allt;sdoetde rechercheur. Hij is immers politie~ n1;an"1'c~j heefthtimerservarlnggenoegiffiet om de waarheidheen dtaaiende verdacliten? . . ";'W:indtzie~op,vhlt'kwaaduit,;dat liegen de "zaak' aIleen maar

0rrna:akf.Ikzithieteerr zaak uittezoekenin opelracht vande instantles,errjij bent misschien zelf met bijdie:waptmhandel

be1:takken..: maaral$jeblljft liegen maakje jezelf medeplichtig,en cUnrkorn je voorlopig met meerthuis.Vertelop: vanwie heb je d~t;ve.rhaaU "'f:!end SchIikt .. WeethiJveel' van· politiemethodes 1mj realiseert ziCAllieteens;Q~t;~ijn'vethaal nooitte;controleren.is,datderecher­clr~utalleeti maar zine bluff en. En, wit: weet, is :edn werkelijkheid ruetsaandehand.Waarom zouhij danzijn vrljheidop het .spel ze~ten1Enhij noemtde. naam vail Broer. Veronderstelt, 'dathij Iluwel gaan lean zeker1' Maar dan heefthifbuitende rechetcheur gerekend.:Nee jongetje, jou;. houden. we hier netjes een poosje vast. Vrlendkomt in. een ni~oje;cd enre~hercneurgaat er ap uit,Broer ophalen. 0~IJ!metBrQermaak~'hij Korte metten; hetduttrt nieHang ofook <ib~ePlotseling Qvervallen en argeloze ma.n;noemt.denaam van:zijn zegsmam Daan vimStmep inSchiedam;Dan verdwijnt ookBroer i~(een.cel. Eir~~ri'j3aaruur later zit de Artiliemse recherchellr, die grootwild tUikt,tnet eenKrimitralassistent'van de Amhetnse SitherheitSdienst in de trein,naar Schiedam; Het is 19 nevemQer 1940. .

el1.een rechefCheur 013 hem de beste Schiedamse

uitsteJ(ende staat ,van: die:nsL

Realis(,(ert hij\Zichdat het fotootjes 'zijnvan een lid van de gehate koni!llffijke faroilie.~ En watdannog? Zulke f0100tjes magjetoch well1lijje dragen? l1)~. fotootjes.komen 01' tafe! te liggen, het fouilleren gaat verder en dati vindt de Atnhemserechercheur een. watvies, verkreukeld, .ges1e:neild.blaadje. 'De Geus' staat erboven .. Heeft de sD'er oOlt; irin@yemberI~W:), eenillegaal blad'gezien ~Realiseert hiJzicb. wat datvo(ijteen.vodje;.is~ Kanhij het lezen?Nee! Maar datis .001<: ·tii~ti1odig. De:uits~ekendeAtnhemse politieman realiseert zich weI, water aan de hand is. Aha, een .HetzschriftlEn,hij begint;de.sH'~r

. .'l,tiit~l~ggen..w~t~.hijgt(vondeID.heeft,. ventaal! eenpaa.rzinn'en, En d<lJJ.i;gaa;t,hetpI0tse1iri:g,:opzij:n Duits;.·/os t .ge arme Daan,. weet-ie veek.Hij isal.bltjdaterni.etmeer oveFFevolversgesprQken;wordt: datblaa~€; o'cli~dat~smaar onschuldig gedoe.Hi}heefthet eigenlijk niet eens helemaa;l goedge!ezen, bewa.arde het;nou ja,omdat hij het:,yoQr zichzelf zo?nprettig.,geV:t>e1i;vooo,. dathij er@OkeeJ1gekre~ gen'had.omdathet hemlief' gevoelgaf erbijtehoren.En ze hoeven h:ekn;nieteens;zoeF~ hard 600relkaar te 1"ammelen, of hij noemt een'timtm,de naam Jan\ SwtU!t Vlaardinger-Amba«ht. l1)ati;is;genoegt Decel.in;metDf'ran,.en gevieren in deautQ .. Snel, naa,r. Vlaardingeri' Ambacht. op het gemeentehuis iseen politiep;tan. Waarwotmt Jan Smit?Hijweet heLniet,. kanhetni,et nakijken. Zijn'chef1opgebeld, die heeft.toegang tot h~t;pevolking&register .

. :Piiris"Hendriklaan.Vlug, in.deauto, naar .Jail Sp;tit. Stniten zijpiV'udlilW liggen alin hed;het is precies twaalf l}U;r in de tiaeht:vant9 op; 2Q.tiovember1940 .alsze wakker syhrikken,;van geb~} en gebons op de deur: politie, openmaken! De politiema:Emen d:cingenhethuisbinnen, gevenSmitbevel zichaan tek:ledell. Onder~ 'wijtdoOi'zoekt'<ie .Schiedamse r~e~ercheur· vluchtighethuis~ ;l\,1ee, rl:~arliet;gemeeiltehlilis van Vlaardinger-Ambacht. Daar word~Sp;tit aaneenvoorlQpigverhoor onderwoFpen. Het levert niets. op .. De p(£),litietnensen ovetIeggen. Tweegaan er, terag naarde woning van SInit; ,deorzoekenhethuis.nogwaals,.grondiger nu,. vinde!lweer niets~.Toeh nemen zeSmWs vrQUW ooktnee en het gezelschaRver~ trekt naar. hetpolitiebureau in Schiedam ..

Daar wordt Smh weer UU. Overae Vf.i'n filets; {)'ver het ~,Ge:u.ze.Tlb'ericbt5, van

vleet·T'la:n.nlets~ .Ze vinCi'en in Srnifs zc:~kken onder meer de zin:'Gaam,s zag ik oak

\;veei' van:· rdets~ die fotootjes weet je ook nooit En ze c()nfronteren

zwak

1Nat weetJ'/an oveIbluffen,

En

En clan

,vachtsmall Van

86

IvIaar het bestaan vaneen van die naarn Sillit wordt weer gehaa1d,

Lang duurt net verhoor. Vriendelijk eerst, maar Gan felkr en met wilde En rasechte p(Hltle:man

vooral niet'als aan eeD: SIl-n:mn.

slaat Smir door. noemt namen. Kop, zes mensen op cnin cen vorward verharuover een bomscherf dieeerst

van Engelse,Iater van Duitse make1ij zou geweest,de PTT-man. U?"''''''1''l<C1 hebben de S D'er en de ;;.A~:rn~

V olkomen 111!"Cf?nprd

het is genoeg~ het opereren gegaan

petentie valt en voor een ~".'~"A'"t:,""'.'A~ wat bijoverhoop !'o"",,<1.<""'-'

Twee UUl' later zittea de sn'eren de P.l.xnhemmer weer

ze

de trein.

De snneemt h.et onderzoek over, ,Veten zeal van het bestaan van de hele

vande verhalen over de Geuzen.; Natuur­moet die naam 'lOOt de SD in

gehlld hebben. Hadden ze al.een spoor? Wachtten ·ze eenvoiIdi~ op meeFgegevens, wildenze'de otganiSlltieriog··een poosje.vooR laten bes'tlianoin' daIllaterdestesnelleren grondiger tekim­nentoesla!1n? Er zijn er wel~ ill Vlaardirigenen elders, die daatvan overtuigd zijm. Maar er is geeh enkele concrete llallWijzmg ill die' richting. . Welig~gevensdiehet tegendeel scllijnen tec 1:fewijzefl. . .' '. .'i'"

Alleliee~stal de' dag vertraging,dietieoverdrachfYanh¢t'dnder'Z0ek oplevert .. FWndagen een:naeb:t heert desbill. Rdtterdamnodig' alvorens totactie overte gaan. .. . . . . .' ....... ,. . ' Een hele.dagen een . hele nachf! Hoe;kostt>allrzouden.die,:i~llter1~nl c::te' bez¢tdng,' m~t ·zijn 'geweest \Toor' de'Ge'ib:en. Het~J;t~#tllj:t,~~· S:rpit's arrestatieZ()lizijndoot~egevennallralle kante~;·;allend,ie· hijmet enige redelijkheidtijdenszijnv~thM ... ~bn neblien kullflen: noemen,zouden zijn ondergedo.k1en1;stl,llt}(e,n~j~.Y~rn:ietigd;:~::LP~llS en.springstoifen zijnverdonkeremaan'dl:D:e&~;zdu.met lege .handen hebhen ge~taau; Maar; woot'enaltijd weer, we'hebbehl1ogmaareenhalfjaa!.be .. zetting achter de rug. Weer; onvermijdelijk, dmngt die{vraag~dbdr ~at'gordijnvanVijf jaar. bezet~Ilgsep'atingheelh~qe:is'het;ilf hemelsna}:ffll.tochll:\0gelijk?iIfde;'is :hetino:gelijk4attrieliJmld;iets. te'weten.komt'yan·dearrestatie . van Bmitr2; Inzijn sgaat"Ht"ytaar'" ding~r-AmQacht wonen verschillendeGetizen~ zijn buur:man'iseen Geus.>N1'en m0et toch iets' van het lawaai Nan de nachtelijke arreS-tatie gehootC{hebben? l

Maarals /de/sD'@pdeoehtelldvanaFnovembel'iflWaardjngen; verschljnt;.weetniemandflogiefs. Aty Kopen zijn vrouw;~jn~;h€lt is'intmers/donde:rdag,·'smorgens al vroegop'pad'gegaal;t~~eekl?la';i d.enrO;6:dbrengenill dehelestad. OmeenuuiOfn~gen~oinend€l Duitsers itfV1aardirigen. be"gaaneetWnaarhet po1itiebu~eau,viIt'"' den ;er""htm' oontactinan, Huncolitactmall. inip.ecteutvan,politie te VlaardiItgen. Ben uitstekende politieman, k:tlndig,actief, ,gez~gs" getrouw. Hij zou pas in maart 1941 lid van de NSB worden, pas ill de zomer van 1943 lid van de ss. Nu ishij nog maar inspecteur

88

~nVlaarQing~)1, Maar wat voor eeninspecteur! Hij voeltzich 'Vep:e:­we.g· ae. lDeste Vlaar4ingse P9litieman, is dat nPsscbjen. ook weI. .zi.rn~ef is eeu slapPe figuur, niet te:ge:l1 zjjn insPec~eur9pgewassen; 2l:ijnkePnis vande, Duitse taaUs miniem, 4aarom laat hiJ aecon­ta;.pt~1l·lIlet.d,eDnitsers tiefst oak maar via zijn inspecteu;£. ·lopen ••• Pan verschijnen de Duitsers, in gezelschap val! een Vlaardingse agent, in de Maasboschstmat.A:lleen4e twee; Jcindere:n;zij:n .thms. Hms,toeJciP.g,;pnwatk9mter nietalvoordedaglLegio paper::t:.ssen, Q~Pieu:klran,t~n •. ,en. 'nit het sc)1nll!itje,de'gnmmistokk~n van, Van ~i1yeD., wapens, munitie. trotyl. ,'.' . D~k~t$€l'sb,~boon;Qe0t..,.:Uit,,4elverhoortappor.*~ttyaru'de"v()lige t4'1:j;~f .. dit:~p-e·gege.:v;~;waaro¥erzemiss\,thi~nalbeschllften'l""hebhen .

