λόμενος, ὁμονοίας ἐθνῶν καὶ κοινωνίαςπόλεων καὶ συνεδρίου καὶ θεάτρου μίανφωνὴν ἀφιέντος ὡς οὐδενὸς ἄλλου τῶν κα-λῶν ἐραστής, πολέμῳ καὶ ἀγῶνι χρήσα-σθαι φανερῶς ἀθαρσὴς καὶ δύσελπις,κλέψαι δὲ πράγματα καὶ συσκευάσασθαικρύφα πόλεις καὶ τυράννους ἐπηβολώτα-τος. διὸ καὶ πολλὰ τῶν ἀνελπίστων κατορ-θώσας ἐν οἷς ἐτόλμησεν, οὐκ ἐλάττονα δο-κεῖ τῶν δυνατῶν ἐγκαταλιπεῖν δι'εὐλάβειαν. οὐ γὰρ μόνον ὡς ἔοικε θηρίωντινῶν ὄψεις, ἐνεργοὶ διὰ σκότους οὖσαι,μεθ' ἡμέραν ἀποτυφλοῦνται ξηρότητι καὶλεπτότητι τῆς περὶ τὸν ὀφθαλμὸν ὑγρότη-τος, μὴ φερούσης τὴν πρὸς τὸ φῶς σύγκρα-σιν, ἀλλὰ καὶ δεινότης τίς ἐστιν ἀνθρώπουκαὶ σύνεσις ἐν τοῖς ὑπαίθροις καὶ διακεκη-ρυγμένοις εὐτάρακτος φύσει, πρὸς δὲ τὰςἐπικρύφους καὶ λαθραίους ἀναθαρσοῦσαπράξεις. τὴν δὲ τοιαύτην ἀνωμαλίαν ἔνδειαλόγου φιλοσόφου περὶ τὰς εὐφυΐας ἀπερ-

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΑΡΑΤΟΣKAI

ΑΡΤΟΞΕΡΞΗΣ

1

Ἄρατον· ἀλλ' ὡς οὐδὲν ἦν ὄφελος ἐλέγχο-ντι, πράως καὶ σιωπῇ τὸ πάθος ὡς δή τινανόσον κοινὴν καὶ συνήθη νοσῶν διήντλει·πλὴν ἑνός γε τῶν συνήθων ἐν τῷ δωματίῳπαρόντος, ἀναπτύσας δίαιμον, ἰδόντοςἐκείνου καὶ θαυμάσαντος, "ταῦτα" εἶπεν "ὦΚεφάλων τἀπίχειρα τῆς βασιλικῆς φιλίας."[53] Οὕτω δ' αὐτοῦ τελευτήσαντος ἐνΑἰγίῳ, τὸ ἑπτακαιδέκατον στρατηγοῦντος,καὶ τῶν Ἀχαιῶν φιλοτιμουμένων ἐκεῖ γε-νέσθαι ταφὰς καὶ μνήματα πρέποντα τῷβίῳ τοῦ ἀνδρός, Σικυώνιοι συμφορὰνἐποιοῦντο μὴ παρ' αὐτοῖς τεθῆναι τὸσῶμα. καὶ τοὺς μὲν Ἀχαιοὺς ἔπεισανἐφιέναι, νόμου δ' ὄντος ἀρχαίου μηδέναθάπτεσθαι τειχῶν ἐντός, ἰσχυρᾶς τε τῷνόμῳ δεισιδαιμονίας προσούσης, ἔπεμψανεἰς Δελφοὺς ὑπὲρ τούτων ἐρησόμενοι τὴνΠυθίαν. ἡ δ' αὐτοῖς ἀναιρεῖ τὸν χρησμὸντόνδε·βουλεύῃ Σικυὼν ζωάγριον αἰὲν Ἀράτου

98

ἐν Κορίνθῳ, καὶ πολλοὺς ὑποδεχόμενος τὸνἌρατον ἐπάνω κατέκλινεν ἑαυτοῦ, καὶμετὰ μικρὸν αἰτήσας περιβόλαιον ἠρώτη-σεν, εἰ δοκεῖ κἀκείνῳ ψῦχος εἶναι, τοῦ δὲκαὶ πάνυ ῥιγοῦν φήσαντος, ἐκέλευσε προ-σχωρεῖν ἐγγυτέρω, καὶ δάπιδος κομισθεί-σης ἀμφοτέρους ὁμοῦ περιέβαλον οἱ πα-ῖδες, τότε δὴ τὸν Ἄρατον ἀναμνησθέντατῶν ἱερῶν ἐκείνων γέλως ἔλαβε, καὶ διηγε-ῖτο τῷ βασιλεῖ τὸ σημεῖον καὶ τὴν προα-γόρευσιν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐπράχθη χρόνοιςὕστερον.[44] Ἐν δὲ ταῖς Πηγαῖς δόντες καὶ λα-βόντες ὅρκους, εὐθὺς ἐβάδιζον ἐπὶ τοὺς πο-λεμίους. καὶ περὶ τὴν <Κορινθίων> πόλινἀγῶνες ἦσαν, εὖ πεφραγμένου τοῦ Κλεο-μένους καὶ τῶν Κορινθίων ἀμυνομένωνπροθύμως. ἐν τούτῳ δ' Ἀριστοτέλης ὁ Ἀρ-γεῖος φίλος ὢν Ἀράτου διαπέμπεται κρύφαπρὸς αὐτόν, ὡς ἀποστήσων τὴν πόλιν, εἰστρατιώτας ἐκεῖνος ἔχων ἔλθοι. τοῦ δ'

83

2

χον οὖσαν, ὁσάκις τύχοι κόσμου καὶ συ-ντάξεως ὁμοφρονούσης καὶ νοῦν ἔχοντοςἡγεμόνος, οἳ τῆς μὲν πάλαι τῶν Ἑλλήνωνἀκμῆς οὐδὲν ὡς εἰπεῖν μέρος ὄντες, ἐν δὲτῷ τότε μιᾶς ἀξιολόγου πόλεως σύμπαντεςὁμοῦ δύναμιν οὐκ ἔχοντες, εὐβουλίᾳ καὶὁμονοίᾳ, καὶ ὅτι τῷ πρώτῳ κατ' ἀρετὴνἐδύναντο μὴ φθονεῖν, ἀλλὰ πείθεσθαι καὶἀκολουθεῖν, οὐ μόνον αὑτοὺς ἐν μέσῳ πόλε-ων καὶ δυνάμεων τηλικούτων καὶ τυραννί-δων διεφύλαξαν ἐλευθέρους, ἀλλὰ καὶ τῶνἄλλων Ἑλλήνων ὡς πλείστους ἐλευθερο-ῦντες καὶ σῴζοντες διετέλουν.[10] Ἦν δ' Ἄρατος τῷ τρόπῳ πολιτικός,μεγαλόφρων, ἀκριβέστερος εἰς τὰ κοινὰμᾶλλον τῶν ἰδίων, πικρῶς μισοτύραννος,ἔχθρας ὅρῳ καὶ φιλίας ἀεὶ τῷ κοινῷ συμ-φέροντι χρώμενος. ὅθεν οὐχ οὕτως δοκεῖγεγονέναι φίλος ἀκριβής, ὡς ἐχθρὸςεὐγνώμων καὶ πρᾶος, ὑπὸ τῆς πολιτείαςἐπ' ἀμφότερα τῷ καιρῷ <συμ>μεταβαλ-

19

Ἀράτου φράσαντος τῷ Ἀντιγόνῳ καὶ μετὰχιλίων καὶ πεντακοσίων εἰς Ἐπίδαυρον ἐξἸσθμοῦ πλοίοις κομιζομένου κατὰ τάχος,οἱ μὲν Ἀργεῖοι προεξαναστάντες ἐπέθεντοτοῖς τοῦ Κλεομένους καὶ κατέκλεισαν εἰςτὴν ἀκρόπολιν, ὁ δὲ Κλεομένης πυθόμενοςταῦτα, καὶ δείσας μὴ κατασχόντες οἱ πο-λέμιοι τὸ Ἄργος ἀποκόψωσιν αὐτὸν τῆςοἴκαδε σωτηρίας, ἐκλιπὼν τὸν Ἀκροκόριν-θον ἔτι νυκτὸς ἐβοήθει. καὶ παρελθὼν μὲνεἰς Ἄργος ἔφθη καὶ τροπήν τινα τῶν πολε-μίων ἐποίησεν, ὀλίγῳ δ' ὕστερον Ἀράτουπροσφερομένου καὶ τοῦ βασιλέως ἐπιφαι-νομένου μετὰ τῆς δυνάμεως, ἀπεχώρησενεἰς Μαντίνειαν. ἐκ τούτου τοῖς μὲν Ἀχαιο-ῖς πάλιν αἱ πόλεις ἅπασαι προσεχώρησαν,Ἀντίγονος δὲ τὸν Ἀκροκόρινθον παρέλα-βεν, Ἄρατος δὲ στρατηγὸς αἱρεθεὶς ὑπ'Ἀργείων, ἔπεισεν αὐτοὺς Ἀντιγόνῳ τά τετῶν τυράννων καὶ τὰ τῶν προδοτῶν χρή-ματα δωρεὰν δοῦναι.

84

μειρακίου σώφρονος ἀνὴρ ἀσελγὴς καὶ τύ-ραννος ἐξώλης γενόμενος. τὸ δ' οὐκ ἦν ἄραμεταβολὴ φύσεως, ἀλλ' ἐπίδειξις ἐν ἀδείᾳκακίας, πολὺν χρόνον διὰ φόβον ἀγνοηθεί-σης.[52] Ὅτι γὰρ ἦν μεμειγμένον αἰσχύνῃ καὶφόβῳ τὸ πρὸς τὸν Ἄρατον αὐτοῦ πάθοςἀπ' ἀρχῆς συντεθραμμένον, ἐδήλωσεν οἷςἔπραξε περὶ αὐτόν. ἐπιθυμῶν γὰρ ἀνελεῖντὸν ἄνδρα, καὶ νομίζων οὐδ' ἂν ἐλεύθεροςἐκείνου ζῶντος εἶναι, μή τί γε τύραννος ἢβασιλεύς, βίᾳ μὲν οὐδὲν ἐπεχείρησε, Ταυ-ρίωνα δὲ τῶν στρατηγῶν τινα καὶ φίλωνἐκέλευσεν [ἐν] ἀδήλῳ τρόπῳ τοῦτο πρᾶξαι,μάλιστα διὰ φαρμάκων, αὐτοῦ μὴ πα-ρόντος. ὁ δὲ ποιησάμενος τὸν Ἄρατον συ-νήθη, φάρμακον αὐτῷ δίδωσιν, οὐκ ὀξὺ καὶσφοδρόν, ἀλλὰ τῶν θέρμας τε μαλακὰς τὸπρῶτον ἐν τῷ σώματι καὶ βῆχα κινούντωνἀμβλεῖαν, εἶθ' οὕτως κατὰ μικρὸν εἰςφθόαν περαινόντων. οὐ μὴν ἔλαθέ γε τὸν

97

ἐπὶ τῶν ἔμπροσθεν τυράννων οὐκ ἐλάττουςπεντακοσίων, οἷς μακρὰ μὲν ἡ πλάνη καὶὁμοῦ τι πεντηκονταετὴς ἐγεγόνει. κατελ-θόντες δ' οἱ πλεῖστοι πένητες, ὧν κύριοιπρότερον ἦσαν ἐπελαμβάνοντο, καὶ βαδίζο-ντες ἐπὶ τὰ χωρία καὶ τὰς οἰκίας δεινὴνἀπορίαν τῷ Ἀράτῳ παρεῖχον, ἐπιβουλευο-μένην μὲν ἔξωθεν καὶ φθονουμένην ὑπ'Ἀντιγόνου τὴν πόλιν ὁρῶντι διὰ τὴν ἐλευ-θερίαν, ταραττομένην δ' ὑφ' αὑτῆς καὶ στα-σιάζουσαν. ὅθεν ἐκ τῶν παρόντων ἄριστακρίνας προσέμειξεν αὐτὴν φέρων τοῖςἈχαιοῖς, καὶ Δωριεῖς ὄντες ὑπέδυσαν ἑκου-σίως ὄνομα καὶ πολιτείαν τὴν Ἀχαιῶν,οὔτ' ἀξίωμα λαμπρὸν οὔτε μεγάλην ἰσχὺνἐχόντων τότε. μικροπολῖται γὰρ ἦσαν οἱπολλοί, καὶ γῆν οὔτε χρηστὴν οὔτ' ἄφθονονἐκέκτηντο, καὶ θαλάττῃ προσῴκουν ἀλι-μένῳ, τὰ πολλὰ κατὰ ῥαχίας ἐκφερομένῃπρὸς τὴν ἤπειρον. ἀλλὰ μάλιστα δὴ διέδει-ξαν οὗτοι τὴν Ἑλληνικὴν ἀλκὴν ἀπρόσμα-

18

ΑΡΑΤΟΣ

[1] Παροιμίαν τινὰ παλαιὰν ὦ Πολύκρα-τες, δείσας μοι δοκεῖ τὸ δύσφημον αὐτῆς, ὁφιλόσοφος Χρύσιππος οὐχ ὃν ἔχει τρόπον,ἀλλ' ὡς αὐτὸς ᾤετο βέλτιον εἶναι, διατίθε-ται· τίς πατέρ' αἰνήσει, εἰ μὴ εὐδαίμονεςυἱοί; Διονυσόδωρος δ' ὁ Τροιζήνιος ἐλέγ-χων αὐτὸν ἀντεκτίθησι τὴν ἀληθινὴνοὕτως ἔχουσαν· τίς πατέρ' αἰνήσει, εἰ μὴκακοδαίμονες υἱοί; καί φησι τοὺς ἀφ'αὑτῶν οὐδενὸς ἀξίους ὄντας, ὑποδυομένουςδὲ προγόνων τινῶν ἀρετὰς καὶ πλεονάζο-ντας ἐν τοῖς ἐκείνων ἐπαίνοις, ὑπὸ τῆς πα-ροιμίας ἐπιστομίζεσθαι. ἀλλ' οἷς γε φύσει

3

[51] Ὁ δ' Ἄρατος ἀποῤῥέων ἤδη τῆςαὐλῆς καὶ κατὰ μικρὸν ἑαυτὸν ἀνακομι-ζόμενος ἐκ τῆς πρὸς τὸν Φίλιππον συνη-θείας, διαβαίνοντος εἰς Ἤπειρον αὐτοῦ καὶδεομένου συστρατεύειν, ἀπείπατο καὶ κα-τέμεινε, δεδιὼς ἀναπλησθῆναι δόξης πονη-ρᾶς ἀφ' ὧν ἐκεῖνος ἔπραττεν. ἐπεὶ δὲ τάςτε ναῦς ὑπὸ Ῥωμαίων ἀπολέσας αἴσχιστακαὶ ὅλως ἀποτυχὼν ταῖς πράξεσιν ἐπανῆλ-θεν εἰς Πελοπόννησον, καὶ τοὺς Μεσσηνί-ους αὖθις ἐπιχειρήσας φενακίζειν καὶ μὴλαθὼν ἠδίκει φανερῶς καὶ τὴν χώραναὐτῶν ἐπόρθει, παντάπασιν ὁ Ἄρατος ἀπε-στράφη καὶ διεβλήθη πρὸς αὐτόν, ἤδη καὶτῶν περὶ τὴν γυναικωνῖτιν ἀδικημάτωναἰσθόμενος, καὶ φέρων ἀνιαρῶς αὐτός,ἀποκρυπτόμενος δὲ τὸν υἱόν· εἰδέναι γὰρὑβρισμένον περιῆν, ἄλλο δ' οὐδέν, ἀμύνα-σθαι μὴ δυναμένῳ. μεγίστην γὰρ ὁ Φίλιπ-πος δοκεῖ καὶ παραλογωτάτην μεταβα-λέσθαι μεταβολήν, ἐξ ἡμέρου βασιλέως καὶ

96

Τὸν δ' Ἀριστόμαχον ἐν Κεγχρεαῖς στρε-βλώσαντες κατεπόντισαν, ἐφ' ᾧ καὶ μάλι-στα κακῶς ἤκουσεν ὁ Ἄρατος, ὡς ἄνθρω-πον οὐ πονηρόν, ἀλλὰ καὶ κεχρημένον ἐκεί-νῳ καὶ πεπεισμένον ἀφεῖναι τὴν ἀρχὴν καὶπροσαγαγεῖν τοῖς Ἀχαιοῖς τὴν πόλιν, ὅμωςπεριιδὼν παρανόμως ἀπολόμενον.[45] Ἤδη δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἐκείνῳ τὰςαἰτίας ἐπέφερον, οἷον ὅτε τὴν μὲν Κορινθί-ων πόλιν Ἀντιγόνῳ δωρεὰν ἔδωκαν ὥσπερκώμην τὴν τυχοῦσαν, τὸν Ὀρχομενὸν δὲσυνεχώρησαν αὐτῷ διαρπάσαντι φρουρὰνἐμβαλεῖν Μακεδονικήν, ἐψηφίσαντο δ'ἄλλῳ μὴ γράφειν βασιλεῖ μηδὲ πρεσβεύεινπρὸς ἄλλον ἄκοντος Ἀντιγόνου, τρέφειν δὲκαὶ μισθοδοτεῖν ἠναγκάζοντο τοὺς Μακε-δόνας, θυσίας δὲ καὶ πομπὰς καὶ ἀγῶναςἈντιγόνῳ συνετέλουν, ἀρξαμένων τῶνἈράτου πολιτῶν καὶ δεξαμένων τῇ πόλειτὸν Ἀντίγονον ὑπ' Ἀράτου ξενιζόμενον,ᾐτιῶντο πάντων ἐκεῖνον, ἀγνοοῦντες ὅτι

85

"τὸ γενναῖον ἐπιπρέπει ἐκ πατέρων" κατὰΠίνδαρον ὥσπερ σοί, πρὸς τὸ κάλλιστονἀφομοιοῦντι τῶν οἴκοθεν παραδειγμάτωντὸν βίον, εὔδαιμον ἂν εἴη τὸ μεμνῆσθαιτῶν ἀπὸ γένους ἀρίστων, ἀκούοντας περὶαὐτῶν ἀεί τι καὶ λέγοντας. οὐ γὰρ ἰδίωνἀπορίᾳ καλῶν ἐξαρτῶσιν ἀλλοτρίων ἐπαί-νων τὴν δόξαν, ἀλλὰ τοῖς ἐκείνων τὰ οἰκεῖασυνάπτοντες, ὡς καὶ τοῦ γένους καὶ τοῦβίου καθηγεμόνας εὐφημοῦσι. Διὸ κἀγὼτὸν Ἀράτου τοῦ σοῦ πολίτου καὶ προπάτο-ρος βίον, ὃν οὔτε τῇ δόξῃ τῇ περὶ σεαυτὸνοὔτε τῇ δυνάμει καταισχύνεις, ἀπέσταλκάσοι συγγραψάμενος, οὐχ ὡς οὐχὶ πάντωνἀκριβέστατά σοι μεμεληκὸς ἐξ ἀρχῆς ἐπί-στασθαι τὰς ἐκείνου πράξεις, ἀλλ' ὅπως οἱπαῖδές σου Πολυκράτης καὶ Πυθοκλῆςοἰκείοις παραδείγμασιν ἐντρέφωνται, τὰμὲν ἀκούοντες, τὰ δ' ἀναγινώσκοντες ἅπερ[οὖν] αὐτοὺς μιμεῖσθαι προσήκει· φιλαύτουγὰρ ἀνδρός, οὐ φιλοκάλου, πάντως ἀεὶ βέλ-

4

τας ἐπὶ τὴν ἐλευθερίαν.[9] Τότε δὲ πιστεύσαντες ἥκειν ἃ πάλαιπροσεδόκων, ὥρμησαν ἀθρόοι πρὸς τὰς θύ-ρας τοῦ τυράννου πῦρ ἐπιφέροντες. ἤρθη δὲφλὸξ μεγάλη καὶ καταφανὴς μέχρι Κορίν-θου τῆς οἰκίας ἀναφθείσης, ὥστε θαυμάσα-ντας τοὺς ἐν Κορίνθῳ παρὰ μικρὸν ὁρ-μῆσαι πρὸς τὴν βοήθειαν. ὁ μὲν οὖν Νικο-κλῆς ἔλαθε διά τινων ὑπονόμων ὑπεκδὺςκαὶ ἀποδρὰς ἐκ τῆς πόλεως, οἱ δὲ στρατι-ῶται καταπαύσαντες μετὰ τῶν Σικυωνίωντὸ πῦρ διήρπαζον τὴν οἰκίαν, καὶ οὔτεταῦτ' ἐκώλυσεν ὁ Ἄρατος, τά τε λοιπὰχρήματα τῶν τυράννων εἰς μέσον ἔθηκετοῖς πολίταις. ἀπέθανε δ' οὐδεὶς οὐδ'ἐτρώθη τὸ παράπαν τῶν ἐπελθόντων οὐδὲτῶν πολεμίων, ἀλλὰ καθαρὰν καὶ ἄθικτοναἵματος ἐμφυλίου τὴν πρᾶξιν ἡ τύχη διε-φύλαξε.Κατήγαγε δὲ φυγάδας, τοὺς μὲν ὑπὸ Νικο-κλέους ἐκπεπτωκότας ὀγδοήκοντα, τοὺς δ'

17

τὰς ἡνίας ἐκείνῳ παραδεδωκὼς καὶ τῇῥύμῃ τῆς βασιλικῆς ἐφελκόμενος ἐξουσίαςοὐδενὸς ἦν ἢ μόνης φωνῆς ἔτι κύριος, ἐπι-σφαλῆ τὴν παῤῥησίαν ἐχούσης. ἐπεὶ φανε-ρῶς γε πολλὰ τῶν πραττομένων ἐλύπει τὸνἌρατον, ὥσπερ τὸ περὶ τῶν εἰκόνων· ὁγὰρ Ἀντίγονος τὰς μὲν τῶν ἐν Ἄργει τυ-ράννων καταβεβλημένας ἀνέστησε, τὰς δὲτῶν ἑλόντων τὸν Ἀκροκόρινθον ἑστώσαςἀνέτρεψε, πλὴν μιᾶς τῆς ἐκείνου· καὶ πολ-λὰ περὶ τούτων δεηθεὶς ὁ Ἄρατος οὐκἔπεισεν. ἐδόκει δὲ καὶ τὰ περὶ Μαντίνειανοὐχ Ἑλληνικῶς διῳκῆσθαι τοῖς Ἀχαιοῖς.κρατήσαντες γὰρ αὐτῶν δι' Ἀντιγόνου,τοὺς μὲν ἐνδοξοτάτους καὶ πρώτουςἀπέκτειναν, τῶν δ' ἄλλων τοὺς μὲν ἀπέδο-ντο, τοὺς δ' εἰς Μακεδονίαν ἀπέστειλανπέδαις δεδεμένους, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκαςἠνδραποδίσαντο, τοῦ δὲ συναχθέντος ἀργυ-ρίου τὸ τρίτον αὐτοὶ διείλοντο, τὰς δὲ δύομοίρας ἔνειμαν τοῖς Μακεδόσι. καὶ ταῦτα

86

"πολλὰ μὲν" εἶπεν "ὦ Φίλιππε Κρητῶν ὄρηκαὶ μεγάλα, πολλαὶ δὲ Βοιωτῶν ἄκραι καὶΦωκέων ἐκπεφύκασι τῆς γῆς· εἰσὶ δέ πουπολλοὶ καὶ τῆς Ἀκαρνάνων, τοῦτο μὲν χερ-σαῖοι, τοῦτο δ' ἔναλοι τόποι, θαυμαστὰςὀχυρότητας ἔχοντες. ἀλλ' οὐδένα τούτωνκατείληφας, καὶ πάντες ἑκουσίως σοι ποιο-ῦσι τὸ προστασσόμενον. λῃσταὶ γὰρ ἐμφύ-ονται πέτραις καὶ κρημνῶν περιέχονται,βασιλεῖ δὲ πίστεως καὶ χάριτος ἰσχυρότε-ρον οὐδὲν οὐδ' ὀχυρώτερον. ταῦτά σοι τὸΚρητικὸν ἀνοίγει πέλαγος, ταῦτα τὴν Πε-λοπόννησον, ἀπὸ τούτων ὁρμώμενος σὺ το-σοῦτος ἡλικίαν τῶν μὲν ἡγεμών, τῶν δὲκύριος ἤδη καθέστηκας." ἔτι <δὲ> λέγο-ντος αὐτοῦ, τὰ μὲν σπλάγχνα τῷ μάντειπαρέδωκεν ὁ Φίλιππος, ἐκεῖνον δὲ τῆς χει-ρὸς ἐπισπασάμενος "δεῦρο τοίνυν" ἔφη"τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἴωμεν", ὥσπερ ἐκβεβια-σμένος ὑπ' αὐτοῦ καὶ τὴν πόλιν ἀφῃρη-μένος.

95

ἐλάμβανε, τῶν κλιμάκων κραδαινομένων,εἰ μὴ καθ' ἕνα καὶ σχολαίως ἀναβαίνοιεν· ἡδ' ὥρα κατήπειγεν, ἤδη φθεγγομένων ἀλε-κτρυόνων καὶ ὅσον οὔπω τῶν ἐξ ἀγροῦ τιφέρειν εἰωθότων πρὸς ἀγορὰν ἐπερχο-μένων. διὸ καὶ σπεύδων ὁ Ἄρατος ἀνέβαι-νε, τεσσαράκοντα τῶν πάντων ἀναβεβη-κότων πρὸ αὐτοῦ· καὶ προσδεξάμενος ἔτιτῶν κάτωθεν ὀλίγους, ἐπὶ τὴν οἰκίαν τοῦτυράννου καὶ τὸ στρατήγιον ἀνῆλθεν· ἐντα-ῦθα γὰρ οἱ μισθοφόροι παρενυκτέρευον.ἄφνω δ' ἐπιπεσὼν αὐτοῖς καὶ συλλαβὼνἅπαντας, οὐδένα δ' ἀποκτείνας, εὐθὺς διε-πέμπετο πρὸς τοὺς φίλους ἀνακαλούμενοςἕκαστον ἀπ' οἰκίας. καὶ συνδραμόντων πα-νταχόθεν, ἡμέρα μὲν ὑπέλαμπεν ἤδη καὶ τὸθέατρον ἦν ὄχλου μεστόν, ἔτι πρὸς τὴνἄδηλον αἰωρουμένων φήμην καὶ σαφὲςοὐδὲν εἰδότων ὑπὲρ τῶν πραττομένων,πρίν γε δὴ προελθὼν ὁ κῆρυξ εἶπεν, ὡςἌρατος ὁ Κλεινίου παρακαλεῖ τοὺς πολί-

16

τιστον <ἑαυτὸν> ἡγεῖσθαι.[2] Ἡ Σικυωνίων πόλις ἐπεὶ τὸ πρῶτον ἐκτῆς ἀκράτου καὶ Δωρικῆς ἀριστοκρατίαςὥσπερ ἁρμονίας συγχυθείσης εἰς στάσειςἐνέπεσε καὶ φιλοτιμίας δημαγωγῶν, οὐκἐπαύσατο νοσοῦσα καὶ ταραττομένη καὶτύραννον ἐκ τυράννου μεταβάλλουσα,μέχρι οὗ Κλέωνος ἀναιρεθέντος εἵλοντο Τι-μοκλείδαν ἄρχοντα καὶ Κλεινίαν, ἄνδραςἐνδόξους τὰ μάλιστα καὶ ἐν δυνάμει τῶνπολιτῶν ὄντας. ἤδη δέ τινα τῆς πολιτείαςκατάστασιν ἔχειν δοκούσης, Τιμοκλείδαςμὲν ἀπέθανεν, Ἀβαντίδας δ' ὁ Πασέου τυ-ραννίδα πράττων ἑαυτῷ τὸν Κλεινίανἀπέκτεινε, καὶ τῶν φίλων καὶ οἰκείων τοὺςμὲν ἐξέβαλε, τοὺς δ' ἀνεῖλεν· ἐζήτει δὲ καὶτὸν υἱὸν [αὐτοῦ] ἀνελεῖν Ἄρατον, ἑπταετῆκαταλελειμμένον. ἐν δὲ τῇ περὶ τὴν οἰκίανταραχῇ συνεκπεσὼν τοῖς φεύγουσιν ὁ παῖςκαὶ πλανώμενος ἐν τῇ πόλει περίφοβος καὶἀβοήθητος, κατὰ τύχην ἔλαθεν εἰς οἰκίαν

5

λὼν καὶ προῆγεν εἰς τὸν Ἰθωμάταν, τῷ τεΔιὶ θύσων καὶ θεωρήσων τὸν τόπον. ἔστιγὰρ οὐχ ἧττον εὐερκὴς τοῦ Ἀκροκορίνθου,καὶ λαβὼν φρουρὰν γίνεται χαλεπὸς καὶδυσεκβίαστος τοῖς παροικοῦσιν. ἀναβὰς δὲκαὶ θύσας, ὡς προσήνεγκεν αὐτῷ τὰσπλάγχνα τοῦ βοὸς ὁ μάντις, ἀμφοτέραιςταῖς χερσὶν ὑπολαβὼν ἐδείκνυε τῷ τ'Ἀράτῳ καὶ τῷ Φαρίῳ Δημητρίῳ, παρὰμέρος ἀποκλίνων εἰς ἑκάτερον καὶ πυνθα-νόμενος, τί καθορῶσιν ἐν τοῖς ἱεροῖς, κρα-τοῦντα τῆς ἄκρας αὐτὸν ἢ τοῖς Μεσσηνίοιςἀποδιδόντα. γελάσας οὖν ὁ Δημήτριος "εἰμὲν" ἔφη "μάντεως ἔχεις ψυχήν, ἀφήσειςτὸν τόπον· εἰ δὲ βασιλέως, ἀμφοτέρων τῶνκεράτων τὸν βοῦν καθέξεις", αἰνιττόμενοςτὴν Πελοπόννησον, ὡς, εἰ προσλάβοι τὸνἸθωμάταν τῷ Ἀκροκορίνθῳ, παντάπασινἐσομένην ὑποχείριον καὶ ταπεινήν. ὁ δ'Ἄρατος ἐπὶ πολὺ μὲν ἡσύχαζε, δεομένουδὲ τοῦ Φιλίππου τὸ φαινόμενον λέγειν,

94

μὲν ἔσχε τὸν τῆς ἀμύνης νόμον· καὶ γὰρ εἰδεινὸν ἄνδρας ὁμοφύλους καὶ συγγενεῖςοὕτω μεταχειρίσασθαι δι' ὀργήν, ἀλλ' ἐνἀνάγκαις γλυκὺ γίνεται καὶ τὸ σκληρόν,κατὰ Σιμωνίδην, ὥσπερ ἀλγοῦντι τῷ θυμῷκαὶ φλεγμαίνοντι θεραπείαν καὶ ἀναπλήρω-σιν προσφερόντων. τὰ δὲ μετὰ ταῦτα πρα-χθέντα περὶ τὴν πόλιν οὔτ' εἰς καλὴν οὔτ'εἰς ἀναγκαίαν ἔστι θέσθαι τῷ Ἀράτῳπρόφασιν. τῶν γὰρ Ἀχαιῶν τὴν πόλιν παρ'Ἀντιγόνου δωρεὰν λαβόντων καὶ κατοικί-ζειν ἐγνωκότων, αὐτὸς οἰκιστὴς αἱρεθεὶςκαὶ στρατηγὸς ὢν ἐψηφίσατο μηκέτι καλε-ῖν Μαντίνειαν, ἀλλ' Ἀντιγόνειαν, ὃ καὶμέχρι νῦν καλεῖται. καὶ δοκεῖ δι' ἐκεῖνον ἡμὲν "ἐρατεινὴ Μαντίνεια" παντάπασιν ἐξα-ληλίφθαι, διαμένει δ' ἡ πόλις ἐπώνυμοςτῶν ἀπολεσάντων καὶ ἀνελόντων τοὺς πο-λίτας.[46] Ἐκ τούτου Κλεομένης μὲν ἡττηθεὶςμάχῃ μεγάλῃ περὶ Σελλασίαν ἐξέλιπε τὴν

87

παρελθὼν γυναικός, ἀδελφῆς μὲν Ἀβαντί-δου, Προφάντῳ δὲ τῷ Κλεινίου ἀδελφῷ γε-γαμημένης, ὄνομα Σωσοῦς. αὕτη δὲ καὶ τὸἦθος οὖσα γενναία, καὶ σὺν θεῷ τινι τὸπαιδίον οἰομένη καταπεφευγέναι πρὸςαὐτήν, ἀπέκρυψεν ἔνδον, εἶτα νυκτὸς εἰςἌργος ὑπεξέπεμψεν.[3] Οὕτω δ' ἐκκλαπέντι τῷ Ἀράτῳ καὶδιαφυγόντι τὸν κίνδυνον, εὐθὺς μὲν ἐνεφύε-το καὶ συνηύξετο τὸ σφοδρὸν καὶ διάπυρονμῖσος ἐπὶ τοὺς τυράννους· τρεφόμενος δὲπαρὰ τοῖς ἐν Ἄργει ξένοις καὶ φίλοις πα-τρῴοις ἐλευθερίως, καὶ τὸ σῶμα βλα-στάνον ὁρῶν εἰς εὐεξίαν καὶ μέγεθος,ἐπέδωκεν ἑαυτὸν ἀσκήσει τῇ περὶ παλαί-στραν, ὥστε καὶ πένταθλον ἀγωνίσασθαικαὶ στεφάνων τυχεῖν. ἐπιφαίνεται δ' ἀμέλεικαὶ ταῖς εἰκόσιν ἀθλητική τις ἰδέα, καὶ τὸσυνετὸν τοῦ προσώπου καὶ βασιλικὸν οὐπαντάπασιν ἀρνεῖται τὴν ἀδηφαγίαν καὶ τὸσκαφεῖον. ὅθεν ἐνδεέστερον ἴσως ἢ πολιτι-

6

κύων μέγας ἐφρούρει θηρατικός. αὐτὸς μὲνοὖν οὐκ ᾔσθετο τὴν ἔφοδον, εἴτε φύσει νω-θὴς ὢν εἴτε μεθ' ἡμέραν κατάκοπος γεγο-νώς. τῶν δὲ τοῦ κηπουροῦ κυναρίων κάτω-θεν ἐκκαλουμένων αὐτόν, ὑπεφθέγγετο τυ-φλὸν καὶ ἄσημον τὸ πρῶτον, εἶτα μᾶλλονἐπέτεινε παρερχομένων· καὶ κατεῖχεν ἤδηπολὺς ὑλαγμὸς τὸ χωρίον, ὥστε τὸν πέρανφύλακα κραυγῇ μεγάλῃ πυνθάνεσθαι τοῦκυνηγοῦ, πρὸς τίνα τραχέως οὕτως ὁκύων ὑλακτεῖ, καὶ μή τι γίνεται καινότε-ρον. ὁ δ' ἀπὸ τοῦ πύργου <πρὸς> αὐτὸνἀντεφώνησε μηδὲν εἶναι δεινόν, ἀλλὰ τὸνκύνα πρὸς τὸ φῶς τῶν τειχοφυλάκων καὶτὸν ψόφον τῶν κωδώνων παρωξύνθαι. το-ῦτο μάλιστα τοὺς Ἀράτου στρατιώταςἐπέῤῥωσεν, οἰομένους τὸν κυνηγὸν ἐπικρύ-πτειν κοινωνοῦντα τῇ πράξει, εἶναι δὲ πολ-λοὺς καὶ ἄλλους ἐν τῇ πόλει τοὺς συνεργο-ῦντας. οὐ μὴν ἀλλὰ τῷ τείχει προσβα-λόντων, χαλεπὸς ἦν ὁ κίνδυνος καὶ μῆκος

