Dialetti italianiDialetti italianiDialetti italianiDialetti italiani

•settentrionali – północne

• centromeridionali-środkowo- południowe

Podział Włoch na główne grupy dialektalne

Settentrionali Używane w całych północnych Włoszech do linii

La Spezia-Rimini

Gallo-italici •Piemonte;• Liguria;•Lombardia;• Emilia- Romania• isole in Basilicata, Sicilia

Veneti• Veneto• Trentino• Venezia

Istriani

Dialetti centromeridionaliUżywane na południe od linii La Spezia-Rimini

Toscani;Corsi – CorsicaMediani – Roma, Marche, Umbria, Lazio,

Abruzzo; (alto)meridionali – na południe od linii Roma-

Ancona: Calabria, Puglia (esclusa la penisola

salentina), Sicilia, Basilicata, Campania, Lazio

Dialekty toskańskie Dialekty toskańskie umiejscawia się umiejscawia się pomiędzy powyższymi grupami. pomiędzy powyższymi grupami.

Dialekty północne to grupa języków romańskich zachodnich, do których zaliczają się również: portugalski, hiszpański, francuski, kataloński.

Dialekty południowe to grupa języków romańskich wschodnich, w skład której wchodzi także język rumuński.

Cechy fonetyczne dialektów północnych :

• udźwięcznienie spółgłosek bezdźwięcznych w

pozycji międzysamogłoskowej: fratello-fradel;

• rzadkie występowanie podwójnych spółglosek:

bello – belo; brutto – bruto, gatta – gata;

• wypadanie ostatnich nieakcentowanych

samogłosek: fuoco – fög; pang - pane

Dialekty gallo-italskie posiadają samogłoski charakterystyczne dla języka francuskiego: lüna, fög.

• PIEMONTE: beive (bere); giuvu (giovane);

a cantu (loro cantano);

rua (ruota); caval, cavai (cavallo)

• LOMBARDIA: nef (neve); om (uomo);

bianc (bianco); mis (mese)

hul (sole); io disi (io dico);

• LIGURIA: pesciu (pesce);pescuei (pescatori)

mandilu (fazzoletto); sö (sorella)

ciamà (chiama); ciätu

(pettegolezzo)

Cechy fonetyczne dialektów toskańskich

• obecność siedmio-samogłoskowego systemu (e, o –

otwarte, zamknięte)

• gorgia toscana – zjawisko polegające na

przydechowej wymowie spółgłosek zwartych

bezdźwięcznych w pozycji międzysamogłoskowej,

dotyczy to głównie fonemów /p/, /t/, /k/:

capo – capho, prato – pratho, amico - amiho

• sono andaho (sono andato);

• bäco, cäso, mäno (zjawisko palatalizacji samogłoski „a”);

• ffoho, cuosa (fuoco, cosa);

• manicare (mangiare); toppa (serratura)

Cechy fonetyczne dialektów południowych

Cechy fonetyczne dialektów południowych

częsta obecność na końcu wyrazów nieokreślonej

samogłoski przypominającej angielską schwa;

zjawisko metafonii, czyli nietypowa wymowa przez „u” i „i”

samogłosek „o” i „e” „i” pod wpływem innej samogłoski:

russu-rosso, misi – mesi, quistu-questo

asymilacja, czyli upodobnienie się spółgłosek: quanno-

quando , gamma-gamba;

udźwięcznienie spółglosek po „n”, „l’ i „r”: trenda – trenta,

jango-bianco, aldare-altare;

częsta obecność na końcu wyrazów nieokreślonej

samogłoski przypominającej angielską schwa;

zjawisko metafonii, czyli nietypowa wymowa przez „u” i „i”

samogłosek „o” i „e” „i” pod wpływem innej samogłoski:

russu-rosso, misi – mesi, quistu-questo

asymilacja, czyli upodobnienie się spółgłosek: quanno-

quando , gamma-gamba;

udźwięcznienie spółglosek po „n”, „l’ i „r”: trenda – trenta,

jango-bianco, aldare-altare;

• LAZIO

dienti, vecchiu, vinti, vidi (denti, vecchi, venti, vedi);

moito (molto); vocca (bocca), vraccio (braccio);

bardasso (ragazzo), pedalini (calzini); turturu (bastone);

• CAMPANIA (NAPOLI)

catina, vuci, ligna, nivi (catena, voci, legna, neve);

chella, chillë (quella, quello), fuochë (fuoco);

avitë (avete), vinnë (vendi),

bbracc’ (braccio), jangë (bianca), vaivëre (bere)

pelë (piede), vagno, varva (bagno, barba);

• LAZIO

dienti, vecchiu, vinti, vidi (denti, vecchi, venti, vedi);

moito (molto); vocca (bocca), vraccio (braccio);

bardasso (ragazzo), pedalini (calzini); turturu (bastone);

• CAMPANIA (NAPOLI)

catina, vuci, ligna, nivi (catena, voci, legna, neve);

chella, chillë (quella, quello), fuochë (fuoco);

avitë (avete), vinnë (vendi),

bbracc’ (braccio), jangë (bianca), vaivëre (bere)

pelë (piede), vagno, varva (bagno, barba);

• PUGLIA

chistu, chista (questo, questa);

chiäine (piena), liucë (luce), criutë (crudo);

foichë (fico), soulë (sole), sira, seirë (sera);

a lampede (a piedi), vagnona, vagnone (ragazza/o);

Beddhu, beddha (bello, bella);

• SICILIA

tenere (w znaczeniu „avere”): io tengo una casa;

quaciu (quattro), fenescia (finestra), chiù (più);

sciuri , hiuri (fiore), quannu (quando), ancilu (angelo);

cririri (credere), dumani (domani),

addumari (accendere); asg’ (aceto)

• PUGLIA

chistu, chista (questo, questa);

chiäine (piena), liucë (luce), criutë (crudo);

foichë (fico), soulë (sole), sira, seirë (sera);

a lampede (a piedi), vagnona, vagnone (ragazza/o);

Beddhu, beddha (bello, bella);

• SICILIA

tenere (w znaczeniu „avere”): io tengo una casa;

quaciu (quattro), fenescia (finestra), chiù (più);

sciuri , hiuri (fiore), quannu (quando), ancilu (angelo);

cririri (credere), dumani (domani),

addumari (accendere); asg’ (aceto)

Autonomiczne systemy językowe

ladino /Dolomity/

friulano

Sardo

Autonomiczne systemy językowe

ladino /Dolomity/

friulano

Sardo

Mniejszości językowe we Włoszech

niemiecki /Górna Adyga/;

prowansalski /Piemont/;

słoweński /Venezia-Giulia, Istria/;

chorwacki /Molise/;

albański /kolonie albańskie w płd. Włoszech/

grecki /griko – Salento/

kataloński /Sardynia/

Mniejszości językowe we Włoszech

niemiecki /Górna Adyga/;

prowansalski /Piemont/;

słoweński /Venezia-Giulia, Istria/;

chorwacki /Molise/;

albański /kolonie albańskie w płd. Włoszech/

grecki /griko – Salento/

kataloński /Sardynia/

1. http://www.youtube.com/watch?v=5yCtSlac89k

2. http://www.youtube.com/watch?v=Mq1wJcQlDZY

3. http://www.youtube.com/watch?v=LsTQM4t76r8&feature=related

4. http://www.youtube.com/watch?v=hWpZjDhRNlA

1. http://www.youtube.com/watch?v=G_jTsfRfF3U&feature=related

2. http://www.youtube.com/watch?v=R5N4FxFpQ6I&feature=related