, z~;me:t~e:;t:l de j:q.istc.keJ:ls. ~daaniV'().OrYhijl:l}eerste,slag. Z~i:MeF:ttekk,¢1lt;dtl. Vlaal1~gse;ageJ1t:hlijft.achtet;. 'i,~gepd~.middag; k01];leu~.~qp.en:zijn. vrouw hniswaarts. •• Op

. d~iboek ~'de straat·wor.den~;tegengeh.Quden;·gew:aarsch1l1w(;h de mdffenzijn .er geweest', je wJ)rdt gearresteerd. Watdo.eI·je da1lf, in n~~elIll;>:et:~4p?·Jegaat ,el,"inietvandoQf,naar:je .dnikal!ttes, dat je. a!l)tij:d~B;van.tevorenr-'Qnl::!.esmet.-. hebt.a{gesprj1>ken. Wiaar moetje It~~n~;k' 40 ?~Wii~. beeft~r ooit y~Jil;01lder4uikengehoQrd, er~over gi:dia~ht~ .. Je kijktje yrouw eens;aa1'l,lje'haalt je,schondiersop,.wat ~<lit;~ecdQen?JJegaat l1aarhqis, vr~agtaan;de~gellt.die ~rustig in)oe·hqisl<;a:mer.zit t~w~chten,., waHe.l(igenlijk van.;jI('Il1Qet.Zo gaa:t;dathin'u:ovemQel' ' 46. Elli. dan moet jemee naarhet!butean, en een' paar nur later wordt· ook je vrouw gehaald.D,.einspectellr zitje al grijnzend op te wachten, een paar agenten v~n de hulp­Po eden .vft1ilde.Geuzen, yers~hieten'watvan .:tdeur als .;le je ',; .e:n; En dan w:ordje naar &tterda1];l getr:'l:nsporteerd,naar

deiS'Ik01I1datjevrou-w vij£ 1];laal1den.zwanger.is,pleiten .een;paal' l:!:g~menV60r>haar bijdeinspectenr,' en.dieis dan.wel zQgenadig haartQeste:fl'}mm.g tegeven naanhui!!te .gaan,;ppvoorwaarde, d~t 2:c!;de·volgel1de..dag vQor verhoo.r 1];lee zalgaan naar Rotterd~m. ~fr:gaat .o.at;:inI940. .

Na de huiszoeking en de arrestatie is de straat in rep en roer. Ben paar uur later weet de hele stad: Ary Kop is gearresteerd. Heel Vlaardingen kent Ary Kop. Voor tientallen was hij de wekelijkse huurophaler, anderen waren via hem verzekerd, en bij vele honder­den brachten Ary of zijn vrouw wekelijks het geillustreerde week­blad of het damesblad. Bij de Geuzen slaat het bericht van zijn arrestatie in als een bom. Dat loopt mis, realiseren ze zich plotseling. Ary zal weI zwijgen. Maar hoe hebben ze Ary te pakken gekregen? En ze gaan alle compromitterende papieren verbranden, gooien wat er aan wapens, munitie en springstof is, in het water of verstoppen het. Op Wilton horen ze dat Jan Smit gearresteerd is; Van der Bergh weet dat hij trotyl onder zijn werkbank heeft verstopt. Weghalen daar, vlug in een hoek smijten onder wat rommel. Dan waarschuwt hij De Keizer, en samen met De Haas begraaft die het gevaarlijke goedje. De exemplaren van De Geus worden uit jaszakken, portefeuilles, laden en kasten gehaald en in de kachel gestopt; Korpershoek verbrandt de stencils, die hij altijd zuinig bewaard heeft. Maar - we leven in '4o-niemand denkt er die eerste een, twee dagen aan om anderen, buiten Vlaardingen, te gaan waarschuwen ... De Duitsers laten hun niet veel tijd. Die beseft'en dat ze er vlug bij moeten zijn om te voorkomen dat aI het bewijsmateriaal vernietigd wordt. De volgende dag al arresteren ze twee man van Wilton. En dan worden de Duitse politie-auto's bijna een normaal ver­schijnsel in het stadsbeeld van het gebied aan de Waterweg. Een dag later Hollaar, dan Van Muyen en Kijne, die, zo luidt een overigens oncontroleerbare mededeling, IJzerdraat nog in Haarlem is gaan waarschuwen. De volgende dag wordt IJzerdraat opgehaald; in Rotterdam wordt Keesmaat gearresteerd, die nog van niets weet. In zijn bergplaats vindt de SD weer rijke buit: papieren, wapens, springstof. Zo gaat het door, de een na de ander. Vlaardingers, Schiedammers, Rotterdammers, begin december de Delftenaren. Eerst zijn het enkelingen, dan al vlug tientallen, het wordenerhon­derden, honderden Geuzen, die kennismaken met de 'Cellenbarak­ken' van het gevangeniscomplex in Scheveningen, het Oranjehotel.

90

ZeZijngepakt, de.een nadeander.Meege:nomen doordesD.·Op­Mh~a14 ook vaal door deplaatselijke politie. 't Is jouw heurt,jong. 17leifioifen zijn er voorje. :B;tf;iser~. dieniet afwacht. Ben Geus die beterdan de an.deren b~gtijpthoe emstigdeOuitsers de Genzenoiganisatie zullennemen. Ben Geus, die doodsbang wordt, alonmiddellijknade(arrestatie Vl:lln"~op.Een:Geus,. die in !?<ijn wanhoop en yertwijfeling· zichzelf pcrOgtfe redden. Hijloopt naarde sD;Verteltwat hij weet, onder hetvoo:rwendsel dat hjj Ut de organisatie was hinnengedrongen met het(.a:oel a11es te·. verraden. Itetis',irief:bekendwanneer, hijt";QQr net eerstnaardesDisgegaan. li;het'aldirect'lla Kop'san~estatie.geweest?:Ofenkele daglfnciaar­tI:!~\;Floe dit zij, zijn'voorwendselwordtdeorzien:precies zeven dagen,na/f{op \vordi ook hijgearresteerd.

/,~

<Onderdniken· bestond.nogniet. Wie wist er· vanonderduiken>?:De Geu,zendoken niet onder, niemandvan hen.Waarmoestenzeiheen 1: En;wat,zouhetrisico.zijn?De IJuitserslieten nietna, als.een te arr0st'tlren·'Getls(toeyallig nietthuis was,onmidUe11ijk· echtgenote of ouders als gijzelaars meete.nelllen. Datwas bekend,natuurlijk. llj.;I!i, waar()m zouje je vrouw of je vader of moeder aan.een dergelijk tj~iO():hlootste11en 1: . Nee, je bleef maar waar je was •. wachtenop het({nvennijdelijke.'t Kon immers nooitJangduren1: Hoogstens z0l:'l-delli,zeje' een paarmaanden,. of,in.de.ernstige gevallen,',een pailt Jaar; wstwillen holiden.Endan, ovet een paarmaandenizou­cten d~J1ngelsen;toch allanggelan'd ~jn? Je~!eef1l1aargewoo~thuisenaanjewerk,wachtte af,;hield&elke Qag,tekeningmet arrestatie;enalsihet dan zoyerwas, ~gjeil'l:lStig ~e~~;v:oor;diep~ maanden.Of,als je ,destraat in kwamlopen en jeIzagdeauto ,voorde deur staan,.danhaalde jemisschiennog; evetl,Jijesdiepadem,maartoch,dan ging jenaar binnen: hier ben ik,':maglik me nog even.verkledeh ?

lsnovember vinden '-'Ie 111 het

kwam de grote sc;hurk op me aI en began me met aIle kracht en zonder IXlet zjjrl beide harlden in rnijIl te slaarl ~

keer l1amerde de gezicht. Hierna m09st ik weer op

gaarl zitten. 6:"1 de kleirL8 : vertsl op. liz zei dat lk hem

niets kon vertellerl omdatik Z~U> 'niets wis1l. '.e

Opnieuw moest ik gaan staan~dQch,nu met mijn. gedcht ". naar demuur~ekeeJ'd,., Zij.~lu~s­terden fets met elk:aar terwijl ~t le;Ujk~ijd~g een ~hreaul~de', dp·engetrbR~e~wera.~·waEl.tlii t~Mi revolver. 1:.e voors~hijl1 kW,am.I~fen het ...... I?iluid van het.· t13ry\~t.r~kk;eh "1/".$11 .. ' debO\Terl~OdP' ~ewer.d. dus ,sChi~t,ltJ.a~r ~enia£ik:t. Ik .. 'Mora~ .... , .. aat ttiifg gtirinik~&. Iri de·ze6ria.eeib$.:N~:'geCdrl.(1e dachtik"toch' daf~e;fitetz611a~ft~sdnii:ttefi; .; omdat; ~ert d6de>,n:let~';';~I't~11eh j:~~h ;erl"TIeti) gaater. toch omdat ;j,i~Fe Iets"Van n{e;':t,Ef wet<3rI komen. He~i v'Qbr'Zichti~ke~~(lIt;';9fn/;Wi£~f ze blijk:ba.ar op'. ge'1k~1i.t .b.i:tdde:ri~ )jM·*rot~~·b~g~·tl

!~z±~~~~h~a~n,d~;~ml~~eil~~~~d·\~:i~~~d~~··:'~~~·~'··'; .. btlardpgci:f hUmU eeh:h~v;iges'~6fntit?~~~if)iigt~", aclltetlldofdzbda:tmljh ;v08fb.oOfd;niet:~~rr,.cfoffe .. slag tegen de muur bonsde... Toen' kt'e§~; ;:h~"van de.peul,Iiad$.t;.bijmij.eenhal ve.s[};:ag ll:ad: .• omgedraai.d, . weer volo!'" s::J;aa;gc'uknfirijn'g.e,;gie11.t." •• Ila!;l.rQP y6elde .ik Gl'!;l.t·hY,z'ijnlcl,.ail/:.wdus;sen> het iboor'd . .vs,n,J;ll,ijnovel;'hiaind£', stak, 'i. €len, iO.:tn"­draaiende;beweg·i:r,lg'm~akdie. ;2;.o'da:~l.ilcjb~na, stilcte....Toenw€),r'Q· mij1De;tttbleniWijncolb.ert uit·, te t reklc:tilll'. " .. llc. nlO ecstdallltr' b~in\eein . gepukte' houdi;t1g ·;gl:l;an .. ;,staan".:rnei;Jl!ijn.·hailden .. steune'nd. Op" €len tafel. Er.v;olgde· .eenver'J:lc.hrikkeJ.,ijk8\. ;, :t;'ammeling IIlet de rottingoprug en zitv},ak •••

, :, ,,' /, ; , ,',<.' ~>;;:i -,'; '+:.:,{'; J!> ,1:, ~(~{',;:::t .;"-;

ZOi gMt ;hetiv:etsl!lig'llog:e~n ,tijdj~i YQort., M~!!:r;

Ikb:teefiWi5~eh. <':t1 a1 niij:6.\Elll~rld~\daclit ik nog steeds, volhouden, volhouden... 5 u:t~n reeds.nad;~eJi.·d;e .. bandieten··.me .ond;e~J;Ilanden.: Wateen, rnentali tei.t· qe';gate~ .d;ie.m~Hls·e:n~·

100

deze ol'llstandigheden lijkt het toch maa:e beter om te zijn dan beul. ~.

het verslag van een "",rheln ...

efficieelGeus was (fp'r",p"'~t die pas kart ge][OJmel1 was, nauwelijks iets

tuigd met een wreedheid ""_ '"'.'-'ll

. met deblote vuist, met gumJJOJsto1:ken ",..'Yr r. ,.-- van laarzerlOp

¥P"rpI'lpri alshet s.lachtoffer

ook nog Cell vrij qpvattingen van de

na de oorlog afge,­Geuzen hebben afge~

die roerendebriefjes in die UIC,"tJtUo;;;U

een opveHetjesclosetpapier aanzijnvrouwschrijft, en. die hij . met het wasgoed

enigekeerdathijziCh een van verhoren:

