2

Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı

(Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı tarihinde Ankara’da imzalanmış

3. dönem toplantısı protokolününün 40. maddesi ve 13-15 aralık 2005 yılı

tarihinde Baku’de imzalanmış 4. dönem toplantısı protokolünün 9. maddesinin gereği çerçevesinde)

BAKÜ-2006

3

AZERBAYCAN CUMHURĠYETĠ TARIM BAKANLIĞI

AGRAR ĠLĠM MERKEZĠ

Azərbaycan-Türkiyə Kənd Təsərrüfatı Ġcra Komitəsinin 03-06 dekabr 2003-cü ildə Ankarada imzalanmıĢ III dövri iclas protokolunun 40-cı və 13-15 dekabr 2005-ci il tarixdə Bakıda imzalanmıĢ IV dövri iclas protokolunun 9-cu bəndinin icrası çərçivəsində; Quba Ġli Tarım Master Planı “Azerbaycan Cumhuriyeti Ġl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi” kapsamında hazırlanmıĢtır. Projesi Proje Finansmanı Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı ile “GeliĢmekte Olan Ülkeler Arasında Teknik ĠĢbirliği (TCDC)” Projesi Çerçevesinde Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı ve BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından karĢılanmıĢtır.

T.C.

TARIM VE KÖYĠġLERĠ BAKANLIĞI Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı

Enver AKSOY

Proje Yönetimi ve Mali Kontrol Daire BaĢkanı

Bilal ZEYTĠN Ertan ÜġÜMÜġ Ulusal Proje Koordinatörleri

HAZIRLAYANLAR:

Dr. Eladar Kosayev: Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı, Agrar İlim

Merkezi Genel Müdür Yardımcısı, Koordinatör

Haydar Veliyev: “Agrolizing” Anonim Şirketi uzmanlarından, Çalışma Grubu

Sorumlusu

Ġsmayıl Serdarlı: Tarım Bakanlığının Tarımsal Reformlar, Kırsal Alanların ve

İşletmeciliğin Kalkınması Şubesinin eski baş danışmanı ve projenin koordinatörü

olarak görev yapmış

Erastun Celilov: Bilimsel Araştırma ve Tarım Ekonomisi ve Yönetimi Enstitüsü

Araştırmacısı

Orhan Balayev: Bilimsel Araştırma ve Tarım Ekonomisi ve Yönetimi Enstitüsü

Araştırmacısı

Hanmehmet Memmedov: Guba bölgesi Agrar İlim Merkezi Müdür Yardımcısı.

4

ĠÇĠNDEKĠLER

TABLOLAR 5

GRAFĠKLER 6

ÖNSÖZ 7

TÜRKİYE-AZERBAYCAN TARIM YÜRÜTME KOMİTESİ III. DÖNEM

TOPLANTISI PROTOKOLÜ ÇERÇEVESİNDE YÜRÜTÜLECEK

ÇALIŞMALARIN BAŞLATILMASINA DAİR RAPOR

8

QUBA İLİ TARIM MASTER PLANI 10

BĠRĠNCĠ BÖLÜM. GĠRĠġ

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

2. KALKINMA ŞARTLARI, POLİTİKASI, PLAN VE PROGRAMLAR 19

2.1. Esas Kalkınma Şartlarının Belirlenmesi 19

2.2. Tarımsal Politikanın Belirlenmesi ve Geliştirilmesi, Gerçekleştirilen Plan ve

Programlar

20

2.3 Uluslararası Projeler 23

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. BÖLGENİN ESAS ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUM 28

3.1. Guba Konusunda Genel Bilgi 28

3.2 İlin Biyofiziksel durumu 29

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. TARIMSAL KAYNAKLARIN ENVANTERİ 39

