doç.dr. tülin gündüz cengiz'in sunumu için tıklayınız

Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz

GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMİN

İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİSİ


Uludağ Üniv. Endüstri Müh. Böl.

[email protected]


İNSANLIK YAKIN ZAMANA KADAR

VEBA VE KOLERA İLE NASIL YOĞUN

MÜCADELE ETTİYSE, GÜNÜN BİRİNDE

GÜRÜLTÜYLE DE AYNI ŞEKİLDE

SAVAŞMAK ZORUNDA KALACAKTIR.

Dr. Robert Koch, 1910 (Tüberküloz basilinin kaşifi)


Sağırlık tedavisi ve geri dönüşü olmayan bir hastalıktır !!!

Görmek istemediğimiz zaman gözümüzü kapatabiliriz,

ancak böyle bir olanak duyma için yoktur.


Sesin Oluşumu

Ses elastik bir ortam olan havada, mekanik titreşimlerden oluşan ve havanın

statik basıncına ek olarak gelen basınç değişiklikleridir.


Sağlıklı bir insan kulağı frekansı 16 ile 16000 (20000) Hz

arasında olan değişiklikleri ses olarak algılayabilir.

Bu aralığın altındaki titreşimler infrasound;

üstündeki titreşimler ise ultrasound olarak tanımlanır.


Kulağın anatomik yapısı


Ton, kulağa gelen sabit, bir tek frekanstaki sinüs titreşimi; saf ses,

Harmonik ses, frekanslarının birbirlerine oranı tam sayı olan çok

sayıda sinüs titreşiminin bir arada oluşu,

Gürültü ise harmonik olmayan, çoğu vakit geniş bir bant aralığında

farklı frekanslara sahip pek çok sinüs titreşiminin bir arada oluşudur.


Gürültü ve Yarattığı Sorunlar

Gürültüyü insanlar kendilerini rahatsız eden ses olarak algılar ve

tanımlarlar.

Avrupa birliği üyesi ülkelerin çoğunda “gürültülü iş ortamından

dolayı duyma yeteneğini kaybetme” basit deyimiyle iş sağırlığı,

tazminat ödemeyi gerektiren meslek hastalıklarının başında

gelmektedir.

Federal Almanya’da iş sağırlığı, tazminat ödenen meslek

hastalıklarının 1/3’ünü oluşturmaktadır.


Ses dalgalarının basıncı, yoğunluğu, göreceli şiddeti ve ses düzeyleri

Ses şiddeti Lp = 10 log [ p2 / po2] (dB)


Çeşitli seslerin dB cinsinden şiddet düzeyleri


Ses yoğunluk faktörü (I), bir sesin duyma eşiğindeki

sese göre kaç kat “yüksek”olduğunu gösterir.


Sesin etki süresi yarıya indiğinde, şiddeti 3 dB artarsa

kişinin aldığı gürültü dozajı değişmez


Kronik Gürültünün Duyma Yeteneğine Etkileri

Gürültünün kulağa etkisi şiddetine ve etkidiği süreye bağlıdır.

Risk oluşturan ses düzeyi aşıldığında belirli dinlenme

zamanından sonra geçen geçici sağırlık, kötü ve zor duyma olayı

ile karşılaşılır.

Gürültünün etki süresi arttıkça sürekli duyma kaybı gerçekleşir.

Risk düzeyinin altında da, örneğin 80 dB(A)’da karşılıklı

konuşma esnasında birbirlerini iyi anlamada zorluklar yaşanır.


Kalın çizgi ölçülen duyma eşiğidir, her frekansta normal duyma eşiğine göre

kaç dB daha yüksek sese gereksinimi olduğunu ifade etmektedir. Örneğin

frekansı 4kHz olan bir sesi duyabilmesi için normal eşikten 80 dB daha

şiddetli bir ses olursa ancak algılayabilmektedir. Bu örnekte 80 dB lik kaybın

40–45 dB’lik bölümü gürültülü ortamda çalışmış olmanın neden olduğu

kayıplar, geri kalanı da yaşlılığın sonucudur.

