μὲν πρῶτον ἀνεδύετο, τῷ μὴ προσδοκῆσαιτοῦτο θορυβούμενος· ἐγκελευομένων δὲ τα-ὐτὰ τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ Νικίου καταβο-ῶντος, ἐξαρθεὶς καὶ ἀναφλεχθεὶς τὸ φιλότι-μον ὑπεδέξατό τε τὴν στρατηγίαν, καὶπροσδιωρίσατο πλεύσας ἐντὸς ἡμερῶνεἴκοσιν ἢ κατακτενεῖν ἐκεῖ τοὺς ἄνδρας ἢζῶντας ἄξειν Ἀφήναζε. τοῖς δ' Ἀφηναίοιςἐπῆλθε γελάσαι μέγα μᾶλλον ἢ πιστεῦσαι·καὶ γὰρ ἄλλως εἰώθεσαν αὐτοῦ τὴν κου-φότητα καὶ μανίαν φέρειν μετὰ παιδιᾶςοὐκ ἀηδῶς. λέγεται γὰρ ἐκκλησίας ποτὲοὔσης τὸν μὲν δῆμον καθήμενον ἄνω περι-μένειν πολὺν χρόνον, ὀψὲ δ' εἰσελθεῖν ἐκε-ῖνον ἐστεφανωμένον καὶ παρακαλεῖν ὑπερ-θέσθαι τὴν ἐκκλησίαν εἰς αὔριον· “ἀσχολο-ῦμαι γάρ,” ἔφη, “σήμερον, ἑστιᾶν μέλλωνξένους καὶ τεθυκὼς τοῖς θεοῖς.” τοὺς δ'Ἀθηναίους γελάσαντας ἀναστῆναι καὶ δια-λῦσαι τὴν ἐκκλησίαν.[8] οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τότε τύχῃ χρησάμενος

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΝΙΚΙΑΣKAI

ΚΡΑΣΣΟΣ

1

περιεγίνετο τῆς ἐκείνου σεμνότητος.σώματος δ' ἀξίωμα καὶ λόγου πειθὼ καὶπροσώπου χάριν ἀγωγὸν ἀμφοτέροις ὁμοί-ως προσεῖναι λέγουσιν. οὐ μέντοι πρὸςἔχθραν τινὰ τὸν Κράσσον ἢ κακόνοιαν ἐξή-νεγκεν οὗτος ὁ ζῆλος, ἀλλὰ καὶ Πομπηίῳκαὶ Καίσαρι τιμωμένοις μὲν ὑπὲρ αὐτὸνἤχθετο, τῇ δὲ φιλοτιμίᾳ ταύτῃ δυσμένειανκαὶ κακοήθειαν οὐ συνῆπτε· καίτοι Καῖσαρὑπὸ λῃστῶν ἁλοὺς ἐν Ἀσίᾳ καὶ φρουρούμε-νος ἀνεβόησεν· "ἡλίκης ὦ Κράσσε χαρᾶςἀπολαύσεις πυθόμενος τὴν ἐμὴν ἅλωσιν."ἀλλ' ὕστερόν γε καὶ φιλικῶς ἀλλήλοις προ-σεφέροντο, καί ποτε τῷ Καίσαρι, μέλλοντιμὲν εἰς Ἰβηρίαν ἐξιέναι στρατηγῷ, χρήμα-τα δ' οὐκ ἔχοντι τῶν δανειστῶν ἐπιπε-σόντων καὶ τῆς παρασκευῆς ἐπιλαμβανο-μένων, ὁ Κράσσος οὐ περιεῖδεν, ἀλλ' ἀπήλ-λαξεν, ὑποθεὶς ἑαυτὸν ἔγγυον τριάκοντακαὶ ὀκτακοσίων ταλάντων. καθόλου δὲ τῆςῬώμης εἰς τρεῖς νενεμημένης δυνάμεις,

94

τάζειν, προειπὼν πολυπραγμονοῦντι θάνα-τον, συμπράττοντι δὲ τοῦτο πιστῶς ἐλευ-θερίαν. τὸ δὲ σπήλαιον οὐκ ἄπωθεν μένἐστι θαλάσσης, κρημνοὶ δ' αὐτῷ συμπερι-φερόμενοι λεπτὴν καὶ ἀσαφῆ παραπέμπου-σι λαύραν ἀνάγουσαν εἴσω, παρελθόντι δ'ὕψος τε θαυμαστὸν ἀναπέπταται, καὶ κατ'εὖρος ἔχει κόλπους δι' ἀλλήλων ἀνοιγο-μένους μεγάλαις περιφερείαις. ἀμοιρεῖ δ'οὔθ' ὕδατος οὔτε φωτός, ἀλλὰ πηγὴ μὲνἡδίστου νάματος ὑποῤῥεῖ παρὰ τὸν κρη-μνόν, αὐτοφυεῖς δὲ ῥωχμοὶ τῆς πέτρας ᾗμάλιστα περιπίπτει τὸ φῶς ἔξωθεν ὑπο-λαμβάνουσι, καὶ καταλάμπεται δι' ἡμέραςτὸ χωρίον. ὁ δ' ἐντὸς ἀὴρ ἀστάλακτος καὶκαθαρός, πυκνότητι τῆς πέτρας τὸ νοτερὸνκαὶ ἀποτηκόμενον εἰς τὴν πηγὴν ἐκπιεζού-σης.[5] Ἐνταῦθα διατρίβοντι τῷ Κράσσῳ τὰἐπιτήδεια καθ' ἡμέραν ἐφοίτα κομίζων ὁἄνθρωπος, αὐτὸς μὲν οὐχ ὁρῶν ἐκείνους

87

2

δαιμονίων ἀπωσάμενοι περὶ σπονδῶν καὶεἰρήνης ἀφικομένην πρὸς αὐτούς. ἀπεώσα-ντο δὲ Κλέωνος ἐναντιωθέντος οὐχ ἥκισταδιὰ Νικίαν· ἐχθρὸς γὰρ ὢν αὐτοῦ, καὶ προ-θύμως ὁρῶν συμπράττοντα τοῖς Λακεδαι-μονίοις, ἔπεισε τὸν δῆμον ἀποψηφίσασθαιτὰς σπονδάς. ὡς οὖν ἥ τε πολιορκία μῆκοςἐλάμβανε καὶ δεινὰς ἀπορίας ἐπυνθάνοντοπεριεστάναι τὸ στρατόπεδον, δι' ὀργῆςεἶχον τὸν Κλέωνα. τοῦ δ' εἰς τὸν Νικίανἐκτρέποντος τὴν αἰτίαν, καὶ κατηγορο-ῦντος ὅτι δειλία καὶ μαλακίᾳ προΐεται τοὺςἄνδρας, ὡς αὐτοῦ γε στρατηγοῦντος οὐκ ἂνπεριγενομένους χρόνον τοσοῦτον, τοῖςἈθηναίοις εἰπεῖν παρέστη· “τί δ' οὐχὶ καὶνῦν αὐτὸς σὺ πλεῖς ἐπὶ τοὺς ἄνδρας;” ὅ τεΝικίας ἀναστὰς ἐξίστατο τῆς ἐπὶ Πύλονστρατηγίας αὐτῷ, καὶ λαμβάνειν ὁπόσηνβούλεται δύναμιν ἐκέλευσε, καὶ μὴ θρασύ-νεσθαι λόγοις ἀκινδύνοις, ἀλλ' ἔργον τι τῇπόλει παρασχεῖν ἄξιον σπουδῆς. ὁ δὲ τὸ

19

οὐδὲ γινώσκων, ὑπ' ἐκείνων δὲ καθορώμε-νος, εἰδότων καὶ παραφυλαττόντων τὸνκαιρόν. ἦν δ' ἄφθονα καὶ πρὸς ἡδονήν, οὐμόνον χρείαν, ποιούμενα τὰ πρὸς τὸ δε-ῖπνον. ἐγνώκει γὰρ ὁ Οὐίβιος ἁπάσῃ φιλο-φροσύνῃ θεραπεύειν τὸν Κράσσον, ᾧ γεκαὶ τὸ τῆς ὥρας ἐν νῷ λαβεῖν ἐπῆλθεν, ὡςπαντάπασι νεανίας εἴη καί τι καὶ ταῖς καθ'ἡλικίαν ἡδοναῖς αὐτοῦ χαριστέον, ἐπεὶ τήνγε χρείαν ἀναγκαίως μᾶλλον ἢ προθύμωςὑπουργοῦντος εἶναι. δύο δὴ θεραπαινίδαςεὐπρεπεῖς ἀναλαβὼν ἐβάδιζε παρὰ τὴνθάλασσαν. ὡς δ' ἦλθεν ἐπὶ τὸν τόπον, δεί-ξας τὴν ἄνοδον ἐκέλευσεν εἴσω πορεύεσθαικαὶ θαῤῥεῖν. οἱ δὲ περὶ τὸν Κράσσονἰδόντες προσερχομένας, ἔδεισαν μὴ κατα-φανὲς πολλοῖς καὶ γνώριμον εἴη τὸ χωρίον·ἀνέκρινον οὖν αὐτάς, τί βούλονται καὶ τί-νες εἰσίν. ὡς δ' ἀπεκρίναντο δεδιδαγμέναι,δεσπότην ζητεῖν ἐνταῦθα κρυπτόμενον, μα-θὼν ὁ Κράσσος τοῦ Οὐιβίου τὴν πρὸς

88

πρόσεισι, γελάσας ἠρώτησεν ὡς "πηλίκος."ἀπογνοὺς δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἐξισώσασθαιπρὸς ἐκεῖνον, ὑπεδύετο τὴν πολιτείαν,σπουδαῖς καὶ συνηγορίαις καὶ δανεισμοῖςκαὶ τῷ συμπαραγγέλλειν καὶ συνεξετάζε-σθαι τοῖς δεομένοις τι τοῦ δήμου κτώμενοςδύναμιν ἀντίπαλον καὶ δόξαν, ᾗ Πομπήιοςεἶχεν ἀπὸ πολλῶν καὶ μεγάλων στρατειῶν.καὶ πρᾶγμα συνέβαινεν αὐτοῖς ἴδιον. με-ῖζον γὰρ ἀπόντος ἦν ὄνομα τοῦ Πομπηίουκαὶ κράτος ἐν τῇ πόλει διὰ τὰς στρατείας,παρὼν δὲ πολλάκις ἠλαττοῦτο τοῦ Κράσ-σου, διὰ τὸν ὄγκον καὶ τὸ πρόσχημα τοῦβίου φεύγων τὰ πλήθη, καὶ ἀναδυόμενος ἐξἀγορᾶς, καὶ τῶν δεομένων ὀλίγοις καὶ μὴπάνυ προθύμως βοηθῶν, ὡς ἀκμαιοτέρανἔχοι τὴν δύναμιν ὑπὲρ αὑτοῦ χρώμενος. ὁδὲ Κράσσος ἐνδελεχέστερον τὸ χρήσιμονἔχων, καὶ σπάνιος οὐκ ὢν οὐδὲ δυσπρόσο-δος, ἀλλ' ἐν μέσαις ἀεὶ ταῖς σπουδαῖς ἀνα-στρεφόμενος, τῷ κοινῷ καὶ φιλανθρώπῳ

93

κρατεῖν δὲ τοὺς αἰτοῦντας, ὡς λαβεῖν μὴδυναμένους. ἀλλ' ὅμως ἐκεῖνος ὑπέμεινεμᾶλλον προέσθαι τὸ νίκημα καὶ τὴν δόξανἢ καταλιπεῖν ἀτάφους δύο τῶν πολιτῶν.πορθήσας δὲ τὴν παραλίαν τῆς Λακωνικῆςκαὶ τοὺς ἀντιστάντας Λακεδαιμονίων τρε-ψάμενος, εἷλε Θυρέαν Αἰγινητῶν ἐχόντων,καὶ τοὺς αἱρεθέντας ἀπήγαγε ζῶντας εἰςἈθήνας.[7] ἐπεὶ δὲ Δημοσθένους Πύλον τειχίσα-ντος ἐπεστράτευσαν ἅμα πεζῷ καὶ ναυσὶΠελοποννήσιοι, καὶ μάχης γενομένης ἀπε-λήφθησαν ἐν τῇ Σφακτηρίᾳ νήσῳ Σπαρτια-τῶν ἄνδρες ἀμφὶ τοὺς τετρακοσίους, μέγαμέν, ὥσπερ ἦν, ἡγούμενοι τὸ λαβεῖν αὐτοὺςἈθηναῖοι, χαλεπῆς δὲ καὶ δυσέργου τῆςπολιορκίας οὔσης ἐν χωρίοις ἀνύδροις, καὶθέρους μὲν μακρὰν καὶ πολυτελῆ τὴν πε-ριαγωγὴν τῶν ἐπιτηδείων ἐχούσης, σφαλε-ρὰν δὲ χειμῶνος καὶ παντελῶς ἄπορον,ἤχθοντο καὶ μετεμέλοντο πρεσβείαν Λακε-

18

ΝΙΚΙΑΣ

[1] ἐπεὶ δοκοῦμεν οὐκ ἀτόπως τῷ Νικίᾳτὸν Κράσσον παραβάλλειν, καὶ τὰ Παρθι-κὰ παθήματα τοῖς Σικελικοῖς, ὥρα παραι-τεῖσθαι καὶ παρακαλεῖν ὑπὲρ ἐμοῦ τοὺςἐντυγχάνοντας τοῖς συγγράμμασι τούτοις,ὅπως ἐπὶ ταῖς διηγήσεσιν αἷς Θουκυδίδης,αὐτὸς αὑτοῦ περὶ ταῦτα παθητικώτατος,ἐναργέστατος, ποικιλώτατος γενόμενος,ἀμιμήτως ἐξενήνοχε, μηδὲν ἡμᾶς ὑπο-λάβωσι πεπονθέναι Τιμαίῳ πάθος ὅμοιον,ὃς ἐλπίσας τὸν μὲν Θουκυδίδην ὑπερβαλε-ῖσθαι δεινότητι, τὸν δὲ Φίλιστον ἀποδεί-ξειν παντάπασι φορτικὸν καὶ ἰδιώτην, διὰμέσων ὠθεῖται τῇ ἱστορίᾳ τῶν μάλιστα κα-τωρθωμένων ἐκείνοις ἀγώνων καὶ ναυμα-

3

μέχρι νυκτὸς διώξας τοὺς πολεμίους, ἔπεμ-ψε πρὸς Σύλλαν, δεῖπνον αἰτῶν τοῖς στρα-τιώταις καὶ τὸ κατόρθωμα φράζων. ἐν δὲταῖς προγραφαῖς καὶ δημεύσεσι πάλιν κα-κῶς ἤκουσεν, ὠνούμενός τε τιμῆς βραχεί-ας μεγάλα πράγματα καὶ δωρεὰς αἰτῶν. ἐνδὲ Βρεττίοις λέγεται καὶ προγράψαι τινὰςοὐ Σύλλα κελεύσαντος, ἀλλ' ἐπὶ χρηματι-σμῷ, δι' ὃ καὶ Σύλλαν καταγνόντα πρὸςμηδὲν ἔτι χρῆσθαι δημόσιον αὐτῷ. καίτοιδεινότατος ἦν Κράσσος πάντας ἀνθρώπουςκολακείᾳ κατεργάσασθαι, πάλιν δ' αὐτὸςὑπὸ πάντων διὰ κολακείας εὐάλωτος. ἴδιονδὲ κἀκεῖνο περὶ αὐτοῦ λέγεται, φιλοκερ-δέστατον ὄντα μάλιστα μισεῖν καὶ λοιδορε-ῖν τοὺς ὁμοίους.[7] Ἠνία δὲ Πομπήιος αὐτόν, εὐημερῶν ἐνἡγεμονίαις, καὶ πρὶν ἢ βουλῆς μεταλαβεῖνθριαμβεύων, καὶ Μᾶγνος, ὅπερ ἐστὶ μέγας,ὑπὸ τῶν πολιτῶν ἀναγορευθείς. καί ποτεκαὶ φήσαντός τινος, ὡς Πομπήιος Μᾶγνος

92

αὐτὸν παιδιὰν καὶ φιλοφροσύνην, ἀνέλαβετὰς παιδίσκας, καὶ συνῆσαν αὐτῷ τὸν λοι-πὸν χρόνον, ὧν ἐδεῖτο φράζουσαι καὶ διαγ-γέλλουσαι πρὸς τὸν Οὐίβιον. τούτων φησὶτὴν ἑτέραν ἤδη πρεσβῦτιν οὖσαν ὁ Φενε-στέλλας ἰδεῖν αὐτός, καὶ πολλάκις ἀκοῦσαιμεμνημένης ταῦτα καὶ διεξιούσης προθύ-μως.[6] Ὁ δὲ Κράσσος ὀκτὼ μῆνας οὕτω δια-γαγὼν καὶ διακλαπείς, ἅμα τῷ πυθέσθαιτὴν Κίννα τελευτὴν φανερὸς γενόμενος,συνδραμόντων πρὸς αὐτὸν οὐκ ὀλίγων ἀν-θρώπων, ἐπιλεξάμενος δισχιλίους καὶ πε-ντακοσίους, ἐπήρχετο τὰς πόλεις, καὶ μίανγε διήρπασε Μαλάκην, ὡς πολλοὶ γε-γράφασιν, αὐτὸν δέ φασιν ἀρνεῖσθαι καὶδιαμάχεσθαι πρὸς τοὺς λέγοντας. ἐκ τού-του συναγαγὼν πλοῖα καὶ διαπεράσας εἰςΛιβύην, ἀφίκετο πρὸς Μέτελλον Πίον, ἔν-δοξον ἄνδρα, συνειλοχότα στρατιὰν οὐκεὐκαταφρόνητον. οὐ πολὺν δὲ χρόνον ἐντα-

89

χιῶν καὶ δημηγοριῶν, οὐ μὰ Δίαπαρὰ Λύδιον ἅρμα πεζὸς οἰχνεύωνὥς φησι Πίνδαρος, ἀλλ' ὅλως τις ὀψιμαθὴςκαὶ μειρακιώδης φαινόμενος ἐν τούτοις,καὶ κατὰ τὸν Δίφιλονπαχύς, ὠνθυλευμένος στέατι Σικελικῷ,πολλαχοῦ δ' ὑποῤῥέων εἰς τὸν Ξέναρχον,ὥσπερ ὅταν λέγῃ τοῖς Ἀθηναίοις οἰωνὸνἡγήσασθαι γεγονέναι τὸν ἀπὸ τῆς νίκηςἔχοντα τοὔνομα στρατηγὸν ἀντειπόνταπρὸς τὴν στρατηγίαν, καὶ τῇ περικοπῇ τῶνἙρμῶν προσημαίνειν αὐτοῖς τὸ δαιμόνιον,ὡς ὑπὸ Ἑρμοκράτους τοῦ Ἕρμωνος πλε-ῖστα πείσονται παρὰ τὸν πόλεμον· ἔτι δ'εἰκὸς εἶναι τὸν Ἡρακλέα τοῖς μὲν Συρα-κουσίοις βοηθεῖν διὰ τὴν Κόρην, παρ' ἧςἔλαβε τὸν Κέρβερον, ὀργίζεσθαι δὲ τοῖςἈθηναίοις, ὅτι τοὺς Αἰγεστέας, ἀπογόνουςὄντας Τρώων, ἔσωζον, αὐτὸς δ' ὑπὸ Λαο-μέδοντος ἀδικηθεὶς ἀνάστατον ἐποίησε τὴνπόλιν. ἀλλὰ τούτῳ μὲν ἴσως ἀπὸ τῆς αὐτῆς

4

των ἁπάντων ἀναίτιος ἔμεινε· καὶ στρατη-γῶν εἷλε μὲν Κύθηρα, νῆσον εὖ κατὰ τῆςΛακωνικῆς πεφυκυῖαν καὶ Λακεδαιμονίουςἔχουσαν οἰκήτορας, ἔλαβε δὲ καὶ πολλὰτῶν ἐπὶ Θρᾴκης ἀφεστώτων καὶ προση-γάγετο, κατακλείσας δὲ Μεγαρεῖς εἰς τὴνπόλιν εὐθὺς μὲν ἔσχε Μίνῶαν τὴν νῆσον,ὀλίγῳ δ' ὕστερον ἐκ ταύτης ὁρμώμενος Νι-σαίας ἐκράτησεν, εἰς δὲ τὴν Κορινθίανἀποβὰς ἐνίκησε μάχῃ καὶ διέφθειρε Κοριν-θίων πολλοὺς καὶ Λυκόφρονα τὸν στρατη-γόν. ἔθα δ' αὐτῷ συνέβη τῶν οἰκείων δύονεκροὺς ἀπολιπεῖν διαλαθόντας περὶ τὴνἀναίρεσιν. ὡς οὖν τοῦτ' ἔγνω, τάχιστα τὸνστόλον ἐπιστήσας ἔπεμψε κήρυκα πρὸςτοὺς πολεμίους περὶ ἀναιρέσεως. καίτοικατὰ νόμον τινὰ καὶ συνήθειαν ἐδόκουν οἱνεκρῶν ὑποσπόνδων λαβόντες ἀναίρεσινἀπολέγεσθαι τὴν νίκην, καὶ τρόπαιονἱστάναι τοὺς τούτου τυχόντας οὐκ ἔνθε-σμον ἦν· νικᾶν γὰρ τοὺς κρατοῦντας, μὴ

17

ῦθα παρέμεινεν, ἀλλὰ στασιάσας τῷ Με-τέλλῳ, πρὸς Σύλλαν ἀπῆρε καὶ συνῆν ἐντοῖς μάλιστα τιμώμενος. ἐπεὶ δὲ διαβὰς εἰςἸταλίαν ὁ Σύλλας πάντας ἐβούλετο τοὺςσὺν αὐτῷ νέους ἔχειν συνεργούς, καὶ πρὸςἄλλην ἄλλον ἔταττε πρᾶξιν, ἀποστελλόμε-νος εἰς Μαρσοὺς ἐπὶ στρατιὰν ὁ Κράσσος,ᾔτει φύλακας· ἡ γὰρ πάροδος ἦν παρὰ τοὺςπολεμίους. εἰπόντος δὲ τοῦ Σύλλα σὺνὀργῇ καὶ σφοδρῶς πρὸς αὐτόν· "δίδωμί σοιφύλακας τὸν πατέρα, τὸν ἀδελφόν, τοὺς φί-λους, τοὺς συγγενεῖς, ὧν παρανόμως καὶἀδίκως ἀναιρεθέντων ἐγὼ μετέρχομαι τοὺςφονεῖς," οὕτω παθών τι καὶ παροξυνθεὶς ὁΚράσσος εὐθὺς ἐξῆλθε, καὶ διὰ τῶν πολε-μίων ὠσάμενος εὐρώστως, δύναμίν τε συ-χνὴν ἤθροισε, καὶ πρόθυμον αὑτὸν ἐν τοῖςἀγῶσι τῷ Σύλλᾳ παρεῖχεν. ἀπ' ἐκείνων δὲτῶν πράξεων λέγουσιν αὐτῷ πρῶτον ἐγγε-νέσθαι τὴν πρὸς Πομπήιον ὑπὲρ δόξηςἅμιλλαν καὶ φιλοτιμίαν. ὁ γὰρ Πομπήιος,

90

ἡλικίᾳ τε λειπόμενος αὐτοῦ, καὶ πατρὸςγεγονὼς ἀδοξήσαντος ἐν Ῥώμῃ καὶ μιση-θέντος ἔσχατον μῖσος ὑπὸ τῶν πολιτῶν, ἐνἐκείνοις τοῖς πράγμασιν ἐξέλαμψε καὶ διε-φάνη μέγας, ὥστε Σύλλαν, ἃ πρεσβυτέροιςκαὶ ἰσοτίμοις οὐ πάνυ πολλάκις παρεῖχεν,ὑπεξανίστασθαι προσιόντος αὐτοῦ καὶ κε-φαλὴν ἀποκαλύπτεσθαι καὶ προσειπεῖναὐτοκράτορα. ταῦτα διέκαιε καὶ παρώξυνετὸν Κράσσον, οὐκ ἀλόγως ἐλασσούμενον.ἐμπειρίᾳ τε γὰρ ἐνδεὴς ἦν, καὶ τῶν πράξε-ων αὐτοῦ τὴν χάριν ἀφῄρουν αἱ συγγενεῖςκῆρες ἐπιφερόμεναι, φιλοκέρδεια καὶ μι-κρολογία. καὶ γὰρ πόλιν Ὀμβρικὴν Του-δερτίαν ἑλών, ἔδοξε τὰ πλεῖστα τῶν χρη-μάτων σφετερίσασθαι, καὶ διεβλήθη πρὸςΣύλλαν. ἀλλ' ἔν γε τῷ περὶ τὴν Ῥώμηνἀγῶνι, πάντων γενομένῳ μεγίστῳ καὶ τε-λευταίῳ, Σύλλας μὲν ἡττήθη, τῶν κατ'αὐτὸν ὠσθέντων καὶ συντριβέντων, Κράσ-σος δὲ τὸ δεξιὸν κέρας ἔχων ἐνίκησε, καὶ

91

γώδεις πάνυ καὶ μακρὰς ἐπειρᾶτο διακρού-εσθαι στρατηγίας, ὅπου δ' αὐτὸς στρατεύ-οιτο τῆς ἀσφαλείας ἐχόμενος καὶ τὰ πλε-ῖστα κατορθῶν, ὡς εἰκός, εἰς οὐδεμίαναὑτοῦ σοφίαν ἢ δύναμιν ἢ ἀρετὴν ἀνέφερετὰς πράξεις, ἀλλὰ παρεχώρει τῇ τύχῃ καὶκατέφευγεν εἰς τὸ θεῖον, τῷ φθόνῳ τῆςδόξης ὑφιέμενος. ἐπεμαρτύρει δὲ καὶ τὰπράγματα· πολλῶν γὰρ τότε προσκρου-σμάτων τῇ πόλει καὶ μεγάλων γενομένων,οὐδενὸς ἁπλῶς ἐκεῖνος μετέσχεν, ἀλλὰπερὶ Θρᾴκην μὲν ἡττήθησαν ὑπὸ Χαλκι-δέων Καλλιάδου τε καὶ Ξενοφῶντος στρα-τηγούντων, τὸ δ' Αἰτωλικὸν πταῖσμα συ-νέβη Δημοσθένους ἄρχοντος, ἐν δὲ Δηλίῳχιλίους αὑτῶν ἀπέβαλον Ἱπποκράτουςἡγουμένου, τοῦ δὲ λοιμοῦ τὴν πλείστηναἰτίαν ἔλαβε Περικλῆς διὰ τὸν πόλεμον εἰςτὸ ἄστυ κατακλείσας τὸν ἀπὸ τῆς χώραςὄχλον, ἐκ τῆς μεταβολῆς τῶν τόπων καὶδιαίτης ἀήθους γενομένου. Νικίας δὲ τού-

16

ἐμμελείας ταῦτά τε γράφειν ἐπῄει καὶ τὴνΦιλίστου διάλεκτον εὐθύνειν, καὶ τοῖς περὶΠλάτωνα καὶ Ἀριστοτέλην λοιδορεῖσθαι·ἐμοὶ δ' ὅλως μὲν ἡ περὶ λέξιν ἅμιλλα καὶζηλοτυπία πρὸς ἑτέρους μικροπρεπὲς φαί-νεται καὶ σοφιστικόν, ἂν δὲ πρὸς τὰ ἀμίμη-τα γίγνηται, καὶ τελέως ἀναίσθητον. ἃςγοῦν Θουκυδίδης ἐξήνεγκε πράξεις καὶΦίλιστος, ἐπεὶ παρελθεῖν οὐκ ἔστι, μάλι-στά γε δὴ τὸν τρόπον καὶ τὴν διάθεσιν τοῦἀνδρὸς ὑπὸ πολλῶν καὶ μεγάλων παθῶνκαλυπτομένην περιεχούσας, ἐπιδραμὼνβραχέως καὶ διὰ τῶν ἀναγκαίων, ἵνα μὴπαντάπασιν ἀμελὴς δοκῶ καὶ ἀργὸς εἶναι,τὰ διαφεύγοντα τοὺς πολλούς, ὑφ' ἑτέρωνδ' εἰρημένα σποράδην ἢ πρὸς ἀναθήμασιν ἢψηφίσμασιν εὑρημένα παλαιοῖς πεπείραμαισυναγαγεῖν, οὐ τὴν ἄχρηστον ἀθροίζωνἱστορίαν, ἀλλὰ τὴν πρὸς κατανόησιν ἤθουςκαὶ τρόπου παραδιδούς.[2] ἔνεστιν οὖν περὶ Νικίου πρῶτον εἰπεῖν

5

σιν, ὧν ἀριθμὸς ἦν ἑπτακισχίλιοι πεζοί, χί-λιοι δ' ἱππεῖς, ἀνεχώρησεν αὐτός, ἐν Συρίᾳδιαχειμάσων καὶ δεξόμενος αὐτόθι τὸνυἱόν, ἥκοντα παρὰ Καίσαρος ἐκ Γαλατίας,αὐτόν τε κεκοσμημένον ἀριστείοις καὶ χι-λίους ἱππέας ἐπιλέκτους ἄγοντα. τοῦτοπρῶτον ἁμαρτεῖν ἔδοξεν ὁ Κράσσος -- μετάγε τὴν στρατείαν αὐτήν -- μέγιστον ἁμάρ-τημα τῶν γενομένων, ὅτι πρόσω χωρεῖνδέον ἔχεσθαί τε Βαβυλῶνος καὶ Σελευκεί-ας, δυσμενῶν ἀεὶ Πάρθοις πόλεων, χρόνονἔδωκε τοῖς πολεμίοις παρασκευῆς. ἔπειτατὰς ἐν Συρίᾳ διατριβὰς ᾐτιῶντο, χρηματι-στικὰς μᾶλλον οὔσας ἢ στρατηγικάς· οὐγὰρ ὅπλων ἀριθμὸν ἐξετάζων οὐδὲ γυμνα-σιῶν ποιούμενος ἁμίλλας, ἀλλὰ προσόδουςπόλεων ἐκλογιζόμενος, καὶ τὰ χρήματατῆς ἐν Ἱεραπόλει θεοῦ σταθμοῖς καὶ τρυ-τάναις μεταχειριζόμενος ἐπὶ πολλὰςἡμέρας, ἐπιγράφων δὲ καὶ δήμοις καὶ δυ-νάσταις στρατιωτῶν καταλόγους, εἶτ' ἀνιε-

120

εἵλετο, καὶ πολλοὶ διὰ δόξαν αὐτῷ καὶ φι-λίαν συνεστράτευον τῶν ἐπιφανῶν. αὐτὸςμὲν οὖν ὑπέμεινε πρὸ τῆς Πικηνίδος, ὡςτὸν Σπάρτακον ἐκεῖ φερόμενον δεξόμενος,Μόμμιον δὲ πρεσβευτὴν ἄγοντα δύο τάγ-ματα κύκλῳ περιέπεμψεν, ἕπεσθαι κελεύ-σας τοῖς πολεμίοις, μὴ συμπλέκεσθαι δὲμηδ' ἁψιμαχεῖν. ὁ δ' ἅμα τῷ πρῶτον ἐπ'ἐλπίδος γενέσθαι μάχην θέμενος, ἡττήθη,καὶ πολλοὶ μὲν ἔπεσον, πολλοὶ δ' ἄνευ τῶνὅπλων φεύγοντες ἐσώθησαν. ὁ δὲ Κράσσοςαὐτόν τε τὸν Μόμμιον ἐδέξατο τραχέως,καὶ τοὺς στρατιώτας ὁπλίζων αὖθις, ἐγγυ-ητὰς ᾔτει τῶν ὅπλων ὅτι φυλάξουσι, πε-ντακοσίους δὲ τοὺς πρώτους καὶ μάλιστα[τοὺς] τρέσαντας εἰς πεντήκοντα διανείμαςδεκάδας, ἀφ' ἑκάστης ἀπέκτεινεν ἕνα τὸνκλήρῳ λαχόντα, πάτριόν τι τοῦτο διὰ πολ-λῶν χρόνων κόλασμα τοῖς στρατιώταιςἐπαγαγών. καὶ γὰρ αἰσχύνη τοῦ θανάτουτῷ τρόπῳ πρόσεστι, καὶ δρᾶται πολλὰ φρι-

101

ὃ γέγραφεν Ἀριστοτέλης, ὅτι τρεῖς ἐγένο-ντο βέλτιστοι τῶν πολιτῶν καὶ πατρικὴνἔχοντες εὔνοιαν καὶ φιλίαν πρὸς τὸν δῆμον,Νικίας ὁ Νικηράτου καὶ Θουκυδίδης ὁΜελησίου καὶ Θηραμένης ὁ Ἅγνωνος, ἧτ-τον δὲ οὗτος ἢ ἐκεῖνοι· καὶ γὰρ εἰς δυ-σγένειαν ὡς ξένος ἐκ Κέω λελοιδόρηται,καὶ διὰ τὸ μὴ μόνιμον, ἀλλ' ἐπαμφοτερίζονἀεὶ τῇ προαιρέσει τῆς πολιτείας ἐπεκλήθηΚόθορνος. ἐκείνων δὲ πρεσβύτερος μὲν ὁΘονκυδίδης ἦν, καὶ πολλὰ καὶ Περικλεῖδημαγωγοῦντι τῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶνπροϊστάμενος ἀντεπολιτεύσατο, νεώτεροςδὲ Νικίας γενόμενος ἦν μὲν ἔν τινι λόγῳκαὶ Περικλέους ζῶντος, ὥστε κἀκείνῳ συ-στρατηγῆσαι καὶ καθ' αὑτὸν ἄρξαι πολ-λάκις, Περικλέους δ' ἀποθανόντος εὐθὺςεἰς τὸ πρωτεύειν προήχθη, μάλιστα μὲνὑπὸ τῶν πλουσίων καὶ γνωρίμων, ἀντίταγ-μα ποιουμένων αὐτὸν πρὸς τὴν Κλέωνοςβδελυρίαν καὶ τόλμαν, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὸν

6

ἐστιν, ἀλλὰ καὶ τούτους προσαποβέβληκετοῖς χρήμασι πολιτευόμενος. οἱ δ' ἄλλοικαὶ φίλους κτώμενοι καὶ πλουτίζοντεςαὑτοὺς ἀπὸ τοῦ βήματος εὐπαθοῦσι καὶπροσπαίζουσι τῇ πολιτείᾳ.” τῷ δ' ὄντιτοιοῦτος ἦν ὁ Νικίου βίος ὥστ' αὐτὸν εἰπε-ῖν τὰ τοῦ Ἀγαμέμνονος εἰς αὑτόν·προστάτην γε τοῦ βίουτὸν ὄγκον ἔχομεν, τῷ τ' ὄχλῳ δουλεύομεν.[6] ὁρῶν δὲ τῶν ἐν λόγῳ δυνατῶν ἢ τῷφρονεῖν διαφερόντων ἀποχρώμενον εἰς ἔνιαταῖς ἐμπειρίαις τὸν δῆμον, ὑφορώμενον δ'ἀεὶ καὶ φυλαττόμενον τὴν δεινότητα καὶκολούοντα τὸ φρόνημα καὶ τὴν δόξαν, ὡςδῆλον ἦν τῇ Περικλέους καταδίκῃ καὶ τῷΔάημωνος ἐξοστρακισμῷ καὶ τῇ πρὸςἈντιφῶντα τὸν Ῥαμνούσιον ἀπιστίᾳ τῶνπολλῶν, καὶ μάλιστα δὴ τοῖς περὶ Πάχητατὸν ἑλόντα Λέσβον, ὃς εὐθύνας διδοὺς τῆςστρατηγίας ἐν αὐτῷ τῷ δικαστηρίῳ στα-σάμενος ξίφος ἀνεῖλεν ἑαυτόν, τὰς μὲν ἐρ-

15

κώδη καὶ σκυθρωπὰ περὶ τὴν κόλασιν,ἁπάντων θεωμένων. οὕτω δ' ἐπιστρέψαςτοὺς ἄνδρας ἦγεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους. ὁ δὲΣπάρτακος ὑπεξεχώρει διὰ Λευκανίαςπρὸς τὴν θάλασσαν. ἐν δὲ τῷ πορθμῷλῃστρίσι Κιλίσσαις περιτυχών, ὥρμησενἅψασθαι Σικελίας καὶ δισχιλίους ἄνδραςἐμβαλὼν εἰς τὴν νῆσον αὖθις ἐκζωπυρῆσαιτὸν δουλικὸν ἐκεῖ πόλεμον, οὔπω πολὺνχρόνον ἀπεσβηκότα καὶ μικρῶν πάλινὑπεκκαυμάτων δεόμενον. ὁμολογήσαντεςδ' οἱ Κίλικες αὐτῷ καὶ δῶρα λαβόντες,ἐξηπάτησαν καὶ ἀπέπλευσαν. οὕτω δὴπάλιν ἀπὸ θαλάσσης ἀναζεύξας, ἐκάθισετὸν στρατὸν εἰς τὴν Ῥηγίνων χεῤῥόνησον.ἐπελθὼν δ' ὁ Κράσσος καὶ τοῦ τόπου τὴνφύσιν ἰδὼν ὑφηγουμένην τὸ δέον, ὥρμησενἀποτειχίσαι τὸν ἰσθμόν, ἅμα καὶ τὴν σχο-λὴν τῶν στρατιωτῶν ὑφαιρῶν καὶ τὴνεὐπορίαν τῶν πολεμίων. μέγα μὲν οὖν ἦνκαὶ χαλεπὸν τὸ ἔργον, ἤνυσε δὲ καὶ κατειρ-

102

λάτης· "ἀλλ' οὐδ' αὐτός" εἶπεν "ὦ αὐτόκρα-τορ, ὡς ὁρῶ, πρωὶ λίαν ἐπὶ Πάρθους ἐλαύ-νεις." ἦν δ' ὁ Κράσσος ἑξήκοντα μὲν ἔτηπαραλλάττων, πρεσβύτερος δὲ τὴν ὄψιν ἢκαθ' ἡλικίαν. ἀφικόμενον δ' αὐτὸν ἐδέξατοτὰ πράγματα τῆς ἐλπίδος ἀξίως τὸπρῶτον. καὶ γὰρ ἔζευξε ῥᾳδίως τὸνΕὐφράτην καὶ διήγαγε τὸν στρατὸν ἀσφα-λῶς, καὶ πόλεις πολλὰς ἐν τῇ Μεσοποτα-μίᾳ κατέσχεν, ἑκουσίως προσθεμένας. ἐνμιᾷ δ', ἧς Ἀπολλώνιός τις ἐτυράννει, στρα-τιωτῶν ἑκατὸν ἀναιρεθέντων, ἐπαγαγὼντὴν δύναμιν αὐτῇ καὶ κρατήσας, διήρπασετὰ χρήματα καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἀπέδοτο·Ζηνοδοτίαν ἐκάλουν τὴν πόλιν οἱ Ἕλληνες.ἐπὶ ταύτῃ δ' ἁλούσῃ δεξάμενος αὐτο-κράτωρ ὑπὸ τῆς στρατιᾶς ἀναγορευθῆναι,πολλὴν ὦφλεν αἰσχύνην καὶ ταπεινὸςἐφάνη καὶ περὶ τὰ μείζονα δύσελπις, οὕτωπλεονέκτημα μικρὸν ἠγαπηκώς. ἐμβαλὼνδὲ φρουρὰς ταῖς προσκεχωρηκυίαις πόλε-