4.1. Özelleştirmenin Neticeleri 39

4.2. Guba İlinde Tarımsal Reformlar Sonrası Dönemde Oluşmuş İşletmeler 40

4.3 Tarımsal Hizmetler 42

BEġĠNCĠ BÖLÜM: 43

5. TARIM SEKTÖRÜ 43

5.1. İl Bazında Tahlil 55

5.2. Tahılcılık 56

5.3. Patatesçilik 56

5. 4. Mısır Üretimi 57

5.5. Çok Yıllık Bitkiler 57

5.6. Meyveciliğin Geliştirilmesi ve Pazarlaması 58

5.7. Hayvansal Ürünlerin Pazarlaması 61

5.8. Yerel Pazarlama Şebekesi 63

5.9. Ürünlerin Korunması Ve Çeşitlenmesi 63

5.10. Paketleme 64

5.11. Tarımsal Ürün Satışı 65

5.12. Satış Fiyatları 66

5.13. Halıcılığın Ve El İşleri Zanaatçılığının Geliştirilmesi 67

5.14. İhraç Pazarlama 69

5.15. Turizmin Kalkınmasının Tarımsal Ürünlerin Pazarlamasına Tesiri 70

5.16. Tarımsal Üretimin Ve Pazarlamasının Kredileştirme İmkanları 71

5

5.17. Pazarlama Araştırmalarının Sonuçları 72

ALTINCI BÖLÜM

6. PROBLEMLERİN, POTANSİYELLERİN, İMKANLARIN VE KISITLARIN

TAHLİLİ

74

6.1. Mevcut Problemlerin Kategorileri 74

6.2. İl Arazisinde Mevcut Problemler Ve Onların Kapsam Dairesi 76

6.3 Kalkınma İmkanlarının Değerlendirilmesi 78

YEDĠNCĠ BÖLÜM:

7. KALKINMA AMAÇLARININ VE STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESİ 81

SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM

8. KALKINMA PROGRAMLARININ VE PROJELERİN BELİRLENMESİ 83

8.1. Guba İlinde Köy Turizm Mekanlarının Oluşturulması Ve Kalkınma Projesi 83

8.1.1. Projenin Nitelikleri, Esasları ve Problemler 84

8.1.2. Projenin Amaç Ve Görevleri 85

8.1.3. Projenin Gerçekleştirilmesi İçin Somut Mekanizmalar 86

8.1.4. Guba İlinde Gerçekleştirilmesi Planlanan Projenin Amaçları İle Üst-Üste

Düşün Benzer Projeler Konusunda Bilgi

86

8.1.5. Projenin Yürütülme Müddeti 87

8.1.6. Projenin Sürekli Gelişimi. Elde Edilmiş Neticelerin Korunması Ve

Genişletilmesi.

87

8.1.7. Proje Sonuçlandıktan Sonra Oluşturulmuş Köy Turizmi Kuruluşlarının

Kendi Kendilerini Finanse Etme Sistemi

88

8.1.8. Projenin Uygulanması Durumunda Bölgenin Sosyal, Ekonomik Ve

Toplumsal Yapısındaki Olumlu Değişiklikler.

88

8.1.9. Proje Katılımcılarının Seçilmesi Ve Başarılı Faaliyetinin Değerlendirilmesi

Mekanizması.

88

8.2. Guba İlinde Büyükbaş Hayvanlar Arasında Suni Tohumlama Çalışmalarının

Yapılması Maksadıyla Suni Tohumlama Teknisyenlerinin Hazırlanması Projesi.

92

8.3. Guba İli Dağlık Ve Dağ Eteği Köylerde Arıcılığın Geliştirilmesi Projesi 94

8.4. Yeni Paketleme Ve Ambalaj Atölyesinin Kurulması Projesi 96

8.5. Yerli Ve Getirilme Türlerden Oluşmuş Meyve Fidanlarının Dikilerek Guba

Ve Haçmaz Bölgesinde Yaygınlaştırılması Projesi

97

8.6. Meyve Ürünlerinin Korunma Müddetlerinin Artırmak İçin Soğutma

Sistemlerinin Kurulması Projesi

100

DOKUZUNCU BÖLÜM:

9.MÜŞTEREK GELİŞME TAVSİYELERİ 101

6

TABLOLAR

Sıra No

Konusu

Sayfa

Tablo 1 Tarım Üretimi Göstergeleri (1984-1988 Yılları) 11

Tablo 2 Bitkisel Üretim (01.01.2006 Tarihi) 14

Tablo 3 Hayvan Ve Kuşların Say Artımı Hızı 15

Tablo 4 Hayvansal Ürün Üretimi Hızı 16

Tablo 5 İlin Biyofiziksel Göstergeleri 31

Tablo 6 Milli Terkip 32

Tablo 7 Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 33

Tablo 8 Eğitim Müesseselerinde Eğitim Alanlar 34

Tablo 9 Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 34

Tablo 10 Guba İlinin Sosyo-Ekonomik Göstergeleri (1995-2005 Yılları) 35

Tablo 11 Guba İlinde İstihdam İmkanları 38

Tablo 12 Tarım İçin Yararlı Toprakların Dağılımı. 40

Tablo 13 Guba İlinde Günümüzde Mevcut Olan Tarımsal Makinelerin

Durumu.

41

Tablo 14 Guba İlinde Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları. (1995-2005

Yılları)

43

Tablo 15 Guba İlinde Bitkisel Ürün Üretimi. (1995-2005 Yılları) 46

Tablo 16 Guba İlinde Bitkisel Ürünlerin Verimliliği (1995-2005 Yılları) 47

Tablo 17 Guba İlinde Hayvanların Baş Sayısı Konusunda Bilgi (1995-

2005 Yılları)

48

Tablo 18 Guba İli Bazında Esas Hayvansal Üretim Konusunda Bilgi.

(1995-2005 Yılları)

50

Tablo 19 Guba İli Arazisinde Hayvansal Ürünlerin Değeri, (1995-2005

Yılları)

52

Tablo 20 Guba İli Arazisinde Büyükbaş Ve Küçükbaş Hayvanların Cins

Yapısı Konusunda Bilgi (%’Le)

53

7

GRAFĠKLER

Sıra No

Konusu

Sayfa

Grafik 1 Tarım ürünleri göstergeleri (1984-1988 yılları) 12

Grafik 2 Hayvansal ürün üretimi hızı 15

Grafik 3 Nüfus sayısı ve milli terkip 33

Grafik 4 Guba ilinde istihdam imkanları 38

Grafik 5 Guba ilinde bitkisel ürünlerin ekin alanı (1995 – 2005

yılları)

43

Grafik 6 Guba ilinde bitkisel üretim (1995-2005 yılları) 46

Grafik 7 Guba ilinde bitkisel ürünlerin verimliliği (1995 - 2005

yılları)

49

Grafik 8 Guba ilinde hayvan sayısı konusunda bilgi (1995-2005

yılları)

49

Grafik 9 Guba ili bazında esas hayvansal üretim konusunda bilgi

(1995-2005 yılları)

50

Grafik 10 Bitkisel ürünlerin Pazarlama Şebekesi 57

Grafik 11 Hayvansal ürünlerin Pazarlama Şebekesi 62

8

Ö N S Ö Z

Azerbaycan Cumhuriyeti ikinci defa kendi tarihi bağımsızlığına kavuştuktan

sonra eski Sovyet cumhuriyetleri arasında ilk olarak umum milli liderimiz Haydar

ALİYEV’in teşebbüsü ile ülkenin tarım ekonomisinde reform uygulamaları

başlatılmıştır.

Kolhoz ve sovhozlar kaldırılmış, toprak karşılıksız olarak gerçek sahiplerine,

bunlara ait mülk ise pay alma hakkı olanlara verilmiş, yeni mülkiyetçiler

oluşmuştur. Artık tarımsal reformun birinci aşaması kısa tarihi zaman aşımında

başarıyla sonuçlanmıştır. Azerbaycan köyü krizi atlatarak kendisinin sosyo-

ekonomik gelişiminin kalite ve içerik yönünden yeni bir aşamasına adım atmıştır.

