Jeta shoqerore dhe ekonomike pas shpalljes se pavarsise Punuan: Ilvja Gjuzi Dorjana Haklaj Elma Kadriu Luis PashajMateo GoxhajEneida ZeneliEra BogdaniGazmend Fortuzi

Historia dhe zanafilla e SociologjisSi shkenc e vecant, sociologjia zyrtarisht njihet aty nga fundi i shekullit t 19. Ajo u shkput si shkenc e veant n at koh ngaFilozofia,Shkencat ekonomike,Etnografia. Zanafila e krijimit t saj si shkenc sht e lidhur ngusht me zhvillimet e shoqris qytetare nEuropne shekullit t 19. si dhe me industrializimin progresiv. Mendimtart e hershm dhe ato t mesit t shekullit t 19. siHenri de Saint-Simon,Karl Marx,Herbert Spencer, edhe sot e ksaj dite llogariten si mendimtart klasik t sociologjis.Emrtues i sociologjis ishte shkenctari francezAuguste Comteme librin e tij (Systme de politique positive, ou Trait de sociologie, instituant la religion de l'humanit, 4 Bde., 1851-1854).

Prkufizime:Nga shpjegimi i kuptimit dhe i prmbajtjes se sociologjis buron edhe vet prkufizimi i saj. Disa nga kto prkufizime jan:"Sociologjia sht studim i jets s grupeve shoqrore" (Earl Babbie, 1983)"Sociologjia sht studim sistematik i shoqris njerzore" (John Macionisin&Ken Plummerin, 1998)"Sociologjia sht shkenc, n kuptimin q ajo nnkupton metodat sistematike te studimit dhe vlersimit te teorive nn driten e fakteve dhe argumenteve logjike" (Anthony Giddens)"Sociologjia sht nj studim sistematik i jets shoqrore, grupeve shoqrore dhe shoqrive, me theks te veant n shoqrit moderne,

Sociologe Shqiptare:

Branko Merxhani Ibrahim Berisha

Gezim Tushi Grida Dume

N erekun e dyt t shek. XIX viset shqiptare, me gjith prparimin q ishte dukur n zhvillimin e ekonomis n periudhn e mparshme, karakterizoheshin ende nga prapambetja e theksuar dhe ruanin gjithnj tiparet e nj vendi agrar t prapambetur. Shumica drrmuese e popullsis merrej, si edhe m par, me bujqsi e blegtori. N fshat banonin, ku m shum e ku m pak, rreth 87% t banorve t ktyre viseve. Shqipria ishte e begat nga natyra, kishte mjaft toka pjellore, si ishin: fusha e Zadrims, tokat e Rrafshit t Dukagjinit, t Fush-Kosovs, t Gjilanit, trevat bregdetare fushore midis Shkodrs e Durrsit q bashkkohsit i quanin t shklqyera, t vaditura nga shum rryma uji, fushat midis Tirans dhe Elbasanit etj. N juglindje shtrihej fusha pjellore e Kors. Toka pjellore gjendeshin edhe n pellgun Strug-Ohr-Resnj. Pr pjellorin e tyre shquheshin edhe fushat e Delvins, t Pargs, t Paramithis, t Margllit, t Filatit etj. Pjelloria e lugins s Dropullit kishte trhequr vmendjen e agjentve konsullor e ushtarak anglez, francez dhe austriak. N trevn e amris dhe n ndonj vend tjetr merreshin dy prodhime n vit. Toka t prshtatshme pr bujqsi kishte edhe n trevat malore n Guci, n luginat e Mirdits, n Malin e Sharrit, n viset kodrinore t Drenics, t Podgorit, t Pejs, n Lugun e Drinit n viset malore midis Lezhs, Krujs, Durrsit dhe Elbasanit, q n mjaft raste ishin punuar m mir se n viset fushore.