119

συγγνώμην ἔχειν, ὡς καὶ τότε Νικίου πρὸςδημοσίας χρείας τινὰς καὶ ἀσχολίας ὄντος.καὶ ὁ μάλιστα ταῦτα συντραγῳδῶν καὶ συ-μπεριτιθεὶς ὄγκον αὐτῷ καὶ δόξαν Ἱέρωνἦν, ἀνὴρ τεθραμμένος ἐπὶ τῆς οἰκίας τοῦΝικίου, περί τε γράμματα καὶ μουσικὴνἐξησκημένος ὑπ' αὐτοῦ, προσποιούμενος δ'υἱὸς εἶναι Διονυσίου τοῦ Χαλκοῦ προσαγο-ρευθέντος, οὗ καὶ ποιήματα σώζεται, καὶτῆς εἰς Ἰταλίαν ἀποικίας ἡγεμὼν γενόμε-νος ἔκτισε Θουρίους. οὗτος οὖν ὁ Ἱέρων τάτε πρὸς τοὺς μάντεις ἀπόῤῥητα διεπράττε-το τῷ Νικίᾳ, καὶ λόγους ἐξέφερεν εἰς τὸνδῆμον ὡς ἐπίπονόν τινα καὶ ταλαίπωρονδιὰ τὴν πόλιν ζῶντος αὐτοῦ βίον· ᾧ γ' ἔφηκαὶ περὶ λουτρὸν ὄντι καὶ περὶ δεῖπνον ἀείτι προσπίπτειν δημόσιον· “ἀμελῶν δὲ τῶνἰδίων ὑπὸ τοῦ τὰ κοινὰ φροντίζειν μόλιςἄρχεται καθεύδειν περὶ πρῶτον ὕπνον.ὅθεν αὐτῷ καὶ τὸ σῶμα διάκειται κακῶς,καὶ τοῖς φίλοις οὐ προσηνὴς οὐδὲ ἡδύς

14

δῆμον εἶχεν εὔνουν καὶ συμφιλοτιμούμε-νον. ἴσχυε μὲν γὰρ ὁ Κλέων μέγα “γερο-νταγωγῶν κἀναμισθαρνεῖν διδούς,” ὅμωςδὲ καὶ τὴν πλεονεξίαν αὐτοῦ καὶ τὴν ἰτα-μότητα καὶ τὸ θράσος ὁρῶντες αὐτοὶ οἷςπρὸς χάριν ἔπραττεν, οἱ πολλοὶ τὸν Νικίανἐπήγοντο. καὶ γὰρ οὐκ ἦν αὐστηρὸν οὐδ'ἐπαχθὲς ἄγαν αὐτοῦ τὸ σεμνόν, ἀλλ' εὐλα-βείᾳ τινὶ μεμιγμένον αὐτῷ τῷ δεδιέναι δο-κοῦντι τοὺς πολλοὺς δημαγωγοῦν. τῇ φύ-σει γὰρ ὢν ἀθαρσὴς καὶ δύσελπις, ἐν μὲντοῖς πολεμικοῖς ἀπέκρυπτεν εὐτυχίᾳ τὴνδειλίαν· κατώρθου γὰρ ὁμαλῶς στρατη-γῶν· τὸ δ' ἐν τῇ πολιτείᾳ ψοφοδεὲς καὶπρὸς τοὺς συκοφάντας εὐθορύβητον αὐτοῦκαὶ δημοτικὸν ἐδόκει, καὶ δύναμιν οὐ μι-κρὰν ἀπ' εὐνοίας τοῦ δήμου παρεῖχε τῷ δε-διέναι τοὺς ὑπερορῶντας, αὔξειν δὲ τοὺςδεδιότας. τοῖς γὰρ πολλοῖς τιμὴ μεγίστηπαρὰ τῶν μειζόνων τὸ μὴ καταφρονεῖσθαι.[3] Περικλῆς μὲν οὖν ἀπό τε ἀρετῆς ἀλη-

7

νὰς μὲν αὐτὰς καὶ φρικώδεις, δεινοὺς δέ τι-νας θεοὺς καὶ ἀλλοκότους ἐπ' αὐταῖς κα-λῶν καὶ ὀνομάζων. ταύτας φασὶ Ῥωμαῖοιτὰς ἀρὰς ἀποθέτους οὔσας καὶ παλαιὰςτοιαύτην ἔχειν δύναμιν, ὡς περιφεύγεινμηδένα τῶν ἐνσχεθέντων αὐταῖς, κακῶς δὲπράσσειν καὶ τὸν χρησάμενον, ὅθεν οὐκ ἐπὶτοῖς τυχοῦσιν αὐτὰς οὐδ' ὑπὸ πολλῶν ἐγεί-ρεσθαι. καὶ τότ' οὖν ἐμέμφοντο τὸν Ἀτή-ιον, εἰ δι' ἣν ἐχαλέπαινε τῷ Κράσσῳ πόλιν,εἰς αὐτὴν ἀρὰς ἀφῆκε καὶ δεισιδαιμονίαντοσαύτην.[17] Ὁ δὲ Κράσσος εἰς Βρεντέσιον ἦλθεν.ἔτι δ' ἀστατούσης χειμῶνι τῆς θαλάσσης,οὐ περιέμεινεν, ἀλλ' ἀνήχθη καὶ συχνὰ τῶνπλοίων ἀπέβαλε, τὴν δ' ἄλλην ἀναλαβὼνδύναμιν, ἠπείγετο πεζῇ διὰ Γαλατίας.εὑρὼν δὲ τὸν βασιλέα Δηιόταρον πάνυ μὲνὄντα γηραιὸν ἤδη, κτίζοντα δὲ νέαν πόλιν,ἐπέσκωψεν εἰπών· "ὦ βασιλεῦ, δωδεκάτηςὥρας οἰκοδομεῖν ἄρχῃ." γελάσας δ' ὁ Γα-

118

γάσατο παρὰ δόξαν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ,τάφρον ἐμβαλὼν ἐκ θαλάσσης εἰς θάλασ-σαν διὰ τοῦ αὐχένος σταδίων τριακοσίων,εὖρος δὲ καὶ βάθος ἴσον πεντεκαίδεκα πο-δῶν· ὑπὲρ δὲ τῆς τάφρου τεῖχος ἔστησενὕψει καὶ ῥώμῃ θαυμαστόν. ὧν ὁ Σπάρτα-κος ἠμέλει καὶ κατεφρόνει τὸ πρῶτον· ὡςδὲ τῆς λείας ὑπολειπούσης προΐέναι βου-λόμενος συνεῖδε τὸν ἀποτειχισμόν, καὶλαμβάνειν οὐδὲν ἦν ἐκ τῆς χεῤῥονήσου, νύ-κτα νιφετώδη καὶ πνεῦμα χειμέριον παρα-φυλάξας, ἔχωσε τῆς τάφρου μέρος οὐ πολὺγῇ καὶ ὕλῃ καὶ κλάδοις δένδρων, ὥστε τῆςστρατιᾶς περαιῶσαι τὸ τρίτον.[11] Ἐφοβήθη μὲν οὖν ὁ Κράσσος, μὴλάβοι τις ὁρμὴ τὸν Σπάρτακον ἐπὶ τὴνῬώμην ἐλαύνειν, ἐθάῤῥησε δὲ πολλῶν ἐκδιαφορᾶς ἀποστάντων αὐτοῦ καὶ στρατο-πεδευσαμένων καθ' αὑτοὺς ἐπὶ Λευκανίδοςλίμνης, ἥν φασι τρέπεσθαι διὰ χρόνου γινο-μένην γλυκεῖαν, εἶτ' αὖθις ἁλμυρὰν καὶ

103

θινῆς καὶ λόγου δυνάμεως τὴν πόλιν ἄγωνοὐδενὸς ἐδεῖτο σχηματισμοῦ πρὸς τὸνὄχλον οὐδὲ πιθανότητος, Νικίας δὲ τούτοιςμὲν λειπόμενος, οὐσίᾳ δὲ προέχων, ἀπ'αὐτῆς ἐδημαγώγει. καὶ τῇ Κλέωνος εὐχε-ρείᾳ καὶ βωμολοχίᾳ πρὸς ἡδονὴν μεταχει-ριζομένῃ τοὺς Ἀθηναίους διὰ τῶν ὁμοίωνἀντιπαρεξάγειν ἀπίθανος ὤν, χορηγίαιςἀνελάμβανε καὶ γυμνασιαρχίαις ἑτέραις τετοιαύταις φιλοτιμίαις τὸν δῆμον, ὑπερβαλ-λόμενος πολυτελείᾳ καὶ χάριτι τοὺς πρὸἑαυτοῦ καὶ καθ' ἑαυτὸν ἅπαντας. εἱστήκειδὲ καὶ τῶν ἀναθημάτων αὐτοῦ καθ' ἡμᾶςτό τε Παλλάδιον ἐν ἀκροπόλει, τὴν χρύσω-σιν ἀποβεβληκός, καὶ ὁ τοῖς χορηγικοῖςτρίποσιν ὑποκείμενος ἐν Διονύσου νεώς·ἐνίκησε γὰρ πολλάκις χορηγήσας, ἐλείφθηδὲ οὐδέποτε. λέγεται δ' ἔν τινι χορηγίᾳ πα-ρελθεῖν οἰκέτης αὐτοῦ κεκοσμημένος εἰςσχῆμα Διονύσου, κάλλιστος ὀφθῆναι καὶμέγιστος, οὔπω γενειῶν· ἡσθέντων δὲ τῶν

8

Β. ὑμεῖς γάρ, ὦ φρενοβλαβεῖς,λάβοιτ' ἂν ἄνδρ' ἄριστον ἐν κακῷ τινι;ὁ δ' Ἀριστοφάνους Κλέων ἀπειλῶν λέγει·λαρυγγιῶ τοὺς ῥήτορας καὶ Νικίαν τα-ράξω.ὑποδηλοῖ δὲ καὶ Φρύνιχος τὸ ἀθαρσὲςαὐτοῦ καὶ καταπεπληγμένον ἐν τούτοις·ἦν γὰρ πολίτης ἀγαθός, ὡς εὖ οἶδ' ἐγώ,κοὐχ ὑποταγεὶς ἐβάδιζεν, ὥσπερ Νικίας.[5] οὕτω δὴ διακείμενος εὐλαβῶς πρὸςτοὺς συκοφάντας οὔτε συνεδείπνει τινὶ τῶνπολιτῶν οὔτε κοινολογίαις οὔτε συνδιημε-ρεύσεσιν ἐνέβαλλεν ἑαυτόν, οὐδ' ὅλωςἐσχόλαζε ταῖς τοιαύταις διατριβαῖς, ἀλλ'ἄρχων μὲν ἐν τῷ στρατηγίῳ διετέλει μέχρινυκτός, ἐκ δὲ βουλῆς ὕστατος ἀπῄειπρῶτος ἀφικνούμενος. εἰ δὲ μηδὲν ἐν κοινῷπράττειν ἔχοι, δυσπρόσοδος ἦν καὶ δυ-σέντευκτος οἰκουρῶν καὶ κατακεκλει-σμένος. οἱ δὲ φίλοι τοῖς ἐπὶ ταῖς θύραιςφοιτῶσιν ἐνετύγχανον, καὶ παρῃτοῦντο

13

ἄποτον. τούτοις ἐπελθὼν ὁ Κράσσος ἐξέω-σε μὲν ἀπὸ τῆς λίμνης ἅπαντας, ἀφῃρέθηδὲ τὸν φόνον καὶ τὴν δίωξιν αὐτῶν, ἐπιφα-νέντος ὀξέως τοῦ Σπαρτάκου καὶ τὴν φυ-γὴν ἐπιστήσαντος. γεγραφὼς δὲ τῇ βουλῇπρότερον ὡς χρὴ καὶ Λεύκολλον ἐκΘρᾴκης καλεῖν καὶ Πομπήϊον ἐξ Ἰβηρίας,μετενόει καὶ πρὶν ἥκειν ἐκείνους ἔσπευδεδιαπράξασθαι τὸν πόλεμον, εἰδὼς ὅτι τοῦπροσγενομένου καὶ βοηθήσαντος, οὐκαὐτοῦ, τὸ κατόρθωμα δόξει. πρῶτον μὲνοὖν διαγνοὺς τοῖς ἀφεστῶσι καὶ κατ' ἰδίανστρατευομένοις, ὧν ἀφηγοῦντο Γαννίκιοςκαὶ Κάστος, ἐπιθέσθαι, λόφον τινὰ προκα-ταληψομένους ἄνδρας ἑξακισχιλίους ἀπέσ-τειλε, λανθάνειν πειρᾶσθαι κελεύσας. οἱ δ'ἐπειρῶντο μὲν τὴν αἴσθησιν ἀποκρύπτειν,τὰ κράνη καταμπέχοντες, ὀφθέντες δ' ὑπὸδυεῖν γυναικῶν προθυομένων τοῖς πολεμί-οις ἐκινδύνευσαν, εἰ μὴ Κράσσος ὀξέωςἐπιφανεὶς μάχην ἔθετο πασῶν καρτερω-

104

ἐπεὶ δὲ δημαρχῶν Ἀτήιος ἔμελλε πρὸς τὴνἔξοδον ἐναντιώσεσθαι, καὶ συνίσταντο πολ-λοὶ χαλεπαίνοντες, εἴ τις ἀνθρώποις οὐδὲνἀδικοῦσιν, ἀλλ' ἐνσπόνδοις, πολεμήσωνἄπεισι, δείσας ὁ Κράσσος ἐδεήθη Πομπηί-ου παραγενέσθαι καὶ συμπροπέμψαι. μέγαγὰρ ἦν ἐκείνου τὸ πρὸς τὸν ὄχλον ἀξίωμα,καὶ τότε παρεσκευασμένους πολλοὺς ἐνί-στασθαι καὶ καταβοᾶν ὁρώμενος πρὸαὐτοῦ φαιδρῷ τῷ βλέμματι καὶ προσώπῳκατεπράυνεν ὁ Πομπήιος, ὥσθ' ὑπείκεινσιωπῇ δι' αὐτῶν προϊοῦσιν. ὁ δ' Ἀτήιοςἀπαντήσας, πρῶτον μὲν ἀπὸ φωνῆςἐκώλυε καὶ διεμαρτύρετο μὴ βαδίζειν,ἔπειτα τὸν ὑπηρέτην ἐκέλευσεν ἁψάμενοντοῦ σώματος κατέχειν. ἄλλων δὲ δημάρ-χων οὐκ ἐώντων, ὁ μὲν ὑπηρέτης ἀφῆκετὸν Κράσσον, ὁ δ' Ἀτήιος προδραμὼν ἐπὶτὴν πύλην ἔθηκεν ἐσχαρίδα καιομένην, καὶτοῦ Κράσσου γενομένου κατ' αὐτήν, ἐπιθυ-μιῶν καὶ κατασπένδων ἀρὰς ἐπηρᾶτο δει-

117

ταυτὶ πεποίηκε·Χαρικλέης μὲν οὖν ἔδωκε μνᾶν, ἵν' αὐτὸνμὴ λέγῃὡς ἔφυ τῇ μητρὶ πάδων πρῶτος ἐκ βαλλα-ντίου·τέσσαρας δὲ μνᾶς ἔδωκε Νικίας Νικη-ράτου·ὧν δ' ἕκατι τοῦτ' ἔδωκε, καίπερ εὖ εἰδὼςἐγὼοὐκ ἐρῶ, φίλος γὰρ ἁνήρ, σωφρονεῖν δέ μοιδοκεῖ.ὁ δ' ὑπ' Εὐπόλιδος κωμῳδούμενος ἐν τῷΜαρικᾷ παράγων τινὰ τῶν ἀπραγμόνωνκαὶ πενήτων λέγει·Α. πόσου χρόνου γὰρ συγγεγένησαι Νικίᾳ;Β. οὐδ' εἶδον, εἰ μὴ ἔναγχος ἑστῶτ' ἐν ἀγο-ρᾷ.Α. ἁνὴρ ὁμολογεῖ Νικίαν ἑορακέναι.καίτοι τί μαθὼν ἂν εἶδεν, εἰ μὴ προὐδίδου;Γ. ἠκούσατ', ὦ ξυνήλικες,ἐπ' αὐτοφώρῳ Νικίαν εἰλημμένον.

12

Ἀθηναίων τῇ ὄψει καὶ κροτούντων ἐπὶ πο-λὺν χρόνον, ἀναστὰς ὁ Νικίας εἶπεν ὡς οὐχὅσιον ἡγοῖτο δουλεύειν καταπεφημισμένονθεῷ σῶμα, καὶ τὸν νεανίσκον ἀπηλευθέρω-σε. μνημονεύεται δ' αὐτοῦ καὶ τὰ περὶΔῆλον ὡς λαμπρὰ καὶ θεοπρεπῆ φιλοτιμή-ματα. τῶν γὰρ χορῶν, οὓς αἱ πόλεις ἔπε-μπον ᾀσομένους τῷ θεῷ, προσπλεόντωνμὲν ὡς ἔτυχεν, εὐθὺς δ' ὄχλου πρὸς τὴνναῦν ἀπαντῶντος ᾄδειν κελευομένων κατ'οὐδένα κόσμον, ἀλλ' ὑπὸ σπουδῆς ἀσυ-ντάκτως ἀποβαινόντων ἅμα καὶ στεφανου-μένων καὶ μεταμφιεννυμένων, ἐκεῖνος, ὅτετὴν θεωρίαν ἦγεν, αὐτὸς μὲν εἰς Ῥήνειανἀπέβη τὸν χορὸν ἔχων καὶ τὰ ἱερεῖα καὶτὴν ἄλλην παρασκευήν, ζεῦγμα δὲ πεποιη-μένον Ἀθήνησι πρὸς τὰ μέτρα καὶ κεκο-σμημένον ἐκπρεπῶς χρυσώσεσι καὶ βαφαῖςκαὶ στεφάνοις καὶ αὐλαίαις κομίξων, διὰνυκτὸς ἐγεφύρωσε τὸν μεταξὺ Ῥηνείας καὶΔήλου πόρον οὐκ ὄντα μέγαν· εἶθ' ἅμα

9

τῆς γυναικὸς αὐτόθι τὰ πολλὰ διατρίβεινἔμελλε, Κράσσος δ' ὑπὸ χαρᾶς εὐθὺς <ἅμ'>ἐκπεσόντι τῷ κλήρῳ καταφανὴς ἦν οὐδὲνεὐτύχημα λαμπρότερον ἑαυτῷ γεγονέναιτοῦ παρόντος ἡγούμενος, ὡς μόλις ἐν ἀλλο-τρίοις καὶ πολλοῖς ἡσυχίαν ἄγειν, πρὸς δὲτοὺς συνήθεις πολλὰ κενὰ καὶ μειρακιώδηλέγειν παρ' ἡλικίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ φύσιν,ἥκιστα κομπαστὴς ἢ σοβαρὸς ἐν τῷ βίῳγεγονώς. τότε δ' ἐπηρμένος κομιδῇ καὶδιεφθαρμένος, οὐ Συρίαν οὐδὲ Πάρθουςὅρον ἐποιεῖτο τῆς εὐπραξίας, ἀλλ' ὡς παι-διὰν ἀποφανῶν τὰ Λευκόλλου πρὸς Τι-γράνην καὶ Πομπηίου πρὸς Μιθριδάτην,ἄχρι Βακτρίων καὶ Ἰνδῶν καὶ τῆς ἔξω θα-λάσσης ἀνῆγεν ἑαυτὸν ταῖς ἐλπίσι. καίτοιτῷ γραφέντι περὶ τούτων νόμῳ Παρθικὸςπόλεμος οὐ προσῆν. ᾔδεσαν δὲ πάντες, ὅτιπρὸς τοῦτο Κράσσος ἐπτόητο, καὶ Καῖσαρἐκ Γαλατίας ἔγραφεν αὐτῷ, τὴν ὁρμὴνἐπαινῶν καὶ παροξύνων ἐπὶ τὸν πόλεμον.

116

τάτην, ἐν ᾗ τριακοσίους ἐπὶ δισχιλίοις καὶμυρίοις καταβαλών, δύο μόνους εὗρε κατὰνώτου τετρωμένους, οἱ δ' ἄλλοι πάντεςἑστῶτες ἐν τάξει καὶ μαχόμενοι τοῖς Ῥω-μαίοις ἀπέθανον. Σπαρτάκῳ δὲ μετὰ τὴντούτων ἧτταν ἀναχωροῦντι πρὸς τὰ ὄρη τὰΠετηλῖνα Κόιντος τῶν περὶ Κράσσον ἡγε-μόνων καὶ Σκρώφας ὁ ταμίας ἐξαπτόμενοιπαρηκολούθουν. ἐπιστρέψαντος δὲ γίνεταιφυγὴ μεγάλη τῶν Ῥωμαίων, καὶ μόλιςτρωθέντα τὸν ταμίαν ἁρπάσαντες ἀπε-σώθησαν. Τοῦτο τὸν Σπάρτακον ἀπώλεσετὸ κατόρθωμα, φρονήματος ἐπιγενομένουτοῖς δραπέταις. οὐκέτι γὰρ ἠξίουν φυγομα-χεῖν οὐδ' ἐπείθοντο τοῖς ἄρχουσιν, ἀλλ' ἤδηκαθ' ὁδὸν ὄντας ἐν τοῖς ὅπλοις περισχόντεςἠνάγκασαν αὖθις ὀπίσω διὰ τῆς Λευκανίαςἄγειν ἐπὶ τοὺς Ῥωμαίους, εἰς ταὐτὸ τῷΚράσσῳ σπεύδοντες. ἤδη γὰρ ὁ Πομπήϊοςπροσιὼν ἀπηγγέλλετο, καὶ διαρχαιρε-σιάζοντες ἦσαν οὐκ ὀλίγοι τὴν νίκην ἐκεί-

105

ἡμέρᾳ τήν τε πομπὴν τῷ θεῷ καὶ τὸν χο-ρὸν ἄγων κεκοσμημένον πολυτελῶς καὶᾄδοντα διὰ τῆς γεφύρας ἀπεβίβαζε. μετὰδὲ τὴν θυσίαν καὶ τὸν ἀγῶνα καὶ τὰςἑστιάσεις τόν τε φοίνικα τὸν χαλκοῦν ἔστη-σεν ἀνάθημα τῷ θεῷ, καὶ χωρίον μυρίωνδραχμῶν πριάμενος καθιέρωσεν, οὗ τὰςπροσόδους ἔδει Δηλίους καταθύοντας ἑστι-ᾶσθαι, πολλὰ καὶ ἀγαθὰ Νικίᾳ παρὰ τῶνθεῶν αἰτουμένους· καὶ γὰρ τοῦτο τῇ στήλῃἐνέγραψεν, ἣν ὥσπερ φύλακα τῆς δωρεᾶςἐν Δήλῳ κατέλιπεν. ὁ δὲ φοῖνιξ ἐκεῖνοςὑπὸ τῶν πνευμάτων ἀποκλασθεὶς ἐνέπεσετῷ Ναξίων ἀνδριάντι τῷ μεγάλῳ καὶἀνέτρεψε.[4] τούτοις δ' ὅτι μὲν πολὺ τὸ πρὸς δόξανκαὶ φιλοτιμίαν πανηγυρικὸν καὶ ἀγοραῖονἔνεστιν, οὐκ ἄδηλον, ἀλλὰ τῷ λοιπῷτρόπῳ τοῦ ἀνδρὸς καὶ ἤθει πιστεύσειεν ἄντις εὐσεβείας ἐπακολούθημα τὴν τοιαύτηνχάριν καὶ δημαγωγίαν γενέσθαι σφόδρα

10

γὰρ ἦν τῶν ἐκπεπληγμένων τὰ δαιμόνιακαὶ “θειασμῷ προσκείμενος,” ὥς φησιΘουκυδίδης. ἐν δέ τινι τῶν Πασιφῶντοςδιαλόγων γέγραπται ὅτι καθ' ἡμέραν ἔθυετοῖς θεοῖς, καὶ μάντιν ἔχων ἐπὶ τῆς οἰκίαςπροσεποιεῖτο μὲν ἀεὶ σκέπτεσθαι περὶ τῶνδημοσίων, τὰ δὲ πλεῖστα περὶ τῶν ἰδίωνκαὶ μάλιστα περὶ τῶν ἀργυρείων μετάλ-λων· ἐκέκτητο γὰρ ἐν τῇ Λαυρεωτικῇ πολ-λά, μεγάλα μὲν εἰς πρόσοδον, οὐκ ἀκινδύ-νους δὲ τὰς ἐργασίας ἔχοντα· καὶ πλῆθοςἀνδραπόδων ἔτρεφεν αὐτόθι, καὶ τῆς οὐσί-ας ἐν ἀργυρίῳ τὸ πλεῖστον εἶχεν. ὅθεν οὐκὀλίγοι περὶ αὐτὸν ἦσαν αἰτοῦντες καὶ λαμ-βάνοντες. ἐδίδου γὰρ οὐχ ἧττον τοῖς κα-κῶς ποιεῖν δυναμένοις ἢ τοῖς εὖ πάσχεινἀξίοις, καὶ ὅλως πρόσοδος ἦν αὐτοῦ τοῖς τεπονηροῖς ἡ δειλία καὶ τοῖς χρηστοῖς ἡ φι-λανθρωπία. λαβεῖν δὲ περὶ τούτων μαρτυ-ρίαν καὶ παρὰ τῶν κωμικῶν ἔστι. Τηλε-κλείδης μὲν γὰρ εἴς τινα τῶν συκοφαντῶν

11

νῳ τοῦ πολέμου προσήκειν· ἐλθόντα γὰρεὐθὺς μαχεῖσθαι καὶ καταλύσειν τὸν πόλε-μον. ἐπειγόμενος οὖν διαγωνίσασθαι καὶπαραστρατοπεδεύσας τοῖς πολεμίοις,ὤρυττε τάφρον, πρὸς ἣν ἐκπηδῶντες οἱ δο-ῦλοι προσεμάχοντο τοῖς ἐργαζομένοις. ἀεὶδὲ πλειόνων ἑκατέρωθεν ἐκβοηθούντων,ὁρῶν τὴν ἀνάγκην ὁ Σπάρτακος ἅπαν πα-ρέταξε τὸ στράτευμα, καὶ πρῶτον μὲν τοῦἵππου προσαχθέντος αὐτῷ, σπασάμενος τὸξίφος καὶ εἰπών, ὅτι νικῶν μὲν ἕξει πολλο-ὺς ἵππους καὶ καλοὺς τοὺς τῶν πολεμίων,ἡττώμενος δ' οὐ δεῖται, κατέσφαξε τὸν ἵπ-πον· ἔπειτα πρὸς Κράσσον αὐτὸν ὠθούμε-νος διὰ πολλῶν ὅπλων καὶ τραυμάτων,ἐκείνου μὲν οὐκ ἔτυχεν, ἑκατοντάρχας δὲδύο συμπεσόντας ἀνεῖλε. τέλος δὲ φευ-γόντων τῶν περὶ αὐτόν, αὐτὸς ἑστὼς καὶκυκλωθεὶς ὑπὸ πολλῶν, ἀμυνόμενος κατε-κόπη. Κράσσου δὲ τῇ τύχῃ χρησαμένουκαὶ στρατηγήσαντος ἄριστα καὶ τὸ σῶμα

106

σῳ καὶ Πομπηίῳ συνάρχειν." ἐκ τούτουδείσαντες οἱ περὶ Πομπήιον οὐδενὸς ἀπεί-χοντο τῶν ἀκοσμοτάτων καὶ βιαιοτάτων,ἀλλὰ πρὸς πᾶσι τοῖς ἄλλοις λόχον ὑφέντεςτῷ Δομιτίῳ, νυκτὸς ἔτι μετὰ τῶν φίλωνκατερχομένῳ, κτείνουσι μὲν τὸν ἀνέχοντατὸ φῶς πρὸ αὐτοῦ, συντιτρώσκουσι δὲ πολ-λούς, ὧν ἦν καὶ ὁ Κάτων. τρεψάμενοι δὲκαὶ κατακλείσαντες εἰς τὴν οἰκίαν ἐκεί-νους, ἀνηγορεύθησαν ὕπατοι, καὶ μετ' οὐπολὺν χρόνον αὖθις ὅπλοις περισχόντες τὸβῆμα, καὶ τὸν Κάτωνα τῆς ἀγορᾶς ἐκβα-λόντες, καί τινας ὑποστάντας ἀποκτείνα-ντες, Καίσαρι μὲν ἄλλην ἐπέδοσαν πενταε-τίαν τῆς ἀρχῆς, αὑτοῖς δὲ τῶν ἐπαρχιῶνἐψηφίσαντο Συρίαν καὶ Ἰβηρίας συναμφο-τέρας. κληρουμένων δὲ Συρίαν ἔλαχεΚράσσος, τὰ δ' Ἰβηρικὰ Πομπήιος.[16] Ἦν δ' ἀσπάσιος ἅπασιν ὁ κλῆρος. οἵτε γὰρ πολλοὶ Πομπήιον ἐβούλοντο μὴ μα-κρὰν εἶναι τῆς πόλεως, καὶ Πομπήιος ἐρῶν

115

κοντα ναυσὶ πλεύσαντες ἐπὶ Συρακούσας,τὰς μὲν ἄλλας ἀνεῖχον ὑπὲρ τοῦ λιμένοςἔξω παρατάξαντες, δέκα δὲ κατήλαυνονεἴσω κατασκοπῆς εἵνεκα· καὶ Λεοντίνουςἐπὶ τὴν οἰκείαν ἀποκαλοῦσαι διὰ κήρυκος,αὗται λαμβάνουσι ναῦν πολεμίαν σανίδαςκομίζουσαν, εἰς ἃς ἀπεγράφοντο κατὰ φυ-λὰς αὑτοὺς οἱ Συρακούσιοι· κείμεναι δ'ἄπωθεν τῆς πόλεως ἐν ἱερῷ Διὸς Ὀλυμπί-ου τότε πρὸς ἐξέτασιν καὶ κατάλογον τῶνἐν ἡλικίᾳ μετεπέμφθησαν. ὡς οὖν ὑπὸ τῶνἈθηναίων ἁλοῦσαι πρὸς τοὺς στρατηγοὺςἐκομίσθησαν καὶ τὸ πλῆθος ὤφθη τῶν ὀνο-μάτων, ἠχθέσθησαν οἱ μάντεις μή ποτεἄρα τὸ χρεὼν ἐνταῦθα τοῦ χρησμοῦ περαί-νοι, λέγοντος ὡς Ἀθηναῖοι λήψονται Συρα-κουσίους ἅπαντας. οὐ μὴν ἀλλ' ἑτέρῳ φα-σιν ἔργῳ τοῦτο τοῖς Ἀθηναίοις γενέσθαιἐπιτελὲς καθ' ὃν χρόνον ἀποκτείνας ΔίωναΚάλλιππος ὁ Ἀθηναῖος ἔσχε Συρακούσας.[15] ἀποπλεύσαντος δὲ τοῦ Ἀλκιβιάδου

40

ἀγαθῇ καὶ στρατηγήσας ἄριστα μετὰ Δη-μοσθένους, ἐντὸς οὗ προεῖπε χρόνου τῶνΣπαρτιατῶν ὅσοι μὴ κατὰ μάχην ἔπεσοντὰ ὅπλα παραδόντας ἤγαγεν αἰχμαλώτους.καὶ τοῦτο τῷ Νικίᾳ μεγάλην ἤνεγκεν ἀδο-ξίαν. οὐ γὰρ ἀσπίδος ῥῖψις, ἀλλ' αἴσχιόν τικαὶ χεῖρον ἐδόκει τὸ δειλίᾳ τὴν στρατηγίανἀποβαλεῖν ἑκουσίως, καὶ προέσθαι τῷἐχθρῷ τηλικούτου κατορθώματος ἀφορ-μάς, αὑτὸν ἀποχειροτονήσαντα τῆς ἀρχῆς.σκώπτει δ' αὐτὸν εἰς ταῦτα πάλιν Ἀριστο-φάνης ἐν μὲν Ὄρνισιν οὕτω πως λέγων·καὶ μὴν μὰ τὸν Δί' οὐχὶ νυστάζειν γ' ἔτιὥρα 'στὶν ἡμῖν, οὐδὲ μελλονικιᾶν.ἐν δὲ Γεωργοῖς ταῦτα γράφων·Α. ἐθέλω γεωργεῖν.Β. εἶτα τίς σε κωλύει;Α. ὑμεῖς· ἐπεὶ δίδωμι χιλίας δραχμάς,ἐάν με τῶν ἀρχῶν ἀφῆτε.Β. --δεχόμεθα·δισχίλιαι γάρ εἰσι σὺν ταῖς Νικίου.

21

ποιεῖσθαι, μετριώτερον ὁ Κράσσος εἶπεν,εἰ τῇ πόλει συμφέρει, μετιέναι τὴν ἀρχήν,εἰ δὲ μή, παύσεσθαι. διὸ καί τινες ἐθάῤῥη-σαν ὑπατείαν μετελθεῖν, ὧν ἦν καὶ Δομί-τιος. γενομένων δὲ φανερῶν ἐκείνων ἐνταῖς παραγγελίαις, οἱ μὲν ἄλλοι δείσαντεςἀπέστησαν, Δομίτιον δὲ Κάτων οἰκεῖονὄντα καὶ φίλον ἐθάῤῥυνεν, ἐγκελευόμενοςκαὶ παρορμῶν ἔχεσθαι τῆς ἐλπίδος ὡςὑπερμαχοῦντα τῆς κοινῆς ἐλευθερίας· οὐγὰρ ὑπατείας Πομπήιον δεῖσθαι καὶ Κράσ-σον, ἀλλὰ τυραννίδος, οὐδ' ἀρχῆς αἴτησιν,ἀλλ' ἁρπαγὴν ἐπαρχιῶν καὶ στρατοπέδωνεἶναι τὰ πρασσόμενα. ταῦτα δὲ καὶ λέγωνοὕτω καὶ φρονῶν ὁ Κάτων μονονοὺ βίᾳπροῆγεν εἰς ἀγορὰν τὸν Δομίτιον, καὶ συνί-σταντο πολλοὶ πρὸς αὐτούς. καὶ τὸ θαυμα-ζόμενον οὐκ ὀλίγον ἦν· "τί δὴ δευτέραςοὗτοι χρῄζουσιν ὑπατείας; τί δὲ πάλιν μετ'ἀλλήλων; τί δ' οὐ μεθ' ἑτέρων; πολλοὶ δ'εἰσὶν ἄνδρες ἡμῖν οὐκ ἀνάξιοι δήπου Κράσ-

114

τῷ κινδύνῳ παρασχόντος, ὅμως οὐ διέφυγετὸ κατόρθωμα τὴν Πομπηίου δόξαν. οἱγὰρ διαπεσόντες ἐκ τῆς μάχης πεντακισχί-λιοι περιπεσόντες αὐτῷ διεφθάρησαν,ὥστε καὶ γράψαι πρὸς τὴν σύγκλητον, ὅτιμάχῃ μὲν τοὺς δραπέτας φανερᾷ Κράσσοςνενίκηκεν, αὐτὸς δὲ τοῦ πολέμου τὴν ῥίζανἀνῄρηκε. Πομπήϊος μὲν οὖν ἀπὸ Σερτωρί-ου καὶ Ἰβηρίας ἐπιφανῶς ἐθριάμβευσε,Κράσσος δὲ τὸν μὲν μέγαν θρίαμβον οὐδ'αὐτὸς αἰτεῖν ἐπεχείρησεν, ἐδόκει δὲ καὶτὸν πεζόν, ὀούαν δὲ καλούμενον, ἀγεννῶςκαὶ παρ' ἀξίαν ἐπὶ δουλικῷ πολέμῳ θριαμ-βεύειν. τί δ' οὗτος ἐκείνου διαφέρει, καὶπερὶ τῆς κλήσεως, ἐν τῷ Μαρκέλλου βίῳγέγραπται.[12] Μετὰ δὲ ταῦτα τοῦ Πομπηίου αὐτόθενἐπὶ τὴν ὑπατείαν καλουμένου, ἐλπίδαςἔχων ὁ Κράσσος συνάρξειν, ὅμως οὐκὤκνησε τοῦ Πομπηίου δεηθῆναι. δεξάμε-νος δὲ τὴν χρείαν ἀσμένως ἐκεῖνος -- ἐπε-

107

καὶ μέντοι καὶ τὴν πόλιν ἔβλαψεν οὐ μικρὰτῷ Κλέωνι τοσοῦτον προσγενέσθαι δόξηςἐάσας καὶ δυνάμεως, ὑφ' ἧς εἰς βαρὺφρόνημα καὶ θράσος ἐμπεσὼν ἀκάθεκτονἄλλας τε τῇ πόλει προσετρίψατο συμφο-ράς, ὧν οὐχ ἥκιστα καὶ αὐτὸς ἀπέλαυσε,καὶ τὸν ἐπὶ τοῦ βήματος κόσμον ἀνελὼνκαὶ πρῶτος ἐν τῷ δημηγορεῖν ἀνακραγὼνκαὶ περισπάσας τὸ ἱμάτιον καὶ τὸν μηρὸνπατάξας καὶ δρόμῳ μετὰ τοῦ λέγειν ἅμαχρησάμενος, τὴν ὀλίγον ὕστερον ἅπαντατὰ πράγματα συγχέασαν εὐχέρειαν καὶ ὀλι-γωρίαν τοῦ πρέποντος ἐνεποίησε τοῖς πολι-τευομένοις.[9] ἤδη δέ που καὶ Ἀλκιβιάδης ἐνεφύετοτηνικαῦτα τοῖς Ἀθηναίοις δημαγωγὸς οὐχὁμοίως ἄκρατος, ἀλλ' οἷον ἡ Αἰγυπτίωνχώρα λέγεται δι' ἀρετὴν ἐκφέρειν ὁμοῦφάρμακα πολλὰ μὲν ἐσθλὰ μεμιγμένα,πολλὰ δὲ λυγρά,οὕτως ἡ Ἀλκιβιάδου φύσις ἐπ' ἀμφότερα