Günümüzde tarım sektöründe üretilen ürünlerin %99,7–ni özel sektör

üretmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı sayın İlham ALİYEV’in 11

Şubat 2004 yılı tarihli fermanı ile onaylanmış “Azerbaycan Cumhuriyeti

bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair Devlet Programı (2004-2008

yılları)’nın uygulamaya girmesi, bölgelerde işletmeciliğin gelişimine hız

kazandırmış, oradaki işçi potansiyelinin verimli kullanılmasına, ekonominin sürekli

gelişimine ve ülke insanının işle temin olma oranının artmasına oldukça güçlü tesir

göstermiştir.

Ülkemizin tarımsal sektörde uğur ve tecrübe kazanmasında diğer faktörlerle

beraber otoriter ve güvenilir uluslararası maliye kuruluşları ve teşkilatları tarafından

uygulamaya başlatılan projeler önemli etken olmuştur.

Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı

tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesi ve

13-15 aralık 2005 yılı tarihinde Baku’de imzalanmış 4. dönem toplantısı

protokolünün 9. maddesi çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Köy İşleri

Bakanlığının ve BMT’ın Kalkınma Programının (UNDP) desteği ile başlatılan

“Azerbaycan’da Tarım sektörünün Temel Kalkınma planlarının ve kırsal kalkınma

stratejilerinin hazırlanması” projesi hiç kuşkusuz, öncelikle pilot yerleşim birimi

olarak seçilmiş Guba ve Kürdemir illerinde Tarım sektörünün gelişimine olumlu

tesir gösterecektir.

İlgili temel kalkınma planlarının bağımsız cumhuriyetimizin diğer bölgeleri

için de hazırlanmasını ve genel olarak ülkenin tarım sektörünün gelişmesi için

uğurlu olmasını diliyoruz.

Azerbaycan Cumhuriyeti

Tarım Bakanı İsmet ABASOV

9

TÜRKĠYE-AZERBAYCAN TARIM YÜRÜTME KOMĠTESĠ III. DÖNEM

TOPLANTISI SONUCU ĠMZALANAN ĠġBĠRLĠĞĠ PROTOKOLÜ

ÇERÇEVESĠNDE T.C. TARIM VE KÖYĠġLERĠ BAKANLIĞI ĠLE

AZERBAYCAN CUMHURĠYETĠ KEND TESERRÜFATI NAZĠRLĠĞĠ

ARASINDA “TARIM MASTER PLANLARININ HAZIRLANMASI ĠLE

KIRSAL KALKINMA STRATEJĠSĠNĠN HAZIRLANMASI” KONUSUNDA

YÜRÜTÜLECEK ÇALIġMALARIN BAġLATILMASINA DAĠR RAPOR:

Azerbaycan Cumhuriyetinin İl Tarım Master Planlarının Hazırlanması ile

Kırsal Kalkınma Stratejisinin Hazırlanması ve uygulaması konularında T.C. Tarım

ve Köyişleri Bakanlığı tarafından teknik desteğin verilebilmesi, yürütülecek olan

çalışmanın başlatılması ve çalışma eylem planının hazırlanması için Araştırma

Planlama ve Koordinasyon Kurul Başkanlığında görevli Veteriner Hekim Ertan

ÜŞÜMÜŞ (Daire Başkan Vekili), Ziraat Mühendisi Bilal ZEYTİN (Daire Başkan

Vekili), Ziraat Mühendisi Filiz ERDİL ve Ziraat Mühendisi Kürşat YILMAZ 21-25

Kasım 2005 tarihleri arasında Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrüfatı

Nazirliğinda Nazır Muavini Behram Hüseyn oğlu ALĠYEV himayesinde çalışma

toplantısıyla başlamıştır.

Söz konusu toplantıya Agrar Elm Merkezi Genel Müdürü Esad Musayev ile ekli

imza listesinde bulunan Kend Teserrüfatı Nazirliği Uzmanlarının katılımı

sağlanmıştır.Toplantıda Türkiye Cumhuriyeti uzmanları tarafından yapılan

sunumlarla konu ayrıntılı bir şekilde anlatılarak Azerbaycan Cumhuriyeti uzmanları

bilgilendirilmiştir. Ayrıca bu toplantıda Azerbaycan Kend Teserrufatı Nazirliği

Yetkilileri ile birlikte çalışma eylem planı hazırlanarak aĢağıdaki kararlar

alınmıĢtır.