15

Σπάρτην καὶ ἀπέπλευσεν εἰς Αἴγυπτον,Ἀντίγονος δὲ πάντα τὰ δίκαια καὶ φιλάν-θρωπα τῷ Ἀράτῳ πεποιηκὼς ἀνέζευξενεἰς Μακεδονίαν, κἀκεῖ νοσῶν ἤδη τὸνδιάδοχον τῆς βασιλείας Φίλιππον, οὔπωπάνυ μειράκιον ὄντα, πέμπων εἰς Πελοπόν-νησον Ἀράτῳ μάλιστα προσέχειν ἐκέλευσεκαὶ δι' ἐκείνου ταῖς πόλεσιν ἐντυχεῖν καὶγνωρισθῆναι τοῖς Ἀχαιοῖς. καὶ μέντοι καὶπαραλαβὼν αὐτὸν ὁ Ἄρατος οὕτως διέθη-κεν, ὥστε πολλῆς μὲν εὐνοίας πρὸς αὐτόν,πολλῆς δὲ πρὸς τὰς Ἑλληνικὰς πράξεις φι-λοτιμίας καὶ ὁρμῆς μεστὸν εἰς Μακεδονίανἀποστεῖλαι.[47] Τελευτήσαντος δ' Ἀντιγόνου, κατα-φρονήσαντες Αἰτωλοὶ τῶν Ἀχαιῶν διὰ τὴνῥᾳθυμίαν -- ἐθισθέντες γὰρ ἀλλοτρίαιςσῴζεσθαι χερσὶ καὶ τοῖς Μακεδόνωνὅπλοις αὑτοὺς ὑπεσταλκότες, ἐν ἀργίᾳπολλῇ καὶ ἀταξίᾳ διῆγον -- ἐπέθεντο τοῖςκατὰ Πελοπόννησον πράγμασι· καὶ τὴν

88

σιν. ἐκ δὲ τούτου θαῤῥήσαντες, οἱ μὲν ἄρ-χοντες ἐπελαμβάνοντο τῶν δημαγωγῶν,ἐκεῖνοι δὲ μετὰ τῶν πολλῶν ἐπελθόντεςτούς τ' ἄρχοντας ἀπέκτειναν καὶ τῶν ἄλ-λων ὀλίγον ἀπολείποντας διακοσίων.[50] Οὕτω δὲ δεινὸν ἔργον ἐξειργασμένουτοῦ Φιλίππου καὶ συγκρούοντος ἔτι μᾶλ-λον ἑαυτοῖς τοὺς Μεσσηνίους, ἐπελθὼν ὁἌρατος αὐτός τε δῆλος ἦν φέρων βαρέως,καὶ τὸν υἱὸν ἐπιτιμῶντα πικρῶς τῷ Φιλίπ-πῳ καὶ λοιδορούμενον οὐκ ἐκώλυσεν.ἐδόκει δ' ὁ νεανίσκος ἐρᾶν τοῦ Φιλίππου,καὶ τότε λέγων εἶπε πρὸς αὐτόν, ὡς οὐδὲκαλὸς ἔτι φαίνοιτο τὴν ὄψιν αὐτῷ τοιαῦταδράσας, ἀλλὰ πάντων αἴσχιστος. ὁ δὲ Φί-λιππος ἐκείνῳ μὲν οὐδὲν ἀντεῖπε, καίπερἐπίδοξος ὢν ὑπ' ὀργῆς καὶ πολλάκις ἐξυλα-κτήσας λέγοντος αὐτοῦ, τὸν δὲ πρεσβύτε-ρον, ὡς ἐνηνοχὼς πράως τὰ λεχθέντα καίτις ὢν μέτριος καὶ πολιτικὸς τὴν φύσιν,ἀνέστησεν ἐκ τοῦ θεάτρου τὴν δεξιὰν ἐμβα-

93

ντας προπέμψας, ὧν Ἔκδηλος ἡγεῖτο καὶΜνασίθεος, αὐτὸς ἐπηκολούθει σχολαίως,ἤδη τῶν κυναρίων εὐτόνως ὑλακτούντωνκαὶ συμπαρατρεχόντων τοῖς περὶ τὸν Ἔκ-δηλον. οὐ μὴν ἀλλὰ προσέμειξάν τε τῷ τεί-χει καὶ προσήρεισαν τὰς κλίμακας ἀσφα-λῶς. ἀναβαινόντων δὲ τῶν πρώτων, ὁ τὴνἑωθινὴν φυλακὴν παραδιδοὺς ἐφώδευεκώδωνι, καὶ φῶτα πολλὰ καὶ θόρυβος ἦντῶν ἐπιπορευομένων. οἱ δ' ὥσπερ εἶχοναὐτοῦ πτήξαντες ἐπὶ τῶν κλιμάκων, τού-τους μὲν οὐ χαλεπῶς ἔλαθον, ἄλλης δὲ φυ-λακῆς ἐναντίας ταύτῃ προσερχομένης εἰςτὸν ἔσχατον κίνδυνον ἦλθον. ὡς δὲ κἀκεί-νην διέφυγον παρελθοῦσαν, εὐθὺς ἀνέβαι-νον οἱ περὶ τὸν Μνασίθεον καὶ Ἔκδηλον,καὶ τὰς ἑκατέρωθεν ὁδοὺς τοῦ τείχους δια-λαβόντες, ἀπέστελλον Τέχνωνα πρὸς Ἄρα-τον ἐπείγεσθαι κελεύοντες.[8] Ἦν δ' οὐ πολὺ διάστημα ἀπὸ τοῦ κή-που πρὸς τὸ τεῖχος καὶ τὸν πύργον, ἐν ᾧ

14

κῷ προσῆκον ἦν ἀνδρὶ περὶ τὸν λόγονἐσπούδασε· καίτοι γέγονε[ναι] κομψότεροςεἰπεῖν ἢ δοκεῖ τισιν ἐκ τῶν ὑπομνημάτωνκρίνουσιν, ἃ παρέργως καὶ ὑπὸ χεῖρα διὰτῶν ἐπιτυχόντων ὀνομάτων ἁμιλλησάμε-νος κατέλιπε. Χρόνῳ δ' ὕστερον Ἀβαντίδανμὲν οἱ περὶ Δεινίαν καὶ Ἀριστοτέλη τὸνδιαλεκτικόν, εἰωθότα τοῖς λόγοις αὐτῶνκατ' ἀγορὰν σχολαζόντων ἑκάστοτε παρε-ῖναι καὶ συμφιλονικεῖν, ἐμβαλόντες εἰςτοιαύτην διατριβὴν καὶ κατασκευάσαντεςἐπιβουλὴν ἀνεῖλον, Πασέαν δὲ τὸν Ἀβαντί-δου πατέρα τὴν ἀρχὴν ὑπολαβόντα Νικο-κλῆς δολοφονήσας ἑαυτὸν ἀνέδειξε τύραν-νον. τοῦτον ἐμφερέστατον λέγουσι τὴν ὄψινΠεριάνδρῳ τῷ Κυψέλου γενέσθαι, καθάπερἈλκμαίωνι μὲν τῷ Ἀμφιάρεω τὸν ΠέρσηνὈρόντην, Ἕκτορι δὲ τὸν Λακεδαιμόνιοννεανίσκον, ὃν ἱστορεῖ Μυρσίλος ὑπὸ πλή-θους τῶν θεωμένων ὡς τοῦτ' ἔγνωσαν κα-ταπατηθῆναι.

7

[49] Ἐπεὶ δὲ τῆς τύχης εὐροούσης ἐπαι-ρόμενος τοῖς πράγμασι πολλὰς μὲν ἀνέφυεκαὶ μεγάλας ἐπιθυμίας, ἡ δ' ἔμφυτος κα-κία, τὸν παρὰ φύσιν σχηματισμὸν ἐκβιαζο-μένη καὶ ἀναδύουσα, κατὰ μικρὸν ἀπεγύ-μνου καὶ διέφαινεν αὐτοῦ τὸ ἦθος, πρῶτονμὲν ἰδίᾳ τὸν νεώτερον Ἄρατον ἠδίκει περὶτὴν γυναῖκα καὶ πολὺν χρόνον ἐλάνθανεν,ἐφέστιος ὢν καὶ ξενιζόμενος ὑπ' αὐτῶν·ἔπειτα πρὸς τὰς Ἑλληνικὰς ἐξετραχύνετοπολιτείας, καὶ φανερὸς ἦν ἤδη τὸν Ἄρατονἀποσειόμενος. ἀρχὴν δ' ὑποψίας τὰ Μεσ-σηνιακὰ παρέσχε. στασιασάντων γὰραὐτῶν, ὁ μὲν Ἄρατος ὑστέρει βοηθῶν, ὁ δὲΦίλιππος ἡμέρᾳ μιᾷ πρότερον ἐλθὼν εἰςτὴν πόλιν, εὐθὺς οἶστρόν τινα κατ' ἀλλή-λων ἐνέβαλε τοῖς ἀνθρώποις, ἰδίᾳ μὲν ἐρω-τῶν τοὺς στρατηγοὺς τῶν Μεσσηνίων, εἰνόμους κατὰ τῶν πολλῶν οὐκ ἔχουσιν, ἰδίᾳδὲ πάλιν τοὺς τῶν πολλῶν προεστῶτας, εἰχεῖρας κατὰ τῶν τυραννούντων οὐκ ἔχου-

92

μὲν Πατρέων καὶ Δυμαίων λεηλασίαν ὁδοῦπάρεργον ἐποιήσαντο, τὴν δὲ Μεσσήνηνἐμβαλόντες ἐπόρθουν. ἐφ' οἷς ὁ Ἄρατοςἀγανακτῶν, καὶ τὸν στρατηγοῦντα τότετῶν Ἀχαιῶν Τιμόξενον ὁρῶν ὀκνοῦντα καὶδιατρίβοντα τὸν χρόνον, ἤδη τῆς στρατηγί-ας αὐτῷ τελευτώσης, αὐτὸς ᾑρημένος ἄρ-χειν μετ' ἐκεῖνον προέλαβεν ἡμέραις πέντετὴν ἀρχὴν ἕνεκα τοῦ βοηθῆσαι Μεσσηνί-οις. καὶ συναγαγὼν τοὺς Ἀχαιούς, τοῖς τεσώμασιν ἀγυμνάστους ὄντας καὶ ταῖς δια-νοίαις ἐκλελυμένους πρὸς τὸν πόλεμον, ἡτ-τᾶται περὶ Καφύας· καὶ θυμικώτερονἐστρατηγηκέναι δόξας, οὕτως αὖ πάλινἀπημβλύνθη καὶ προήκατο τὰ πράγματακαὶ τὰς ἐλπίδας, ὥστε πολλάκις λαβὴντοὺς Αἰτωλοὺς παρασχόντας ἀνέχεσθαικαὶ περιορᾶν ὥσπερ κωμάζοντας ἐν τῇ Πε-λοποννήσῳ μετὰ πολλῆς ἀσελγείας καὶθρασύτητος. αὖθις οὖν τὰς χεῖρας ὀρέγο-ντες εἰς Μακεδονίαν, ἐπεσπῶντο καὶ κα-

89

[4] Τοῦ δὲ Νικοκλέους τέσσαρας μῆνας τυ-ραννοῦντος, ἐν οἷς πολλὰ κακὰ τὴν πόλινἐργασάμενος ἐκινδύνευεν ὑπ' Αἰτωλῶν ἐπι-βουλευομένην αὐτὴν ἀποβαλεῖν, ἤδη μει-ράκιον ὁ Ἄρατος ὢν ἀξίωμα λαμπρὸν εἶχεδι' εὐγένειαν καὶ φρόνημα, ὃ διέφαινεν οὐμικρὸν οὐδ' ἀργόν, ἐμβριθὲς δὲ καὶ παρ'ἡλικίαν ἀσφαλεστέρᾳ γνώμῃ κεκραμένον.ὅθεν οἵ τε φυγάδες μάλιστα τὸν νοῦν ἐκεί-νῳ προσεῖχον, ὅ τε Νικοκλῆς οὐκ ἠμέλειτῶν πραττομένων, ἀλλ' ἀδήλως ἀπεθεώρεικαὶ παρεφύλαττεν αὐτοῦ τὴν ὁρμήν, τόλ-μημα μὲν οὐδὲν τηλικοῦτον δεδιὼς οὐδ' ἔρ-γον οὐδὲν οὕτω παρακεκινδυνευμένον, ὑπο-πτεύων δὲ τοῖς βασιλεῦσιν αὐτὸν διαλέγε-σθαι φίλοις οὖσι καὶ ξένοις πατρῴοις. Καὶγὰρ ἀληθῶς ὁ Ἄρατος ἐπεχείρησε τὴνὁδὸν ἐκείνην βαδίζειν. ὡς δ' Ἀντίγονος μὲνὑπισχνούμενος ἠμέλει καὶ παρῆγε τὸνχρόνον, αἱ δ' ἀπ' Αἰγύπτου καὶ παρὰ Πτο-λεμαίου μακρὰν ἦσαν ἐλπίδες, ἔγνω δι'

8

χρώμενον."[7] Οἱ μὲν οὖν οὕτω παραλογισθέντεςἀπηλλάγησαν. ὁ δ' Ἄρατος εὐθὺς μετ' ἄρι-στον ἐξελθὼν καὶ συνάψας πρὸς τὸν Πολυ-γνώτου πύργον τοῖς στρατιώταις εἰς Νε-μέαν προῆγεν, ὅπου τὴν πρᾶξιν ἐξέφηνετοῖς πολλοῖς τότε πρῶτον, ὑποσχέσεις τεκαὶ παρακλήσεις ἐποιήσατο. καὶ σύνθημαπαραδοὺς Ἀπόλλωνα ὑπερδέξιον, προῆγενἐπὶ τὴν πόλιν, συμμέτρως τῇ περιφορᾷ τῆςσελήνης ἐπιταχύνων καὶ πάλιν ἀνιεὶς τὴνπορείαν, ὥστε τῷ μὲν φωτὶ χρῆσθαι καθ'ὁδόν, ἤδη δὲ δυομένης περὶ τὸν κῆπον εἶναιπλησίον τοῦ τείχους. ἐνταῦθα Καφισίαςἀπήντησεν αὐτῷ, τῶν μὲν κυναρίων οὐκρατήσας -- ἔφθη γὰρ ἀποπηδήσαντα -- ,τὸν δὲ κηπουρὸν ἐγκεκλεικώς. ἀθύμους δὲτοὺς πλείστους γενομένους καὶ κελεύονταςἀπαλλάττεσθαι παρεθάῤῥυνεν ὁ Ἄρατος,ὡς ἀπάξων ἂν οἱ κύνες ἄγαν ἐνοχλῶσιναὐτοῖς. ἅμα δὲ τοὺς τὰς κλίμακας φέρο-

13

τῆγον ἐπὶ τὰς Ἑλληνικὰς πράξεις τὸν Φί-λιππον, οὐχ ἥκιστα διὰ τὴν πρὸς τὸν Ἄρα-τον εὔνοιαν αὐτοῦ καὶ πίστιν ἐλπίζοντεςεὐκόλῳ περὶ πάντα χρήσεσθαι καὶ χειροή-θει.[48] Καὶ τότε πρῶτον Ἀπελλοῦ καὶ Μεγα-λέου καί τινων αὐλικῶν ἄλλων διαβαλ-λόντων τὸν Ἄρατον, ἀναπεισθεὶς ὁ βασιλε-ὺς καὶ συναρχαιρεσιάσας τοῖς ἀπὸ τῆς ἐνα-ντίας στάσεως, ἐσπούδασε τοὺς Ἀχαιοὺςἑλέσθαι στρατηγὸν Ἐπήρατον. ὡς δ' ἐκεί-νου μὲν καταφρονουμένου τελέως ὑπὸ τῶνἈχαιῶν, τοῦ δ' Ἀράτου παραμελοῦντος,ἐγίνετο τῶν χρησίμων οὐδέν, ἔγνω διαμαρ-τάνων τοῦ παντὸς ὁ Φίλιππος. καὶ ἀνα-κρουσάμενος αὖθις ἐπὶ τὸν Ἄρατον, ὅλοςἦν ἐκείνου, καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ πρόςτε δύναμιν καὶ πρὸς εὐδοξίαν ἐπιδιδόντων,ἐξήρτητο τοῦ ἀνδρός, ὡς δι' ἐκεῖνον εὐδο-κιμῶν καὶ αὐξόμενος· ἐδόκει τε πᾶσιν ὁἌρατος οὐ μόνον δημοκρατίας, ἀλλὰ καὶ

90

βασιλείας ἀγαθὸς εἶναι παιδαγωγός· ἡ γὰρπροαίρεσις αὐτοῦ καὶ τὸ ἦθος ὡς χρῶματαῖς πράξεσι τοῦ βασιλέως ἐπεφαίνετο. καὶγὰρ ἡ πρὸς Λακεδαιμονίους ἁμαρτόνταςμετριότης τοῦ νεανίσκου, καὶ ἡ πρὸςΚρῆτας ὁμιλία δι' ἧς ὅλην προσηγάγετοτὴν νῆσον ἡμέραις ὀλίγαις, ἥ τε πρὸςΑἰτωλοὺς στρατεία γενομένη θαυμαστῶςἐνεργός, εὐπειθείας μὲν τῷ Φιλίππῳδόξαν, εὐβουλίας δὲ τῷ Ἀράτῳ προσετίθει.καὶ διὰ ταῦτα μᾶλλον οἱ βασιλικοὶ φθονο-ῦντες, ὡς οὐδὲν ἐπέραινον κρύφα διαβάλλο-ντες, ἀναφανδὸν ἐλοιδοροῦντο καὶ προ-σέκρουον αὐτῷ παρὰ τοὺς πότους μετὰπολλῆς ἀσελγείας καὶ βωμολοχίας· ἅπαξδὲ καὶ λίθοις βάλλοντες ἀπιόντα εἰς τὴνσκηνὴν μετὰ τὸ δεῖπνον κατεδίωξαν. ἐφ'οἷς ὁ Φίλιππος ὀργισθείς, εὐθὺς μὲν αὐτο-ὺς ἐζημίωσεν εἴκοσι ταλάντοις, ὕστερον δὲλυμαίνεσθαι τὰ πράγματα καὶ ταράττεινδοκοῦντας ἀπέκτεινεν.

91

λύψαντες ἐφ' ἁμαξῶν προαπέστειλαν. ἐντούτῳ δὲ κατασκόπων τινῶν ἐν Ἄργει τοῦΝικοκλέους φανέντων καὶ περιιέναι λεγο-μένων ἀδήλως καὶ παραφυλάττειν τὸνἌρατον, ἅμ' ἡμέρᾳ προελθὼν καὶ φανερὸςὢν ἐν ἀγορᾷ διέτριβε μετὰ τῶν φίλων· εἶτ'ἀλειψάμενος ἐν τῷ γυμνασίῳ καὶ παραλα-βών τινας ἐκ τῆς παλαίστρας τῶν εἰω-θότων πίνειν καὶ ῥᾳθυμεῖν μετ' αὐτοῦ νεα-νίσκων ἀπῆγεν οἴκαδε· καὶ μετὰ μικρὸνἑωρᾶτο τῶν οἰκετῶν αὐτοῦ δι' ἀγορᾶς ὁμὲν στεφάνους φέρων, ὁ δὲ λαμπάδαςὠνούμενος, ὁ δὲ τοῖς εἰθισμένοις παρὰπότον ψάλλειν καὶ αὐλεῖν γυναίοις διαλε-γόμενος. ταῦτα δ' οἱ κατάσκοποι πάνθ'ὁρῶντες ἐξηπάτηντο καὶ πρὸς ἀλλήλουςἀναγελῶντες ἔλεγον· "οὐδὲν ἦν ἄρα τυράν-νου δειλότερον, εἰ καὶ Νικοκλῆς τηλικαύ-την πόλιν ἔχων καὶ τοσαύτην δύναμινὀῤῥωδεῖ μειράκιον εἰς ἡδονὰς καὶ πότουςμεθημερινοὺς τὰ τῆς φυγῆς ἐφόδια κατα-

12

αὑτοῦ καταλύειν τὸν τύραννον.[5] Πρώτοις δὲ κοινοῦται τὴν γνώμην Ἀρι-στομάχῳ καὶ Ἐκδήλῳ. τούτων ὁ μὲν ἐκΣικυῶνος ἦν φυγάς, ὁ δ' Ἔκδηλος Ἀρκὰςἐκ Μεγάλης πόλεως, ἀνὴρ φιλόσοφος καὶπρακτικός, Ἀρκεσιλάου τοῦ Ἀκαδημιακοῦγεγονὼς ἐν ἄστει συνήθης. δεξαμένων δὲτούτων προθύμως, διελέγετο τοῖς ἄλλοιςφυγάσιν, ὧν ὀλίγοι μὲν αἰσχυνθέντες ἐγκα-ταλιπεῖν τὴν ἐλπίδα μετεῖχον τῶν πραττο-μένων, οἱ δὲ πολλοὶ καὶ τὸν Ἄρατον ἐπει-ρῶντο κατακωλύειν ὡς ἀπειρίᾳ πραγ-μάτων θρασυνόμενον. βουλευομένου δ'αὐτοῦ χωρίον τι τῆς Σικυωνίας καταλαβε-ῖν, ὅθεν ὡρμημένος διαπολεμήσει πρὸς τὸντύραννον, ἧκεν εἰς Ἄργος ἀνὴρ Σικυώνιοςἐκ τῆς εἱρκτῆς ἀποδεδρακώς· ἦν δὲ τῶνφυγάδων ἑνὸς Ξενοκλέους ἀδελφός· καὶ τῷἈράτῳ προσαχθεὶς ὑπὸ τοῦ Ξενοκλέους,ἔλεγε τοῦ τείχους, καθ' ὃν ὑπερβὰς αὐτὸςἐσώθη τόπον, ἐντὸς μὲν ὀλίγου δεῖν ἐπίπε-

9

γὰρ αὐτοὺς τοὺς Κᾶρας ἀλεκτρυόνας οἱΠέρσαι διὰ τοὺς λόφους οἷς κοσμοῦσι τὰκράνη προσηγόρευον.[11] Ἡ δὲ Κτησίου διήγησις, ὡς ἐπιτε-μόντι πολλὰ συντόμως ἀπαγγεῖλαι, τοιαύ-τη τίς ἐστι. Κῦρος ἀποκτείνας Ἀρταγέρ-σην ἤλαυνεν εἰς αὐτὸν βασιλέα τὸν ἵππον,καὶ αὐτὸς εἰς ἐκεῖνον, ἀμφότεροι σιωπῇ.φθάνει δὲ βαλὼν Ἀριαῖος ὁ Κύρου φίλοςβασιλέα, καὶ οὐκ ἔτρωσε. βασιλεὺς δ' ἀφε-ὶς τὸ δόρυ Κύρου μὲν οὐκ ἔτυχε, Σατιφέρ-νην δὲ πιστὸν ἄνδρα Κύρῳ καὶ γενναῖονἔβαλε καὶ κατέκτεινε. Κῦρος δ' ἐπ' αὐτὸνἐξακοντίσας διὰ τοῦ θώρακος ἔτρωσε τὸστῆθος, ὅσον ἐνδῦναι δύο δακτύλους τὸἀκόντιον, πεσεῖν δ' αὐτὸν ὑπὸ τῆς πληγῆςἀπὸ τοῦ ἵππου. φυγῆς δὲ καὶ ταραχῆς τῶνπερὶ αὐτὸν γενομένης, ὁ μὲν ἀναστὰς μετ'ὀλίγων, ἐν οἷς καὶ Κτησίας ἦν, λόφον τινὰπλησίον καταλαβὼν ἡσύχαζε· Κῦρον δὲτοῖς πολεμίοις ἐνειλούμενον ὁ ἵππος ἐξέφε-

120

τον αὐτῷ, καίπερ ὄντι νέῳ καὶ ἀνθοῦντι,μὴ συμφοράν, ἀλλ' ἀπόλυσιν κακῶν καὶσωτηρίαν γενέσθαι.Δίκας γε μὴν ὁ Φίλιππος οὐ μεμπτὰς Διὶξενίῳ καὶ φιλίῳ τῆς ἀνοσιουργίας ταύτηςτίνων διετέλεσε. καταπολεμηθεὶς μὲν γὰρὑπὸ Ῥωμαίων, ἐπέτρεψεν ἐκείνοις τὰ καθ'αὑτόν, ἐκπεσὼν δὲ τῆς ἄλλης ἀρχῆς καὶτὰς ναῦς πλὴν πέντε πάσας προέμενος καὶχίλια προσεκτείσειν ὁμολογήσας τάλαντακαὶ τὸν υἱὸν ὁμηρεύσοντα παραδούς, δι'οἶκτον ἔτυχε Μακεδονίας καὶ τῶν συντε-λούντων. ἀποκτείνων δ' ἀεὶ τοὺς ἀρίστουςκαὶ συγγενεστάτους, φρίκης ἐνέπλησε καὶμίσους ὅλην τὴν βασιλείαν πρὸς αὑτόν. ἓνδὲ μόνον ἐν τοσούτοις κακοῖς εὐτύχημακτησάμενος, υἱὸν ἀρετῇ διαφέροντα, το-ῦτον φθόνῳ καὶ ζηλοτυπίᾳ τῆς παρὰ Ῥω-μαίοις τιμῆς ἀνεῖλε, Περσεῖ δὲ θατέρῳ τὴνἀρχὴν παρέδωκεν, ὃν οὐ γνήσιον, ἀλλ'ὑπόβλητον εἶναί φασιν, ἐκ Γναθαινίου τινὸς

101

δον εἶναι, προσπεφυκότα χωρίοις πετρώδε-σι καὶ ὑψηλοῖς, τὸ δ' ἔξωθεν ὕψος ὑπὸ κλι-μάκων οὐ πάνυ ἀνέφικτον. ὡς δὲ ταῦτ'ἤκουσεν ὁ Ἄρατος, ἐκπέμπει μετὰ τοῦ Ξε-νοκλέους οἰκέτας ἰδίους δύο Σεύθαν τε καὶΤέχνωνα κατασκεψομένους τὸ τεῖχος,ἐγνωκὼς εἰ δύναιτο κρύφα καὶ πρὸς ἕνακίνδυνον ὀξέως τὸ πᾶν ἀναῤῥῖψαι μᾶλλον ἢμακρῷ πολέμῳ καὶ φανεροῖς ἀγῶσινἰδιώτης ἀντικαθίστασθαι πρὸς τύραννον.ὡς δ' ἐπανῆλθον οἱ περὶ τὸν Ξενοκλέα, τοῦμὲν τείχους εἰληφότες μέτρα καὶ τοῦτόπου τὴν φύσιν ἀπαγγέλλοντες οὐκ ἄπο-ρον οὐδὲ χαλεπήν, τὸ δὲ λαθεῖν προσελ-θόντας ἐργῶδες εἶναι φάσκοντες ὑπὸ κη-πουροῦ τινος κυναρίων, μικρῶν μέν,ἐκτόπως δὲ μαχίμων καὶ ἀπαρηγορήτων,εὐθὺς ἐνίστατο τὴν πρᾶξιν.[6] Ἡ μὲν οὖν τῶν ὅπλων παρασκευὴ συ-νήθης ἦν, πάντων ὡς ἔπος εἰπεῖν τότε κλω-πείαις χρωμένων καὶ καταδρομαῖς ἐπ' ἀλ-

10

λήλους· τὰς δὲ κλίμακας Εὐφράνωρ ὁ μη-χανοποιὸς ἀναφανδὸν ἐπήξατο, τῆς τέχνηςαὐτῷ τὸ ἀνύποπτον διδούσης, ἐπεὶ καὶαὐτὸς ἦν τῶν φυγάδων. ἄνδρας δ' αὐτῷτῶν μὲν ἐν Ἄργει φίλων ἕκαστος ἐξ ὀλί-γων δέκα παρέσχεν, αὐτὸς δὲ τῶν ἰδίωνοἰκετῶν τριάκοντα καθώπλισεν. ἐμισθώσα-το δὲ καὶ διὰ Πρώτου <καὶ> Ξενοφίλουτῶν ἀρχικλώπων οὐ πολλοὺς στρατιώτας,οἷς διεδόθη λόγος ὡς ἐπὶ τὰς ἵππους τὰςβασιλικὰς εἰς τὴν Σικυωνίαν ἔξοδος ἔσοι-το. καὶ προεπέμφθησαν οἱ πολλοὶ σπο-ράδες ἐπὶ τὸν Πολυγνώτου πύργον, ἐκεῖκελευσθέντες περιμεῖναι. προεπέμφθη δὲκαὶ Καφισίας ὑπ' αὐτοῦ μετὰ τεσσάρωνἄλλων εὔζωνος, οὓς ἔδει πρὸς τὸν κηπου-ρὸν ἀφικέσθαι σκοταίους, φάσκοντας ὁδοι-πόρους εἶναι, καὶ καταυλισαμένους αὐτόντε συγκλεῖσαι καὶ τοὺς κύνας· οὐ γὰρ ἦνἄλλῃ παρελθεῖν. τὰς δὲ κλίμακας διαλυτὰςοὔσας ἐμβαλόντες εἰς ἀχάνας καὶ κατακα-

11

ἀκεστρίας γενόμενον. τοῦτον Αἰμίλιοςἐθριάμβευσε· καὶ κατέστρεψεν ἐνταῦθα τῆςἈντιγονικῆς βασιλείας ἡ διαδοχή. τὸ δ'Ἀράτου γένος ἔν τε <τῇ> Σικυῶνι καὶ τῇΠελλήνῃ διέμεινε καθ' ἡμᾶς.

102

[10] Φησὶν οὖν ὁ μὲν Δείνων, ὅτι τοῦ Ἀρ-ταγέρσου πεσόντος εἰσελάσας βιαίως ὁΚῦρος εἰς τοὺς προτεταγμένους τοῦ βασι-λέως κατέτρωσεν αὐτοῦ τὸν ἵππον, ὁ δ'ἀπερρύη· Τιριβάζου δ' ἀναβαλόντος αὐτὸνἐπ' ἄλλον ἵππον ταχὺ καὶ εἰπόντος "ὦ βα-σιλεῦ, μέμνησο τῆς ἡμέρας ταύτης· οὐ γὰρἀξία λήθης ἐστί", πάλιν ὁ Κῦρος ἐνσείσαςτῷ ἵππῳ κατέβαλε τὸν Ἀρτοξέρξην. πρὸςδὲ τὴν τρίτην ἐπέλασιν δυσανασχετήσας ὁβασιλεὺς καὶ εἰπὼν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςβέλτιόν ἐστι μὴ ζῆν, ἀντεξήλαυνε τῷΚύρῳ, προπετῶς καὶ ἀπερισκέπτως εἰςἐναντία βέλη φερομένῳ. καὶ βάλλει μὲναὐτὸς ἀκοντίῳ, βάλλουσι δ' οἱ περὶ αὐτόν.πίπτει δ' ὁ Κῦρος, ὡς μὲν ἔνιοι λέγουσι,πληγεὶς ὑπὸ τοῦ βασιλέως, ὡς δ' ἕτεροί τι-νες, Καρὸς ἀνθρώπου πατάξαντος, ᾧ γέραςἔδωκε τῆς πράξεως ταύτης ὁ βασιλεὺς ἀλε-κτρυόνα χρυσοῦν ἐπὶ δόρατος ἀεὶ πρὸ τῆςτάξεως ἐν ταῖς στρατείαις κομίζειν· καὶ

119

θεν ἤδη, τὰ δ' ἄνωθεν ἀπὸ τῆς ἄκρας πε-ριέλαμπε, καὶ κραυγὴ συνεῤῥήγνυτο πα-νταχόθεν ἄσημος.[22] Ἐν τούτῳ δ' ὁ μὲν Ἄρατος ἐμφὺς τῇπορείᾳ παρὰ τὸ κρημνῶδες ἡμιλλᾶτο, βρα-δέως καὶ ταλαιπώρως τὸ πρῶτον, οὐ κατα-κρατῶν, ἀλλ' ἀποπλανώμενος τοῦ τρίβουπαντάπασιν ἐνδεδυκότος καὶ περισκιαζο-μένου ταῖς τραχύτησι, καὶ διὰ [τῶν] πολ-λῶν ἑλιγμῶν καὶ παραβολῶν περαίνοντοςπρὸς τὸ τεῖχος. εἶτα θαυμάσιον οἷον ἡ σε-λήνη λέγεται διαστέλλουσα τὰ νέφη καὶὑπολάμπουσα τῆς ὁδοῦ τὸ χαλεπώτατονσαφηνίζειν, ἕως ἥψατο τοῦ τείχους καθ' ὃνἔδει τόπον· ἐκεῖ δὲ πάλιν συνεσκίασε καὶἀπέκρυψε νεφῶν συνελθόντων. οἱ δὲ περὶτὰς πύλας ἔξω περὶ τὸ Ἡραῖον ἀπολει-φθέντες τοῦ Ἀράτου στρατιῶται τρια-κόσιοι τὸ πλῆθος ὄντες, ὥς ποτε παρει-σέπεσον εἰς τὴν πόλιν θορύβου τε παντοδα-ποῦ καὶ φώτων γέμουσαν, οὐ δυνηθέντες

40

γάζεται, τὴν ἀρετὴν ὥσπερ καρπὸν αὐτο-φυῆ καὶ ἀγεώργητον ἐκφερούσας δίχα τῆςἐπιστήμης. ταῦτα μὲν οὖν ἐξεταζέσθω τοῖςπαραδείγμασιν.[11] Ὁ δ' Ἄρατος ἐπεὶ κατέμειξε τοῖςἈχαιοῖς ἑαυτὸν καὶ τὴν πόλιν, ἐν τοῖς ἱπ-πεῦσι στρατευόμενος ἠγαπᾶτο δι' εὐπεί-θειαν ὑπὸ τῶν ἀρχόντων, ὅτι καίπερ συμ-βολὰς τῷ κοινῷ μεγάλας δεδωκὼς τὴνἑαυτοῦ δόξαν καὶ τὴν τῆς πατρίδος δύνα-μιν, ὡς ἑνὶ τῶν ἐπιτυχόντων χρῆσθαι πα-ρεῖχεν αὑτῷ τὸν ἀεὶ στρατηγοῦντα τῶνἈχαιῶν, εἴτε Δυμαῖος εἴτε Τριταιεὺς εἴτεμικροτέρας τινὸς ὢν τύχοι πόλεως. ἧκε δ'αὐτῷ καὶ χρημάτων δωρεὰ παρὰ τοῦ βασι-λέως πέντε καὶ εἴκοσι τάλαντα. ταῦτ' ἔλα-βε μὲν ὁ Ἄρατος, λαβὼν δὲ τοῖς ἑαυτοῦπολίταις ἐπέδωκεν ἀπορουμένοις εἴς τετἆλλα καὶ λύτρωσιν αἰχμαλώτων.[12] Ἐπεὶ δ' οἱ φυγάδες ἦσαν ἀπαρηγόρη-τοι τοῖς ἔχουσι τὰς κτήσεις ἐνοχλοῦντες, ἥ

21

μὲν Ἕλληνας ἔρχῃ κακὴν ὁδὸν ἄγων ἐπὶτὰ Περσῶν ἀγαθά, δεσπότην δὲ σεαυτοῦκαὶ ἀδελφὸν ἐλπίζων ἀναιρήσειν, ὃς σοῦμυριάκις μυρίους δούλους ἔχει κρείσσονας.αὐτίκα δὲ πειράσῃ· πρότερον γὰρ ἀπολεῖςἐνταῦθα τὴν σεαυτοῦ κεφαλὴν ἢ θεάσασθαιτὸ βασιλέως πρόσωπον." ταῦτ' εἰπὼν ἐξη-κόντισεν ἐπ' αὐτόν. ὁ δὲ θώραξ στερεῶςἀντέσχε, καὶ οὐκ ἐτρώθη μὲν ὁ Κῦρος,ἐκραδάνθη δὲ τῆς πληγῆς ἰσχυρᾶς προσπε-σούσης. ἀποστρέψαντος δὲ τὸν ἵππον τοῦἈρταγέρσου, βαλὼν ὁ Κῦρος ἔτυχε καὶ δι-ήλασε παρὰ τὴν κλεῖδα διὰ τοῦ τραχήλουτὴν αἰχμήν. Τὸν μὲν οὖν Ἀρταγέρσην ἀπο-θανεῖν ὑπὸ Κύρου σχεδὸν ἅπαντες ὁμολο-γοῦσι· περὶ δὲ τῆς αὐτοῦ Κύρου τελευτῆςἐπεὶ Ξενοφῶν ἁπλῶς καὶ συντόμως, ἅτε δὴμὴ παρὼν αὐτός, εἶπεν, οὐδὲν ἴσως κωλύειτὰ Δείνωνος ἰδίᾳ καὶ πάλιν τὰ Κτησίουδιελθεῖν.