22

τύχην ἐπὶ τῶν ἀγώνων. ὁ δέ, Λαμάχου μὲνἄντικρυς ἀξιοῦντος πλεῖν ἐπὶ Συρακούσαςκαὶ μάχην ἔγγιστα τῆς πόλεως τιθέναι,Ἀλκιβιάδου δὲ τὰς πόλεις ἀφιστάναι Συρα-κουσίων, εἶθ' οὕτως ἐπ' αὐτοὺς βαδίζειν,τὰ ἐναντία λέγων καὶ κελεύων ἀτρέμαπαρὰ τὴν Σικελίαν κομιζομένους καὶ περι-πλέοντας ἐπιδείξασθαι τὰ ὅπλα καὶ τὰςτριήρεις, εἶτ' ἀποπλεῖν Ἀθήναζε μικρὸντῆς δυνάμεως Αἰγεστεῦσιν ἀπαρξαμένους,αὐτίκα τε τὴν γνώμην ὑπεξέλυσε καὶ κα-τέβαλε τὸ φρόνημα τῶν ἀνδρῶν. καὶ μετ'ὀλίγον χρόνον Ἀλκιβιάδην Ἀθηναίων μετα-πεμψαμένων εἰς κρίσιν, λόγῳ μὲν ἀποδει-χθεὶς δεύτερος ἡγεμών, δυνάμει δὲ μόνοςὤν, οὐκ ἐπαύσατο καθήμενος ἢ περιπλέωνἢ βουλευόμενος, πρὶν ἐγγηρᾶσαι μὲν αὐτῷτὴν ἀκμὴν τῆς ἐλπίδος, ἐκρυῆναι δὲ τῶνπολεμίων τὸ θάμβος καὶ τὸν φόβον ὃν ἡπρώτη παρέθηκεν αὐτοῖς ὄψις τῶν δυνάμε-ων. ἔτι δὲ τοῦ Ἀλκιβιάδου παρόντος ἑξή-

39

θύμει γὰρ ἁμῶς γέ πως ἀεὶ χάριτός τινοςὀφειλέτην λαβεῖν τὸν Κράσσον -- , ἐσπού-δασε προθύμως, καὶ τέλος εἶπεν ἐκκλη-σιάζων, ὡς οὐκ ἐλάττονα περὶ τοῦ συνάρ-χοντος ἕξει χάριν ἢ περὶ τῆς ἀρχῆς. οὐ μὴνἔμειναν ἐπὶ ταύτης τῆς φιλοφροσύνης εἰςτὴν ἀρχὴν καταστάντες, ἀλλ' ὀλίγου δεῖνπερὶ πάντων διαφερόμενοι καὶ πάντα δυ-σκολαίνοντες ἀλλήλοις καὶ φιλονικοῦντες,ἀπολίτευτον καὶ ἄπρακτον αὑτοῖς τὴν ὑπα-τείαν ἐποίησαν, πλὴν ὅτι Κράσσος Ἡρα-κλεῖ μεγάλην θυσίαν ποιησάμενος, εἱστία-σε τὸν δῆμον ἀπὸ μυρίων τραπεζῶν καὶσῖτον ἐπεμέτρησεν εἰς τρίμηνον. Ἤδη δὲτῆς ἀρχῆς αὐτοῖς τελευτώσης, ἔτυχον μὲνἐκκλησιάζοντες, ἀνὴρ δέ τις οὐ τῶν ἐπιφα-νῶν, ἱππεὺς Ῥωμαίων, ἀγροῖκος δὲ τῷ βίῳκαὶ ἰδιώτης, ὀνόματι Γάιος Αὐρήλιος, ἀνα-βὰς ἐπὶ τὸ βῆμα καὶ προελθών, ὄψιν διηγε-ῖτο κατὰ τοὺς ὕπνους αὐτῷ γενομένην. "ὁγὰρ Ζεύς" ἔφη "μοι φανεὶς προσέταξεν εἰς

108

ἔγνωσαν ἐγκρατέστερον ἔχεσθαι τῶνπραγμάτων καὶ πᾶσαν ὑφ' ἑαυτοῖς ποιε-ῖσθαι τὴν ἡγεμονίαν, Καίσαρος μὲν ἐν τοῖςὅπλοις μένοντος, ἄλλας δ' ἐπαρχίας καὶστρατεύματα Πομπηίου καὶ Κράσσου λα-βόντων. ἐπὶ ταῦτα δ' ὁδὸς ἦν μία δευτέραςὑπατείας αἴτησις, ἣν μετιόντων ἐκείνωνἔδει συμπράττειν Καίσαρα, τοῖς τε φίλοιςγράφοντα καὶ τῶν στρατιωτῶν πέμπονταπολλοὺς ἀρχαιρεσιάσοντας.[15] Ἐπὶ τούτοις οἱ περὶ Κράσσον εἰςῬώμην ἐπανελθόντες εὐθὺς ἦσαν ὕποπτοι,καὶ πολὺς ἐχώρει διὰ πάντων λόγος, οὐκἐπ' ἀγαθῷ γεγονέναι τὴν σύνοδον αὐτῶν.ἐν δὲ τῇ βουλῇ Μαρκελλίνου καὶ ΔομιτίουΠομπήιον ἐρωτώντων εἰ μέτεισιν ὑπατεί-αν, ἀπεκρίνατο τυχὸν μὲν μετιέναι, τυχὸνδὲ μὴ μετιέναι, καὶ πάλιν ἐρωτώμενος ἔφημετιέναι τοῖς δικαίοις πολίταις, μὴ με-τιέναι δὲ τοῖς ἀδίκοις. τούτου δὲ δόξαντοςὑπερηφάνους ἀποκρίσεις καὶ τετυφωμένας

113

παρασκευῆς ἐκείνης καὶ δυνάμεως, μὴ λα-μπρότητα καὶ ἀκμὴν ἐπιφανεστάτην σχο-ῦσα ταχέως μαρανθῇ.[14] τὸ μὲν οὖν ἐναντιωθῆναι ψηφιζομένῃτῇ στρατείᾳ τὸν Νικίαν, καὶ μήθ' ὑπ' ἐλπί-δων ἐπαρθέντα μήτε πρὸς τὸ τῆς ἀρχῆςμέγεθος ἐκπλαγέντα μεταθέσθαι τὴνγνώμην, ἀνδρὸς ἦν χρηστοῦ καὶ σώφρονος·ἐπεὶ δ' οὔτε τοῦ πολέμου τὸν δῆμον ἀπο-τρέψαι πειρώμενος οὔθ' αὑτὸν ἐξελέσθαιτῆς στρατηγίας δεόμενος ἴσχυσεν, ἀλλ'ὥσπερ ἀράμενος καὶ φέρων αὐτὸν ὁ δῆμοςἐπέθηκε τῇ δυνάμει στρατηγόν, οὐδεὶς ἔτικαιρὸς ἦν τῆς πολλῆς εὐλαβείας καὶ μελλή-σεως, ὥστε παιδὸς δίκην ἀπὸ τῆς νεὼςὀπίσω βλέποντα καὶ τὸ μὴ κρατηθῆναιτοῖς λογισμοῖς ἀναλαμβάνοντα καὶ στρέφο-ντα πολλάκις ἐναμβλῦναι καὶ τοὺς συνάρ-χοντας αὐτῷ καὶ τὴν ἀκμὴν διαφθεῖραιτῶν πράξεων, ἀλλ' εὐθὺς ἔδει τοῖς πολεμί-οις ἐμφύντα καὶ προσκείμενον ἐλέγχειν τὴν

38

πολλὴ ῥυεῖσα καὶ λαμπρά, μεγάλων ἐνέδω-κεν ἀρχὰς νεωτερισμῶν. ὅθεν οὐδ' ἀπαλλα-γεὶς τοῦ Κλέωνος ὁ Νικίας καιρὸν ἔσχεπαντάπασιν ἀναπαῦσαι καὶ καταστορέσαιτὴν πόλιν, ἀλλ' εἰς ὁδὸν τὰ πράγματα σω-τήριον καταστήσας ἐξέπεσε, ῥύμῃ καὶ σφο-δρότητι τῆς Ἀλκιβιάδου φιλοτιμίας αὖθιςἐξωσθεὶς εἰς τὸν πόλεμον. ἐπράχθη δὲοὕτως. οἱ μάλιστα προσπολεμοῦντες τῇεἰρήνῃ τῆς Ἑλλάδος Κλέων καὶ Βρασίδαςἦσαν, ὧν ὁ πόλεμος τοῦ μὲν ἀπέκρυπτετὴν κακίαν, τοῦ δὲ τὴν ἀρετὴν ἐκόσμει. τῷμὲν γὰρ ἀδικημάτων μεγάλων, τῷ δὲ κα-τορθωμάτων ἀφορμὰς παρεῖχε. τούτων οὖνἅμα πεσόντων ἐν μάχῃ μιᾷ περὶ Ἀμφίπο-λιν, εὐθὺς ὁ Νικίας παραλαβὼν τοὺς μὲνΣπαρτιάτας ἔκπαλαι τῆς εἰρήνης ὀρεγο-μένους, τοὺς δ' Ἀθηναίους οὐκέτι τῷ πο-λέμῳ θαῤῥοῦντας, ἀμφοτέρους δ' οἷον ἐκλε-λυμένους καὶ παρακαθιέντας ἑκουσίως τὰςχεῖρας, ἔπραττεν ὅπως εἰς φιλίαν τὰς

23

ἀλλὰ δι' ἐκείνων μέγιστον ἑαυτὸν ἀπεργα-σάμενος. εὐθὺς μὲν γὰρ ἀρθεὶς ὑπ' ἀμφο-τέρων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς, ὑπα-τεύοντι δ' αὐτῷ μεγάλων ψηφισάμενοιστρατευμάτων ἡγεμονίαν καὶ Γαλατίαν ἐγ-χειρίσαντες, ὥσπερ εἰς ἀκρόπολιν κα-τέστησαν, οἰόμενοι καθ' ἡσυχίαν νεμήσε-σθαι τὰ λοιπὰ πρὸς ἀλλήλους ἐκείνῳ βε-βαιοῦντες ἣν ἔλαχεν ἀρχήν. Πομπήιος μὲνοὖν ὑπὸ φιλαρχίας ἀμέτρου ταῦτ' ἔπραττε,τῶν δὲ Κράσσου νοσημάτων τὸ ἀρχαῖον, ἡφιλοπλουτία, καινὸν ἔρωτα προσλαβοῦσακαὶ ζῆλον ἐπὶ ταῖς Καίσαρος ἀριστείαιςτροπαίων καὶ θριάμβων, οἷς γε μόνοιςἐλαττοῦσθαι προὔχοντα τοῖς ἄλλοις ἑαυ-τόν, οὐκ ἀνῆκεν οὐδ' ἐλώφησε, πρὶν εἰςὄλεθρον ἀκλεῆ καὶ δημοσίας συμφορὰς τε-λευτῆσαι. Καίσαρος γὰρ εἰς Λοῦκαν πόλινἐκ Γαλατίας καταβάντος, ἄλλοι τε πολλοὶῬωμαίων ἀφίκοντο, καὶ Πομπήιος καὶΚράσσος ἰδίᾳ συγγενόμενοι πρὸς αὐτὸν

112

κοινὸν εἰπεῖν, ὅπως μὴ περιίδητε τοὺςὑπάτους πρότερον ἀποθέσθαι τὴν ἀρχὴν ἢφίλους γενέσθαι." ταῦτα λέγοντος τοῦ ἀν-θρώπου, καὶ τοῦ δήμου διαλλάττεσθαι κε-λεύοντος, ὁ μὲν Πομπήιος ἡσυχίαν ἦγενἑστώς, ὁ δὲ Κράσσος ἐμβαλὼν τὴν δεξιὰναὐτῷ πρότερος, "οὐδέν" εἶπεν "ὦ ἄνδρεςπολῖται πράττειν οἴομαι ταπεινὸν οὐδ'ἀνάξιον ἐμαυτοῦ, καταρχόμενος εὐνοίαςκαὶ φιλίας πρὸς Πομπήιον, ὃν ὑμεῖς μήπωγενειῶντα Μέγαν ἀνηγορεύσατε καὶ μήπωμετέχοντι βουλῆς ἐψηφίσασθε θρίαμβον."[13] Ἡ μὲν οὖν ὑπατεία τοῦ Κράσσουταῦτ' ἔσχεν ἄξια μνήμης, ἡ δὲ τιμητείαπαντάπασιν ἀτελὴς καὶ ἄπρακτος αὐτῷ δι-ῆλθεν -- οὔτε γὰρ βουλῆς ἐξέτασιν οὔθ' ἱπ-πέων ἐπίσκεψιν οὔτ' ἀποτίμησιν πολιτῶνἐποιήσατο -- , καίτοι συνάρχοντα Ῥωμαί-ων ἔχοντι τὸν πρᾳότατον ΛουτάτιονΚάτλον. ἀλλά φασιν ἐπὶ δεινὸν ὁρμήσαντιτῷ Κράσσῳ πολίτευμα καὶ βίαιον, Αἴγυ-

109

πόλεις συναγαγὼν καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλλη-νας ἀπαλλάξας κακῶν καὶ ἀναπαυσάμενος,βέβαιον οὕτω τὸ τῆς εὐτυχίας ὄνομα πρὸςτὸν αὖθις χρόνον ποιοῖτο. τοὺς μὲν οὖνεὐπόρους καὶ πρεσβυτέρους καὶ τῶν γεωρ-γῶν τὸ πλῆθος αὐτόθεν εἰρηνικὸν εἶχεν·ἐπεὶ δὲ καὶ τῶν ἄλλων πολλοῖς ἐντυγχάνωνἰδίᾳ καὶ διδάσκων ἀμβλυτέρους ἐποίησεπρὸς τὸν πόλεμον, οὕτως ἤδη τοῖς Σπαρ-τιάταις ἐλπίδας ἐνδιδοὺς προεκαλεῖτο καὶπροὔτρεπεν ἔχεσθαι τῆς εἰρήνης. οἱ δ' ἐπί-στευον αὐτῷ διά τε τὴν ἄλλην ἐπιείκειαν,καὶ ὅτι τοῖς ἡλωκόσι περὶ Πύλον καὶ δεδε-μένοις ἐπιμελόμενος καὶ περιέπων φιλαν-θρώπως ἐλαφροτέραν ἐποίει τὴν ἀτυχίαν.ἦσαν οὖν πρότερον πεποιημένοι τινὰ πρὸςἀλλήλους ἐκεχειρίαν ἐνιαύσιον, ἐν ᾗ συ-νιόντες εἰς ταὐτὸ καὶ γευόμενοι πάλιν ἀδεί-ας καὶ σχολῆς καὶ πρὸς ξένους καὶ οἰκείουςἐπιμιξίας, ἐπόθουν τὸν ἀμίαντον καὶἀπόλεμον βίον, ἡδέως μὲν ᾀδόντων τὰ

24

βηθείς, ὁ ἀστρολόγος Μέτων - ἦν γὰρ ἐφ'ἡγεμονίας τινὸς τεταγμένος - προσεποιεῖτοτὴν οἰκίαν ὑφάπτειν ὡς μεμηνώς. οἱ δέ φα-σιν οὐ μανίαν σκηψάμενον, ἀλλὰ νύκτωρἐμπρήσαντα τὴν οἰκίαν προελθεῖν εἰς τὴνἀγορὰν ταπεινόν, καὶ δεῖσθαι τῶν πολιτῶνὅπως ἐπὶ συμφορᾷ τοσαύτῃ τὸν υἱὸν αὐτοῦμέλλοντα πλεῖν τριήραρχον εἰς Σικελίανἀφῶσι τῆς στρατείας. Σωκράτει δὲ τῷσοφῷ τὸ δαιμόνιον οἷς εἰώθει συμβόλοιςχρησάμενον πρὸς αὐτὸν ἐμήνυσε κἀκεῖνα,τὸν ἔκπλουν ἐπ' ὀλέθρῳ τῆς πόλεως πρατ-τόμενον. ὁ δὲ τοῖς συνήθεσι καὶ φίλοιςἔφρασε, καὶ διῆλθεν εἰς πολλοὺς ὁ λόγος.οὐκ ὀλίγους δὲ καὶ τὰ τῶν ἡμερῶν ἐν αἷςτὸν στόλον ἐξέπεμπον ὑπέθραττεν. Ἀδώνιαγὰρ εἶχον αἱ γυναῖκες τότε, καὶ προὔκειτοπολλαχόθι τῆς πόλεως εἴδωλα, καὶ ταφαὶπερὶ αὐτὰ καὶ κοπετοὶ γυναικῶν ἦσαν,ὥστε τοὺς ἐν λόγῳ ποιουμένους τινὶ τὰτοιαῦτα δυσχεραίνειν καὶ δεδιέναι περὶ τῆς

37

πτον ποιεῖν ὑποτελῆ Ῥωμαίοις, ἀντιβῆναιτὸν Κάτλον ἐῤῥωμένως, ἐκ δὲ τούτου γενο-μένης διαφορᾶς, ἑκόντας ἀποθέσθαι τὴνἀρχήν. Ἐν δὲ τοῖς περὶ Κατιλίναν πράγμα-σι μεγάλοις καὶ μικροῦ δεήσασιν ἀνα-τρέψαι τὴν Ῥώμην ἥψατο μέν τις ὑπόνοιατοῦ Κράσσου, καὶ προσῆλθεν ἄνθρωποςὀνομάζων ἀπὸ τῆς συνωμοσίας, οὐδεὶς δ'ἐπίστευσεν. ὅμως δ' ὁ Κικέρων ἔν τινιλόγῳ φανερός ἐστι καὶ Κράσσῳ καὶ Καί-σαρι τὴν αἰτίαν προστριβόμενος. ἀλλ'οὗτος μὲν ὁ λόγος ἐξεδόθη μετὰ τὴν ἀμφο-ῖν τελευτήν, ἐν δὲ τῷ Περὶ τῆς ὑπατείας ὁΚικέρων νύκτωρ φησὶ τὸν Κράσσον ἀφι-κέσθαι πρὸς αὐτόν, ἐπιστολὴν κομίζοντα<τὰ> περὶ τὸν Κατιλίναν ἐξηγουμένην ὡςἤδη βεβαιοῦντα τὴν συνωμοσίαν. ὁ δ' οὖνΚράσσος ἀεὶ μὲν ἐμίσει τὸν Κικέρωνα διὰτοῦτο, τοῦ δὲ βλάπτειν ἀναφανδὸν ἐμπο-δὼν εἶχε τὸν υἱόν. ὁ γὰρ Πούπλιος ὢν φι-λολόγος καὶ φιλομαθὴς ἐξήρτητο τοῦ Κι-

110

κέρωνος, ὥστε καὶ συμμεταβαλεῖν αὐτῷτὴν ἐσθῆτα κρινομένῳ καὶ τοὺς ἄλλουςνέους ταὐτὸ ποιοῦντας παρασχεῖν. τέλος δὲτὸν πατέρα πείσας φίλον ἐποίησεν.[14] Ὁ δὲ Καῖσαρ ὡς ἐπανῆλθεν ἀπὸ τῆςἐπαρχίας, παρασκευαζόμενος ὑπατείαν με-τιέναι, καὶ Κράσσον ὁρῶν καὶ Πομπήιοναὖθις ἐν διαφοραῖς πρὸς ἀλλήλους ὄντας,οὔτε θατέρου δεηθεὶς ἐβούλετο λαβεῖνἐχθρὸν τὸν ἕτερον, οὔτε μηδετέρου συνερ-γοῦντος ἤλπιζε κατορθώσειν. ἔπραττεν οὖνδιαλλαγὰς αὐτοῖς προσκείμενος ἀεὶ καὶ δι-δάσκων, ὡς καταλύοντες ἀλλήλους αὔξου-σι Κικέρωνας καὶ Κάτλους καὶ Κάτωνας,ὧν οὐδεὶς λόγος, ἂν ἐκεῖνοι συνενεγκόντεςεἰς ταὐτὸ τὰς φιλίας καὶ τὰς ἑταιρείας ἑνὶκράτει καὶ μιᾷ γνώμῃ τὴν πόλιν ἄγωσι.πείσας δὲ καὶ διαλλάξας συνήγαγε, καὶ συ-νέστησεν ἐκ τῶν τριῶν ἰσχὺν ἄμαχον, ᾗκατέλυσε Ῥωμαίων τήν τε βουλὴν καὶ τὸνδῆμον, οὐκ ἐκείνους δι' ἀλλήλων μείζονας,

111

λοῦσιν, ἀνάθημα μὲν τῆς Αἰγηΐδος φυλῆς,κείμενον δὲ πρὸ τῆς τότε οὔσης Ἀνδοκίδουοἰκίας, καὶ τὸ πραχθὲν περὶ τὸν βωμὸν τῶνδώδεκα θεῶν. ἄνθρωπος γάρ τις ἐξαίφνηςἀναπηδήσας ἐπ' αὐτόν, εἶτα περιβὰςἀπέκοψεν αὑτοῦ λίθω τὸ αἰδοῖον. ἐν δὲΔελφοῖς Παλλάδιον ἕστηκε χρυσοῦν ἐπὶφοίνικος χαλκοῦ βεβηκός, ἀνάθημα τῆςπόλεως ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἀριστείων·τοῦτ' ἔκοπτον ἐφ' ἡμέρας πολλὰς προσπε-τόμενοι κόρακες, καὶ τὸν καρπὸν ὄντα χρυ-σοῦν τοῦ φοίνικος ἀπέτρωγον καὶ κατέβαλ-λον. οἱ δὲ ταῦτα μὲν ἔφασαν εἶναι Δελφῶνπλάσματα πεπεισμένων ὑπὸ Συρακουσίων·χρησμοῦ δέ τινος κελεύοντος αὐτοὺς ἐκΚλαζομενῶν τὴν ἱέρειαν τῆς Ἀθηνᾶς ἄγειν,μετεπέμψαντο τὴν ἄνθρωπον· ἐκαλεῖτο δὲἩσυχία. καὶ τοῦτο ἦν, ὡς ἔοικεν, ὃ πα-ρῄνει τῇ πόλει τὸ δαιμόνιον ἐν τῷ παρόντι,τὴν ἡσυχίαν ἄγειν. εἴτε δὴ ταῦτα δείσαςεἴτ' ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ τὴν στρατείαν φο-

36

τοιαῦτα χορῶν ἀκούοντες·κείσθω δόρυ μοι μίτον ἀμφιπλέκεινἀράχναις·ἡδέως δὲ μεμνημένοι τοῦ εἰπόντος ὅτι τοὺςἐν εἰρήνῃ καθεύδοντας οὐ σάλπιγγες, ἀλλ'ἀλεκτρυόνες ἀφυπνίζουσι. λοιδοροῦντεςοὖν καὶ προβαλλόμενοι τοὺς λέγοντας ὡςτρὶς ἐννέα ἔτη διαπολεμηθῆναι πέπρωταιτὸν πόλεμον, ἔπειθ' οὕτω περὶ παντὸς εἰςλόγους συμβαίνοντες ἐποιήσαντο τὴν εἰρή-νην, δόξα τε παρέστη τοῖς πλείστοις ἀπαλ-λαγὴν κακῶν σαφῆ γεγονέναι, καὶ τὸν Νι-κίαν διὰ στόματος εἶχον, ὡς ἀνὴρ εἴη θεο-φιλὴς καὶ τὸ δαιμόνιον αὐτῷ δι' εὐσέβειανἐπωνύμῳ γενέσθαι τοῦ μεγίστου καὶ καλ-λίστου τῶν ἀγαθῶν δέδωκε· τῷ γὰρ ὄντιΝικίου τὴν εἰρήνην ἐνόμιζον ἔργον, ὡς Πε-ρικλέους τὸν πόλεμον. ὁ μὲν γὰρ ἐπ' αἰτί-αις μικραῖς εἰς συμφορὰς μεγάλας ἐμβαλε-ῖν ἐδόκει τοὺς Ἕλληνας, ὁ δὲ τῶν μεγί-στων κακῶν ἔπεισεν ἐκλαθέσθαι φίλους γε-

25

νοι συνάψειν αὐτοῖς εἰς χεῖρας ὀλίγοις οὖσιτοὺς πολεμίους. οἱ δὲ τοὺς καταφράκτουςπροτάξαντες ἐναντίους τοῖς Ῥωμαίοις, τὴνδ' ἄλλην ἵππον ἄτακτον περὶ αὐτοὺς ἐλαύ-νοντες καὶ συνταράσσοντες τὸ πεδίον, ἀνί-στασαν ἐκ βυθοῦ θῖνας ἄμμου, κονιορτὸνἐπαγούσας ἄπλετον, ὡς μήτε διορᾶν ῥᾳδί-ως μήτε φθέγγεσθαι τοὺς Ῥωμαίους,εἱλουμένους δ' ἐν ὀλίγῳ καὶ συμπίπτονταςἀλλήλοις, βάλλεσθαι καὶ ἀποθνῄσκειν οὐῥᾴδιον οὐδ' ὀξὺν θάνατον, ἀλλ' ὑπὸ σπα-σμοῦ καὶ ὀδύνης δυσανασχετοῦντας καὶ κυ-λινδουμένους περὶ τοῖς ὀιστοῖς ἐναποθραύ-ειν τοῖς τραύμασι, βίᾳ τε πειρωμένουςἐξέλκειν ἠγκιστρωμένας ἀκίδας καὶ δεδυ-κυίας διὰ φλεβῶν καὶ νεύρων, προσαναῤῥη-γνύναι καὶ λυμαίνεσθαι σφᾶς αὐτούς. οὕτωδὲ πολλῶν ἀποθνῃσκόντων, ἄπρακτοι καὶοἱ ζῶντες ἦσαν πρὸς ἀλκήν, καὶ τοῦ Πο-πλίου παρακαλοῦντος ἐμβαλεῖν εἰς τὴν κα-τάφρακτον, ἐπεδείκνυσαν ἑαυτῶν χεῖράς τε

140

ὶς ἀργύριον διδόντας, ἠδόξει καὶ κατεφρο-νεῖτο. γίνεται δὲ πρῶτον αὐτῷ σημεῖονἀπὸ τῆς θεοῦ ταύτης, ἣν οἱ μὲν Ἀφροδίτην,οἱ δ' Ἥραν, οἱ δὲ τὴν ἀρχὰς καὶ σπέρματαπᾶσιν ἐξ ὑγρῶν παρασχοῦσαν αἰτίαν καὶφύσιν νομίζουσι καὶ τὴν πάντων εἰς ἀν-θρώπους ἀρχὴν ἀγαθῶν καταδείξασαν.ἐξιόντων γὰρ ἐκ τοῦ ἱεροῦ πρῶτος ἐσφάληκατὰ τὰς θύρας ὁ νεανίας Κράσσος, εἶτ' ἐπ'αὐτῷ περιπεσὼν ὁ πρεσβύτερος.[18] Ἤδη δὲ τὰς δυνάμεις ἐκ τῶν χειμαδί-ων συναθροίζοντος αὐτοῦ, πρέσβεις ἀφίκο-ντο παρ' Ἀρσάκου, βραχύν τινα λόγον κο-μίζοντες. ἔφασαν γάρ, εἰ μὲν ὑπὸ Ῥωμαί-ων ὁ στρατὸς ἀπέσταλται, πόλεμον αὐτοῖςἄσπονδον εἶναι καὶ ἀδιάλλακτον, εἰ δὲ τῆςπατρίδος ἀκούσης -- ὡς πυνθάνονται --Κράσσος ἰδίων ἕνεκα κερδῶν ὅπλα Πάρ-θοις ἐπενήνοχε καὶ χώραν κατείληφε, με-τριάζειν Ἀρσάκην καὶ τὸ μὲν Κράσσουγῆρας οἰκτίρειν, ἀφιέναι δὲ Ῥωμαίοις τοὺς

121

νομένους. διὸ καὶ τὴν εἰρήνην ἐκείνην ἄχρινῦν Νικίειον καλοῦσι.[10] γενομένων δὲ συνθηκῶν ὅπως τὰ χω-ρία καὶ τὰς πόλεις, ἃς εἶχον ἀλλήλων, καὶτοὺς αἰχμαλώτους ἀποδιδῶσι, προτέρωνἀποδιδόντων τῶν κλήρῳ λαχόντων, ὠνή-σατο τὸν κλῆρον ὁ Νικίας κρύφα χρήμα-σιν, ὥστε προτέρους ἀποδιδόναι τοὺς Λα-κεδαιμονίους. καὶ τοῦτο μὲν ἱστορεῖ Θε-όφραστος. ἐπεὶ δὲ Κορίνθιοι καὶ Βοιωτοὶπρὸς τὰ πραττόμενα δυσκολαίνοντες αἰτί-αις καὶ μέμψεσιν αὖθις ἐδόκουν ἀνακαλε-ῖσθαι τὸν πόλεμον, ἔπεισεν ὁ Νικίας τοὺςἈθηναίους καὶ Λακεδαιμονίους τῇ εἰρήνῃτὴν συμμαχίαν ὥσπερ κράτος ἢ δεσμὸνἐπιθέντας, φοβερωτέρους τε τοῖς ἀφιστα-μένοις καὶ βεβαιοτέρους ἀλλήλοις γε-νέσθαι. πραττομένων δὲ τούτων ὁ Ἀλκι-βιάδης οὔτε πρὸς ἡσυχίαν εὖ πεφυκώς, καὶτοῖς Λακεδαιμονίοις ἀχθόμενος ὅτι τῷ Νι-κίᾳ προσέκειντο καὶ προσεῖχον, αὐτὸν δ'

26

βείας, βεβαιοτέραν ἐποίησε τὴν χειροτονί-αν. ἀναστὰς γὰρ ὁ μάλιστα τῶν δημαγω-γῶν ἐπὶ τὸν πόλεμον παροξύνων τοὺς Ἀθη-ναίους, Δημόστρατος, ἔφη τὸν Νικίαν προ-φάσεις λέγοντα παύσειν· καὶ ψήφισμαγράψας ὅπως αὐτοκράτορες ὦσιν οἱ στρα-τηγοὶ κἀνταῦθα κἀκεῖ βουλευόμενοι καὶπράττοντες, ἔπεισε τὸν δῆμον ψηφίσασθαι.[13] καίτοι λέγεται πολλὰ καὶ παρὰ τῶν ἱε-ρέων ἐναντιοῦσθαι πρὸς τὴν στρατείαν·ἀλλ' ἑτέρους ἔχων μάντεις ὁ Ἀλκιβιάδηςἐκ δή τινων λογίων προὔφερε παλαιῶνμέγα κλέος τῶν Ἀθηναίων ἀπὸ Σικελίαςἔσεσθαι. καὶ θεοπρόποι τινὲς αὐτῷ παρ'Ἄμμωνος ἀφίκοντο χρησμὸν κομίζοντεςὡς λήψονται Συρακουσίους ἅπαντας Ἀθη-ναῖοι· τὰ δ' ἐναντία φοβούμενοι δυσφημεῖνἔκρυπτον. οὐδὲ γὰρ τὰ προὖπτα καὶ κατα-φανῆ τῶν σημείων ἀπέτρεπεν, ἥ τε τῶνἙρμῶν περικοπή, μιᾷ νυκτὶ πάντων ἀκρω-τηριασθέντων πλὴν ἑνός, ὃν Ἀνδοκίδου κα-

35

ἄνδρας, οὓς ἔχει φρουρουμένους μᾶλλον ἢφρουροῦντας. πρὸς ταῦτα Κράσσου κο-μπάσαντος, ὡς ἐν Σελευκείᾳ δώσει τὰςἀποκρίσεις, γελάσας ὁ πρεσβύτατος τῶνπρέσβεων Οὐαγίσης καὶ τῆς χειρὸς ὑπτίαςδείξας τὸ μέσον, "ἐντεῦθεν" εἶπεν "ὦ Κράσ-σε φύσονται τρίχες πρότερον ἢ σὺ ὄψει Σε-λεύκειαν." οὗτοι μὲν οὖν ἀπήλαυνον ὡςὉρώδην βασιλέα, πολεμητέα φράσοντες,ἐκ δὲ τῶν πόλεων, ἃς ἐφρούρουν Ῥωμαῖοιτῆς Μεσοποταμίας, παραβόλως τινὲς διεκ-πεσόντες ἄξια φροντίδων ἀπήγγελλον,αὐτόπται μὲν γεγονότες τοῦ τε πλήθουςτῶν πολεμίων καὶ τῶν ἀγώνων οὓς ἠγωνί-σαντο προσμαχόμενοι ταῖς πόλεσιν, οἷα δὲφιλεῖ, πάντα πρὸς τὸ δεινότερον ἐξαγγέλ-λοντες, ὡς ἄφυκτοι μὲν οἱ ἄνδρες διώκο-ντες, ἄληπτοι δὲ φεύγοντες, βέλη δὲ πτηνὰπροθέοντα τῆς ὄψεως καί, πρὶν ὀφθῆναιτὸν βάλλοντα, χωροῦντα διὰ τοῦ προστυ-χόντος, τῶν δὲ καταφράκτων ὅπλων τὰ

122

ἱππεῖς τε χιλίους καὶ τριακοσίους, ὧν οἱχίλιοι παρὰ Καίσαρος ἦσαν, καὶ τοξόταςπεντακοσίους καὶ τῶν ἔγγιστα θυρεα-φόρων ὀκτὼ σπείρας, συνήγαγεν εἰς ἐμβο-λήν. τῶν δὲ Πάρθων οἱ περιελαύνοντες,εἴτε τέλμασιν ἐντυχόντες, ὡς ἔνιοί φασιν,εἴτε λαβεῖν τὸν Κράσσον ἀπωτάτω τοῦ πα-τρὸς στρατηγοῦντες, ὀπίσω στρέψαντεςἀπεδίωκον. ὁ δ' ἐμβοήσας ὡς οὐ μένουσινοἱ ἄνδρες ἤλαυνε, καὶ σὺν αὐτῷ Κηνσω-ρῖνός τε καὶ Μεγάβακχος, ὁ μὲν εὐψυχίᾳκαὶ ῥώμῃ διαφέρων, Κηνσωρῖνος δὲ καὶβουλευτικὸν ἔχων ἀξίωμα καὶ δεινὸς εἰπε-ῖν, ἑταῖροι δὲ Κράσσου καὶ παραπλήσιοικαθ' ἡλικίαν. ἐπισπομένων δὲ τῶν ἱππέωνοὐδὲ τὸ πεζὸν ἀπελείπετο προθυμίᾳ καὶχαρᾷ τῆς ἐλπίδος· νικᾶν γὰρ ᾤοντο καὶδιώκειν, ἄχρι οὗ πολὺ προελθόντες ᾔσθο-ντο τὴν ἀπάτην, μεταβαλλομένων ἅμα τῶνφεύγειν δοκούντων καὶ πλειόνων ἄλλωνἐπιφερομένων. ἐνταῦθα δ' ἔστησαν, οἰόμε-

139

σόμενοι πρὸς Καρχηδονίους καὶ σχήσοντεςἅμα Λιβύην καὶ τὴν ἐντὸς Ἡρακλείωνστηλῶν θάλασσαν. ὡς οὖν ὥρμηντο πρὸςταῦτα, ὁ Νικίας ἐναντιούμενος οὔτε πολλο-ὺς οὔτε δυνατοὺς εἶχε συναγωνιστάς. οἱγὰρ εὔποροι δεδιότες μὴ δοκῶσι τὰς λει-τουργίας καὶ τριηραρχίας ἀποδιδράσκειν,παρὰ γνώμην ἡσύχαζον· ὁ δ' οὐκ ἔκαμνενοὐδ' ἀπηγόρευεν, ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸ ψηφί-σασθαι τὸν πόλεμον Ἀθηναίους καὶ στρα-τηγὸν ἑλέσθαι πρῶτον ἐκεῖνον μετ' Ἀλκι-βιάδου καὶ Λαμάχου, πάλιν ἐκκλησίας γε-νομένης, ἀναστὰς ἀπέτρεπε καὶ διεμαρτύ-ρετο, καὶ τελευτῶν διέβαλε τὸν Ἀλκι-βιάδην ἰδίων ἕνεκα κερδῶν καὶ φιλοτιμίαςτὴν πόλιν εἰς χαλεπὸν ἐξωθεῖν καὶ δια-πόντιον κίνδυνον. ἔπραξε δ' οὐδὲν μᾶλλον,ἀλλ' ὑπὸ ἐμπειρίας δόξας ἐπιτηδειότεροςεἶναι, καὶ πολλὴν ἀσφάλειαν ἕξειν πρὸς τὴνἈλκιβιάδου τόλμαν καὶ τὴν Λαμάχου τρα-χύτητα τῆς ἐκείνου συγκεραννυμένης εὐλα-

34

ὑπερεώρων καὶ κατεφρόνουν, ἐν ἀρχῇ μὲνεὐθὺς ὑπεναντιωθεὶς τῇ εἰρήνῃ καὶ ἀντι-στὰς οὐδὲν ἐπέραινεν, ὀλίγῳ δ' ὕστερονὁρῶν οὐκ ἔτι τοῖς Ἀθηναίοις ὁμοίωςἀρέσκοντας τοὺς Λακεδαιμονίους, ἀλλ'ἀδικεῖν δοκοῦντας ὅτι Βοιωτοῖς ἔθεντοσυμμαχίαν καὶ Πάνακτον ἑστῶσαν οὐ πα-ρέδωκαν οὐδ' Ἀμφίπολιν, ἐπεφύετο ταῖςαἰτίαις καὶ παρώξυνε τὸν δῆμον ἐφ'ἑκάστῃ. τέλος δὲ πρεσβείαν μεταπεμψάμε-νος Ἀργείων ἔπραττε συμμαχίαν πρὸς τοὺςἈθηναίους. ἐπεὶ δὲ πρέσβεις ἐλθόντες ἐκΛακεδαίμονος αὐτοκράτορες καὶ τῇ βουλῇπροεντυγχάνοντες ἔδοξαν ἐπὶ πᾶσιν ἥκειντοῖς δικαίοις, δείσας ὁ Ἀλκιβιάδης μὴ καὶτὸν δῆμον ἀπὸ τῶν αὐτῶν λόγων ἐπαγάγω-νται, περιῆλθεν αὐτοὺς δι' ἀπάτης καὶ ὅρ-κων ὡς ἅπαντα συμπράξων, ἂν μὴ φῶσιμηδ' ὁμολογήσωσιν ἥκειν αὐτοκράτορες·μάλιστα γὰρ οὕτως ἃ βούλονται γενήσε-σθαι. πεισθέντων δὲ καὶ μεταστάντων ἀπὸ

27

ἠναγκασμένον ἀποστελλόντων. ἦν οὖναὐτόθεν ἤδη μοχθηρὰ τὰ Ῥωμαίων· καὶγὰρ μένοντες ἐν τάξει συνετιτρώσκοντο,καὶ χωρεῖν ὁμόσε πειρώμενοι, τοῦ μὲνποιεῖν ἴσον ἀπεῖχον, ὁμοίως δ' ἔπασχον·ὑπέφευγον γὰρ ἅμα βάλλοντες οἱ Πάρθοι,καὶ τοῦτο κράτιστα ποιοῦσι μετὰ Σκύθας,καὶ σοφώτατόν ἐστιν ἀμυνομένους ἐπὶ τῷσῴζεσθαι τῆς φυγῆς ἀφαιρεῖν τὸ αἰσχρόν.[25] Ἄχρι μὲν οὖν ἤλπιζον αὐτοὺς ἐκχεα-μένους τὰ βέλη σχήσεσθαι μάχης ἢ συ-νάψειν εἰς χεῖρας, ἐκαρτέρουν· ὡς δ' ἔγνω-σαν ὅτι πολλαὶ κάμηλοι παρεστᾶσι τοξευ-μάτων πλήρεις, ἀφ' ὧν περιελαύνοντες οἱπρῶτοι λαμβάνουσιν, οὐδὲν πέρας ὁρῶν ὁΚράσσος ἠθύμει, καὶ σκοπεῖν ἐκέλευεν, ἀγ-γέλους πέμψας πρὸς τὸν υἱόν, ὅπως προ-σμεῖξαι βιάσαιτο τοῖς ἐναντίοις πρὶν ἢ κυ-κλωθῆναι· μάλιστα γὰρ ἐκείνῳ προσέκει-ντο καὶ περιίππευον τὸ κέρας ὡς κατὰνώτου γενησόμενοι. λαβὼν οὖν ὁ νεανίας