1. Azerbaycan Cumhuriyetinde çalışmalarının başlatılabilmesi için pilot il seçimi

yapılmıştır. Bu çerçevede ülke içerisinde birinci olarak sosyo-ekonomik yapısı ve

tarımsal yapısı gelişmemiş il olan Kürdemir ili ile; sosyo-ekonomik yapısı ve

tarımsal yapısı gelişmiş il olan Quba ili pilot ili olarak seçilmiştir.

Seçilen pilot illere, Kend Teserrüfatı Nazır Muavini Behram Hüseyn oğlu Aliyev

himayesinde Türk uzmanları ve koordinatörler birlikte teknik gezide

bulunmuşlardır. Kürdemir ili Tarımdan sorumlu Vali Yardımcısı Eşrev Şükurov’la

ve Quba ili tarımdan sorumlu Vali yardımcısı Mübariz Halilov’la görüşülerek proje

hakkında bilgi sunuldu ve yürütülecek çalışmalar için destek istendi ve kendileri

tarafından her türlü desteğin verileceği belirtildi.

Quba ve Kürdemir illerinde yapılacak olan alan çalışmalarında uzmanların çalışma

ve konaklama yerleri yerinde görülmüştür.

2. Pilot illerinin Tarım Master Planlarının ve Kırsal Kalkınma Stratejisinin

Hazırlanması Amacıyla Türk uzmanlarınca “Eğiticilerin Eğitimini” alacak

uzmanların kuruluşların dağılımları belirlendi. Eğitim alacak uzmanların listesi

10

Ocak ayının ilk haftasına kadar T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığına

koordinatör kurum tarafından gönderilecektir.

3. Çalışmaların düzenli yürütülebilmesi amacıyla koordinatörler ve koordinatör

daire belirlendi.

T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Azerbaycan Kend Teserrufatı Nazirliği

arasında çalışmaların koordine edilmesi için ve resmi yazışmalar için Agrar Elm

Merkezi Genel Müdürlüğü belirlenmiş ve koordinatör olarak Genel Müdür

I.Muavini Eldar Kosayev seçilmiştir.

Pilot Master plan ve eğiticilerin eğitim çalışmalarının koordinatörlüğünü yapmak

üzere Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünden Azad Nehmedov ile Islahat Genel

Müdürlüğünden İsmail Serdarlı koordinatör olarak belirlenmiştir.

4. Eğiticilerin Eğitimlerinin başlama tarihi belirlenmiştir.

Eğiticilerin eğitimi. Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrufatı Nazirliğinde

23.01./10.02.2006 tarihleri arasında T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı uzmanları

tarafından verilecektir.

5. Pilot illerde alan çalışmalarının yapılması için tarihler belirlenmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrufatı Nazirliği tarafından seçilen pilot

illerden Quba ve Kürdemir illerinde Azerbaycan ve Türk uzmanlarınca

22.05/10.06.2006 tarihleri arasında alan çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır.

6. İl Tarım Master Planlarının Raporunun tamamlanması ve tanıtımının yapılması

için tarihler belirlendi.

Azerbaycan ve Türk uzmanlarınca hazırlanan rapor 04-09.09.2006 tarihlerinde

tamamlanarak yetkili makama ve kamuoyuna sunulacaktır.

7. Seçilmiş Pilot illerin Master Planları tamamlandıktan sonra diğer illerin Tarım

Master Planları yapılacaktır. Söz konusu planları Kend Teserrufatı Nazirliğinin

uygun idaresinin rehberliği ve iştiraki ile “Eğiticilerin Eğitimini” alan yerli

uzmanlar tarafından pilot illerin master planları örnek alınarak yapılacaktır.