118

ΑΡΤΟΞΕΡΞΗΣ

[1] Ὁ μὲν πρῶτος Ἀρτοξέρξης, τῶν ἐνΠέρσαις βασιλέων πραότητι καὶ μεγαλο-ψυχίᾳ πρωτεύσας, Μακρόχειρ ἐπεκαλεῖτο,τὴν δεξιὰν μείζονα τῆς ἑτέρας ἔχων, Ξέρ-ξου δ' ἦν υἱός· ὁ δὲ δεύτερος, περὶ οὗ τάδεγράφεται, Μνήμων ἐπικληθείς, ἐκ θυγα-τρὸς ἦν ἐκείνου. Δαρείου γὰρ καὶ Παρυ-σάτιδος παῖδες ἐγένοντο τέσσαρες, πρε-σβύτατος μὲν Ἀρτοξέρξης, μετ' ἐκεῖνον δὲΚῦρος, νεώτεροι δὲ τούτων Ὀστάνης καὶὈξάθρης. ὁ μὲν οὖν Κῦρος ἀπὸ Κύρου τοῦπαλαιοῦ τοὔνομα ἔσχεν, ἐκείνῳ δ' ἀπὸ τοῦἡλίου γενέσθαι φασί· Κῦρον γὰρ καλεῖν

103

τε πόλις ἐκινδύνευεν ἀνάστατος γενέσθαι,μίαν ὁρῶν ἐλπίδα τὴν Πτολεμαίου φιλαν-θρωπίαν, ὥρμησεν ἐκπλεῦσαι καὶ δεηθῆναιτοῦ βασιλέως, ὅπως αὐτῷ χρήματα συμ-βάληται πρὸς τὰς διαλύσεις. ἀνήχθη μὲνοὖν ἀπὸ Μεθώνης ὑπὲρ Μαλέας, ὡς τῷ διὰπόρου δρόμῳ χρησόμενος. πρὸς δὲ μέγαπνεῦμα καὶ πολλὴν θάλασσαν ἐκ πελάγουςκατιοῦσαν ἐνδόντος τοῦ κυβερνήτου, παρα-φερόμενος μόλις ἥψατο τῆς Ὑδρίας πολε-μίας οὔσης· ἐκρατεῖτο γὰρ ὑπ' Ἀντιγόνουκαὶ φυλακὴν εἶχεν· ἣν φθάσας ἀπέβη, καὶτὴν ναῦν καταλιπὼν ἀπεχώρησε μακρὰνἀπὸ θαλάσσης, ἔχων ἕνα τῶν φίλων σὺναὑτῷ Τιμάνθη, καὶ καταβαλόντες ἑαυτοὺςεἴς τινα τόπον ὕλης γέμοντα χαλεπῶς ἐνυ-κτέρευον. ὀλίγῳ δ' ὕστερον ὁ φρούραρχοςἐπελθὼν καὶ ζητῶν τὸν Ἄρατον, ὑπὸ τῶνθεραπόντων ἐξηπατήθη τῶν ἐκείνου, δεδι-δαγμένων λέγειν ὡς εὐθὺς ἀποδρὰς εἰςΕὔβοιαν ἐξέπλευσε. τὰ μέντοι κομιζόμενα

22

μετ' αὐτοῦ φύλακας. ἅμα δ' αἵ τε κλίμακεςπροσετίθεντο, καὶ κατὰ σπουδὴν ὁ Ἄρατοςὑπερβιβάσας ἑκατὸν ἄνδρας, τοὺς δ' ἄλ-λους ἕπεσθαι κελεύσας ὡς ἂν δύνωνταιτάχιστα, τὰς κλίμακας ἀνασπάσας ἐχώρειδιὰ τῆς πόλεως μετὰ τῶν ἑκατὸν ἐπὶ τὴνἄκραν, ἤδη περιχαρὴς διὰ τὸ λανθάνειν ὡςκατορθῶν. καί πως ἔτι πρόσωθεν αὐτοῖςἀπήντα σὺν φωτὶ φυλακὴ τεσσάρων ἀν-δρῶν οὐ καθορωμένοις· ἔτι γὰρ ἦσαν ἐν τῷσκιαζομένῳ τῆς σελήνης, ἐκείνους δὲ προ-σιόντας ἐξ ἐναντίας καθορῶσι. μικρὸν οὖνὑποστείλας τειχίοις τισὶ καὶ οἰκοπέδοις,ἐνέδραν ἐπὶ τοὺς ἄνδρας καθίζει· καὶ τρεῖςμὲν αὐτῶν ἐμπεσόντες ἀποθνῄσκουσιν, ὁδὲ τέταρτος πληγεὶς ξίφει τὴν κεφαλήν,ἔφυγε βοῶν ἔνδον εἶναι τοὺς πολεμίους.καὶ μετὰ μικρὸν αἵ τε σάλπιγγες ἐπεσή-μαινον, ἥ τε πόλις ἐξανίστατο πρὸς τὰ γι-νόμενα, πλήρεις τ' ἦσαν οἱ [τε] στενωποὶδιαθεόντων, καὶ φῶτα πολλὰ τὰ μὲν κάτω-

39

Πέρσας τὸν ἥλιον. ὁ δ' Ἀρτοξέρξης Ἀρσί-κας πρότερον ἐκαλεῖτο· καίτοι Δείνων φη-σὶν ὅτι Ὀάρσης· ἀλλὰ τὸν Κτησίαν, εἰ καὶτἆλλα μύθων ἀπιθάνων καὶ παραφόρων ἐμ-βέβληκεν εἰς τὰ βιβλία παντοδαπὴν πυλαί-αν, οὐκ εἰκός ἐστιν ἀγνοεῖν τοὔνομα τοῦβασιλέως, παρ' ᾧ διέτριβε θεραπεύωναὐτὸν καὶ γυναῖκα καὶ μητέρα καὶ παῖδας.[2] Ὁ μὲν οὖν Κῦρος ἔντονόν τι καὶ σφο-δρὸν εὐθὺς ἐκ πρώτης ἡλικίας εἶχεν, ἅτε-ρος δὲ πραότερος ἐδόκει περὶ πάντα καὶταῖς ὁρμαῖς φύσει μαλακώτερος εἶναι. γυ-ναῖκα δὲ καλὴν καὶ ἀγαθὴν ἔλαβε μὲν τῶνγονέων κελευόντων, ἐφύλαξε δὲ κω-λυόντων. τὸν γὰρ ἀδελφὸν αὐτῆς ἀποκτεί-νας ὁ βασιλεὺς ἐβουλεύετο κἀκείνην ἀνελε-ῖν· ὁ δ' Ἀρσίκας τῆς μητρὸς ἱκέτης γενόμε-νος καὶ πολλὰ κατακλαύσας, μόλις ἔπεισεμήτ' ἀποκτεῖναι μήτ' αὐτοῦ διαστῆσαι τὴνἄνθρωπον. ἡ δὲ μήτηρ ὑπῆρχε τὸν Κῦρονμᾶλλον φιλοῦσα καὶ βουλομένη βασιλεύειν

104

θράσος αἰτιατέον ὡς τὰ πράγματα καὶΚῦρον ἀπολέσασαν. εἰ γὰρ αὐτὸς ἐσκόπειβασιλεύς, ὅπου τάξας τοὺς Ἕλληνας ἀβλα-βεστάτοις χρήσεται πολεμίοις, οὐκ ἂνἑτέραν ἐξεῦρεν ἢ τὴν ἀπωτάτω χώραν ἑαυ-τοῦ καὶ τῶν περὶ ἑαυτόν, ἀφ' ἧς οὔτε νικη-θεὶς αὐτὸς ᾔσθετο καὶ Κῦρος ἔφθη κατακο-πεὶς ἢ χρησάμενός τι τῇ Κλεάρχου νίκῃ.καίτοι Κῦρος τὸ συμφέρον οὐκ ἠγνόησεν,ἀλλ' ἐκεῖ Κλέαρχον ἐκέλευε τάττεσθαικατὰ μέσον. ὁ δ' αὑτῷ μέλειν εἰπὼν ὅπωςἕξει κάλλιστα, τὸ πᾶν διέφθειρεν.[9] Οἱ μὲν γὰρ Ἕλληνες ὅσον ἐβούλοντοτοὺς βαρβάρους ἐνίκων καὶ διώκοντες ἐπὶπλεῖστον προῆλθον· Κύρῳ δὲ γενναῖον ἵπ-πον, ἄστομον δὲ καὶ ὑβριστὴν ἐλαύνοντι,Πασακᾶν καλούμενον, ὡς Κτησίας φησίν,ἀντεξήλασεν ὁ Καδουσίων ἄρχων Ἀρτα-γέρσης, μέγα βοῶν· "ὦ τὸ κάλλιστον ἐνΠέρσαις ὄνομα Κύρου καταισχύνων, ἀδι-κώτατε ἀνδρῶν καὶ ἀφρονέστατε, κακοὺς

117

[21] Ἐπεὶ δ' ἦν ἕτοιμα πάντα, τὴν μὲν ἄλ-λην δύναμιν ἐκέλευσεν ἐπὶ τῶν ὅπλων νυ-κτερεύειν, ἀναλαβὼν δὲ λογάδας τετρακο-σίους, οὐδ' αὐτοὺς εἰδότας τὰ πραττόμεναπλὴν ὀλίγων, ἦγε πρὸς τὰς πύλας παρὰ τὸἩραῖον. ἦν δὲ τοῦ ἔτους ἡ περὶ θέρος ἀκ-μάζον ὥρα, τοῦ δὲ μηνὸς πανσέληνος, ἡ δὲνὺξ ἀνέφελος καὶ καταφανής, ὥστε καὶφόβον τὰ ὅπλα παρέχειν ἀντιλάμπονταπρὸς τὴν σελήνην, μὴ τοὺς φύλακας οὐλάθωσιν. ἤδη δὲ τῶν πρώτων ἐγγὺς ὄντων,ἀπὸ θαλάσσης ἀνέδραμε νέφη καὶ κατέσχετήν τε πόλιν αὐτὴν καὶ τὸν ἔξω τόπον ἐπί-σκιον γενόμενον. ἐνταῦθα δ' οἱ μὲν ἄλλοισυγκαθίσαντες ὑπελύοντο τὰς κρηπῖδας·οὔτε γὰρ ψόφον ποιοῦσι πολὺν οὔτ' ὀλισθή-ματα λαμβάνουσιν <οἱ> γυμνοῖς τοῖς ποσὶνἀντιλαμβανόμενοι τῶν κλιμάκων· ὁ δ' Ἐρ-γῖνος ἑπτὰ λαβὼν νεανίσκους ἐσταλμένουςὁδοιπορικῶς, ἔλαθε τῇ πύλῃ προσμείξας,καὶ τὸν πυλωρὸν ἀποκτιννύουσι καὶ τοὺς

38

καὶ τὴν ναῦν καὶ τοὺς θεράποντας ἀπέφηνεπολέμια καὶ κατέσχε. μετὰ δ' ἡμέρας οὐπολλὰς ἐν ἀπόροις ὄντι τῷ Ἀράτῳ γίνεταίτις εὐτυχία, Ῥωμαϊκῆς νεὼς παραβαλού-σης κατὰ τὸν τόπον, ἐν ᾧ τὰ μὲν ἐπὶ σκο-πὴν ἀνιών, τὰ δὲ κρυπτόμενος διῆγεν.ἔπλει μὲν οὖν ἡ ναῦς εἰς Συρίαν, ἐπέβη δὲπείσας τὸν ναύκληρον ἄχρι Καρίας διακο-μισθῆναι· καὶ διεκομίσθη κινδύνοις αὖθιςοὐκ ἐλάττοσι χρησάμενος κατὰ θάλατταν.ἐκ δὲ Καρίας χρόνῳ πολλῷ περαιωθεὶς εἰςΑἴγυπτον, πατρόθεν τε τῷ βασιλεῖ διακει-μένῳ πρὸς αὐτὸν οἰκείως ἐνέτυχε καὶ τεθε-ραπευμένῳ γραφαῖς καὶ πίναξιν ἀπὸ τῆςἙλλάδος, ἐν οἷς κρίσιν ἔχων οὐκ ἄμουσονὁ Ἄρατος ἀεί τι τῶν τεχνικῶν καὶ περιτ-τῶν, μάλιστα δὲ Παμφίλου καὶ Μελάνθου,συνάγων καὶ κτώμενος ἀπέστελλεν.[13] Ἤνθει γὰρ ἔτι δόξα τῆς Σικυωνίαςμούσης καὶ χρηστογραφίας, ὡς μόνηςἀδιάφθορον ἐχούσης τὸ καλόν, ὥστε καὶ

23

νας, ἀλλὰ προσμείξας τῷ ποταμῷ τὸ δε-ξιόν, ὡς μὴ κυκλωθείη. τὸν γὰρ ἀσφάλειανἐξ ἅπαντος διώκοντα καὶ πλεῖστον λόγονἔχοντα τοῦ μηδὲν παθεῖν οἴκοι μένειν ἦνκράτιστον. ὁ δὲ μυρίους σταδίους ἀπὸ θα-λάσσης ἐν ὅπλοις ἀναβεβηκώς, μηδενὸςἀναγκάζοντος, ἀλλ' ὅπως Κῦρον εἰς τὸνθρόνον καθίσῃ τὸν βασίλειον, εἶτα περισκο-πῶν χώραν καὶ τάξιν, οὐκ ἀφ' ἧς σώσειτὸν ἡγεμόνα καὶ μισθοδότην, ἀλλ' ἐν τίνιθέμενος ἑαυτὸν ἀσφαλῶς μαχεῖται καθ'ἡσυχίαν, ὅμοιος ἦν ὑπὸ δέους τῶν πα-ρόντων ἐκβεβληκότι τοὺς περὶ τῶν ὅλωνλογισμοὺς καὶ προιεμένῳ τὴν τῆς στρατεί-ας ὑπόθεσιν. ὅτι γὰρ οὐδεὶς ἂν ὑπέμεινετῶν τεταγμένων περὶ βασιλέα τοὺς Ἕλλη-νας ἐμπεσόντας, ὠσθέντων δ' ἐκείνων καὶβασιλέως φυγόντος ἢ πεσόντος ὑπῆρχεΚύρῳ νικῶντι σῴζεσθαι καὶ βασιλεύειν, ἐκτῶν πεπραγμένων δῆλόν ἐστι. διὸ τὴν Κλε-άρχου μᾶλλον εὐλάβειαν ἢ τὸ Κύρου

116

ἐκεῖνον. διὸ καὶ τοῦ πατρὸς νοσοῦντος ἤδημετάπεμπτος ἀπὸ θαλάσσης γενόμενος,παντάπασιν ἀνέβαινεν εὔελπις ὤν, ὡς κα-τειργασμένης ἐκείνης διάδοχον αὐτὸν ἀπο-δειχθῆναι τῆς ἀρχῆς. καὶ γὰρ εἶχεν εὐπρε-πῆ λόγον ἡ Παρύσατις, ᾧ καὶ Ξέρξης ὁπαλαιὸς ἐχρήσατο Δημαράτου διδάξαντος,ὡς Ἀρσίκαν μὲν ἰδιώτῃ, Κῦρον δὲ βασιλεύ-οντι Δαρείῳ τεκεῖν. οὐ μὴν ἔπεισεν, ἀλλ' ὁπρεσβύτερος ἀπεδείχθη βασιλεύς, Ἀρτο-ξέρξης μετονομασθείς, Κῦρος δὲ Λυδίαςσατράπης καὶ τῶν ἐπὶ θαλάσσῃ στρατη-γός.[3] Ὀλίγῳ δ' ὕστερον ἢ τελευτῆσαι Δαρε-ῖον, ἐξήλασεν εἰς Πασαργάδας ὁ βασιλεύς,ὅπως τελεσθείη τὴν βασιλικὴν τελετὴν ὑπὸτῶν ἐν Πέρσαις ἱερέων. ἔστι δ' <ἐκεῖ> θεᾶςπολεμικῆς ἱερόν, ἣν Ἀθηνᾷ τις <ἂν>εἰκάσειεν. εἰς τοῦτο δεῖ τὸν τελούμενον πα-ρελθόντα τὴν μὲν ἰδίαν ἀποθέσθαι στολήν,ἀναλαβεῖν δ' ἣν Κῦρος ὁ παλαιὸς ἐφόρει,

105

Ἀπελλῆν ἐκεῖνον ἤδη θαυμαζόμενον ἀφι-κέσθαι καὶ συγγενέσθαι τοῖς ἀνδράσιν ἐπὶταλάντῳ, τῆς δόξης μᾶλλον ἢ τῆς τέχνηςδεόμενον μεταλαβεῖν. διὸ τὰς μὲν ἄλλαςεἰκόνας τῶν τυράννων ἀνεῖλεν εὐθὺς ὁἌρατος ὅτε τὴν πόλιν ἠλευθέρωσε, περὶ δὲτῆς Ἀριστράτου τοῦ κατὰ Φίλιππον ἀκ-μάσαντος ἐβουλεύσατο πολὺν χρόνον.ἐγράφη μὲν γὰρ ὑπὸ [πάντων] τῶν περὶ τὸνΜέλανθον ἅρματι νικηφόρῳ παρεστὼς ὁἈρίστρατος, Ἀπελλοῦ συνεφαψαμένου τῆςγραφῆς, ὡς Πολέμων ὁ περιηγητὴςἱστόρηκεν. ἦν δὲ τὸ ἔργον ἀξιοθέατον,ὥστε γνάμπτεσθαι τὸν Ἄρατον ὑπὸ τῆςτέχνης, αὖθίς τε μίσει τῷ πρὸς τοὺς τυ-ράννους ἐξαγόμενον κελεύειν καθαιρεῖν.τὸν οὖν ζωγράφον Νεάλκη φίλον ὄντα τοῦἈράτου παραιτεῖσθαί φασι καὶ δακρύειν,ὡς δ' οὐκ ἔπειθεν, εἰπεῖν ὅτι τοῖς τυράννοιςπολεμητέον, οὐ τοῖς τῶν τυράννων· "ἐάσω-μεν οὖν τὸ ἅρμα καὶ τὴν Νίκην, αὐτὸν δέ

24

νεν. ὁ δὲ δεξάμενος αὐτοῦ τὴν ἁμαρτίαν,πανούργως ὡμολόγει τε πάντα καὶ πρὸςτὴν πόλιν ἀναστρέψας ὑπῆγεν ἀνυπόπτωςδιαλεγόμενος. ἤδη δὲ πλησίον ὄντος αὐτοῦκαὶ μέλλοντος ὅσον οὔπω τὸν Τέχνωναδιαλαμβάνειν, ἀπὸ τύχης αὖ πάλιν ὁ Ἐρ-γῖνος αὐτοῖς ἀπήντησεν. αἰσθόμενος δὲ τὴνἀπάτην καὶ τὸν κίνδυνον, διὰ νεύματοςἐδήλωσε τῷ Τέχνωνι φεύγειν· καὶ ἀποπη-δήσαντες ἀμφότεροι δρόμῳ πρὸς τὸν Ἄρα-τον ἀπεσώθησαν. οὐ μὴν ἀπέκαμε ταῖς ἐλ-πίσιν ἐκεῖνος, ἀλλ' ἔπεμψεν εὐθὺς τὸν Ἐρ-γῖνον, χρυσίον τε τῷ Διονυσίῳ κομίζοντακαὶ δεησόμενον αὐτοῦ σιωπᾶν. ὁ δὲ καὶτοῦτ' ἐποίησε καὶ τὸν Διονύσιον ἄγων μεθ'ἑαυτοῦ πρὸς τὸν Ἄρατον ἦλθεν. ἐλθόντα δ'αὐτὸν οὐκέτι διῆκαν, ἀλλὰ δήσαντες ἐφύ-λαττον ἐν οἰκίσκῳ κατακεκλεισμένον·αὐτοὶ δὲ παρεσκευάζοντο πρὸς τὴν ἐπίθε-σιν.

37

πρὶν ἢ βασιλεὺς γενέσθαι, καὶ σύκων πα-λάθης ἐμφαγόντα τερμίνθου κατατραγεῖν,καὶ ποτήριον ἐκπιεῖν ὀξυγάλακτος· εἰ δὲπρὸς τούτοις ἕτερ' ἄττα δρῶσιν, ἄδηλόνἐστι τοῖς ἄλλοις. ταῦτα δρᾶν Ἀρτοξέρξουμέλλοντος, ἀφίκετο Τισσαφέρνης πρὸςαὐτὸν ἄγων ἕνα τῶν ἱερέων, ὃς ἐν παισὶΚύρου τῆς νομιζομένης ἀγωγῆς ἐπιστάτηςγενόμενος καὶ διδάξας μαγεύειν αὐτόν,οὐδενὸς ἧττον ἐδόκει Περσῶν ἀνιᾶσθαι, μὴἀποδειχθέντος ἐκείνου βασιλέως· διὸ καὶπίστιν ἔσχε κατηγορῶν Κύρου. κατηγόρειδ' ὡς μέλλοντος ἐνεδρεύειν ἐν τῷ ἱερῷ, καὶἐπειδὰν ἐκδύηται τὴν ἐσθῆτα ὁ βασιλεύς,ἐπιτίθεσθαι καὶ διαφθείρειν αὐτόν. οἱ μὲν<οὖν> ἐκ ταύτης τῆς διαβολῆς τὴν σύλλη-ψιν γενέσθαι φασίν, οἱ δὲ καὶ παρελθεῖν τὸνΚῦρον εἰς τὸ ἱερὸν καὶ παραδοθῆναι κρυ-πτόμενον ὑπὸ τοῦ ἱερέως. μέλλοντα δ'αὐτὸν ἤδη [ἀπο]θνῄσκειν ἡ μήτηρ περισχο-ῦσα ταῖς ἀγκάλαις καὶ τοῖς βοστρύχοις πε-

106

κόψοντα τὰς τάξεις βίᾳ τῆς εἰσελάσεως.[8] Τὴν δὲ μάχην ἐκείνην πολλῶν μὲνἀπηγγελκότων, Ξενοφῶντος δὲ μονονουχὶδεικνύοντος ὄψει καὶ τοῖς πράγμασιν ὡς οὐγεγενημένοις, ἀλλὰ γινομένοις ἐφιστάντοςἀεὶ τὸν ἀκροατὴν ἐμπαθῆ καὶ συγκινδυνεύ-οντα διὰ τὴν ἐνάργειαν, οὐκ ἔστι νοῦν ἔχο-ντος ἐπεξηγεῖσθαι, πλὴν ὅσα τῶν ἀξίωνλόγου παρῆλθεν εἰπεῖν ἐκεῖνον. ὁ μὲν οὖντόπος ἐν ᾧ παρετάξαντο Κούναξα καλεῖταικαὶ Βαβυλῶνος ἀπέχει σταδίους πεντακο-σίους. Κῦρον δὲ πρὸ τῆς μάχης Κλεάρχουπαρακαλοῦντος ἐξόπισθε τῶν μαχομένωνεἶναι καὶ μὴ κινδυνεύειν αὐτόν, εἰπεῖνφασι· "τί λέγεις ὦ Κλέαρχε; σὺ κελεύεις μετὸν βασιλείας ὀρεγόμενον ἀνάξιον εἶναι βα-σιλείας;" ἁμαρτόντος δὲ Κύρου μέγα τῷδῦναι προπετῶς εἰς μέσα τὰ δεινὰ καὶ μὴφυλάξασθαι τὸν κίνδυνον, οὐχ ἧττον ἥμαρ-τεν εἰ μὴ καὶ μᾶλλον Κλέαρχος, ἀντιτάξαικατὰ τὸν βασιλέα μὴ θελήσας τοὺς Ἕλλη-

115

νος τὸ τεῖχος, οὔπω δ' ἦν τῷ Διοκλεῖπρότερον ἐντετυχηκὼς κατ' ὄψιν, ἀλλὰ τὴνμορφὴν αὐτοῦ καὶ τὸ εἶδος δοκῶν κα-τέχειν, ἐξ ὧν ὁ Ἐργῖνος ἐπεσήμηνεν οὐλο-κόμην καὶ μελάγχρουν καὶ ἀγένειον· ἐλθὼνοὖν ὅπου συνετέτακτο, τὸν Ἐργῖνον ὡςἀφιξόμενον μετὰ τοῦ Διοκλέους ἀνέμενεπρὸ τῆς πόλεως πρὸ τοῦ καλουμένου Ὄρ-νιθος. ἐν δὲ τούτῳ πρῶτος ἀδελφὸς Ἐργί-νου καὶ Διοκλέους ὄνομα Διονύσιος, οὐ συ-νειδὼς τὴν πρᾶξιν οὐδὲ κοινωνῶν, ὅμοιοςδὲ τῷ Διοκλεῖ, προσῄει κατὰ τύχην. ὁ δὲΤέχνων πρὸς τὰ σημεῖα τῆς μορφῆς τῇὁμοιότητι κινηθείς, ἠρώτησε τὸν ἄνθρωπονεἴ τι συμβόλαιον αὐτῷ πρὸς Ἐργῖνον εἴη.φήσαντος δ' ἀδελφὸν εἶναι, παντάπασιν ὁΤέχνων ἐπείσθη τῷ Διοκλεῖ διαλέγεσθαι,καὶ μήτε τοὔνομα πυθόμενος μήτ' ἄλλο μη-δὲν προσμείνας τεκμήριον, ἐμβάλλει τε τὴνδεξιὰν αὐτῷ καὶ περὶ τῶν συγκειμένωνπρὸς τὸν Ἐργῖνον ἐλάλει κἀκεῖνον ἀνέκρι-

36

σοι παρέξω τὸν Ἀρίστρατον ἐγὼ παραχω-ροῦντα τοῦ πίνακος." ἐπιτρέψαντος οὖν τοῦἈράτου, διήλειφεν ὁ Νεάλκης τὸν Ἀρί-στρατον, εἰς δὲ τὴν χώραν φοίνικα μόνονἐνέγραψεν, ἄλλο δ' οὐδὲν ἐτόλμησε παρα-βαλεῖν· τοὺς δὲ πόδας ἐξαλειφομένου τοῦἈριστράτου διαλαθεῖν ὑπὸ τὸ ἅρμα λέγου-σιν. ἔκ τε δὴ τούτων ὁ Ἄρατος ἠγαπᾶτο,καὶ διδοὺς πεῖραν ἔτι μᾶλλον ἥψατο τοῦβασιλέως, καὶ δωρεὰν ἔλαβε τῇ πόλει πε-ντήκοντα καὶ ἑκατὸν τάλαντα. καὶ τούτωντεσσαράκοντα μὲν εὐθὺς μεθ' ἑαυτοῦ κομί-ζων εἰς Πελοπόννησον κατῆρε, τὰ δὲ λοιπὰδιελὼν εἰς δόσεις ὁ βασιλεὺς ὕστερον κατὰμέρος ἀπέστειλεν.[14] Ἦν μὲν οὖν μέγα καὶ τὸ χρήματα το-σαῦτα πορίσαι τοῖς πολίταις, ὅσων μικρὸνμέρος ἄλλοι στρατηγοὶ καὶ δημαγωγοὶλαμβάνοντες παρὰ βασιλέων ἠδίκουν καὶκατεδουλοῦντο καὶ προέπινον αὐτοῖς τὰςπατρίδας, μεῖζον δ' ἡ διὰ τῶν χρημάτων

25

οὐδὲ Μηδίας ἐκστάντα καὶ Βαβυλῶνος ἅμακαὶ Σούσων ἐνδύεσθαι τῇ Περσίδι, πολλα-πλασίαν μὲν ἔχοντα δύναμιν τῶν πολεμί-ων, μυρίους δὲ σατράπας καὶ στρατηγούς,Κύρου καὶ φρονεῖν καὶ μάχεσθαι βελτίο-νας, ὥρμησε διαγωνίσασθαι τὴν ταχίστην.καὶ τὸ μὲν πρῶτον ἐξαίφνης καταφανεὶςἐνενήκοντα μυριάσι στρατοῦ διακεκοσμη-μέναις λαμπρῶς, τοὺς πολεμίους ἀσυ-ντάκτους καὶ ἀνόπλους διὰ τὸ θαρρεῖν καὶκαταφρονεῖν ὁδοιποροῦντας ἐξέπληξε καὶσυνετάραξεν, ὥστε σὺν θορύβῳ καὶ βοῇπολλῇ μόλις εἰς τάξιν καθίστασθαι τὸνΚῦρον· ἔπειτα σιγῇ καὶ σχέδην ἐπάγων θα-ῦμα τοῖς Ἕλλησι τῆς εὐταξίας παρεῖχε,κραυγὰς ἀτάκτους καὶ σκιρτήματα καὶ πο-λὺν τάραχον αὐτῶν καὶ διασπασμὸν ἐνπλήθει τοσούτῳ προσδεχομένοις. εὖ δὲ καὶκατὰ τοὺς Ἕλληνας ἀντέταξε τῶν δρεπα-νηφόρων τὰ ῥωμαλεώτατα πρὸ τῆς ἑαυτοῦφάλαγγος, ὡς πρὶν ἐν χερσὶ γενέσθαι δια-

114

ριελίξασα καὶ συλλαβοῦσα τὸν ἐκείνουτράχηλον πρὸς τὸν αὑτῆς ὀδυρομένη πολλὰκαὶ ποτνιωμένη παρῃτήσατο, καὶ κατέπεμ-ψεν αὖθις ἐπὶ θάλατταν, οὐκ ἀγαπῶντα τὴνἀρχὴν ἐκείνην, οὐδὲ μεμνημένον τῆς διέσε-ως, ἀλλὰ τῆς συλλήψεως, καὶ δι' ὀργὴνσπαργῶντα μᾶλλον ἢ πρότερον ἐπὶ τὴν βα-σιλείαν.[4] Ἔνιοι δέ φασιν οὐκ ἀρκούμενον οἷςἐλάμβανεν εἰς τὸ καθ' ἡμέραν δεῖπνον ἀπο-στῆναι βασιλέως, εὐήθη λέγοντες. εἰ γὰρἄλλο μηδέν, ἀλλ' ἡ μήτηρ ὑπῆρχε, χρῆσθαικαὶ λαμβάνειν ὅσα βούλοιτο τῶν αὑτῆς πα-ρέχουσα καὶ διδοῦσα. μαρτυρεῖ δὲ τῷπλούτῳ καὶ τὸ μισθοφορικόν, πολλαχόθιδιὰ τῶν φίλων καὶ ξένων αὐτῷ παρατρε-φόμενον, ὡς Ξενοφῶν εἴρηκεν. ἀθρόουςμὲν γὰρ οὐ συνῆγεν, ἔτι τὴν παρασκευὴνἐπικρυπτόμενος, ἀλλαχόθι δ' ἄλλους ἐπὶπολλαῖς προφάσεσι ξενολογοῦντας εἶχε.βασιλέως δ' ἥ τε μήτηρ παροῦσα τὰς ὑπο-

107

τούτων κατασκευασθεῖσα τοῖς μὲν ἀπόροιςπρὸς τοὺς πλουσίους διάλυσις καὶ ὁμόνοια,τῷ δὲ δήμῳ παντὶ σωτηρία καὶ ἀσφάλεια,θαυμαστὴ δ' ἡ τοῦ ἀνδρὸς ἐν δυνάμει το-σαύτῃ μετριότης. ἀποδειχθεὶς γὰρ αὐτο-κράτωρ διαλλακτὴς καὶ κύριος ὅλως ἐπὶτὰς φυγαδικὰς οἰκονομίας, μόνος οὐχὑπέμεινεν, ἀλλὰ πεντεκαίδεκα τῶν πολι-τῶν προσκατέλεξεν ἑαυτῷ, μεθ' ὧν πόνῳπολλῷ καὶ μεγάλαις πραγματείαις κατειρ-γάσατο καὶ συνήρμοσε φιλίαν καὶ εἰρήνηντοῖς πολίταις. ἐφ' οἷς οὐ μόνον κοινῇ σύ-μπαντες οἱ πολῖται τιμὰς ἀπέδοσαν αὐτῷπρεπούσας, ἀλλὰ καὶ κατ' ἰδίαν οἱ φυγάδεςεἰκόνα χαλκῆν ἀναστήσαντες ἐπέγραψαντόδε τὸ ἐλεγεῖον·βουλαὶ μὲν καὶ ἄεθλα καὶ ἁ περὶ Ἑλλάδοςἀλκά τοῦδ' ἀνδρὸς στάλᾳ πλάθεται Ἡρα-κλέους· ἄμμες δ' εἰκόν' Ἄρατε τεὰννόστοιο τυχόντες στάσαμεν ἀντ' ἀρετᾶςἠδὲ δικαιοσύνας, σωτῆρος σωτῆρσι θεοῖς,

26

Ἐπαμεινώνδαν ἐπιστάμενος Ἑλλήνων δι-καιοτάτους καὶ κρατίστους γεγονέναι δο-κοῦντας ἐπὶ τῷ διώσασθαι δωρεὰς με-γάλας καὶ μὴ προέσθαι χρημάτων τὸ κα-λόν, αὐτὸς εἰς ταῦτα δαπανᾶσθαι κρύφακαὶ προεισφέρειν, ἐν οἷς ἐκινδύνευε μόνοςὑπὲρ πάντων οὐδ' εἰδότων τὰ πραττόμενα,<προ>ῃρεῖτο. τίς γὰρ οὐκ ἂν θαυμάσειεκαὶ συναγωνίσαιτ' ἔτι νῦν τῇ μεγαλοψυχίᾳτοῦ ἀνδρός, ὠνουμένου χρημάτων τοσού-των κίνδυνον τηλικοῦτον καὶ τὰ τιμιώταταδοκοῦντα τῶν κτημάτων ὑποτιθέντος,ὅπως παρεισαχθεὶς νυκτὸς εἰς τοὺς πολεμί-ους διαγωνίσηται περὶ τῆς ψυχῆς, ἐνέχυ-ρον λαβὼν τὴν ἐλπίδα τοῦ καλοῦ παρ'αὐτῶν, ἄλλο δ' οὐδέν;[20] Οὖσαν δὲ καθ' αὑτὴν ἐπισφαλῆ τὴνπρᾶξιν ἐπισφαλεστέραν ἐποίησεν ἁμαρτίατις εὐθὺς ἐν ἀρχῇ συμβᾶσα δι' ἄγνοιαν. ὁγὰρ οἰκέτης τοῦ Ἀράτου Τέχνων ἐπέμφθημὲν ὡς μετὰ τοῦ Διοκλέους κατασκεψόμε-

35

ψίας ἀφῄρει, καὶ Κῦρος αὐτὸς ἀεὶ θεραπευ-τικῶς ἔγραφε, τὰ μὲν αἰτούμενος παρ'αὐτοῦ, τὰ δὲ Τισσαφέρνους ἀντικατηγο-ρῶν, ὡς δὴ πρὸς ἐκεῖνον αὐτῷ ζήλου καὶἀγῶνος ὄντος.Ἦν δέ τις καὶ μέλλησις ἐν τῇ φύσει τοῦβασιλέως, ἐπιείκεια φαινομένη τοῖς πολλο-ῖς. ἐν ἀρχῇ δὲ καὶ πάνυ ζηλοῦν ἔδοξε τὴνἈρτοξέρξου τοῦ ὁμωνύμου πραότητα,ἡδίω θ' ἑαυτὸν παρέχων ἐντυγχάνεσθαι,καὶ περὶ τὸ τιμᾶν καὶ χαρίζεσθαι τὸ κατ'ἀξίαν ὑπερβάλλων, κολάσεως δὲ πάσηςἀφαιρῶν τὸ ἐφυβρίζον καὶ ἡδόμενον, ἐν<δὲ> τῷ δέχεσθαι χάριτας οὐχ ἧττον τοῖςδιδοῦσιν ἢ τοῖς λαμβάνουσιν ἐν [δὲ] τῷ δι-δόναι φαινόμενος εὔχαρις καὶ φιλάνθρω-πος. οὐδὲν γὰρ ἦν οὕτω σμικρόν τι τῶν δι-δομένων, ὃ μὴ προσεδέξατο προθύμως,ἀλλὰ καὶ ῥόαν μίαν ὑπερφυῆ μεγέθει προ-σενέγκαντος Ὠμίσου τινὸς αὐτῷ, "νὴ τὸνΜίθραν" εἶπεν "οὗτος ὁ ἀνὴρ καὶ πόλιν ἂν

108

σθῆναι τὴν ἐπιβουλὴν εἴρηκε, Κτησίας δ'ὕστερον, ὃν οὔτ' ἀγνοεῖν τὸν χρόνον εἰκόςἐστι παρόντα ταῖς πράξεσιν, οὔθ' ἑκὼναἰτίαν εἶχεν ἐκ τοῦ χρόνου μεταστῆσαι τὸἔργον ὡς ἐπράχθη διηγούμενος -- οἷαπάσχει πολλάκις ὁ λόγος αὐτοῦ, πρὸς τὸμυθῶδες καὶ δραματικὸν ἐκτρεπόμενος τῆςἀληθείας -- , τοῦτο μὲν ἣν ἐκεῖνος ἀπέδωκεχώραν ἕξει.[7] Κύρῳ δὲ προιόντι φῆμαι καὶ λόγοι προ-σέπιπτον, ὡς οὐ μάχεσθαι βασιλέως εὐθὺςἐγνωκότος οὐδὲ συνδραμεῖν εἰς χεῖραςαὐτῷ σπεύδοντος, ἀλλ' ἐν Πέρσαις ὑπο-μένειν, ἄχρι ἂν αἱ δυνάμεις ἐκεῖ παντα-χόθεν συνέλθωσι. καὶ γὰρ τάφρον εὖρος ὀρ-γυιῶν δέκα καὶ βάθος ἴσων ἐπὶ σταδίουςδιὰ τοῦ πεδίου τετρακοσίους ἐνέβαλε· καὶταύτης τε περιεῖδε τὸν Κῦρον ἐντὸς παρελ-θόντα, καὶ Βαβυλῶνος αὐτῆς οὐ μακρὰν γε-νόμενον. Τιριβάζου δ' ὥς φασι πρώτουτολμήσαντος εἰπεῖν, ὡς οὐ δεῖ φυγομαχεῖν