138

μὲν διὰ παντὸς ὠθεῖσθαι, τὰ δὲ πρὸς μη-δὲν ἐνδιδόναι πεποιημένα. ταῦτα τῶν στρα-τιωτῶν ἀκουόντων τὸ θράσος ὑπήρειπε·πεπεισμένοι γὰρ οὐδὲν Ἀρμενίων διαφέρεινΠάρθους οὐδὲ Καππαδοκῶν, οὓς ἄγων καὶφέρων Λεύκολλος ἀπεῖπε, καὶ τοῦ πολέμουτὸ χαλεπώτατον ἡγούμενοι μακρὰν ὁδὸνἔσεσθαι καὶ δίωξιν ἀνθρώπων εἰς χεῖραςοὐκ ἀφιξομένων, παρ' ἐλπίδας ἀγῶνα καὶκίνδυνον μέγαν προσεδόκων, ὥστε καὶ τῶνἐν τέλει τινὰς οἴεσθαι δεῖν ἐπισχόντα τὸνΚράσσον αὖθις ὑπὲρ τῶν ὅλων γνώμηνπροθέσθαι· τούτων ἦν Κάσσιος ὁ ταμίας.ἡσυχῇ δὲ παρεδήλουν καὶ οἱ μάντεις, ὡςἀεὶ πονηρὰ σημεῖα καὶ δυσέκθυτα προφαί-νοιτο τῷ Κράσσῳ διὰ τῶν ἱερῶν. ἀλλ' οὔτετούτοις προσεῖχεν οὔτε τοῖς ἕτερόν τι πλὴνἐπείγεσθαι παραινοῦσιν.[19] Οὐχ ἥκιστα δ' αὐτὸν Ἀρταβάζης ὁἈρμενίων βασιλεὺς ἐπέῤῥωσεν· ἦλθε γὰρεἰς τὸ στρατόπεδον μεθ' ἑξακισχιλίων ἱπ-

123

τοῦ Νικίου πρὸς ἐκεῖνον, ἐμβαλὼν αὐτοὺςεἰς τὸν δῆμον ἠρώτα πρῶτον εἰ περὶπάντων ἥκουσιν αὐτοκράτορες· ὡς δ' ἠρνο-ῦντο, παρ' ἐλπίδας μεταβαλόμενος τήν τεβουλὴν ἐπεκαλεῖτο μάρτυρα τῶν λόγων,καὶ τὸν δῆμον ἐκέλευε μὴ προσέχειν μηδὲπιστεύειν οὕτω περιφανῶς ψευδομένοις καὶνῦν μὲν ταῦτα, νῦν δὲ τἀναντία περὶ τῶναὐτῶν λέγουσι. θορυβουμένων δ', ὡς εἰκός,αὐτῶν, καὶ τοῦ Νικίου μηδὲν ἔχοντος εἰπε-ῖν, ἀλλ' ἄχει καὶ θαύματι πεπληγότος, ὁμὲν δῆμος εὐθὺς ὥρμητο τοὺς Ἀργείουςκαλεῖν καὶ ποιεῖσθαι συμμάχους, ἐβοήθησεδὲ τῷ Νικίᾳ σεισμός τις διὰ μέσου γενόμε-νος καὶ διαλύσας τὴν ἐκκλησίαν. τῇ δ'ὑστεραίᾳ πάλιν τοῦ δήμου συνελθόντοςπολλὰ ποιήσας καὶ εἰπὼν ἔπεισε μόλις ἐπι-σχεῖν τὰ πρὸς Ἀργείους, αὐτὸν δὲ πέμψαιπρὸς Λακεδαιμονίους, ὡς πάντων καλῶςγενησομένων. ἐλθὼν δ' εἰς Σπάρτην τἆλλαμὲν ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ πρόθυμος εἰς

28

ἀτυχιῶν, τὸ δοκεῖν ἄριστος εἶναι στρατη-γὸς διαφυλάξας. οὐκ ἀγνοῶ δ' ὅτι Θεόφρα-στος ἐξοστρακισθῆναί φησι τὸν Ὑπέρβο-λον Φαίακος, οὐ Νικίου, πρὸς Ἀλκιβιάδηνἐρίσαντος. ἀλλ' οἱ πλείονες οὕτω γεγράφα-σιν.[12] ὁ δ' οὖν Νικίας, τῶν Αἰγεστέωνπρέσβεων καὶ Λεοντίνων παραγενομένωνκαὶ πειθόντων τοὺς Ἀθηναίους στρατεύεινἐπὶ Σικελίαν, ἀνθιστάμενος ἡττᾶτο τῆςβουλῆς Ἀλκιβιάδου καὶ φιλοτιμίας, πρὶνὅλως ἐκκλησίαν γενέσθαι, κατασχόντοςἤδη πλῆθος ἐλπίσι καὶ λόγοις προδιεφθαρ-μένον, ὥστε καὶ νέους ἐν παλαίστραις καὶγέροντας ἐν ἐργαστηρίοις καὶ ἡμικυκλίοιςσυγκαθεζομένους ὑπογράφειν τὸ σχῆματῆς Σικελίας, καὶ τὴν φύσιν τῆς περὶ αὐτὴνθαλάσσης, καὶ λιμένας καὶ τόπους οἷςτέτραπται πρὸς Λιβύην ἡ νῆσος. οὐ γὰρἆθλον ἐποιοῦντο τοῦ πολέμου Σικελίαν,ἀλλ' ὁρμητήριον, ὡς ἀπ' αὐτῆς διαγωνι-

33

πέων. καὶ οὗτοι μὲν ἐλέγοντο φύλακες καὶπροπομποὶ βασιλέως· ἑτέρους δὲ μυρίουςὑπισχνεῖτο καταφράκτους καὶ τρισμυρίουςπεζοὺς οἰκοσίτους. ἔπειθε δὲ Κράσσον ἐμ-βαλεῖν δι' Ἀρμενίας εἰς τὴν Παρθίαν· οὐγὰρ μόνον ἐν ἀφθόνοις τὴν στρατιὰνδιάξειν αὐτοῦ παρέχοντος, ἀλλὰ καὶ πορεύ-σεσθαι δι' ἀσφαλείας, ὄρη πολλὰ καὶλόφους συνεχεῖς καὶ χωρία δύσιππα πρὸςτὴν ἵππον, ἣ μόνη Πάρθων ἀλκή, προβαλ-λόμενον. ὁ δὲ τὴν μὲν προθυμίαν αὐτοῦ καὶτὴν λαμπρότητα τῆς παρασκευῆς οὐ μετρί-ως ἠγάπησε, βαδιεῖσθαι δ' ἔφη διὰ Μεσο-ποταμίας, ὅπου πολλοὺς καὶ ἀγαθοὺς Ῥω-μαίων ἄνδρας ἀπέλιπεν. ὁ μὲν οὖν Ἀρ-μένιος ἐπὶ τούτοις ἀπήλαυνε. Τῷ δὲ Κράσ-σῳ διαβιβάζοντι τὴν στρατιὰν κατὰ τὸ Ζε-ῦγμα πολλαὶ μὲν ὑπερφυεῖς βρονταὶ περιε-ῤῥήγνυντο, πολλὰ δὲ κατήστραπτεν ἐνα-ντία τῷ στρατῷ, πνεῦμα δὲ νέφει καὶ πρη-στῆρι μεμειγμένον ἐρεῖσαν αὐτοῦ κατὰ τῆς

124

ἑώρων τό τε βάθος τοῦ συνασπισμοῦ καὶτῶν ἀνδρῶν τὸ μόνιμον καὶ παρεστηκός,ἀνῆγον ὀπίσω, καὶ σκίδνασθαι δοκοῦντεςἅμα καὶ διαλύειν τὴν τάξιν, ἐλάνθανον ἐνκύκλῳ περιβάλλοντες τὸ πλινθίον αὐτῶν.Κράσσου δὲ τοὺς ψιλοὺς ἐκδραμεῖν κελεύ-σαντος, οὗτοι μὲν οὐ πολὺ προῆλθον, ἀλλὰπολλοῖς τοξεύμασιν ἐντυχόντες, ταχὺ συ-μπαρέντες αὖθις ἐνεδύοντο τοῖς ὁπλίταις,καὶ παρεῖχον ἀκοσμίας ἀρχὴν καὶ δέουςὁρῶσι τὴν ῥύμην τῶν ὀιστῶν καὶ τὸντόνον, ὅπλα τε ῥηγνύντων καὶ διὰ παντὸςφερομένων ὁμοίως ἀντιτύπου καὶ μαλακοῦστεγάσματος. οἱ δὲ Πάρθοι διαστάντες ἐκμήκους ἤρξαντο τοξεύειν ἅμα πανταχόθεν,οὐ τὴν ἀκριβῆ τοξείαν -- ἡ γὰρ συνέχειακαὶ πυκνότης τῶν Ῥωμαίων οὐδὲ τῷ βου-λομένῳ διαμαρτάνειν ἀνδρὸς παρεῖχεν -- ,εὐτόνους δὲ τὰς πληγὰς καὶ βιαίους δι-δόντες ἀπὸ τόξων κραταιῶν καὶ μεγάλωνκαὶ τῇ σκολιότητι τῆς καμπῆς τὸ βέλος

137

τὸ πρᾶγμα τοῦτο πρὸς ἄνθρωπον ἀνάξιονγεγονέναι νομίζοντες, εἶναι γάρ τι καὶ κο-λάσεως ἀξίωμα, μᾶλλον δὲ κόλασιν τὸνἐξοστρακισμὸν ἡγούμενοι Θουκυδίδῃ καὶἈριστείδῃ καὶ τοῖς ὁμοίοις, Ὑπερβόλῳ δὲτιμὴν καὶ προσποίησιν ἀλαζονείας, εἰ διὰμοχθηρίαν ἔπαθε ταὐτὰ τοῖς ἀρίστοις, ὥςπου καὶ Πλάτων ὁ κωμικὸς εἴρηκε περὶαὐτοῦ·καίτοι πέπραχε τῶν προτέρων μὲν ἄξια,αὑτοῦ δὲ καὶ τῶν στιγμάτων ἀνάξια·οὐ γὰρ τοιούτων εἵνεκ' ὄστραχ' εὑρέθη.καὶ τὸ πέρας οὐδεὶς ἔτι τὸ παράπαν ἐξω-στρακίσθη μετὰ Ὑπέρβολον, ἀλλ' ἔσχατοςἐκεῖνος, πρῶτος δ' Ἵππαρχος ὁ Χολαργεὺςσυγγενής τις ὢν τοῦ τυράννου. ἄκριτον δ' ἡτύχη πρᾶγμα καὶ ἄληπτον λογισμῷ. Νικί-ας γάρ, εἰ τὸν περὶ ὀστράκου κίνδυνονἀνέῤῥιψε πρὸς Ἀλκιβιάδην, ἢ κρατήσας ἂνἀσφαλῶς ᾤκει τὴν πόλιν ἐκεῖνον ἐξελάσας,ἢ κρατηθεὶς αὐτὸς ἐξῄει πρὸ τῶν ἐσχάτων

32

αὐτοὺς ἐτιμήθη, πράξας δ' οὐδέν, ἀλλὰκρατηθεὶς ὑπὸ τῶν βοιωτιαζόντων ἐπανῆλ-θεν, οὐ μόνον ἀδοξῶν καὶ κακῶς ἀκούων,ἀλλὰ καὶ δεδιὼς τοὺς Ἀθηναίους λυπου-μένους καὶ ἀγανακτοῦντας ὅτι πεισθέντεςὑπ' ἐκείνου τοσούτους καὶ τοιούτους ἄν-δρας ἀπέδωκαν· οἱ γὰρ ἐκ Πύλου κομι-σθέντες ἦσαν ἐξ οἴκων τε πρώτων τῆςΣπάρτης, καὶ φίλους καὶ συγγενεῖς τοὺςδυνατωτάτους ἔχοντες. οὐ μὴν ἔπραξάν τιτραχύτερον ὀργῇ πρὸς ἐκεῖνον, ἀλλὰ τὸνἈλκιβιάδην στρατηγὸν εἵλοντο, καὶ Μα-ντινεῖς καὶ Ἠλείους Λακεδαιμονίων ἀπο-στάντας ἐποιήσαντο συμμάχους μετ' Ἀρ-γείων, καὶ λῃστὰς εἰς Πύλον ἔπεμψαν κα-κουργεῖν τὴν Λακωνικήν· ἐξ ὧν αὖθις εἰςπόλεμον κατέστησαν.[11] ἀκμαζούσης δὲ τῆς πρὸς τὸν Νικίαντοῦ Ἀλκιβιάδου διαφορᾶς, καὶ γιγνομένηςὀστρακοφορίας, ἣν εἰώθει διὰ χρόνου τινὸςὁ δῆμος ποιεῖσθαι, ἕνα τῶν ὑπόπτων ἢ διὰ

29

τραχύτητι βροντῆς μεμειγμένον, εὖ πωςσυνεωρακότες ὅτι τῶν αἰσθητηρίων ἡ ἀκοὴταρακτικώτατόν ἐστι τῆς ψυχῆς καὶ τὰπερὶ ταύτην πάθη τάχιστα κινεῖ καὶ μάλι-στα πάντων ἐξίστησι τὴν διάνοιαν.[24] Ἐκπεπληγμένων δὲ τῶν Ῥωμαίωνδέει διὰ τὸν ἦχον, ἐξαίφνης τὰ προκαλύμ-ματα τῶν ὅπλων καταβαλόντες, ὤφθησαναὐτοί τε φλογοειδεῖς κράνεσι καὶ θώραξι,τοῦ Μαργιανοῦ σιδήρου στίλβοντος ὀξὺκαὶ περιλαμπές, οἵ θ' ἵπποι καταπεφραγ-μένοι χαλκοῖς καὶ σιδηροῖς σκεπάσμασι,μέγιστος δ' ὁ Σουρήνας καὶ κάλλιστοςαὐτός, τῇ δὲ κατ' ἀνδρείαν δόξῃ τὴν θηλύ-τητα τοῦ κάλλους οὐκ ἐοικώς, ἀλλὰ μηδι-κώτερον ἐσκευασμένος ἐντρίμμασι προ-σώπου καὶ κόμης διακρίσει, τῶν ἄλλωνΠάρθων ἔτι Σκυθικῶς ἐπὶ τὸ φοβερὸν τῷἀνασίλλῳ κομώντων. πρῶτον μὲν οὖν διε-νοοῦντο τοῖς κοντοῖς εἰσελαύνοντες ὠθεῖνκαὶ βιάζεσθαι τοὺς προτάκτους· ὡς δ'

136

σχεδίας ἀνέῤῥηξε πολλὰ καὶ συνέτριψεν.ἐβλήθη δὲ καὶ κεραυνοῖς δυσὶν ὁ χῶρος οὗστρατοπεδεύειν ἔμελλεν. ἵππος δὲ τῶνστρατηγικῶν ἐπιφανῶς κεκοσμημένος βίᾳσυνεπισπάσας τὸν ἡνίοχον εἰς τὸ ῥεῖθρονὑποβρύχιος ἠφανίσθη. λέγεται δὲ καὶ τῶνἀετῶν ὁ πρῶτος ἀρθεὶς ἀπὸ ταὐτομάτουμεταστραφῆναι. πρὸς δὲ τούτοις συνέπεσεμετὰ τὴν διάβασιν μετρουμένοις τὰ ἐπιτή-δεια τοῖς στρατιώταις πρῶτον πάντων δο-θῆναι φακοὺς καὶ μάζαν, ἃ νομίζουσι Ῥω-μαῖοι πένθιμα καὶ προτίθενται τοῖς νεκυσί-οις, αὐτοῦ τε Κράσσου δημηγοροῦντοςἐξέπεσε φωνή, δεινῶς συγχέασα τὸν στρα-τόν· ἔφη γὰρ τὸ ζεῦγμα τοῦ ποταμοῦ δια-λύειν, ὅπως μηδεὶς αὐτῶν ἐπανέλθῃ· καὶδέον, ὡς ᾔσθετο, τοῦ ῥήματος τὴν ἀτοπίανἀναλαβεῖν, καὶ διασαφῆσαι πρὸς τοὺς ἀπο-δειλιῶντας τὸ εἰρημένον, ἠμέλησεν ὑπ'αὐθαδείας. τέλος δὲ τὸν εἰθισμένον καθαρ-μὸν ἐσφαγιάζετο, καὶ τὰ σπλάγχνα τοῦ

125

δόξαν ἄλλως ἢ πλοῦτον ἐπιφθόνων ἀνδρῶντῷ ὀστράκῳ μεθιστὰς εἰς δέκα ἔτη, πολὺςθόρυβος ἀμφοτέρους περιΐστατο καὶ κίνδυ-νος, ὡς θατέρου πάντως ὑποπεσουμένουτῷ ἐξοστρακισμῷ. τοῦ μὲν γὰρ Ἀλκι-βιάδου καὶ τὸν βίον ἐβδελύττοντο καὶ τὸθράσος ὠῤῥώδουν, ὡς μᾶλλον ἐν τοῖς περὶἐκείνου γραφομένοις δηλοῦται, τὸν δὲ Νι-κίαν ὅ τε πλοῦτος ἐπίφθονον ἐποίει καὶμάλιστα τῆς διαίτης τὸ μὴ φιλάνθρωπονμηδὲ δημοτικόν, ἀλλ' ἄμικτον καὶ ὀλιγαρ-χικὸν ἀλλόκοτον ἐδόκει, πολλὰ δ' ἤδη ταῖςἐπιθυμίαις αὐτῶν ἀντιτείνων, παρὰγνώμην βιαζόμενος πρὸς τὸ συμφέρον,ἐπαχθὴς ἦν. ὡς δ' ἁπλῶς εἰπεῖν, νέων ἦνκαὶ πολεμοποιῶν ἅμιλλα πρὸς εἰρηνοποιο-ὺς καὶ πρεσβυτέρους, τῶν μὲν εἰς τοῦτον,τῶν δ' εἰς ἐκεῖνον τὸ ὄστρακον τρεπόντων.ἐν δὲ διχοστασίῃ καὶ ὁ πάγκακος ἔμμορετιμῆς·ὥς που καὶ τότε διαστὰς ὁ δῆμος δίχα

30

χώραν ἔδωκε τοῖς ἰταμωτάτοις καὶ πα-νουργοτάτοις, ὧν ἦν καὶ Ὑπέρβολος ὁ Πε-ριθοίδης, ἄνθρωπος ἀπ' οὐδεμιᾶς τολμῶνδυνάμεως, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ τολμᾶν εἰς δύναμινπροελθών, καὶ γενόμενος δι' ἣν εἶχεν ἐν τῇπόλει δόξαν ἀδοξία τῆς πόλεως. οὗτος ἐντῷ τότε χρόνῳ τοῦ μὲν ὀστράκου πόῤῥωτιθέμενος ἑαυτόν, ἅτε δὴ τῷ κύφωνι μᾶλ-λον προσήκων, ἐλπίζων δὲ θατέρου τῶν ἀν-δρῶν ἐκπεσόντος αὐτὸς ἀντίπαλος τῷ λει-πομένῳ γενέσθαι, καταφανὴς ἦν ἡδόμενόςτε τῇ διαφορᾷ καὶ παροξύνων τὸν δῆμονἐπ' ἀμφοτέρους. συνιδόντες οὖν τὴν μοχθη-ρίαν οἱ περὶ τὸν Νικίαν καὶ τὸν Ἀλκι-βιάδην, καὶ λόγον δόντες ἀλλήλοις κρύφα,καὶ τὰς στάσεις συναγαγόντες εἰς ἓν ἀμφο-τέρας καὶ ἀναμίξαντες, ἐκράτησαν ὥστεμηδέτερον αὐτῶν, ἀλλὰ τὸν Ὑπέρβολονἐξοστρακισθῆναι. καὶ παραυτίκα μὲν ἡδο-νὴν τοῦτο καὶ γέλωτα τῷ δήμῳ παρέσχεν,ὕστερον δὲ ἠγανάκτουν ὡς καθυβρισμένον

31

μάντεως αὐτῷ προσδόντος ἐξέβαλε τῶνχειρῶν· ἐφ' ᾧ καὶ μάλιστα δυσχεραίνονταςἰδὼν τοὺς παρόντας, ἐμειδίασε καὶ "τοιο-ῦτον" ἔφη "τὸ γῆρας· ἀλλὰ τῶν γ' ὅπλωνοὐδὲν ἂν ἐκφύγοι τὰς χεῖρας."[20] Ἐκ τούτου παρὰ τὸν ποταμὸν ἐξήλαυ-νεν, ἑπτὰ μὲν ἔχων ὁπλιτῶν τάγματα καὶτετρακισχιλίων ὀλίγον ἀποδέοντας ἱππεῖς,ψιλοὺς δὲ τοῖς ἱππεῦσι παραπλησίους. τῶνδὲ προδρόμων τινὲς ἀπὸ σκοπιᾶς ἐπανελ-θόντες, ἤγγελλον ἀνθρώπων μὲν ἔρημονεἶναι τὴν χώραν, ἵππων δ' ἐντετυχηκέναιπολλῶν ἴχνεσιν, οἷον ἐκ μεταβολῆς ὀπίσωδιωκομένων. ὅθεν αὐτός τε Κράσσος ἔτιμᾶλλον εὔελπις ἦν, καὶ τοῖς στρατιώταιςπαντάπασι τῶν Πάρθων παρέστη καταφρο-νεῖν, ὡς οὐκ ἀφιξομένων εἰς χεῖρας. ὅμωςδ' οἱ περὶ Κάσσιον αὖθις διελέγοντο τῷΚράσσῳ, καὶ παρῄνουν μάλιστα μὲν ἐνπόλει τινὶ τῶν φρουρουμένων ἀναλαβεῖντὴν δύναμιν, ἄχρι οὗ τι πύθηται περὶ τῶν

126

αὐτὸν ἱππεῦσιν ἐγκελευομένοις ἄγειν καὶσυνάπτειν ἐπαρθείς, ἐκέλευσεν ἑστῶτας ἐντάξει φαγεῖν καὶ πιεῖν τοὺς δεομένους. καὶπρὶν ἢ τοῦτο διὰ πάντων γενέσθαι καλῶς,ἦγεν οὐ σχέδην οὐδ' ὡς ἐπὶ μάχῃ διανα-παύων, ἀλλ' ὀξείᾳ καὶ συντόνῳ χρώμενοςτῇ πορείᾳ, μέχρι οὗ κατώφθησαν οἱ πο-λέμιοι, παρὰ δόξαν οὔτε πολλοὶ φανέντεςοὔτε σοβαροὶ τοῖς Ῥωμαίοις. τὸ μὲν γὰρπλῆθος ὑπέστειλε τοῖς προτάκτοις ὁ Σου-ρήνας, τὴν δὲ λαμπρότητα κατέκρυπτε τῶνὅπλων, ἱμάτια καὶ διφθέρας προίσχεσθαικελεύσας. ὡς δ' ἐγγὺς ἐγένοντο καὶ σημε-ῖον ἤρθη παρὰ τοῦ στρατηγοῦ, πρῶτον μὲνἐνεπίμπλατο φθογγῆς βαρείας καὶ βρόμουφρικώδους τὸ πεδίον. Πάρθοι γὰρ οὐ κέρα-σιν οὐδὲ σάλπιγξιν ἐποτρύνουσιν ἑαυτοὺςεἰς μάχην, ἀλλὰ ῥόπτρα βυρσοπαγῆ καὶκοῖλα περιτείναντες ἠχείοις χαλκοῖς ἅμαπολλαχόθεν ἐπιδουποῦσι, τὰ δὲ φθέγγεταιβύθιόν τι καὶ δεινόν, ὠρυγῇ θηριώδει καὶ

135

τῶν κρημνῶν ὀλισθαίνοντες· τοὺς δ' ἀπο-σκεδασθέντας καὶ πλανωμένους ἡμέραςἐπιγενομένης οἱ ἱππεῖς καταλαμβάνοντεςδιέφθειρον. ἐγένοντο δὲ νεκροὶ δισχίλιοι,καὶ τῶν περιγενομένων ὀλίγοι μετὰ τῶνὅπλων ἀπεσώθησαν.[22] ὁ μὲν οὖν Νικίας πληγεὶς οὐκ ἀπροσ-δοκήτως ᾐτιᾶτο τοῦ Δημοσθένους τὴν προ-πέτειαν· ἐκεῖνος δὲ περὶ τούτων ἀπολογη-σάμενος ἐκέλευσεν ἀποπλεῖν τὴν ταχίστην·οὔτε γὰρ ἄλλην ἀφίξεσθαι δύναμιν αὐτοῖς,οὔτ' ἀπὸ τῆς παρούσης τῶν πολεμίων κρα-τεῖν, ὅπου γε καὶ κρατοῦντας ἐκείνων ἔδειμεταστῆναι καὶ φυγεῖν τὸ χωρίον, ἀεὶ μέν,ὡς πυνθάνονται, βαρὺ καὶ νοσῶδες ὂνστρατοπέδῳ, νῦν δ', ὡς βλέπουσι, καὶ διὰτὴν ὥραν ὀλέθριον. μετοπώρου γὰρ ἦν ἡἀρχή· καὶ πολλοὶ μὲν ἠσθένουν ἤδη,πάντες δὲ ἠθύμουν. ὁ δὲ Νικίας χαλεπῶςἤκουε τὴν φυγὴν καὶ τὸν ἀπόπλουν, οὐ τῷμὴ δεδιέναι τοὺς Συρακουσίους, ἀλλὰ τῷ

60

μετ' ὀλίγον ἐκ Σικελίας, τὸ πᾶν ἤδηκράτος ὁ Νικίας ἔσχεν. ὁ δὲ Λάμαχος ἦνμὲν ἀνδρώδης καὶ δίκαιος ἀνὴρ καὶ τῇ χει-ρὶ χρώμενος ἀφειδῶς κατὰ τὰς μάχας,πένης δὲ τοσοῦτον καὶ λιτὸς ὥστε καθ'ἑκάστην στρατηγίαν ἀπολογίζεσθαι τοῖςἈθηναίοις μικρὸν ἀργύριον εἰς ἐσθῆτα καὶκρηπῖδας ἑαυτῷ. τοῦ δὲ Νικίου καὶ διὰτἆλλα μέγας ἦν καὶ διὰ τὸν πλοῦτον καὶδιὰ τὴν δόξαν ὁ ὄγκος. λέγεται δ' ἐν τῷστρατηγίῳ ποτὲ βουλευομένων τι κοινῇτῶν συναρχόντων, κελευσθεὶς ὑπ' αὐτοῦπρῶτος εἰπεῖν γνώμην Σοφοκλῆς ὁ ποιη-τὴς ὡς πρεσβύτατος ὢν τῶν συστρατήγων,“ἐγώ,” φάναι, “παλαιότατος εἰμί, σὺ δὲπρεσβύτατος.” οὕτω δὴ καὶ τότε τὸνΛάμαχον ἄγων ὑφ' ἑαυτῷ στρατηγικώτε-ρον ὄντα, καὶ χρώμενος εὐλαβῶς καὶ διὰμελλήσεως ἀεὶ τῇ δυνάμει, πρῶτον μὲνἀπωτάτω τῶν πολεμίων ἐκπεριπλέων Σι-κελίαν θάρσος ἔδωκεν αὐτοῖς, ἔπειτα προ-

41

πρὸς τὰς κυκλώσεις, τοὺς δ' ἱππεῖς δια-νέμων τοῖς κέρασιν· ἔπειτα μετέδοξε, καὶσυναγαγὼν ἀμφίστομον ἐποίησε καὶ βαθὺπλινθίον, εἰς δώδεκα σπείρας προερχο-μένης τῶν πλευρῶν ἑκάστης. παρὰ δὲ σπε-ῖραν ἴλην ἱππέων ἔταξεν, ὡς μηδὲν ἔχοιμέρος ἐνδεὲς ἱππικῆς βοηθείας, ἀλλὰ πα-νταχόθεν ὁμαλῶς προσφέροιτο πεφραγ-μένος. τῶν δὲ κεράτων τὸ μὲν Κασσίῳ, τὸδὲ τῷ νέῳ Κράσσῳ παρέδωκεν, αὐτὸς δ'εἰς μέσον κατέστη. καὶ προάγοντες οὕτωςἐπὶ ῥεῖθρον ἦλθον ὃ καλεῖται Βάλισσος, οὐπολὺ μὲν ἄλλως οὐδ' ἄφθονον, ἀσμένοις δὲτότε τοῖς στρατιώταις φανὲν ἐν αὐχμῷ καὶκαύματι καὶ παρὰ τὴν ἄλλην ἐπίπονον καὶἄνυδρον πορείαν. οἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τῶνἡγεμόνων ᾤοντο δεῖν ἐνταῦθα καταυλισα-μένους καὶ νυκτερεύσαντας, καὶ πυθο-μένους ἐφ' ὅσον οἷόν τε πλῆθος καὶ τάξιντῶν πολεμίων, ἅμ' ἡμέρᾳ χωρεῖν ἐπ'αὐτούς· Κράσσος δὲ τῷ παιδὶ καὶ τοῖς περὶ

134

πολεμίων βέβαιον· εἰ δὲ μή, χωρεῖν ἐπὶ Σε-λευκείας παρὰ τὸν ποταμόν· εὐπορίαν γὰρτὰ σιτηγὰ τῆς ἀγορᾶς παρέξειν, ἅμα συ-γκαταίροντα πρὸς τὸ στρατόπεδον, καὶ φύ-λακα τοῦ μὴ κυκλωθῆναι τὸν ποταμὸν ἔχο-ντας, ἀπ' ἴσης ἀεὶ πρὸς ἐναντίους μαχε-ῖσθαι τοὺς πολεμίους.[21] Ταῦτα τοῦ Κράσσου διασκοποῦντοςἔτι καὶ βουλευομένου, παραγίνεται φύλαρ-χος Ἀράβων Ἄβγαρος ὄνομα, δολερὸς καὶπαλίμβολος ἀνὴρ καὶ πάντων ὅσα συνήνε-γκεν εἰς ὄλεθρον ἡ τύχη κακὰ μέγιστοναὐτοῖς καὶ τελειότατον γενόμενος. τοῦτονδ' ᾔδεσαν ἔνιοι τῶν Πομπηίῳ συνεστρατευ-μένων ἀπολαύσαντά τι τῆς ἐκείνου φιλαν-θρωπίας καὶ δόξαντα φιλορώμαιον εἶναι·τότε δ' ὑφεῖτο τῷ Κράσσῳ μετὰ γνώμηςτῶν βασιλέως στρατηγῶν, εἰ δύναιτο πα-ρατρέψας αὐτὸν ἀπωτάτω τοῦ ποταμοῦκαὶ τῶν ὑπωρειῶν εἰς πεδίον ἐκβαλεῖν ἀχα-νὲς καὶ περιελαυνόμενον. πάντα γὰρ διενο-

127

σβαλὼν Ὕβλῃ, πολιχνίῳ μικρῷ, καὶ πρὶνἑλεῖν ἀποστάς, κομιδῇ κατεφρονήθη. καὶτέλος εἰς Κατάνην ἀπῆλθε πράξας οὐδὲν ἢκαταστρεψάμενος Ὕκκαρα, βαρβαρικὸνχωρίον, ὅθεν λέγεται καὶ Λαΐδα τὴν ἑταί-ραν ἔτι κόρην ἐν τοῖς αἰχμαλώτοις πραθε-ῖσαν εἰς Πελοπόννησον κομισθῆναι.[16] τοῦ δὲ θέρους διελθόντος, ἐπεὶ τοὺςΣυρακουσίους ἐπυνθάνετο προτέρους ἐπ'αὐτοὺς ἀφίξεσθαι τεθαῤῥηκότας, οἱ δ' ἱπ-πεῖς ὕβρει προσελαύνοντες ἤδη πρὸς τὸστρατόπεδον ἠρώτων εἰ Καταναίοις συνοι-κήσοντες ἢ Λεοντίνους κατοικιοῦντεςἥκουσι, μόλις ὁ Νικίας ὥρμησε πλεῖν ἐπὶΣυρακούσας. καὶ βουλόμενος ἀδεῶς καὶκαθ' ἡσυχίαν ἱδρῦσαι τὸν στρατόν, ὑπέπεμ-ψεν ἄνθρωπον ἐκ Κατάνης κελεύοντα τοὺςΣυρακουσίους, εἰ βούλονται λαβεῖν ἔρημονἀνδρῶν τὸ στρατόπεδον καὶ τὰ ὅπλα τῶνἈθηναίων, ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ πρὸς Κατάνηνπανστρατιᾷ παραγενέσθαι, τῶν δ' Ἀθηναί-

42

διώκειν, τοῖς δὲ φίλοις ὡς πολεμίοιςχρώμενον. ἡ γὰρ ἄτακτος ἀνάμιξις ἐν τα-ὐτῷ μετὰ φόβου καὶ ἀγνοίας, καὶ τὸ τῆςὄψεως ἄπιστον ἐν νυκτὶ μήτε σκότος ἄκρα-τον μήτε φῶς ἐχούσῃ βέβαιον, ἀλλ' οἵανεἰκὸς ἤδη καταφερομένης σελήνης καὶ πε-ρισκιαζομένης ὅπλοις πολλοῖς καὶ σώμασικινουμένοις διὰ τοῦ φωτὸς μὴ διασαφο-ῦσαν τὰ εἴδη φόβῳ τοῦ πολεμίου. καὶ τὸοἰκεῖον ποιεῖν ὕποπτον, εἰς δεινὰς ἀπορίαςκαὶ περιπετείας καθίστη τοὺς Ἀθηναίους.ἔτυχον δέ πως καὶ τὴν σελήνην ἔχοντεςὄπισθεν· ὅθεν αὐτοὶ μὲν αὑτοῖς τὰς σκιὰςἐπιβάλλοντες ἀπέκρυπτον τὸ πλῆθος τῶνὅπλων καὶ τὴν λαμπρότητα, τοὺς δ' ἐναντί-ους ὁ πρὸς τὴν σελήνην τῶν ἀσπίδων ἀντι-φωτισμὸς πολὺ πλείονας ὁρᾶσθαι καὶ λα-μπροτέρους ἐποίει. τέλος δὲ πανταχόθεναὐτοῖς, ὡς ἐνέδοσαν, προσκειμένων τῶνπολεμίων φεύγοντες οἱ μὲν ὑπ' ἐκείνων, οἱδ' ὑπ' ἀλλήλων ἀπέθνησκον, οἱ δὲ κατὰ

59

οῦντο μᾶλλον ἢ κατὰ στόμα συμφέρεσθαιῬωμαίοις. ἐλθὼν οὖν πρὸς τὸν Κράσσον ὁἌβγαρος -- ἦν δὲ καὶ πιθανὸς εἰπεῖν -- ,Πομπήιον μὲν ὡς εὐεργέτην ἐπῄνει, Κράσ-σον δὲ τῆς δυνάμεως μακαρίσας ἐμέμφετοτῆς διατριβῆς, μέλλοντα καὶ παρασκευα-ζόμενον, ὥσπερ ὅπλων αὐτῷ δεῆσον καὶχειρῶν, οὐ ποδῶν τῶν ταχίστων ἐπ' ἀν-θρώπους οἳ πάλαι ζητοῦσιν ἁρπάσαντες τὰτιμιώτατα τῶν χρημάτων καὶ σωμάτων εἰςΣκύθας ἢ Ὑρκανοὺς ἀναπτέσθαι. "καίτοιμάχεσθαι μέλλοντά σ'" ἔφη "σπεύδειν ἔδει,πρὶν ἅπασαν ἐν ταὐτῷ γενέσθαι τὴν δύνα-μιν ἀναθαῤῥήσαντος βασιλέως· ἐπεὶ νῦν γεΣουρήνας ὑμῖν προβέβληται καὶ Σιλάκης,ἐφ' αὑτοὺς ἀναδεξάμενοι τὴν δίωξιν, ὁ δ'οὐδαμῇ φανερός ἐστι." Ταῦτα δ' ἦν ψευδῆπάντα. διχῇ γὰρ εὐθὺς Ὁρώδης διελὼντὴν δύναμιν, αὐτὸς μὲν Ἀρμενίαν ἐπόρθειτινύμενος Ἀρταβάζην, Σουρήναν δ' ἀφῆκενἐπὶ Ῥωμαίους, οὐχ ὑπερφροσύνῃ χρώμενος

128

καὶ διαταράξει τὰ τῶν πολεμίων.[23] Λέγεται δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης τὸνΚράσσον οὐχ, ὥσπερ ἔθος ἐστὶ Ῥωμαίωνστρατηγόν, ἐν φοινικίδι προελθεῖν, ἀλλ' ἐνἱματίῳ μέλανι, καὶ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἀλ-λάξαι συμφρονήσαντα, τῶν δὲ σημαιῶνἐνίας μόλις ὥσπερ πεπηγυίας πολλὰ πα-θόντας ἀνελέσθαι τοὺς φέροντας. ὧν ὁΚράσσος καταγελῶν ἐπετάχυνε τὴν πορεί-αν, προσβιαζόμενος ἀκολουθεῖν τὴν φάλαγ-γα τοῖς ἱππεῦσι, πρίν γε δὴ τῶν ἐπὶ κατα-σκοπὴν ἀποσταλέντων ὀλίγοι προσελάσα-ντες ἀπήγγειλαν ἀπολωλέναι τοὺς ἄλλουςὑπὸ τῶν πολεμίων, αὐτοὺς δὲ μόλις ἐκφυ-γεῖν, ἐπιέναι δὲ μαχουμένους πλήθει πολ-λῷ καὶ θάρσει τοὺς ἄνδρας. ἅπαντες μὲνοὖν ἐθορυβήθησαν, ὁ δὲ Κράσσος ἐξεπλάγηπαντάπασι καὶ διὰ σπουδῆς οὐ πάνυ καθε-στηκὼς παρέταττε, πρῶτον μέν, ὡς οἱ περὶΚάσσιον ἠξίουν, ἀραιὰν τὴν φάλαγγα τῶνὁπλιτῶν ἐπὶ πλεῖστον ἀνάγων τοῦ πεδίου