11

GUBA ĠLĠ TARIM MASTER PLANI

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

GĠRĠġ

Kuzeyde Büyük Kafkasya dağlarının, doğuda Hazar denizinin, güney batıda

Küçük Kafkasya dağlarının eteğinde bulunan Azerbaycan Cumhuriyeti farklı doğal

iklim kuşaklarına sahiptir. Dünyada mevcut olan 11 doğal iklim kuşağının 9’u

Azerbaycan’da mevcuttur. Bu nedenle de ülkede tarım ürünlerinin üretimi için

elverişli imkanlar vardır.

Azerbaycan Cumhuriyetinin toplam alanı 86.9 bin km2, sınırlarının uzunluğu

ise 2850 km.’dir. Bu sınırlar kuzeyden güneye doğru 400 km, batıdan doğuya doğru

ise 500 km mesafeye kadar uzanmaktadır. Dünya devletleri ile su yolu vasıtasıyla

ilişki kurmak için elverişli olan doğuda Hazar denizi ile çevrelenmiş (800 km. fazla

mesafe), batıda ise Kara denize çıkış için elverişli karayolu ulaşımı imkanlarına

maliktir.

Güneyden İran İslam Cumhuriyeti (618 km) ve Türkiye Cumhuriyeti (11

km), batı ve güney-batıdan Ermenistan (766 km), kuzey-batıdan Gürcistan (340

km), kuzeyden ise Rusya Federasyonu (289 km) ile sınırdır.

Azerbaycan Cumhuriyetinin dünyanın orta enlemlerinde Güney Kafkasya’nın

doğusunda yerleşmesi ve doğuda hazar denizi ile çevrelenmiş olması ülkenin doğal

şartlarına büyük tesir gösteriyor. Ülke arazisinin %65’nin iklimi orta tropikal,

%33’ü ise ılımlıdır.

Hazar denizinin, ve kısmen ise Ak denizin tesirine düşen iklim ülkede

hububat ve bakliyat bitkilerinin, özellikle buğdayın, mısırın ve diğer bitkisel

ürünlerin yetiştirilmesi için olumlu şartlar mevcuttur.

Azerbaycan büyük ipek yolu üzerinde yerleştiğinden mühim ticaret ve taşımacılık

koridorlarına maliktir.

Azerbaycan’da Zengin Tarım Geleneği Mevcuttur.

Azerbaycan Cumhuriyeti tarihen tarım ülkesi olmuştur. Günümüzde de tarım

sektörü petrol sektöründen sonra kendi etkinliğini korumaktadır. Ülkede

hayvancılığın, bitkiciliğin hem de pamuk, çay ve tütün gibi teknik bitkilerin

üretiminin zengin tarihi ve kendine has geleneği vardır.

Özellikle 20. asırda Azerbaycan eski Sovyetler birliğinin terkibinde olduğu

dönemde tarım sektörü kendisinin altın dönemini yaşamıştır. Uzun yıllar Sovyetler

birliği tüketim pazarında Azerbaycan’da üretilen tarımsal ürünler tercih oranına

göre ön sıralarda olmuştur.

12

Sovyetler birliği döneminde Azerbaycan’ın ekin politikasının esasını

ihraç yönlü üretim düşüncesi oluşturmaktaydı. Bununla beraber ülkeye kenardan

hayvancılık ürünleri ithal ediliyordu.

1990 yıllarına kadar ülkede üretilen 543.0 bin ton pamuk ürünlerinin %75’i,

1196 ton üzüm ürünlerinin %70’i, 856.2 ton sebzenin %35’i, 367 ton meyvenin

%12’i, 53.0 ton tütünün %81’i esasen ham malzeme olarak ülke dışına ihraç

olunuyor ve bundan yüksek gelir elde ediliyordu.

Devlet bütçesinin gelirlerinde tarım sektörünün payı %35-40’ları

oluşturuyordu. Aynı yıllarda ülke bazında 19 pamuk imali fabrikası, 120 üzüm

imali, 17 şarap, 70 meyve ve sebze konserve fabrikası, 16 çay fabrikası, 20’ye yakın

et ve süt imali, 8 tütün imali müesseseleri faaliyet göstermekteydi.