113

ῖν ὑπάρχει;" γελάσας ὁ Ἐργῖνος τότε μὲνὡμολόγησεν ἀποπειράσεσθαι τοῦ Διο-κλέους, τοῖς γὰρ ἄλλοις ἀδελφοῖς μὴ πάνυτι πιστεύειν, ὀλίγαις δ' ὕστερον ἡμέραιςἐπανελθὼν συντίθεται τὸν Ἄρατον ἄξεινπρὸς τὸ τεῖχος, ὅπου τὸ ὕψος οὐ μεῖζον ᾖπεντεκαίδεκα ποδῶν, καὶ τἆλλα συ-μπράξειν μετὰ τοῦ Διοκλέους.[19] Ὁ δ' Ἄρατος ἐκείνοις μὲν ἑξήκοντατάλαντα δώσειν κατορθώσας ὡμολόγησεν,ἢν δ' ἀποτύχῃ, σωθῇ δὲ μετ' ἐκείνων, οἰκί-αν ἑκατέρῳ καὶ τάλαντον. ἐπεὶ δ' ἔδειπαρὰ τῷ Αἰγίᾳ τὰ ἑξήκοντα τάλαντα κε-ῖσθαι τοῖς περὶ τὸν Ἐργῖνον, ὁ δ' Ἄρατοςοὔτ' αὐτὸς εἶχεν οὔτ' ἐβούλετο δανειζόμε-νος αἴσθησιν ἑτέρῳ τῆς πράξεως παρασχε-ῖν, λαβὼν τῶν ἐκπωμάτων τὰ πολλὰ καὶτὰ χρυσία τῆς γυναικὸς ὑπέθηκε τῷ Αἰγίᾳπρὸς τὸ ἀργύριον. [ὁ δὲ] οὕτω γὰρ ἐπῆρτοτῇ ψυχῇ, καὶ τοσοῦτον ἔρωτα τῶν καλῶνπράξεων εἶχεν, ὥστε τὸν Φωκίωνα καὶ τὸν

34

ὅτι πατρίδι τᾷ σᾷ δᾶμον ἴσον θείαν τ' ὤπα-σας εὐνομίαν.[15] Ταῦτα διαπραξάμενος ὁ Ἄρατος τοῦμὲν πολιτικοῦ φθόνου μείζων ἐγεγόνει διὰτὰς χάριτας· Ἀντίγονος δ' ὁ βασιλεὺςἀνιώμενος ἐπ' αὐτῷ, καὶ βουλόμενος ἢ με-τάγειν ὅλως τῇ φιλίᾳ πρὸς αὑτὸν ἢ διαβάλ-λειν πρὸς τὸν Πτολεμαῖον, ἄλλας τε φιλαν-θρωπίας ἐνεδείκνυτο μὴ πάνυ προσιεμένῳ,καὶ θύων θεοῖς ἐν Κορίνθῳ μερίδας εἰς Σι-κυῶνα τῷ Ἀράτῳ διέπεμπε. καὶ παρὰ τὸδεῖπνον ἑστιωμένων πολλῶν εἰς μέσονφθεγξάμενος "ᾤμην" ἔφη "τὸν Σικυώνιοντοῦτον νεανίσκον ἐλευθέριον εἶναι τῇ φύσειμόνον καὶ φιλοπολίτην· ὁ δὲ καὶ βίων ἔοικεκαὶ πραγμάτων βασιλικῶν ἱκανὸς εἶναικριτής. πρότερον γὰρ ἡμᾶς ὑπερεώρα, ταῖςἐλπίσιν ἔξω βλέπων, καὶ τὸν Αἰγύπτιονἐθαύμαζε πλοῦτον, ἐλέφαντας καὶ στόλουςκαὶ αὐλὰς ἀκούων, νυνὶ δ' ὑπὸ σκηνὴν ἑω-ρακὼς πάντα τὰ ἐκεῖ πράγματα τραγῳδίαν

27

ρετεῖν Κύρῳ πάντα κελεύοντες. ὁ δὲ Κῦροςἀνέβαινεν ἐπὶ βασιλέα, βαρβαρικήν τε πολ-λὴν ἔχων δύναμιν καὶ μισθοφόρους Ἕλλη-νας ὀλίγῳ τρισχιλίων καὶ μυρίων ἀποδέο-ντας, ἄλλας ἐπ' ἄλλαις ποιούμενος προ-φάσεις τῆς στρατείας. οὐ μὴν ἔλαθέ γ' εἰςπολὺν χρόνον, ἀλλ' ἧκε βασιλεῖ Τισσαφέρ-νης αὐτάγγελος, καὶ πολὺς θόρυβος εἶχε τὰβασίλεια, τῆς τε Παρυσάτιδος τὴν πλεί-στην αἰτίαν τοῦ πολέμου φερομένης, καὶτῶν φίλων αὐτῆς ἐν ὑποψίαις ὄντων καὶδιαβολαῖς. μάλιστα δ' ἠνία τὴν Παρύσατινἡ Στάτειρα, τῷ πολέμῳ περιπαθοῦσα καὶβοῶσα· "ποῦ νῦν αἱ πίστεις ἐκεῖναι; ποῦ δ'αἱ δεήσεις, αἷς ἐξελομένη τὸν ἐπιβουλεύσα-ντα τῷ ἀδελφῷ πολέμου καὶ κακῶνἐμπέπληκας ἡμᾶς;" ἐκ δὴ τούτων μισοῦσατὴν Στάτειραν ἡ Παρύσατις, καὶ φύσει βα-ρύθυμος οὖσα καὶ βάρβαρος ἐν ὀργαῖς καὶμνησικακίαις, ἐπεβούλευεν αὐτὴν ἀνελεῖν.ἐπεὶ δὲ Δείνων μὲν ἐν τῷ πολέμῳ συντελε-

112

ἐκ μικρᾶς ταχὺ ποιήσειε μεγάλην πιστευ-θείς."[5] Ἐπεὶ δ' ἄλλων ἄλλα προσφερόντωνκαθ' ὁδὸν αὐτουργὸς ἄνθρωπος οὐδὲν ἐπὶκαιροῦ φθάσας εὑρεῖν τῷ ποταμῷ προ-σέδραμε, καὶ ταῖν χεροῖν ὑπολαβὼν τοῦὕδατος προσήνεγκεν, ἡσθεὶς ὁ Ἀρτοξέρξηςφιάλην ἔπεμψεν αὐτῷ χρυσῆν καὶ χιλίουςδαρεικούς. Εὐκλείδᾳ δὲ τῷ Λάκωνι πολλὰπαρρησιαζομένῳ πρὸς αὐτὸν αὐθαδῶςἐκέλευσεν εἰπεῖν τὸν χιλίαρχον ὅτι "σοὶ μὲνἔξεστιν εἰπεῖν ἃ [βασιλεῖ] βούλει, ἐμοὶ δὲκαὶ λέγειν καὶ ποιεῖν." ἐν δὲ θήρᾳ τινὶ Τιρι-βάζου δείξαντος αὐτῷ τὸν κάνδυν ἐσχι-σμένον, ἠρώτησεν ὅ τι δεῖ ποιεῖν. ἐκείνουδ' εἰπόντος "ἄλλον αὐτὸς ἔνδυσαι, τοῦτον δ'ἐμοὶ δός", οὕτως ἐποίησεν εἰπών· "δίδωμιμὲν ὦ Τιρίβαζε σοὶ τοῦτον, φορεῖν δ' ἀπα-γορεύω." τοῦ δὲ Τιριβάζου μὴ φροντίσα-ντος, -- ἦν γὰρ οὐ πονηρός, ὑπόκουφος δὲκαὶ παράφορος -- , ἀλλὰ τόν τε κάνδυν

109

ὄντα καὶ σκηνογραφίαν, ὅλος ἡμῖν προσκε-χώρηκεν. αὐτός τ' οὖν ἀποδέχομαι τὸ μει-ράκιον ἐγνωκὼς εἰς ἅπαντα χρῆσθαι, καὶὑμᾶς ἀξιῶ φίλον νομίζειν." τούτους τοὺςλόγους ὑπόθεσιν λαβόντες οἱ φθονεροὶ καὶκακοήθεις, διημιλλῶντο ταῖς ἐπιστολαῖς<πρὸς> ἀλλήλους, πολλὰ καὶ δυσχερῆκατὰ τοῦ Ἀράτου τῷ Πτολεμαίῳ γράφο-ντες, ὥστε κἀκεῖνον ἐγκαλοῦντα πέμψαι.ταῖς μὲν οὖν περιμαχήτοις καὶ διαπύρῳ το-ξευομέναις ἔρωτι φιλίαις βασιλέων καὶ τυ-ράννων τοσοῦτον προσῆν φθόνου καὶ κα-κοηθείας.[16] Ὁ δ' Ἄρατος αἱρεθεὶς στρατηγὸς τὸπρῶτον ὑπὸ τῶν Ἀχαιῶν, τὴν μὲν ἀντι-πέρας Λοκρίδα καὶ Καλυδωνίαν ἐπόρθησε,Βοιωτοῖς δὲ μετὰ μυρίων στρατιωτῶν βοη-θῶν, ὑστέρησε τῆς μάχης, ἣν ὑπ' Αἰτωλῶνπερὶ Χαιρώνειαν ἡττήθησαν, Ἀβοιοκρίτουτε τοῦ βοιωτάρχου καὶ χιλίων σὺν αὐτῷπεσόντων. Ἐνιαυτῷ δ' ὕστερον αὖθις στρα-

28

σιν τοιαύτην. Ἦσαν ἐν Κορίνθῳ τέσσαρεςἀδελφοὶ Σύροι τὸ γένος, ὧν εἷς ὄνομα Διο-κλῆς ἐν τῷ φρουρίῳ μισθοφορῶν διέτριβεν.οἱ δὲ τρεῖς κλέψαντες βασιλικὸν χρυσίον,ἦλθον εἰς Σικυῶνα πρὸς Αἰγίαν τινὰ τρα-πεζίτην, ᾧ διὰ τὴν ἐργασίαν ὁ Ἄρατοςἐχρῆτο. καὶ μέρος μὲν εὐθὺς διέθεντο τοῦχρυσίου, τὸ δὲ λοιπὸν εἷς αὐτῶν Ἐργῖνοςἐπιφοιτῶν ἡσυχῇ κατήλλαττεν. ἐκ δὲ τού-του γενόμενος τῷ Αἰγίᾳ συνήθης, καὶ προ-αχθεὶς εἰς λόγον ὑπ' αὐτοῦ περὶ τῆς φρου-ρᾶς, ἔφη πρὸς τὸν ἀδελφὸν ἀναβαίνωνπαρὰ τὸ κρημνῶδες ἐντομὴν καθεωρακέναιπλαγίαν, <ἀν>άγουσαν ᾗ χθαμαλώτατονἐπῳκοδόμηται τῷ φρουρίῳ τὸ τεῖχος. προ-σπαίξαντος δ' αὐτῷ τοῦ Αἰγίου καὶεἰπόντος· "εἶτ' ὦ βέλτιστε διὰ σμικρὸνοὕτω χρυσίον ἀνασπᾶτε τὰς βασιλικὰςφράξεις, δυνάμενοι μίαν ὥραν πολλῶν ἀπο-δόσθαι χρημάτων; ἢ γὰρ οὐχὶ καὶ τοιχωρύ-χοις καὶ προδόταις ἁλοῦσιν ἅπαξ ἀποθανε-

33

εὐθὺς ἐκεῖνον ἐνδύντος καὶ δέραια χρυσᾶ[καὶ γυναικεῖα] τῶν βασιλικῶν περιθε-μένου, πάντες μὲν ἠγανάκτουν· οὐ γὰρἐξῆν· ὁ μέντοι βασιλεὺς κατεγέλασε καὶεἶπε· "δίδωμί σοι καὶ τὰ χρυσία φορεῖν ὡςγυναικὶ καὶ τὴν στολὴν ὡς μαινομένῳ."τραπέζης δὲ τῆς αὐτῆς μηδενὸς μετέχο-ντος ἀλλ' ἢ μητρὸς βασιλέως καὶ γαμετῆςγυναικός, καθεζομένων τῆς μὲν ὑπ' αὐτόν,τῆς δὲ μητρὸς ὑπὲρ αὐτόν, Ἀρτοξέρξης καὶτοὺς ἀδελφοὺς ἐπὶ τὴν αὐτὴν ἐκάλει τράπε-ζαν, Ὀστάνην καὶ Ὀξάθρην, νεωτέρουςὄντας. ἐν δὲ τοῖς μάλιστα κεχαρισμένηνὄψιν παρεῖχε τοῖς Πέρσαις ἡ τῆς γυναικὸςΣτατείρας ἁρμάμαξα, γυμνὴ τῶν παραπε-τασμάτων ἀεὶ προφερομένη καὶ διδοῦσαταῖς δημότισιν ἀσπάσασθαί <τ'> αὐτὴν καὶπροσελθεῖν· ὅθεν ἠγαπᾶτο τοῖς πολλοῖς ἡβασίλεια.[6] Τὸν μέντοι Κῦρον οἱ νεωτερισταὶ καὶπολυπράγμονες ὡς λαμπρὸν ἄνδρα τῇ

110

ψυχῇ καὶ πολεμικὸν διαφερόντως καὶ φι-λέταιρον ᾤοντο τὰ πράγματα ποθεῖν, καὶτὸ μέγεθος τῆς ἡγεμονίας βασιλέως δε-ῖσθαι φρόνημα καὶ φιλοτιμίαν ἔχοντος. οὐχἧττον οὖν τοῖς ἄνω πιστεύων ὁ Κῦρος ἢτοῖς περὶ αὑτόν, ἐπεχείρει τῷ πολέμῳ· καὶΛακεδαιμονίοις ἔγραφε, παρακαλῶν βοη-θεῖν καὶ συνεκπέμπειν ἄνδρας, οἷς ἔφηδώσειν, ἂν μὲν πεζοὶ παρῶσιν, ἵππους, ἂνδ' ἱππεῖς, συνωρίδας· ἐὰν δ' ἀγροὺς ἔχωσι,κώμας· ἐὰν δὲ κώμας, πόλεις· μισθοῦ δὲτοῖς στρατευομένοις οὐκ ἀριθμόν, ἀλλὰμέτρον ἔσεσθαι. μεγαληγορῶν δὲ περὶαὑτοῦ πολλά, καὶ καρδίαν ἔφη τοῦ ἀδελφοῦφορεῖν βαρυτέραν, καὶ φιλοσοφεῖν μᾶλλον,καὶ μαγεύειν βέλτιον, οἶνον δὲ πλείονα πί-νειν καὶ φέρειν· ἐκεῖνον δ' ὑπὸ δειλίας καὶμαλακίας ἐν μὲν τοῖς κυνηγεσίοις μηδ' ἐφ'ἵππου, ἐν δὲ τοῖς κινδύνοις μηδ' ἐπὶ τοῦθρόνου καθῆσθαι. Λακεδαιμόνιοι μὲν οὖνσκυτάλην πρὸς Κλέαρχον ἀπέστειλαν, ὑπη-

111

τῇ βακτηρίᾳ κελεύων ἀνοίγειν· οἱ δ' ἔνδονἀνέῳξαν καταπλαγέντες. οὕτω δὲ τοῦτόπου κρατήσας, οὐ κατέσχεν αὑτόν, ἀλλ'ἔπινε παίζων ὑπὸ χαρᾶς ἐν τοῖς στενωποῖς,καὶ δι' ἀγορᾶς αὐλητρίδας ἔχων καὶ στε-φάνους περικείμενος, ἀνὴρ γέρων καὶ τηλι-καύταις πραγμάτων μεταβολαῖς κεχρη-μένος, ἐκώμαζε δεξιούμενος καὶ προσαγο-ρεύων τοὺς ἀπαντῶντας. οὕτως ἄρα καὶ λύ-πης καὶ φόβου μᾶλλον ἐξίστησι καὶ σάλονπαρέχει τῇ ψυχῇ τὸ χαίρειν ἄνευ λογισμοῦπαραγινόμενον.[18] Ἀλλὰ γὰρ Ἀντίγονος μὲν ὥσπερ εἴρη-ται κτησάμενος τὸν Ἀκροκόρινθον ἐφύλατ-τε, μετὰ τῶν ἄλλων οἷς ἐπίστευε μάλιστακαὶ Περσαῖον ἐπιστήσας ἄρχοντα τὸν φι-λόσοφον. ὁ δ' Ἄρατος ἔτι μὲν καὶ Ἀλεξάν-δρου ζῶντος ἐπεχείρησε τῇ πράξει, γενο-μένης δὲ συμμαχίας τοῖς Ἀχαιοῖς πρὸς τὸνἈλέξανδρον ἐπαύσατο. τότε δ' αὖθις ἐξὑπαρχῆς ἑτέραν ἔλαβε τῆς πράξεως ὑπόθε-

32

τηγῶν, ἐνίστατο τὴν περὶ τὸν Ἀκροκόριν-θον πρᾶξιν, οὐ Σικυωνίων οὐδ' Ἀχαιῶν κη-δόμενος, ἀλλὰ κοινήν τινα τῆς Ἑλλάδοςὅλης τυραννίδα, τὴν Μακεδόνων φρουράν,ἐκεῖθεν ἐξελάσαι διανοούμενος. Χάρης μὲνγὰρ ὁ Ἀθηναῖος ἔν τινι μάχῃ πρὸς τοὺς βα-σιλέως στρατηγοὺς εὐτυχήσας, ἔγραψε τῷδήμῳ τῶν Ἀθηναίων, ὡς νενικήκοι τῆς ἐνΜαραθῶνι μάχης ἀδελφήν· ταύτην δὲ τὴνπρᾶξιν οὐκ ἂν ἁμάρτοι τις ἀδελφὴν προσει-πὼν τῆς Πελοπίδου τοῦ Θηβαίου καὶ Θρα-συβούλου τοῦ Ἀθηναίου τυραννοκτονίας,πλὴν ὅτι τῷ μὴ πρὸς Ἕλληνας, ἀλλ' ἐπα-κτὸν ἀρχὴν γεγονέναι καὶ ἀλλόφυλον αὕτηδιήνεγκεν. ὁ μὲν γὰρ Ἰσθμὸς ἐμφράσσωντὰς θαλάσσας εἰς ταὐτὸ συνάγει τῷ τόπῳκαὶ συνάπτει τὴν ἤπειρον ἡμῶν, ὁ δ' Ἀκρο-κόρινθος, ὑψηλὸν ὄρος ἐκ μέσης ἀναπεφυ-κὸς τῆς Ἑλλάδος, ὅταν λάβῃ φρουράν, ἐνί-σταται καὶ ἀποκόπτει τὴν ἐντὸς Ἰσθμοῦπᾶσαν ἐπιμειξιῶν τε καὶ παρόδων καὶ

29

Παρύσατιν ὁ Ἀρτοξέρξης ἄλλο μὲν οὐδὲνοὔτ' εἶπε κακὸν οὔτ' ἐποίησεν, εἰς δὲ Βαβυ-λῶνα βουλομένην ἐξέπεμψεν, εἰπὼν ἕωςἐκείνη περίεστιν αὐτὸς οὐκ ὄψεσθαι Βαβυ-λῶνα. τὰ μὲν οὖν κατὰ τὴν οἰκίαν οὕτωςεἶχεν.[20] Ἐπεὶ δὲ τοὺς Κύρῳ συναναβάνταςἝλληνας σπουδάσας λαβεῖν ὁ βασιλεὺςοὐδὲν ἧττον ἢ Κύρου περιγενέσθαι καὶ τὴνβασιλείαν κατασχεῖν, οὐκ ἔλαβεν, ἀλλὰΚῦρον τὸν ἡγεμόνα καὶ τοὺς αὑτῶν στρα-τηγοὺς ἀποβαλόντες, ἐξ αὐτῶν μονονουχὶτῶν βασιλείων ἐσώθησαν, ἐξελέγξαντεςκαὶ ἀποφήναντες τὰ Περσῶν καὶ βασιλέωςπράγματα χρυσὸν ὄντα πολὺν καὶ τρυφὴνκαὶ γυναῖκας, τὰ δ' ἄλλα τῦφον καὶ ἀλαζο-νείαν, πᾶσα μὲν ἡ Ἑλλὰς ἐξεθάρρησε καὶκατεφρόνησε τῶν βαρβάρων, Λακεδαιμονί-οις δὲ καὶ δεινὸν ἐφαίνετο, μὴ νῦν γε δου-λείας ἐξελέσθαι τοὺς τὴν Ἀσίαν κατοικο-ῦντας Ἕλληνας μηδὲ παῦσαι προπηλακιζο-

140

ρεν ὑπὸ θυμοῦ μακράν, ἤδη σκότους ὄντοςἀγνοούμενον ὑπὸ τῶν πολεμίων καὶ ζητού-μενον ὑπὸ τῶν φίλων. ἐπαιρόμενος δὲ τῇνίκῃ καὶ μεστὸς ὢν ὀργῆς καὶ θράσους,διεξήλαυνε βοῶν "ἐξίστασθε πενιχροί". το-ῦτο δὲ περσιστὶ πολλάκις αὐτοῦ βοῶντος,οἱ μὲν ἐξίσταντο προσκυνοῦντες, ἀποπί-πτει δὲ τῆς κεφαλῆς ἡ τιάρα τοῦ Κύρου.καὶ παρατρέχων νεανίας Πέρσης ὄνομαΜιθριδάτης ἀκοντίῳ βάλλει τὸν κρόταφοναὐτοῦ παρὰ τὸν ὀφθαλμόν, ἀγνοῶν ὅστιςεἴη. πολὺ δ' αἷμα τοῦ τραύματος ἐκβα-λόντος, ἰλιγγιάσας καὶ καρωθεὶς ὁ Κῦροςἔπεσε. καὶ ὁ μὲν ἵππος ὑπεκφυγὼν ἐπλάζε-το, τὸν δ' ἐφίππειον πῖλον ἀπορρυένταλαμβάνει τοῦ τὸν Κῦρον βαλόντος ἀκόλου-θος αἵματος περίπλεω. τὸν δὲ Κῦρον ἐκτῆς πληγῆς ἀναφέροντα χαλεπῶς καὶμόλις εὐνοῦχοί τινες ὀλίγοι παρόντες ἐπε-χείρουν ἐπ' ἄλλον ἵππον ἀναθέσθαι καὶσῴζειν. ἀδυνάτως δ' ἔχοντα καὶ δι' αὑτοῦ

121

στρατειῶν ἐργασίας τε κατὰ γῆν καὶ κατὰθάλατταν, καὶ ἕνα κύριον ποιεῖ καὶ ἄρχο-ντα τὸν κατέχοντα φρουρᾷ τὸ χωρίον,ὥστε μὴ παίζοντα δοκεῖν τὸν νεώτερον Φί-λιππον, ἀλλ' ἀληθῶς ἑκάστοτε πέδας τῆςἙλλάδος τὴν Κορινθίων πόλιν προσαγο-ρεύειν.[17] Πᾶσι μὲν οὖν περιμάχητος ἦν ὁ τόποςἀεὶ καὶ βασιλεῦσι καὶ δυνάσταις, ἡ δ' Ἀντι-γόνου σπουδὴ περὶ αὐτὸν οὐδὲν ἀπέλειπεπάθει τῶν ἐμμανεστάτων ἐρώτων, ἀλλ'ὅλος ἀνήρτητο ταῖς φροντίσιν, ὅπως ἀφαι-ρήσεται δόλῳ τοὺς ἔχοντας, ἐπεὶ φανερῶςἀνέλπιστος ἦν ἡ ἐπιχείρησις. Ἀλεξάνδρουγὰρ ὑφ' ὃν τὸ χωρίον ἦν ἀποθανόντος (ὡςλέγεται) φαρμάκοις ὑπ' αὐτοῦ, Νικαίας δὲτῆς ἐκείνου γυναικὸς ἐπὶ τῶν πραγμάτωνγενομένης καὶ φυλαττούσης τὸν Ἀκρο-κόρινθον, εὐθὺς ὑποπέμπων Δημήτριον τὸνυἱὸν αὐτῇ, καὶ γλυκείας ἐλπίδας ἐνδιδοὺςγάμων βασιλικῶν καὶ συμβιώσεως πρὸς

30

οὐκ ἀηδὲς ἐντυχεῖν γυναικὶ πρεσβυτέρᾳμειράκιον, αὐτὴν μὲν ᾑρήκει, τῷ παιδὶχρησάμενος ὥσπερ ἄλλῳ τινὶ τῶν δελεα-σμάτων ἐπ' αὐτῇ, τὸν δὲ τόπον οὐ προϊε-μένης, ἀλλ' ἐγκρατῶς φυλαττούσης, ἀμελε-ῖν προσποιούμενος ἔθυε γάμους αὐτῶν ἐνΚορίνθῳ, καὶ θέας ἐπετέλει καὶ πότους συ-νῆγε καθ' ἡμέραν, ὡς ἄν τις μάλιστα παί-ζειν καὶ σχολάζειν τὴν διάνοιαν ὑφ' ἡδονῆςκαὶ φιλοφροσύνης ἀφεικώς. ἐπεὶ δὲ καιρὸςἦν, ᾄδοντος Ἀμοιβέως ἐν τῷ θεάτρῳ, πα-ρέπεμπε τὴν Νίκαιαν αὐτὸς ἐπὶ τὴν θέανἐν φορείῳ κεκοσμημένῳ βασιλικῶς, ἀγαλ-λομένην τε τῇ τιμῇ καὶ ποῤῥωτάτω τοῦμέλλοντος οὖσαν. γενόμενος δὲ τῆς ὁδοῦκατὰ τὴν ἐκτροπὴν τὴν ἄνω φέρουσαν,ἐκείνην μὲν ἐκέλευσε προάγειν εἰς τὸ θέα-τρον, αὐτὸς δὲ χαίρειν μὲν Ἀμοιβέα, χαί-ρειν δὲ τοὺς γάμους ἐάσας, ἀνῄει πρὸς τὸνἈκροκόρινθον ἁμιλλώμενος παρ' ἡλικίαν·καὶ κεκλεισμένην τὴν πύλην εὑρών, ἔκοπτε

31

προθυμούμενον βαδίζειν ὑπολαβόντεςἦγον, τῷ μὲν σώματι καρηβαροῦντα καὶσφαλλόμενον, οἰόμενον δὲ νικᾶν, ἀκούοντατῶν φευγόντων ἀνακαλουμένων Κῦρον βα-σιλέα καὶ φείδεσθαι δεομένων. ἐν δὲ τούτῳΚαύνιοί τινες ἄνθρωποι, κακόβιοι καὶ ἄπο-ροι καὶ ταπεινῶν ὑπουργημάτων ἕνεκα τῇτοῦ βασιλέως στρατιᾷ παρακολουθοῦντες,ἔτυχον συναναμειχθέντες ὡς φίλοις τοῖςπερὶ τὸν Κῦρον. ὡς δὲ μόλις συνεῖδον τὰἐπιθωρακίδια φοινικᾶ, λευκοῖς χρωμένωντῶν βασιλικῶν ἁπάντων, ἔγνωσαν πολεμί-ους ὄντας. εἷς οὖν ἐκείνων ἐτόλμησεν ἀγνο-ῶν ἐξόπισθεν βαλεῖν τὸν Κῦρον ἀκοντίῳ.τῆς δὲ περὶ τὴν ἰγνύαν φλεβὸς ἀναρραγεί-σης, πεσὼν ὁ Κῦρος ἅμα παίει πρός τινιλίθῳ τὸν τετρωμένον κρόταφον, καὶ ἀπο-θνῄσκει. τοιοῦτος μὲν ὁ Κτησίου λόγος, ᾧκαθάπερ ἀμβλεῖ ξιφιδίῳ μόλις ἀναιρῶν τὸνἄνθρωπον ἀνῄρηκεν.

122

τὰ φαρμασσόμενα τῶν κρεῶν τιθέναι κατὰτὴν Στάτειραν. ἀποθνῄσκουσα <δ'> οὖν ἡγυνὴ μετὰ πόνων μεγάλων καὶ σπαραγ-μῶν, αὐτή τε συνῃσθάνετο τοῦ κακοῦ, καὶβασιλεῖ παρέσχεν ὑποψίαν κατὰ τῆς μη-τρός, εἰδότι τὸ θηριῶδες αὐτῆς καὶ δυσμεί-λικτον. ὅθεν εὐθὺς ἐπὶ τὴν ζήτησιν ὁρμή-σας, τοὺς μὲν ὑπηρέτας καὶ τραπεζο-κόμους τῆς μητρὸς συνέλαβε καὶ κατε-στρέβλωσε, τὴν δὲ Γίγιν ἡ Παρύσατις πο-λὺν χρόνον εἶχεν οἴκοι μεθ' αὑτῆς, καὶ βα-σιλέως ἐξαιτοῦντος οὐκ ἔδωκεν, ἀλλ' ὕστε-ρον αὐτῆς δεηθείσης εἰς τὸν οἶκον ἀφε-θῆναι νυκτός, αἰσθόμενος καὶ λόχον ὑφεὶςσυνήρπασε καὶ κατέγνω θάνατον. ἀπο-θνῄσκουσι δ' οἱ φαρμακεῖς ἐν Πέρσαιςκατὰ νόμον οὕτως· λίθος ἐστὶ πλατύς, ἐφ'οὗ τὴν κεφαλὴν καταθέντες αὐτῶν ἑτέρῳλίθῳ παίουσι καὶ πιέζουσιν, ἄχρι οὗ συν-θλάσωσι τὸ πρόσωπον καὶ τὴν κεφαλήν. ἡ<μὲν> οὖν Γίγις οὕτως ἀπέθανε, τὴν δὲ

139

ὕβριν ὄντας. ἅμα γὰρ τῷ παρελθεῖν εἰς τὴνπόλιν, οἱ μὲν στρατιῶται διασπαρέντες ἐνταῖς οἰκίαις ἦσαν, ἐξωθοῦντες ἀλλήλουςκαὶ διαμαχόμενοι περὶ τῶν χρημάτων,ἡγεμόνες δὲ καὶ λοχαγοὶ τὰς γυναῖκας καὶτὰς θυγατέρας τῶν Πελληνέων περιιόντεςἥρπαζον, καὶ τὰ κράνη τὰ αὑτῶν ἀφαιρο-ῦντες ἐκείναις περιετίθεσαν τοῦ μηδένα λα-βεῖν ἄλλον, ἀλλὰ τῷ κράνει δῆλον εἶναι τὸνδεσπότην ἑκάστης. οὕτω δὲ διακειμένοιςαὐτοῖς καὶ ταῦτα πράττουσιν ἐξαίφνης ὁἌρατος ἐπιπεσὼν προσηγγέλθη, καὶ γενο-μένης ἐκπλήξεως, οἵαν εἰκὸς ἐν ἀταξίᾳτοιαύτῃ, πρὶν ἢ πάντας πυθέσθαι τὸν κίν-δυνον, οἱ πρῶτοι περὶ τὰς πύλας τοῖςἈχαιοῖς καὶ τὰ προάστεια συμπεσόντεςἔφευγον ἤδη νενικημένοι, καὶ κατεπίμπλα-σαν ἐλαυνόμενοι προτροπάδην ἀπορίαςτοὺς συνισταμένους καὶ προσβοηθοῦντας.[32] Ἐν τούτῳ δὲ τῷ ταράχῳ μία τῶν αἰχ-μαλώτων, Ἐπιγήθους ἀνδρὸς ἐνδόξου θυ-

60

ἐξανευρεῖν τὸν αὐτὸν τρίβον οὐδ' εἰς ἴχνοςἐμβῆναι τῆς ἐκείνων πορείας, ἔπτηξανἀθρόοι πρός τινι παλινσκίῳ λαγόνι τοῦκρημνοῦ συστείλαντες ἑαυτούς, καὶ διεκαρ-τέρουν ἐνταῦθα περιπαθοῦντες καὶ δυσανα-σχετοῦντες. βαλλομένων γὰρ ἀπὸ τῆςἄκρας ἤδη τῶν περὶ τὸν Ἄρατον καὶ μαχο-μένων, ἀλαλαγμὸς ἐναγώνιος ἐχώρεικάτω, καὶ κραυγὴ περιήχει διὰ τὴν ἀπὸτῶν ὀρῶν ἀνάκλασιν συγκεχυμένη καὶ ἄδη-λος ὅθεν εἴληφε τὴν ἀρχήν. διαπορούντωνδ' αὐτῶν ἐφ' ὅ τι χρὴ τραπέσθαι μέρος,Ἀρχέλαος ὁ τῶν βασιλικῶν ἡγεμὼν στρα-τιώτας ἔχων πολλοὺς μετὰ κραυγῆςἀνέβαινε καὶ σαλπίγγων, ἐπιφερόμενοςτοῖς περὶ τὸν Ἄρατον, καὶ παρήλλαττετοὺς τριακοσίους. οἱ δ' ὥσπερ ἐξ ἐνέδραςἀναστάντες, ἐμβάλλουσιν αὐτῷ καὶ δια-φθείρουσιν οἷς ἐπέθεντο πρώτοις, τοὺς δ'ἄλλους καὶ τὸν Ἀρχέλαον φοβήσαντεςἐτρέψαντο καὶ κατεδίωξαν ἄχρι τοῦ σκεδα-

41

γῆσαι τῇ φαρμακείᾳ φησί, συγγνῶναι δὲμόνον ἄκουσαν ὁ Κτησίας· τὸν δὲ δόντα τὸφάρμακον οὗτος μὲν ὀνομάζει Βελιτάραν, ὁδὲ Δείνων Μελάνταν. ἐκ δὲ τῆς πρόσθενὑποψίας καὶ διαφορᾶς ἀρξάμεναι πάλιν εἰςτὸ αὐτὸ φοιτᾶν καὶ συνδειπνεῖν ἀλλήλαις,ὅμως <διὰ> τὸ δεδιέναι καὶ φυλάττεσθαιτοῖς αὐτοῖς σιτίοις καὶ ἀπὸ τῶν αὐτῶνἐχρῶντο. γίνεται δὲ μικρὸν ἐν Πέρσαις ὀρ-νίθιον, ᾧ περιττώματος οὐδὲν <ἔν>εστιν,ἀλλ' ὅλον διάπλεων πιμελῆς τὰ ἐντός, ᾗκαὶ νομίζουσιν ἀνέμῳ καὶ δρόσῳ τρέφε-σθαι τὸ ζῷον· ὀνομάζεται δὲ ῥυντάκης. το-ῦτό φησιν ὁ Κτησίας μικρᾷ μαχαιρίδι κε-χρισμένῃ τῷ φαρμάκῳ κατὰ θάτερα τὴνΠαρύσατιν διαιροῦσαν, ἐκμάξαι τῷ ἑτέρῳμέρει τὸ φάρμακον· καὶ τὸ μὲν ἄχραντονκαὶ καθαρὸν εἰς τὸ στόμα βαλοῦσαν αὐτὴνἐσθίειν, δοῦναι δὲ τῇ Στατείρᾳ τὸ πεφαρ-μαγμένον· ὁ δὲ Δείνων οὐ τὴν Παρύσατιν,ἀλλὰ τὸν Μελάνταν τέμνοντα τῷ μαχαιρίῳ