133

λήματα καὶ διατριβὰς καὶ ἀκριβολογίας,αἷς ἀπώλεσε τὴν ἀκμὴν οὐκ εὐθὺς ἐπιχει-ρῶν τοῖς πολεμίοις, ἀλλ' ἕωλος καὶ κατα-φρονούμενος, τῷ Δημοσθένει προσετίθε-ντο. καὶ ὁ Νικίας μόλις συνεχώρησεν ἐκ-βιασθείς. οὕτω δὴ τὴν πεζὴν στρατιὰν ἀνα-λαβὼν ὁ Δημοσθένης νυκτὸς ἐπεχείρει ταῖςἘπιπολαῖς· καὶ τοὺς μὲν φθάσας πρὶναἰσθέσθαι τῶν πολεμίων ἀπέκτεινε, τοὺς δ'ἀμυνομένους ἐτρέψατο. καὶ κρατῶν οὐκἔμενεν, ἀλλ' ἐχώρει προσωτέρω, μέχρι οὗτοῖς Βοιωτοῖς ἐνέτυχε. πρῶτοι γὰρ οὗτοισυστρέψαντες ἑαυτοὺς καὶ συνδραμόντεςεἰς τοὺς Ἀθηναίους ἐναντίοις τοῖς δόρασιμετὰ βοῆς ἐώσαντο καὶ πολλοὺς αὐτοῦ κα-τέβαλον. δι' ὅλου δὲ τοῦ στρατεύματοςεὐθὺς ἦν πτοία καὶ ταραχή, καὶ τοῦ φεύγο-ντος ἤδη καταπιμπλάμενον τὸ ἔτι νικῶν,καὶ τὸ ἐπιβαῖνον καὶ προσφερόμενον ὑπὸτῶν πεφοβημένων ἀνακοπτόμενον ἑαυτῷπεριέπιπτε, τοὺς μὲν φεύγοντας οἰόμενον

58

ων ἐν τῇ πόλει τὰ πλεῖστα διατριβόντωνἐγνωκέναι τοὺς Συρακουσίων φίλους, ὅτανἐκείνους προσιόντας αἴσθωνται, τάς τε πύ-λας καταλαμβάνειν ἅμα καὶ τὸν ναύσταθ-μον ὑποπιμπράναι· πολλοὺς δὲ εἶναι τοὺςσυνεστῶτας ἤδη καὶ τὴν ἐκείνων περιμένο-ντας ἄφιξιν. τοῦτ' ἄριστα Νικίας ἐστρατή-γησε περὶ Σικελίαν. πανστρατιᾷ γὰρ ἐξα-γαγὼν τοὺς πολεμίους καὶ τὴν πόλιν ὁμοῦτι ποιήσας ἔρημον ἀνδρῶν, αὐτὸς ἐκ Κα-τάνης ἀναχθεὶς τῶν τε λιμένων ἐκράτησεκαὶ τῷ στρατοπέδῳ κατέλαβε χώραν, ὅθενἥκιστα βλαπτόμενος οἷς ἐλείπετο τῶν πο-λεμίων, ἤλπιζεν ἐξ ὧν ἐθάῤῥει πολεμήσεινἀκωλύτως. ἐπεὶ δ' ἀναστρέψαντες ἐκ Κα-τάνης οἱ Συρακούσιοι παρετάξαντο πρὸτῆς πόλεως, ἐπαγαγὼν. ταχὺ τοὺς Ἀθηναί-ους ἐκράτησε. καὶ πολλοὺς μὲν οὐκἀπέκτεινε τῶν πολεμίων· οἱ γὰρ ἱππεῖςἐμποδὼν ἐγένοντο τῇ διώξει· τοῦ δὲ ποτα-μοῦ διαφθείρων καὶ ἀποκόπτων τὰς γεφύ-

43

αὐτοῖς ἐπαύσαντο νουθετοῦντες, ἰδίᾳ δὲτὸν Ἄβγαρον ἐλοιδόρουν· "τίς σε δαίμωνπονηρός, ὦ κάκιστε ἀνθρώπων, ἤγαγεπρὸς ἡμᾶς; τίσι δὲ φαρμάκοις ἢ γοητείαιςἔπεισας Κράσσον εἰς ἐρημίαν ἀχανῆ καὶβύθιον ἐκχέαντα τὴν στρατιὰν ὁδεύειν ὁδο-ὺς Νομάδι λῃστάρχῃ μᾶλλον ἢ Ῥωμαίωναὐτοκράτορι προσηκούσας;" ὁ δ' Ἄβγαρος,ἀνὴρ ὢν ποικίλος, ἐκείνους μὲν ὑποπίπτωνἐθάῤῥυνε καὶ παρεκάλει μικρὸν ἐπικαρτε-ρῆσαι, τοὺς δὲ στρατιώτας ἅμα συμπαρα-θέων καὶ παραβοηθῶν ἐπέσκωπτε μετὰγέλωτος· "ὑμεῖς δὲ διὰ Καμπανίας ὁδεύεινοἴεσθε, κρήνας καὶ νάματα καὶ σκιὰς καὶλουτρὰ δηλαδὴ συνεχῆ καὶ πανδοκεῖα πο-θοῦντες; οὐ μέμνησθε τὴν Ἀράβων καὶ Ἀσ-συρίων μεθορίαν διεξιόντες;" οὕτω μὲν ὁἌβγαρος διεπαιδαγώγησε τοὺς Ῥωμαί-ους, καὶ πρὶν ἢ γενέσθαι φανερὸς ἐξαπα-τῶν, ἀφίππευσεν, οὐ λαθὼν τὸν Κράσσον,ἀλλὰ καὶ τοῦτο πείσας, ὡς ὑπεργάσεται

132

ὡς ἔνιοί φασιν -- οὐ γὰρ ἦν τοῦ αὐτοῦ,Κράσσον μὲν ἀπαξιοῦν ἀνταγωνιστήν, ἄν-δρα Ῥωμαίων πρῶτον, Ἀρταβάζῃ δὲ προ-σπολεμεῖν καὶ τὰς Ἀρμενίων ἐπιόντακώμας ἐξαιρεῖν -- , ἀλλὰ καὶ πάνυ μοι δο-κεῖ καταδείσας τὸν κίνδυνον, αὐτὸς μὲνἐφεδρεύειν καὶ καραδοκεῖν τὸ μέλλον, Σου-ρήναν δὲ προκαθεῖναι, πειρασόμενον ἄλλωςκαὶ περιέλξοντα τοὺς πολεμίους. οὐδὲ γὰρἦν τῶν τυχόντων ὁ Σουρήνας, ἀλλὰ πλού-τῳ μὲν καὶ γένει καὶ δόξῃ μετὰ βασιλέαδεύτερος, ἀνδρείᾳ δὲ καὶ δεινότητι τῶνκαθ' αὑτὸν ἐν Πάρθοις πρῶτος, ἔτι δὲ με-γέθει καὶ κάλλει σώματος ὡς οὐδεὶς ἕτε-ρος. ἐξήλαυνε δὲ καθ' ἑαυτὸν αἰεὶ χιλίαιςσκευοφορούμενος καμήλοις, καὶ διακοσίαςἀπήνας ἐπήγετο παλλακίδων, ἱππεῖς δὲ κα-τάφρακτοι χίλιοι, πλείονες δὲ τῶν κούφωνπαρέπεμπον, εἶχε δὲ τοὺς σύμπαντας ἱππε-ῖς ὁμοῦ πελάτας τε καὶ δούλους μυρίωνοὐκ ἀποδέοντας. καὶ κατὰ γένος μὲν ἐξ ἀρ-

129

ρας, παρέσχεν Ἑρμοκράτει λέγειν παραθα-ῤῥύνοντι τοὺς Συρακουσίους ὅτι γελοῖόςἐστιν ὁ Νικίας, ὅπως οὐ μαχεῖται στρατη-γῶν, ὥσπερ οὐκ ἐπὶ μάχῃ πεπλευκώς. οὐμὴν ἀλλὰ φόβον τε καὶ κατάπληξιν ἰσχυ-ρὰν ἐνειργάσατο τοῖς Συρακουσίοις, ὥστ'ἀντὶ τῶν ὄντων τότε πεντεκαίδεκα στρατη-γῶν ἑτέρους ἑλέσθαι τρεῖς, οἷς πίστιν ἔδω-κεν ὁ δῆμος δι' ὅρκων, ἦ μὴν ἐάσειν ἄρχειναὐτοκράτορας. τοῦ δ' Ὀλυμπιείου πλησίονὄντος ὥρμησαν οἱ Ἀθηναῖοι καταλαβεῖν,πολλῶν ὄντων ἐν αὐτῷ χρυσῶν καὶ ἀργυ-ρῶν ἀναθημάτων. ὁ δὲ Νικίας ἐπίτηδεςἀναβαλλόμενος ὑστέρησε καὶ περιεῖδεφρουρὰν εἰσελθοῦσαν παρὰ τῶν Συρακου-σίων, ἡγούμενος, ἐὰν τὰ χρήματα διαρ-πάσωσιν οἱ στρατιῶται, τὸ μὲν κοινὸν οὐκὠφεληθήσεσθαι, τὴν δ' αἰτίαν αὐτὸς ἕξειντοῦ ἀσεβήματος. τῇ δὲ νίκῃ περιβοήτῳγενομένῃ χρησάμενος εἰς οὐδέν, ὀλίγωνἡμερῶν διαγενομένων αὖθις ἀνεχώρησεν

44

τοῖς πολεμίοις κελεύοντος καὶ τῷ ταχίστῳτῶν κινδύνων περὶ τοῦ παντὸς διαγωνισα-μένους ἑλεῖν Συρακούσας ἢ ἀποπλεῖν οἴκα-δε, δείσας καὶ θαυμάσας τὴν ὀξύτητα καὶτόλμαν ἐδεῖτο μηδὲν ἀπεγνωσμένως πράτ-τειν μηδὲ ἀνοήτως. τὴν γὰρ τριβὴν εἶναικατὰ τῶν πολεμίων οὔτε χρήματα κεκτη-μένων ἔτι, μήτε τῶν συμμάχων αὐτοῖς πο-λὺν χρόνον παραμενούντων, εἰ δὲ θλίβοιντοταῖς ἀπορίαις, ταχὺ πάλιν ἐπ' αὐτὸν ἐπὶσυμβάσεις τραπησομένων, ὡς πρότερον.καὶ γὰρ ἦσαν ἄνδρες οὐκ ὀλίγοι τῶν ἐν Συ-ρακούσαις διαλεγόμενοι τῷ Νικίᾳ κρύφακαὶ μένειν κελεύοντες, ὡς καὶ νῦν ὑπερπο-νούντων τῷ πολέμῳ καὶ τὸν Γύλιππον βα-ρυνομένων, ἐὰν δὲ μικρὸν ἐπιτείνωσιν αἱἀνάγκαι, παντάπασιν ἀπαγορευσόντων.τούτων ὁ Νικίας τὰ μὲν αἰνιττόμενος, τὰδ' οὐ θέλων ἐν φανερῷ λέγειν, ἀτολμίαςπαρέσχε τοῖς στρατηγοῖς δόξαν, καὶ ταῦτ'ἐκεῖνα πάλιν ἥκειν φάσκοντες αὐτοῦ, μελ-

57

χῆς ἐκέκτητο βασιλεῖ γινομένῳ Πάρθωνἐπιτιθέναι τὸ διάδημα πρῶτος, Ὁρώδην δὲτοῦτον αὐτὸς ἐξεληλαμένον εἰς Πάρθουςκατήγαγε, καὶ Σελεύκειαν αὐτῷ τὴν με-γάλην εἷλε, πρῶτος ἐπιβὰς τοῦ τείχους καὶτρεψάμενος ἰδίᾳ χειρὶ τοὺς ἀντιστάντας.οὔπω δὲ γεγονὼς ἔτη τριάκοντα κατ' ἐκε-ῖνον τὸν χρόνον, εὐβουλίας καὶ συνέσεωςδόξαν εἶχε μεγίστην, οἷς οὐχ ἥκιστα καὶτὸν Κράσσον ἔσφηλε, διὰ θράσος καὶφρόνημα πρῶτον, εἶθ' ὑπὸ δέους καὶ συμ-φορῶν ταῖς ἀπάταις εὐχείρωτον γενόμενον.[22] Τότε δ' οὖν ὁ Ἄβγαρος ὡς ἔπεισεναὐτόν, ἀποσπάσας τοῦ ποταμοῦ διὰ μέσωνἦγε τῶν πεδίων ὁδὸν ἐπιεικῆ καὶ κούφηντὸ πρῶτον, εἶτα μοχθηράν, ἄμμου βαθείαςὑποδεχομένης καὶ πεδίων ἀδένδρων καὶἀνύδρων καὶ πρὸς οὐδὲν οὐδαμῇ πέρας ἐφι-κτὸν αἰσθήσει παυομένων, ὥστε μὴ μόνονδίψει καὶ χαλεπότητι τῆς πορείας ἀπαγο-ρεύειν, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς ὄψεως ἀπαραμύθη-

130

τον ἀθυμίαν παρέχειν, οὐ φυτὸν ὁρῶσιν, οὐῥεῖθρον, οὐ προβολὴν ὄρους καθιέντος, οὐπόαν βλαστάνουσαν, ἀλλ' ἀτεχνῶς πε-λάγιόν τι χεῦμα θινῶν ἐρήμων περιεῖχε τὸνστρατόν. ἦν μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ὁδόλος ὕποπτος· ἐπειδὴ δὲ καὶ παρ' Ἀρτα-βάζου τοῦ Ἀρμενίου παρῆσαν ἄγγελοι,φράζοντες ὡς πολλῷ συνέχοιτο πολέμῳῥυέντος ἐπ' αὐτὸν Ὁρώδου, καὶ πέμπεινμὲν ἐκείνῳ βοήθειαν οὐ δύναται, παραινεῖδὲ Κράσσῳ, μάλιστα μὲν ἐκτραπέσθαι καὶγενόμενον μετ' Ἀρμενίων ὁμοῦ διαγωνίσα-σθαι πρὸς τὸν Ὁρώδην, εἰ δὲ μή, καὶ πο-ρεύεσθαι καὶ στρατοπεδεύειν ἀεὶ τὰ ἱπ-πάσιμα φεύγοντα καὶ προσχωροῦντα τοῖςὀρεινοῖς, Κράσσος μὲν οὐδὲν ἀντιγράψαςὑπ' ὀργῆς καὶ σκαιότητος ἀπεκρίνατο, νῦνμὲν Ἀρμενίοις μὴ σχολάζειν, αὖθις δ' ἀφί-ξεσθαι δίκην ἐπιθήσων Ἀρταβάζῃ τῆς προ-δοσίας. οἱ δὲ περὶ Κάσσιον αὖθις ἠγα-νάκτουν, καὶ Κράσσον μὲν ἀχθόμενον

131

πολλοὺς ἀπέβαλον· καὶ ἀθυμία πολλὴ πε-ριεστήκει τὸν Νικίαν τῇ τε μοναρχίᾳ κα-κοπαθοῦντα καὶ σφαλλόμενον αὖθις ὑπὸτῶν συναρχόντων.[21] ἐν τούτῳ δὲ Δημοσθένης ὑπὲρ τῶν λι-μένων ἐπεφαίνετο λαμπρότατος τῇ παρα-σκευῇ καὶ δεινότατος τοῖς πολεμίοις, ἐπὶνεῶν ἑβδομήκοντα καὶ τριῶν ἄγων ὁπλίταςπεντακισχιλίους, ἀκοντιστὰς δὲ καὶ το-ξότας καὶ σφενδονήτας τρισχιλίων οὐκἐλάττους, ὅπλων δὲ κόσμῳ καὶ παρασή-μοις τριήρων καὶ πλήθει κελευστῶν καὶαὐλητῶν θεατρικῶς καὶ πρὸς ἔκπληξιν πο-λεμίων ἐξησκημένος. ἦν οὖν, ὡς εἰκός,αὖθις ἐν φόβῳ μεγάλῳ τὰ Συρακουσίων εἰςοὐδὲν πέρας οὐδὲ ἀπαλλαγήν, ἀλλὰ πονο-ῦντας ἄλλως καὶ φθειρομένους αὑτοὺςμάτην ὁρώντων. τὸν δὲ Νικίαν οὐ πολὺνχρόνον εὔφρανεν ἡ παρουσία τῆς δυνάμε-ως, ἀλλ' ἅμα τῷ πρῶτον ἐν λόγοις γε-νέσθαι, τοῦ Δημοσθένους εὐθὺς ἐπιχειρεῖν

56

εἰς Νάξον, κἀκεῖ διεχείμασε, πολλὰ μὲνἀναλίσκων στρατιᾷ τοσαύτῃ, πράττων δὲμικρὰ πρὸς Σικελούς τινας ἀφισταμένουςπρὸς αὐτόν, ὥστε τοὺς Συρακουσίους αὖθιςἀναθαῤῥήσαντας ἐξελάσαι πρὸς Κατάνηνκαὶ τήν τε χώραν τεμεῖν καὶ τὸ στρατόπε-δον κατακαῦσαι τῶν Ἀθηναίων. ἃ δὴπάντες ᾐτιῶντο τὸν Νικίαν, ὡς ἐν τῷ δια-λογίζεσθαι καὶ μέλλειν καὶ φυλάττεσθαιτὸν τῶν πράξεων ἀπολλύντα καιρόν· ἐπεὶτάς γε πράξεις οὐδεὶς ἂν ἐμέμψατο τοῦ ἀν-δρός· ὁρμήσας γὰρ ἦν ἐνεργὸς καὶ δραστή-ριος, τολμῆσαι δὲ μελλητὴς καὶ ἄτολμος.[17] ὡς δ' οὖν ἐκίνησε τὴν στρατιὰν πάλινἐπὶ τὰς Συρακούσας, οὕτως ἐστρατήγησεκαὶ μετὰ τοσαύτης ὀξύτητος ἅμα καὶἀσφαλείας ἐπῆλθεν, ὥστε λαθεῖν μὲν εἰςΘάψον ταῖς ναυσὶ προσμίξας καὶ ἀποβάς,φθάσαι δὲ τὰς Ἐπιπολὰς κατασχών, τῶνδὲ προσβοηθούντων λογάδων κρατήσαςἑλεῖν μὲν τριακοσίους, τρέψασθαι δὲ καὶ

45

μᾶλλον ἢ γινώσκεται· τῶν γὰρ παρόντωνοἱ μὲν ἐκεῖ μαχόμενοι περὶ τὸν Κράσσονἀνῃρέθησαν, οἱ δ' εὐθὺς ἀνεχώρησαν ἐπὶτὸν λόφον. Ἐπελθόντων δὲ τῶν Πάρθωνκαὶ λεγόντων ὅτι Κράσσος μὲν δίκην δέδω-κε, τοὺς δ' ἄλλους κελεύει Σουρήνας κα-τιέναι θαῤῥοῦντας, οἱ μὲν ἐνεχείρισαναὑτοὺς καταβάντες, οἱ δὲ τῆς νυκτὸςἐσπάρησαν, καὶ τούτων ὀλίγοι παντάπασινδιεσώθησαν· τοὺς δ' ἄλλους ἐκθηρεύοντεςοἱ Ἄραβες συνελάμβανον καὶ διέφθειρον.λέγονται δ' οἱ πάντες δισμύριοι μὲν ἀποθα-νεῖν, μύριοι δ' ἁλῶναι ζῶντες.[32] Ὁ δὲ Σουρήνας τὴν κεφαλὴν τοῦΚράσσου καὶ τὴν χεῖρα πρὸς Ὁρώδηνἔπεμψεν εἰς Ἀρμενίαν, αὐτὸς δὲ διαδοὺςλόγον ὑπ' ἀγγέλων εἰς Σελεύκειαν ὡςζῶντα Κράσσον ἄγοι, παρεσκεύαζε πο-μπήν τινα γελοίαν, ὕβρει προσαγορεύωνθρίαμβον. ὁ μὲν γὰρ ἐμφερέστατος Κράσ-σῳ τῶν αἰχμαλώτων, Γάιος Πακκιανός,

160

θυρεοῖς προσπεπερονημένας καὶ πόδας δια-μπὰξ προσεληλαμένους πρὸς τοὔδαφος,ὥστε καὶ πρὸς φυγὴν ἀμηχάνους εἶναι καὶπρὸς ἄμυναν. αὐτὸς οὖν τοὺς ἱππεῖς παρορ-μήσας, προσέβαλε μὲν ἐῤῥωμένως καὶ συ-νῆψε τοῖς ἀνδράσιν, ἦν δ' ἄνισος ἔν τε ταῖςπληγαῖς καὶ τῷ φυλάσσεσθαι, παίων μὲνἀσθενέσι καὶ μικροῖς δορατίοις θώρακαςὠμοβύρσους ἢ σιδηροῦς, παιόμενος δὲ κο-ντοῖς εἰς εὐσταλῆ καὶ γυμνὰ σώματα τῶνΓαλατῶν· τούτοις γὰρ ἐθάῤῥει μάλιστα,καὶ μετὰ τούτων ἔργα θαυμαστὰ διεπράτ-τετο. τῶν τε γὰρ κοντῶν ἐπελαμβάνοντο,καὶ συμπλεκόμενοι τοὺς ἄνδρας ἀπὸ τῶνἵππων ἐώθουν, τῇ βαρύτητι τοῦ ὁπλισμοῦδυσκινήτους ὄντας, πολλοὶ δὲ τοὺς ἑαυτῶνἀπολείποντες ἵππους καὶ ὑποδυόμενοι τοῖςἐκείνων ἔτυπτον εἰς τὰς γαστέρας· οἱ δ'ἀνεσκίρτων ὑπ' ὀδύνης, καὶ συμπατοῦντεςἐν ταὐτῷ τοὺς ἐπιβάτας καὶ τοὺς πολεμί-ους ἀναπεφυρμένους, ἀπέθνῃσκον. ἐπίεζε

141

τὴν ἵππον τῶν πολεμίων ἄμαχον εἶναι δο-κοῦσαν. ὃ δὲ πάντων μάλιστα καὶ Σικε-λιώτας ἐξέπληξε καὶ τοῖς Ἕλλησιν ἀπιστί-αν παρέσχεν, ὀλίγῳ χρόνῳ περιετείχισεΣυρακούσας, πόλιν Ἀθηνῶν οὐκ ἐλάττονα,δυσεργοτέραν δὲ χωρίων ἀνωμαλίαις καὶθαλάσσῃ γειτνιώσῃ καὶ παρακειμένοις ἕλε-σι τεῖχος κύκλῳ περὶ αὐτὴν τοσοῦτον ἀγα-γεῖν. ἀλλὰ τοῦτ' ἐξεργάσασθαι μικρὸνἐδέησε τοῦ παντὸς ἄνθρωπος οὐδ' ὑγιαίνο-ντι χρώμενος ἑαυτῷ πρὸς τοσαύτας φρο-ντίδας, ἀλλὰ νόσον νοσῶν νεφρῖτιν, ἧς τὸμὴ προσεκπονηθὲν λεῖμμα ποιεῖσθαι δί-καιόν ἐστι. θαυμάζω δὲ τοῦ στρατηγοῦ τὴνἐπιμέλειαν καὶ τὴν τῶν στρατιωτῶν ἀνδρα-γαθίαν ἐν οἷς κατώρθουν. ὁ μὲν γὰρ Εὐρι-πίδης μετὰ τὴν ἧτταν αὐτῶν καὶ τὸν ὄλε-θρον γράφων ἐπικήδειον ἐποίησεν·οἵδε Συρακοσίους ὀκτὼ νίκας ἐκράτησανἄνδρες, ὅτ' ἦν τὰ θεῶν ἐξ ἴσου ἀμφοτέροις·οὐκ ὀκτὼ δὲ νίκας, ἀλλὰ πλείονας ἄν τις

46

νενικημένον, ἀλλ' ἀταξίᾳ περὶ τὴν δίωξιν.αὖθις οὖν ἐπεχείρουν παρασκευαζόμενοιλαμπρότερον. ὁ δὲ Νικίας οὐκ ἐβούλετοναυμαχεῖν, ἀλλὰ πολλὴν ἀβελτερίαν ἔλεγενεἶναι, στόλου τοσούτου προσπλέοντοςαὐτοῖς καὶ δυνάμεως ἀκραιφνοῦς, ἣν ἦγεΔημοσθένης σπεύδων, ἀπ' ἐλαττόνων καὶχορηγουμένων φαύλως διαγωνίσασθαι.τοῖς δὲ περὶ τὸν Μένανδρον καὶ τὸν Εὐθύ-δημον ἀρτίως εἰς τὴν ἀρχὴν καθισταμένοιςφιλοτιμία καὶ ζῆλος ἦν πρὸς ἀμφοτέρουςτοὺς στρατηγούς, τὸν μὲν Δημοσθένηνφθῆναι πράξαντάς τι λαμπρόν, ὑπερβα-λέσθαι δὲ τὸν Νικίαν. πρόσχημα δ' ἦν ἡδόξα τῆς πόλεως, ἣν ἀπόλλυσθαι καὶ κατα-λύεσθαι παντάπασι φάσκοντες εἰ φοβηθή-σονται Συρακουσίους ἐπιπλέοντας, ἐξε-βιάσαντο ναυμαχῆσαι. καὶ καταστρατηγη-θέντες ὑπ' Ἀρίστωνος τοῦ Κορινθίων κυ-βερνήτου τοῖς περὶ τὸ ἄριστον, ὡς εἴρηκεΘουκυδίδης, κατὰ κράτος ἡττήθησαν καὶ

55

δὲ τοὺς Γαλάτας μάλιστα τό τε θάλπος καὶτὸ δίψος, ἀμφοτέρων ἀήθεις ὄντας, καὶτῶν ἵππων ἀπολώλεισαν οἱ πλεῖστοι πρὸςἐναντίους ἐλαυνόμενοι τοὺς κοντούς.ἐβιάσθησαν οὖν ἀναχωρῆσαι πρὸς τοὺςὁπλίτας, ἔχοντες τὸν Πόπλιον ὑπὸ τραυ-μάτων ἤδη κακῶς διακείμενον. ἰδόντες δὲθῖνα βουνώδη πλησίον, ἐχώρουν ἐπ' αὐτήν,καὶ τοὺς μὲν ἵππους ἐν μέσῳ κατέδησαν,ἔξωθεν δὲ τοῖς θυρεοῖς συγκλείσαντες, ᾤο-ντο ῥᾷον ἀμυνεῖσθαι τοὺς βαρβάρους.ἀπέβαινε δὲ τοὐναντίον· ἐν μὲν γὰρ τῷὁμαλῷ τοῖς ὄπισθεν ἁμῶς γέ πως οἱπρότακτοι παρέχουσι ῥᾳστώνην, ἐκεῖ δ'ἄλλον ὑπὲρ ἄλλου διὰ τὴν ἀνωμαλίανἀνέχοντος τοῦ χωρίου καὶ μᾶλλον ἀεὶ τοὺςκατόπιν ἐξαίροντος, οὐδὲν ἦν τὸ διαφε-ῦγον, ἀλλ' ἐβάλλοντο πάντες ὁμαλῶς, ὀδυ-ρόμενοι τὴν ἀκλεῆ καὶ ἄπρακτον αὑτῶν τε-λευτήν. Ἦσαν δὲ περὶ τὸν Πόπλιον ἄν-δρες Ἕλληνες δύο τῶν αὐτόθι, κατοικο-

142

λεὺς γάρ σοι δίδωσι τοῦτον." ἅμα δ' ἵπποςτε τῷ Κράσσῳ παρέστη χρυσοχάλινος, οἵτ' ἀναβολεῖς αὐτὸν ἀράμενοι περιεβίβασανκαὶ παρείποντο, πληγῇ τὸν ἵππον ἐπιταχύ-νοντες. Ὀκτάβιος δὲ πρῶτος ἀντιλαμβάνε-ται τῶν χαλινῶν, καὶ μετ' ἐκεῖνον εἷς τῶνχιλιάρχων Πετρώνιος, εἶθ' οἱ λοιποὶ περιί-σταντο, τόν θ' ἵππον ἀνακόπτειν πειρώμε-νοι καὶ τοὺς πιεζοῦντας τὸν Κράσσον ἐξἑκατέρου μέρους ἀφέλκοντες. ὠθισμοῦ δὲγενομένου καὶ ταραχῆς, εἶτα πληγῶν,Ὀκτάβιος μὲν ἀνασπάσας τὸ ξίφος ἑνὸςτῶν βαρβάρων κτείνει τὸν ἱπποκόμον, ἕτε-ρος δὲ τὸν Ὀκτάβιον ἐκ τῶν ὄπισθεν πα-τάξας· Πετρώνιος δ' ὅπλου μὲν οὐκηὐπόρησεν, εἰς δὲ τὸν θώρακα πληγεὶςἀπεπήδησεν ἄτρωτος· τὸν δὲ Κράσσον ὄνο-μα Ἐξάθρης Πάρθος ἀπέκτεινεν. οἱ δ' οὔφασιν, ἀλλ' ἕτερον μὲν εἶναι τὸν ἀποκτείνα-ντα, τοῦτον δὲ κειμένου τὴν κεφαλὴν ἀπο-κόψαι καὶ τὴν δεξιάν. εἰκάζεται δὲ ταῦτα

159

Εὐρυμέδων δὲ διὰ χειμῶνος προεξέπλευσεχρήματα κομίζων καὶ συστρατήγους ἀπο-φαίνων ᾑρημένους τῷ Νικίᾳ τῶν αὐτόθιστρατευομένων Εὐθύδημον καὶ Μένανδρον.ἐν τούτῳ δὲ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατ-ταν ἐξαίφνης ἐπιχειρούμενος ὁ Νικίας ταῖςμὲν ναυσὶν ἡττώμενος τὸ πρῶτον ὅμωςἐξέωσε καὶ κατέδυσε πολλὰς τῶν πολεμί-ων, πρὸς δὲ τὸ πεζὸν οὐκ ἔφθασε βοηθῶν,ἀλλ' ἄφνω προσπεσὼν ὁ Γύλιππος εἷλε τὸΠλημμύριον, ἐν ᾧ σκευῶν τριηρικῶν καὶχρημάτων πολλῶν ἀποκειμένων ἐκράτησεπάντων καὶ διέφθειρεν ἄνδρας οὐκ ὀλίγουςκαὶ ζῶντας ἔλαβε· τὸ δὲ μέγιστον, ἀφείλε-το τοῦ Νικίου τῆς ἀγορᾶς τὴν εὐπέτειαν.ἦν γὰρ ἡ κομιδὴ παρὰ τὸ Πλημμύριονἀσφαλὴς καὶ ταχεῖα τῶν Ἀθηναίων κρα-τούντων, ἐκπεσόντων δὲ χαλεπὴ καὶ μετὰμάχης ἐγίνετο πρὸς τοὺς πολεμίους ἐκεῖναυλοχοῦντας. ἔτι δὲ καὶ τὸ ναυτικὸν τοῖςΣυρακουσίοις οὐκ ἀπὸ κράτους ἐφαίνετο

54

εὕροι Συρακουσίους νενικημένους ὑπ'αὐτῶν, πρὶν ἐκ θεῶν ὄντως ἢ τύχης ἀντί-στασίν τινα γενέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐπὶπλεῖστον αἰρομένοις δυνάμεως.[18] ταῖς μὲν οὖν πλείσταις πράξεσι βια-ζόμενος τὸ σῶμα παρῆν ὁ Νικίας· ἀκμὴνδέ ποτε τῆς ἀῤῥωστίας λαβούσης ὁ μὲν ἐντείχεσι μετ' ὀλίγων ὑπηρετῶν κατέκειτο,τὴν δὲ στρατιὰν ἔχων ὁ Λάμαχος προσε-μάχετο τοῖς Συρακουσίοις ἐκ τῆς πόλεωςτεῖχος ἀνάγουσι πρὸς τὸ τῶν Ἀθηναίων, ὃκωλύσειν ἔμελλε διὰ μέσου τὸν ἀποτειχι-σμόν. τῷ δὲ κρατεῖν τῶν Ἀθηναίων ἀτα-κτότερον φερομένων πρὸς τὰς διώξεις,ἀπομονωθεὶς ὁ Λάμαχος ὑπέστη τῶν Συ-ρακουσίων τοὺς ἱππεῖς ἐπιφερομένους. ἦνδὲ πρῶτος αὐτῶν Καλλικράτης, ἀνὴρ πολε-μικὸς καὶ θυμοειδής. πρὸς τοῦτον ἐκ προ-κλήσεως καταστὰς ὁ Λάμαχος ἐμονομάχη-σε, καὶ λαβὼν πληγὴν πρότερος, εἶτα δοὺςκαὶ πεσὼν ὁμοῦ συναπέθανε τῷ Καλλι-

47

τοὺς περὶ αὑτὸν ἀνόπλους καὶ ἀσιδήρουςπροσερχομένους. ὁ δὲ Κράσσος ἀπεκρίνατομέν, ὡς εἰ καὶ τὸν ἐλάχιστον εἶχε τοῦ ζῆνλόγον, οὐκ ἂν εἰς χεῖρας αὐτοῖς ἦλθεν·ὅμως δὲ δύο Ῥωσκίους ἀδελφοὺς ἔπεμψεπευσομένους ἐπὶ τίσι καὶ πόσοι συνίασιν.οὓς εὐθὺς συλλαβὼν ὁ Σουρήνας κατέσχεν,αὐτὸς δὲ μετὰ τῶν ἀρίστων ἱππότης προ-σῄει καὶ "τί τοῦτο;" ἔφη "πεζὸς ὁ Ῥωμαί-ων αὐτοκράτωρ, ἡμεῖς δ' ὀχούμεθα;" καὶπροσαγαγεῖν ἐκέλευσεν ἵππον αὐτῷ. τοῦ δὲΚράσσου φήσαντος οὔθ' ἑαυτὸν ἁμαρτάνεινοὔτ' ἐκεῖνον, ὡς ἑκατέρῳ πάτριόν ἐστιποιουμένους τὴν σύνοδον, εἶναι μὲναὐτόθεν ἔφη σπονδὰς καὶ εἰρήνην ὁ Σουρή-νας Ὁρώδῃ τε βασιλεῖ καὶ Ῥωμαίοις, δεῖνδὲ γράψασθαι τὰς συνθήκας ἐπὶ τὸν ποτα-μὸν προελθόντας· "οὐ γὰρ ὑμεῖς γε" ἔφη"πάνυ μνήμονες ὁμολογιῶν οἱ Ῥωμαῖοι",καὶ προὔτεινε τὴν δεξιὰν αὐτῷ. μεταπε-μπομένου δ' ἵππον, οὐδὲν ἔφη δεῖν· "βασι-

158

ῦντες ἐν Κάῤῥαις, Ἱερώνυμος καὶ Νικόμα-χος· οὗτοι συνέπειθον αὐτὸν ὑπεξελθεῖνμετ' αὐτῶν καὶ διαφυγεῖν εἰς Ἴχνας, πόλινᾑρημένην τὰ Ῥωμαίων καὶ οὐ μακρὰνοὖσαν. ὁ δὲ φήσας οὐδένα δεινὸν οὕτωςἔσεσθαι θάνατον, ὃν φοβηθεὶς Πόπλιοςἀπολείψει τοὺς ἀπολλυμένους δι' αὑτόν,ἐκείνους μὲν ἐκέλευσε σῴζεσθαι καὶ δεξιω-σάμενος ἀπέστειλεν, αὐτὸς δὲ τῇ χειρὶ χρή-σασθαι μὴ δυνάμενος -- διελήλατο γὰρβέλει -- τὸν ὑπασπιστὴν ἐκέλευσε πατάξαιτῷ ξίφει παρασχὼν τὸ πλευρόν. ὁμοίως δὲκαὶ Κηνσωρῖνον ἀποθανεῖν λέγουσι· Με-γάβακχος δ' αὐτὸς ἑαυτὸν διεχρήσατο καὶτῶν ἄλλων οἱ δοκιμώτατοι. τοὺς δ' ὑπολε-λειμμένους ἀναβαίνοντες οἱ Πάρθοι τοῖςκοντοῖς διήλαυνον μαχομένους· ζῶντας δ'οὐ πλείους φασὶν ἁλῶναι πεντακοσίων. τὰςδὲ κεφαλὰς τῶν περὶ τὸν Πόπλιον ἀπο-κόψαντες, ἤλαυνον εὐθὺς ἐπὶ τὸν Κράσσον.[26] Εἶχε δὲ τὰ κατ' αὐτὸν οὕτως. ὡς

143

κράτει. καὶ τὸ μὲν σῶμα κρατήσαντεςαὐτοῦ μετὰ τῶν ὅπλων ἐξῆραν οἱ Συρακού-σιοι, δρόμῳ δ' ἐφέροντο πρὸς τὰ τείχη τῶνἈθηναίων, ἐν οἷς ὁ Νικίας ἦν οὐκ ἔχωντοὺς βοηθοῦντας. ὅμως δ' ὑπὸ τῆς ἀνάγκηςἐξαναστὰς καὶ κατιδὼν τὸν κίνδυνονἐκέλευσε τοὺς καθ' ἑαυτόν, ὅσα ξύλα πρὸτῶν τειχῶν ἐτύγχανεν εἰς μηχανὰς παρα-βεβλημένα, καὶ τὰς μηχανὰς αὐτὰς πῦρ κο-μίσαντας ἅψαι. τοῦτο τοὺς Συρακουσίουςἐπέσχε καὶ τὸν Νικίαν ἔσωσε καὶ τὰ τείχηκαὶ τὰ χρήματα τῶν Ἀθηναίων· φλόγα γὰρἀρθεῖσαν διὰ μέσου πολλὴν ἰδόντες ἀπε-τράπησαν οἱ Συρακούσιοι. τούτων δὲ πρα-χθέντων ἀπολέλειπτο μὲν ὁ Νικίας μόνοςτῶν στρατηγῶν, ἦν δ' ἐλπίδος μεγάλης.καὶ γὰρ πόλεις μεθίσταντο καὶ πλοῖα με-στὰ σίτου πολλαχόθεν ἦλθεν εἰς τὸ στρα-τόπεδον, τοῖς πράγμασιν εὖ φερομένοιςπάντων προστιθεμένων. καὶ λόγοι τινὲςἤδη παρὰ τῶν Συρακουσίων ἐγίνοντο περὶ

48

τούτου δὲ θαῤῥήσαντες οἱ Συρακούσιοι τάςτε ναῦς ἐπλήρουν, καὶ τοῖς ἱππεῦσι τοῖςἑαυτῶν καὶ ἀκολούθοις περιελαύνοντεςπολλοὺς ᾕρουν. καὶ ὁ Γύλιππος ἐπιὼν ἐπὶτὰς πόλεις αὐτὸς ἐξώρμα καὶ συνίστηπάντας ἐῤῥωμένως ὑπακούοντας αὐτῷ καὶσυλλαμβανομένους, ὥστε τὸν Νικίαν αὖθιςεἰς ἐκείνους ἀποτρεπόμενον τοὺς πρώτουςλογισμοὺς καὶ συμφρονοῦντα τὴν τῶνπραγμάτων μεταβολὴν ἀθυμεῖν, καὶγράφειν τοῖς Ἀθηναίοις κελεύοντα πέμπεινἕτερον στρατὸν ἢ καὶ τοῦτον ἀπαγαγεῖν ἐκΣικελίας, αὑτῷ δὲ πάντως αἰτούμενον τῆςστρατηγίας ἄφεσιν διὰ τὴν νόσον.[20] οἱ δ' Ἀθηναῖοι καὶ πρότερον μὲν ὥρ-μηντο πέμπειν ἑτέραν δύναμιν εἰς Σικελί-αν, φθόνῳ δὲ τῶν πρῶτον πραττομένωνπρὸς εὐτυχίαν τοῦ Νικίου τοσαύτην πολ-λὰς διατριβὰς ἐμβαλόντων τότε γοῦνἔσπευδον βοηθεῖν. καὶ Δημοσθένης μὲνἔμελλε μεγάλῳ στόλῳ πλεῖν ἐκ χειμῶνος,