Planlı ekonomi döneminde ürün alışı ve satışında belirli uygunsuzluklar da

mevcuttu. Bu sebepten de tarımsal ticaret faaliyeti kendine has özelliği ile

seçiliyordu. Merkezden planlaştırılan üretim, satış ve mübadele sistemi esasen

devletin kontrolü ile gerçekleştiriliyordu. Hür rekabete esaslanan işletmecilik ve

ticaret anlayışı yoktu.

Nüfusun gıda ürünleri ve sanayinin ham malzemeye olan talebi ve gıda

rezervleri fonu devlet tarafından önceden belirleniyor, kolhoz ve sovhozlar kendi

ürünlerini planlanmış böldüler ve yapılmış anlaşmalar esasında :

Tedarik kurumlarına

İmal fabrikalarına

Perakende ticaret yapan devlet müesseselerine gönderiyordu.

Satılacak ürünler, devlet tarafından onaylanmış “genel fiyatlar çetelesi”ne

esasen satılıyordu. Devlet tedariki, bu yıllar için tarımsal ticaretin daha da

geliştirilmesi açısından en güvenirli ve teminatlı satış yolu idi. Sovyetler döneminde

tarımsal ticaretin satış kanallarından bir diğeri ise tüketim birlikleri vasıtasıyla

ürünlerin tedariki ve satışıydı.

Böylelikle bu dönemde, yani seksenli yılların sonuna kadar tarım ürünlerinin

üretimi artan tempoyla gelişmekteydi. Bu dönemin resmi istatistik bilgilerine dikkat

edildiğinde bunları görmek mümkündür.

Tablo 1. Tarımsal Ürünlerin Göstergeleri (1984-1988 Yıllarında)

Yıllar Ürünün Adı Maksimum üretim

(bin ton)

1984 Üzüm 2126, 1

1981 Pamuk 831, 2

1986 Tütün 65, 2

1988 Çay 34,5

13

Grafik1.Tarımsal Ürün Göstergeleri (1984-1988 Yıllarında)

0

500

1000

1500

2000

2500

1981 1984 1986 1988

üzüm

pamuk

tütün

cay

Not: (tablodaki bilgiler “Azerbaycan’da Sermayenin Teşviki” fonu tarafından

yayımlanmış “Tarım “ dergisinden alıntıdır.)

Yalnız, öten asrın sonlarında Sovyetler birliğinin dağılması sonucunda

ekonomik ilişkiler kesilerek geleneksel pazarlar kaybedildi. Diğer taraftan Dağlık

Karabağ münakaşası fonunda Ermenistan’ın Azerbaycan’a askeri tecavüzü

neticesinde %20’ye kadar toprakların kaybedilmesi, mülteciler ordusunun oluşması

ulusal ekonomiye tesir ederek onun gelişimini zayıflattı.

1990 yılına orantıda 1995 yılında tarımsal ürünlerin üretimi 2 defa, tütün 6.2,

sebze 2, üzüm 4, çay 3.2, tahıl %35, patates %17, bostan ürünleri %38, et üretimi

2.1, süt üretimi 1.1, yumurta üretimi %54 azaldı. Böylelikle kolhoz-sovhoz sistemi

yeni ekonomik ilişkiler şartlarında kendini doğrultmayarak iflas etti.

Üretim esaslarının bozulması ve dağılması hızlanmış, hastalık ve zararlı

böceklere karşı mücadele çalışmalarının yürütülmemesi, veteriner hizmetlerinin

yetersizliği, hayvan seçimi ve hayvanların cins terkibinin iyileştirilmesi çalışmaları

pratikte zayıflamağa başlamıştı.

Planlı Sosyalist Tarım Sisteminden Piyasa Ekonomisine GeçiĢ.

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını elde ettikten sonra toplum hayatında

demokratik değişiklikler, ekonominin gelişim sürecinde ise piyasa ekonomisine

geçiş süreci başlandı. Ülke ekonomisinin bütün alanlarında öten on yıl süresinde

esaslı reformlar başlatıldı.