De verschillende op mijn overhemd zullenje<wel tedenken ondergoed er ht?Vie boek-

lets zal ik vertellen. Men sloeg zo,dat ik steeds nf'f'rUHfl,p. Dangoot men eefl bierfiesje pasleeggedrtmken was en bijgevuldmet. water) in mijn rnonden neus en Wfll1n,op!,' Ik:

dannog vlug weerop trI'n zij ...... of pro beer de op te staan, dan trapte men my tot dat ik weer stond en dan liet opnieuw,iVee,als ik beleven mag, na de oOJl'log in net binnenhof op hef hehang m'n bloecispon:n laten zien,

De t)1(;eaoorsr van de heuIen lijkt met te still en. En kent ook geen Op 8 januari bereikt hun beestachtigheid hoog­tepunLlnhet Nachtmelclebuchvan vinden we de volgende notities:

Vaal' verhoor werden <7Pll7iHIfri om 19.00 uur Falkenberg, Jakobus eel Van Wvk" .Ian eel Beyer, Freda. eel 724. Om 23.05

Smit, Johann eel 590, Boezemonn; Jak. eel 333 .•• Teruggebraeht werden ..• om 3.15 Sniit,Joh. en Boezemamt, Jakob~ Degevangene Boezemmm~ Jakob werd inbewusteloze toestamle ingeleverd'door de SD../)eambte Makowski. Op mijn vraag kreeg ik ten antwOOrd dat B. geprobeerd had met een seheermes zijn polsslagaders te openen. Oinverdere ze!fntiJofdpogingen te verhittderenhebikB; onaerzoeht en ineenlege eel 344gestopt.

~9 Boezeman,b(,yimouder9P zij,ll va,der'~w~c~i~efabt;ieldnMaas~ sluis. Op 2 d~m~r wasbij's morgens~pQ.tJabriek ,gflaQ;~steerd. Hij, wall plaatselijk leider van de: Gfluze9Ji~Maa~slui~:A~Q~lte\l~­ni,ngenhad bij, .de negentiend~,d~qe,m~~,.,zijn. f7ste,,;yem~a!~~g gevierd,in een celm,et Joost de1;JoQn; .Gens,lJitLeRkefl<:erk •. ".' Op8 januari 's avondslaat, bij ,sHel' al,W61rdt1hij<'plots;e,ling~~baaId VOP! verl1oor,. samen met Jan. Smit .. ()p"ll,e,t .lJinllenbofr~~;r~en,l.e geseheiden. Door doe SD'ers wordtBoezeman verhQqrd: Makow­~l9., Kriimer enZ,inkel. Matthys Za;Q~~ijk uitVl~aidln~en?gn~llloet .. hem nog even bij een confr<;mtatie. z.e. o,lltkenllenbeiden geander te .. kennen. ..' . . . En vier uur later komthij terugin Seheyeningen, be~steloos. wordt door de Duitsers in een lege eel gesmeten. 'De ~Qnandse bewakers wordt verboden naar hem om te zien. Ruim Vijf jaai later. veridaart bewaket AlbertSenaap:'

" .,"'. " , "

TOElnqe[)uit~.ers evenwel v~r:trql<kEln 'wflrpn,besloot ikflll'ltnog.~el} art:dereHOII~r;lcfse bewaker;.g~na~m9Grgen.~al'l[/3oez~mant~·kijl<e'il en hem eventueel te helpen. Het bleek toen dat Bqezeman e\l~£;lQlj bewustzijn \"iClsgekomeneQ hljvoegde ons toe: ;Bewaker, waih~bben ze mijgeslag~n,:Zeftebben(jo'Kmijn polsen cI~orgesneden' ,.11( zag loen,datBoezeman Dmbeidepolseheen verbancl had,h~t'A'etk do6rcl;enktwas mefbloed. Ik'hebdaaflla Boezelfl~n'uitgekreeden van schO'on ?nde:g(jedvO'O'rzien,lkza~{toe~~ liatzljn'rugeenen alwonde ~as tilj W8snafneltjk.geheel ~edektmet'bloed,uitstorting$n enzljn gehele rug .zat vol bloed.Ook kori hij rliet'be!io6rlijkmeer praten, aangezienzijn gehelegezicfltwasstukgesla~en en flet blOed oil tijn mondliep ....

vraag de Hazro te 110emen van cen van de toch al zwaarbdaste tomH:"I" f<';2J, yoor lid meer of minder met meer van

MiaaT veleD

maanden lang. Op wordt nogeen groep van

de olie er 20 in zitten. ""-Ylnmrn,,? Want denkerom, anders kom

Maarook over zijn ervaringen en gevoelens in hij voorhet Hitleriaanse

KbPllit

?

vermeldt

verse

schrijft

Een enke1e keer :lie! hij eens een bekende:

vanaao.·!? in een schim Wat doet

even Kijne en Van ]iduyen zei II'-""'P'AU •.

kr,l.urmt"iS .. die in de schuur standen niet 'l!'Crnl!a/;;t

Wat er met loos fs weet ik niet, maar ik hIJorde een

Ret vedangen naar hem soms te machtig:

weg gelveest was voor OP&

vrouw.en twee dochtertjes,wordt

Wat wad ik verrast met dat schone goed.leder dingetjeonder~ doch van leven. heb ikeven gebrulcl, maar

ja, kan ailes 1lia lveten, Lk dat je nu reeds meer ],Ilcet,

vertl'Gcht. en vergeet, 's morgerts al w',,;r;mc"'"

en te l'ergeten. Vele, 'Jele kussen van je ue'ln,~O(/elJae

Ik moet nlet nu al gaan denken aan de i"'~~Tmom'" en Ni.f'frwij""

rVat zal del! wezen en nag een gaan lezeno

cds ik m'n lIrouw en kinderen maar

Dat op

106

En .eenweek late~,:

rllis,~titJ?gell MhetKerstmis.'Nu, ikvind her verschrikkeri.Jk·vo~r jullie. Ik hoop toch, datil! een .K¢rstboom hebt staan, deklnderen behoeven toch niet gestnifUe wqrdenvoorhun vqder •. J7oor .qns ishet ~~f.rgn(et..... .' .. '. .'. Micheiv~n:Pijpen uit Overschie beschrijftlater die feesidagen:

M~t ... ~er!?i2:niswaren ..• de. Kerstliederen .niet van de luc~tY;'W!"W~eigen ·ie~ef .. ·g'.aPiJeltjes ;, Be~le~ flet1is"'\efi:"on~e l'JeKErr weri:1'me'f; cnecolademelk ge'vuld.01+dejflarsdag 'kreeg ieder van ens eEln.17al~ltetYvak'hEID'HaagS~· Roa~Krbis.~··. ~o ' ..•

. g~lu~wigwa~ ilt';:rangIlietg~wEle.st ... Twe:e' appels,y e.enha:lf'pohd: f3])E:c1i1aas,vi~r klontj'es' ..... \ suU:er, .twee repen chocolade en een half p6hd

~e~jam •. Dat was ~en feestdag,' na al de ;l~.if~rilCliitb~tIhgeti. •... '.

ZiJ gaat~etl~yen. in ~he~?ningell' vo~. :eblijVeri tpch, i~ aIle eneflqe¥o:ptiD¥~tiS~h. @ndati,ksalles,lilijvertze geI6v~nineel1'spoe­. . lifli:lop' vll:no"oorIog, een spoedige bevrijlling; Hall december

';'t my'Kop: . .. .. ., ..,

1k·.moeJ.yqJ{l%~ .ql$; ik .. d¢nk .(JP{l.' de.l1UJ(!d,.die wij .hadden om tejgegge.~:·~jjet~. 'ter!e;' oge@Jlk·afg~l(Jpen~ijn·. Nu, zijn wij .p"t ..... ·• . ... s....·.,· ,... ..... ·d. . ..... .

~!,.w~e.r.ee(!<~.v.e:rqe1f.e:llde to.est(Jndzal nog wet ~o weze.n.

En" 'teen~eek·lat~r~ .. '

Wa ijn ze. vannacht aan het schieten geweest. Stolk(eeh paar cell~1;t~;\j;!!~91y,~fl:.<i~a~~.tro~.~'n~9hoenen, al aan., want hij dacht minl(~!i~:iJljrdefer:lo#lng al.fiw({rn.' .. '.' '"

. Maar . ~rt 'We~r;;tie:.¥Q!g~nde . d~~,. h~~ft hij. Stolkhoren praten met ~ijUibnu~(k~nnenj~geen G~us}: . .

He, he, e.en .maand haast om, enfin, als we tweejaqt;; lqijgen i/gp, islzet nog maar 23 maande.n. . .

Zo ,;d op

moet, hoe 7Naar zeaan

verteld en goedgelovige goei~rd

Ie

1.Jtaar Eefst zeven

I begunstigiilg van devijand 2 'hetmakeIi van afspraken terbegunstiging van de vijand' 3 spionage 4 hetvotn1en vanvrijschareii 50ntWriohtiligvan de miJitaite''rmtcht 60ngeootloofd bezit vaniwapeliS 7'beschadiging van:militairelnstallaties.

lBnvootrule'zekb'theidwordt··danll1eteen·ilide··dagvaatdmgfool( gewezeii.6p :destrafuaarheidva.ndefaaiiSticntilig! en.;v.a:rt, de '1'0-ging'.tot: dete 2levcm;delicten~. .. .'. .' ......... '.' Ze ·s<;hrikkener·toch wei eVen .van,nuze~t·~l10st)l1-ti~;<;lgen;krij~ gen:.En .zebeginnen' te:,le'zen;.Lezenili,deZe!OffiOiele,a_k1a~ht;,dat . cre'organisatie··derz GetiZenz"ongeveei4ee'n;;batfld!tJiUioel\t.wie'den';:;heeft geteld. ISo1I1l'nigen ·ktJikken,zietf er een }ijevestigiJ:l:g,m.ivan'·Wat0ze zelf hadden verondersteld. Anderen""died1eter<weten.;..~jvenizich deogen mt~.Begiiltidatalzo? zo·)begiilt;het~;.ll)e<doeJS:te~givan de··Geuzen wordt nauwkeurig;oll1schrev~n;~' JhetdQoi'l.wddely,a:n· geweld vetwijderen;van·deDuitsefbezetti:iitgsmachtm~.tge1>ruik" making van alle ter beschikking staande middelen'.:e1ll~Q:g!tatJhet verder. Over de spionage van belan,grijke :miIitaire objecten; . over de';sal'J0tage,;'iWaateenriheleiilijst· ya:ttmi:LitaireidoewIiiw.ordt opge,. s6md'te~jl door;eetl·handigefQtm1lilemng·Sgee1:li onderseheid;ge,. maakfwordt·tussen de/wilde' plannenmake.ilijJen'deenk~le ~eFke1ijk l!litgevoerde.d'adeJ:I;,·over'de,?tganisatie"id~eveel strakk~t,veeHmeer modelwordtv0or,gesteld dan. 2Je: ooii, hebben· geweten~;io1Ve.r!de 'acti~ve;'en getalsmatig.sterkesabotage ... err terreutigrQC}1en'·t:Bn­kelen ;knikKen :ja; ja.Anderen'ha:1en.de. schouders.op~sclb;1dden h:t;hoofd; ergeten\zich· .. aan···.<iiew~nzin~{Zeilezen.¥er~r.; .. Ovel"de vetgadeJ:'iqgenellinstttr:cties'~. t)verde 'll1ed~de1ingen: .ili;l~de .. Geus' waatVa1id~Dmtser.s{jvetigenS't1iaatv.ijfrU:Jintmers~~e'l1akkeni·b1ijketi tehebben gekregen, overdeonzichtbare inktdie ze,o:p'(jrdefi;van JiJz€l'diaat~~.g~bttriKthebbet1""L1it;angst·voot 'het': openenva:tt.per postverzondet1··brieven; over nunkschtlil11all1en: en .waohtwoott'lenj overdexY2l",li}sten; Z'elezen' de tekst.van)huniQeu.zen~eed1'--die lis

hun

minder.Maar de beschuldigingcllklinken ViJor emstig genoeg. En als zedat allemaal gelezell voIgtnog, oj)

bC'Wl]S1l1Hld,elem.· de

Dan een mededelingoverhet proces:aanvang UUf, in gebomv vande Raad. En tenslotte cen

negen. advocaten, door de Duitsers aangewezen om de verdedigen.