53

ἐκέλευσε τὸν υἱὸν ἐμβαλεῖν τοῖς Πάρθοιςκαί τις ἤγγειλεν αὐτῷ μακρὰν τροπὴν εἶναικαὶ δίωξιν ἰσχυρὰν τῶν πολεμίων, ἑώρα δὲκαὶ τοὺς καθ' αὑτὸν οὐκέτι προσκειμένουςὁμοίως -- ἐκεῖ γὰρ ἐῤῥύησαν οἱ πλεῖστοι -- ,μικρὸν ἀνεθάῤῥησε, καὶ συναγαγὼνὑπέστειλε χωρίοις προσάντεσι τὸν στρα-τόν, αὐτίκα προσδοκῶν τὸν υἱὸν ἐπανήξεινἀπὸ τῆς διώξεως. τῶν δὲ πεμφθέντων ὑπὸτοῦ Ποπλίου πρὸς αὐτόν, ὡς ἐκινδύνευεν,οἱ μὲν πρῶτοι διεφθάρησαν ἐμπεσόντες εἰςτοὺς βαρβάρους, οἱ δ' ὕστεροι μόγις διαφυ-γόντες ἀπήγγειλαν οἴχεσθαι τὸν Πόπλιον,εἰ μὴ ταχεῖα καὶ πολλὴ βοήθεια παρ' ἐκεί-νου γένοιτο. τὸν δὲ Κράσσον ἅμα πολλὰπάθη κατέσχε, καὶ λογισμῷ μὲν οὐδὲν ἔτιτῶν πραγμάτων ἑώρα, φόβῳ δὲ περὶ τοῦσύμπαντος ἅμα καὶ πόθῳ τοῦ παιδὸς ἑλ-κόμενος βοηθεῖν ἢ μὴ βοηθεῖν, τέλος ὥρ-μησε προάγειν τὴν δύναμιν. ἐν τούτῳ δ' οἱπολέμιοι προσεφέροντο κραυγῇ καὶ παιᾶνι

144

παρεκάλει τὴν ἐλπίδα μὴ προέσθαι τῆς σω-τηρίας ἐγγὺς οὔσης. ὡς δὲ χαλεπαίνοντεςαὐτῷ καὶ τὰ ὅπλα κρούοντες ἠπείλουν, φο-βηθεὶς ἐχώρει, καὶ τοσοῦτον εἶπε μετα-στραφείς· "Ὀκτάβιε καὶ Πετρώνιε καὶὅσοι πάρεστε Ῥωμαίων ἄρχοντες, ὑμεῖςὁρᾶτε τῆς ἐμῆς ὁδοῦ τὴν ἀνάγκην, καὶ σύ-νιστε παρόντες ὡς αἰσχρὰ πάσχω καὶ βί-αια· τοῖς δ' ἄλλοις ἅπασιν ἀνθρώποις λέγε-τε σωθέντες, ὡς Κράσσος ἀπατηθεὶς ὑπὸτῶν πολεμίων, οὐκ ἐκδοθεὶς ὑπὸ τῶν πολι-τῶν ἀπόλωλε."[31] Οὐ μὴν ἔμειναν οἱ περὶ τὸνὈκτάβιον, ἀλλὰ συγκατέβαινον ἀπὸ τοῦλόφου· τοὺς δὲ ῥαβδούχους ἑπομένους ὁΚράσσος ἀπήλλασσε. πρῶτοι δὲ τῶν βαρ-βάρων ἀπήντησαν αὐτοῖς δύο μειξέλληνες,οἳ καὶ προσεκύνησαν τὸν Κράσσον, ἀπὸτῶν ἵππων ἁλάμενοι, καὶ προσαγορεύσα-ντες ἑλλάδι φωνῇ παρεκάλουν προπέμψαιτινάς, οἷς ἐπιδείξεται Σουρήνας ἑαυτὸν καὶ

157

ἑτοίμως στρατευόμενοι. καὶ ταῦτα τῶνπρώτων ἀληθέστερά εἰσιν· ἐν γὰρ τῇ βα-κτηρίᾳ καὶ τῷ τρίβωνι τὸ σύμβολον καὶ τὸἀξίωμα τῆς Σπάρτης καθορῶντες συνίστα-ντο. κἀκείνου τὸ πᾶν ἔργον γεγονέναι φη-σὶν οὐ Θουκυδίδης μόνον, ἀλλὰ καὶ Φίλι-στος, ἀνὴρ Συρακούσιος καὶ τῶν πραγ-μάτων ὁρατὴς γενόμενος. τῇ μὲν οὖνπρώτῃ μάχῃ κρατήσαντες οἱ Ἀθηναῖοι τῶνΣυρακουσίων ὀλίγους τινὰς ἀπέκτειναν καὶΓογγύλον τὸν Κορίνθιον, εἰς δὲ τὴν ἐπιο-ῦσαν ἡμέραν ἔδειξεν ὁ Γύλιππος οἷόν ἐστινἐμπειρία. τοῖς γὰρ αὐτοῖς ὅπλοις καὶ ἵπ-ποις καὶ χωρίοις χρησάμενος οὐχ ὡσαύ-τως, ἀλλὰ μεταθεὶς τὴν τάξιν, ἐνίκησετοὺς Ἀθηναίους· καὶ φυγόντων εἰς τὸστρατόπεδον ἐπιστήσας τοὺς Συρακουσί-ους, τοῖς λίθοις οἷς ἐκεῖνοι προσεκόμιζονκαὶ τῇ ὕλῃ παροικοδομῶν εἰς διαστολὰςἀπέκοψε τὸν ἐκείνων περιτειχισμόν, ὥστ'αὐτοῖς μηδὲν εἶναι πλέον κρατοῦσιν. ἐκ

52

συμβάσεως πρὸς αὐτόν, ἀπεγνωκότων τὴνπόλιν. ὅπου καὶ Γύλιππος ἐκ Λακεδαίμο-νος πλέων βοηθὸς αὐτοῖς, ὡς ἤκουσε κατὰπλοῦν τὸν ἀποτειχισμὸν καὶ τὰς ἀπορίας,οὕτως ἔπλει τὸ λοιπὸν ὡς ἐχομένης μὲνἤδη τῆς Σικελίας, Ἰταλιώταις δὲ τὰςπόλεις διαφυλάξων, εἰ καὶ τοῦτό πως ἐγ-γένοιτο. μεγάλη γὰρ ἡ δόξα διεφοίτα τοῦκρατεῖν πάντα τοὺς Ἀθηναίους καὶ στρατη-γὸν ἔχειν ἄμαχον δι' εὐτυχίαν καὶ φρόνη-σιν. ὁ δὲ Νικίας εὐθὺς αὐτὸς καὶ παρὰ φύ-σιν ὑπὸ τῆς ἐν τῷ παρόντι ῥώμης καὶ τύ-χης ἀνατεθαῤῥηκώς, μάλιστα δὲ τοῖς ἐκΣυρακουσῶν διαλεγομένοις κρύφα καὶπέμπουσι πρὸς αὐτὸν ὅσον οὔπω τὴν πόλινἐνδίδοσθαι κατὰ συμβάσεις νομίζων,οὐδένα τοῦ Γυλίππου λόγον ἔσχε προ-σπλέοντος, οὐδὲ φυλακὴν ἐποιήσατο καθα-ράν, ἀλλὰ τῷ παντελῶς ὑπερορᾶσθαι καὶκαταφρονεῖσθαι λαθὼν αὐτὸν ὁ ἀνὴρεἰσέπλευσε διὰ πορθμοῦ, καὶ προσκομισθε-

49

μὲν τόξου τὸν τόνον ἀνῆκε, τὴν δὲ δεξιὰνπροὔτεινεν, ἐκάλει δὲ τὸν Κράσσον ἐπὶσυμβάσεις, ὑπειπὼν ὅτι τῆς μὲν ἀνδρείαςκαὶ δυνάμεως ἄκοντος πεπείραται βασι-λέως, πρᾳότητα δ' αὐτοῖς καὶ φιλοφροσύ-νην ἑκὼν ἐπιδείκνυται, σπενδόμενος ἀπιο-ῦσι καὶ παρέχων σῴζεσθαι. ταῦτα τοῦ Σου-ρήνα λέγοντος, οἱ μὲν ἄλλοι προθύμωςἐδέξαντο καὶ περιχαρεῖς ἦσαν, ὁ δὲ Κράσ-σος οὐδὲν ὅ τι μὴ δι' ἀπάτης ἐσφαλμένοςὑπ' αὐτῶν, καὶ τὸ αἰφνίδιον τῆς μεταβολῆςἄλογον ἡγούμενος, οὐχ ὑπήκουεν, ἀλλ'ἐβουλεύετο. τῶν δὲ στρατιωτῶν βοώντωνκαὶ <ἰέναι> κελευόντων, εἶτα λοιδορού-ντων καὶ κακιζόντων ὡς προβάλλοντα μα-χουμένους αὐτοὺς οἷς αὐτὸς ἀνόπλοις εἰςλόγους οὐ θαῤῥεῖ συνελθεῖν, πρῶτον μὲνἐπειρᾶτο δεῖσθαι καὶ λέγειν, ὅτι τὸ λει-πόμενον μέρος τῆς ἡμέρας διακαρτερήσα-ντες, ἐν τοῖς ὀρεινοῖς καὶ τραχέσι δύνανταιδιὰ νυκτὸς ἰέναι, καὶ τὴν ὁδὸν ἐδείκνυε καὶ

156

φοβερώτεροι, καὶ πολλὰ τῶν τυμπάνωναὖθις περιεμυκᾶτο τοὺς Ῥωμαίους, ἑτέραςμάχης ἀρχὴν προσδοκῶντας. οἱ δὲ τὴν κε-φαλὴν τοῦ Ποπλίου κομίζοντες ὑπὲρ αἰχ-μῆς ἀναπεπηγυῖαν ἐγγὺς προσελάσαντεςἀνέδειξαν, ὕβρει πυνθανόμενοι τοκέαςαὐτοῦ καὶ γένος· οὐ γὰρ δὴ πρέπειν γεΚράσσου πατρὸς ἀνανδροτάτου καὶ κακί-στου γενναῖον οὕτω παῖδα καὶ λαμπρὸνἀρετῇ γενέσθαι. τοῦτο τὸ θέαμα Ῥωμαίωνὑπὲρ ἅπαντα τὰ ἄλλα δεινὰ τὰς ψυχὰς κα-τέκλασε καὶ παρέλυσεν, οὐ θυμοῦ πρὸςἄμυναν, ὥσπερ ἦν εἰκός, ἀλλὰ φρίκης καὶτρόμου πᾶσιν ἐγγενομένου. καίτοι τόν γεΚράσσον αὐτὸν αὑτοῦ λαμπρότατον ἐν τῷτότε πάθει φανῆναι λέγουσιν· ἐβόα γὰρἐπιὼν τὰς τάξεις· "ἐμὸν ὦ Ῥωμαῖοι τοῦτοτὸ πάθος ἴδιόν ἐστιν· ἡ δὲ μεγάλη δόξα καὶτύχη τῆς Ῥώμης ἐν ὑμῖν ἕστηκε σῳζο-μένοις ἄθραυστος καὶ ἀήττητος. εἰ δὲ καὶἐμοῦ τις οἶκτος ἀφῃρημένου παῖδα πάντων

145

ὶς ἀπωτάτω τῶν Συρακουσῶν στρατιὰν συ-νηγάγετο πολλήν, οὐδ' εἰ πάρεστι τῶν Συ-ρακουσίων ἐπισταμένων οὐδὲ προσδο-κώντῶν. διὸ καὶ παρήγγελτο μὲν αὐτοῖςἐκκλησία περὶ τῶν πρὸς τὸν Νικίαν ὁμολο-γιῶν, καί τινες ἐβάδιζον ἤδη, πρὶν ἢ παντε-λῶς ἀποτειχισθῆναι τὴν πόλιν οἰόμενοιδεῖν γενέσθαι τὰς διαλύσεις· βραχὺ γὰρ ἦνκομιδῇ τὸ ἀπολειπόμενον τοῦ ἔργου, καὶτοῦτο παραβεβλημένην εἶχε τὴν παρασκευ-ὴν τῆς τειχοδομίας σύμπασαν.[19] ἐν τούτῳ δὲ καιροῦ παρόντος τοῦ κιν-δύνου ἀφικνεῖται Γογγύλος ἐκ Κορίνθουμιᾷ τριήρει· καὶ συνδραμόντων πρὸςαὐτόν, ὡς εἰκός, πάντων ἔφραζεν ὅτι Γύ-λιππος ἀφίξεται διὰ ταχέων καὶ νῆες ἄλλαιβοηθοὶ προσπλέουσιν. οὔπω δὲ τῷ Γογγύ-λῳ πιστευόντων βεβαίως, ἧκεν ἄγγελοςπαρὰ τοῦ Γυλίππου κελεύοντος ἀπαντᾶν.οἱ δὲ θαῤῥήσαντες ἐξωπλίζοντο· καὶ προ-σῆγεν εὐθὺς ὁ Γύλιππος ἐξ ὁδοῦ παρατε-

50

ταγμένος ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους. ὡς δὲ κἀκεί-νους ἀντέταξεν ὁ Νικίας, θέμενος ἐπὶ τοὺςἈθηναίους ὁ Γύλιππος τὰ ὅπλα καὶ κήρυκαπέμψας ἔλεγε διδόναι τοῖς Ἀθηναίοιςἄδειαν ἀπιοῦσιν ἐκ Σικελίας. ὁ μὲν οὖνΝικίας οὐθὲν ἠξίωσεν ἀποκρίνασθαι· τῶνδὲ στρατιωτῶν τινες καταγελῶντεςἠρώτων εἰ διὰ παρουσίαν ἑνὸς τρίβωνοςκαὶ βακτηρίας Λακωνικῆς οὕτως ἰσχυρὰτὰ Συρακουσίων ἐξαίφνης γέγονεν ὥστ'Ἀθηναίων καταφρονεῖν, οἳ πολὺ ῥωμαλεω-τέρους Γυλίππου καὶ μᾶλλον κομῶνταςτριακοσίους ἔχοντες ἐν πέδαις δεδεμένουςἀπέδωκαν Λακεδαιμονίοις. Τίμαιος δὲ καὶτοὺς Σικελιώτας φησὶν ἐν μηδενὶ λόγῳποιεῖσθαι τὸν Γύλιππον, ὕστερον μὲναἰσχροκέρδειαν αὐτοῦ καὶ μικρολογίαν κα-ταγνόντας, ὡς δὲ πρῶτον ὤφθη, σκώπτο-ντας εἰς τὸν τρίβωνα καὶ τὴν κόμην. εἶταμέντοι φησὶν αὐτὸς ὅτι τῷ Γυλίππῳ φα-νέντι καθάπερ γλαυκὶ πολλοὶ προσέπτησαν

51

ἄριστον, ἐπιδείξασθε τοῦτον ὀργῇ τῇ πρὸςτοὺς πολεμίους. ἀφέλεσθε τὴν χαρὰναὐτῶν, τιμωρήσασθε τὴν ὠμότητα, μὴ κα-ταπλαγῆτε τοῖς γεγενημένοις. <ἐπ>εὶ δεῖτι καὶ παθεῖν <τοὺς> μεγάλων ἐφιεμένους.οὐδὲ Λεύκολλος Τιγράνην ἀναιμωτὶ καθε-ῖλεν, οὐδὲ Σκιπίων Ἀντίοχον, χιλίας δὲναῦς οἱ παλαιοὶ περὶ Σικελίαν ἀπώλεσαν,ἐν δ' Ἰταλίᾳ πολλοὺς αὐτοκράτορας καὶστρατηγούς, ὧν οὐδεὶς προηττηθεὶςἐκώλυσεν αὐτοὺς κρατῆσαι τῶν νενικη-κότων. οὐ γὰρ εὐτυχίᾳ τὰ Ῥωμαίων, ἀλλὰτλημοσύνῃ καὶ ἀρετῇ πρὸς τὰ δεινὰ χωρού-ντων, εἰς τοσοῦτο προῆλθε δυνάμεως."[27] Τοιαῦτα λέγων καὶ παραθαρσύνων ὁΚράσσος οὐ πολλοὺς ἑώρα προθύμως ὑπα-κούοντας, ἀλλὰ καὶ συναλαλάξαι κελεύσαςἤλεγξε τοῦ στρατοῦ τὴν κατήφειαν, ἀσθενῆκαὶ ὀλίγην καὶ ἀνώμαλον κραυγὴν ποιήσα-ντος· ἡ δὲ παρὰ τῶν βαρβάρων λαμπρὰ καὶθρασεῖα κατεῖχε. τραπομένων δὲ πρὸς ἔρ-

146

σόντες καὶ ὠσάμενοι τοὺς πολεμίους ἀπὸτοῦ λόφου, περιέσχον ἐν μέσῳ τὸν Κράσ-σον καὶ προὐβάλοντο τοὺς θυρεούς, μεγα-ληγοροῦντες ὡς οὐκ ἔστι Πάρθοις βέλος ὃπροσπεσεῖται τῷ σώματι τοῦ αὐτοκράτο-ρος πρὶν ἢ σφᾶς ἅπαντας ὑπὲρ αὐτοῦ μαχο-μένους ἀποθανεῖν.[30] Ὁρῶν οὖν ὁ Σουρήνας τούς τε Πάρ-θους ἀμβλύτερον ἤδη κινδυνεύοντας, ἤν τενὺξ ἐπίσχῃ καὶ τῶν ὀρῶν οἱ Ῥωμαῖοιλάβωνται, παντάπασιν αὐτοὺς ἐσομένουςἀλήπτους, ἐπῆγε τῷ Κράσσῳ δόλον. ἀφεί-θησαν μὲν γὰρ ἔνιοι τῶν αἰχμαλώτων, ἀκη-κοότες ἐν τῷ στρατοπέδῳ τῶν βαρβάρωνπρὸς ἀλλήλους ἐπίτηδες διαλεγομένων, ὡςοὐ βούλεται βασιλεὺς ἄσπονδον αὑτῷπόλεμον εἶναι πρὸς Ῥωμαίους, ἀλλὰ τὴνφιλίαν ἀναλαβεῖν χάριτι, Κράσσῳ χρη-σάμενος φιλανθρώπως, ἔσχοντο δὲ μάχηςοἱ βάρβαροι, Σουρήνας δὲ μετὰ τῶν ἀρί-στων προσελάσας ἀτρέμα τῷ λόφῳ, τοῦ

155

παρθένων, καὶ δίκην ἔφυγεν ἡ ΛικιννίαΠλωτίου τινὸς διώκοντος. ἦν δὲ προ-άστειον αὐτῇ καλόν, ὃ βουλόμενος λαβεῖνὀλίγης τιμῆς ὁ Κράσσος, καὶ διὰ τοῦτοπροσκείμενος ἀεὶ τῇ γυναικὶ καὶ θεραπεύ-ων, εἰς τὴν ὑποψίαν ἐκείνην ἐνέπεσε, καὶτρόπον τινὰ τῇ φιλοπλουτίᾳ τὴν αἰτίαν τῆςφθορᾶς ἀπολυσάμενος, ὑπὸ τῶν δικαστῶνἀφείθη. τὴν δὲ Λικιννίαν οὐκ ἀνῆκε πρότε-ρον ἢ τοῦ κτήματος κρατῆσαι.[2] Ῥωμαῖοι μὲν οὖν λέγουσι πολλαῖς ἀρε-ταῖς τοῦ Κράσσου κακίαν μίαν ἐπισκο-τῆσαι τὴν φιλοπλουτίαν· ἔοικε δ' <οὐ> μία,πασῶν δ' ἐῤῥωμενεστάτη τῶν ἐν αὐτῷ κα-κιῶν γενομένη, τὰς ἄλλας ἀμαυρῶσαι. τεκ-μήρια δὲ τῆς φιλοπλουτίας αὐτοῦ μέγισταποιοῦνται τόν τε τρόπον τοῦ πορισμοῦ καὶτῆς οὐσίας τὸ μέγεθος. τριακοσίων γὰρ οὐπλείω κεκτημένος ἐν ἀρχῇ ταλάντων, εἶταπαρὰ τὴν ὑπατείαν ἀποθύσας μὲν τῷ Ἡρα-κλεῖ τὴν δεκάτην καὶ τὸν δῆμον ἑστιάσας,

80

μᾶλλον τοὺς Ἀθηναίους καὶ τὰς ἐκείνων δί-κας καὶ συκοφαντίας φοβεῖσθαι. δεινὸν μὲνοὖν οὐδὲν αὐτόθι προσδοκᾶν ἔφασκεν, εἰ δὲσυμβαίη, μᾶλλον αἱρεῖσθαι τὸν ὑπὸ τῶνπολεμίων θάνατον ἢ τὸν ὑπὸ τῶν πολιτῶν,οὐχ ὅμοια φρονῶν οἷς ὕστερον ὁ ΒυζάντιοςΛέων εἶπε πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ πολίτας·“βούλομαι γὰρ,” ἔφη, “μᾶλλον ὑφ' ὑμῶν ἢμεθ' ὑμῶν ἀποθανεῖν”. περὶ μέντοι τόπουκαὶ χώρας εἰς ἣν μετατάξουσι τὸ στρα-τόπεδον, βουλεύσεσθαι καθ' ἡσυχίαν. τα-ῦτα δ' αὐτοῦ λέγοντος ὁ μὲν Δημοσθένηςοὐδὲ τῇ προτέρᾳ γνώμῃ κατευτυχήσαςἐπαύσατο βιαζόμενος, τοῖς δ' ἄλλοις πα-ρέσχε τὸν Νικίαν προσδοκῶντα καὶ πι-στεύοντα τοῖς ἔνδον οὕτως ἐῤῥωμένως ἀνα-μάχεσθαι περὶ τῆς ἀποβάσεως· διὸ καὶ συ-νεχώρησαν. ὡς μέντοι στρατιὰ Συρακουσί-οις ἐπῆλθεν ἄλλη καὶ μᾶλλον ἥπτετο τῶνἈθηναίων ἡ νόσος, ἤδη καὶ τῷ Νικίᾳ συνε-δόκει μεθίστασθαι, καὶ παρήγγειλε τοῖς

61

ἐλάβοντο χωρίων ὀρεινῶν ἃ καλεῖται Σίν-νακα, καὶ κατέστησαν ἐν ἀσφαλεῖ πρὸἡμέρας. οὗτοι περὶ πεντακισχιλίους ἦσαν,ἡγεῖτο δ' αὐτῶν ἀνὴρ ἀγαθὸς Ὀκτάβιος.τὸν δὲ Κράσσον ἡμέρα κατελάμβανεν ἔτιἀγόμενον ὑπ' Ἀνδρομάχου περὶ τὰς δυσχω-ρίας καὶ τὸ ἕλος. ἦσαν δὲ τέσσαρες σπεῖραισὺν αὐτῷ θυρεαφόρων, ἱππεῖς δὲ παντελῶςὀλίγοι καὶ πέντε ῥαβδοῦχοι, μεθ' ὧν ἐπι-πόνως καὶ μόλις εἰς τὴν ὁδὸν καταστάς,ἤδη τῶν πολεμίων ἐπικειμένων, ὅσονδώδεκα σταδίους ἀπολιπὼν τοῦ συμμεῖξαιτοῖς περὶ Ὀκτάβιον, ἐπ' ἄλλον διαφεύγειλόφον, οὐχ οὕτω μὲν ἄφιππον οὐδ' ὀχυρόν,ὑποκείμενον δὲ τοῖς Σιννάκοις καὶ συνηρ-τημένον αὐχένι μακρῷ διὰ μέσου κατατεί-νοντι τοῦ πεδίου πρὸς τοῦτον. ἦν οὖν ἐνὄψει τοῖς περὶ τὸν Ὀκτάβιον ὁ κίνδυνοςαὐτοῦ, καὶ πρῶτος Ὀκτάβιος ἔθει μετ'ὀλίγων ἄνωθεν ἐπιβοηθῶν, εἶθ' οἱ λοιποὶκακίσαντες ἑαυτοὺς ἐφέροντο, καὶ προσπε-

154

γον, οἱ μὲν ἱππόται πλάγιοι περιελαύνο-ντες ἐτόξευον, αὐτοὶ δὲ τοῖς κοντοῖς οἱπρότακτοι χρώμενοι, συνέστελλον εἰς ὀλί-γον τοὺς Ῥωμαίους, πλὴν ὅσοι τὸν ὑπὸτῶν τοξευμάτων φεύγοντες θάνατον ἀπε-τόλμων παραβόλως εἰς αὐτοὺς φέρεσθαι,μικρὰ μὲν βλάπτοντες, ὀξέως δὲ θνῄσκο-ντες ὑπὸ τραυμάτων μεγάλων καὶ καιρίων,παχὺν ἐπωθούντων τῷ σιδήρῳ τὸν κοντόν,τοὺς ἵππους, πολλάκις δὲ καὶ διὰ δυοῖν ἀν-δρῶν ὑπὸ ῥύμης διαπορευόμενον. οὕτω δὲδιαγωνισάμενοι, νυκτὸς ἐπιούσης ἀπηλ-λάγησαν, εἰπόντες ὅτι Κράσσῳ χαρίζονταινύκτα μίαν ἀποθρηνῆσαι τὸν υἱόν, ἢν ἄραμὴ βέλτιον ὑπὲρ αὑτοῦ σκεψάμενος ἐλθεῖνμᾶλλον ἐθελήσῃ πρὸς Ἀρσάκην ἢ κομι-σθῆναι. οὗτοι μὲν οὖν ἐπαυλισάμενοι πλη-σίον ἐν ἐλπίσι μεγάλαις ἦσαν· νὺξ δὲ χαλε-πὴ τοὺς Ῥωμαίους κατελάμβανεν, οὔτε τα-φῆς τῶν κειμένων οὔτε θεραπείας τῶν τε-τρωμένων καὶ ψυχοῤῥαγούντων ποιου-

147

στρατιώταις εὐτρεπεῖς εἶναι πρὸςἀπόπλουν.[23] ὡς δ' ἦν ἕτοιμα ταῦτα πάντα καὶ τῶνπολεμίων οὐδεὶς παρεφύλαττεν, ἅτε δὴ μὴπροσδοκώντων, ἐξέλιπεν ἡ σελήνη τῆς νυ-κτός, μέγα δέος τῷ Νικίᾳ καὶ τῶν ἄλλωντοῖς ὑπὸ ἀπειρίας ἢ δεισιδαιμονίας ἐκπε-πληγμένοις τὰ τοιαῦτα. τοῦ μὲν γὰρ ἡλίουτὴν περὶ τὰς τριακάδας ἐπισκότησιν ἁμῶςγέ πως ἤδη συνεφρόνουν καὶ οἱ πολλοὶ γε-νομένην ὑπὸ τῆς σελήνης· αὐτὴν δὲ τὴν σε-λήνην, ᾧτινι συντυγχάνουσα καὶ πῶς αἰφ-νίδιον ἐκ πανσελήνου τὸ φῶς ἀπόλλυσι καὶχρόας ἵησι παντοδαπάς, οὐ ῥᾴδιον ἦν κατα-λαβεῖν, ἀλλ' ἀλλόκοτον ἡγοῦντο καὶ πρὸσυμφορῶν τινων μεγάλων ἐκ θεοῦ γινόμε-νον σημεῖον. ὁ γὰρ πρῶτος σαφέστατόν τεπάντων καὶ θαῤῥαλεώτατον περὶ σελήνηςκαταυγασμῶν καὶ σκιᾶς λόγον εἰς γραφὴνκαταθέμενος Ἀναξαγόρας οὔτ' αὐτὸς ἦνπαλαιὸς οὔτε ὁ λόγος ἔνδοξος, ἀλλ'

62

ΚΡΑΣΣΟΣ

[1] Μᾶρκος δὲ Κράσσος ἦν τιμητικοῦ καὶθριαμβικοῦ πατρός, ἐτράφη δ' ἐν οἰκίᾳ μι-κρᾷ μετὰ δυοῖν ἀδελφῶν, καὶ τοῖς ἀδελφοῖςαὐτοῦ γυναῖκες ἦσαν ἔτι τῶν γονέωνζώντων, καὶ πάντες ἐπὶ τὴν αὐτὴν ἐφοίτωντράπεζαν, ὅθεν οὐχ ἥκιστα δοκεῖ καὶ διὰτοῦτο σώφρων καὶ μέτριος γενέσθαι περὶτὴν δίαιταν. ἀποθανόντος δὲ τοῦ ἑτέρουτῶν ἀδελφῶν, τῇ γυναικὶ συνῴκησε καὶτοὺς παῖδας ἐξ ἐκείνης ἔσχεν, οὐδενὸς ἧτ-τον καὶ περὶ ταῦτα Ῥωμαίων εὔτακτος γε-νόμενος. καίτοι προϊὼν καθ' ἡλικίαν αἰτίανἔσχε Λικιννίᾳ συνιέναι, τῶν Ἑστιάδων μιᾷ

79

μένους λόγον, ἑκάστου δ' ἑαυτὸν ἀποκλαίο-ντος. ἀνέκφυκτα γὰρ ἐφαίνετο, τήν θ'ἡμέραν αὐτοῦ προσμείνασι, καὶ νύκτωρ εἰςπεδίον ἀχανὲς ἐμβαλοῦσιν, οἵ τε τραυματί-αι πολλὴν ἀπορίαν παρεῖχον, καὶ κομίζειν,ἐμποδὼν τῷ τάχει τῆς φυγῆς ἐσόμενοι, καὶἀπολείπειν, βοῇ τὴν ἀπόδρασιν ἐξαγγελο-ῦντες. τοῦ δὲ Κράσσου, καίπερ αἴτιονἁπάντων νομίζοντες, ἐπόθουν ὅμως τήν τ'ὄψιν καὶ τὴν φωνήν. ὁ δὲ καθ' ἑαυτὸν ἐγκε-καλυμμένος ὑπὸ σκότος ἔκειτο, παράδειγ-μα τοῖς πολλοῖς τύχης, τοῖς δ' εὖ φρονο-ῦσιν ἀβουλίας καὶ φιλοτιμίας, δι' ἣν οὐκἠγάπα πρῶτος ὢν καὶ μέγιστος ἐν μυ-ριάσιν ἀνθρώπων τοσαύταις, ἀλλ' ὅτι δυοῖνμόνον ἀνδρῶν ὕστερος ἐκρίνετο, τοῦ πα-ντὸς ἀποδεῖν ἐνόμιζε. τότε δ' οὖν αὐτὸνὈκτάβιος θ' ὁ πρεσβευτὴς καὶ Κάσσιοςἀνίστασαν καὶ παρεθάῤῥυνον. ὡς δ' ἀπηγο-ρεύκει παντάπασιν, αὐτοὶ συγκαλέσαντεςἑκατοντάρχας καὶ λοχαγούς, ὡς ἔδοξε βου-

148

Κράσσου καὶ τοῦτο πιστευθεὶς καὶ τῆςὁδοῦ τὴν ἡγεμονίαν. οὐδὲν οὖν ἔλαθε τοὺςΠάρθους, ἐξαγγέλλοντος τοῦ Ἀνδρομάχουκαθ' ἕκαστον. ἐπεὶ δὲ νυκτομαχεῖν οὐπάτριον αὐτοῖς ἐστιν οὐδὲ ῥᾴδιον, ἐξῄει δὲνυκτὸς ὁ Κράσσος, ὅπως μὴ πολὺ καθυστε-ρήσωσι τῇ διώξει στρατηγῶν ὁ Ἀνδρόμα-χος ἄλλοτ' ἄλλας ὁδοὺς ὑφηγεῖτο, καὶτέλος ἐξέτρεψεν εἰς ἕλη βαθέα καὶ χωρίατάφρων μεστὰ τὴν πορείαν, χαλεπὴν καὶπολυπλανῆ γινομένην τοῖς ἐπισπομένοις.ἐγένοντο δέ τινες, οἳ μηδὲν ὑγιὲς <φρονο-ῦντα> τὸν Ἀνδρόμαχον στρέφειν καὶ περιε-λίττειν εἰκάσαντες οὐκ ἠκολούθησαν, ἀλλὰΚάσσιος μὲν ἐπανῆλθεν εἰς Κάῤῥας πάλιν,καὶ τῶν ὁδηγῶν (Ἄραβες δ' ἦσαν) ἀναμε-ῖναι κελευόντων, ἄχρι ἂν ἡ σελήνη παραλ-λάξῃ τὸν σκορπίον, "ἀλλ' ἔγωγε" εἰπών"μᾶλλον φοβοῦμαι τὸν τοξότην", ἀπήλαυ-νεν εἰς Συρίαν μεθ' ἱππέων πεντακοσίων·ἄλλοι δὲ χρησάμενοι πιστοῖς ὁδηγοῖς,

153

ἄρχουσιν εὐθὺς κατ' ἀγορὰν ἐνέβαλε τὸνλόγον. ἐκπλήξεως δὲ καὶ ταραχῆς, ὡςεἰκός, γενομένης, οἱ μὲν ἄρχοντες ἐκκλησί-αν συναγαγόντες εἰσήγαγον τὸν ἄνθρωπον·ὡς δ' ἐρωτώμενος παρ' οὗ πύθοιτο σαφὲςοὐδὲν εἶχε φράζειν, δόξας λογοποιὸς εἶναικαὶ ταράττειν τὴν πόλιν, εἰς τὸν τροχὸνκαταδεθεὶς ἐστρεβλοῦτο πολὺν χρόνον, ἕωςἐπῆλθον οἱ τὸ πᾶν κακόν, ὡς εἶχεν, ἀπαγ-γέλλοντες. οὕτω μόλις ὁ Νικίας ἐπιστεύθηπαθὼν ἃ πολλάκις αὐτοῖς προεῖπεν.