65 yaşındaki bir erkekte gürültü ve yaşlılık nedeniyle duyma kaybı


Sesin, müziği, konuşmanın ve duymanın sınırları

Duyulabilen frekans alanı 16 Hz ile 16 kHz arasında,

insan kulağı 400–4000 Hz frekanslar için özellikle daha hassastır


Normal konuşmayı 1 m mesafede

dinlerken ölçülen, çeşitli duyma

kayıpları. Üstte hasarsız, ortada

hasar başlangıcı, altta ağır hasar

görmüş kulak.

1: Temel sesler

2: Sesliler

3:Yüksek frekanslı sessizler

4: Temel sessizler


Gürültünün Sağırlığa Sebep Olma Riski

Yaş, gürültü şiddeti ve

süreye bağlı olarak sürekli

sağırlık riskinin

belirlenmesi


Gürültü Nedeniyle Zarar Görme

•PATLAMA : Bir patlama nedeniyle ses düzeyinin aniden 140-200 dB değerine

çıkması. Kulak zarı ve kemiklerde oluşan hasar çok az da olsa,

tedavi edilebilme şansı vardır. İç kulak hasarlarını, örneğin

bazilmembranlarının yırtılmasını tedavi etmek mümkün değildir.

•TTS (Temporary Thereshold Shift) : Geçici sağırlık.

•PTS (Permanent Thereshold Shift) : Sürekli sağırlık.

Duyma sinirlerinin dejenerasyonu.


Gürültünün Kulakla Doğrudan İlişkisi Olmayan Etkileri

Gürültü işitme organımızla ilgisi olmayan başka rahatsızlıklara da

neden olur. Bunların başlıcaları:

psikolojik stres,

konsantrasyon yeteneğinin olumsuz etkilenmesi,

kan damarlarının daralması

adrenalin salgısının artması

kalp atışının hızlanması

mide ülseri

uykusuzluk gibi psikosomatik hastalıklardır.


TİTREŞİM


Mekanik titreşim, bir katı cismin parçacıklarının statik denge

konumu etrafında düzenli (periyodik) veya düzensiz (stohastik) yaptığı

harekettir.

Periyodik (içten yanmalı motor) ve stohastik (arazi aracı) titreşimler


Mekanik titreşimlerde temel büyüklükler


Titreşimin etkisini belirleyen faktörler

genliği,

frekansı,

etki süresi,

zamana göre değişimi,

titreşim yönü

titreşimin etki noktası (tüm beden titreşimi veya el-kol titreşimi oluşu)’dır.

Titreşimin insana etkisi araştırılırken ayrıca

bedenin konumu,

el ve kolun eklemlerdeki açıları,

işi yapabilmek için uygulanan kuvvet,

işin statik veya dinamik karakterli oluşu

gibi faktörler de dikkate alınmalıdır.


İnsana etkiyen titreşimlerin incelenmesinde x,y ve z eksenleri


Titreşimin Etkisi

Mekanik titreşimin etkisini anlayabilmek için beş fiziksel

büyüklüğün doğru anlaşılması gerekir:

Titreşimin bedene etki noktası

Frekansı

İvmesi

Etki süresi

Etkilenen sistemin özgül frekansı ve rezonans.


İnsan organlarının

özgül frekansları


Görme yeteneğinin sınırlanması, titreşimin çok önemli olan

fizyolojik etkisidir.

Özellikle traktör, inşaat makineleri, kamyon ve diğer benzer

makineleri kullananların performansını etkileyen bu durum kaza

riskini de artırmaktadır.

Titreşim görüş keskinliğini azaltırken, görüntünün bulanıklığına

da sebep olmaktadır.

50 Hz civarında ve 2 m/s2 ivmede görüş keskinliğinin yarı yarıya

azaldığı deneylerle saptanmıştır.