een pasr op

Il 4

Op 24 februari begint het proces. Ret zal een grote show moeten worden, hebben de Duitsers bepaald. Ret Nederlandse yolk, dat zich in toenemende mate onwillig toont, de zegeningen van het Derde Rijk te aanvaarden, dat zich steeds opstandiger gaat gedragen moet maar eens te zien krijgen hoe de werkelijke verhoudingen Jiggen. Men moet maar eens ervaren dat de 'volksvijandige' ver­halen over de terreur en de rechteloosheid van het nationaal-socia­lisme slechts vuige laster bevatten; dat daarentegen een eerlijke en openbare berechting van staatsgevaarlijke misdadigers plaats vindt. En men moet maar eens zien tot welk een verachtelijke misdaden een aantal opgehitste a-sociale elementen in staat is. De Duitsers hebben grootmoedig een aantal persvertegenwoordi­gers uitgenodigd het proces bij te wonen. Er is natuurlijk weI een selectie toegepast. Dat je als journalist-om maar niet te praten over de belangstellende burger - zo maar binnen zou kunnen lopen, is natuurlijk uitgesloten. Vijf journalisten worden uitgenodigd. Ver­tegenwoordigers van het ANP, de Deutsche Zeitung in den Nieder­landen, Het Nationale Dagblad, De Telegraaf en Het Vaderland. Voorwaar een mooie verzameling representanten van het Neder­landse publiek! Voor de aanvang van het proces worden die vijf ontvangen door de Oberkriegsgerichtsrat Gaykow (dezelfde die zich zo boos ge­maakt had op de burgemeester van Vlaardingen); van hem krijgen ze hun instructies. Er is natuurlijk geen sprake van een normale 'lopende berichtgeving', omdat immers calles wat naar sensatie ruikt moet worden vermeden'. De verslaggevers mogen het proces bijwonen, aantekeningen maken, en eerst na afloop van het proces, waarvan de duur op een achttal dagen wordt geschat, een overzicht geven van het proces 'van hoogstens twee kolom met een conclusie aan het slot waaruit het Nederlandse yolk lering zal kunnen trek­ken'. En vanzelfsprekend, maar wie had daar nog een ogenblik aan kunnen twijfelen, moet het bewuste artikel v66r publikatie aan 'de Duitse instanties' worden voorgelegd ter goedkeuring. De heren kunnen hun plaatsen innemen. Een eerlijke en objectieve berichtgeving over dit openbare proces is gewaarborgd.

lIS

klachtheette het nog dat IJzerdraat onder meer 'verbindingsofficier tusSFn de hogere leiding en de lagere eenheden' Wll;&.Ent~ze,rg:rAAt houitt dat verhaal vol. Vertelt, evenals ,hij dat tegenove~' de ~D ge­daattheeft, 'vaneen~zekere, 'DeBoer'tiitBerge:n,envanee'ti'man die zich ':Affiersfoort··naemde. De preSidentriet er dbQfheen;.'maa:kt zi¢h kwaatli'uoudrnet erop dat IJzerdtaat de verantwoortleY.jJrne:id van zich .af wi!. schui;en,en gaat ov:r op een ande~ oriderwerp~ ~~gaat~ef'daot~ de he1e ~a~, en~een;deelVar1 devblgeD;?e~ Dan m:~~ve~l:ioot'vai1: IJierdraat .argeloperl;Kiijne5wOfdt:~ehfuil(V En Z(\) vers~hijnenze, de eeh;·na.'aeande'r~·· Sbmmigerrwotdenkortver-· ht>0td, '3.it~eten<IangdU'rigaan de\:tand!~evdeld,;W:je"el'hootd -is, l:1lijfti1\t"·ti;&iaai. . ..' ~ .' '. . ...... " . Vijf? uag~ ~uren;;~ei verhoren,Elk '~e~gee~~zij1i ei~eh5marliet. S~1l1llli~enJJjebbeflrlietcveel w~ersntnd llleer.And~ren~yetiewe:gftte _ mee~~i"" hebl"lendtiitfelijk·eesloten. ihut'l.;chuid zo;.duw.tndgelijk te verkop~n. ZetreIa'en huntegenbver:ltfeSiJ;argele~ae ;veilklatingen in,¥leggelre, denad~hp{dat-deGeUzen~olfganisatie faijeen;nuiar tegendeNsB~ :gericbt"was;:oF-w:tSluitendl1est~ntd'o~~;oP'!fe1ii-eden ~ls "de';Eiigel~rr ie~HnrlaM;~etandi:w~r~.qHet;h'elpt ·~tfitrliet.;v~el. Dereol1t15aflkgaat 'ervahtiit dat. deeerdet· a£geleWlevei'kl~tingtm de waatheidbevatten';depreSidentmaakt;iichh~rhaald~lijk kwaa~, 1)escI1ul>(ligt de tJeKlrutgdeit van <leagenaclltigheid' al~ize;tlU ;wat . anders vetklaren. En als Jan van Wijk, in zijn: wanlioop;optniikf: f

'ikheb dattijdens mijn verhoor weI moeten zeggen,anders hadden ~e~~e~doodgeslagen?;woI:gteen;\V0ede:'ui,tbarsting·vaneenvan·de ~a;nID~gers~ .bn.eerl:;tii;tbt~nd:ervdQ1l.fde;advo~tvani;Var1jWij;l¢~ als dietaar bijzonderheden wi! infortneren. • tetter.he-eftzo'zij:g:.eigen;mitnier:voo. opbeden i:n;;de rechtszaru.;.uAty Jt,~p;'1lIaak!t:zickkwaadt'(iber· oJl'ke0r~ als.hij+·· andeten . oft ziemelf h~oEt;UetiGhten~vam rliet gepleegde.d~denlofNan;laaghart~ge;mo~ tieve;lii ifJillilend'v~nwbede. sQms,&triemt hij zijn;prolesfendtll'6,r de zaaltiw~pat~b;eer;op~l<trer.doot;aank1,agerofpresident afgeblafti;Ies Korpershoek probeert zo correct mogelijk op.zte.;ttedenjtin.Zijn?¥er~ ftlltilfaaidekjasje.enslobberbroekyindmk ite; ~ken .0p·de':r~btets. -~Ikhad:me ntiig;nooit zo'zeermiIiWrigevoeIdalll'd8:l;tl' .4ih.de"fJeehts".

'bestemd voor kippen om de beklaagde. te ontwapen(~n.

later De Boon weervoor een

IS daneen

van rechtop u':v,;!:.",";.w, beseffetl 'z.e-;' d,aar -kuni1eri z'e

Ze--' a;ntvvootdC!l COfxect

H1H1

vast aandie' gedachte: w~thaddenzealmet'al gedtmJi:!H~t;waS toeh:vt)lkomen buiten proportie'o1Dr uaarVo6t aldiedo@dstrafi'en te':eiseH:! ~n kandiegedaehte 'niefbinJien ·houden.aIs~X()ok~Jde doodstraft~genzichhoorteisen.~Ik;de'dood~tfaf?lk ded6ud~t~af? Nee; : daVlmllnieU NJia~end kijkt. hij·rond,: .er~~1l:('&~ett;Ui:g~'Q;at liijhet. verKeeru'verstaahi .heefti e)) zijn .mak1eefs.il1oeten:;hemtabot knikkeIttekeanen .geven d.athij :ge)~d\gehootcfheeft. DeY<il<l't)ds~f. Terug gaan zeweer, mde vrachtauto's, .naar Scheveningen.i~~n beetjesti1 misse~en~ maar: J)ieUerneeF.~esI~~etK:zeprol?~relJc~lk~'ts gedachtewtepei1en,.uitingtegev:en·aa1t:hyn ei;gen ;hoOPi.ov,~rtUigtng·, bijna;dathet;;a11emaalnietlk;an~dat' b,~t:\1ht£is£;yanidie:aa,HW'agefs~ passendiinhet·spel··van,geestelijke;mis)m.n,delingdatnu:a1;2ohling met;he1i gespeeld is. I' Te:rug:in.de.q,etWaqhten~IWachten\de.~eleiverdere'2Jat~aa:~~:dt l1ele:;zomta:g:;!Tot:'maandagmorgen~::~Jf;g~:~t:Weelt:'lfIl~·~Dc.m Haag, voorhetaanJ10ren.vande·pleidocdien.Zebettede1l:ide;Feehts~ zaal~nemett\hu:n\ plaatsenweer in.Ke~sttIaatverscliijilit:l~etfe~l1 kapot!',e~lage:n.gezicht.ondet de;wol):den1tinderf1tetbloeltli.~~,v~m&e avond ishijdoQr een ';bewabr l!}etrapt+0p'.;ITet1bezit van:€en:gtd~Je PQtlood.ViefLI<feer ;dedoodstmf waserctegen;;hentgeeist. Me~i@ll sleutell;>o$ j;S.b,ijafgetuigd,lzijngezichtstpkgeslagen. Ma~:F0K~esjH~at is;,niet ·1iebrekien.·Uitprotestheefthijegewelgetd 'zijn;gezifi1tt:;~frte wli:ssene'ntitt sIaat nij uaaF,i.1e"'end;,l!}ewijsvoQrde tmet1l6d¢D5v;an zijn'Jrye,wakers~

me;ptesident ·riet hem aan,vraagt'hoe;liijlllin diei verWot1d .. ~g¢il kiontt;;Uit"voorzorg .'niet;:weeriopni~uW)~n (~ijn:~elmis1tl:l:Ird'ellttte worden, antwoordt hijdat hij gevallen is •. Maat';:zelfs in;de;Stim~ tnwtgsliei'i¢hte vl:),mde ,poJj:ti¢kediefist van:.het:nijksComrirrissanaat die.opf·Ii~anaartwordefiverzbnden;lia1'i. de~e];1ijnsefba;~en~ ;~otdt di~ ifi'f:Wijfel;getrdkke1f:':De. aard van;d.e:ve~~I\dingen;m~~tedat vrij <>n""aarsehijillijlL De atgeroe))emdruk wasienvat pijillljit.:J ~aar­~lijik:e1ijk.o(;k; vooride·;presldent~. ~Ietwatpijfilijk', niet vabwege/de mishandelde: terdoii>dverootdeelde .. na:tulldijk~ ·'maaE. ,vaiiw~gejhet ,ttopag~ndisti!lch.· effect :,tUet is"zeett6~et~etltett:datde:Y0Qr~t~ffe~ Jijkehouding:;YaII: hetgerechtshbf indez:e zaak'uoor de l'¥andeIin~en