138

[12] Ἤδη δ' αὐτοῦ τεθνηκότος, Ἀρτασύ-ρας ὁ βασιλέως ὀφθαλμὸς ἔτυχεν ἵππῳ πα-ρεξελαύνων. γνωρίσας οὖν τοὺς εὐνούχουςὀλοφυρομένους, ἠρώτησε τὸν πιστότατοναὐτῶν· "τίνα τοῦτον ὦ Παρίσκα κλαίειςπαρακαθήμενος;" ὁ δ' εἶπεν· "οὐχ ὁρᾷς ὦἈρτασύρα Κῦρον τεθνηκότα;" θαυμάσαςοὖν ὁ Ἀρτασύρας τῷ μὲν εὐνούχῳ θαρρεῖνπαρεκελεύσατο καὶ φυλάττειν τὸν νεκρόν,αὐτὸς δὲ συντείνας πρὸς τὸν Ἀρτοξέρξην,ἀπεγνωκότα μὲν ἤδη τὰ πράγματα, κακῶςδὲ καὶ τὸ σῶμα διακείμενον ὑπό τε δίψηςκαὶ τοῦ τραύματος, χαίρων φράζει, ὡςαὐτὸς ἴδοι τεθνηκότα Κῦρον. ὁ δὲ πρῶτονμὲν εὐθὺς ὥρμησεν αὐτὸς ἰέναι, καὶ τὸνἈρτασύραν ἄγειν ἐκέλευσεν ἐπὶ τὸν τόπον·ἐπεὶ δὲ πολὺς ἦν λόγος τῶν Ἑλλήνων καὶφόβος, ὡς διωκόντων καὶ πάντα νικώντωνκαὶ κρατούντων, ἔδοξε πλείονας πέμψαιτοὺς κατοψομένους, καὶ τριάκοντα λα-μπάδας ἔχοντες ἐπέμφθησαν. αὐτῷ δὲ μι-

123

σθῆναι περὶ τὴν πόλιν διαλυθέντας. ἄρτι δὲτούτων νενικηκότων, Ἐργῖνος ἀπὸ τῶνἄνω μαχομένων ἦλθεν, ἀγγέλλων συμπε-πλέχθαι τοῖς πολεμίοις τὸν Ἄρατον ἀμυνο-μένοις εὐρώστως, καὶ μέγαν ἀγῶνα περὶαὐτὸ τὸ τεῖχος εἶναι, καὶ τάχους δεῖν τῆςβοηθείας. οἱ δ' εὐθὺς ἐκέλευον ἡγεῖσθαι,καὶ προσβαίνοντες ἅμα φωνῇ διεσήμαινονἑαυτούς, ἐπιθαῤῥύνοντες τοὺς φίλους· ἥ τεπανσέληνος ἀπέφαινε τὰ ὅπλα πλείονα φαι-νόμενα τοῖς πολεμίοις διὰ τὸ μῆκος τῆςπορείας, καὶ τὸ τῆς νυκτὸς ἠχῶδες τὸνἀλαλαγμὸν ἀπὸ πολλαπλασιόνων ἢ τοσού-των ἐποίει δοκεῖν φέρεσθαι. τέλος δὲ συνε-ρείσαντες ἐξωθοῦσι τοὺς πολεμίους, καὶκαθυπέρτεροι τῆς ἄκρας ἦσαν καὶ τὸ φρού-ριον εἶχον. ἡμέρας <δ'> ἤδη διαυγούσης ὅθ' ἥλιος εὐθὺς ἐπέλαμπε τῷ ἔργῳ, καὶ πα-ρῆν ἐκ Σικυῶνος ἡ λοιπὴ δύναμις τῷἈράτῳ, δεχομένων κατὰ πύλας τῶν Κοριν-θίων προθύμως καὶ τοὺς βασιλικοὺς συλ-

42

λῆς.[31] Ὁ δ' Ἄρατος εὐδοκίμησε καὶ περὶτὰς Αἰτωλικὰς πράξεις, ὅτε συμβαλεῖν μὲναὐτοῖς πρὸ τῆς Μεγαρικῆς ὡρμημένωντῶν Ἀχαιῶν, καὶ τοῦ βασιλέως τῶν Λακε-δαιμονίων Ἄγιδος ἀφικομένου μετὰ δυ-νάμεως καὶ συνεξορμῶντος ἐπὶ τὴν μάχηντοὺς Ἀχαιούς, ἐναντιωθεὶς καὶ πολλὰ μὲνὀνείδη, πολλὰ δ' εἰς μαλακίαν καὶ ἀτολμίαν[καὶ] σκώμματα καὶ χλευασμὸν ὑπομείνας,οὐ προήκατο τὸν τοῦ συμφέροντος λογι-σμὸν διὰ τὸ φαινόμενον αἰσχρόν, ἀλλὰ πα-ρεχώρησε τοῖς πολεμίοις ὑπερβαλοῦσι τὴνΓεράνειαν ἀμαχεὶ παρελθεῖν εἰς Πελοπόν-νησον. ὡς μέντοι παρελθόντες ἐξαίφνηςΠελλήνην κατέλαβον, οὐκέτ' ἦν ὁ αὐτός,οὐδ' ἔμελλε διατρίβων καὶ περιμένωνἀθροισθῆναι καὶ συνελθεῖν εἰς ταὐτὸ πα-νταχόθεν τὴν δύναμιν, ἀλλ' εὐθὺς ὥρμησεμετὰ τῶν παρόντων ἐπὶ τοὺς πολεμίους, ἐντῷ κρατεῖν ἀσθενεστάτους δι' ἀταξίαν καὶ

59

κρὸν ἀπολείποντι τοῦ τεθνάναι διὰ τὸ δι-ψῆν Σατιβαρζάνης ὁ εὐνοῦχος περιθέωνἐζήτει ποτόν· οὐ γὰρ εἶχε τὸ χωρίον ὕδωρ,οὐδ' ἦν ἐγγὺς τὸ στρατόπεδον. μόλις οὖνἐπιτυγχάνει τῶν Καυνίων ἐκείνων τῶν κα-κοβίων ἑνὸς ἐν ἀσκίῳ φαύλῳ διεφθαρμένονὕδωρ καὶ πονηρὸν ἔχοντος, ὅσον ὀκτὼ κο-τύλας· καὶ λαβὼν τοῦτο καὶ κομίσας τῷβασιλεῖ δίδωσιν. ἐκπιόντα δ' ἅπαν ἠρώτη-σεν, εἰ μὴ πάνυ δυσχεραίνει τὸ ποτόν. ὁ δ'ὤμοσε τοὺς θεοὺς μήτ' οἶνον ἡδέως οὕτωςπώποτε πεπωκέναι μήθ' ὕδωρ τὸ κουφότα-τον καὶ καθαρώτατον, "ὥστ'" ἔφη "τὸνδόντα σοι τοῦτ' ἄνθρωπον, ἂν ἐγὼ μὴ δυνη-θῶ ζητήσας ἀμείψασθαι, τοὺς θεοὺς εὔχο-μαι ποιῆσαι μακάριον καὶ πλούσιον."[13] Ἐν δὲ τούτῳ προσήλαυνον οἱ τριάκο-ντα λαμπροὶ καὶ περιχαρεῖς, ἀναγγέλλο-ντες αὐτῷ τὴν ἀνέλπιστον εὐτυχίαν. ἤδη δὲκαὶ πλήθει τῶν συντρεχόντων πάλιν πρὸςαὐτὸν καὶ συνισταμένων ἐθάρρει, καὶ κα-

124

ταῦτα μὲν οὐκ ἄδηλον ὡς ἐπιτραγῳδεῖ τῇΚλεάρχου μνήμῃ. καὶ γὰρ ἀναιρεθέντωνφησὶ τῶν στρατηγῶν τοὺς μὲν ἄλλους ὑπὸκυνῶν σπαράττεσθαι καὶ ὀρνέων, τῷ δὲΚλεάρχου νεκρῷ θύελλαν ἀνέμου γῆς θῖναπολλὴν φέρουσαν ἐπιχῶσαι καὶ ἐπικρύψαιτὸ σῶμα· φοινίκων δέ τινων διασπα-ρέντων, ὀλίγῳ χρόνῳ θαυμαστὸν ἄλσοςἀναφῦναι καὶ κατασκιάσαι τὸν τόπον,ὥστε καὶ βασιλεῖ σφόδρα μεταμέλειν, ὡςἄνδρα θεοῖς φίλον ἀνῃρηκότι τὸν Κλέαρ-χον.[19] Ἡ δ' οὖν Παρύσατις, μίσους τε πρὸςτὴν Στάτειραν ἐξ ἀρχῆς ὑποκειμένου καὶζηλοτυπίας, ὁρῶσα τὴν μὲν αὑτῆς δύναμιναἰδουμένου βασιλέως καὶ τιμῶντος οὖσαν,τὴν δ' ἐκείνης ἔρωτι καὶ πίστει βέβαιον καὶἰσχυράν, ἐπεβούλευσεν, ὑπὲρ τῶν μεγί-στων ὡς ᾤετο παραβαλλομένη. θεράπαινανεἶχε πιστὴν καὶ δυναμένην παρ' αὐτῇ μέγι-στον ὄνομα Γίγιν, ἣν ὁ μὲν Δείνων ὑπουρ-

137

ἀναγκαίας εἶναι δοκούσας καὶ στρατείανἐπὶ Λακεδαιμονίους παρήγγελλεν. ἐνι-στάμενος δ' ὁ Ἄρατος αὐτῷ φθονεῖνἐδόκει, καὶ τό γε δεύτερον ὁ Λυδιάδηςστρατηγὸς ᾑρέθη, ἀντιπράττοντος ἄντι-κρυς Ἀράτου καὶ σπουδάζοντος ἑτέρῳ πα-ραδοθῆναι τὴν ἀρχήν· αὐτὸς μὲν γὰρ ὡςεἴρηται παρ' ἐνιαυτὸν ἦρχε. μέχρι μὲν οὖντρίτης στρατηγίας ὁ Λυδιάδης εὖ φερόμε-νος διετέλει, καὶ παρ' ἐνιαυτὸν ἦρχεν, [μὲν]ἐναλλὰξ τῷ Ἀράτῳ στρατηγῶν· φανερὰν δ'ἐξενεγκάμενος ἔχθραν καὶ πολλάκις αὐτοῦκατηγορήσας ἐν τοῖς Ἀχαιοῖς, ἀπεῤῥίφηκαὶ παρώφθη, πεπλασμένῳ δοκῶν ἤθειπρὸς ἀληθινὴν καὶ ἀκέραιον ἀρετὴν ἁμιλ-λᾶσθαι. καὶ καθάπερ τῷ κόκκυγί φησινΑἴσωπος ἐρωτῶντι τοὺς λεπτοὺς ὄρνιθας,ὅ τι φεύγοιεν αὐτόν, εἰπεῖν ἐκείνους, ὡςἔσται ποθ' ἱέραξ, οὕτως ἔοικε τῷ Λυδιάδῃπαρακολουθεῖν ἐκ τῆς τυραννίδος ὑποψία,βλάπτουσα τὴν πίστιν αὐτοῦ τῆς μεταβο-

58

λαμβανόντων.[23] Ἐπεὶ δ' ἀσφαλῶς ἐδόκει πάντ' ἔχειν,κατέβαινεν εἰς τὸ θέατρον ἀπὸ τῆς ἄκρας,πλήθους ἀπείρου συῤῥέοντος ἐπιθυμίᾳ τῆςτ' ὄψεως αὐτοῦ καὶ τῶν λόγων οἷς ἔμελλεχρῆσθαι πρὸς τοὺς Κορινθίους. ἐπιστήσαςδὲ ταῖς παρόδοις ἑκατέρωθεν τοὺςἈχαιούς, αὐτὸς ἀπὸ τῆς σκηνῆς εἰς μέσονπροῆλθε, τεθωρακισμένος καὶ τῷ προ-σώπῳ διὰ τὸν κόπον καὶ τὴν ἀγρυπνίαν ἠλ-λοιωμένος, ὥστε τῆς ψυχῆς τὸ γαυρούμε-νον καὶ χαῖρον ὑπὸ τῆς περὶ τὸ σῶμα βαρύ-τητος κεκρατῆσθαι. τῶν δ' ἀνθρώπων ἅματῷ προελθεῖν αὐτὸν ἐκχυθέντων ταῖς φιλο-φροσύναις, μεταλαβὼν εἰς τὴν δεξιὰν τὸδόρυ, καὶ τὸ γόνυ καὶ τὸ σῶμα τῇ ῥοπῇ μι-κρὸν ἐγκλίνας καὶ ἐπερεισάμενος, εἱστήκειπολὺν χρόνον σιωπῇ δεχόμενος αὐτῶν τοὺςκρότους καὶ τὰς ἐπιβοήσεις, ἐπαινούντωνμὲν τὴν ἀρετήν, ζηλούντων δὲ τὴν τύχην.ὡς δ' ἐπαύσαντο καὶ κατέστησαν, συναγα-

43

ταῦτα μὲν ὑπουργῆσαι καὶ παρασχεῖν χάρι-τι καὶ γνώμῃ τῆς Παρυσάτιδος. πεμπο-μένου δὲ καθ' ἡμέραν τῷ Κλεάρχῳ κω-λῆνος ἐπὶ τοῖς σιτίοις, παρακαλεῖν αὐτὸνκαὶ διδάσκειν, ὡς χρὴ μικρὸν εἰς τὸ κρέαςἐμβαλόντα μαχαίριον ἀποκρύψαντα πέμ-ψαι, καὶ μὴ περιιδεῖν ἐν τῇ βασιλέωςὠμότητι τὸ τέλος αὐτοῦ γενόμενον· αὐτὸνδὲ φοβούμενον μὴ ἐθελῆσαι. βασιλέα δὲ τῇμὲν μητρὶ παραιτουμένῃ μὴ κτεῖναι τὸνΚλέαρχον ὁμολογῆσαι καὶ ὀμόσαι· πει-σθέντα δ' αὖθις ὑπὸ τῆς Στατείρας, ἀπο-κτεῖναι πάντας πλὴν Μένωνος. ἐκ δὲ τού-του τὴν Παρύσατιν ἐπιβουλεῦσαι τῇ Στα-τείρᾳ καὶ συσκευάσασθαι τὴν φαρμακείανκατ' αὐτῆς, οὐκ εἰκότα λέγων ἀλλὰ πολλὴνἀλογίαν ἔχοντα τῆς αἰτίας, εἰ δεινὸν ἔργονοὕτως ἔδρασε καὶ παρεκινδύνευσεν ἡ Πα-ρύσατις διὰ Κλέαρχον, ἀνελεῖν τολμήσασατὴν γνησίαν βασιλέως γυναῖκα καὶ τέκνωνκοινωνὸν ἐπὶ βασιλείᾳ τρεφομένων. ἀλλὰ

136

τέβαινεν ἀπὸ τοῦ λόφου, φωτὶ πολλῷ περι-λαμπόμενος. ὡς δ' ἐπέστη τῷ νεκρῷ, καὶκατὰ δή τινα νόμον Περσῶν ἡ δεξιὰ χεὶρἀπεκόπη καὶ ἡ κεφαλὴ τοῦ σώματος,ἐκέλευσε τὴν κεφαλὴν αὑτῷ κομισθῆναι,καὶ τῆς κόμης δραξάμενος οὔσης βαθείαςκαὶ λασίας, ἐπεδείκνυε τοῖς ἀμφιδοξοῦσινἔτι καὶ φεύγουσιν. οἱ δ' ἐθαύμαζον καὶ προ-σεκύνουν, ὥστε ταχὺ μυριάδας ἑπτὰ περὶαὐτὸν γενέσθαι καὶ συνεισελάσαι πάλιν εἰςτὸ στρατόπεδον. ἐξεληλάκει δ', ὡς ὁ Κτη-σίας φησίν, ἐπὶ τὴν μάχην τεσσαράκονταμυριάσιν. οἱ δὲ περὶ Δείνωνα καὶ Ξενο-φῶντα πολὺ πλείονας γενέσθαι λέγουσι τὰςμεμαχημένας. ἀριθμὸν δὲ νεκρῶν ὁ Κτησί-ας ἐνακισχιλίους ἀνενεχθῆναί φησι πρὸςτὸν Ἀρτοξέρξην, αὐτῷ δὲ δισμυρίων οὐκἐλάττους φανῆναι τοὺς κειμένους. ταῦταμὲν οὖν ἔχει διαμφισβήτησιν· ἐκεῖνο δὲ τοῦΚτησίου λαμπρὸν ἤδη ψεῦσμα, τὸ πεμ-φθῆναι φάναι πρὸς τοὺς Ἕλληνας αὐτὸν

125

γὼν ἑαυτὸν διεξῆλθε λόγον ὑπὲρ τῶνἈχαιῶν τῇ πράξει πρέποντα, καὶ συνέπει-σε τοὺς Κορινθίους Ἀχαιοὺς γενέσθαι, καὶτῶν πυλῶν τὰς κλεῖς ἀπέδωκε, τότεπρῶτον ἀπὸ τῶν Φιλιππικῶν καιρῶν ὑπ'ἐκείνοις γενομένας. τῶν δ' Ἀντιγόνουστρατηγῶν Ἀρχέλαον μὲν ἀφῆκεν ὑποχεί-ριον γενόμενον, Θεόφραστον δ' ἀνεῖλεν οὐβουλόμενον ἀπαλλάττεσθαι· Περσαῖος δὲτῆς ἄκρας ἁλισκομένης εἰς Κεγχρεὰς διε-ξέπεσεν. ὕστερον δὲ λέγεται σχολάζωνπρὸς τὸν εἰπόντα μόνον αὐτῷ δοκεῖν στρα-τηγὸν εἶναι τὸν σοφόν "ἀλλὰ νὴ θεούς"φάναι "τοῦτο μάλιστα κἀμοί ποτε τῶν Ζή-νωνος ἤρεσκε δογμάτων· νῦν δὲ μεταβάλ-λομαι, νουθετηθεὶς ὑπὸ τοῦ Σικυωνίου νεα-νίου". ταῦτα μὲν περὶ Περσαίου πλείονεςἱστοροῦσιν.[24] Ὁ δ' Ἄρατος εὐθὺς τό θ' Ἡραῖον ὑφ'ἑαυτῷ καὶ τὸ Λέχαιον ἐποιήσατο, καὶ νεῶνμὲν εἰκοσιπέντε βασιλικῶν ἐκυρίευσεν, ἵπ-

44

ὁ δ' οὐκ ὢν ἀγεννὴς οὐδ' ἀφιλότιμος τὴνφύσιν, οὐδ' ὥσπερ οἱ πολλοὶ τῶν μονάρχωνἀκρασίᾳ καὶ πλεονεξίᾳ πρὸς ταύτην ῥυεὶςτὴν ἀδικίαν, ἀλλ' ἐπαρθεὶς ἔρωτι δόξης ἔτινέος καὶ λόγους ψευδεῖς καὶ κενοὺς λεγο-μένους περὶ τυραννίδος, ὡς μακαρίου καὶθαυμαστοῦ πράγματος, εἰς μέγα φρόνημαπαραδεξάμενος ἀνοήτως, καὶ καταστήσαςἑαυτὸν τύραννον, ταχὺ μεστὸς ἦν τῆς ἐκμοναρχίας βαρύτητος. ἅμα δὲ ζηλῶν εὐη-μεροῦντα καὶ δεδοικὼς ἐπιβουλεύοντα τὸνἌρατον, ὥρμησε καλλίστην ὁρμὴν μετα-βαλόμενος, πρῶτον μὲν ἑαυτὸν ἐλευθε-ρῶσαι μίσους καὶ φόβου καὶ φρουρᾶς καὶδορυφόρων, εἶτα τῆς πατρίδος εὐεργέτηςγενέσθαι. καὶ μεταπεμψάμενος τὸν Ἄρα-τον ἀφῆκε τὴν ἀρχήν, καὶ τὴν πόλιν εἰςτοὺς Ἀχαιοὺς μετεκόμισεν. ἐφ' οἷς μεγαλύ-νοντες αὐτὸν οἱ Ἀχαιοὶ στρατηγὸν εἵλοντο.φιλοτιμούμενος δ' εὐθὺς ὑπερβαλεῖν δόξῃτὸν Ἄρατον, ἄλλας τε πολλὰς πράξεις οὐκ

57

μετὰ Φαλλύνου τοῦ Ζακυνθίου καί τινωνἄλλων. ὁ γὰρ Ξενοφῶν ἠπίστατο συνδια-τρίβοντα βασιλεῖ Κτησίαν· μέμνηται γὰραὐτοῦ, καὶ τοῖς βιβλίοις τούτοις ἐντετυχη-κὼς δῆλός ἐστιν· οὐκ ἂν οὖν ἐλθόντα καὶλόγων τοσούτων ἑρμηνέα γενόμενον πα-ρῆκεν ἀνώνυμον, Φαλῖνον δὲ τὸν Ζακύν-θιον ὠνόμαζεν. ἀλλὰ δαιμονίως ὁ Κτησίαςὡς ἔοικε φιλότιμος ὤν, καὶ οὐχ ἧττον φιλο-λάκων καὶ φιλοκλέαρχος, ἀεί τινας ἐν τῇδιηγήσει χώρας ἑαυτῷ δίδωσιν, ἐν αἷς γε-νόμενος πολλὰ καὶ καλὰ μεμνήσεται Κλε-άρχου καὶ τῆς Λακεδαίμονος.[14] Μετὰ δὲ τὴν μάχην δῶρα κάλλισταμὲν ἐξέπεμψε καὶ μέγιστα τῷ Ἀρταγέρσουπαιδὶ τοῦ πεσόντος ὑπὸ Κύρου, καλῶς δὲκαὶ Κτησίαν καὶ τοὺς ἄλλους [ἐπ] ἐτίμη-σε. τὸν δὲ Καύνιον ἐκεῖνον ἐξανευρών, ὃςἐπέδωκε τὸ ἀσκίον, ἐξ ἀδόξου καὶ πένητοςἔντιμον καὶ πλούσιον ἐποίησεν. ἦν δέ τιςἐπιμέλεια καὶ περὶ τὰς τῶν ἐξαμαρτόντων

126

σχέραινεν, ὡς ἄνδρας εὐνοϊκοὺς καὶ πιστο-ὺς βασιλεῖ διὰ Κῦρον ὠμῶς καὶ παρα-νόμως ἀπολλυούσης αὐτῆς.[18] Ἐπεὶ δὲ Κλέαρχον καὶ τοὺς ἄλλουςστρατηγοὺς Τισσαφέρνης ἐξηπάτησε καὶπαρεσπόνδησεν ὅρκων γενομένων, καὶ συλ-λαβὼν ἀνέπεμψεν ἐν πέδαις δεδεμένους,δεηθῆναί φησιν αὐτοῦ τὸν Κλέαρχον ὁΚτησίας, ὅπως κτενὸς εὐπορήσειε. τυ-χόντα δὲ καὶ τημελήσαντα τὴν κεφαλήν,ἡσθῆναί τε τῇ χρείᾳ καὶ τὸν δακτύλιοναὐτῷ δοῦναι σύμβολον φιλίας πρὸς τοὺς ἐνΛακεδαίμονι συγγενεῖς καὶ οἰκείους· εἶναιδὲ γλυφὴν ἐν τῇ σφραγῖδι Καρυάτιδας ὀρ-χουμένας. τὰ δὲ πεμπόμενα σιτία τῷ Κλε-άρχῳ τοὺς συνδεδεμένους στρατιώταςἀφαιρεῖσθαι καὶ καταναλίσκειν, ὀλίγα τῷΚλεάρχῳ διδόντας ἀπ' αὐτῶν. ἰάσασθαι δὲκαὶ τοῦτό φησιν ὁ Κτησίας, πλείονα τῷΚλεάρχῳ πέμπεσθαι διαπραξάμενος, ἰδίᾳδ' ἕτερα τοῖς στρατιώταις δίδοσθαι· καὶ

135

τῶν Ἀχαιῶν ἐκταράττοιτο μὲν ἡ κοιλίαπαρὰ τὰς μάχας, κάρος δὲ προσπίπτοι καὶἴλιγγος ἅμα τῷ παραστῆναι τὸν σαλπιγ-κτήν, ἐκτάξας δὲ τὴν δύναμιν καὶ τὸ σύν-θημα παρεγγυήσας, καὶ πυθόμενος τῶνὑποστρατήγων καὶ λοχαγῶν, μή τις αὐτοῦχρεία παρόντος -- βεβλῆσθαι γὰρ τοὺςἀστραγάλους -- , ἀπέρχοιτο καραδοκήσωνπόῤῥωθεν τὸ συμβησόμενον. ταῦτα γὰροὕτως ἴσχυσεν, ὥστε καὶ τοὺς φιλοσόφουςἐν ταῖς σχολαῖς ζητοῦντας, εἰ τὸ πάλλε-σθαι τὴν καρδίαν καὶ τὸ χρῶμα τρέπεσθαικαὶ τὴν κοιλίαν ἐξυγραίνεσθαι παρὰ τὰφαινόμενα δεινὰ δειλίας ἐστὶν ἢ δυσκρασί-ας τινὸς περὶ τὸ σῶμα καὶ ψυχρότητος,ὀνομάζειν ἀεὶ τὸν Ἄρατον, ὡς ἀγαθὸν μὲνὄντα στρατηγόν, ἀεὶ δὲ ταῦτα πάσχονταπαρὰ τοὺς ἀγῶνας.[30] Ὡς δ' οὖν τὸν Ἀρίστιππον ἀνεῖλεν,εὐθὺς ἐπεβούλευσε Λυδιάδῃ τῷ Μεγαλο-πολίτῃ, τυραννοῦντι τῆς ἑαυτοῦ πατρίδος.

56

πους δὲ πεντακοσίους καὶ Σύρους τετρακο-σίους ἀπέδοτο· τόν τ' Ἀκροκόρινθον ἐφύ-λαττον οἱ Ἀχαιοὶ τετρακοσίοις ὁπλίταιςκαὶ πεντήκοντα κυσὶ καὶ κυνηγοῖς ἴσοις ἐντῷ φρουρίῳ τρεφομένοις. Οἱ μὲν οὖν Ῥω-μαῖοι τὸν Φιλοποίμενα θαυμάζοντες Ἑλ-λήνων ἔσχατον προσηγόρευον, ὡς μηδενὸςμεγάλου μετ' ἐκεῖνον ἐν τοῖς Ἕλλησι γενο-μένου. ἐγὼ δὲ τῶν Ἑλληνικῶν πράξεωνταύτην ἐσχάτην καὶ νεωτάτην φαίην ἂν πε-πρᾶχθαι, τοῦτο μὲν τόλμῃ, τοῦτο δὲ τύχῃταῖς ἀρίσταις ἐνάμιλλον, ὡς ἐδήλωσενεὐθὺς τὰ γινόμενα. Μεγαρεῖς τε γὰρ ἀπο-στάντες Ἀντιγόνου τῷ Ἀράτῳ προσέθεντο,καὶ Τροιζήνιοι μετ' Ἐπιδαυρίων συνε-τάχθησαν εἰς τοὺς Ἀχαιούς, ἔξοδόν τεπρώτην θέμενος εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐνέβαλε,καὶ τὴν Σαλαμῖνα διαβὰς ἐλεηλάτησεν,ὥσπερ ἐξ εἱρκτῆς λελυμένῃ τῇ δυνάμειτῶν Ἀχαιῶν ἐφ' ὅ τι βούλοιτο χρώμενος.Ἀθηναίοις δὲ τοὺς ἐλευθέρους ἀφῆκεν ἄνευ

45

κῶν ἕληται, δοῦναι τὸν ἡττώμενον, ἐπὶτούτοις ἐκύβευον. σφόδρα δὴ γενομένηπρὸς τῷ πράγματι καὶ σπουδάσασα περὶτὴν παιδιάν, εὖ δέ πως αὐτῇ καὶ τῶν κύ-βων πεσόντων, νικήσασα λαμβάνει τὸνΜασαβάτην· οὐ γὰρ ἦν ἐν τοῖς ὑπεξῃρη-μένοις. καὶ πρὶν ἐν ὑποψίᾳ γενέσθαι βασι-λέα τοῦ πράγματος, ἐγχειρίσασα τοῖς ἐπὶτῶν τιμωριῶν προσέταξεν ἐκδεῖραι ζῶντα,καὶ τὸ μὲν σῶμα πλάγιον διὰ τριῶν σταυ-ρῶν ἀναπῆξαι, τὸ δὲ δέρμα χωρὶς διαπατ-ταλεῦσαι. γενομένων δὲ τούτων, καὶ βασι-λέως χαλεπῶς φέροντος καὶ παροξυνο-μένου πρὸς αὐτήν, εἰρωνευομένη μετὰγέλωτος "ὡς ἡδύς" ἔφασκεν "εἶ καὶ μα-κάριος, εἰ χαλεπαίνεις διὰ γέροντα πονη-ρὸν εὐνοῦχον, ἐγὼ δὲ χιλίους ἐκκυβευθεῖσαδαρεικοὺς σιωπῶ καὶ στέργω." βασιλεὺςμὲν οὖν ἐφ' οἷς ἐξηπατήθη μεταμελόμενοςἡσυχίαν ἦγεν, ἡ δὲ Στάτειρα καὶ πρὸς τἆλ-λα φανερῶς ἠναντιοῦτο, καὶ τούτοις ἐδυ-

134

δικαιώσεις. Ἀρβάκην μὲν γάρ τινα Μῆδον,ἐν τῇ μάχῃ πρὸς Κῦρον φυγόντα καὶ πάλινἐκείνου πεσόντος μεταστάντα, δειλίαν καὶμαλακίαν καταγνούς, οὐ προδοσίαν οὐδὲκακόνοιαν, ἐκέλευσε γυμνὴν ἀναλαβόνταπόρνην περιβάδην ἐπὶ τοῦ τραχήλου δι'ἡμέρας ὅλης ἐν ἀγορᾷ περιφέρειν. ἑτέρουδὲ πρὸς τῷ μεταστῆναι ψευσαμένου κατα-βαλεῖν δύο τῶν πολεμίων, προσέταξε δια-πεῖραι τρισὶ βελόναις τὴν γλῶτταν. οἰόμε-νος δὲ καὶ βουλόμενος δοκεῖν καὶ λέγεινπάντας ἀνθρώπους, ὡς αὐτὸς ἀπεκτόνοιΚῦρον, Μιθριδάτῃ τε τῷ βαλόντι πρώτῳΚῦρον ἐξέπεμψε δῶρα καὶ λέγειν ἐκέλευσετοὺς διδόντας ὡς "τούτοις σε τιμᾷ [ὁ] βα-σιλεύς, ὅτι τὸν ἐφίππειον Κύρου πῖλονεὑρὼν ἀνήνεγκας", τοῦ τε Καρός, ὑφ' οὗτὴν ἰγνύαν πληγεὶς ὁ Κῦρος ἔπεσε, καὶαὐτοῦ δωρεὰν αἰτοῦντος, ἐκέλευσεν εἰπεῖντοὺς διδόντας ὅτι "σοὶ ταῦτα δίδωσι βασι-λεὺς εὐαγγελίων δευτερεῖα· πρῶτος γὰρ

127

λύτρων, ἀρχὰς ἀποστάσεως ἐνδιδοὺς αὐτο-ῖς. Πτολεμαῖον δὲ σύμμαχον ἐποίησε, τῶνἈχαιῶν ἡγεμονίαν ἔχοντα πολέμου καὶκατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν. οὕτω δ' ἴσχυ-σεν ἐν τοῖς Ἀχαιοῖς, ὥστ' <ἐπ>εὶ μὴ κατ'ἐνιαυτὸν ἐξῆν, παρ' ἐνιαυτὸν αἱρεῖσθαιστρατηγὸν αὐτόν, ἔργῳ δὲ καὶ γνώμῃ διὰπαντὸς ἄρχειν. ἑώρων γὰρ αὐτὸν οὐ πλο-ῦτον, οὐ δόξαν, οὐ φιλίαν βασιλικήν, οὐ τὸτῆς αὑτοῦ πατρίδος συμφέρον, οὐκ ἄλλο τιτῆς αὐξήσεως τῶν Ἀχαιῶν ἐπίπροσθενποιούμενον. ἡγεῖτο γὰρ ἀσθενεῖς ἰδίᾳ τὰςπόλεις ὑπαρχούσας σῴζεσθαι δι' ἀλλήλων,ὥσπερ ἐνδεδεμένας τῷ κοινῷ συμφέροντι,καὶ καθάπερ τὰ μέρη τοῦ σώματος, ζῶντακαὶ συμπνέοντα διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα συμ-φυΐαν, ὅταν ἀποσπασθῇ καὶ γένηται χωρίς,ἀτροφεῖ καὶ σήπεται, παραπλησίως τὰςπόλεις ἀπόλλυσθαι μὲν ὑπὸ τῶν δια-σπώντων τὸ κοινόν, αὔξεσθαι δ' ὑπ' ἀλλή-λων, ὅταν ὅλου τινὸς μεγάλου μέρη γε-

46

πυλῶν ἀνοιχθεισῶν καὶ τῆς σάλπιγγοςἐγκελευσαμένης, δρόμῳ καὶ ἀλαλαγμῷπροσπεσὼν τοῖς πολεμίοις εὐθὺς ἐτρέψατο,καὶ κατεῖχε διώκων ᾗ μάλιστα φεύγεινὑπενόει τὸν Ἀρίστιππον, ἐκτροπὰς πολλὰςτῶν χωρίων ἐχόντων. γενομένης δὲ τῆςδιώξεως ἄχρι Μυκηνῶν, ὁ μὲν τύραννοςὑπὸ Κρητός τινος, ὡς Δεινίας ἱστορεῖ, το-ὔνομα Τραγίσκου καταληφθεὶς ἀποσφάττε-ται, τῶν δ' ἄλλων ἔπεσον ὑπὲρ χιλίους πε-ντακοσίους. ὁ δ' Ἄρατος οὕτως λαμπρῶςεὐτυχήσας, καὶ μηδένα τῶν αὑτοῦ στρα-τιωτῶν ἀποβαλών, ὅμως οὐκ ἔλαβε τὸ Ἄρ-γος οὐδ' ἠλευθέρωσε τοὺς ἐν αὐτῷ, τῶνπερὶ Ἀγίαν καὶ τὸν νεώτερον Ἀριστόμαχονμετὰ δυνάμεως βασιλικῆς παρεισπεσόντωνκαὶ κατασχόντων τὰ πράγματα. τὸ μὲν οὖνπολὺ τῆς διαβολῆς καὶ λόγους καὶ σκώμ-ματα καὶ βωμολοχίας παρείλετο τῶν κολα-κευόντων τοὺς τυράννους καὶ διεξιόντωνἐκείνοις χαριζομένων, ὡς τοῦ στρατηγοῦ

55

Ἀρτασύρας, μετ' ἐκεῖνον δὲ σὺ τὴν Κύρουτελευτὴν ἀπήγγειλας." ὁ μὲν οὖν Μιθρι-δάτης ἀπῆλθε σιωπῇ λυπούμενος· τὸν δ'ἄθλιον Κᾶρα κοινόν τι πάθος ἐξ ἀβελτερίαςκατέσχε. διαφθαρεὶς γὰρ ὑπὸ τῶν πα-ρόντων ὡς ἔοικεν ἀγαθῶν, καὶ ἀναπεισθεὶςεὐθὺς ἀντιποιεῖσθαι τῶν ὑπὲρ αὐτόν, οὐκἠξίου τὰ δοθέντα μισθὸν εὐαγγελίων ἔχειν,ἀλλ' ἠγανάκτει μαρτυρόμενος καὶ βοῶν,ὅτι Κῦρον οὐδεὶς ἕτερος ἀλλ' αὐτὸς ἀπε-κτόνοι καὶ τὴν δόξαν ἀδίκως ἀποστεροῖτο.ταῦτα δ' ἀκούσας ὁ βασιλεὺς σφόδρα πα-ρωξύνθη, καὶ τὴν κεφαλὴν ἐκέλευσεν ἀπο-τεμεῖν τοῦ ἀνθρώπου. παροῦσα δ' ἡ μήτηρ"μὴ σύ γε" εἶπεν "οὕτω τὸν Κᾶρα τοῦτον ὦβασιλεῦ τὸν ὄλεθρον ἀπαλλάξῃς, ἀλλὰ παρ'ἐμοῦ τὸν ἄξιον ἀπολήψεται μισθὸν ὧν τολ-μᾷ λέγειν." ἐπιτρέψαντος δὲ τοῦ βασιλέως,ἐκέλευσε τοὺς ἐπὶ τῶν τιμωριῶν ἡ Παρύ-σατις λαβόντας τὸν ἄνθρωπον ἐφ' ἡμέραςδέκα στρεβλοῦν, εἶτα τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐξο-