78

ἀπόῤῥητος ἔτι καὶ δι' ὀλίγων καὶ μετ'εὐλαβείας τινὸς ἢ πίστεως βαδίζων. οὐγὰρ ἠνείχοντο τοὺς φυσικοὺς καὶ μετεωρο-λέσχας τότε καλουμένους, ὡς εἰς αἰτίαςἀλόγους καὶ δυνάμεις ἀπρονοήτους καὶ κα-τηναγκασμένα πάθη διατρίβοντας τὸ θεῖον,ἀλλὰ καὶ Πρωταγόρας ἔφυγε, καὶ Ἀναξα-γόραν εἱρχθέντα μόλις περιεποιήσατο Πε-ρικλῆς, καὶ Σωκράτης, οὐδὲν αὐτῷ τῶν γετοιούτων προσῆκον, ὅμως ἀπώλετο διὰ φι-λοσοφίαν. ὀψὲ δ' ἡ Πλάτωνος ἐκλάμψασαδόξα διὰ τὸν βίον τοῦ ἀνδρός, καὶ ὅτι ταῖςθείαις καὶ κυριωτέραις ἀρχαῖς ὑπέταξε τὰςφυσικὰς ἀνάγκας, ἀφεῖλε τὴν τῶν λόγωντούτων διαβολήν, καὶ τοῖς μαθήμασιν εἰςἅπαντας ὁδὸν ἐνέδωκεν. ὁ γοῦν ἑταῖροςαὐτοῦ Δίων, καθ' ὃν χρόνον ἔμελλεν ἄραςἐκ Ζακύνθου πλεῖν ἐπὶ Διονύσιον, ἐκλιπού-σης τῆς σελήνης, οὐδὲν διαταραχθεὶς ἀνή-χθη, καὶ κατασχὼν ἐν Συρακούσαις ἐξέβα-λε τὸν τύραννον. τῷ μέντοι Νικίᾳ συνη-

63

τὸν Κάσσιον ἰδόντες ἐπὶ τοῦ τείχους, ἔλε-γον ὅτι Σουρήνας σπένδεται καὶ δίδωσιναὐτοῖς φίλοις οὖσι βασιλέως σῴζεσθαι,Μεσοποταμίαν ἐκλιποῦσι· τοῦτο γὰρ ὁρᾶνλυσιτελὲς ἀμφοτέροις πρὸ τῆς ἐσχάτηςἀνάγκης. δεξαμένου δὲ τοῦ Κασσίου, καὶτόπον ὁρισθῆναι καὶ χρόνον ἀξιοῦντος ἐν ᾧσυνίασι Σουρήνας καὶ Κράσσος, οὕτωφάμενοι ποιήσειν ἀπήλαυνον.[29] Ἡσθεὶς οὖν ὁ Σουρήνας ἐπὶ τῷ τοὺςἄνδρας ἐνέχεσθαι τῇ πολιορκίᾳ, μεθ'ἡμέραν ἐπῆγε τοὺς Πάρθους, πολλὰ καθυ-βρίζοντας καὶ κελεύοντας, εἰ βούλονται τυ-χεῖν σπονδῶν Ῥωμαῖοι, Κράσσον ἐγχειρί-σαι σφίσι καὶ Κάσσιον δεδεμένους. οἱ δ'ἤχθοντο μὲν ἠπατημένοι, μακρὰς δὲ καὶκενὰς τὰς ἀπ' Ἀρμενίων ἐλπίδας καταβάλ-λειν τῷ Κράσσῳ φράσαντες, εἴχοντο δρα-σμοῦ. καὶ τοῦτ' ἔδει μηδένα πρὸ καιροῦΚαῤῥηνῶν πυθέσθαι· πυνθάνεται δ' ὁπάντων ἀπιστότατος Ἀνδρόμαχος, ὑπὸ

152

λευομένοις μὴ μένειν, ἀνίστασαν τὸν στρα-τὸν ἄνευ σάλπιγγος καὶ δι' ἡσυχίας τὸπρῶτον, εἶτ' αἰσθομένων ὡς ἀπολείποιντοτῶν ἀδυνάτων, ἀκοσμία δεινὴ καὶ σύγχυ-σις μετ' οἰμωγῆς καὶ βοῆς τὸ στρατόπεδονκατεῖχεν. ἐκ τούτου δὲ ταραχὴ καὶ πτοίαπροϊόντας αὐτοὺς ὑπελάμβανεν, ὡς ἐπιφε-ρομένων τῶν πολεμίων, καὶ πολλάκις μὲνἐκτρεπόμενοι, πολλάκις δ' εἰς τάξιν καθι-στάμενοι, τῶν τε τραυματιῶν ὅσοι παρηκο-λούθουν τοὺς μὲν ἀναλαμβάνοντες, τοὺς δ'ἀποτιθέμενοι, διατριβὴν εἶχον, πλὴν τρια-κοσίων ἱππέων οὓς Ἐγνάτιος ἔχων προ-σέμειξε ταῖς Κάῤῥαις περὶ μέσας νύκτας,φθεγξάμενος δὲ Ῥωμαϊστὶ τοῖς τειχοφυλα-κοῦσιν, ὡς ὑπήκουσαν, ἐκέλευε Κοπωνίῳτῷ ἄρχοντι φράζειν, ὅτι μάχη γέγονε με-γάλη Κράσσῳ πρὸς Πάρθους, ἄλλο δ'οὐδὲν εἰπὼν οὐδ' αὑτὸν ὅστις ἦν, ἀπήλαυ-νεν ἐπὶ τὸ Ζεῦγμα, καὶ διέσωσε μὲν τοὺςσὺν αὑτῷ, κακῶς δ' ἤκουσε καταλιπὼν τὸν

149

νέχθη τότε μηδὲ μάντιν ἔχειν ἔμπειρον· ὁγὰρ συνήθης αὐτοῦ καὶ τὸ πολὺ τῆς δεισι-δαιμονίας ἀφαιρῶν Στιλβίδης ἐτεθνήκει μι-κρὸν ἔμπροσθεν. ἐπεὶ τὸ σημεῖον, ὥς φησιΦιλόχορος, φεύγουσιν οὐκ ἦν πονηρόν,ἀλλὰ καὶ πάνυ χρηστόν· ἐπικρύψεως γὰραἱ σὺν φόβῳ πράξεις δέονται, τὸ δὲ φῶςπολέμιόν ἐστιν αὐταῖς. ἄλλως τε καὶ τῶνπερὶ ἥλιον καὶ σελήνην ἐπὶ τρεῖς ἡμέραςἐποιοῦντο φυλακήν, ὡς Αὐτοκλείδηςδιέγραψεν ἐν τοῖς ἐξηγητικοῖς· ὁ δὲ Νικίαςἄλλην ἔπεισε σελήνης ἀναμένειν περίοδον,ὥσπερ οὐκ εὐθὺς θεασάμενος αὐτὴν ἀποκα-θαρθεῖσαν, ὅτε τὸν σκιερὸν τόπον καὶ ὑπὸτῆς γῆς ἀντιφραττόμενον παρῆλθε.[24] μικροῦ δὲ πάντων ἀφέμενος τῶν ἄλ-λων ἔθυέ τε καὶ διεμαντεύετο καθήμενος,ἕως ἐπῆλθον αὐτοῖς οἱ πολέμιοι, τῷ μὲνπεζῷ τὰ τείχη καὶ τὸ στρατόπεδον αὐτῶνπολιορκοῦντες, ταῖς δὲ ναυσὶ κύκλῳ τὸν λι-μένα περιλαμβάνοντες, οὐκ αὐτοὶ μόνον

64

τὸν Εὐριπίδην φιλοφρόνως, καὶ διηγεῖσθαιτοὺς μέν, ὅτι δουλεύοντες ἀφείθησαν ἐκδι-δάξαντες ὅσα τῶν ἐκείνου ποιημάτωνἐμέμνηντο, τοὺς δ', ὅτι πλανώμενοι μετὰτὴν μάχην τροφῆς καὶ ὕδατος μετέλαβοντῶν μελῶν ᾄσαντες. οὐ δεῖ δὴ θαυμάζεινὅτι τοὺς Καυνίους φασὶ πλοίου προσφερο-μένου τοῖς λιμέσιν ὑπὸ λῃστρίδων διωκο-μένου μὴ δέχεσθαι τὸ πρῶτον, ἀλλ' ἀπείρ-γειν, εἶτα μέντοι διαπυνθανομένους εἰ γι-νώσκουσιν ᾄσματα τῶν Εὐριπίδου, φη-σάντων ἐκείνων, οὕτω παρεῖναι καὶ κατα-γαγεῖν τὸ πλοῖον.[30] Ἀθηναίοις δέ φασι τὴν συμφορὰν οὐχἥκιστα διὰ τὸν ἄγγελον ἄπιστον γενέσθαι.ξένος γάρ τις, ὡς ἔοικεν, ἀποβὰς εἰς Πει-ραιᾶ καὶ καθίσας ἐπὶ κουρεῖον, ὡς ἐγνω-κότων ἤδη τῶν Ἀθηναίων λόγους ἐποιεῖτοπερὶ τῶν γεγονότων. ὁ δὲ κουρεὺς ἀκού-σας, πρὶν ἄλλους πυνθάνεσθαι, δρόμῳ συ-ντείνας εἰς τὸ ἄστυ καὶ προσβαλὼν τοῖς

77

στρατηγόν. οὐ μὴν ἀλλ' ὤνησέ γε τὸνΚράσσον ἡ προσριφεῖσα τότε τῷ Κοπωνίῳφωνή· συμφρονήσας γὰρ ὅτι χρηστὸν οὐδὲνἀγγέλλειν ἔχοντός ἐστι τὸ τάχος καὶ τὸ συ-γκεχυμένον τοῦ λόγου, παρήγγειλεν εὐθὺςἐξοπλίζεσθαι τοὺς στρατιώτας, καὶ ἅματῷ πρῶτον αἰσθέσθαι τὸν Κράσσον ἐν ὁδῷγεγενημένον, ἀπαντήσας ἀνελάμβανε καὶπαρέπεμπε τὴν στρατιὰν εἰς τὴν πόλιν.[28] Οἱ δὲ Πάρθοι νυκτὸς μὲν αἰσθόμενοιτὴν ἀπόδρασιν οὐκ ἐδίωκον, ἅμα δ' ἡμέρᾳτοὺς μὲν ἐπὶ τῷ στρατοπέδῳ καταλει-φθέντας οὐ μείους τετρακισχιλίων ἐπελ-θόντες ἀπέσφαξαν, ἐν δὲ τῷ πεδίῳ πλανω-μένους πολλοὺς ἱππασάμενοι συνέλαβον.τέσσαρας δ' ὁμοῦ σπείρας, ἃς ἔτι νυκτὸςἀπέῤῥηξε Βαργοντήιος ὁ πρεσβευτής, ἐκ-πεσούσας τῆς ὁδοῦ περισχόντες ἔν τισιστενοῖς, διέφθειραν ἀμυνομένας πλὴν ἀν-δρῶν εἴκοσι. τούτους δὲ γυμνοῖς τοῖς ξίφε-σιν ὠθουμένους δι' αὐτῶν θαυμάσαντες,

150

εἶξαν καὶ διέσχον ἀπιοῦσι βάδην εἰς τὰςΚάῤῥας. τῷ δὲ Σουρήνᾳ προσέπεσε ψευδὴςλόγος ἐκπεφευγέναι Κράσσον μετὰ τῶνἀρίστων, τὸ δ' εἰς Κάῤῥας συνεῤῥυηκὸςὄχλον εἶναι σύμμεικτον οὐκ ἀξίων σπουδῆςἀνθρώπων. οἰόμενος οὖν ἀποβεβληκέναι τὸτῆς νίκης τέλος, ἔτι δ' ἀμφιδοξῶν καὶ μα-θεῖν βουλόμενος τὸ ἀληθές, ὅπως ἢ προ-σμένων ἐνταῦθα πολιορκοίη Κράσσον ἢδιώκοι χαίρειν ἐάσας Καῤῥηνούς, ὑπο-πέμπει τινὰ τῶν παρ' αὐτῷ διγλώσσωνπρὸς τὰ τείχη, κελεύσας ἱέντα Ῥωμαϊκὴνδιάλεκτον καλεῖν Κράσσον αὐτὸν ἢ Κάσ-σιον, ὡς Σουρήνα διὰ λόγων θέλοντοςαὐτοῖς συγγενέσθαι. ταῦτα τοῦ διγλώσσου φράσαντος ὡς ἀπηγ-γέλη τοῖς περὶ Κράσσον, ἐδέχοντο τὰς προ-κλήσεις, καὶ μετὰ μικρὸν ἧκον ἀπὸ τῶνβαρβάρων Ἄραβες, οἳ Κράσσον εὖ καὶΚάσσιον ἀπ' ὄψεως ἐγνώριζον, ἐν τῷ στρα-τοπέδῳ πρὸ τῆς μάχης γεγονότες. οὗτοι

151

καὶ πορφύρας εὖ πως πρὸς ἄλληλα μεμιγ-μένων δι' ὑφῆς συγκεκροτημένην.[29] τῶν δ' Ἀθηναίων οἱ μὲν πλεῖστοι διε-φθάρησαν ἐν ταῖς λατομίαις ὑπὸ νόσου καὶδιαίτης πονηρᾶς, εἰς ἡμέραν ἑκάστην κοτύ-λας δύο κριθῶν λαμβάνοντες καὶ μίαν ὕδα-τος, οὐκ ὀλίγοι δ' ἐπράθησαν διακλαπέντεςἢ καὶ διαλαθόντες ὡς οἰκέται. καὶ τούτουςὡς οἰκέτας ἐπώλουν, στίζοντες ἵππον εἰςτὸ μέτωπον· ἀλλ' ἦσαν οἱ καὶ τοῦτο πρὸςτῷ δουλεύειν ὑπομένοντες. ἐβοήθει δὲ καὶτούτοις ἥ τ' αἰδὼς καὶ τὸ κόσμιον· ἢ γὰρἠλευθεροῦντο ταχέως ἢ τιμώμενοι παρέμε-νον τοῖς κεκτημένοις. ἔνιοι δὲ καὶ δι' Εὐρι-πίδην ἐσώθησαν. μάλιστα γάρ, ὡς ἔοικε,τῶν ἐκτὸς Ἑλλήνων ἐπόθησαν αὐτοῦ τὴνμοῦσαν οἱ περὶ Σικελίαν· καὶ μικρὰ τῶνἀφικνουμένων ἑκάστοτε δείγματα καὶ γεύ-ματα κομιζόντων ἐκμανθάνοντες ἀγαπη-τῶς μετεδίδοσαν ἀλλήλοις. τότε γοῦν φασιτῶν σωθέντων οἴκαδε συχνοὺς ἀσπάσασθαι

76

ταῖς τριήρεσιν, ἀλλὰ καὶ τὰ παιδάρια πα-νταχόθεν ἐπιβαίνοντα τῶν ἁλιάδων καὶταῖς σκάφαις προσπλέοντα προὐκαλεῖτοτοὺς Ἀθηναίους καὶ προὐπηλάκιζεν. ὧνἕνα, παῖδα γνωρίμων γονέων, Ἡρακλεί-δην, προεξελάσαντα τῷ πλοίῳ ναῦς Ἀττι-κὴ διώκουσα κατελάμβανε. δείσας δὲ περὶαὐτῷ Πόλλιχος ὁ θεῖος ἀντελαύνει δέκατριήρεσιν ὧν ἦρχεν· οἱ δ' ἄλλοι περὶ τοῦΠολλιχου φοβηθέντες ὡσαύτως ἀνήγοντο.καὶ ναυμαχίας ἰσχυρᾶς γενομένης ἐνίκησανοἱ Συρακούσιοι, καὶ τὸν Εὐρυμέδοντα πολ-λῶν μετ' ἄλλων διέφθειραν. ἦν οὖν οὐκέτιμένειν ἀνασχετὰ Ἀθηναίοις, ἀλλὰ τῶνστρατηγῶν κατεβόων πεζῇ κελεύοντεςἀναχωρεῖν. καὶ γὰρ οἱ Συρακούσιοι νικήσα-ντες εὐθὺς ἐνέφραξαν καὶ ἀπέκλεισαν τὸνδιέκπλουν τοῦ λιμένος. οἱ δὲ περὶ τὸν Νικί-αν τοῦτο μὲν οὐκ ἐπείθοντο· δεινὸν γὰρ ἦνἀπολιπεῖν ὁλκάδας τε πολλὰς καὶ τριήρειςὀλίγον ἀριθμῷ διακοσίων ἀποδεούσας· ἐμ-

65

ἐσθῆτα βασιλικὴν γυναικὸς ἐνδὺς καὶ διδα-χθεὶς Κράσσος ὑπακούειν καὶ αὐτοκράτωρτοῖς καλοῦσιν, ἐφ' ἵππου καθήμενος ἤγετο·πρὸ αὐτοῦ δὲ σαλπιγκταὶ καὶ ῥαβδοῦχοί τι-νες ὀχούμενοι καμήλοις εἰσήλαυνον· ἐξήρ-τητο δὲ τῶν ῥάβδων βαλάντια καὶ περὶτοὺς πελέκεις πρόσφατοι κεφαλαὶ Ῥωμαί-ων ἀποτετμημέναι. κατόπιν δ' εἵποντο Σε-λευκίδες ἑταῖραι μουσουργοί, πολλὰ βωμο-λόχα καὶ γελοῖα δι' ᾀσμάτων εἰς θηλύτητακαὶ ἀνανδρίαν τοῦ Κράσσου λέγουσαι. τα-ῦτα μὲν οὖν πάντες ἐθεῶντο. τὴν δὲ γερου-σίαν τῶν Σελευκέων ἀθροίσας, εἰσήνεγκενἀκόλαστα βιβλία τῶν Ἀριστείδου Μιλη-σιακῶν, οὔτι ταῦτά γε καταψευσάμενος·εὑρέθη γὰρ ἐν τοῖς Ῥουστίου σκευοφόροις,καὶ παρέσχε τῷ Σουρήνᾳ καθυβρίσαι πολ-λὰ καὶ κατασκῶψαι τοὺς Ῥωμαίους, εἰμηδὲ πολεμοῦντες ἀπέχεσθαι πραγμάτωνκαὶ γραμμάτων δύνανται τοιούτων. τοῖςμέντοι Σελευκεῦσιν ἐδόκει σοφὸς ἀνὴρ ὁ

161

βιβάσαντες δὲ τῶν πεζῶν τοὺς ἀρίστουςκαὶ τῶν ἀκοντιστῶν τοὺς ἀλκιμωτάτουςἐπλήρωσαν ἑκατὸν καὶ δέκα τριήρεις· αἱγὰρ ἄλλαι ταρσῶν ἐνδεεῖς ἦσαν. τὸν δὲ λοι-πὸν ὄχλον ἔστησε παρὰ θάλασσαν ὁ Νικί-ας, ἐκλιπὼν τὸ μέγα στρατόπεδον καὶ τὰτείχη τὰ συνάπτοντα πρὸς τὸ Ἡράκλειον,ὥστε μὴ τεθυκότων τὴν εἰθισμένην θυσίαντῷ Ἡρακλεῖ τῶν Συρακουσίων, θῦσαι τότετοὺς ἱερεῖς καὶ στρατηγοὺς ἀναβάντας ἤδηπληρουμένων τῶν τριήρων.[25] ἐπεὶ δ' οἱ μάντεις τοῖς Συρακουσίοιςἀπήγγειλαν ἐκ τῶν ἱερῶν λαμπρότητα καὶνίκην μὴ καταρχομένοις μάχης, ἀλλ' ἀμυ-νομένοις - καὶ γὰρ τὸν Ἡρακλέα πάντωνκρατεῖν ἀμυνόμενον καὶ προεπιχειρούμενον- , ἀνήχθησαν. ἡ δὲ ναυμαχία πολὺ μεγίστηκαὶ καρτερωτάτη γενομένη, καὶ μηδὲνἐλάττονα πάθη καὶ θορύβους παρασχοῦσατοῖς θεωμένοις ἢ τοῖς ἀγωνιζομένοις διὰτὴν παντὸς ἐπίβλεψιν τοῦ ἔργου ποικίλας

66

νοχότες, ὡς δὲ Τίμαιός φησι, καὶ μικρολο-γίαν τινὰ καὶ πλεονεξίαν κατεγνωκότες,ἀῤῥώστημα πατρῷον, ἐφ' ᾧ καὶ Κλεανδρί-δης ὁ πατὴρ αὐτοῦ δώρων ἁλοὺς ἔφυγε,καὶ οὗτος αὐτός, ἀπὸ τῶν χιλίων ταλάντωνἃ Λύσανδρος ἔπεμψεν εἰς Σπάρτην ὑφε-λόμενος τριάκοντα καὶ κρύψας ὑπὸ τὸνὄροφον τῆς οἰκίας, εἶτα μηνυθείς, αἴσχισταπάντων ἐξέπεσεν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐν τῷΛυσάνδρου βίῳ μᾶλλον διηκρίβωται. Δη-μοσθένην δὲ καὶ Νικίαν ἀποθανεῖν Τίμαιοςοὔ φησιν ὑπὸ Συρακουσίων κελευσθέντας,ὡς Φίλιστος ἔγραψε καὶ Θουκυδίδης, ἀλλ'Ἑρμοκράτους πέμψαντος, ἔτι τῆς ἐκκλησί-ας συνεστώσης, καὶ δι' ἑνὸς τῶν φυλάκωνπαρέντων αὐτοὺς δι' αὑτῶν ἀποθανεῖν· τὰμέντοι σώματα πρὸς ταῖς πύλαις ἐκβλη-θέντα κεῖσθαι φανερὰ τοῖς δεομένοις τοῦθεάματος. πυνθάνομαι δὲ μέχρι νῦν ἐν Συ-ρακούσαις ἀσπίδα κειμένην πρὸς ἱερῷ δεί-κνυσθαι, Νικίου μὲν λεγομένην, χρυσοῦ δὲ

75

Αἴσωπος εἶναι, τὸν Σουρήναν ὁρῶσι τὴνμὲν τῶν Μιλησιακῶν ἀκολαστημάτων πή-ραν ἐξηρτημένον πρόσθεν, ὄπισθεν δὲ Παρ-θικὴν Σύβαριν ἐφελκόμενον ἐν τοσαῖσδεπαλλακίδων ἁμάξαις, τρόπον τινὰ ταῖς λε-γομέναις ἐχίδναις καὶ σκυτάλαις ἀντιμόρ-φως τὰ μὲν ἐμφανῆ καὶ πρόσθια μέρη φο-βερὰ καὶ φρικώδη δόρασι καὶ τόξοις καὶἵπποις προβαλλομένην, κατ' οὐρὰν δὲ τῆςφάλαγγος εἰς χορείαν καὶ κρόταλα καὶψαλμοὺς καὶ παννυχίδας ἀκολάστους μετὰγυναικῶν τελευτῶσαν. ψεκτὸς μὲν γὰρ ὁῬούστιος, ἀναιδεῖς δὲ Πάρθοι τὰ Μιλησια-κὰ ψέγοντες, ὧν πολλοὶ βεβασιλεύκασιν ἐκΜιλησίων καὶ Ἰωνίδων ἑταιρῶν γεγονότεςἈρσακίδαι.[33] Τούτων δὲ πραττομένων Ὁρώδηςἐτύγχανεν ἤδη διηλλαγμένος Ἀρταβάζῃτῷ Ἀρμενίῳ καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτοῦ γυνα-ῖκα Πακόρῳ τῷ παιδὶ καθωμολογημένος,ἑστιάσεις τε καὶ πότοι δι' ἀλλήλων ἦσαν

162

δημαγωγὸς ἔγραψε πρῶτον μὲν τὴνἡμέραν ἐν ᾗ τὸν Νικίαν ἔλαβον, ἱερὰνἔχειν, θύοντας καὶ σχολάζοντας ἔργων,Ἀσιναρίαν τὴν ἑορτὴν ἀπὸ τοῦ ποταμοῦκαλοῦντας· ἡμέρα δ' ἦν τετρὰς φθίνοντοςτοῦ Καρνείου μηνός, ὃν Ἀθηναῖοι Μετα-γειτνιῶνα προσαγορεύουσι· τῶν δ' Ἀθηναί-ων τοὺς μὲν οἰκέτας ἀποδόσθαι καὶ τοὺςἄλλους συμμάχους, αὐτοὺς δὲ καὶ τοὺς ἀπὸΣικελίας φρουρεῖν ἐμβαλόντας εἰς τὰς λα-τομίας, πλὴν τῶν στρατηγῶν, ἐκείνους δὲἀποκτεῖναι. ταῦτα προσδεχομένων τῶν Συ-ρακουσίων, Ἑρμοκράτης μὲν εἰπὼν ὅτι τοῦνικᾶν κρεῖττόν ἐστι τὸ καλῶς χρῆσθαι τῇνίκῃ, οὐ μετρίως ἐθορυβήθη, Γύλιππον δὲτοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἀθηναίων ἐξαιτού-μενον ζῶντας ἀγαγεῖν Λακεδαιμονίοιςὑβρίζοντες· ἤδη τοῖς εὐτυχήμασιν οἱ Συρα-κούσιοι κακῶς ἔλεγον, ἄλλως τε καὶ παρὰτὸν πόλεμον αὐτοῦ τὴν τραχύτητα καὶ τὸΛακωνικὸν τῆς ἐπιστασίας οὐ ῥᾳδίως ἐνη-

74

μεταβολὰς καὶ ἀπροσδοκήτους ἐν ὀλίγῳλαμβάνοντος, ἔβλαπτε ταῖς αὐτῶν παρα-σκευαῖς οὐχ ἧττον τῶν πολεμίων τοὺςἈθηναίους. ἀθρόαις γὰρ ἐμάχοντο ταῖςναυσὶ καὶ βαρείαις πρὸς κούφας ἀλλαχόθενἄλλας ἐπιφερομένας, καὶ βαλλόμενοι λίθοιςὁμοίαν ἔχουσι τὴν πληγὴν πανταχόθενἀντέβαλλον ἀκοντίοις καὶ τοξεύμασιν, ὧν ὁσάλος τὴν εὐθυβολίαν διέστρεφεν, ὥστε μὴπάντα κατ' αἰχμὴν προσφέρεσθαι. ταῦτα δ'Ἀρίστων ὁ Κορίνθιος κυβερνήτης ἐδίδαξετοὺς Συρακουσίους, καὶ παρὰ τὴν μάχηναὐτὴν ἀγωνιζόμενος προθύμως ἔπεσεν ἤδηκρατούντων τῶν Συρακουσίων. γενομένηςδὲ μεγάλης τροπῆς καὶ φθορᾶς, ἡ μὲν κατὰθάλασσαν φυγὴ τοῖς Ἀθηναίοις ἀποκέκο-πτο· χαλεπὴν δὲ καὶ διὰ γῆς τὴν σωτηρίανὁρῶντες οὔτε ναῦς ἀφέλκοντας ἐγγύθεν ἔτιτοὺς πολεμίους ἐκώλυον οὔτε νεκρῶν ᾔτη-σαν ἀναίρεσιν, ἅτε δὴ τῆς ἐκείνων ἀταφίαςτὴν τῶν νοσούντων καὶ τετρωμένων

67

αὐτοῖς, καὶ πολλὰ παρεισήγετο τῶν ἀπὸτῆς Ἑλλάδος ἀκουσμάτων. ἦν γὰρ οὔτεφωνῆς οὔτε γραμμάτων ὁ Ὁρώδης Ἑλλη-νικῶν ἄπειρος, ὁ δ' Ἀρταβάζης καὶ τρα-γῳδίας ἐποίει καὶ λόγους ἔγραφε καὶ ἱστο-ρίας, ὧν ἔνιαι διασῴζονται. τῆς δὲ κεφα-λῆς τοῦ Κράσσου κομισθείσης ἐπὶ θύρας,ἀπηρμέναι μὲν ἦσαν αἱ τράπεζαι, τραγῳδι-ῶν δ' ὑποκριτὴς Ἰάσων ὄνομα Τραλλιανὸςᾖδεν Εὐριπίδου Βακχῶν τὰ περὶ τὴν Ἀγαύ-ην. εὐδοκιμοῦντος δ' αὐτοῦ, Σιλάκης ἐπι-στὰς τῷ ἀνδρῶνι καὶ προσκυνήσας, προ-ὔβαλεν εἰς μέσον τοῦ Κράσσου τὴν κεφα-λήν. κρότον δὲ τῶν Πάρθων μετὰ χαρᾶςκαὶ κραυγῆς ἀραμένων, τὸν μὲν Σιλάκηνκατέκλιναν οἱ ὑπηρέται βασιλέως κελεύσα-ντος, ὁ δ' Ἰάσων τὰ μὲν τοῦ Πενθέωςσκευοποιήματα παρέδωκέ τινι τῶν χορευ-τῶν, τῆς δὲ τοῦ Κράσσου κεφαλῆς λαβόμε-νος καὶ ἀναβακχεύσας ἐπέραινεν ἐκεῖνα τὰμέλη μετ' ἐνθουσιασμοῦ καὶ ᾠδῆς

163

ἀπόλειψιν οἰκτροτέραν οὖσαν ἤδη πρὸὀφθαλμῶν ἔχοντες, αὑτοὺς δὲ κἀκείνωνἐπιπονωτέρους ἡγούμενοι, μετὰ πλειόνωνκακῶν ἐπὶ ταὐτὸ πάντως ἀφιξομένουςτέλος.[26] ὡρμημένων δ' αὐτῶν ἀπαίρειν διὰ νυ-κτὸς οἱ μὲν περὶ τὸν Γύλιππον, ὁρῶντες ἐνθυσίαις καὶ πότοις τοὺς Συρακουσίους διάτε τὴν νίκην καὶ τὴν ἑορτὴν ὄντας, οὔτεπείσειν οὔτε βιάσεσθαι προσεδόκων ἀνα-στάντας ἤδη προσφέρεσθαι τοῖς πολεμίοιςἀπιοῦσιν, Ἑρμοκράτης δ' αὐτὸς ἀφ' ἑαυτοῦσυνθεὶς ἐπὶ τὸν Νικίαν ἀπάτην, ἔπεμψέ τι-νας τῶν ἑταίρων πρὸς αὐτόν, ἀπ' ἐκείνωνμὲν ἥκειν τῶν ἀνδρῶν φάσκοντας, οἳ καὶπρότερον εἰώθεσαν κρύφα τῷ Νικίᾳ δια-λέγεσθαι, παραινοῦντας δὲ μὴ πορεύεσθαιδιὰ τῆς νυκτός, ὡς τῶν Συρακουσίωνἐνέδρας πεποιημένων αὐτοῖς καὶ προκατε-χόντων τὰς παρόδους. τούτῳ δὲ καταστρα-τηγηθεὶς ὁ Νικίας ὑπέμενεν ἃ ψευδῶς ἔδει-

68

περὶ τὰς γενομένας διαλύσεις· μέγα δ' ἡγε-ῖτο πρὸς δόξαν εἰ ζῶντας ἀπαγάγοι τοὺςἀντιστρατήγους. διὸ τόν τε Νικίαν ἀναλα-βὼν ἐθάῤῥυνε καὶ τοὺς ἄλλους ζωγρεῖν πα-ρήγγειλε. βραδέως δὲ τοῦ παραγγέλματοςδιϊκνουμένου πολλῷ τῶν φονευθέντωνἐλάττονες οἱ διασωθέντες ἐγένοντο· καίτοιπολλοὶ διεκλάπησαν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν.τοὺς δὲ φανερῶς ἑαλωκότας ἀθροίσαντεςτὰ μὲν κάλλιστα καὶ μέγιστα δένδρα τῶνπερὶ τὸν ποταμὸν ἀνέδησαν αἰχμαλώτοιςπανοπλίαις, ἐστεφανωμένοι δὲ αὐτοὶ καὶκοσμήσαντες τοὺς ἵππους διαπρεπῶς, κεί-ραντες δὲ τοὺς τῶν πολεμίων εἰσήλαυνονεἰς τὴν πόλιν, ἀγῶνα λαμπρότατον ὧν Ἕλ-ληνες πρὸς Ἕλληνας ἠγωνίσαντο καὶ νίκηντελεωτάτην κράτει πλείστῳ καὶ ῥώμῃ με-γίστῃ προθυμίας καὶ ἀρετῆς κατωρθω-κότες.[28] ἐκκλησίας δὲ πανδήμου Συρακουσίωνκαὶ τῶν συμμάχων γενομένης, Εὐρυκλῆς ὁ

73

φέρομεν ἐξ ὄρεοςἕλικα νεότομον ἐπὶ μέλαθρα,μακάριον θήραμα.καὶ ταῦτα μὲν πάντας ἔτερπεν· ᾀδομένωνδὲ τῶν ἑξῆς ἀμοιβαίων πρὸς τὸν χορόν<Α.> τίς ἐφόνευσεν;<Β.> ἐμὸν τὸ γέρας,ἀναπηδήσας ὁ Ἐξάθρης -- ἐτύγχανε γὰρδειπνῶν -- ἀντελαμβάνετο τῆς κεφαλῆς, ὡςαὐτῷ λέγειν ταῦτα μᾶλλον ἢ ἐκείνῳ προ-σῆκον. ἡσθεὶς δ' ὁ βασιλεὺς τὸν μὲν οἷςπάτριόν ἐστιν ἐδωρήσατο, τῷ δ' Ἰάσονιτάλαντον ἔδωκεν. εἰς τοιοῦτόν φασινἐξόδιον τὴν Κράσσου στρατηγίαν ὥσπερτραγῳδίαν τελευτῆσαι. Δίκη μέντοι καὶτῆς ὠμότητος Ὁρώδην καὶ τῆς ἐπιορκίαςΣουρήναν ἀξία μετῆλθε. Σουρήναν μὲν γὰροὐ μετὰ πολὺν χρόνον Ὁρώδης φθονῶντῆς δόξης ἀπέκτεινεν, Ὁρώδῃ δ' ἀποβα-λόντι Πάκορον ὑπὸ Ῥωμαίων μάχῃ κρατη-θέντα καὶ νοσήσαντι νόσον εἰς ὕδερον τρα-

164 177

λοιδοροῦντες ἔβαλλον ἤδη πάντων ἐνδεῶςἔχοντα τῶν ἀναγκαίων. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶτὴν νύκτα διεκαρτέρησε καὶ τὴν ἐπιοῦσανἡμέραν προῄει βαλλόμενος πρὸς τὸν Ἀσί-ναρον ποταμόν. ἐκεῖ δὲ τοὺς μὲν οἱ πο-λέμιοι συνενεγκόντες ἐνέσεισαν εἰς τὸ ῥε-ῖθρον, οἱ δὲ φθάνοντες ὑπὸ δίψους ἔῤῥιπτονἑαυτούς· καὶ πλεῖστος ἐνταῦθα μόρος ἦνκαὶ ὠμότατος ἐν τῷ ποταμῷ πινόντων ἅμακαὶ σφαττομένων, ἄχρι Νικίας Γυλίππῳπροσπεσὼν εἶπεν· “ἔλεος ὑμᾶς, ὦ Γύλιππε,λαβέτω νικῶντας, ἐμοῦ μὲν μηδείς, ὃς ἐπὶτηλικαύταις εὐτυχίαις ὄνομα καὶ δόξανἔσχον, τῶν δ' ἄλλων Ἀθηναίων, ἐννοη-θέντας ὅτι κοιναὶ μὲν αἱ τύχαι τοῦ πο-λέμου, μετρίως δ' αὐταῖς καὶ πρᾴως ἐχρή-σαντο ἐν οἷς εὐτύχουν Ἀθηναῖοι πρὸςὑμᾶς.” τοιαῦτα τοῦ Νικίου λέγοντος ἔπαθεμέν τι καὶ πρὸς τὴν ὄψιν αὐτοῦ καὶ πρὸςτοὺς λόγους ὁ Γύλιππος· ᾔδει γὰρ τοὺςΛακεδαιμονίους εὖ πεπονθότας ὑπ' αὐτοῦ

72

σεν ὑπὸ τῶν πολεμίων ἀληθῶς παθεῖν.προελθόντες γὰρ ἅμ' ἡμέρα τὰς δυσχωρίαςτῶν ὁδῶν κατέλαβον καὶ τὰς διαβάσειςτῶν ποταμῶν ἀπετείχισαν τάς τε γεφύραςἀπέκοψαν, ἐν δὲ τοῖς ὁμαλοῖς καὶ πεδινοῖςτοὺς ἱππεῖς ἔταξαν, ὥστε μηδένα λελε-ῖφθαι τοῖς Ἀθηναίοις τόπον ἀμαχεὶ προελ-θεῖν. οἱ δὲ καὶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην καὶ τὴννύκτα τὴν ἑτέραν ἐπιμείναντες ἐπορεύοντοκλαυθμῷ καὶ ὀλοφυρμῷ, καθάπερ ἐκ πα-τρίδος, οὐ πολεμίας, ἀνιστάμενοι, διὰ τὰςἀπορίας τῶν ἀναγκαίων καὶ τὰς ἀπολεί-ψεις τῶν ἀδυνάτων φίλων καὶ συνήθων,ὅμως τὰ παρόντα κακὰ κουφότερα τῶνπροσδοκωμένων νομίζοντες εἶναι. πολλῶνδὲ δεινῶν ἐν τῷ στρατοπέδῳ φαινομένων,οὐδὲν ἦν οἰκτρότερον αὐτοῦ Νικίου θέαμα,κεκακωμένου μὲν ὑπὸ τῆς ἀσθενείας, συνε-σταλμένου δὲ παρ' ἀξίαν εἰς ἀναγκαίαν δί-αιταν καὶ τὰ μικρότατα τῶν ἐφοδίων εἰς τὸσῶμα πολλῶν διὰ τὴν νόσον δεόμενον,

69

176

πεῖσαν Φραάτης ὁ υἱὸς ἐπιβουλεύων ἀκόνι-τον ἔδωκεν. ἀναδεξαμένης δὲ τῆς νόσου τὸφάρμακον εἰς ἑαυτὴν ὥστε συνεκκριθῆναι,καὶ τοῦ σώματος κουφισθέντος, ἐπὶ τὴν τα-χίστην τῶν ὁδῶν ἐλθὼν ὁ Φραάτης ἀπέπνι-ξεν αὐτόν.

Νικίου και Κράσσου Σύγκρισις

[1] Ἐν δὲ τῇ συγκρίσει πρῶτον ὁ Νικίουπλοῦτος τῷ Κράσσου παραβαλλόμενοςἀμεμπτοτέραν ἔχει τὴν κτῆσιν. ἄλλως μὲνγὰρ οὐκ ἄν τις δοκιμάσειε τὴν ἀπὸ μετάλ-λων ἐργασίαν, ἧς τὰ πλεῖστα περαίνεταιδιὰ κακούργων ἢ βαρβάρων ὠνίων, δεδε-μένων καὶ φθειρομένων ἐν τόποις ὑπούλοιςκαὶ νοσεροῖς· παραβαλλομένη δὲ πρὸς τὰΣύλλα δημιόπρατα καὶ τὰς περὶ τὸ πῦρ ἐρ-γολαβίας, ἐπιεικεστέρα φανεῖται. ταύταιςγὰρ ὁ Κράσσος ἀναφανδὸν ὡς τῷ γεωργεῖν

165

πράττοντος δὲ μετ' ἀῤῥωστίας καὶ καρτε-ροῦντος ἃ πολλοὶ τῶν ἐῤῥωμένων μόλιςὑπέμενον, καταφανοῦς δὲ πᾶσιν ὄντος οὐδι' αὑτὸν οὐδὲ τῷ φιλοψυχεῖν τοῖς πόνοιςἐμμένοντος, ἀλλὰ δι' ἐκείνους τὴν ἐλπίδαμὴ προϊεμένου. καὶ γὰρ εἰς δάκρυα καὶὀδυρμοὺς τῶν ἄλλων ὑπὸ φόβου καὶ λύπηςτρεπομένων, ἐκεῖνος, εἴ ποτε βιασθείη το-ῦτο ποιῆσαι, δῆλος ἦν τὸ αἰσχρὸν καὶ τὸἀκλεὲς τῆς στρατείας ἀναλογιζόμενος πρὸςτὸ μέγεθος καὶ τὴν δόξαν ὧν ἤλπιζε κα-τορθώσειν. οὐ μόνον δ' αὐτοῦ τὴν ὄψινὁρῶντες, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων μνημονεύο-ντες καὶ τῶν παραινέσεων ἃς ἐποιήσατοκωλύων τὸν ἔκπλουν, ἔτι μᾶλλον ἐνόμιζονἀναξίως ταλαιπωρεῖν· καὶ πρὸς τὰς ἐκθεῶν ἐλπίδας ἀθύμως εἶχον, ἐννοοῦντες ὡςἀνὴρ θεοφιλὴς καὶ πολλὰ καὶ μεγάλα λα-μπρυνάμενος πρὸς τὸ θεῖον οὐδενὸς ἐπιει-κεστέρᾳ τύχῃ χρῆται τῶν κακίστων ἐν τῷστρατεύματι καὶ ταπεινοτάτων.

70

[27] οὐ μὴν ἀλλ' ὅ γε Νικίας ἐπειρᾶτο καὶφωνῇ καὶ προσώπῳ καὶ δεξιώσει κρείττωνὁρᾶσθαι τῶν δεινῶν. καὶ παρὰ πᾶσάν γετὴν πορείαν ἐφ' ἡμέρας ὀκτὼ βαλλόμενοςκαὶ τραυματιζόμενος ὑπὸ τῶν πολεμίωνἀήττητον ἐφύλαττε τὴν σὺν αὐτῷ δύναμιν,ἄχρι οὗ Δημοσθένης ἑάλω καὶ τὸ μετ' ἐκεί-νου στράτευμα, περὶ τὴν Πολυζήλειοναὐλὴν ἐν τῷ διαμάχεσθαι καὶ ὑπολείπεσθαικυκλωθέν. αὐτὸς δὲ Δημοσθένης σπασάμε-νος τὸ ξίφος ἔπληξε μὲν ἑαυτόν, οὐ μὴνἀπέθανε, ταχὺ τῶν πολεμίων περισχόντωνκαὶ συλλαβόντων αὐτόν. ὡς δὲ τῷ Νικίᾳπροσελάσαντες ἔφραζον οἱ Συρακούσιοικαὶ πέμψας ἱππέας ἔγνω τὴν ἐκείνου τοῦστρατεύματος ἅλωσιν, ἠξίου σπείσασθαιπρὸς τὸν Γύλιππον, ὅπως ἀφῶσι τοὺς Ἀθη-ναίους ἐκ Σικελίας ὅμηρα λαβόντες ὑπὲρτῶν χρημάτων ὅσα Συρακουσίοις ἀνάλωτοπρὸς τὸν πόλεμον. οἱ δ' οὐ προσεῖχον, ἀλλὰπρὸς ὕβριν καὶ μετ' ὀργῆς ἀπειλοῦντες καὶ

71

ἐχρῆτο καὶ τῷ δανείζειν· ἃ δ' ἔξαρνος ἦνἐλεγχόμενος, ἐπὶ κέρδεσιν ἐν βουλῇ λέγεινκαὶ τοὺς συμμάχους ἀδικεῖν καὶ γύναια πε-ριιὼν κολακεύειν καὶ συνεπικρύπτειν τοὺςπονηρούς, τούτων αἰτίαν οὐδὲ ψευδῆπώποτε Νικίας ἔλαβεν, ἄλλως δὲ διδοὺςκαὶ προϊέμενος ἀργύριον ὑπὸ δειλίας τοῖςσυκοφάνταις ἐχλευάζετο, πρᾶγμα ποιῶνΠερικλεῖ μὲν ἴσως καὶ Ἀριστείδῃ μὴπρέπον, αὐτῷ δ' ἀναγκαῖον, οὐκ εὖ πεφυ-κότι πρὸς τὸ θαρρεῖν. ᾧ καὶ Λυκοῦργοςὕστερον ὁ ῥήτωρ ἐπαρρησιάσατο πρὸς τὸνδῆμον, αἰτίαν ἔχων ἐξωνεῖσθαί τινας τῶνσυκοφαντῶν· "ἥδομαι γάρ" εἶπεν, "εἰ τοσο-ῦτον χρόνον πεπολιτευμένος παρ' ὑμῖν, δι-δοὺς πεφώραμαι πρότερον ἢ λαμβάνων."ἦν δὲ ταῖς δαπάναις πολιτικώτερος μὲν ὁΝικίας, ἀναθήμασι καὶ γυμνασιαρχίαις καὶδιδασκαλίαις χορῶν φιλοτιμούμενος· ὧν δ'ὁ Κράσσος ἀνήλωσεν, ἑστιάσας ἅμα τοσαύ-τας μυριάδας ἀνθρώπων, εἶτα θρέψας

166

καταφρονῶν, ὁ δὲ πάντα ὑπερορῶν, ὁμοίωςἀπώλοντο, χαλεπὴ μὲν ἐν τούτοις ἡἀσφάλεια καὶ δύσκριτος· ἐπιεικέστερον δ'αὐτῆς τοῦ παρανόμου καὶ αὐθάδους τὸμετὰ δόξης παλαιᾶς καὶ συνήθους δι'εὐλάβειαν ἁμαρτανόμενον.Περὶ μέντοι τὴν τελευτὴν ἀμεμπτότερος ὁΚράσσος, οὐ παραδοὺς ἑαυτὸν οὐδὲ δεθεὶςοὐδὲ φενακισθείς, ἀλλ' εἴξας τοῖς φίλοις δε-ομένοις καὶ παρασπονδηθεὶς ὑπὸ τῶν πολε-μίων· ὁ δὲ Νικίας αἰσχρᾶς καὶ ἀκλεοῦς ἐλ-πίδι σωτηρίας ὑποπεσὼν τοῖς πολεμίοις,αἰσχίονα ἑαυτῷ τὸν θάνατον ἐποίησεν.