122

van kleine mensen op de achtergrond in zekere mate bedorven werd'. Overigens, erg ongerust behoeft de schrijver van deze Stimmungs­berichte zich niet te maken. Zelfs in de uitsluitend voor de eigen hoofdredactie bestemde verslagen maakt althans een van de aan­wezige journalisten (aanwezig immers om het Nederlandse yolk het bewijs van rechtvaardigheid en gerechtigheid te geven?) geen mel­ding van het voorval. Van de anderen zijn de notities niet bewaard gebleven. Dan worden, tot hun verbazing, nog enkele beklaagden naar voren geroepen, om een paar vragen te beantwoorden. Hollaar is onder hen. Waar de schetsen voor gediend hebben, zo vraagt de president hem, die hij van Vlaardingen had vervaardigd, en waar verschillende gegevens op ingevuld waren. Hij is verwonderd, Hollaar, haalt de schouders op - die vraag is hem immers tijdens zijn verhoren al verscheidene keren gesteld, en ook al eerder in het proces - en ant­woordt weer precies hetzelfde als al die vorige keren: ze waren aIleen bestemd voor de groepsindeling van de Geuzen, bevatten geen militaire gegevens. Hij mag weer gaan zitten, beseft niet in het minst dat hij zich met dit antwoord het leven gered heeft. De pleidooien beginnen. Twee van de advocaten hebben zich ermee belast, buiten de verdediging van de hun toegewezen clienten enkele algemene aspecten van de Geuzenorganisatie te belichten. Het plei­dooi van de eerste heeftniet veel te betekenen. Hij wijst slechts op het kinderlijke van de organisatie, op de invloed die de gebeurtenissen in Rotterdam in de meidagen op velen van de Geuzen gehad heb­ben, op het feit dat zij zich de draagwijdte van hun handelingen niet bewust zijn geweest. De tweede advocaat snijdt een belangrijker, een principie1er punt aan. Een punt waarmede de levens van verscheidene Geuzen zijn gemoeid. Uitvoerig heeft hij zich verdiept in de Duitse strafwetge­ving met betrekking tot het begrip spionage. Slechts voor het 'hei­melijk of onder valse voorwendsels' verzamelen van inIichtingen heeft de Duitse wetgeving de doodstraf vastgesteld. En noch van heimelijkheid, noch van valse voorwendsels is in de meeste gevallen die hier ten laste gelegd zijn, sprake. De inlichtingen die werden

doorgeg~yep:){\lrt!9fft?Jl.y:,eelalqbjeGten,~e . ~:Q5?lF:AWze~9~~' ~~.9,~~:; landers dagelijks in lt~tyq()r,bijgAAfi W~J;ge~~~:p.ko)1~efi'Ygr~e1l;' Hij conc1udeert derh~y~ 4at.YQ()r. 4e~e~sP~lll,gigWg vans:pionage geen d()(l~~t~aJfen~,~ePc.Wsq1;tl~l1Wig~s:P~~I!~l1t'i: .i .. '. i.'. '.. : ,'+' Dan vol.\WJl. 4~ .. RJeid.ooiel1 ,,(lor. el~.van deJj~lday:gden,iID:?:Qn4etlij.~,

~~~t~~ri;~:~~1~~=~~~\ji;~lrjf~~~~i4;~; bereiden, ze weten dat het onmogelijk is een w.r . "KevelF~effk~gi op ttl q()HlW$ilJi()Rij.Ni~'*·~i ~~~1l; .. !~.e§~tf~~i~!~~i~!e~~~~i .. ~e~ en daar, incidenteel en nooiprmcipieel, een kleine. ver~cilt~g.1{at,t

:~r~~~~~:~~~~t;:)i'J~~:J;~:i:~~~1~~f~~i~;~~~:~~: ·onmach! •. v?ji911Xe~sf;Pi19g, wee~j~nderenJiij . ·de.. . geestelijk achter:d.~pw~~f~Yetw~iQ1··· . %Ii: sympathie voor de~~~:l}~n'z9r~~:p.:tQeY~r9;'~~~X!rf~ilSi0'~~;'.>i De volgende dag, dmsdag 4 maart, zal de wtsp.raak vallen~Deshow. W9;rg~ v;<).()rtge~el~ ... '~tegen:w:o~n·Wgheij ~aP,J~e~~. /.QiJt~ . . i!~~~~E'i!~'········~Y.I'{+~'f'~""&'''',* aiWw:e~lgeJI:r\l.rnabst~ll.aall. .Z1J1:lJ.tQqfdt:~.,... )­V!ln,t1jp~4:B~~fP#~~:11~~~e~;;~pzijn) m~eR: z!~;reeF;;cee;f:[;i"l:n:@ntl'erd:()aJ:;;·of1ri:e~iBti?~J::ri·:wllrarO'nae~reefi.···· generaal waren aanwezig om van de';;'i[i ibrsI;>paaOO! tie' ··ktin~e·fiftmele:srl1UII'en.;fcGo k:i~'We!b~:'Getstap@m~rl'nE;)rt v:i3!:haZr.le,~ rei·' aard Jel:i:ral'1g'jJ"va[retL\ Pl'eSient WU';·ni@Elsite:n'a]l!:m· gaan'~ s:~ aan~;t'e-r:Wij 1 'd.et• ':recfl:!l:t:et's: van:' hl:l:llplfaia~sertf apstonde:n 6Pila's'ae''1:i:t'6sidenh ~ de' u~tspjJaalti~00'r~