128

ρεδίδου, τοιοῦτον ἐπιβουλῆς τρόπον ἡ Πα-ρύσατις συνέθηκεν. ἦν τά τ' ἄλλα θυμόσο-φος γυνὴ καὶ δεινὴ κυβεύειν· διὸ καὶ βασι-λεῖ πρὸ τοῦ πολέμου πολλάκις συνεκύβευε·μετὰ δὲ τὸν πόλεμον διαλυθεῖσα πρὸςαὐτόν, οὐκ ἔφευγε τὰς φιλοφροσύνας, ἀλλὰκαὶ συνέπαιζε καὶ τῶν ἐρωτικῶν ἐκοινώνεισυμπράττουσα καὶ παροῦσα, καὶ ὅλως μι-κρότατον αὐτοῦ τῇ Στατείρᾳ μετεδίδουχρῆσθαι καὶ συνεῖναι, μισοῦσά τε μάλισταπάντων ἐκείνην καὶ μέγιστον αὐτὴ βουλο-μένη δύνασθαι. λαβοῦσα δή ποτε τὸν Ἀρτο-ξέρξην ὡρμημένον ἀλύειν σχολῆς οὔσης,προὐκαλεῖτο περὶ χιλίων δαρεικῶν κυβε-ῦσαι· καὶ κυβεύοντα περιεῖδε νικῆσαι καὶτὸ χρυσίον ἀπέδωκε. προσποιουμένη δ'ἀνιᾶσθαι καὶ φιλονικεῖν, ἐκέλευσεν αὖθιςἐξ ἀρχῆς περὶ εὐνούχου διακυβεῦσαι, κἀκε-ῖνος ὑπήκουσε. ποιησάμενοι δὲ συνθήκας,πέντε μὲν ἑκάτερον ὑπεξελέσθαι τοὺς πι-στοτάτους, ἐκ δὲ τῶν λοιπῶν, ὃν ἂν ὁ νι-

133

τῆς χώρας πορευομένους ὡς πολεμίουςἀποδομένων. οὕτω σφοδρὸς ἦν καὶ ἀπαραί-τητος ἐν τῷ μισεῖν τοὺς τυράννους.[29]Ὀλίγῳ δ' ὕστερον ἀκούσας τὸν Ἀρί-στιππον ἐπιβουλεύειν μὲν ταῖς Κλεωναῖς,φοβεῖσθαι δ' ἐκεῖνον ἐν Κορίνθῳ καθεζόμε-νον, ἤθροισεν ἐκ παραγγέλματος στρατιάν.καὶ σιτία κελεύσας πλειόνων ἡμερῶν κομί-ζειν εἰς Κεγχρεὰς κατῆλθεν, ἐκκαλούμενοςδι' ἀπάτης τὸν Ἀρίστιππον ὡς αὐτοῦ μὴπαρόντος ἐπιθέσθαι τοῖς Κλεωναίοις. ὃ καὶσυνέβη· παρῆν γὰρ εὐθὺς ἐξ Ἄργους ἔχωντὴν δύναμιν. ὁ δ' Ἄρατος εἰς Κόρινθον ἤδησκοταῖος ἐκ Κεγχρεῶν ὑποστρέψας, καὶτὰς ὁδοὺς φυλακαῖς διαλαβών, ἦγε τοὺςἈχαιοὺς ἑπομένους οὕτω μὲν εὐτάκτως,οὕτω δὲ ταχέως καὶ προθύμως, ὥστε μὴμόνον ὁδεύοντας, ἀλλὰ καὶ παρελθόντας εἰςτὰς Κλεωνὰς ἔτι νυκτὸς οὔσης καὶ συντα-ξαμένους ἐπὶ μάχην ἀγνοεῖσθαι καὶ λαν-θάνειν τὸν Ἀρίστιππον. ἅμα δ' ἡμέρᾳ τῶν

54

νόμεναι κοινῆς προνοίας τυγχάνωσιν.[25] Ὁρῶν δὲ τοὺς ἀρίστους τῶν προσοί-κων αὐτονομουμένους, Ἀργείοις δὲ δουλεύ-ουσιν ἀχθόμενος, ἐπεβούλευεν ἀνελεῖν τὸντύραννον αὐτῶν Ἀριστόμαχον, ἅμα τῇ τεπόλει θρεπτήρια τὴν ἐλευθερίαν ἀποδοῦναιφιλοτιμούμενος, καὶ τοῖς Ἀχαιοῖς προσκο-μίσαι τὴν πόλιν. οἱ μὲν οὖν τολμῶντεςεὑρέθησαν, ὧν Αἰσχύλος προειστήκει καὶΧαριμένης ὁ μάντις, ξίφη δ' οὐκ εἶχον,ἀλλ' ἀπείρητο κεκτῆσθαι, καὶ ζημίαι με-γάλαι τοῖς κεκτημένοις ἐπῆσαν ὑπὸ τοῦ τυ-ράννου. κατασκευάσας οὖν ὁ Ἄρατος αὐτο-ῖς ἐν Κορίνθῳ μικρὰς παραξιφίδας ἐνέῤῥα-ψεν εἰς σάγματα· καὶ ταῦτα περιθεὶς ὑπο-ζυγίοις σκεύη τινὰ παρημελημένα κομίζου-σιν εἰς Ἄργος ἀπέστειλε. Χαριμένους δὲτοῦ μάντεως προσλαβόντος ἐπὶ τὴν πρᾶξινἄνθρωπον, οἱ περὶ τὸν Αἰσχύλον ἠγα-νάκτουν καὶ δι' ἑαυτῶν ἔπραττον, τοῦ Χα-ριμένους καταγνόντες. αἰσθόμενος δ' ἐκε-

47

στόμα καὶ κατὰ τοῦ προσώπου καταχέου-σιν. εἶτα πρὸς τὸν ἥλιον ἀεὶ στρέφουσινἐναντία τὰ ὄμματα, καὶ μυιῶν προσκαθη-μένων <ὑπὸ> πλήθους πᾶν ἀποκρύπτεταιτὸ πρόσωπον. ἐντὸς δὲ ποιοῦντος ὅσα ποιε-ῖν ἀναγκαῖόν ἐστιν ἐσθίοντας ἀνθρώπουςκαὶ πίνοντας, εὐλαὶ καὶ σκώληκες ὑπὸ φθο-ρᾶς καὶ σηπεδόνος ἐκ τοῦ περιττώματοςἀναζέουσιν, ὑφ' ὧν ἀναλίσκεται τὸ σῶμαδιαδυομένων εἰς τὰ ἐντός. ὅταν γὰρ ἤδηφανερὸς ᾖ τεθνηκὼς ὁ ἄνθρωπος, ἀφαιρε-θείσης τῆς ἐπάνω σκάφης ὁρῶσι τὴν μὲνσάρκα κατεδηδεσμένην, περὶ δὲ τὰ σπλάγ-χνα τοιούτων θηρίων ἑσμοὺς ἐσθιόντωνκαὶ προσπεφυκότων. οὕτως ὁ Μιθριδάτηςἑπτακαίδεκα ἡμέρας φθειρόμενος μόλιςἀπέθανε.[17] Λοιπὸς δ' ἦν τῇ Παρυσάτιδι σκοπὸς ὁτὴν κεφαλὴν ἀποτεμὼν καὶ τὴν χεῖρα τοῦΚύρου Μασαβάτης βασιλέως εὐνοῦχος. ὡςοὖν αὐτὸς οὐδεμίαν καθ' ἑαυτοῦ λαβὴν πα-

132

ρύξαντας εἰς τὰ ὦτα θερμὸν ἐντήκειν χαλ-κὸν ἕως ἀποθάνῃ.[15] Κακῶς δ' ἀπώλετο καὶ Μιθριδάτηςμετ' ὀλίγον χρόνον ἐκ τῆς αὐτῆς ἀβελτερί-ας. κληθεὶς γὰρ ἐπὶ δεῖπνον, ἔνθα καὶ βασι-λέως καὶ τῆς μητρὸς εὐνοῦχοι παρῆσαν,ἧκεν ἐσθῆτι καὶ χρυσῷ κεκοσμημένος οἷςἔλαβε παρὰ βασιλέως. ἐπεὶ δ' εἰς τὸ πίνεινἀφίκοντο, λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ μέγιστον δυ-νάμενος τῶν Παρυσάτιδος εὐνούχων· "ὡςκαλὴν μὲν ἐσθῆτά σοι ταύτην ὦ Μιθριδάτα[ὁ] βασιλεὺς δέδωκε, καλὰ δὲ στρεπτὰ καὶψέλια, πολλοῦ δ' ἄξιος ὁ ἀκινάκης. ἦ μα-κάριόν σε καὶ περίβλεπτον ἅπασι πεποίη-κεν." ἤδη δὲ μεθύων ὁ Μιθριδάτης "τί δὲταῦτ' ἔστιν" εἶπεν "ὦ Σπαραμίζη; μειζόνωνγὰρ ἐγὼ καὶ καλλιόνων βασιλεῖ τὴν ἡμέρανἐκείνην ἄξιον ἐμαυτὸν παρέσχον." καὶ ὁΣπαραμίζης ἐπιμειδιάσας "φθόνος μὲνοὐδεὶς ὦ Μιθριδάτα" εἶπεν· "ἐπεὶ δέ φασινἝλληνες οἶνον καὶ ἀλήθειαν εἶναι, τί λα-

129

ῖνος ὀργῇ κατεμήνυσε τοὺς ἄνδρας ἤδη βα-δίζοντας ἐπὶ τὸν τύραννον· ὧν οἱ πλεῖστοιφθάσαντες ἐξ ἀγορᾶς ἀπέφυγον καὶ διε-ξέπεσον εἰς Κόρινθον. οὐ μὴν ἀλλὰ χρόνουβραχέος διελθόντος, ἀποθνῄσκει μὲν ὑπὸδούλων Ἀριστόμαχος, ὑπολαμβάνει δὲ τὴνἀρχὴν φθάσας Ἀρίστιππος, ἐξωλέστεροςἐκείνου τύραννος. ὅσοι δὴ τῶν Ἀχαιῶν ἐνἡλικίᾳ παρόντες ἔτυχον, τούτους ἀναλα-βὼν ὁ Ἄρατος ἐβοήθει πρὸς τὴν πόλινὀξέως, οἰόμενος εὑρήσειν τὰ τῶν Ἀργείωνπρόθυμα. τῶν δὲ πολλῶν ἤδη διὰ συνή-θειαν ἐθελοδούλως ἐχόντων, καὶ μηδενὸςἀφισταμένου πρὸς αὐτόν, ἀνεχώρησενἔγκλημα κατεσκευακὼς τοῖς Ἀχαιοῖς, ὡςἐν εἰρήνῃ πόλεμον ἐξενηνοχόσι. καὶ δίκηνἔσχον ἐπὶ τούτῳ παρὰ Μαντινεῦσιν, ἣνἈράτου μὴ παρόντος Ἀρίστιππος εἷλεδιώκων, καὶ μνῶν ἐτιμήθη τριάκοντα. τὸνδ' Ἄρατον αὐτὸν ἅμα καὶ μισῶν καὶ δεδοι-κώς, ἐπεβούλευεν ἀνελεῖν, συνεργοῦντος

48

χαλεπῶς ἔφερον, ὅτι τρεψάμενοι τοὺς πο-λεμίους καὶ πολὺ πλείονας ἐκείνων κατα-βαλόντες ἢ σφῶν αὐτῶν ἀπολέσαντες πα-ραλελοίπασι τοῖς ἡττημένοις στῆσαι κατ'αὐτῶν τρόπαιον, αἰσχυνθεὶς πάλιν ἔγνωδιαμάχεσθαι περὶ τοῦ τροπαίου, καὶ μίανἡμέραν διαλιπὼν αὖθις ἐξέταττε τὴν στρα-τιάν. ὡς δ' ᾔσθετο πλείονας γεγονότας καὶθαῤῥαλεώτερον ἀνθισταμένους τοὺς περὶτὸν τύραννον, οὐκ ἐτόλμησεν, ἀλλ' ἀπῆλθε,τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελόμενος. οὐμὴν ἀλλὰ τῇ περὶ τὴν ὁμιλίαν καὶ πολιτεί-αν ἐμπειρίᾳ καὶ χάριτι τὴν διαμαρτίαν ταύ-την ἀναμαχόμενος, προσηγάγετο τὰς Κλε-ωνὰς τοῖς Ἀχαιοῖς, καὶ τὸν ἀγῶνα τῶν Νε-μείων ἤγαγεν ἐν Κλεωναῖς, ὡς πάτριονὄντα καὶ μᾶλλον προσήκοντα τούτοις. ἤγα-γον δὲ καὶ Ἀργεῖοι, καὶ συνεχύθη τότεπρῶτον ἡ δεδομένη τοῖς ἀγωνισταῖς ἀσυ-λία καὶ ἀσφάλεια, πάντας τῶν Ἀχαιῶν,ὅσους ἔλαβον ἠγωνισμένους ἐν Ἄργει, διὰ

53

μπρὸν ὦ τᾶν ἢ μέγα, πῖλον εὑρεῖν ἵππουπεριρρυέντα καὶ τοῦτον ἀνενεγκεῖν;" ταῦταδ' οὐκ ἀγνοῶν τὸ ἀληθὲς ἔλεγεν, ἀλλὰ βου-λόμενος ἐκκαλύψαι πρὸς τοὺς παρόνταςὑπεκίνει τὴν κουφότητα τοῦ ἀνθρώπου,λάλου καὶ ἀκρατοῦς γεγονότος διὰ τὸνοἶνον. εἶπεν οὖν μὴ κατασχών· "ὑμεῖς μὲν ὅτι βούλεσθε πίλους λέγετε καὶ φλυάρους·ἐγὼ δ' ὑμῖν λέγω διαρρήδην ὑπὸ ταύτηςἀνῃρῆσθαι Κῦρον τῆς χειρός. οὐ γὰρ ὡςἈρταγέρσης ἠκόντισα κενὸν καὶ μάταιον,ἀλλὰ τοῦ μὲν ὀφθαλμοῦ μικρὸν ἥμαρτον,τοῦ δὲ κροτάφου τυχὼν καὶ διελάσας κα-τέβαλον τὸν ἄνδρα καὶ τέθνηκεν ὑπ' ἐκεί-νου τοῦ τραύματος." οἱ μὲν οὖν ἄλλοι τὸτέλος ἤδη τοῦ Μιθριδάτου καὶ τὴν κακο-δαιμονίαν ὁρῶντες, εἰς τὴν γῆν ἔκυψαν. ὁδ' ἑστιῶν αὐτούς "ὦ τᾶν" ἔφη "Μιθριδάτα,πίνωμεν ἐν τῷ παρόντι καὶ ἐσθίωμεν, τὸνβασιλέως δαίμονα προσκυνοῦντες, λόγουςδὲ μείζους ἢ καθ' ἡμᾶς ἐάσωμεν."

130

[16] Ἐκ τούτου τῇ μὲν Παρυσάτιδι φράζειτὸν λόγον ὁ εὐνοῦχος, ἐκείνη δὲ βασιλεῖ·βασιλεὺς δ' ἠγανάκτησεν ὥσπερ ἐξελεγ-χόμενος καὶ τὸ κάλλιστον καὶ ἥδιστονἀπολλύων τῆς νίκης. ἐβούλετο γὰρ βαρ-βάρους ἅπαντας πεπεῖσθαι καὶ Ἕλληνας,ὡς ἐν ταῖς ἐξελάσεσι καὶ συμπλοκαῖς δοὺςκαὶ λαβὼν πληγήν, ἐτρώθη μὲν αὐτός,ἔκτεινε δ' ἐκεῖνον. ἐκέλευσεν οὖν τὸν Μι-θριδάτην ἀποθανεῖν σκαφευθέντα. τὸ δὲσκαφευθῆναι τοιοῦτόν ἐστι· σκάφας δύοπεποιημένας ἐφαρμόζειν ἀλλήλαις λα-βόντες, εἰς τὴν ἑτέραν κατακλίνουσι τὸνκολαζόμενον ὕπτιον· εἶτα τὴν ἑτέρανἐπάγοντες καὶ συναρμόζοντες, ὥστε τὴνκεφαλὴν καὶ τὰς χεῖρας ἔξω καὶ τοὺςπόδας ἀπολαμβάνεσθαι, τὸ δ' ἄλλο σῶμαπᾶν ἀποκεκρύφθαι, διδόασιν ἐσθίειν τῷ ἀν-θρώπῳ, κἂν μὴ θέλῃ, προσβιάζονται κε-ντοῦντες τὰ ὄμματα· φαγόντι δὲ πιεῖν μέλικαὶ γάλα συγκεκραμένον ἐγχέουσιν εἰς τὸ

131

μίων. εἰ δὲ καὶ τὴν νύκτα τῷ πόνῳ προσε-ταλαιπώρησεν, οὐκ ἂν διήμαρτεν· ὁ γὰρτύραννος ἤδη περὶ δρασμὸν εἶχε, καὶ πολ-λὰ τῶν ἰδίων ἐπὶ θάλασσαν προεξέπεμψε.νῦν δὲ τοῦτο μὲν οὐδενὸς ἐξαγγείλαντοςπρὸς τὸν Ἄρατον, ὕδατος δ' ἐπιλείποντος,ἑαυτῷ δὲ χρήσασθαι διὰ τὸ τραῦμα μὴ δυ-νάμενος, ἀπήγαγε τοὺς στρατιώτας.[28] Ἐπεὶ δὲ ταύτην ἀπέγνω τὴν ὁδόν, ἐμ-βαλὼν φανερῶς τῷ στρατοπέδῳ τὴν Ἀργο-λίδα χώραν ἐπόρθει, καὶ περὶ τὸν Χάρηταποταμὸν ἰσχυρᾶς μάχης γενομένης πρὸςἈρίστιππον, αἰτίαν ἔσχεν ὡς ἐγκαταλιπὼντὸν ἀγῶνα καὶ προέμενος τὸ νίκημα. τῆςγὰρ ἄλλης δυνάμεως ὁμολογουμένως ἐπι-κρατούσης καὶ τῷ διωγμῷ πολὺ προελθού-σης εἰς τοὔμπροσθεν, αὐτὸς οὐχ οὕτως ἐκ-βιασθεὶς ὑπὸ τῶν καθ' αὑτόν, ὡς ἀπιστῶντῷ κατορθώματι καὶ φοβηθείς, ἀνεχώρησετεταραγμένος εἰς τὸ στρατόπεδον. ἐπεὶ δ'ἀπὸ τῆς διώξεως ἐπανελθόντες οἱ λοιποὶ

52

Ἀντιγόνου τοῦ βασιλέως· καὶ πανταχοῦσχεδὸν ἦσαν οἱ τοῦτο <συμ>πράττοντεςαὐτοῖς καὶ καιρὸν ἐπιτηροῦντες. ἀλλ' οὐδὲνοἷον ἀληθινὴ καὶ βέβαιος εὔνοια φυλακτή-ριον ἀνδρὸς ἄρχοντος. ὅταν γὰρ ἐθισθῶσινοἵ τε πολλοὶ καὶ οἱ δυνατοὶ μὴ τὸν ἡγούμε-νον, ἀλλ' ὑπὲρ τοῦ ἡγουμένου δεδιέναι,πολλοῖς μὲν ὄμμασιν ὁρᾷ, διὰ πολλῶν δ'ὤτων ἀκούει καὶ προαισθάνεται τὰ γινόμε-να. Διὸ καὶ βούλομαι τὸν λόγον ἐπιστήσαςἐνταῦθά που διεξελθεῖν περὶ τῆς Ἀριστίπ-που διαίτης, ἣν ἡ ζηλοτυπουμένη τυραννὶςαὐτῷ καὶ ὁ τῆς μακαρίας καὶ περιβοήτουμοναρχίας ὄγκος περιέθηκεν.[26] Ἐκεῖνος γὰρ Ἀντίγονον μὲν ἔχων σύμ-μαχον, τρέφων δὲ πολλοὺς ἕνεκα τῆς τοῦσώματος ἀσφαλείας, οὐδένα δ' ἐν τῇ πόλειζῶντα τῶν ἐχθρῶν ὑπολελοιπώς, τοὺς μὲνδορυφόρους καὶ φύλακας ἔξω παρεμβάλ-λειν ἐκέλευεν ἐν τῷ περιστύλῳ, τοὺς δ'οἰκέτας ὁπότε δειπνήσαι τάχιστα πάντας

49

αὐλαίαν ὑπολαβὼν ἀνεχώρησεν εἰς τὸἐντὸς οἴκημα, καὶ τὰς θύρας ἐπήρραξεκράζων. ὀφθέντες δ' οὖν οἱ σφαγεῖς ὑπ'αὐτοῦ, πράξαντες δὲ μηθέν, ἀπεχώρουνφυγῇ διὰ θυρῶν, καὶ τοὺς περὶ τὸν Τιρίβα-ζον ἐκέλευον ἀποχωρεῖν ὡς φανεροὺς γεγο-νότας. οἱ μὲν οὖν ἄλλοι διαλυθέντες ἔφυ-γον· ὁ δὲ Τιρίβαζος συλλαμβανόμενος πολ-λοὺς ἀπέκτεινε τῶν βασιλέως δορυφόρων,καὶ μόγις ἀκοντίῳ πληγεὶς πόρρωθεν ἔπε-σε. τῷ δὲ Δαρείῳ μετὰ τῶν τέκνων ἀνα-χθέντι καθίσας τοὺς βασιλείους δικαστάς,οὐ παρὼν αὐτός, ἀλλ' ἑτέρων κατηγορη-σάντων, ἐκέλευσεν ὑπηρέτας τὴν ἑκάστουγραψαμένους ἀπόφασιν ὡς αὐτὸν ἐπανενε-γκεῖν. ἀποφηναμένων δὲ πάντων ὁμοίωςκαὶ καταγνόντων τοῦ Δαρείου θάνατον, οἱμὲν ὑπηρέται συλλαβόντες αὐτὸν εἰς οἴκη-μα πλησίον ἀπήγαγον, ὁ δὲ δήμιος κληθεὶςἧκε μὲν ξυρὸν ἔχων ᾧ τὰς κεφαλὰς ἀπο-τέμνουσι τῶν κολαζομένων, ἰδὼν δὲ τὸν

160

μένους ὑπ' αὐτῶν. πρότερον δὲ διὰ Θίμ-βρωνος, εἶτα διὰ Δερκυλλίδου πολεμο-ῦντες, οὐδὲν δὲ πράττοντες ἀξιόλογον,Ἀγησιλάῳ τῷ βασιλεῖ τὸν πόλεμον ἐπέτρε-ψαν. ὁ δὲ περαιωθεὶς ναυσὶν εἰς Ἀσίαν,εὐθὺς ἦν ἐνεργὸς καὶ δόξαν εἶχε μεγάλην,καὶ Τισσαφέρνην παραταξάμενος ἐνίκησεκαὶ τὰς πόλεις ἀφίστη. τούτων δὲ γενο-μένων, συμφρονήσας ὁ Ἀρτοξέρξης ὃντρόπον αὐτοῖς ἐστι πολεμητέον, ἔπεμψεΤιμοκράτην τὸν Ῥόδιον εἰς τὴν Ἑλλάδαχρυσίον πολὺ κομίζοντα, διδόναι καὶ δια-φθείρειν τοὺς πλεῖστον ἐν ταῖς πόλεσι δυ-ναμένους κελεύσας καὶ πόλεμον Ἑλληνικὸνκινεῖν ἐπὶ τὴν Λακεδαίμονα. τοῦ δὲ Τιμο-κράτους ταῦτα πράσσοντος, καὶ τῶν μεγί-στων πόλεων συνισταμένων, καὶ τῆς Πελο-ποννήσου διαταραττομένης, μετεπέμποντοτὸν Ἀγησίλαον ἐκτῆς Ἀσίας οἱ ἄρχοντες.ὅτε δὴ καί φασιν αὐτὸν ἀπιόντα πρὸς τοὺςφίλους εἰπεῖν, ὡς τρισμυρίοις τοξόταις ἐξε-

141

ἐξελαύνων, καὶ τὴν μέταυλον ἀποκλείων,μετὰ τῆς ἐρωμένης αὐτὸς εἰς οἴκημα κατε-δύετο μικρὸν ὑπερῷον, θύρᾳ καταῤῥακτῇκλειόμενον· ἧς ὑπεράνω τὴν κλίνην ἐπιτι-θεὶς ἐκάθευδεν, ὡς εἰκὸς καθεύδειν τὸνοὕτως ἔχοντα, ταραχωδῶς καὶ περιφόβως.τὸ δὲ κλιμάκιον ἡ τῆς ἐρωμένης μήτηρὑφαιροῦσα κατέκλειεν εἰς ἕτερον οἴκημα,καὶ πάλιν ἅμ' ἡμέρᾳ προσετίθει καὶ κατε-κάλει τὸν θαυμαστὸν τύραννον, ὥσπερ ἑρ-πετὸν ἐκ φωλεοῦ κατερχόμενον. ὁ δ' οὐχὅπλοις κατὰ βίαν, νόμῳ δ' ὑπ' ἀρετῆς ἀκα-τάπαυστον ἀρχὴν περιπεποιημένος, ἐν ἱμα-τίῳ καὶ χλαμυδίῳ τῷ τυχόντι, τῶν πώποτετυράννων κοινὸς ἀποδεδειγμένος ἐχθρός,ἄχρι τῆς τήμερον ἡμέρας γένος εὐδοκι-μώτατον ἀπολέλοιπεν ἐν τοῖς Ἕλλησιν.ἐκείνων δὲ τῶν τὰς ἄκρας καταλαμβα-νόντων καὶ τοὺς δορυφόρους τρεφόντωνκαὶ τὰ ὅπλα καὶ τὰς πύλας καὶ τοὺς κατα-ῤῥάκτας προβαλλομένων ὑπὲρ τῆς τοῦ

50

σώματος ἀσφαλείας ὀλίγοι τὸν ἐκ πληγῆςθάνατον ὥσπερ οἱ λαγωοὶ διέφυγον· οἶκοςδ' ἢ γένος ἢ τάφος ἔχων τιμωμένην μνή-μην οὐδενὸς λέλειπται.[27] Πρὸς δ' οὖν τὸν Ἀρίστιππον ὁ Ἄρατοςκαὶ κρύφα πολλάκις καὶ φανερῶς προ-σέπταισεν, ἐπιχειρήσας καταλαμβάνειν τὸἌργος. ἅπαξ δὲ κλίμακας προσθεὶς μετ'ὀλίγων ἐπὶ τὸ τεῖχος ἀνέβη παραβόλως,καὶ τοὺς βοηθοῦντας ἐνταῦθα τῶν φυλάκωνἀπέκτεινεν. εἶθ' ἡμέρας ἐπιφανείσης, καὶτοῦ τυράννου πανταχόθεν αὐτῷ προσβάλ-λοντος, οἱ μὲν Ἀργεῖοι, καθάπερ οὐχ ὑπὲρτῆς ἐκείνων ἐλευθερίας τῆς μάχης οὔσης,ἀλλ' ὡς τὸν ἀγῶνα τῶν Νεμείων βραβεύο-ντες, ἴσοι καὶ δίκαιοι θεαταὶ καθῆντο τῶνγινομένων, πολλὴν ἡσυχίαν ἄγοντες, ὁ δ'Ἄρατος εὐρώστως ἀμυνόμενος λόγχῃ μὲνἐκ χειρὸς διελαύνεται τὸν μηρόν, ἐκράτησεδὲ τῶν τόπων ἐν οἷς ἦν καὶ οὐκ ἐξεώσθημέχρι νυκτὸς ἐνοχλούμενος ὑπὸ τῶν πολε-

51

λαύνοιτο τῆς Ἀσίας ὑπὸ βασιλέως· τὸ γὰρΠερσικὸν νόμισμα τοξότην ἐπίσημονεἶχεν.[21] Ἐξέβαλε δὲ καὶ τῆς θαλάττης Λακε-δαιμονίους, Κόνωνι τῷ Ἀθηναίῳ μετὰΦαρναβάζου στρατηγῷ χρησάμενος. ὁ γὰρΚόνων διέτριβε μὲν ἐν Κύπρῳ μετὰ τὴν ἐνΑἰγὸς ποταμοῖς ναυμαχίαν, οὐ τὴνἀσφάλειαν ἀγαπῶν, ἀλλὰ τὴν τῶν πραγ-μάτων μεταβολὴν ὥσπερ ἐν πελάγει τρο-πὴν περιμένων. ὁρῶν δὲ καὶ τοὺς ἑαυτοῦλογισμοὺς δυνάμεως καὶ τὴν βασιλέως δύ-ναμιν ἀνδρὸς ἔμφρονος δεομένην, ἔπεμψενἐπιστολὴν βασιλεῖ περὶ ὧν διενοεῖτο. καὶταύτην ἐκέλευσε τὸν κομίζοντα μάλισταμὲν ἀποδοῦναι διὰ Ζήνωνος τοῦ Κρητὸς ἢΠολυκρίτου τοῦ Μενδαίου· τούτων δ' ἦν ὁμὲν Ζήνων ὀρχηστής, ὁ δὲ Πολύκριτος ἰα-τρός· ἂν δ' οὗτοι μὴ παρῶσι, διὰ Κτησίουτοῦ ἰατροῦ. λέγεται δ' ὁ Κτησίας τὴν ἐπι-στολὴν λαβὼν παρεγγράψαι τοῖς ὑπὸ τοῦ

142

[29] Ἐπέδωκεν οὖν ἑαυτὸν τῷ Τιριβάζῳ·καὶ πολλῶν ἤδη συνισταμένων, εὐνοῦχοςἐδήλωσε τῷ βασιλεῖ τὴν ἐπιβουλὴν καὶ τὸντρόπον, εἰδὼς ἀκριβῶς ὅτι νυκτὸς ἐγνώκα-σιν ἐν τῷ θαλάμῳ κατακείμενον ἀναιρεῖναὐτὸν ἐπεισελθόντες. ἀκούσαντι δὲ τῷ Ἀρ-τοξέρξῃ καὶ τὸ παριδεῖν κίνδυνον τηλικο-ῦτον ἀμελήσαντα τῆς διαβολῆς δεινὸνἐδόκει, καὶ τὸ πιστεῦσαι μηδενὸς ἐλέγχουγενομένου δεινότερον. οὕτως οὖν ἐποίει·τὸν μὲν εὐνοῦχον ἐκείνοις ἐκέλευσε παρε-ῖναι καὶ παρακολουθεῖν, αὐτὸς δὲ τοῦ θα-λάμου τὸν ὄπισθεν τῆς κλίνης τοῖχον ἐκ-κόψας καὶ θυρώσας, κατεκάλυψεν αὐλαίᾳτὰς θύρας. ἐνστάσης δὲ τῆς ὥρας καὶφράσαντος τοῦ εὐνούχου τὸν καιρόν, ἐπὶτῆς κλίνης ὑπέμεινε καὶ οὐκ ἐξανέστηπρότερον ἢ τῶν ἐπ' αὐτὸν ἐρχομένων τὰπρόσωπα κατιδεῖν καὶ γνωρίσαι σαφῶςἕκαστον. ὡς δ' εἶδεν ἐσπασμένους τὰ ἐγ-χειρίδια καὶ προσφερομένους, ταχὺ τὴν

159

ῦναι τὸν Ἀκροκόρινθον· ἄλλως γὰρ οὐκἐβούλετο βοηθεῖν.[42] Οἱ μὲν οὖν Ἀχαιοὶ συνεληλυθότες εἰςΑἴγιον, ἐκεῖ τὸν Ἄρατον ἐκάλουν. ἦν δὲκίνδυνος, τοῦ Κλεομένους πρὸς τῇ πόλειστρατοπεδεύοντος, διελθεῖν. καὶ κατεῖχονοἱ πολῖται, δεόμενοι καὶ προήσεσθαι τὸσῶμα τῶν πολεμίων ἐγγὺς ὄντων οὐφάσκοντες· ἐξήρτηντο δ' αὐτοῦ καὶ γυνα-ῖκες ἤδη καὶ παῖδες, ὥσπερ πατρὸς κοινοῦκαὶ σωτῆρος περιεχόμενοι καὶ δακρύοντες.οὐ μὴν ἀλλὰ θαῤῥύνας καὶ παραμυθησάμε-νος αὐτούς, ἐξίππευσεν ἐπὶ τὴν θάλατταν,ἔχων δέκα φίλους καὶ τὸν υἱὸν ἤδη νεανίανὄντα· καὶ παρορμούντων ἐκεῖ πλοίων ἐπι-βάντες εἰς Αἴγιον παρεκομίσθησαν ἐπὶ τὴνἐκκλησίαν, ἐν ᾗ καλεῖν τὸν Ἀντίγονον ἐψη-φίσαντο καὶ παραδιδόναι τὸν Ἀκροκόριν-θον. ἔπεμψε δὲ καὶ τὸν υἱὸν Ἄρατος πρὸςαὐτὸν μετὰ τῶν ἄλλων ὁμήρων. ἐφ' οἷς οἱΚορίνθιοι χαλεπῶς φέροντες, τά τε χρήμα-

80

γάτηρ, αὐτὴ δὲ κάλλει καὶ μεγέθει σώμα-τος εὐπρεπής, ἔτυχε μὲν ἐν τῷ ἱερῷ καθε-ζομένη τῆς Ἀρτέμιδος, οὗ κατέστησεναὐτὴν ὁ ἐπιλεκτάρχης, ἑλὼν ἑαυτῷ καὶ πε-ριθεὶς τὴν τριλοφίαν, ἄφνω δ' ἐκδραμοῦσαπρὸς τὸν θόρυβον, ὡς ἔστη πρὸ τῶν θυρῶντοῦ ἱεροῦ καὶ κατέβλεψεν εἰς τοὺς μαχο-μένους ἄνωθεν ἔχουσα τὴν τριλοφίαν,αὐτοῖς τε τοῖς πολίταις θέαμα σεμνότερονἢ κατ' ἄνθρωπον ἐφάνη, καὶ τοῖς πολεμίοιςφάσμα θεῖον ὁρᾶν δοκοῦσι φρίκην ἐνέβαλεκαὶ θάμβος, ὥστε μηδένα τρέπεσθαι πρὸςἀλκήν. αὐτοὶ δὲ Πελληνεῖς λέγουσι τὸβρέτας τῆς θεοῦ τὸν μὲν ἄλλον ἀποκεῖσθαιχρόνον ἄψαυστον, ὅταν δὲ κινηθὲν ὑπὸ τῆςἱερείας ἐκφέρηται, μηδένα προσβλέπεινἐναντίον, ἀλλ' ἀποτρέπεσθαι πάντας· οὐγὰρ ἀνθρώποις μόνον ὅραμα φρικτὸν εἶναικαὶ χαλεπόν, ἀλλὰ <καὶ> δένδρα ποιεῖνἄφορα καὶ καρποὺς ἀπαμβλίσκειν δι' ὧν ἂνκομίζηται. τοῦτο δὴ τότε τὴν ἱέρειαν ἐξε-

61

ἀβέβαιον ἔχοντος, οἴεται βέβαιον αὐτῷ τὴνδιαδοχὴν ὑπάρχειν. ὁ γὰρ Ἑλληνικοῦ χάρινγυναίου τὸν ἄψευστον ἐν Πέρσαις ψευ-σάμενος νόμον οὐ δή που πιστός ἐστι τὰςπερὶ τῶν μεγίστων ὁμολογίας ἐμπεδώσειν.οὐ ταὐτὸ δ' εἶναι τὸ μὴ τυχεῖν Ὤχῳ κἀκεί-νῳ τὸ στέρεσθαι τῆς βασιλείας· Ὦχον μὲνγὰρ οὐδὲν κωλύσειν ἰδιώτην βιοῦν μακαρί-ως, ἐκείνῳ δ' ἀποδεδειγμένῳ βασιλεῖ βασι-λεύειν ἀνάγκην ἢ μηδὲ ζῆν εἶναι. καθόλουμὲν οὖν ἴσως, τὸ Σοφόκλειον ,ταχεῖα πειθὼ τῶν κακῶν ὁδοιπορεῖ·λεία γάρ τις ἡ πορεία καὶ κατάντης ἐπὶ τὸβουλόμενον· βούλονται δ' οἱ πλεῖστοι τὰφαῦλα δι' ἀπειρίαν τῶν καλῶν καὶ ἄγνοιαν.οὐ μὴν ἀλλὰ τὸ μέγεθος [τὸ] τῆς ἀρχῆς καὶτὸ πρὸς τὸν Ὦχον τοῦ Δαρείου δέοςὑπόθεσιν τῷ Τιριβάζῳ παρεῖχε, "Κυπρο-γένεια δ' οὐ πάμπαν ἀναίτιος", ἡ τῆςἈσπασίας ἀφαίρεσις.