Megjithat ekonomia bujqsore karakterizohej nga nj prapambetje e theksuar. N viset e Shqipris s Ult Bregdetare siprfaqe t mdha tokash qndronin t prmbytura nga ujrat. Por edhe n fushat jomoalore siprfaqe t mdha t tokave bujqsore, ndonse mjaft pjellore, rrinin t papunuara, pasi, pr shkak t zotrimit t pronave t mdha ifligare, popullsia fshatare n kto fusha ishte shum e pakt. Prqindja m e madhe e popullsis fshatare ishte prqendruar n viset e brendshme. Kudo toka punohej kryesisht me parmendn e drunjt t pajisur me nj plor hekuri dhe t trhequr nga penda e qeve ose e buajve. Parmenda me rrota prdorej aty-ktu vetm n zonn e Shkodrs. Si n Ballkan, ashtu edhe n Shqipri plehrimi sistematik i tokave ende nuk njihej. Tokat plehroheshin vetm rastsisht me pleh organik. Siprfaqen m t madhe nn kultur pr do ekonomi agrare e kishte Kosova. Rendimentet n bujqsi ishin shum t ulta. Rendimentet m t larta siguroheshin nga misri, i cili zinte n gjith Perandorin Osmane vendin e par n kulturat bujqsore. Si drithra buke pas misrit vinin gruri, thekra dhe elbi. Orizi kultivohej n disa vise t Shqipris s Ult Bregdetare (n fushat e Tirans, t Ishmit, t Shkumbinit, t Kavajs e t Shkodrs). Ndr bimt industriale vendin e par e zinte duhani, i cili kultivohej kudo; liri, krpi dhe meli mbilleshin n sasira t kufizuara; pambuku kultivohej vetm n trevn e Tirans, t Maliqit e t Devollit. N Shqiprin Bregdetare kishte ullinj me shumic, aq sa vaji s bashku me duhanin zinin vendin e par ndr artikujt bujqsor q eksportoheshin nga Shqipria. Vreshtaria ishte mjaft e prhapur si n fush, ashtu dhe n malsi. N Shqipri njiheshin n prgjithsi t gjitha perimet q kultivoheshin n Perandorin Osmane. M t prhapurat ishin fasulja, thierza, qepa, lakra, preshi e kungulli. Fshatart kudo merreshin me rritjen e bletve, n disa vise gjithashtu me kulturn e mndafshit.

Sikurse fshati, edhe qyteti nuk ishte shkputur ende nga prapambetja ekonomike. Prqindja e ult e popullsis qytetare (rreth 13% e popullsis s vendit) pasqyronte shthurjen me ritme t ngadalshme t ekonomis natyrore n fshat dhe sundimin e plot t prodhimit zejtar n qytet. N fund t viteve 30 qytetet m t rndsishme n trevn e katr vilajeteve? ishin Manastiri (35 000 banor), Shkodra (25 000 banor), Janina (25 000 banor), Prizreni (20 000 banor) dhe Shkupi (15 000 banor). Vinin pastaj Gjirokastra (10 000 banor), Peja (10 000 banor), Prishtina (10 000 banor), Elbasani (8 000 banor), Berati (8 000 banor), Ohri (8 000 banor), Tirana (7 000 banor), Gjakova (7 000 banor), Tetova (5 000 banor), Kora (5 000 banor), Dibra (4 000 banor), Kruja (4 000 banor), Preveza (4 000 banor) etj. N t gjitha qytetet zotronte ekonomia e vogl zejtare. Edhe tregtia zhvillohej me vshtirsi pr shkak t rrjetit t prapambetur t komunikacionit. N kto vise edhe rrugt e karrove e t qerreve nuk ishin t mjaftueshme. Transporti i brendshm kryhej kryesisht me kafsh barre. N Janin, n Shkodr, n Prizren, n Manastir, n Berat e gjetk ishin shfaqur prej disa dhjetvjearsh m par punishte t tipit manifakturor, por ato ende nuk ishin liruar nga normat tradicionale esnafore.

Shkrimtaret e Pavaresise Migjeni Fan Noli Faik Konica Ndre Mjeda