~~~n~r;dv.slaZE1(4ra~;.19j&&tIQ()b,e.lbl~~~t&v.~at~~£,.d.~ie . .ui'laf~,aQd~ira;f: Ja~ KiJ~e,.4Cijaar,.ver;te~e.~WQordlg:e·r~ ~iermaaL}fQodsiJ;aL. ..•. . ' .. '. '.

~~~o:~~;l~~~~~:;:~~~:t:ir~~~;~~~~~J~~~:~~i~;;'" •... 4~eJ;lctert J<e~.s~q~t,~~j&~r.on~.~rwiJzerl ~{i~ml'!:~~9:qqgs~f~)f

124

bll'eern",a! doodstraf

vfeerniaGl"}.ts-ins

128

eenuitdagende, de de Duitsestaatsleiding in onbeschaamde

soldaten, ge~

tot week vermeerderdeD, moesten-vClorZover ze nie.t als op.,.

moesten worden - eveneens een bepaalde terreurgroep

groeide het vermQeden sen apvallende

nachtelijke datbepaalde kringenniet aIleen met Engelse vliegtuigen poogden in irIding te doch datmenOQk,.hetzijv·ia vliegtuigen, via andere geheime bepaalde

en richtlijnen Engeland diepgaand onderzoek van a1

b;l:nnengekolnen meldingen bleek 11it bepaalde, terugkerendebijzonderhedenin de

vandeze vijandige daden de COll-

, dat man in geval mat een enkele, weliswaar wijdvertakte,

duidelijk volgens sen strak systeem opge"1:)ouwde an geleide organi.satie te doen haC1., Het was duideltjk dat. het ukte o.ok maarenkele leden VEl:n dezebende te pakken.

krijgen, met zekerheid hele organisatie opgerold Z011 kunnen worden~ Na ge

bevelhebber van de

enonderzoekingen samem'lerking bissen de

weermachtendebevE11hebber van de Sicherh.ei tspolizei en de SD in Neder-land het de Duits.e in

Gerst twee laden vandeze te arresteren, Zoals reeds vermoed kon na ui tvoerige verhoren de genele organissttie. die zion 'De Geuzen' noemde, en die zi doel gesteld had door middel van geweldde Duitse te verwijdaran, ontdekt worclen"

mot:lVe;n:ngell van net vonnis, is Hummers van hmnelijk geell ienkel \oF.'iOlJ~Lpla,u handen van de Duitsers is gevallel1 ; van de nummers van 'De

veertien in totaal-

De t;euzi;:llo:rga.1l1satle

11Bt d-G·sI moest hat DuitS9 en h_Ht· lctnd. "ui-t zic:h 'Ti3.rl

te rnaken v'oor

clieIldsIl de oI1der<bevelb.obbers

aanwuzlngen speciaal te verkrijgen van de Engelse generale staf, waarmede men via geheime zenders in verbinding stond. De Engelse en Nederlandse regeringen in Londen zouden over het bestaan van het 'Geuzenleger' zijn ingelicht en er rekening mee houden ... Het 'grote alarm' zou 14 dagen tevoren Cd.i. voor de Engelse invasie) door de Engelse generale staf aan de leiding van de organisatie doorgegeven worden en dan zou alles klaar moeten zijn ..•

Overdrijven, overdrijven, steeds maar weer. Zie, hoe de kabelbe­schadigingen in Vlaardingen en omgeving worden beschreven. Een gering aantal kapotte telefoonkabels, en hoeveel daarvan waren veroorzaakt door langsrijdende vrachtauto's, hoeveel toeval, het werk van kinderen of baldadige jongens? Dit staat in het vonnis:

De onderzoekingen leverden het bewijs op dat in het kustgebied in het westen van Nederland en speciaal in het tot het operatiegebied behorende deel van de provincie Zuid-Holland al getalsmatig sterke en bijzonder actieve sabo­tage- en terreurgroepen bestonden, die al in de late zomer en de vroege herfst van 1940, doordat zij actief waren bij het bemachtigen van springstoffen en het plegen van sabotagedaden aan kabels en telefoonleidingen van de daar liggende Duitse weermachteenheden, gesignaleerd werden

En de wandeling van de broers Keesmaat met de jonge Louis van 't Hoff, de vlugge, bij ingeving aangebrachte snede in de kabel in het Vroesenpark?

De sabotagegroep Rotterdam-Noord onder leiding van de beklaagde Keesmaat vernielde in novembeT 1940 de verbindingskabel van de zoeklicht-

batterij am Rotterdam op verscheidene plaatsen dermate omvangrijk,dat de zoeklichten gedurende de in dedaarop valgende naeht plaatsvindende Engelse vliegtuigaanval op Rotterdam niet in werking konden treden.

Dat was pag niet genoeg geweest:

Ontelbare andere sabotagedaden :l-n het hele bezette Nederlandse gebied aan aIle mage lUke inrichtingen. installatios en vaertuigen zijn met zekerheid op rekeningvan deze volgens vooropgezette plannen georganiseerde sabotage~ groepen te schrjjven en op de aanstichting vanIJzerdraat en zijnonderbevelhebbers terug te voeren.

Tot bijzondere boosheid blijkt de krijgsraad zich opgeblazen te hebbel1 over de zgn. 'Gewelddaden tegen Duitse soldatenen terreur tt:gen Ncderlanders';

Zeals reeds aangeduid, had de leiding van de organisatie behalve sabotage tegen militaire doelenoak gewelddaden tegen Duitse officieren en soldaten bevolen. Hierb~ trad de misdadige gezindheid vande aanstichters en daders op bijzonder gruwzame wjjzeaan het daglicht. Men bleef in z~n liederlijke gezindheid niet eens staan de eenvoudige sluipmoord, maar daalde aflot de gemeenste gifmoordmethoden van de meest ongecultiveerde wilden, am de moord voar het argelaz6 slachtoffar nag bijzonder smartelijk te maken.

wat valt daar dan allemaal onder? De moffen-champagne, de knuppels van Van 1\1 uyen natuurlijk, en ook de naar aBe waarschijn­l~ikhe:id aan het f~mtasierijke brein van de vijftienjarige ZOOli van J.Jzerdrnat ontsproten gedachte, Duitse soldatenvergiftigde potloden

in handen te spelen en vergiftigde punaises te bevestigen aan de portierkrukken van Duitse auto's. Die gedachte had - hoe? - zijn weg gevonden in een van de Geuzenkranten, niemand natuurlijk die er verder enige aandacht aan had geschonken, er waarde aan had gehecht of die werkelijk gepoogd had dergelijke plannen uit te wer­ken. Maar voor deze krijgsraad gefundenes Fressen. Zelfs de vermoorde Ko Boezeman wordt niet met rust gelaten.

Op deze Wuze opgehitst en van elk menseluk gevoel beroofd, gingen de daders ook zonder gevoelsmatige remmen aan hun misdadig werk. De ondertussen door zelfmoord gestorven be­klaagde Boezeman gooide 's nachts een argeloze Duitse soldaat achterwaarts in Rotterdam in een gracht. En

dat moet er dan natuurlijk ook weer even bij

nog zo menige Duitse soldaat - het ZUn er in de loop van de maand vele geworden - die, eerst lang vermist, daarna in een gracht of kanaal verdronken werd gevonden, of in het donker van achter neergestoken of's nachts als wachtpost neer­geschoten werd, is slachtoffer van deze infaamste van aIle aanstichtingen en ophitsin­gen geworden.

Deze aan het brein van de hem verhoord - en vermoord - hebbende sD'ers ontsproten fantasie over Boezeman werd zelfs aanleiding tot de grootste juridische farce die tijdens het proces werd opgevoerd. Tijdens het proces nog werd deze 'moord op een Duitse soldaat' aanleiding om aan de aanklacht tegen IJzerdraat, Kijne, Kop en Leen Keesmaat een achtste punt toe te voegen: aanstichting tot moord. Ondanks protesten van de verdedigers ging de krijgsraad hier in eerste aanleg serieus op in. Uiteindelijk heeft blijkbaar zelfs deze krijgsraad het al te dol gevonden: in het vonnis worden de

belclaagdenop dit puntvrijgespJ10ketlmet de motivering dattenge­volgevan' dedoodvan KoBoezeman ;nietmeer was .na te gaan of liij ~ijrr'da:ad'begaanhadtengevolgevan de ophitsingvanan4el,"en. 0ver'de ~t()p'.en de verbindingntet.Engelandismenkort en duide­Iij:&:. Hdewelde Duitsers zouder twijfelbeterweten,heeftJJze'rdraat hun hier onbewust in de kaart gespeeld:

IJzE3rdraat zelf verklaartda.t b.ij dezerapporten en pl~tt.egrond:ei1 aan een hoge.re leiding ·heeft vers$rekt .. tel" door.geving naar Enge I and via ongeveer. tien. geheime" zenderswaarvan ruj de plaatc:sing niet kEnmenofvertellen wH. H@e;we1..niet;'aang;enolPen wordt da.t IJzerdraat ,rl'e.g een 'llogere leiding'boven zich had, ' .. moet'toch op grond van sedertclangetijd g~dane waa.:x:nemingen metzek:erheid veI'llloedw.o:rden. dat aan hem eeno,f andere' zonder twijftelbe­Jtaande geheime berichtenweg naar:Engeland, hetty via.' geh~ime zenders of doormiddel vf;lJil vissersschepen, bekendw'as' en dat hij de rapportenopdeze manier werkelijk doorgegeven heef,t.

Enzd gaathetvontlis ~erder, vele tientallen pagin,a'slang, i~ de algem.ene be$chouwing.e~, In .de besp~eking van4e daden. vall ,aUe Gt:!kert afzonde~lijk.:ui eetl h()ofd~tuk over de juridisch~ waarde­ring van de Geuzendaden wordt kort ingegaan op het begrip spio­il~i!~;e.De president van de krijgsJ1aadkomt tot.eenbeschouwing ~'\Ie~;ditbegrip' die.; de. advocaten de·.haJ1en te' berge ·doet rijzen. N.oo~~elijk voo:rhet begrip'spionage:'is;dat heimelijJilieidof \I.al~ ,vo0rwelldsels aanwezig· zijn;·tevens is·J1eedsde bedoeling om d:iei!lllichtitlgen aan devijl:\nd. door. te;geven;stIafbaar. HeVvalse .vooJjWendsel',behoeft .dus niet, zoals de verdediging heeft gesteld, aanweiig tezijn.· En ¥OOJ1. de 'heimelijkheid" is,hetnietnodig dat dei!llli~htingenvia;sh:tipwegetl of's nachtsworpenverkregeni- vol­doende is'a1~datmen zonder toestem1ningvande militake autori-

teiten gegevens over militaire objecten noteert. En op de opmerking van de verdediging over de onbelangrijkheid en de openbaarheid van de objecten wordt geantwoord: 'Het komt er helemaal niet op aan of het ene of andere object geheim is of niet; want in de meeste gevallen zal de dader dat zelf niet eens kunnen beoordelen'. Simpeler kan het niet. Zo worden de pogingen van de verdediging om op deze principiele punten iets voor de beklaagden te bereiken, verijdeld. En zo worden niet minder dan negen Geuzen ter dood veroordeeld uitsluitend op het punt 'spionage'. Zo gaat het ook op de andere punten van de tenlastelegging. Voor 'begunstiging van de vijand' is het niet nodig dat men de vijand werkelijk begunstigt. De loutere bedoeling de vijand te begunstigen is volgens de rechtsopvattingen van de Duitsers al voldoende. En laat de verdediging zich maar niet druk maken over 'minder zware gevallen' van Feindbegunstigung. Daar is geen sprake van: uit het karakter van de Geuzenorganisatie vloeit zonder meer voort dat elk geval van begunstiging van de vijand door een Geus als een zwaar geval moet worden aangemerkt. En dan, eindelijk, komt de krijgsraad tot de apotheose van dit von­nis, een apotheose die zich in het bijzonder over de hoofden van de beklaagden heen richt tot de Duitse bazen en tot het Nederlandse yolk. De voorzitter, Kriegsgerichtsrat der Luftwaffe Meister, slooft zich uit en hij krijgt later waar hij op aast: een pluim voor de 'voor­treffelijke' wijze waarop hij het proces heeft geleid.

De Duitse bezetters in Nederland hebben er steeds naar gestreefd om tegenover de bevolking zeer nadrukkel~k correct op te treden. Door militaire en burgerl~ke autoriteiten is b~ aIle voorkomende gelegenheden steeds weer benadrukt dat w~ niets tegen dit Nederlandse volk hebben en het ook geen onrecht willen doen ••• Als nu echter door bepaalde kringen van het Nederlandse volk, die er wellicht belang b~

l~~b'hendatdevroegeretoestan:den blijven bes}taan, de .tegemoetkomende houding vande beztettingsmacht en van de Duitse autoriteiten alseen tekenvan.militaire of politieke awakheid iNord.t uitgelegd, en als zij zich daar­do~aangespoord voelen. tegemoetkomendheid mekvijandigheid o.f terreur te. vergelden, dan rodgen .zij· zi.ch. sens voor alt.ijd gezegd weten: wijbevinden o.ns nog in een oorlog, enwij zijn koud en meedogenloos besloten deze oorlog. te.gen.Engelandtot een .succesvol einde te hrengen •.•• Wie dan gelooftde Engels.e oorlogs­mt:H~ht hulp te kunne.n verlenen of in het belang. van de Engelsenhie.r in het land een o.p.standtegen ll.et Duitse bezettingsleger te kunrtenaanstichten, 'die valt, hoe . dan ook. RE£t·is onsmet onze oorlogsdoeleinden bittere @,rns:ten we hebben·bepai;l.ld. weI iets andel'S te doen dan ons in deoorlogmet de goed~ moe<iige kalmering van v.olksophi tS.ers en, samen.,.. zwe.erdersin. te laten •.•• Ret is <iaarolIl.