158

Κόνωνος ἐπεσταλμένοις, ὅπως καὶ Κτησί-αν ἀποστείλῃ πρὸς αὐτόν, ὡς ὠφέλιμονὄντα ταῖς ἐπὶ θαλάσσῃ πράξεσιν· ὁ δὲ Κτη-σίας αὐτὸν ἀφ' ἑαυτοῦ βασιλέα φησὶ προ-σθεῖναι τὴν λειτουργίαν αὐτῷ ταύτην. Ἀλλ'ἐπεὶ κρατήσας τῇ περὶ Κνίδον ναυμαχίᾳδιὰ Φαρναβάζου καὶ Κόνωνος ἀφείλετοτὴν κατὰ θάλατταν ἀρχὴν Λακεδαιμονίους,ἐπέστρεψε πᾶσαν ὁμοῦ τὴν Ἑλλάδα πρὸςαὑτόν, ὥστε καὶ τὴν περιβόητον εἰρήνηνβραβεῦσαι τοῖς Ἕλλησι τὴν ἐπ' Ἀνταλκί-δου προσαγορευομένην. ὁ δ' ἈνταλκίδαςΣπαρτιάτης ἦν Λέοντος υἱός, καὶ<συ>σπουδάσας βασιλεῖ διεπράξατο τὰς ἐνἈσίᾳ πόλεις Ἑλληνίδας ἁπάσας καὶ νή-σους, ὅσαι προσκυροῦσιν Ἀσίᾳ, παρεῖναιΛακεδαιμονίους αὐτῷ κεκτῆσθαι φόρωνὑποτελεῖς, εἰρήνης γενομένης τοῖς Ἕλλη-σιν, εἰ δεῖ τὴν τῆς Ἑλλάδος ὕβριν καὶ προ-δοσίαν εἰρήνην καλεῖν, ἧς πόλεμος οὐδεὶςἀκλεέστερον ἤνεγκε τέλος τοῖς κρατηθεῖσι.

143

νεγκαμένην καὶ τρέπουσαν ἀεὶ κατὰ τοὺςΑἰτωλοὺς ἀντιπρόσωπον, ἔκφρονας κατα-στῆσαι καὶ παρελέσθαι τὸν λογισμόν. ὁ δ'Ἄρατος οὐδὲν ἐν τοῖς ὑπομνήμασιν εἴρηκετοιοῦτον, ἀλλά φησι τρεψάμενος τοὺςΑἰτωλοὺς καὶ φεύγουσι συνεισπεσὼν εἰςτὴν πόλιν ἐξελάσαι κατὰ κράτος, ἑπτακο-σίους δ' ἀποκτεῖναι. τὸ δ' ἔργον ἐν τοῖς με-γίστοις διεβοήθη, καὶ Τιμάνθης ὁ ζω-γράφος ἐποίησεν ἐμφαντικῶς τῇ διαθέσειτὴν μάχην ἔχουσαν.[33] Οὐ μὴν ἀλλὰ πολλῶν ἐθνῶν καὶ δυνα-στῶν ἐπὶ τοὺς Ἀχαιοὺς συνισταμένων,εὐθὺς ὁ Ἄρατος ἔπραττε φιλίαν πρὸς τοὺςΑἰτωλούς, καὶ Πανταλέοντι τῷ πλεῖστονΑἰτωλῶν δυναμένῳ συνεργῷ χρησάμενος,οὐ μόνον εἰρήνην, ἀλλὰ καὶ συμμαχίαν τοῖςἈχαιοῖς πρὸς τοὺς Αἰτωλοὺς ἐποίησε.Τοὺς δ' Ἀθηναίους σπουδάζων ἐλευθε-ρῶσαι, διεβλήθη καὶ κακῶς ἤκουσεν ὑπὸτῶν Ἀχαιῶν, ὅτι σπονδὰς πεποιημένων

62

Ἀράτῳ καὶ χρημάτων ἐν Κορίνθῳ καὶ οἰκί-ας, ὁ Κλεομένης ἥψατο μὲν οὐδενός, οὐδ'ἄλλον εἴασε, μεταπεμψάμενος δὲ τοὺς φί-λους αὐτοῦ καὶ τοὺς διοικητάς, ἐκέλευεπάντα διοικεῖν καὶ φυλάσσειν ὡς Ἀράτῳλόγον ὑφέξοντας· ἰδίᾳ δὲ πρὸς αὐτὸν ἔπεμ-ψε Τρίπυλον καὶ πάλιν Μεγιστόνουν τὸνπατρῳόν, ὑπισχνούμενος ἄλλα τε πολλὰκαὶ δώδεκα τάλαντα σύνταξιν ἐνιαύσιον,ὑπερβαλλόμενος τῷ ἡμίσει Πτολεμαῖον·ἐκεῖνος γὰρ ἓξ τάλαντα τῷ Ἀράτῳ κατ'ἐνιαυτὸν ἀπέστελλεν. ἠξίου δὲ τῶν Ἀχαιῶνἡγεμὼν ἀναγορευθῆναι καὶ κοινῇ μετ'αὐτῶν φυλάσσειν τὸν Ἀκροκόρινθον. τοῦ δ'Ἀράτου φήσαντος, ὡς οὐκ ἔχοι τὰ πράγμα-τα, μᾶλλον δ' ὑπ' αὐτῶν ἔχοιτο, καὶ κατει-ρωνεύσασθαι δόξαντος, ἐμβαλὼν εὐθὺς τὴνΣικυωνίαν ἐπόρθει καὶ κατέφθειρε, καὶπροσεκάθητο τῇ πόλει τρεῖς μῆνας, ἐγκαρ-τεροῦντος τοῦ Ἀράτου καὶ διαποροῦντος,εἰ δέξεται τὸν Ἀντίγονον ἐπὶ τῷ παραδο-

79

[22] Διὸ καὶ τοὺς ἄλλους Σπαρτιάτας ἀεὶβδελυττόμενος ὁ Ἀρτοξέρξης, καὶ νομίζων,ὥς φησι Δείνων, ἀνθρώπων ἁπάντων ἀναι-δεστάτους εἶναι, τὸν Ἀνταλκίδαν ὑπερη-γάπησεν εἰς Πέρσας ἀναβάντα. καί ποτελαβὼν ἕνα τῶν ἀνθινῶν στεφάνων, καὶβάψας εἰς μύρον τὸ πολυτελέστατον, ἀπὸδείπνου ἔπεμψε τῷ Ἀνταλκίδᾳ, καὶ πάντεςἐθαύμασαν τὴν φιλοφροσύνην. ἦν δ' ὡς ἔοι-κεν ἐπιτήδειος οὗτος ἐντρυφηθῆναι καὶτοιοῦτον λαβεῖν στέφανον, ἐξορχησάμενοςἐν Πέρσαις τὸν Λεωνίδαν καὶ τὸν Καλλι-κρατίδαν. ὁ μὲν γὰρ Ἀγησίλαος ὡς ἔοικεπρὸς τὸν εἰπόντα· "φεῦ τῆς Ἑλλάδος ὅπουμηδίζουσιν ἡμῖν οἱ Λάκωνες" "οὐ μᾶλλον"εἶπεν "οἱ Μῆδοι λακωνίζουσι;" τοῦ δὲ ῥή-ματος ἡ κομψότης τὴν τοῦ πράγματοςαἰσχύνην οὐκ ἀφεῖλεν, ἀλλὰ τὴν μὲν ἡγεμο-νίαν ἀπώλεσαν ἐν Λεύκτροις ἀγωνισάμενοικακῶς, ἡ δὲ δόξα τῆς Σπάρτης προαπώλε-το ταῖς ὁμολογίαις ἐκείναις. ἄχρι μὲν οὖν

144

αὐτὸς τὴν Ἄμηστριν, ἀντ' ἐκείνης δὲ τῷΤιριβάζῳ τὴν νεωτάτην Ἄτοσσαν ἐνεγύη-σεν. ἐπεὶ δὲ καὶ ταύτην ἐρασθεὶς ἔγημενὡς εἴρηται, παντάπασι δυσμενῶς πρὸςαὐτὸν ὁ Τιρίβαζος εἶχεν, οὐδ' ἄλλως στάσι-μος ὢν τὸ ἦθος, ἀλλ' ἀνώμαλος καὶ πα-ράφορος. διὸ καὶ νῦν μὲν εὐημερῶν ὅμοιατοῖς πρώτοις, νῦν δὲ προσκρούων καὶ σκο-ρακιζόμενος, οὐδεμίαν ἔφερεν ἐμμελῶς με-ταβολήν, ἀλλὰ καὶ τιμώμενος ἦν ἐπαχθὴςὑπὸ χαυνότητος, καὶ τὸ κολουόμενον οὐταπεινὸν οὐδ' ἡσυχαῖον, ἀλλὰ τραχὺ καὶἀγέρωχον εἶχε.[28] Πῦρ οὖν ἐπὶ πῦρ ἐγένετο τῷ νεανίσκῳπροσκείμενος ὁ Τιρίβαζος ἀεὶ καὶ λέγων,ὡς οὐδὲν ὀνίνησιν ἡ κίταρις περιεστῶσα τῇκεφαλῇ τοὺς ὑφ' αὑτῶν μὴ ζητοῦντας ὀρθο-ῦσθαι τοῖς πράγμασι, κἀκεῖνον ἀβέλτεραφρονεῖν, <εἰ> τοῦ μὲν ἀδελφοῦ διὰ τῆς γυ-ναικωνίτιδος ἐνδυομένου τοῖς πράγμασι,τοῦ δὲ πατρὸς οὕτως ἔμπληκτον ἦθος καὶ

157

τὴν πόλιν, οὐδὲν οἰομένῳ λαμβάνειν παρ'αὐτῶν τοσοῦτον, ὅσου διήμαρτον ἀφέντεςτὸν Ἄρατον. οὗτος μὲν οὖν, προσγενο-μένων αὐτῷ τῶν τὴν λεγομένην Ἀκτὴν κα-τοικούντων καὶ τὰς πόλεις ἐγχειρισάντων,ἀπεσταύρου καὶ περιετείχιζε τὸν Ἀκρο-κόρινθον.[41] Τῷ δ' Ἀράτῳ συνῆλθον εἰς Σικυῶνατῶν Ἀχαιῶν οἱ πολλοί, καὶ γενομένης ἐκ-κλησίας ᾑρέθη στρατηγὸς αὐτοκράτωρ.καὶ περιεστήσατο φρουρὰν ἐκ τῶν ἑαυτοῦπολιτῶν, τριάκοντα μὲν ἔτη καὶ τρία πεπο-λιτευμένος ἐν τοῖς Ἀχαιοῖς, πεπρωτευκὼςδὲ καὶ δυνάμει καὶ δόξῃ τῶν Ἑλλήνων,τότε δ' ἔρημος καὶ ἄπορος, συντετριμμένηςὥσπερ ἐπὶ ναυαγίου τῆς πατρίδος ἐν το-σούτῳ σάλῳ καὶ κινδύνῳ διαφερόμενος.καὶ γὰρ Αἰτωλοὶ δεομένου βοηθεῖν ἀπείπα-ντο, καὶ τὴν Ἀθηναίων πόλιν χάριτι τοῦἈράτου πρόθυμον οὖσαν οἱ περὶ Εὐρυκλεί-δην καὶ Μικίωνα διεκώλυσαν. ὄντων δὲ τῷ

78

αὐτῶν πρὸς τοὺς Μακεδόνας καὶ ἀνοχὰςἀγόντων, ἐπεχείρησε τὸν Πειραιᾶ καταλα-βεῖν. αὐτὸς δ' ἀρνούμενος ἐν τοῖς ὑπομνή-μασιν οἷς ἀπολέλοιπεν Ἐργῖνον αἰτιᾶται,μεθ' οὗ τὰ περὶ τὸν Ἀκροκόρινθον ἔπραξεν.ἐκεῖνον γὰρ ἰδίᾳ τῷ Πειραιεῖ προσβαλόντακαὶ τῆς κλίμακος συντριβείσης διωκόμενονὀνομάζειν καὶ καλεῖν συνεχῶς Ἄρατονὥσπερ παρόντα, καὶ διαφυγεῖν οὕτως ἐξα-πατήσαντα τοὺς πολεμίους. οὐ μὴν δοκεῖπιθανῶς ἀπολογεῖσθαι. τὸν γὰρ Ἐργῖνον,ἄνθρωπον ἰδιώτην καὶ Σύρον, ἀπ' οὐδενὸςἦν εἰκότος ἐπὶ νοῦν βαλέσθαι τὴν τηλικαύ-την πρᾶξιν, εἰ μὴ τὸν Ἄρατον εἶχεν ἡγε-μόνα καὶ παρ' ἐκείνου τὴν δύναμιν καὶ τὸνκαιρὸν εἰλήφει πρὸς τὴν ἐπίθεσιν. ἐδήλωσεδὲ καὶ αὐτὸς ὁ Ἄρατος, οὐ δὶς οὐδὲ τρίς,ἀλλὰ πολλάκις ὥσπερ οἱ δυσέρωτες ἐπιχει-ρήσας τῷ Πειραιεῖ, καὶ πρὸς τὰς διαμαρτί-ας οὐκ ἀποκαμών, ἀλλὰ τῷ παρὰ μικρὸνἀεὶ καὶ σύνεγγυς ἀποσφάλλεσθαι τῶν ἐλπί-

63

Ἀσπασίας, καὶ παρ' ἐλπίδας τοῦ βασιλέωςἑλομένης τὸν Δαρεῖον, ἔδωκε μὲν ὑπ'ἀνάγκης τοῦ νόμου, δοὺς δ' ὀλίγον ὕστερονἀφείλετο. τῆς γὰρ Ἀρτέμιδος τῆς ἐν Ἐκ-βατάνοις, ἣν Ἀναῗτιν καλοῦσιν, ἱέρειανἀνέδειξεν αὐτήν, ὅπως ἁγνὴ διάγῃ τὸν ἐπί-λοιπον βίον, οἰόμενος οὐ χαλεπήν, ἀλλὰκαὶ μετρίαν τινὰ καὶ παιδιᾷ μεμειγμένηνταύτην λήψεσθαι δίκην παρὰ τοῦ παιδός. ὁδ' ἤνεγκεν οὐ μετρίως, εἴτ' ἔρωτι τῆςἈσπασίας περιπαθὴς γεγονώς, εἴθ' ὑβρί-σθαι καὶ κεχλευάσθαι νομίζων ὑπὸ τοῦ πα-τρός.Αἰσθόμενος δ' αὐτὸν οὕτως ἔχοντα Τιρίβα-ζος ἔτι μᾶλλον ἐξετράχυνεν, ἐν τοῖς ἐκεί-νου συνιδὼν τὰ καθ' αὑτόν. ἦν δὲ τοιαῦτα.πλειόνων οὐσῶν βασιλεῖ θυγατέρων, ὡμο-λόγησε Φαρναβάζῳ μὲν Ἀπάμαν δώσεινγυναῖκα, Ῥοδογούνην δ' Ὀρόντῃ, Τιρι-βάζῳ δ' Ἄμηστριν. καὶ τοῖς μὲν ἄλλοιςἔδωκε, Τιρίβαζον δ' ἐψεύσατο, γήμας

156

ἐπρώτευεν ἡ Σπάρτη, ξένον ἐποιεῖτο καὶφίλον ὠνόμαζεν ἑαυτοῦ τὸν Ἀνταλκίδαν·ἐπεὶ δ' ἡττήθησαν ἐν Λεύκτροις, ταπεινὰπράττοντες ἐδέοντο μὲν χρημάτων καὶ τὸνἈγησίλαον εἰς Αἴγυπτον ἐξέπεμψαν, ὁ δ'Ἀνταλκίδας ἀνέβη πρὸς τὸν Ἀρτοξέρξην,παρακαλῶν ἐπαρκέσαι τοῖς Λακεδαιμονί-οις. ὁ δ' οὕτως ἐξημέλησε καὶ παρεῖδε καὶἀπέρριψεν αὐτόν, ὥστε καταβάντα καὶχλευαζόμενον ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν, φοβούμε-νον δὲ καὶ τοὺς ἐφόρους, ἀποκαρτερῆσαι.Ἀνέβη δὲ πρὸς τὸν βασιλέα καὶ Ἰσμηνίας ὁΘηβαῖος καὶ Πελοπίδας, ἤδη τὴν ἐν Λεύ-κτροις μάχην νενικηκώς. ἀλλ' οὗτος μὲνοὐδὲν αἰσχρὸν ἐποίησεν· Ἰσμηνίας δὲ προ-σκυνῆσαι κελευόμενος ἐξέβαλε πρὸ αὑτοῦχαμᾶζε τὸν δακτύλιον, εἶτα κύψας ἀνείλε-το καὶ παρέσχε δόξαν προσκυνοῦντος. Τι-μαγόρᾳ δὲ τῷ Ἀθηναίῳ, διὰ Βηλούριδοςτοῦ γραμματέως εἰσπέμψαντι γραμματί-διον ἀπόρρητον, ἡσθεὶς μυρίους τε δαρει-

145

δων πρὸς τὸ θαῤῥεῖν ἀνακαλούμενος. ἅπαξδὲ καὶ τὸ σκέλος ἔσπασε διὰ τοῦ Θριασίουφεύγων, καὶ τομὰς ἔλαβε πολλὰς θερα-πευόμενος, καὶ πολὺν χρόνον ἐν φορείῳ κο-μιζόμενος ἐποιεῖτο τὰς στρατείας.[34] Ἀντιγόνου δ' ἀποθανόντος καὶ Δημη-τρίου τὴν βασιλείαν παραλαβόντος, ἔτιμᾶλλον ἐνέκειτο ταῖς Ἀθήναις, καὶ ὅλωςκατεφρόνει τῶν Μακεδόνων. διὸ καὶ κρα-τηθέντος αὐτοῦ μάχῃ περὶ Φυλακίαν ὑπὸΒίθυος τοῦ Δημητρίου στρατηγοῦ, καὶλόγου γενομένου πολλοῦ μὲν ὡς ἑάλωκε,πολλοῦ δ' ὡς τέθνηκεν, ὁ μὲν τὸν Πειραιᾶφρουρῶν Διογένης ἔπεμψεν ἐπιστολὴν εἰςΚόρινθον, ἐξίστασθαι τῆς πόλεως κελεύωντοὺς Ἀχαιούς, ἐπειδή<περ> Ἄρατοςἀπέθανεν· ἔτυχε δὲ τῶν γραμμάτων κομι-σθέντων παρὼν αὐτὸς ἐν Κορίνθῳ, καὶ δια-τριβὴν οἱ τοῦ Διογένους καὶ γέλωτα πολὺνπαρασχόντες ἀπηλλάγησαν. αὐτὸς δ' ὁ βα-σιλεὺς ἐκ Μακεδονίας ναῦν ἔπεμψεν, ἐφ' ἧς

64

ἐφελκόμενος τὸν ἵππον, ὡς οὐκ ἀπιστῶνοὐδ' ὑποπτεύων, ἀναπηδησάντων δὲ πολ-λῶν καὶ λοιδορουμένων αὐτῷ καὶ κατηγο-ρούντων, εὖ πως καθεστῶτι τῷ προσώπῳκαὶ τῷ λόγῳ πράως ἐκέλευε καθίσαι καὶμὴ βοᾶν ἀτάκτως ἑστῶτας, ἀλλὰ καὶ τοὺςπερὶ θύρας ὄντας εἴσω παριέναι· καὶ ταῦθ'ἅμα λέγων ὑπεξῄει βάδην ὡς παραδώσωντινὶ τὸν ἵππον. οὕτως δ' ὑπεκδύς, καὶ τοῖςἀπαντῶσι τῶν Κορινθίων ἀθορύβως διαλε-γόμενος καὶ κελεύων πρὸς τὸ Ἀπολλώνιονβαδίζειν, ὡς ἔλαθε πλησίον τῆς ἄκρας γε-νόμενος, ἀναπηδήσας ἐπὶ τὸν ἵππον καὶΚλεοπάτρῳ τῷ ἄρχοντι τῆς φρουρᾶς δια-κελευσάμενος ἐγκρατῶς φυλάττειν, ἀφίπ-πευσεν εἰς Σικυῶνα, τριάκοντα μὲν αὐτῷστρατιωτῶν ἑπομένων, τῶν δ' ἄλλων ἐγκα-ταλιπόντων καὶ διαῤῥυέντων. αἰσθόμενοι δ'οἱ Κορίνθιοι μετ' ὀλίγον τὴν ἀπόδρασιναὐτοῦ καὶ διώξαντες ὡς οὐ κατέλαβον, με-τεπέμψαντο τὸν Κλεομένη καὶ παρέδοσαν

77

κοὺς ἔδωκε, καὶ γάλακτος βοείου δεομένῳδι' ἀσθένειαν ὀγδοήκοντα βοῦς ἀμέλγεσθαιπαρηκολούθουν· ἔτι δὲ κλίνην καὶ στρώμα-τα καὶ τοὺς στρωννύντας ἔπεμψεν, ὡς οὐμεμαθηκότων Ἑλλήνων ὑποστρωννύναι,καὶ φορεῖς τοὺς κομίζοντας αὐτὸν μέχριθαλάσσης μαλακῶς ἔχοντα. παρόντι δὲ δε-ῖπνον ἐπέμπετο λαμπρότατον, ὥστε καὶτὸν ἀδελφὸν τοῦ βασιλέως Ὀστάνην "ὦΤιμαγόρα" φάναι "μέμνησο ταύτης τῆςτραπέζης· οὐ γὰρ ἐπὶ μικροῖς οὕτω σοι κε-κοσμημένη παράκειται." τοῦτο δ' ἦν ὀνειδι-σμὸς εἰς προδοσίαν μᾶλλον ἢ χάριτοςὑπόμνησις. Τιμαγόρου μὲν οὖν διὰ τὴν δω-ροδοκίαν Ἀθηναῖοι θάνατον κατέγνωσαν.[23] Ὁ δ' Ἀρτοξέρξης ἓν ἀντὶ πάντων ὧνἐλύπει τοὺς Ἕλληνας ηὔφραινε, Τισσαφέρ-νην τὸν ἔχθιστον αὐτοῖς καὶ δυσμενέστατονἀποκτείνας· ἀπέκτεινε δὲ ταῖς διαβολαῖςαὐτοῦ τῆς Παρυσάτιδος συνεπιθεμένης. οὐγὰρ ἐνέμεινε τῇ ὀργῇ πολὺν χρόνον ὁ βασι-

146

ἀγαγόντα τὰς γυναῖκας "ἆρ' ἤδη συνορᾷςὅτι μοι μόνην ταύτην ἐλευθέραν καὶἀδιάφθορον ἥκεις κομίζων;" ἐκ δὲ τούτουπροσεῖχεν ἀρξάμενος αὐτῇ, καὶ μάλισταπασῶν ἔστερξε καὶ σοφὴν προσηγόρευσεν.ἑάλω δὲ Κύρου πεσόντος ἐν τῇ μάχῃ καὶδιαρπαζομένου τοῦ στρατοπέδου.[27] Ταύτην ὁ Δαρεῖος αἰτήσας, ἠνίασε τὸνπατέρα· δύσζηλα γὰρ τὰ βαρβαρικὰ δεινῶςπερὶ τὸ ἀκόλαστον, ὥστε μὴ μόνον τὸνπροσελθόντα καὶ θιγόντα παλλακῆς βασι-λέως, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐν πορείᾳ παρεξελ-θόντα καὶ διεξελάσαντα τὰς ἁμάξας ἐφ' αἷςκομίζονται θανάτῳ κολάζεσθαι. καίτοι τὴνμὲν Ἄτοσσαν εἶχεν, ἔρωτι ποιησάμενος γυ-ναῖκα παρὰ τὸν νόμον, ἑξήκοντα δὲ καὶτριακόσιαι παρετρέφοντο κάλλει διαφέρου-σαι παλλακίδες. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ αἰτηθεὶςἐκείνην ἐλευθέραν ἔφησεν εἶναι, καὶ λαμ-βάνειν ἐκέλευσε βουλομένην, ἄκουσαν δὲμὴ βιάζεσθαι. μεταπεμφθείσης δὲ τῆς

155

ὅλως οὐδὲν ἔτι τῶν ἐπικτήτων βέβαιον ἦντοῖς Ἀχαιοῖς, ἀλλὰ θόρυβος πολὺς ἄφνωπεριειστήκει τὸν Ἄρατον, ὁρῶντα τὴν Πε-λοπόννησον κραδαινομένην καὶ τὰς πόλειςἐξανισταμένας ὑπὸ τῶν νεωτεριζόντων πα-νταχόθεν.[40] Ἠτρέμει μὲν γὰρ οὐδὲν οὐδ' ἔστεργενἐπὶ τοῖς παροῦσιν, ἀλλὰ καὶ Σικυωνίωναὐτῶν καὶ Κορινθίων ἐγένοντο πολλοὶ κα-ταφανεῖς διειλεγμένοι τῷ Κλεομένει, καὶπάλαι πρὸς τὸ κοινὸν ἰδίων ἐπιθυμίᾳ δυνα-στειῶν ὑπούλως ἔχοντες. ἐπὶ τούτους ἐξου-σίαν ἀνυπεύθυνον ὁ Ἄρατος λαβών, τοὺςμὲν ἐν Σικυῶνι διεφθαρμένους ἀπέκτεινε,τοὺς δ' ἐν Κορίνθῳ πειρώμενος ἀναζητεῖνκαὶ κολάζειν, ἐξηγρίαινε τὸ πλῆθος, ἤδηνοσοῦν καὶ βαρυνόμενον τὴν ὑπὸ τοῖςἈχαιοῖς πολιτείαν. συνδραμόντες οὖν εἰςτὸ τοῦ Ἀπόλλωνος ἱερόν, μετεπέμποντοτὸν Ἄρατον, ἀνελεῖν ἢ συλλαβεῖν πρὸ τῆςἀποστάσεως ἐγνωκότες. ὁ δ' ἧκε μὲν αὐτὸς

76

κομισθήσεται πρὸς αὐτὸν ὁ Ἄρατος δεδε-μένος. πᾶσαν δ' Ἀθηναῖοι κουφότητα κολα-κείας τῆς πρὸς Μακεδόνας ὑπερβάλλοντες,ἐστεφανηφόρησαν ὅτε πρῶτον ἠγγέλθη τε-θνηκώς. διὸ καὶ πρὸς ὀργὴν εὐθὺς ἐκστρα-τεύσας ἐπ' αὐτούς, ἄχρι τῆς Ἀκαδημείαςπροῆλθεν· εἶτα πεισθεὶς οὐδὲν ἠδίκησεν. οἱδ' Ἀθηναῖοι συμφρονήσαντες αὐτοῦ τὴνἀρετήν, ἐπεὶ Δημητρίου τελευτήσαντοςὥρμησαν ἐπὶ τὴν ἐλευθερίαν, ἐκεῖνονἐκάλουν. ὁ δέ, καίπερ ἑτέρου μὲν ἄρχοντοςτότε τῶν Ἀχαιῶν, αὐτὸς δὲ δι' ἀῤῥωστίαντινὰ μακρὰν κλινήρης ὑπάρχων, ὅμως ἐνφορείῳ κομιζόμενος ὑπήντησε τῇ πόλειπρὸς τὴν χρείαν, καὶ τὸν ἐπὶ τῆς φρουρᾶςΔιογένη συνέπεισεν ἀποδοῦναι τόν τε Πει-ραιᾶ καὶ τὴν Μουνυχίαν καὶ τὴν Σαλαμῖνακαὶ τὸ Σούνιον τοῖς Ἀθηναίοις ἐπὶ πεντή-κοντα καὶ ἑκατὸν ταλάντοις, ὧν αὐτὸς ὁἌρατος εἴκοσι τῇ πόλει συνεβάλετο. προ-σεχώρησαν δ' εὐθὺς Αἰγινῆται καὶ Ἑρμιο-

65

στὸν ἔτος γεγονότα, καὶ τὴν καλουμένηνκίταριν ὀρθὴν φέρειν ἔδωκε. νόμου δ' ὄντοςἐν Πέρσαις δωρεὰν αἰτεῖν τὸν ἀναδει-χθέντα, καὶ διδόναι τὸν ἀναδείξαντα πᾶντὸ αἰτηθὲν ἄνπερ ᾖ δυνατόν, ᾔτησεν Ἀσπα-σίαν ὁ Δαρεῖος τὴν μάλιστα σπουδασθε-ῖσαν ὑπὸ Κύρου, τότε δὲ τῷ βασιλεῖ παλ-λακευομένην. ἦν δὲ Φωκαῒς τὸ γένος ἀπ'Ἰωνίας, ἐλευθέρων γονέων καὶ τεθραμμένηκοσμίως. ἐπεὶ δὲ Κύρου δειπνοῦντος εἰσή-χθη μεθ' ἑτέρων γυναικῶν, αἱ μὲν ἄλλαιπαρακαθεζόμεναι, προσπαίζοντος αὐτοῦκαὶ ἁπτομένου καὶ σκώπτοντος, οὐκ ἀη-δῶς ἐνεδέχοντο τὰς φιλοφροσύνας, ἐκείνηδὲ παρὰ τὴν κλίνην εἱστήκει σιωπῇ, καὶΚύρου καλοῦντος οὐχ ὑπήκουε· βουλο-μένων δὲ προσάγειν τῶν κατευναστῶν"οἰμώξεται μέντοι τούτων" εἶπεν "ὃς ἂνἐμοὶ προσαγάγῃ τὰς χεῖρας." ἔδοξεν οὖνἄχαρις τοῖς παροῦσιν εἶναι καὶ ἄγροικος. ὁδὲ Κῦρος ἡσθεὶς ἐγέλασε καὶ εἶπε πρὸς τὸν

154

λεύς, ἀλλὰ διηλλάγη τῇ μητρὶ καὶ μετε-πέμψατο, νοῦν μὲν ὁρῶν ἔχουσαν καὶφρόνημα βασιλείας ἄξιον, αἰτίας δὲ μηδε-μιᾶς οὔσης ἐμποδὼν ἔτι δι' ἣν ὑπόψονταισυνόντες ἀλλήλους ἢ λυπήσουσιν. ἐκ δὲτούτου πάντα πρὸς χάριν ὑπουργοῦσα βα-σιλεῖ, καὶ τῷ πρὸς μηδὲν ὧν ἐκεῖνοςἔπραττε δυσκολαίνειν ἔχουσα τὸ δύνασθαιπαρ' αὐτῷ καὶ τυγχάνειν ἁπάντων, ᾔσθετοτῆς ἑτέρας τῶν θυγατέρων Ἀτόσσηςἐρῶντος ἔρωτα δεινόν, ἐπικρυπτομένου δὲδι' ἐκείνην οὐχ ἥκιστα καὶ κολάζοντος τὸπάθος ὥς φασιν ἔνιοι, καίτοι γεγενημένηςἤδη πρὸς τὴν παρθένον ὁμιλίας αὐτῷ λα-θραίας. ὡς οὖν ὑπώπτευσεν ἡ Παρύσατις,τὴν παῖδα μᾶλλον ἢ πρότερον ἠσπάζετο,καὶ πρὸς τὸν Ἀρτοξέρξην ἐπῄνει τό τε κάλ-λος αὐτῆς καὶ τὸ ἦθος, ὡς βασιλικῆς καὶμεγαλοπρεποῦς. τέλος δ' οὖν γῆμαι τὴνκόρην ἔπεισε καὶ γνησίαν ἀποδεῖξαι γυνα-ῖκα, χαίρειν ἐάσαντα δόξας Ἑλλήνων καὶ

147

νεῖς τοῖς Ἀχαιοῖς, ἥ τε πλείστη τῆς Ἀρκα-δίας αὐτοῖς συνετέλει. καὶ Μακεδόνων μὲνἀσχόλων ὄντων διά τινας προσοίκους καὶὁμόρους πολέμους, Αἰτωλῶν δὲ συμμαχού-ντων, ἐπίδοσιν μεγάλην ἡ τῶν Ἀχαιῶνἐλάμβανε δύναμις.[35] Ὁ δ' Ἄρατος ἐξεργαζόμενος τὴν πα-λαιὰν ὑπόθεσιν, καὶ δυσανασχετῶν τὴν ἐνἌργει τυραννίδα γειτνιῶσαν αὐτοῖς, ἔπει-θε πέμπων τὸν Ἀριστόμαχον εἰς μέσον θε-ῖναι καὶ προσαγαγεῖν τοῖς Ἀχαιοῖς τὴνπόλιν, καὶ ζηλώσαντα Λυδιάδην ἔθνους τη-λικούτου μετ' εὐφημίας καὶ τιμῆς στρατη-γὸν εἶναι μᾶλλον ἢ μιᾶς πόλεως κινδυνεύο-ντα καὶ μισούμενον τύραννον. ὑπακούσα-ντος δὲ τοῦ Ἀριστομάχου καὶ κελεύσαντοςαὐτῷ πεντήκοντα τάλαντα πέμψαι τὸνἌρατον, ὅπως ἀπαλλάξῃ καὶ διαλύσηταιτοὺς παρ' αὐτῷ στρατευομένους, καὶ τῶνχρημάτων ποριζομένων ὁ Λυδιάδης ἔτιστρατηγῶν καὶ φιλοτιμούμενος ἴδιον αὐτοῦ

66

μετὰ τῆς δυνάμεως, φοβηθεὶς ἀπέστελλεπρέσβεις τοὺς ἀξιοῦντας, ὡς παρὰ φίλουςκαὶ συμμάχους αὐτὸν ἥκειν μετὰ τριακοσί-ων· εἰ δ' ἀπιστεῖ, λαβεῖν ὁμήρους. ταῦθ'ὕβριν εἶναι καὶ χλευασμὸν αὑτοῦ φήσας ὁΚλεομένης ἀνέζευξεν, ἐπιστολὴν γράψαςτοῖς Ἀχαιοῖς, ἐγκλήματα πολλὰ κατὰ τοῦἈράτου καὶ διαβολὰς ἔχουσαν· γέγραφε δὲκἀκεῖνος ἐπιστολὰς κατὰ τοῦ Κλεομένους,καὶ ἐφέροντο λοιδορίαι καὶ βλασφημίαι,μέχρι γάμων καὶ γυναικῶν ἀλλήλους κα-κῶς λεγόντων.Ἐκ τούτου κήρυκα πέμψας ὁ Κλεομένηςπόλεμον προεροῦντα τοῖς Ἀχαιοῖς, μικροῦμὲν ἔλαθε τὴν Σικυωνίων πόλιν ἁρπάσαςδιὰ προδοσίας, ἐγγύθεν δ' ἀποτραπεὶς Πελ-λήνῃ προσέβαλε, καὶ τοῦ στρατηγοῦ τῶνἈχαιῶν ἐκπεσόντος ἔσχε τὴν πόλιν· ὀλίγῳδ' ὕστερον καὶ Φενεὸν ἔλαβε καὶ Πε-ντέλειον. εἶτ' εὐθὺς Ἀργεῖοι προσεχώρησαναὐτῷ, καὶ Φλιάσιοι φρουρὰν ἐδέξαντο, καὶ

75

νόμους, Πέρσαις δὲ νόμον αὐτὸν ὑπὸ τοῦθεοῦ καὶ δικαιωτὴν αἰσχρῶν καὶ καλῶνἀποδεδειγμένον. ἔνιοι μέντοι λέγουσιν, ὧνἐστι καὶ Ἡρακλείδης ὁ Κυμαῖος, οὐ μίανμόνον τῶν θυγατέρων, ἀλλὰ καὶ δευτέρανἌμηστριν γῆμαι τὸν Ἀρτοξέρξην, περὶ ἧςὀλίγον ὕστερον ἀπαγγελοῦμεν. τὴν δ'Ἄτοσσαν οὕτως ἠγάπησεν ὁ πατὴρ συνοι-κοῦσαν, ὥστ' ἀλφοῦ κατανεμηθέντος αὐτῆςτὸ σῶμα, δυσχερᾶναι μὲν ἐπὶ τούτῳ μηδ'ὁτιοῦν, εὐχόμενος δὲ περὶ αὐτῆς τῇ Ἥρᾳπροσκυνῆσαι μόνην θεῶν ἐκείνην, ταῖς χερ-σὶ τῆς γῆς ἁψάμενος, δῶρά τε τῇ θεῷ το-σαῦτα πέμψαι τοὺς σατράπας καὶ φίλουςαὐτοῦ κελεύσαντος, ὥστε τὰ μεταξὺ τοῦἱεροῦ καὶ τῶν βασιλείων ἑκκαίδεκα στάδιαχρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ πορφύρας καὶ ἵπ-πων ἐμπλησθῆναι.[24] Πόλεμον δὲ πρὸς μὲν Αἰγυπτίους διὰΦαρναβάζου καὶ Ἰφικράτους ἐξενεγκὼνἀπέτυχε, στασιασάντων ἐκείνων. ἐπὶ δὲ