Şiddetli titreşimler psikomotorik performansı olumsuz

etkilemektedir.

Örneğin motorlu testere ile bir süre çalışan işçi el becerisi

gerektiren testlerde daha önceki başarı düzeyinin çok altında

kalmıştır.

Taşıt sürüş simülasyonlarında da titreşimin psikomotorik

performansı düşürdüğü gözlenmiştir.


Titreşim ivmelerine tahammül sınırları


nefes alma zorluğu 1 – 4 Hz

karın ağrısı,

göğüs boşluğunda ağrı,

kas reaksiyonları, çene

rezonansı,

genel huzursuzluk

4 – 10 HZ

sırt ağrıları 8 – 12 Hz

kas gerilmeleri,

baş ağrısı,

görme bozukluğu,

boğaz ağrısı,

konuşma zorluğu,

tuvalet ihtiyacı hissi

10- 20 Hz

deniz tutması, kusma 0,2 – 0,7 Hz

Titreşimin neden olduğu şikayetler


Farklı frekanstaki titreşimlerin neden oldukları rahatsızlıklar


7 Hz frekansa sahip

titreşimlere karşı beyin çok

duyarlıdır, böyle ortamlarda

konsantrasyonu, yoğun

düşünmeyi gerektiren işleri

yapabilmek mümkün değildir.


Çeşitli ülkelerde traktör sürücüleri üzerinde yapılan incelemelerde bu

kişilerde normalin üstünde;

omurga disklerinde rahatsızlık,

kronik artroz (eklemlerdeki kıkırdağın aşınması)

ve mide–bağırsak ülserine rastlanmıştır.

Dupuis prostat

Hemoroid oranının da bu kişilerde yüksek oluşuna dikkat

çekmiştir.


Yıllık traktör sürme süresine göre omurga ve mide şikayetleri

(şikayetler birden fazla alanı kapsadığından şikayet toplamları %100’ü

geçmektedir)


Beyaz parmak hastalığı

İşçiye ulaşan titreşimin frekansı 40–300 Hz arasındaysa, bu

titreşimlerin genliği genelde 0,2–5 mm arasında olup, doku

tarafından çabuk sönümlenirler.

Bu titreşimler kan damarlarına ve sinirlere olumsuz etkide

bulunurlar, parmakların, özellikle de orta parmağın beyazdan

maviye kadar renk değiştirmesine, soğuk hissetmesine, ardından

tamamen hissizleşmesine yol açarlar.


Beyaz parmak hastalığı

Belirli bir zaman sonra da tekrar kırmızı bir renk alır ve şiddetli

ağrırlar.

Bu olaya kan damarlarının kramp şeklinde kasılması sebep

olmaktadır.

”Beyaz parmak; Ölü parmak” ta denilen bu olaya yüksek frekanslı

hafif pnömatik çekiç kullanan maden işçilerinde ve 50–200 Hz

bölgesinde çalışan motorlu testereleri kullanan orman işçilerinde sık

rastlanmaktadır.


Titreşimin var olduğu işyerinde çalıştırılacak isçiler seçilirken

kesinlikle bir

ön sağlık muayenesinden geçirilmeli

omurga,

mide,

on iki parmak bağırsağı

eklem rahatsızlıkları olup olmadığı tespit edilmeli,

böyle rahatsızlıkları olanlar titreşim etkisinden uzak tutulmalıdır.

Ayrıca vibrasyon etkisindeki işçiler periyodik olarak sağlık

kontrolüne tabi tutulmalıdır.

Bu gibi işyerlerinde çalışanların daha erken emekli edilmesi de

çeşitli ülkelerde tartışılmakta olan bir konudur.


Teşekkürler...


Uludağ Üniv. Endüstri Müh. Böl.

[email protected]

doç.dr. tülin gündüz cengiz'in sunumu için tıklayınız

Documents