belangvan deveiligheidvan. het. Nederlandse Yolk .." .destraffen zo bepaald moetenworden.dat zijin de toekomst.een afschrikwekken<i voor­bee.1<i Vaor diegenen vormen, die misschien gel'oven nogop deze.lfde of vergelijkbare wijze op:tekunnen treden. De op spionage, het deelnemen aan vrijscharen en sabotagegestelde strafis ondubbelzinnig de doodstraf. De beklaagden die zich aan e.en van deze· handel in­genhebben schuldig gemaakt hadden dei-halve oak slechts de doodstraf te verwachten.

En dan, tegen het einde, legt Kriegsgerichtsrat Meister nog de na­druk op de 'verregaande zachtmoedigheid' waarmede de krijgsraad, de omstandigheden in aanmerking genomen, is opgetreden. Voor zover jeugdigen terechtstonden (de twee beklaagden bene den de 18 jaar dus) heeft het gerecht volgens de desbetreffende bepalingen van het Duitse recht vergaande mildheid betracht en uitsluitend tot gevangenisstraffen veroordeeld. 'Dit zelfs in een geval, waar de jeug­dige dader handelingen begaan had, die uitsluitend slechts met de dood bestraft worden' (hier wordt gedoeld op Jan van Wijk). 'Bij de beklaagden die uitsluitend tot vrijheidstraffen werden veroordeeld is het voorarrest op de meest vergaande wijze afgetrokken .. .' VoIgt nog de mededeling dat de rechtbank zo menselijk was, slechts daar tot verbeurdverklaring van het vermogen of tot geldboetes over te gaan, waar vrouwen of kinderen niet door deze maatregelen getroffen konden worden of het bestaan van een zaak niet in gevaar gebracht werd, 'waardoor wederom onschuldigen van hun arbeid en brood beroofd zouden worden'. De president is uitgesproken, de zitting wordt gesloten, de zaal ont­ruimd. Bij het uitspreken van de vonnissen hebben ze elkaar eens aangekeken, de Geuzen, ze hebben, als ook tegen hen zelf een dood­vonnis viel, nauwelijks gereageerd, hebben de schouders eens op­gehaald, oftegen hun naaste vrienden offamilielid geglimlacht. Een enkele laat enige snikken horen, maar tot de meesten dringt het nog altijd niet door dat dit bittere ernst is. Ze willen, ze kunnen het nog niet geloven. En daarnaast hebben verscheidenen de vaste wil, zoals een van hen het later uitdrukt: 'ze zouden aan ons geen 101 beleven'. Ze drommen samen, met hun verdedigers. De veroordeelden felici­teren de vrijgesprokenen, de vrijgesprokenen bemoedigen de ver­oordeelden. Gratie? Ze zijn het er onmiddellijk over eens: voor de tot vrijheidsstraffen veroordeelden zal niets worden gedaan, om de volle aandacht op de terdoodveroordeelden te laten vallen. De ad­vocaten zullen gratieverzoeken indienen. En dan? Afwachten maar. Ze gaan terug naar Scheveningen, een grote verhuizing vindt daar plaats. De achttien terdoodveroordeelden worden bij elkaar ge­plaatst in twee keer negen cellen tegenover elkaar, vooraan de mid-

delste gang van de Cellenbarakken. Alles wat met enige mogelijk­heid zou kunnen dienst doen bij een poging tot zelfmoord wordt uit de cellen verwijderd, de luikjes in de celdeuren blijven open, in de gang lopen voortdurend Duitse bewakers heen en weer.

De stemming bij ons in de periode van 4 tot 13 maart was bepaald optimistisch. Praktisch iedereen rekende er op. dat de vonnissen niet voltrokken zouden worden.

Het zijn eigenlijk wei gezellige dagen geweest en wij hebben nog betrekkelijk veel gelachen.

Dit zijn uitlatingen van twee van de achttien terdoodveroordeelden, van twee van de drie die uiteindelijk gratie kregen. Ret is moeilijk, bijna onmogelijk, je in te denken hoe die achttien die negen dagen hebben doorgebracht. Roe ze, ieder naar hun aard, heen en weer geslingerd moeten zijn tussen momenten van de diepste wanhoop en vertwijfeling en ogenblikken van uitgelaten optimisme, waarin zelfs plannen voor de toekomst werden besproken. Ze hebben elkaar hun levensgeschiedenissen verteld, hebben elk op hun beurt een makker die diep in de put zat, trachten op te beuren, trachten nieuwe hoop te geven, trachten te overtuigen van de on­mogelijkheid dat de moffen ...

Ret is begin maart 194I. Nederland heeft nog geen tien maanden Duitse bezetting gekend. Ret zijn maanden geweest waarin de Duit­sers geprobeerd hebben hun vriendelijkste masker op te zetten, waarin ze emstig gepoogd hebben het Nederlandse volk - het 'Ger­maanse broedervolk' - te winnen voor hun eigen, hun nationaal­socialistische overtuigingen en doeleinden. Pas in de laatste maan­den zijn ze zich duidelijk gaan realiseren dat die politiek geen schijn van kans maakt; de bezetting heeft hardere , accenten gekregen. Maar die maanden hebben de Geuzen niet meegemaakt. Die maan­den hebben ze hier, in Scheveningen doorgebracht. Ze kennen het hardere gezicht van de bezetting nog niet, ze hebben het aIleen er-

De achttien mannen, die in de strijd vielen, zijn hiervoor het bewijs. Voor ons allen zullen zij zijn .een lichtend voorbeeld. Ret beste deel der natie zal er door hun voorbeeld van doordrongen worden, dat geen offer te groot is voor de strijd om de vrijheid.

Dat is de zin van hun lijden en van hun dood. Ze hebben zichzelf het antwoord op hun vraag: wat hebben we dan al met al eigenlijk gedaan ?-nooit kunnen geven. Maar zelfs al zouden de Geuzen de Duitsers in militair opzicht geen enkel aantoonbaar of meetbaar nadee1 hebben berokkend, dan nog hebben ze onschatbaar veel ge­daan. Zij zijn het geweest, IJzerdraat, Kijne, Kop, Keesmaat, Wielenga, Boezeman en al die anderen, die a1 in de tijd, toen Nederland nog in een geestelijk luchtledig verkeerde, de overtuiging, de bereidheid, de moed bezaten zich te weer te stellen tegen de invallers, de vernie­lers, de overheersers van ons land. Zij waren de eersten. Zij zijn het geweest die van meet af aan getoond hebben dat op onderdrukking maar een antwoord past: verzet. Zij hebben datverzet gepleegd, op hun eigen enthousiaste, onbeholpen manier; zij hebben in dat verzet bijna alle fouten begaan die maar te begaan waren. Zij waren de eersten. Niemand, bijna niemand in Nederland had ook maar de geringste kennis van illegale techniek ofillegale taktiek; men moest die leren in de harde praktijk van het illegale bestaan.

Zij waren de eersten.

Anderen hebben, gedurende de vijf jaren

van de bezetting, in het verzet meer en be­

langrijker werk kunnen doen. De daden

van de Geuzen waren op zichzelf niet van

groot gewicht. Wie zal het tegendeel

beweren? Maar zij, de Geuzen, zijn het

geweest, die velen in den lande hebben

wakker geschud, die in en door hun dood

de afkeer jegens de bezetters hebben

doen groeien, de bereidheid tot het bieden

van weerstand nieuwe impulsen hebben

gegeven. Het imposant verzet uit de jaren

'43-'45 is geen ogenblik los te maken

van dit pril begin.

Zij waren de eersten.

gebracht.De r~lletjes.in ,de.Am$1(ll'damse J;04enhQek,waarbij~eb gewapende Nsn'er het leven verliest~de tpevallige'Qotslngvaueen Duitse patl'ouillelllet een Joodse.kubkplbeg"oatziJn niet1neer/~an deterloops,e ,...niettetPin aan qeJi)Uitser!viu !iegegeven sitllatiezeet Welkollle-aanleidingeu, . . Maar ze. vetgissen zidr. Alllsterdwm;b:ar:st I<is in:~.eeu staking,enkele omJiggend:e. steden .volgen.DeDllitsel's, Fealisereu'~icb;:h:u1X ~eFgis, sing wellicht niet eens: Te opgetogen zijn zeover de!sneR1:~id)'w~ar~ meeze d~ staking Qndet dekniej.hehben.;Datze'1l'lp,la~t~!)¥a1X1ht~; onrust en nieuwe bereid:heid;tQtverzet.in~de!.bandhebb~)i~g~werkt; bese~J1ze;·niet.Ze;;gaan VPQl'~"3Rl1st"'~aIlllte~ gehQQx~~a:~etd; onderwotpenheid~. VOE!Jlbeeldel!i. n;loetell;iet· kon:teu;. ... .' .~. £1 " i .~:~) Die voorbeelden komen.Het hele Nederlandse yolk mbethet~et¢.n; Daarolll,wotq.tJaanhetpfoces tege;nde; .QellZen e~;Q,)' ze~~1'ejim;aJi¢ van openbaarheiq gegeyeB;. l)a~h:01l;l;;wotdeijel)ye.J:'slagge~~~s;;:tt~t; genodigd.Daarbm·,kvljgeJi. die·dei 'iustl1).ctie' dllt:·hetNederlat1'~~e yolk uit hUB;\\erslag;leriIj.g71ai.moeten kThJtUi~n·trekke:t;l.MllafolllJ~l He!' is Qo10.te lezeuuitde; wO.Qfqeni:v:an.;de president.;Ya:P,4"e ~~ij"gs .. raad, nahe:t uitsp;r;cke:n0y.an';de',yonmssen;, '. ,'f;".,; De Dui~sersvergissen.~ich. weer .• ,'l1e~;·.Nederlan"dse •. JVQ:~'hQ~;r$.yan het procesrleestde= ~",ee~0Io1l;l;_ ve:rS1age:n.ye:rnee::$ltlvaiW het:flco:t dat de aCllttien heeft.getroffeu"l1et Nederla:ndse vol~;Jto~ter·;l!!i~t doortotlru.st, 'k'aImte, .gehpsm;aalDheid,·· ;or):peffl0r:PeMeid~i' . .pe Duitsers vergissell.zieh,· zoalS!:?:e71ich .de hele.;oo.r.Jp~;.dQorinde mentaliteitvan de Nedel'landetszulleu blijven\yel'~s.sen;;:Ne;defl~nd is verontwaardigd, rbept - voorlopig aIleen nog maar in het eigen getergdehart - om wraak voor het aan de achttien, en door.henaan Nederland, bedreven onrecht. Laat onshet woord gevcnaaneenillegaal'blad'; Nietheteefste van de lange reeks van @ndergrOlldse bla<;len·.:..;.dat'zolrnlet meeryer~ schiJnen. Maar'aan het vierde. Aan HiltPacri~b,dnjul.tIg49.,~l:1s eenmarrs151ad vo.6rhet eerst· versehenenondd:idetitel'N:it!uW$bctef van Pietec ~t Boen; In het nun:iJ:iJ:er yang april 1941' schltijfthetiover de executiest

Uw op het weI dezelfde zt]n geweest ale de mijns: eerst veroIltwaardiging tot machteloze woeds u.it­barstende, daarna gevoelens Vfu'1 bswonderi:tlg en dankbaarheid voor en jegens deze, voor ons tot nutoenog 'Onbekende Soldaten' en ten~-

eengevoel van schaamte over gedi'ag.

Wij ro.epen het onszelve en ook U toe: Ziet hier van het beginsel, dat

honderden mal en hebben verkondigd:. 'Pen Vaderland Getrouwe, ik tot in den Dood! • Walk seh llobel voorbeeld gaven daze heIden (ms.

hun levenwaagden zander snige zucht €leI', roem of voord:eel, . dochmetgrote kaus

zullen vinden door de hand

maarkonden en dat met inzet van Welk een voorbeeld voor ons.

enjongeren.die geneigd am nag enige reserves temaken. terwtil het Vaderland van ons sisto ..

Hitler zalniet overwinnen! Het nazidom is niet bester.nming ouzer Christelijke bescha~

• Deleugen. het verraad. het brute geweld~de der geesten. de dictatuur ,het de machten Vfu"1 het kwaad die sterker tegenstand ontmoeten. naarmate

monstrueusar vormen aan:nemen,

Hoe komt het, hebben velen zich vaak afgevraagd, dat de vonnissen )n het Geuzenproces zo zwaar, zo onbegrijpelijk zwaar zijn geweest? Want, zoals ze het zelf tot op het laatste ogenblik gevoeld hebben, zo was het toch ook geweest: wat hadden ze al met al gedaan? En dan wordt er dikwijls gewezen op de februaristaking. Door die staking zouden de Duitsers besloten hebben tot een scherpe re­presaille op de slachtoffers, die ze toevallig bij de hand hadden. Het lijkt noodzakelijk om die gedachte weg te nemen. Het proces was al begonnen voor de staking uitbrak. De dagvaarding was al verscheidene dagen daarvoor gereedgekomen, en die wees al duide­lijk in de richting van een groot aantal doodvonnissen. De oorzaak voor de strenge aanpak van het Geuzenproces kan niet gezocht worden in die twee dagen, waarop Amsterdam gestaakt heeft. Hoog­stens - maar ook daar is geen enkele concrete aanwijzing voor - kan de februaristaking er mede toe geleid hebben dat er niet op grotere schaal gratie is verleend. Maar er is een algemener oorzaak, een oorzaak die - vreemd genoeg - zowel geleid heeft tot de februari­staking als tot de achttien doodvonnissen, een week later. Die oor­zaak moet gezocht worden in de groeiende tegenstellingen tussen de Duitse bezetters en het Nederlandse yolk. De periode waarin Nederland de kat uit de boom gekeken had, afgewacht had hoe de bezetting zich zou gaan ontwikkelen, zich in slaap had laten sussen door de meevaller van het gematigde op­treden van de Duitsers in de eerste maanden, was voorbij. Langzamerhand ging Nederland ontwaken. Enkelingen, maar steeds meerderen, gingen beseffen waar het heen zou gaan. Steeds meerderen gingen de behoefte voelen zich te weer te stellen tegen de nazi's. De Geuzen zelf hebben daar in niet onbelangrijke mate toe bijgedragen. En de Duitsers gingen zien, hoe hun bezettingspolitiek in Neder­land, hun poging tot verbroedering, tot mislukking gedoemd was. Ze hadden zichzelf maandenlang wijsgemaakt, hun superieuren in Berlijn voorgehouden, dat Nederland met vaste hand geleid zou kunnen worden in de richting van lotsverbondenheid met Duits­land.