148

ντα μᾶλλον διὰ τὸ θαρρεῖν οὐ φεύγει τὰςφιλοφροσύνας.[26] Ὁ δ' Ἀρτοξέρξης ἤδη πρεσβύτεροςὢν ᾐσθάνετο τοὺς υἱοὺς ἀγῶνα περὶ τῆςβασιλείας ἐν τοῖς φίλοις καὶ τοῖς δυνατοῖςἔχοντας. οἱ μὲν γὰρ εὐγνώμονες ἠξίουν, ὡςἔλαβεν αὐτός, οὕτως ἀπολιπεῖν πρεσβεῖαΔαρείῳ τὴν ἀρχήν. ὁ δὲ νεώτατος Ὦχοςὀξὺς ὢν καὶ βίαιος, εἶχε μὲν καὶ τῶν περὶτὸ βασίλειον οὐκ ὀλίγους σπουδαστάς, ἤλ-πιζε δὲ μάλιστα κατεργάσεσθαι τὸν πα-τέρα διὰ τῆς Ἀτόσσης. ἐκείνην γὰρ ἐθε-ράπευεν ὡς γαμησομένην καὶ συμβασιλεύ-σουσαν αὐτῷ μετὰ τὴν τοῦ πατρὸς τελευ-τήν. ἦν δὲ λόγος ὅτι καὶ ζῶντος ἐλάνθανεναὐτῇ πλησιάζων· ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἠγνόησενὁ Ἀρτοξέρξης· ταχὺ δὲ βουλόμενος ἐκκρο-ῦσαι τῆς ἐλπίδος τὸν Ὦχον, ὅπως μὴ τὰαὐτὰ Κύρῳ τολμήσαντος αὐτοῦ πόλεμοικαὶ ἀγῶνες αὖθις καταλάβωσι τὴν βασιλεί-αν, ἀνέδειξε τὸν Δαρεῖον βασιλέα πεντηκο-

153

ἐκ πολλοῦ φησι καὶ πρὸ τῆς ἀνάγκης, ὑφο-ρώμενον τὸ θράσος τὸ τοῦ Κλεομένους,κρύφα τῷ Ἀντιγόνῳ διαλέγεσθαι, καὶ τοὺςΜεγαλοπολίτας προκαθιέναι δεομένουςἈχαιῶν ἐπικαλεῖσθαι τὸν Ἀντίγονον· οὗτοιγὰρ ἐπιέζοντο τῷ πολέμῳ μάλιστα, συνε-χῶς ἄγοντος αὐτοὺς καὶ φέροντος τοῦ Κλε-ομένους. ὁμοίως δὲ καὶ Φύλαρχος ἱστόρη-κε περὶ τούτων, ᾧ μὴ τοῦ Πολυβίου μαρ-τυροῦντος οὐ πάνυ τι πιστεύειν ἄξιον ἦν·ἐνθουσιᾷ γὰρ ὅταν ἅψηται τοῦ Κλεομένουςὑπ' εὐνοίας, καὶ καθάπερ ἐν δίκῃ τῇ ἱστο-ρίᾳ τῷ μὲν ἀντιδικῶν διατελεῖ, τῷ δὲ συνα-γορεύων.[39] Ἀπέβαλον δ' οὖν οἱ Ἀχαιοὶ τὴν Μαντί-νειαν, πάλιν ἑλόντος αὐτὴν τοῦ Κλεο-μένους, καὶ μάχῃ μεγάλῃ περὶ τὸ Ἑκατόμ-βαιον ἡττηθέντες οὕτω κατεπλάγησαν,ὥστε πέμπειν εὐθὺς ἐφ' ἡγεμονίᾳ τὸν Κλε-ομένη καλοῦντες εἰς Ἄργος. ὁ δ' Ἄρατοςὡς ᾔσθετο βαδίζοντα καὶ περὶ Λέρναν ὄντα

74

πολίτευμα τοῦτο πρὸς τοὺς Ἀχαιοὺς γε-νέσθαι, τοῦ μὲν Ἀράτου κατηγόρει πρὸςἈριστόμαχον, ὡς δυσμενῶς καὶ ἀδιαλ-λάκτως ἀεὶ πρὸς τοὺς τυράννους ἔχοντος,αὑτῷ δὲ πείσας τὴν πρᾶξιν ἐπιτρέψαι, προ-σήγαγε τοῖς Ἀχαιοῖς τὸν ἄνθρωπον. ἔνθαδὴ μάλιστα φανερὰν ἐποίησαν οἱ σύνεδροιτῶν Ἀχαιῶν τὴν πρὸς τὸν Ἄρατον εὔνοιανκαὶ πίστιν. ἀντειπόντος μὲν γὰρ αὐτοῦ δι'ὀργήν, ἀπήλασαν τοὺς περὶ τὸν Ἀριστόμα-χον· ἐπεὶ δὲ συμπεισθεὶς πάλιν αὐτὸς ἤρ-ξατο περὶ αὐτῶν διαλέγεσθαι παρών,πάντα ταχέως καὶ προθύμως ἐψηφίσαντο,καὶ προσεδέξαντο μὲν τοὺς Ἀργείους καὶΦλιασίους εἰς τὴν πολιτείαν, ἐνιαυτῷ δ'ὕστερον καὶ τὸν Ἀριστόμαχον εἵλοντοστρατηγόν. Ὁ δ' εὐημερῶν παρὰ τοῖςἈχαιοῖς καὶ βουλόμενος εἰς τὴν Λακωνι-κὴν ἐμβαλεῖν, ἐκάλει τὸν Ἄρατον ἐξ Ἀθη-νῶν. ὁ δ' ἔγραφε μὲν αὐτῷ τὴν στρατείανἀπαγορεύων καὶ τῷ Κλεομένει θράσος ἔχο-

67

κεκοσμημένους διαπρεπῶς ἐν τῷ πέριξἀδένδρῳ καὶ ψιλῷ χωρίῳ, κρύους ὄντοςἐπέτρεψε τοῖς στρατιώταις ἐκ τοῦ παραδεί-σου ξυλίζεσθαι τὰ δένδρα κόπτοντας, μήτεπεύκης μήτε κυπαρίττου φειδομένους.ὀκνούντων δὲ καὶ φειδομένων διὰ τὰ κάλληκαὶ τὰ μεγέθη, λαβὼν πέλεκυν αὐτὸς ὅπερἦν μέγιστον καὶ κάλλιστον τῶν φυτῶν ἔκο-ψεν. ἐκ δὲ τούτου ξυλιζόμενοι καὶ πολλὰπυρὰ ποιοῦντες εὐμαρῶς ἐνυκτέρευσαν. οὐμὴν ἀλλὰ πολλοὺς καὶ ἀγαθοὺς ἀποβαλὼνἄνδρας, ἵππους δ' ὁμοῦ τι πάντας, ἐπανῆλ-θε, καὶ δόξας καταφρονεῖσθαι διὰ τὴν ἀτυ-χίαν καὶ τὴν ἀπότευξιν τῆς στρατείας, ἐνὑποψίαις εἶχε τοὺς πρώτους· καὶ πολλοὺςμὲν ἀνῄρει δι' ὀργήν, πλείονας δὲ φοβούμε-νος. ἡ γὰρ δειλία φονικώτατόν ἐστιν ἐνταῖς τυραννίσιν, ἵλεων δὲ καὶ πρᾶον καὶἀνύποπτον ἡ θαρραλεότης. διὸ καὶ τῶν θη-ρίων τὰ ἀτιθάσσευτα καὶ δυσεξημέρωταψοφοδεῆ καὶ δειλά, τὰ δὲ γενναῖα πιστεύο-

152

Καδουσίους αὐτὸς ἐστράτευσε τριάκονταμυριάσι πεζῶν καὶ μυρίοις ἱππεῦσιν. ἐμβα-λὼν δ' εἰς χώραν τραχύτητι χαλεπὴν καὶὁμιχλώδη καὶ τῶν ἀπὸ σπόρου καρπῶνἄγονον, ἀπίοις δὲ καὶ μήλοις καὶ τοιούτοιςἄλλοις ἀκροδρύοις τρέφουσαν ἀνθρώπουςπολεμικοὺς καὶ θυμοειδεῖς, ἔλαθε μεγάλαιςἀπορίαις καὶ κινδύνοις περιπεσών. οὐδὲνγὰρ ἐδώδιμον ἦν λαμβάνειν οὐδ' ἔξωθενἐπεισάγεσθαι, τὰ δ' ὑποζύγια μόνον κα-τέκοπτον, ὥστ' ὄνου κεφαλὴν μόλις δραχ-μῶν ἑξήκοντα ὤνιον εἶναι. τὸ δὲ βασιλικὸνδεῖπνον ἐξελείφθη, καὶ τῶν ἵππων ὀλίγοιπεριῆσαν ἔτι, τοὺς δ' ἄλλους ἐσθίοντες κα-τανηλώκεσαν. ἐνταῦθα Τιρίβαζος, ἀνὴρπολλάκις μὲν ἐν πρώτῃ δι' ἀνδραγαθίαντάξει γενόμενος, πολλάκις δ' ἀπορριφεὶςδιὰ κουφότητα, καὶ τότε ταπεινὰ πράττωνκαὶ περιορώμενος, ἔσωσε βασιλέα καὶ τὸνστρατόν. ὄντων γὰρ δυεῖν ἐν τοῖς Καδουσί-οις βασιλέων, ἑκατέρου δὲ χωρὶς στρατο-

149

ντι καὶ παραβόλως αὐξανομένῳ συμπλέκε-σθαι τοὺς Ἀχαιοὺς μὴ βουλόμενος. ὡρμη-μένου δὲ πάντως ὑπήκουσε καὶ παρὼν συ-νεστράτευεν. ὅτε δὴ καὶ κωλύσας, περὶ τὸΠαλλάντιον τοῦ Κλεομένους ἐπιφανέντοςαὐτοῖς, μάχην συνάψαι τὸν Ἀριστόμαχον,ὑπὸ Λυδιάδου κατηγορήθη, καὶ περὶ τῆςστρατηγίας εἰς ἀγῶνα καὶ ἀντιπαραγγελί-αν αὐτῷ καταστάς, ἐκράτησε τῇ χειροτο-νίᾳ καὶ τὸ δωδέκατον ᾑρέθη στρατηγός.[36] Ἐν ταύτῃ τῇ στρατηγίᾳ περὶ τὸ Λύ-καιον ἡττηθεὶς ὑπὸ τοῦ Κλεομένους ἔφευ-γε, καὶ πλανηθεὶς νυκτὸς ἔδοξε μὲν τε-θνάναι, καὶ πάλιν οὗτος ὁ λόγος κατ' αὐτοῦπολὺς ἐξεφοίτησεν εἰς τοὺς Ἕλληνας· ἀνα-σωθεὶς δὲ καὶ τοὺς στρατιώτας συναγα-γών, οὐκ ἠγάπησεν ἀσφαλῶς ἀπελθεῖν,ἀλλ' ἄριστα τῷ καιρῷ χρησάμενος, οὐδενὸςπροσδοκῶντος οὐδὲ συλλογιζομένου τὸμέλλον, ἐξαίφνης ἐπέπεσε Μαντινεῦσι,συμμάχοις οὖσι τοῦ Κλεομένους. καὶ τὴν

68

γὰρ οὕτως -- παράνομος καὶ τυραννικός,ἀλλ' Ἡρακλεῖδαι πατέρες αὐτῷ καὶ Σπάρ-τη πατρίς, ἧς τὸν ἀφανέστατον ἦν ἄξιονἀντὶ τοῦ πρώτου Μακεδόνων ἡγεμόναποιεῖσθαι τοὺς ἔν τινι λόγῳ τὴν Ἑλληνικὴντιθεμένους εὐγένειαν. καὶ <μέν>τοι <καὶ>Κλεομένης ᾔτει τὴν ἀρχὴν παρὰ τῶν Ἀχαι-ῶν ὡς πολλὰ ποιήσων ἀγαθὰ τὰς πόλειςἀντὶ τῆς τιμῆς καὶ τῆς προσηγορίας ἐκεί-νης· Ἀντίγονος δὲ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰθάλατταν αὐτοκράτωρ ἡγεμὼν ἀναγορευ-θείς, οὐχ ὑπήκουσε πρὶν τὸν μισθὸν αὐτῷτῆς ἡγεμονίας ὁμολογηθῆναι τὸν Ἀκρο-κόρινθον, ἀτεχνῶς τὸν Αἰσώπου μιμησάμε-νος κυνηγόν. οὐ γὰρ πρότερον ἐπέβη τοῖςἈχαιοῖς δεομένοις καὶ ὑποβάλλουσιν αὑτο-ὺς διὰ τῶν πρεσβειῶν καὶ τῶν ψηφι-σμάτων, ἢ τῇ φρουρᾷ καὶ τοῖς ὁμήροιςὥσπερ χαλινουμένους ἀνασχέσθαι. καίτοιπᾶσαν ὁ Ἄρατος ἀφίησι φωνὴν ἀπολογι-ζόμενος τὴν ἀνάγκην. ὁ Πολύβιος δ' αὐτὸν

73

πεδεύοντος, ἐντυχὼν τῷ Ἀρτοξέρξῃ, καὶφράσας περὶ ὧν διενοεῖτο πράττειν, ἐβάδι-ζεν αὐτὸς πρὸς τὸν ἕτερον τῶν Καδουσίων,καὶ πρὸς τὸν ἕτερον κρύφα τὸν υἱὸν ἔπε-μπεν. ἐξηπάτα δ' ἑκάτερον ἑκάτερος,λέγων ὡς ἅτερος ἐπιπρεσβεύεται πρὸς τὸνἈρτοξέρξην, φιλίαν μόνῳ πράττων ἑαυτῷκαὶ συμμαχίαν· οὐκοῦν εἰ σωφρονεῖ,χρῆναι πρότερον ἐντυγχάνειν ἐκείνῳ,αὐτὸν δὲ συμπράξειν ἅπαντα. τούτοις ἐπεί-σθησαν ἀμφότεροι, καὶ φθάνειν ἀλλήλουςνομίζοντες, ὁ μὲν τῷ Τιριβάζῳ συνέπεμψεπρέσβεις, ὁ δὲ τῷ παιδὶ τοῦ Τιριβάζου.διατριβῆς δὲ γενομένης, ὑποψίαι καὶ διαβο-λαὶ κατὰ τοῦ Τιριβάζου τῷ Ἀρτοξέρξῃπροσέπιπτον· αὐτὸς δὲ δυσθύμως εἶχε καὶμετενόει πιστεύσας τῷ Τιριβάζῳ, καὶ τοῖςφθονοῦσιν ἐγκαλεῖν παρεῖχεν, ἐπεὶ δ' ἧκενὁ Τιρίβαζος, ἧκε δ' ὁ υἱὸς αὐτοῦ, τοὺς Κα-δουσίους ἄγοντες, ἐγένοντο δὲ σπονδαὶπρὸς ἀμφοτέρους καὶ εἰρήνη, μέγας ὢν ὁ

150

Τιρίβαζος ἤδη καὶ λαμπρὸς ἀνεζεύγνυεμετὰ τοῦ βασιλέως, ἐπιδεικνυμένου πᾶσαντὴν δειλίαν καὶ τὴν μαλακίαν οὐ τρυφῆςκαὶ πολυτελείας -- ὥσπερ οἱ πολλοὶ νομί-ζουσιν -- ἔκγονον οὖσαν, ἀλλὰ μοχθηρᾶςφύσεως καὶ ἀγεννοῦς καὶ δόξαις πονηραῖςἑπομένης. οὔτε γὰρ χρυσὸς οὔτε κάνδυςοὔθ' ὁ τῶν μυρίων καὶ δισχιλίων ταλάντωνπερικείμενος ἀεὶ τῷ βασιλέως σώματικόσμος ἐκεῖνον ἀπεκώλυε πονεῖν καὶ τα-λαιπωρεῖν ὥσπερ οἱ τυχόντες, ἀλλὰ τήν τεφαρέτραν ἐνημμένος καὶ τὴν πέλτην φέρωναὐτὸς ἐβάδιζε πρῶτος ὁδοὺς ὀρεινὰς καὶπροσάντεις, ἀπολιπὼν τὸν ἵππον, ὥστετοὺς ἄλλους πτεροῦσθαι καὶ συνεπικουφί-ζεσθαι, τὴν ἐκείνου προθυμίαν καὶ ῥώμηνὁρῶντας· καὶ γὰρ διακοσίων καὶ πλειόνωνσταδίων κατήνυεν ἡμέρας ἑκάστης πορεί-αν.[25] Ἐπεὶ δ' εἰς σταθμὸν κατέβη βασιλι-κόν, παραδείσους ἔχοντα θαυμαστοὺς καὶ

151

ἀρχαῖς, ἀλλ' ἐπεὶ τοὺς ἐφόρους ἀποκτείναςκαὶ τὴν χώραν ἀναδασάμενος καὶ πολλοὺςτῶν μετοίκων ἐμβαλὼν εἰς τὴν πολιτείανἔσχεν ἰσχὺν ἀνυπεύθυνον, εὐθὺς ἐπικει-μένου τοῖς Ἀχαιοῖς καὶ τῆς ἡγεμονίας ἑαυ-τὸν ἀξιοῦντος. Διὸ καὶ μέμφονται τὸνἌρατον, ἐν σάλῳ μεγάλῳ καὶ χειμῶνι τῶνπραγμάτων φερομένων, ὥσπερ κυβερνήτηνἀφέντα καὶ προέμενον ἑτέρῳ τοὺς οἴακας,ὅτε καλῶς εἶχε καὶ ἀκόντων ἐπιστάντασῴζειν τὸ κοινόν, ἀπεγνωκότα <δὲ> τὰπράγματα καὶ τὴν δύναμιν τῶν Ἀχαιῶν,εἶξαι τῷ Κλεομένει, καὶ μὴ πάλιν τὴν Πε-λοπόννησον ἐκβαρβαρῶσαι φρουραῖς Μα-κεδόνων, μηδὲ πληρῶσαι τὸν Ἀκροκόριν-θον Ἰλλυρικῶν ὅπλων καὶ Γαλατικῶν, μηδ'οὓς αὐτὸς ἐν ταῖς πράξεσι καταστρατηγῶνκαὶ καταπολιτευόμενος, ἐν δὲ τοῖς ὑπομνή-μασι λοιδορῶν διετέλει, τούτους ἐπάγεσθαιδεσπότας ταῖς πόλεσι, συμμάχους ὑποκορι-ζόμενον. εἰ δὲ Κλεομένης ἦν -- λεγέσθω

72

πόλιν ἑλών, φρουρὰν ἐνέβαλε καὶ τοὺς με-τοίκους πολίτας ἐποίησεν αὐτῶν, καὶμόνος, ἃ νικῶντες οὐκ ἂν ῥᾳδίως ἔσχον,ἐκτήσατο νενικημένοις τοῖς Ἀχαιοῖς. αὖθιςδὲ τῶν Λακεδαιμονίων ἐπὶ Μεγάλην πόλινστρατευσάντων, βοηθήσας ὤκνει μὲν ἁψι-μαχοῦντι τῷ Κλεομένει λαβὴν παρασχεῖν,καὶ τοῖς Μεγαλοπολίταις βιαζομένοιςἀντεῖχεν, οὔτ' ἄλλως πρὸς τὰς κατὰ στόμαμάχας εὖ πεφυκώς, καὶ τότε λειπόμενός τεπλήθει καὶ πρὸς ἄνδρα τολμητὴν καὶ νέονἤδη παρακμάζοντι τῷ θυμῷ καὶ κεκολα-σμένῃ τῇ φιλοτιμίᾳ συνεστηκώς, καὶ νομί-ζων, ἣν διὰ τοῦ τολμᾶν ἐκεῖνος ἐξ οὐχὑπαρχόντων ἐκτᾶτο δόξαν, αὑτῷ κεκτη-μένῳ φυλακτέον εἶναι διὰ τῆς εὐλαβείας.[37] Οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν ψιλῶν ἐκδραμόντωνκαὶ ὠσαμένων τοὺς Σπαρτιάτας ἄχρι τοῦστρατοπέδου καὶ περὶ τὰς σκηνὰς διασπα-ρέντων, ὁ μὲν Ἄρατος οὐδ' ὣς ἐπήγαγεν,ἀλλ' ἐν μέσῳ λαβὼν χαράδραν ἐπέστησε

69

Δαρεῖον ἐξεπλάγη καὶ ἀνεχώρει πρὸς τὰςθύρας ἀποβλέπων, ὡς οὐ δυνησόμενος οὐδὲτολμήσων αὐτόχειρ γενέσθαι βασιλέως.ἔξωθεν δὲ τῶν δικαστῶν ἀπειλούντων καὶδιακελευομένων, ἀναστρέψας καὶ τῇ ἑτέρᾳχειρὶ δραξάμενος τῆς κόμης αὐτοῦ καὶ κα-ταγαγών, ἀπέτεμε τῷ ξυρῷ τὸν τράχηλον.ἔνιοι δέ φασι τὴν κρίσιν γενέσθαι βασιλέωςαὐτοῦ παρόντος, τὸν δὲ Δαρεῖον, ὡς κατε-λαμβάνετο τοῖς ἐλέγχοις, ἐπὶ στόμα πε-σόντα δεῖσθαι καὶ ἱκετεύειν· τὸν δ' ὑπ' ὀρ-γῆς ἀναστάντα καὶ σπασάμενον τὸν ἀκι-νάκην τύπτειν ἕως ἀπέκτεινεν· εἶτ' εἰς τὴναὐλὴν προελθόντα τὸν Ἥλιον προσκυ-νῆσαι καὶ εἰπεῖν· " 1εὐφραίνεσθ' ἀπιόντεςὦ Πέρσαι, καὶ λέγετε τοῖς ἄλλοις, ὅτι τοῖςἄθεσμα καὶ παράνομα διανοηθεῖσιν ὁμέγας Ὡραμάζης δίκην ἐπιτέθεικεν."[30] Ἡ μὲν οὖν ἐπιβουλὴ τοιοῦτον ἔσχετέλος, ὁ δ' Ὦχος ἤδη μὲν ἦν ταῖς ἐλπίσιλαμπρός, ὑπὸ τῆς Ἀτόσσης ἐπαιρόμενος,

161

καὶ κατεκώλυσε διαβῆναι τοὺς ὁπλίτας· ὁδὲ Λυδιάδης περιπαθῶν πρὸς τὰ γιγνόμενακαὶ τὸν Ἄρατον κακίζων, ἀνεκαλεῖτο τοὺςἱππεῖς ὡς αὑτόν, ἀξιῶν ἐπιφανῆναι τοῖςδιώκουσι καὶ μὴ προέσθαι τὸ νίκημα μήδ'ἐγκαταλιπεῖν αὑτὸν ὑπὲρ τῆς πατρίδοςἀγωνιζόμενον. πολλῶν δὲ συστραφέντωνκαὶ ἀγαθῶν, ἐπιῤῥωσθεὶς ἐνέβαλε τῷ δε-ξιῷ τῶν πολεμίων, καὶ τρεψάμενος ἐδίω-κεν, ὑπὸ θυμοῦ καὶ φιλοτιμίας ἀταμιεύτωςἐπισπασθεὶς εἰς χωρία σκολιὰ καὶ μεστὰδένδρων πεφυτευμένων καὶ τάφρων πλα-τειῶν, ἐν οἷς ἐπιθεμένου τοῦ Κλεομένους,ἔπεσε λαμπρῶς ἀγωνισάμενος τὸν κάλλι-στον τῶν ἀγώνων ἐπὶ θύραις τῆς πατρίδος.οἱ δ' ἄλλοι φεύγοντες εἰς τὴν φάλαγγα καὶσυνταράξαντες τοὺς ὁπλίτας, ὅλον τὸστράτευμα τῆς ἥττης ἀνέπλησαν. αἰτίαν δὲμεγάλην ὁ Ἄρατος ἔλαβε, δόξας προέσθαιτὸν Λυδιάδην· καὶ βιασθεὶς ὑπὸ τῶν Ἀχαι-ῶν ἀπερχομένων πρὸς ὀργήν, ἠκολούθησεν

70

αὐτοῖς εἰς Αἴγιον. ἐκεῖ δὲ συνελθόντες ἐψη-φίσαντο μὴ διδόναι χρήματ' αὐτῷ μηδὲ μι-σθοφόρους τρέφειν, ἀλλ' αὑτῷ πορίζειν εἰδέοιτο πολεμεῖν.[38] Οὕτω δὲ προπηλακισθείς, ἐβουλεύσα-το μὲν εὐθὺς ἀποθέσθαι τὴν σφραγῖδα καὶτὴν στρατηγίαν ἀφεῖναι, λογισμῷ δὲ χρη-σάμενος τότε μὲν ὑπέμεινε, καὶ πρὸς Ὀρ-χομενὸν ἐξαγαγὼν τοὺς Ἀχαιούς, μάχηνἔθετο πρὸς Μεγιστόνουν τὸν Κλεομένουςπατρῳόν, ἐν ᾗ κρατήσας τριακοσίους μὲνἀπέκτεινε, ζῶντα δὲ τὸν Μεγιστόνουν συ-νέλαβεν. Εἰωθὼς δὲ στρατηγεῖν παρ' ἐνιαυ-τόν, ὡς ἡ τάξις αὐτῷ περιῆλθε, καλούμε-νος ἐξωμόσατο, καὶ Τιμόξενος ᾑρέθη στρα-τηγός. ἐδόκει δ' ἡ μὲν πρὸς τοὺς ὄχλουςὀργὴ πρόφασις εἶναι λεγομένη τῆς ἐξωμο-σίας ἀπίθανος, αἰτία δ' ἀληθὴς τὰ περιε-στῶτα τοὺς Ἀχαιούς, οὐκέθ' ὡς πρότερονἀτρέμα καὶ σχέδην τοῦ Κλεομένους ἐπιβαί-νοντος οὐδ' ἐμπλεκομένου ταῖς πολιτικαῖς

71

ἔτι δ' ἐφοβεῖτο τῶν μὲν γνησίων τὸνὑπόλοιπον Ἀριάσπην, τῶν δὲ νόθων Ἀρ-σάμην. ὁ μὲν γὰρ Ἀριάσπης οὐ διὰ τὸ πρε-σβύτερος εἶναι τοῦ Ὤχου, πρᾶος δὲ καὶἁπλοῦς καὶ φιλάνθρωπος, ἠξιοῦτο βασιλεύ-ειν ὑπὸ τῶν Περσῶν· ὁ δ' Ἀρσάμης καὶνοῦν ἔχειν ἐδόκει, καὶ μάλιστα τῷ πατρὶπροσφιλὴς ὢν οὐκ ἐλάνθανε τὸν Ὦχον.ἐπιβουλεύων οὖν ἀμφοτέροις, καὶ δολερὸςὢν ὁμοῦ καὶ φονικός, ἐχρήσατο τῇ μὲνὠμότητι τῆς φύσεως πρὸς τὸν Ἀρσάμην,τῇ δὲ κακουργίᾳ καὶ δεινότητι πρὸς τὸνἈριάσπην. ὑπέπεμψε γὰρ πρὸς αὐτὸνεὐνούχους καὶ φίλους βασιλέως, ἀπειλάςτινας ἀεὶ καὶ λόγους φοβεροὺς ἀπαγγέλλο-ντας, ὡς τοῦ πατρὸς ἐγνωκότος ἀποκτιννύ-ειν αὐτὸν ὠμῶς καὶ ἐφυβρίστως. οἱ δὲ τα-ῦτα καθ' ἡμέραν ἐκφέρειν δοκοῦντες ὡςἀπόρρητα, καὶ τὰ μὲν μέλλειν, τὰ δ' ὅσονοὔπω πράσσειν βασιλέα λέγοντες, οὕτωςἐξέπληξαν τὸν ἄνθρωπον, καὶ τοσαύτην

162

τέρας ὁ τοῦ Ἀράτου, στρόφιον οὐχ ὁλόλευ-κον, ἀλλὰ μεσοπόρφυρον ἔχων· μέλη δ'ᾔδετο πρὸς κιθάραν ὑπὸ τῶν περὶ τὸνΔιόνυσον τεχνιτῶν, καὶ συνεπόμπευεν ὁγυμνασίαρχος, ἡγούμενος τῶν τε παίδωνκαὶ τῶν ἐφήβων, εἶτ' ἐφείπεθ' ἡ βουλὴ στε-φανηφοροῦσα, καὶ τῶν ἄλλων πολιτῶν ὁβουλόμενος. ὧν ἔτι δείγματα μικρὰ ταῖςἡμέραις ἐκείναις ἐξοσιούμενοι διαφυλάτ-τουσιν· αἱ δὲ πλεῖσται τῶν τιμῶν ὑπὸχρόνου καὶ πραγμάτων ἄλλων ἐκλελοίπα-σιν.[54] Ἀλλὰ γὰρ ὁ μὲν πρεσβύτερος Ἄρατοςοὕτω βιῶσαι καὶ τοιοῦτος γενέσθαι τὴν φύ-σιν ἱστορεῖται. τὸν δ' υἱὸν αὐτοῦ μιαρὸς ὢνφύσει καὶ μετ' ὠμότητος ὑβριστὴς ὁ Φί-λιππος οὐ θανασίμοις, ἀλλὰ μανικοῖςἐξέστησε τοῦ λογισμοῦ φαρμάκοις, καὶ πα-ρέτρεψεν εἰς δεινὰς καὶ ἀλλοκότους ἐπιφο-ράς, πράξεων ἀτόπων καὶ σὺν αἰσχύνῃ πα-θῶν ὀλεθρίων ὀρεγόμενον, ὥστε τὸν θάνα-

100

τα διήρπασαν αὐτοῦ, καὶ τὴν οἰκίαν τῷΚλεομένει δωρεὰν ἔδωκαν.[43] Τοῦ δ' Ἀντιγόνου προσιόντος ἤδημετὰ τῆς δυνάμεως -- ἦγε δὲ πεζοὺς δισμυ-ρίους Μακεδόνας, ἱππεῖς δὲ χιλίους καὶτριακοσίους -- , ἀπήντα μετὰ τῶν δημιουρ-γῶν ὁ Ἄρατος αὐτῷ κατὰ θάλατταν εἰςΠηγάς, λαθὼν τοὺς πολεμίους, οὐ πάνυ τιθαῤῥῶν τὸν Ἀντίγονον οὐδὲ πιστεύων τοῖςΜακεδόσιν. ᾔδει γὰρ ηὐξημένον ἑαυτὸν ἐξὧν ἐκείνους κακῶς ἐποίησε, καὶ πρώτηνεἰληφότα <καὶ> μεγίστην ὑπόθεσιν τῆς πο-λιτείας τὴν πρὸς Ἀντίγονον τὸν παλαιὸνἔχθραν. ἀλλ' ὁρῶν ἀπαραίτητον ἐπικει-μένην <τὴν> ἀνάγκην καὶ τὸν καιρόν, ᾧδουλεύουσιν οἱ δοκοῦντες ἄρχειν, ἐχώρειπρὸς τὸ δεινόν. ὁ δ' Ἀντίγονος, ὥς τιςαὐτῷ προσιόντα τὸν Ἄρατον ἔφρασε, τοὺςμὲν ἄλλους ἠσπάσατο μετρίως καὶ κοινῶς,ἐκεῖνον δὲ καὶ περὶ τὴν πρώτην ἀπάντησινἐδέξατο τῇ τιμῇ περιττῶς, καὶ τἆλλα πει-

81

166

ἐνέβαλον πτοίαν αὐτῷ καὶ ταραχὴν καὶ δυ-σθυμίαν εἰς τοὺς λογισμούς, ὥστε φάρμα-κον σκευάσαντα τῶν θανασίμων καὶ πιόντατοῦ ζῆν ἀπαλλαγῆναι. πυθόμενος δ' ὁ βασι-λεὺς τὸν τρόπον τῆς τελευτῆς, ἐκεῖνον μὲνἀπέκλαυσε, τὴν δ' αἰτίαν ὑπώπτευεν. ἐλέγ-χειν δὲ καὶ ζητεῖν ἐξαδυνατῶν διὰ γῆρας,ἔτι μᾶλλον ἠσπάζετο τὸν Ἀρσάμην καὶδῆλος ἦν μάλιστα πιστεύων ἐκείνῳ καὶπαρρησιαζόμενος. ὅθεν οἱ περὶ τὸν Ὦχονοὐκ ἀνεβάλοντο τὴν πρᾶξιν, ἀλλ' Ἀρπάτηνυἱὸν Τιριβάζου παρασκευάσαντες, ἀπέκτει-ναν δι' ἐκείνου τὸν ἄνθρωπον. Ἦν μὲν οὖνἐπὶ ῥοπῆς μικρᾶς ὁ Ἀρτοξέρξης διὰ τὸγῆρας ἤδη τότε· προσπεσόντος δ' αὐτῷ τοῦπερὶ τὸν Ἀρσάμην πάθους, οὐδ' ὀλίγονἀντέσχεν, ἀλλ' εὐθὺς ὑπὸ λύπης καὶ δυσθυ-μίας ἀπεσβέσθη, βιώσας μὲν ἐνενήκοντακαὶ τέσσαρ' ἔτη, βασιλεύσας δὲ δύο καὶἑξήκοντα, δόξας δὲ πρᾶος εἶναι καὶ φιλυ-πήκοος οὐχ ἥκιστα διὰ τὸν υἱὸν Ὦχον,

163

ρώμενος ἀνδρὸς ἀγαθοῦ καὶ νοῦν ἔχοντος,ἐνδοτέρω τῆς χρείας προσηγάγετο.Καὶ γὰρ ἦν ὁ Ἄρατος οὐ μόνον ἐν πράγμα-σι μεγάλοις ὠφέλιμος, ἀλλὰ καὶ σχολάζο-ντι βασιλεῖ συγγενέσθαι παρ' ὁντινοῦν ἐπί-χαρις. διό, καίπερ ὢν νέος ὁ Ἀντίγονος, ὡςκατενόησε τὴν φύσιν τοῦ ἀνδρὸς μηδὲν ἀρ-γὸν εἰς φιλίαν βασιλικὴν οὖσαν, οὐ μόνονἈχαιῶν, ἀλλὰ καὶ Μακεδόνων τῶν σὺναὐτῷ πάντων μάλιστα χρώμενος ἐκείνῳδιετέλει. καὶ τὸ σημεῖον ἀπέβαινεν, ὡς ὁθεὸς ἐπὶ τῶν ἱερῶν ἔδειξε. λέγεται γὰρ οὐπρὸ πολλοῦ θύοντι τῷ Ἀράτῳ δύο χολὰς ἐνἥπατι φανῆναι, μιᾷ πιμελῇ περιεχομένας,καὶ τὸν μάντιν εἰπεῖν, ὡς ταχὺ πρὸς τὰἔχθιστα καὶ πολεμιώτατα σύνεισιν εἰςἄκραν φιλίαν. τότε μὲν οὖν παρήνεγκε τὸῥηθέν, οὐδ' ἄλλως πολὺ νέμων πίστεως ἱε-ροῖς καὶ μαντεύμασιν, ἀλλὰ τῷ λογισμῷχρώμενος. ἐπεὶ δ' ὕστερον εὖ χωροῦντι τῷπολέμῳ συναγαγὼν ὁ Ἀντίγονος ἑστίασιν

82

ἀμφ' ὁσίῃ θαλίῃ τε κατοιχομένοιο ἄνακτος;ὡς τὸ βαρυνόμενον τῷδ' ἀνέρι καὶ τὸ βα-ρῦνον γαίης ἔστ' ἀσέβημα καὶ οὐρανοῦ ἠδὲθαλάσσης.κομισθείσης δὲ τῆς μαντείας, οἵ τ' Ἀχαιοὶσύμπαντες ἥσθησαν διαφερόντως, καὶ οἱΣικυώνιοι μεταβαλόντες εἰς ἑορτὴν τὸ πέν-θος εὐθὺς ἐκ τοῦ Αἰγίου τὸν νεκρὸν ἐστε-φανωμένοι καὶ λευχειμονοῦντες ὑπὸπαιάνων καὶ χορῶν εἰς τὴν πόλιν ἀνῆγον,καὶ τόπον ἐξελόμενοι περίοπτον ὥσπεροἰκιστὴν καὶ σωτῆρα τῆς πόλεως ἐκήδευ-σαν. καὶ καλεῖται μέχρι νῦν Ἀράτειον, καὶθύουσιν αὐτῷ θυσίας, τὴν μέν, ᾗ τὴν πόλινἀπήλλαξε τῆς τυραννίδος, ἡμέρᾳ πέμπτῃΔαισίου μηνός, ὃν Ἀθηναῖοι καλοῦσιν Ἀν-θεστηριῶνα, καὶ τὴν θυσίαν ἐκείνην Σωτή-ρια προσαγορεύουσι, τὴν δὲ τοῦ μηνὸς ἐν ᾧγενέσθαι τὸν ἄνδρα διαμνημονεύουσι. τῆςμὲν οὖν προτέρας <ὁ> τοῦ Διὸς τοῦ Σω-τῆρος κατήρχετο θυηπόλος, τῆς δὲ δευ-

99

ὠμότητι καὶ μιαιφονίᾳ πάντας ὑπερβα-λόμενον.

164 165