175

ἐπόρθουν ἐπιπορευόμενοι τὴν Ἰταλίαν.οὐκέτ' οὖν τὸ παρ' ἀξίαν καὶ τὸ αἰσχρὸνἠνώχλει τῆς ἀποστάσεως τὴν σύγκλητον,ἀλλ' ἤδη διὰ φόβον καὶ κίνδυνον ὡς πρὸςἕνα τῶν δυσκολωτάτων πολέμων καὶ μεγί-στων ἅμ' ἀμφοτέρους ἐξέπεμπον τοὺςὑπάτους. ὧν Γέλλιος μὲν τὸ Γερμανικόν,ὕβρει καὶ φρονήματι τῶν Σπαρτακείωνἀποσχισθέν, ἐξαίφνης ἐπιπεσὼν ἅπανδιέφθειρε, Λέντλου δὲ τὸν Σπάρτακον με-γάλοις στρατοπέδοις περιβαλόντος, ὁρμή-σας ὁμόσε καὶ μάχην συνάψας, ἐκράτησεμὲν τῶν πρεσβευτῶν, ἔλαβε δὲ τὴν ἀπο-σκευὴν ἅπασαν. ὠθουμένῳ δ' αὐτῷ πρὸςτὰς Ἄλπεις Κάσσιος ὁ τῆς περὶ Πάδον Γα-λατίας στρατηγὸς ἔχων μυρίους ἀπήντησε,καὶ γενομένης μάχης κρατηθεὶς καὶ πολλο-ὺς ἀποβαλών, μόλις αὐτὸς ἐξέφυγε.[10] Ταῦθ' ἡ βουλὴ πυθομένη, τοὺς μὲνὑπάτους πρὸς ὀργὴν ἐκέλευσεν ἡσυχίανἄγειν, Κράσσον δὲ τοῦ πολέμου στρατηγὸν

100

τρεῖς δὲ μῆνας ἑκάστῳ Ῥωμαίων σιτη-ρέσιον ἐκ τῶν αὑτοῦ παρασχών, ὅμως πρὸτῆς ἐπὶ Πάρθους στρατείας αὐτὸς αὑτῷθέμενος ἐκλογισμὸν τῆς οὐσίας, εὗρεν ἑκα-τὸν ταλάντων τίμημα πρὸς ἑπτακισχιλίοις.τὰ δὲ πλεῖστα τούτων, εἰ δεῖ μετὰ βλασφη-μίας εἰπεῖν τὸ ἀληθές, ἐκ πυρὸς συνήγαγεκαὶ πολέμου, ταῖς κοιναῖς ἀτυχίαις προ-σόδῳ τῇ μεγίστῃ χρησάμενος. ὅτε γὰρΣύλλας ἑλὼν τὴν πόλιν ἐπώλει τὰς οὐσίαςτῶν ἀνῃρημένων ὑπ' αὐτοῦ, λάφυρα καὶ νο-μίζων καὶ ὀνομάζων, καὶ βουλόμενος ὅτιπλείστοις καὶ κρατίστοις προσομόρξασθαιτὸ ἄγος, οὔτε λαμβάνων οὔτ' ὠνούμενοςἀπεῖπε. πρὸς δὲ τούτοις ὁρῶν τὰς συγγενε-ῖς καὶ συνοίκους τῆς Ῥώμης κῆρας ἐμπρη-σμοὺς καὶ συνιζήσεις διὰ βάρος καὶ πλῆθοςοἰκοδομημάτων, ἐωνεῖτο δούλους ἀρχι-τέκτονας καὶ οἰκοδόμους. εἶτ' ἔχων τού-τους, ὑπὲρ πεντακοσίους ὄντας, ἐξηγόραζετὰ καιόμενα καὶ γειτνιῶντα τοῖς καιο-

81

ὄρνιθας εἰς ἑτέραν ἀποκεκρυμμένουςχώραν ἐκθηρατέον, ἀλλὰ πολλοῦ τιμητέοντὸ ἀδικεῖν, μὴ ῥᾳδίως μηδ' ἐπὶ τοῖς τυχο-ῦσιν ὥς τι φαῦλον ἢ μικρὸν προϊεμένους τὸδίκαιον. οἱ δὲ τὴν μὲν τῆς Ἀλεξάνδρουστρατείας ὁρμὴν ἐπαινοῦντες, τὴν δὲΚράσσου ψέγοντες, οὐκ εὖ τὰ πρῶτα κρί-νουσιν ἀπὸ τῶν τελευταίων.[5] Ἐν δὲ ταῖς στρατηγίαις αὐταῖς Νικίουμὲν οὐκ ὀλίγα γενναῖα· καὶ γὰρ μάχαιςπολλαῖς ἐνίκησε τοὺς πολεμίους, καὶ τοῦλαβεῖν Συρακούσας ὀλίγον ἐδέησε, καὶπάντα δι' αὑτὸν οὐκ ἔπταισεν, ἀλλὰ καὶνόσον ἄν τις αἰτιάσαιτο καὶ φθόνον τῶνοἴκοι πολιτῶν. Κράσσος δὲ διὰ πλῆθοςἁμαρτημάτων οὐδὲ τῇ τύχῃ τι χρηστὸνἀποδείξασθαι παρῆκεν, ὥστε θαυμάζειναὐτοῦ τὴν ἀβελτερίαν, οὐ τῆς Πάρθων δυ-νάμεως ἡττηθεῖσαν, ἀλλὰ τῆς Ῥωμαίωνεὐτυχίας περιγενομένην.Ἐπεὶ δ' ὁ μὲν μηδενὸς τῶν ἀπὸ μαντικῆς

174

πάλιν, οὐδὲν ἦν μέρος ἃ Νικίας ἐκέκτητοσὺν οἷς ἀνήλωσεν, ὥστε θαυμάζειν εἴ τιναλέληθε τὸ τὴν κακίαν ἀνωμαλίαν εἶναί τινατρόπου καὶ ἀνομολογίαν, ὁρῶντα τοὺςαἰσχρῶς συλλέγοντας εἶτ' ἀχρήστως ἐκ-χέοντας.[2] Περὶ μὲν οὖν τοῦ πλούτου τοσαῦτα·τοῖς δὲ πολιτεύμασι τοῦ μὲν Νικίου πανο-ῦργον οὐδὲν οὐδ' ἄδικον οὐδὲ βίαιον πρόσε-στιν οὐδὲ θρασύτης, ἀλλ' ἐξηπατᾶτο μᾶλ-λον ὑπ' Ἀλκιβιάδου, καὶ τῷ δήμῳ προσῄειμετ' εὐλαβείας. τοῦ δὲ Κράσσου πολλὴνμὲν ἐν ταῖς πρὸς ἔχθραν καὶ φιλίαν μεταβο-λαῖς ἀπιστίαν καὶ ἀνελευθερίαν κατηγορο-ῦσι, βίᾳ δ' οὐδ' αὐτὸς ἠρνεῖτο τὴν ὑπατείανμετιέναι, μισθωσάμενος ἄνδρας τοὺςΚάτωνι καὶ Δομιτίῳ τὰς χεῖρας προσοίσο-ντας. ἐν δὲ τῇ περὶ τῶν ἐπαρχιῶν ψηφοφο-ρίᾳ τοῦ δήμου πολλοὶ μὲν ἐτρώθησαν, ἔπε-σον δὲ τέσσαρες, αὐτὸς δ' -- ὅπερ ἡμᾶς ἐντῇ διηγήσει παρελήλυθε -- Λεύκιον Ἀν-

167

μένοις, διὰ φόβον καὶ ἀδηλότητα τῶν δε-σποτῶν ἀπ' ὀλίγης τιμῆς προϊεμένων,ὥστε τῆς Ῥώμης τὸ πλεῖστον μέρος ὑπ'αὐτῷ γενέσθαι. τοσούτους δὲ κεκτημένοςτεχνίτας, οὐδὲν ᾠκοδόμησεν αὐτὸς ἢ τὴνἰδίαν οἰκίαν, ἀλλ' ἔλεγε τοὺς φιλοικο-δόμους αὐτοὺς ὑφ' ἑαυτῶν καταλύεσθαιχωρὶς ἀνταγωνιστῶν. ὄντων δ' αὐτῷ πα-μπόλλων ἀργυρείων, πολυτιμήτου δὲχώρας καὶ τῶν ἐργαζομένων ἐν αὐτῇ,ὅμως ἄν τις ἡγήσαιτο μηδὲν εἶναι ταῦταπάντα πρὸς τὴν τῶν οἰκετῶν τιμήν· τοσού-τους ἐκέκτητο καὶ τοιούτους, ἀναγνώστας,ὑπογραφεῖς, ἀργυρογνώμονας, διοικητάς,τραπεζοκόμους, αὐτὸς ἐπιστατῶν μαν-θάνουσι καὶ προσέχων καὶ διδάσκων, καὶὅλως νομίζων τῷ δεσπότῃ προσήκειν μάλι-στα τὴν περὶ τοὺς οἰκέτας ἐπιμέλειαν, ὡςὄργανα ἔμψυχα τῆς οἰκονομικῆς. καὶ τοῦτομὲν ὀρθῶς ὁ Κράσσος, εἴπερ ὡς ἔλεγενἡγεῖτο τὰ μὲν ἄλλα διὰ τῶν οἰκετῶν

82

γόν τινα Φούριον ἔχοντα τρισχιλίους στρα-τιώτας ἐτρέψαντο συμβαλόντες, ἔπειτασύμβουλον αὐτῷ καὶ συνάρχοντα Κοσσί-νιον ἀποσταλέντα μετὰ πολλῆς δυνάμεωςἐπιτηρήσας ὁ Σπάρτακος λουόμενον περὶΣαλίνας μικρὸν ἐδέησε συναρπάσαι. χαλε-πῶς δὲ καὶ μόλις ἐκφυγόντος, εὐθὺς μὲνἐκράτησε τῆς ἀποσκευῆς, ἐκ ποδὸς δὲ κα-τέχων καὶ διώκων φόνῳ πολλῷ τὸ στρα-τόπεδον εἷλεν. ἔπεσε δὲ καὶ Κοσσίνιος.αὐτὸν δὲ τὸν στρατηγὸν ἄλλαις μάχαιςπολλαῖς καταγωνισάμενος, τέλος δὲ τούςτε ῥαβδούχους καὶ τὸν ἵππον αὐτοῦ λαβὼναἰχμάλωτον, ἦν μὲν ἤδη μέγας καὶ φοβε-ρός, ἐφρόνει δὲ τὰ εἰκότα, καὶ μὴ προσδο-κῶν ὑπερβαλέσθαι τὴν Ῥωμαίων δύναμιν,ἦγεν ἐπὶ τὰς Ἄλπεις τὸν στρατόν, οἰόμενοςδεῖν ὑπερβαλόντας αὐτὰς ἐπὶ τὰ οἰκεῖα χω-ρεῖν, τοὺς μὲν εἰς Θρᾴκην, τοὺς δ' εἰς Γα-λατίαν. οἱ δὲ πλήθει τ' ὄντες ἰσχυροὶ καὶμέγα φρονοῦντες, οὐχ ὑπήκουον, ἀλλ'

99

νάλιον, ἄνδρα βουλευτήν, ἀντιλέγοντα πὺξπατάξας εἰς τὸ πρόσωπον ἐξέβαλεν ᾑμαγ-μένον. ὡς δὲ περὶ ταῦτα βίαιος ὁ Κράσσοςκαὶ τυραννικός, οὕτως αὖ πάλιν ἐκείνου τὸψοφοδεὲς ἐν τῇ πολιτείᾳ καὶ ἄτολμον καὶτοῖς κακίστοις ὑφιέμενον τῶν μεγίστωνἐπιλήψεως ἄξιον· ὁ δὲ Κράσσος ὑψηλὸςπερί γε ταῦτα καὶ μεγαλόφρων, οὐ πρὸςΚλέωνας οὐδ' Ὑπερβόλους μὰ Δία τοῦἀγῶνος ὄντος, ἀλλὰ πρὸς τὴν Καίσαρος λα-μπρότητα καὶ τρεῖς τοῦ Πομπηίου θριάμ-βους οὐχ ὑπείξας, ἀλλ' ἀντάρας ἑκατέρῳτὴν δύναμιν, ἀξιώματι δὲ τῆς τιμητικῆςἀρχῆς καὶ Πομπήιον ὑπερβαλόμενος. δεῖγὰρ ἐπὶ μεγίστοις οὐ τὸ <ἀν>επίφθονον,ἀλλὰ τὸ λαμπρὸν ἐν πολιτεία λαμβάνειν,μεγέθει δυνάμεως ἐξαμαυροῦντα τὸνφθόνον. εἰ δ' ἐξ ἅπαντος ἀγαπᾶς ἀσφάλειανκαὶ ἡσυχίαν, καὶ δέδιας Ἀλκιβιάδην μὲνἐπὶ τοῦ βήματος, ἐν δὲ Πύλῳ Λακεδαιμο-νίους, Περδίκκαν δ' ἐν Θρᾴκῃ· πολλὴν

168

Λεύκολλος ἀντέσχεν, ἄνδρες εὐμενεῖς καὶπρὸς πάντας ἀγαθοὶ διαμείναντες, προε-λόμενοι δ' ὅμοια Κράσσῳ καὶ τὰς αὐτὰςὑποθέσεις λαβόντες· ἐπεὶ καὶ Πομπηίῳτῆς ἀρχῆς διδομένης ἡ σύγκλητος ἠναντιο-ῦτο, καὶ Καίσαρα μυριάδας τριάκοντα Γερ-μανῶν τρεψάμενον συνεβούλευεν ὁ Κάτωνἐκδοῦναι τοῖς ἡττημένοις καὶ τρέψαι τὸμήνιμα τοῦ παρασπονδήματος εἰς ἐκεῖνον,ὁ δὲ δῆμος ἐρρῶσθαι φράσας Κάτωνι πε-ντεκαίδεκα ἡμέρας ἔθυεν ἐπινίκια καὶ περι-χαρὴς ἦν. πῶς οὖν ἂν διετέθη καὶ πόσαςἔθυσεν ἡμέρας, εἰ Κράσσος ἐκ Βαβυλῶνοςἔγραψε νικῶν, εἶτ' ἐπελθὼν Μηδίαν, Περ-σίδα, Ὑρκανούς, Σοῦσα, Βάκτρα Ῥωμαί-ων ἐπαρχίας ἀπέδειξεν; "εἴπερ γὰρ ἀδικεῖνχρή" κατὰ τὸν Εὐριπίδην, ἡσυχίαν ἄγεινμὴ δυναμένους μηδὲ χρῆσθαι τοῖς παρο-ῦσιν ἀγαθοῖς εἰδότας, οὐ Σκάνδειαν οὐδὲΜένδην ἐκκοπτέον, οὐδὲ φεύγοντας Αἰγι-νήτας ἀπολελοιπότας τὴν ἑαυτῶν ὥσπερ

173

στενὴν κάθοδον, ἣν ὁ Κλώδιος ἐφρούρει,τὰ δ' ἄλλα κρημνοὺς ἀποτόμους καὶ λισ-σάδας, ἄμπελον δὲ πολλὴν ἀγρίαν ἐπιπο-λῆς πεφυκυῖαν, ἔτεμνον τῶν κλημάτων τὰχρήσιμα, καὶ συμπλέκοντες ἐξ αὐτῶν κλι-μακίδας εὐτόνους καὶ βαθείας, ὥστ' ἄνω-θεν ἀνηρτημένας παρὰ τὸ κρημνῶδες ἅπτε-σθαι τῶν ἐπιπέδων, κατέβαινον ἀσφαλῶςδι' αὐτῶν πλὴν ἑνός. οὗτος δὲ τῶν ὅπλωνἕνεκα μείνας, ἐπεὶ κατέβησαν ἠφίει κάτωτὰ ὅπλα, καὶ βαλὼν ἅπαντα τελευταῖοςἀπεσῴζετο καὶ αὐτός. ταῦτ' ἠγνόουν οἱῬωμαῖοι· διὸ καὶ περιελθόντες αὐτοὺςἐξέπληξαν τῷ αἰφνιδίῳ, καὶ φυγῆς γενο-μένης ἔλαβον τὸ στρατόπεδον. καὶ προσε-γίνοντο πολλοὶ τῶν αὐτόθι βοτήρων καὶποιμένων αὐτοῖς, πλῆκται καὶ ποδώκειςἄνδρες, ὧν τοὺς μὲν ὥπλιζον, τοῖς δὲ προ-δρόμοις καὶ ψιλοῖς ἐχρῶντο. δεύτερος ἐκ-πέμπεται πρὸς αὐτοὺς στρατηγὸς Πού-πλιος Βαρῖνος, οὗ πρῶτον μὲν ὑποστράτη-

98

χρῆναι, τοὺς δ' οἰκέτας δι' αὑτοῦ κυβερνᾶν·τὴν γὰρ οἰκονομικήν, ἐν ἀψύχοις χρηματι-στικὴν οὖσαν, ἐν ἀνθρώποις πολιτικὴν καὶβασιλικὴν γιγνομένην ὁρῶμεν· ἐκεῖνο δ'οὐκ εὖ, τὸ μηδένα νομίζειν μηδὲ φάσκεινεἶναι πλούσιον, ὃς μὴ δύναται τρέφειν ἀπὸτῆς οὐσίας στρατόπεδον -- ὁ γὰρ πόλεμοςοὐ τεταγμένα σιτεῖται κατὰ τὸν Ἀρχίδα-μον, ὥσθ' ὁ πρὸς πόλεμον πλοῦτος ἀόρι-στος -- καὶ πολὺ τῆς Μανίου γνώμης ἀπηρ-τημένως. ἐκεῖνος γὰρ ἐπεὶ κατ' ἄνδρα νεί-μας ἑκάστῳ δέκα καὶ τέσσαρα πλέθρα γῆςἑώρα πλέον ἐπιζητοῦντας, "μηδείς" ἔφη"γένοιτο Ῥωμαίων ὀλίγην ἡγούμενος γῆντὴν τρέφειν ἀρκοῦσαν."[3] Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ περὶ ξένους ἦν φιλότι-μος ὁ Κράσσος· ἀνέῳκτο γὰρ ἡ οἰκία πᾶσι,καὶ τοῖς φίλοις ἐδάνειζεν ἄνευ τόκων,ἀπῄτει δ' ἀποτόμως τοῦ χρόνου παρελ-θόντος εἰς ὃν ἐδάνειζε, καὶ τὸ προῖκα πολ-λῶν ἐγίνετο τόκων ἐπαχθέστερον. ἐν δὲ

83

ἄριστος εἶναι τἆλλα πλὴν ἐν ἀσπίδι.καὶ <διὰ> τοῦτο Ῥωμαίους οὐδὲν ὤνησεν,ἐκβιασθέντας ὑπὸ τῆς φιλαρχίας αὐτοῦ καὶφιλοτιμίας. Ἀθηναῖοι μὲν γὰρ ἄκοντα Νι-κίαν ἐξέπεμψαν ἐπὶ τὸν πόλεμον, Ῥωμαί-ους δὲ Κράσσος ἄκοντας ἐξήγαγε, καὶ διὰμὲν τοῦτον ἡ πόλις, ἐκεῖνος δὲ διὰ τὴνπόλιν ἠτύχησεν.[4] Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἔστιν ἐν τού-τοις τὸν Νικίαν ἐπαινεῖν ἢ ψέγειν τὸνΚράσσον. ὁ μὲν γὰρ ἐμπειρίᾳ καὶ λογισμῷχρησάμενος ἡγεμόνος ἔμφρονος, οὐ συνη-πατήθη ταῖς ἐλπίσι τῶν πολιτῶν, ἀλλ' ἔδει-σε καὶ ἀπέγνω λήψεσθαι Σικελίαν· ὁ δ' ὡςἐπὶ ῥᾷστον ἔργον τὸν Παρθικὸν ὁρμήσαςπόλεμον, ἥμαρτε <μέν>, ὠρέχθη δὲ με-γάλων, Καίσαρος τὰ ἑσπέρια καὶ Κελτοὺςκαὶ Γερμανοὺς καταστρεφομένου καὶ Βρετ-τανίαν, αὐτὸς ἐπὶ τὴν ἕω καὶ τὴν Ἰνδικὴνἐλάσαι θάλασσαν καὶ προς<κατ>εργάσα-σθαι τὴν Ἀσίαν, οἷς Πομπήιος ἐπῆλθε καὶ

172

εὐρυχωρίαν ἡ πόλις ἔχει σχολῆς, ἐκ μέσουγενόμενον καθῆσθαι πλέκοντα τῆς ἀταρα-ξίας αὑτῷ στέφανον, ὡς ἔνιοι σοφισταὶλέγουσιν. ὁ μὲν γὰρ τῆς εἰρήνης ἔρως θεῖοςἦν ὡς ἀληθῶς, καὶ τὸ λῦσαι τὸν πόλεμονἑλληνικώτατον πολίτευμα, καὶ τῆς πράξε-ως ἕνεκα ταύτης οὐκ ἄξιον Νικίᾳ παραβα-λεῖν Κράσσον, οὐδ' εἰ τὸ Κάσπιον φέρωνπέλαγος ἢ τὸν Ἰνδῶν ὠκεανὸν τῇ Ῥωμαί-ων ἡγεμονίᾳ προσώρισε.[3] Πόλει μέντοι χρώμενον ἀρετῆς αἰσθα-νομένῃ καὶ κρείττονα ὄντα τῇ δυνάμειχώραν οὐ δοτέον τοῖς πονηροῖς, οὐδ' ἀρχὴνμὴ ἀρχ<ικοῖς> οὖσιν, οὐδὲ πίστιν ἀπιστου-μένοις, ὅπερ ἐποίησεν ὁ Νικίας, τὸν Κλέω-να, μηδὲν ὄντα πλέον ἐν τῇ πόλει τῆς ἀπὸτοῦ βήματος ἀναισχυντίας καὶ κραυγῆς,αὐτὸς εἰς τὸ στρατηγεῖν καταστήσας. οὐκἐπαινῶ μὲν γὰρ ἐγὼ τὸν Κράσσον, ἐν τοῖςΣπαρτακείοις ἐπειχθέντα θᾶσσον ἢ ἀσφα-λέστερον διαγωνίσασθαι· καίτοι φιλοτιμί-

169

τοῖς δείπνοις ἡ μὲν κλῆσις ἦν ὡς τὰ πολλὰδημοτικὴ καὶ λαώδης, ἡ δ' εὐτέλεια τὴνκαθαριότητα καὶ φιλοφροσύνην ἡδίονα τοῦπολυτελοῦς εἶχε. παιδείας δὲ τῆς περὶλόγον μάλιστα μὲν τὸ ῥητορικὸν καὶ χρει-ῶδες εἰς <τοὺς> πολλοὺς ἤσκησε, καὶ γε-νόμενος δεινὸς εἰπεῖν ἐν τοῖς μάλιστα Ῥω-μαίων, ἐπιμελείᾳ καὶ πόνῳ τοὺς εὐφυε-στάτους ὑπερέβαλεν. οὐδεμίαν γὰρ οὕτωδίκην φασὶ μικρὰν οὐδ' εὐκαταφρόνητονγενέσθαι πρὸς ἣν ἀπαράσκευος ἦλθεν,ἀλλὰ καὶ Πομπηίου πολλάκις ὀκνοῦντοςκαὶ Καίσαρος ἐξαναστῆναι καὶ Κικέρωνος,ἐκεῖνος ἀνεπλήρου τὴν συνηγορίαν, καὶ διὰτοῦτο μᾶλλον ἤρεσκεν ὡς ἐπιμελὴς καὶβοηθητικός. ἤρεσκε δὲ καὶ τὸ περὶ τὰς δε-ξιώσεις καὶ προσαγορεύσεις φιλάνθρωποναὐτοῦ καὶ δημοτικόν. οὐδενὶ γὰρ οὕτωςἀπήντησε Ῥωμαίων ἀδόξῳ καὶ ταπεινῷΚράσσος, ὃν ἀσπασάμενον οὐκ ἀντιπροση-γόρευσεν ἐξ ὀνόματος. λέγεται δὲ καὶ πο-

84

ὧν πρῶτος ἦν Σπάρτακος, ἀνὴρ Θρᾷξ τοῦΜαιδικοῦ γένους, οὐ μόνον φρόνημα μέγακαὶ ῥώμην ἔχων, ἀλλὰ καὶ συνέσει καὶπρᾳότητι τῆς τύχης ἀμείνων καὶ τοῦγένους ἑλληνικώτερος. τούτῳ δὲ λέγουσιν,ὅτε πρῶτον εἰς Ῥώμην ὤνιος ἤχθη, δράκο-ντα κοιμωμένῳ περιπεπλεγμένον φανῆναιπερὶ τὸ πρόσωπον, γυνὴ δ' ὁμόφυλος οὖσατοῦ Σπαρτάκου, μαντικὴ δὲ καὶ κάτοχοςτοῖς περὶ τὸν Διόνυσον ὀργιασμοῖς, ἔφραζετὸ σημεῖον εἶναι μεγάλης καὶ φοβερᾶς περὶαὐτὸν εἰς ἀτυχὲς τέλος ἐσομένης δυνάμε-ως· ἣ καὶ τότε συνῆν αὐτῷ καὶ συνέφευγε.[9] Καὶ πρῶτον μὲν τοὺς ἐκ Καπύης ἐλ-θόντας ὠσάμενοι, καὶ πολλῶν ὅπλων ἐπι-λαβόμενοι πολεμιστηρίων, ἄσμενοι ταῦταμετελάμβανον, ἀποῤῥίψαντες ὡς ἄτιμα καὶβάρβαρα τὰ τῶν μονομάχων. ἔπειτα Κλω-δίου στρατηγοῦ μετὰ τρισχιλίων πεμ-φθέντος ἐκ Ῥώμης καὶ πολιορκοῦντοςαὐτοὺς ἐν ὄρει μίαν ἔχοντι χαλεπὴν καὶ

97

ας ἦν τὸ δεῖσαι, μὴ Πομπήιος ἐλθὼνἀφέληται τὴν νίκην αὐτοῦ, καθάπερ ἀφεί-λετο Μετέλλου Μόμμιος τὴν Κόρινθον· τὸδὲ τοῦ Νικίου παντάπασιν ἄτοπον καὶ δει-νόν. οὐ γὰρ ἐλπίδας οὐδὲ ῥᾳστώνην ἐχού-σης ἐξέστη τῷ ἐχθρῷ φιλοτιμίας καὶ ἀρ-χῆς, ἀλλὰ κίνδυνον ὑφορώμενος ἐν τῇστρατηγίᾳ μέγαν, ἠγάπησε τὸ καθ' αὑτὸνἐν ἀσφαλεῖ θέμενος προέσθαι τὸ κοινόν.καίτοι ὅ γε Θεμιστοκλῆς, ἵνα μὴ φαῦλοςἄνθρωπος ἐν τοῖς Περσικοῖς καὶ ἄφρωνστρατηγήσας ἀπολέσῃ τὴν πόλιν, ἀργυρίῳτῆς ἀρχῆς ἀπέστησεν αὐτόν, καὶ Κάτωνὅτε μάλισθ' ἑώρα πράγματα καὶ κινδύνουςἔχουσαν ὑπὲρ τῆς πόλεως τὴν δημαρχίανμετῆλθεν· ὁ δ' αὑτὸν ἐπὶ Μίνῳαν καὶ Κύ-θηρα καὶ Μηλίους τοὺς ταλαιπώρους φυ-λάττων στρατηγόν, εἰ <δὲ> δέοι μάχεσθαιΛακεδαιμονίοις, ἀποδυόμενος τὴν χλανίδακαὶ τῇ Κλέωνος ἀπειρίᾳ καὶ θρασύτητιναῦς καὶ ὅπλα καὶ ἄνδρας καὶ στρατηγίαν

170

ἐμπειρίας ἄκρας δεομένην παραδιδούς, οὐτὴν ἑαυτοῦ προΐεται δόξαν, ἀλλὰ τὴν τῆςπατρίδος ἀσφάλειαν καὶ σωτηρίαν. ὅθενὕστερον οὐχ ἑκὼν οὐδὲ βουλόμενος Συρα-κουσίοις πολεμεῖν ἠναγκάζετο, δοκῶν οὐλογισμῷ τοῦ συμφέροντος, ῥᾳστώνῃ δὲμᾶλλον καὶ μαλακίᾳ τὸ παρ' αὑτὸν ἀποστε-ρεῖν Σικελίας τὴν πόλιν. ἐκεῖνο μέντοι με-γάλης ἐπιεικείας σημεῖον, ὅτι δυσχεραίνο-ντα τὸ πολεμεῖν ἀεὶ καὶ φεύγοντα τὸ στρα-τηγεῖν οὐκ ἐπαύοντο χειροτονοῦντες ὡςἐμπειρότατον καὶ βέλτιστον· τῷ δὲ Κράσ-σῳ παρὰ πάντα τὸν χρόνον ἐφιεμένῳ στρα-τηγίας τυχεῖν οὐχ ὑπῆρξε, πλὴν ἐπὶ τὸνδουλικὸν πόλεμον ἐξ ἀνάγκης, Πομπηίουκαὶ Μετέλλου καὶ Λευκόλλων ἀμφοτέρωνἀπόντων, καίτοι τότε τιμωμένῳ μάλιστακαὶ δυναμένῳ πλεῖστον. ἀλλ' ὡς ἔοικε καὶτοῖς σπουδάζουσι περὶ αὐτὸν ἐδόκει κατὰτὸν κωμικὸνἀνὴρ

171

κέρατος. εἰώθεισαν δ' οἱ Ῥωμαῖοι τοὺς κυ-ρίττοντας τῶν βοῶν ὑπὲρ τοῦ φυλάττεσθαιτοὺς ἐντυγχάνοντας χόρτῳ περιελίττειν τὸκέρας.[8] Ἡ δὲ τῶν μονομάχων ἐπανάστασις καὶλεηλασία τῆς Ἰταλίας, ἣν οἱ πολλοὶ Σπαρ-τάκειον πόλεμον ὀνομάζουσιν, ἀρχὴν ἔλα-βεν ἐκ τοιαύτης αἰτίας. Λέντλου τινὸς Βα-τιάτου μονομάχους ἐν Καπύῃ τρέφοντος,ὧν οἱ πολλοὶ Γαλάται καὶ Θρᾷκες ἦσαν, ἐξαἰτιῶν οὐ πονηρῶν, ἀλλ' ἀδικίᾳ τοῦ πρια-μένου συνειρχθέντες ὑπ' ἀνάγκης ἐπὶ τῷμονομαχεῖν, ἐβουλεύσαντο μὲν διακόσιοιφεύγειν, γενομένης δὲ μηνύσεως οἱ προαι-σθόμενοι καὶ φθάσαντες ὀγδοήκοντα δυεῖνδέοντες ἔκ τινος ὀπτανείου κοπίδας ἀράμε-νοι καὶ ὀβελίσκους ἐξεπήδησαν. ἐντυχόντεςδὲ κατὰ τὴν ὁδὸν ἁμάξαις ὅπλα κομιζού-σαις μονομάχων εἰς ἑτέραν πόλιν, ἀφήρπα-σαν καὶ ὡπλίσαντο, καὶ τόπον τινὰ καρτε-ρὸν καταλαβόντες, ἡγεμόνας εἵλοντο τρεῖς,

96

λυμαθὴς καθ' ἱστορίαν γενέσθαι καί τι καὶφιλοσοφῆσαι, τοῖς Ἀριστοτέλους λόγοιςπροσθέμενος, ὧν διδάσκαλον εἶχενἈλέξανδρον, ἄνθρωπον εὐκολίας καὶπρᾳότητος ἀπόδειξιν διδόντα τὴν πρὸςΚράσσον συνήθειαν. οὐ γὰρ ἦν ἀποφήνα-σθαι ῥᾳδίως, πότερον προσῆλθεν αὐτῷ πε-νέστερος ἢ προσελθὼν ἐγένετο. μόνος δ'οὖν ἀεὶ τῶν φίλων αὐτῷ συναποδημῶν,στέγαστρον ἐλάμβανεν εἰς τὴν ὁδόν, καὶτοῦτ' ἐπανελθὼν ἀπῃτεῖτο. [φεῦ τῆς ὑπο-μονῆς, οὐδὲ τὴν πενίαν ὁ τλήμων ἀδιάφο-ρον ἡγούμενος.] ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὕστερον.[4] Ἐπεὶ δὲ Κίννας καὶ Μάριος κρατήσα-ντες εὐθὺς ἦσαν ἔνδηλοι κατιόντες οὐκ ἐπ'ἀγαθῷ τῆς πατρίδος, ἐπ' ἀναιρέσει δ' ἄντι-κρυς καὶ ὀλέθρῳ τῶν ἀρίστων, οἱ μὲν ἐγκα-ταληφθέντες ἀπέθνῃσκον, ὧν ἦν καὶ ὁ πα-τὴρ Κράσσου καὶ ὁ ἀδελφός, αὐτὸς δὲ νέοςὢν παντάπασι τὸ μὲν αὐτίκα δεινὸν ἐξέφυ-γε, πάντῃ δὲ περιβαλλόμενον ἑαυτὸν

85

αἰσθανόμενος καὶ κυνηγετούμενον ὑπὸ τῶντυράννων, τρεῖς φίλους ἀναλαβὼν καὶ θε-ράποντας δέκα, τάχει δ' ὑπερβάλλοντι χρη-σάμενος, εἰς Ἰβηρίαν ἔφυγε, γεγονὼςπάλαι στρατηγοῦντος αὐτόθι τοῦ πατρὸςκαὶ φίλους πεποιημένος. εὑρὼν δὲ πάνταςπεριδεεῖς καὶ τὴν ὠμότητα τοῦ Μαρίου κα-θάπερ ἐφεστῶτος αὐτοῖς τρέμοντας, οὐδενὶγενέσθαι φανερὸς ἐθάῤῥησεν, ἀλλ' ἐμβαλὼνεἰς ἀγροὺς παραλίους Οὐιβίου Πακιανοῦσπήλαιον ἔχοντας εὐμέγεθες ἀπέκρυψενἑαυτόν. πρὸς δὲ τὸν Οὐίβιον ἔπεμψεν ἕναδοῦλον ἀποπειρώμενος, ἤδη καὶ τῶν ἐφοδί-ων ὑπολιπόντων. ὁ δ' Οὐίβιος ἀκούσαςἥσθη τε σῳζομένῳ, καὶ πυθόμενος τὸπλῆθος τῶν σὺν αὐτῷ καὶ τὸν τόπον, αὐτὸςμὲν οὐκ ἦλθεν εἰς ὄψιν, τὸν δὲ τῶν χωρίωνἐπίτροπον προσαγαγὼν ἐγγὺς ἐκέλευσεκαθ' ἡμέραν δεῖπνον πεποιημένον κομίζειν,καὶ θέντα παρὰ τὴν πέτραν ἀπέρχεσθαισιωπῇ καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν μηδ' ἐξε-

86

τὴν Πομπηίου, τὴν Καίσαρος, τὴν Κράσ-σου -- Κάτωνος γὰρ ἡ δόξα μείζων ἦν τῆςδυνάμεως καὶ τὸ θαυμαζόμενον πλέον <ἢτὸ> ἰσχῦον -- , ἡ μὲν ἔμφρων καὶ καθε-στῶσα μερὶς ἐν τῇ πόλει Πομπήιον ἐθε-ράπευε, τὸ δ' ὀξὺ καὶ φερόμενον μετ' εὐχε-ρείας ταῖς Καίσαρος ἐλπίσιν ἐπηκολούθει,Κράσσος δὲ μέσος ὢν ἀμφοτέραις ἐχρῆτο,καὶ πλείστας μεταβολὰς ἐν τῇ πολιτείᾳ με-ταβαλλόμενος, οὔτε φίλος ἦν βέβαιος οὔτ'ἀνήκεστος ἐχθρός, ἀλλὰ ῥᾳδίως καὶ χάρι-τος καὶ ὀργῆς ἐξέπιπτεν ὑπὸ τοῦ συμφέρο-ντος, ὥστε πολλάκις μὲν ἀνθρώπων, πολ-λάκις δὲ νόμων ἐν ὀλίγῳ φανῆναι τῶναὐτῶν συνήγορος καὶ ἀντίδικος. ἴσχυε δὲκαὶ χάριτι καὶ φόβῳ, φόβῳ δ' οὐκ ἔλαττον.ὁ γοῦν πλεῖστα πράγματα παρασχὼν τοῖςκαθ' αὑτὸν ἄρχουσι [καὶ] δημαγωγός, Σι-κίννιος, πρὸς τὸν εἰπόντα, τί δὴ μόνον οὐσπαράσσει τὸν Κράσσον, ἀλλὰ παρίησιν,ἀπεκρίνατο χόρτον αὐτὸν ἔχειν ἐπὶ τοῦ

95