Maar tot hun schrik, hun teleurstelling, hun woede, zagen ze binnen een half jaar dat Nederlandse yolk aan hun klauwen ontglippen; moesten ze toegeven, dat Nederland niet voor hun ideologie te win­nen was. De tegenstellingen werden scherper, traden duidelijker aan het daglicht. De eerste maatregelen tegen de Joden had den omust gebracht, het provocerende optreden van de geestverwanten van de Duitsers, de NSB'ers, die in de herfst en winter probeerden 'de straat te veroveren', had in verscheidene steden en dorpen tot ernstige relletjes geleid. De ontevredenheid tengevolge van de rantsoenering van steeds meer levensmiddelen nam met de dag toe. Tegelijk met dat alles verdween bij het overgrote deel van de Nederlanders de twijfel over de afloop van de oorlog. Het falen van de luchtslag om Engeland, het stopzetten van de voorbereidingen van een invasie in dat land, de snelle opmars van de Engelsen in Noord-Afrika, de bereidheid van de Verenigde Staten aan Engeland en zijn bondge­noten economische en technische steun te verlenen-dat alles droeg ertoe bij dat in bezet Nederland de hoop op een uiteindelijke geal­lieerde overwinning groeide, en voor miljoenen tot zekerheid werd.

Zo zien de Duitsers Nederland geestelijk aan zich ontsnappen. Ze vrezen toenemende omust, toenemend verzet. En ze willen dat zo snel mogelijk de kop indrukken. Ze doen dat op hun eigen manier, met hun eigen methoden. am 'schuldigen' bekommeren ze zich niet. Hetis hun te doen om 'voorbeelden'. Voorbeelden waaruithetNeder­landse volk zal moeten leren dat het zich zal hebben aan te passen, zal hebben te gehoorzamen, zich zal moeten onderwerpen. Onder­werpen aan de nationaal-socialistische politiek en aan de oorlogs­doeleinden van nazi-Duitsland, onderwerpen aan alle maatregelen die de Duitsers in Nederland zullen nemen. Rustig zal het blijven in Nederland. Elke Nederlander moet het weten: rust, kalmte, gehoorzaamheid, onderworpenheid, want an­ders ... Dat is de diepere oorzaak van de razzia's, die op 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam gehouden worden, en waarbij ruim 400 Joodse jonge mannen gearresteerd worden en naar een concentratiekamp

In Scheveningen blijven de andere Geuzen achter. Hoeveel het er precies geweest zijn is niet bekend. Meer dan 200 zeker. Verscheide­nen zijn er al vrijgelaten, onder hen de zes vrijgesprokenen in het proces. Er worden er meer vrijgelaten, vandaag twee, morgen vijf. Ouwe Kees van Aken is een van hen. Wie blijft, leeft in onzekerheid. Komt er een nieuw proces? Zullen er weer doodvonnissen vall en ? Dan, plotseling, op 8 april, krijgen de meesten zekerheid. Een groot transport wordt geformeerd. 157 Geuzen vertrekken uit Schevenin­gen naar het concentratiekamp Buchenwald, bij Weimar. Geen nieuw proces, geen doodvonnissen. Maar daarvoor in de plaats de verschrikkingen van de Duitse concentratiekampen. J 57 Geuzen vertrekken. 54 van hen zullen de bevrijding niet meer meemaken. 157 Geuzen, in leeftijd varierend van ver in de vijftig tot nog geen twintig jaar, verdwijnen in de nazi-kampen. Ze worden verspreid over heel Europa. Een van eIke drie bezwijkt aan de ontberingen, aan de ziektes, de honger, de mishandelingen. Auschwitz, Bergen­Belsen, Buchenwald, Dachau, Ebensce, Gross Rosen, Mauthausen, Melk, Neuengamme, Ravensbri.ick, Sachsenhausen. In al die kam­pen, waarvan ze nooit eerder hadden gehoord, brachten Geuzen uit Vlaardingen, MaassIuis, Schiedam, Rotterdam en al die andere Nederlandse steden en dorpen, hun laatste uren door, sommigen nog gesteund door de aanwezigheid van een of meer makkers, velen alleen, hopeloos alleen tussen Russen, Polen, Duitsers, Fransen, Belgen en al die anderen, die, als zij, de moed gehad had den zich te verzetten tegen het nationaal-socialisme. Een van hen is Daan van Striep; hij overlijdt op 9 februari 1945 in Buchenwald. En zij die terugkomen? Tientallen van hen zijn voor hun verdere leven invalide, verscheidenen sterven nag, soms jaren na de bevrij­ding, als gevolg van de doorstane ellende. De 22 in het proces tot tuchthuis- of gevangenisstraffen veroordeel­den hebben het naar verhouding nag het beste gehad. De toestanden in de meeste Duitse gevangenissen zijn veelal aanzienlijk beter ge­weest dan in de concentratiekampen. Verschillende van hen wor­den, nadat hun straftijd om is, vrijgelaten en komen nog voor het einde van de oorlog weer thuis. Anderen worden na het uitzitten

150

van hun straf naar een concentratiekamp gebracht en maken dezelf­de ontberingen door als de 157. Maar als groep hebben ze het ge­makkelijker. Slechts een van hen komt in gevangenschap om het leven: Adrianus de Keizer uit Schiedam, slijper bij Wilton. Tot 21/2

jaar tuchthuis is hij veroordeeld, maar als zijn straftijd om is, wordt hij niet vrijgelaten. In de zomer van 1944 wordt hij overgebracht naar het concentratiekamp Flossenburg en vandaar gaat hij naar Mauthausen. Daar overlijdt hij in december 1944, kort voor zijn zestigste verjaardag. En Klaas ter Horst, tot vijf jaar tuchthuis veroordeeld, wordt nog voor zijn straftijd om is, ernstig ziek en ver­zwakt naar huis gestuurd. Ook hij zal de bevrijding niet meemaken. Begin januari 1945 overlijdt hij in Utrecht, 27 jaar oud. Maar de twintig anderen blijven in leven. Ook Minco, de Jood. Zelfs hij.

144

13 Maart 1941. Op het middaguur worden de achttien uit de cellen gehaald, naar een spreekkamer gebracht. En daar ,vordt de Gnaden­entscheidung van generaal Christiansen voorgelezen. Daar wordt me­degedeeld, dat devonnissen die zelfde middag om vijfuur voItrok­ken zuBen worden. Vijftien Geuzen staan voor de dood. Drie, de jongsten, krijgen gratie. Onder hen is degene die het meest overtuigd was dat zijn vonnis voltrokken zou worden: hij is Jood en daarom alleen al had hij geen ogenblik op gratie durven rekenen. Onder hen is de jongste van de twee broers Keesmaat. Zijn broer zal worden gefusilleerd; hij kan niet eens blij zijn om zijn eigen gratie. Ze gaan, voor de laatste maal, terug naar hun cellen, krijgen sigaret­ten, krijgen toestemming om afscheidsbrieven te schrijven. Enkele familieleden, die de vorige dag niet bereikt kanden worden, mogen nog afscheid komen nemen. Enkele andere gevangen Geuzen krij­gen toestemming om ook nog even de cellen langs te gaan. Een voor een - de meesten zijn hervormd of gereformeerd - gaan ze naar do­minee Bos, de gevangenispredikant. Zo verstrijken de uren, die hen van de doad scheiden. Kun je nog spreken over moed, moed om te sterven? Magje spreken over wan hoop, bij de gedachte aan wat ze achterlaten? Ze hebben gevochten met zichze1f, in die laatste uren. En de meesten hebben overwonnen. IJzerdraat, de ontembare, heeft een pyamajasje, waarvan de kleur met een beetje goede wil oranje genoemd kan worden. Hij trekt het over zijn jas heen aan. Zijn felheid, zijn fanatisme, behoudt hij tot het laatst. Als een van zijn goede vrienden bij Kop afscheid komt nemen, krijgt hij te horen: 'Beloof me een ding. Als je vrij komt moet je onmiddellijk doorgaan met het werk'. Het moeilijkst he eft het de 'verrader'. Die goeie, enthausiaste Geus, die in de twee maanden van zijn lidmaatschap zo actief is geweest, nieuwe leden heeft geworven, op zoek is geweest naar wapens, plattegronden heeft ingetekend met Duitse militaire objecten, ge­gevens heeft doorgegeven over een munitie-opslagplaats ... Die ene Geus, die plotseling zo doodsbang is geworden, die geprobeerd heeft de dans te ontspringen, zijn eigen leven, tQekomst, vrijheid te

overige at. Ret vonnis

voltrokken

een aischrift

',"U"'"''''''''''U'-U van. de tel" dood Vf;r~

meer

14C

De door de krijgsraad in het t doodvonnissenhebben een bltlvende

de bevolking gemaakt, doch men hoort opvatting, dElt van Duitse ztlde een

van --de vonr.l.issen, niet ih' het voornemen 1 Deze houding van de Duitse autoriteiten zou dan zonder twijfeleen gevolg

van de Amsterdamse staking, want van DtIitse z1jde zoumen de vrees koesteren dat een voltrekkingvan de doodvannissenin

eenalgemene stakingzou ui die zich onder bepaalde amstandigheden oak

de andere gebieden zau kunnen l1itbreiden.

Die ze1fdehouding verklaart HU'"'''''~''' oak de laksheid, die nit de notulenvande

overgenomen. keer zo goed aIs dagelijks tot hun Duitse meesters. Op iYn1-""nc,,"n ze een v;;;rzoek Van de advocaten am de gratie­

verwekenbij de Duitsers te ondersteunen,

Men is in beginsel geneigd te voldoen aan van. de verdedigers om het door hen

te dienen gratieverzoek voor de veroordeel­dente ondersteunen, Alvorens in deze zaak ietsdefini'defs tedoen zal deVoorzi tter van

College z eehter eerst nog in ver-binding stellen met een der advoeaten van de tar dood veroordeelden,

zo' ,notuleert hun'secretanso

DE ACHTTIEN DOODEN

E en eel is maar twee meter lang en nau\v twee meter breed, wei kleiner nog is het sruk grand dat ik nu nog niet weet.

maar waar ik naamloos rusten zal, mijn makkers bovendien, wij waren achttien in geta!. geen zaI den avond zien.

o lieflijkheid van lucht en land van Hollands vrije kust-.;ens door den vijand overmand, vond ik geen uur meer rust; wat kan een man, oprecht en trouw. nog doen in zulk een (ijd? Hij kust zijn kind, hij kust zijn vrouw en strijdt den ijdelen strijd.

Ik wist de taak die ik begon een taak van .moeiten zwaar, maar 't hart dat het niet laten kon schuwt nimmer bet gevaar; het weet hoe eenmaal in dit land . de Vrijheid werd ge~erd. voordat een vloek'bre schennershand het anders heeft begeerd,

voordat die eeden breekt en bralt het misselijk sruk bestond en Hollands landen binnenvalt en brandschat zijnen grand. voordat die aanspraak maakt op eer en zulk germaansch gerief, een land dwong onder zijn beheer en plunderde als een die£

De rattenvanger van Berlijn pijpt nu zijn melodie; zoo waar als ik straks dood zal zijn. de liefste niet meer zie en niet meer breken zal het brood noch slapen mag met haar­verwerp al wat hij biedt of bood. de sluwe vogelaar.

Gedenkt. die deze woorden leest. mijn makkers in den nood en die hen nastaan 't allermeest in hunnen rampspoed groot. zooals ook wij hebben gedacht aan eigen land en volk. er komt een dag na elke nacht. voorbij trekt ied're wolk.

Ik tie hoe 't eerste morgenlicht door 't. hooge venster draalt-mijn God, maak mij het st'lrven licht. en zoo ik heb gefaald •

. gelijk een elk wei falen kan; schenk mij dan Uw gena. opdat ik heenga als een man als ik voor de loopen sta.

JAN CAMPERTt

o 1..1)

..,f LI..