Artık ülkede başlatılmış ekonomik reformların yapı unsuru olarak tarım

reformlarının birinci aşaması bitmiş durumdadır. Tarımsal reformlar sonucunda

ülkede bulunmuş 1970 kolhoz ve sovhozun bazında 41 adet devlet tohumculuk ve

damızlık müesseseleri oluşturulmuş, diğer çiftliklerin toprak ve teçhizatı pay alma

hukukunu taşıyan vatandaşlar arasında devlet tarafından bölüştürülmüştür.

Sistem değişikliğine uğramış çiftliklere ait 1393.3 bin hektar toprak alanı

3415.9 bin kişiyi bir araya getiren 868.9 bin ailenin özel mülkiyetine devredilmiştir.

14

Ortalama hesapla bir aileye 1.6 hektar toprak alanı verilmiştir. Tarımsal

reformların yapıldığı kolhoz, sovhoz ve diğer devlet tarımsal üretim

müesseselerinin envanterinde 545902 bin manat değerinde emlak bulunmuştur.

Bu emlakin 35305 bin manat miktarı devlet mülkiyetinde bırakılmış, 123158

bin manat miktarı belediye mülkiyetine verilmiştir. Bu çiftliklerin 383249 bin

manat miktarında emlaki özelleştirilerek pay alma hukukunu taşıyan 841990 bin

kişinin özel mülkiyetine devredilmiştir.

60 binden fazla araba-traktör, 4 binden fazla büyükbaş hayvan ahırları, 2.3

binden fazla koyunlar için ahırlar, 454 bin baştan fazla büyükbaş hayvan, 1.9 bin

baştan fazla koyun, keçi özelleştirilerek pay sahiplerine verilmiştir.

Böylelikle tarımsal reformlar sonucunda, toprak ve mülk payına sahip olmuş

mülkiyetçiler farklı işletmeler şeklinde birleşerek işletmecilik faaliyetlerine

başlamışlar. Devlet istatistik komitesinin 01 Ocak 2006 yılı tarihli bilgisine esasen

mülkiyetçilerin toprak ve emlak payı esasında 2651 aile çiftlikleri, 156 kooperatif,

1191 kolektif müessese, 594 diğer tarımsal müesseseler oluşturulmuştur. Hiç bir

işletme şeklinde birleşmeyerek kendi işini yürüten ailelerin sayısı ise 844.0 bin

kişidir. Artık ülkedeki toplam tarımsal üretimin %99.8 payı özel tarım sektörüne

aittir.

Piyasa yönetimine geçişle ilgili olarak Azerbaycan’ın tarım sektörünün mevcut

durumunu aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.

Ülkenin toplam nüfusunun % 48.5`i tarım için uygun kırsal alanlarda

yaşıyor.

Çalışma gücü olan nüfusun % 40`ı tarım sektöründe çalışıyor.

Azerbaycan’ın işgücü olan nüfusunun büyük kısmı tarım sektöründe

çalışıyor.

Gayri Safi Yurt İçi Hasılada tarımsal üretimin payı 2004 yılında % 14,

2005 yılında ise % 9.0 olmuştur. 2005 yılında GSYİH`te petrol dışı

sektörün payı % 76`a ulaşmıştır.

Tarımsal Reformların Ġlk Neticeleri

Ülkede yürütülen tarımsal reformların birinci aşamasında eski kolhoz ve

sovhozlara ait toprak ve mülk özelleştirilmiş ve özel mülkiyete dayalı yeni

işletmecilik subjeleri oluşturulmuştur.

Öten yıllar sürecinde tarım sektöründeki özel kurumların gelişimi için elverişli

ortam hazırlanmış, tarımsal işletmecilik geliştirilmiştir. Bununla da Azerbaycan

köyü buhran durumundan çıkarılarak kalite ve içerik bakımından sosyo-ekonomik

gelişiminin yeni aşamasına adım atmıştır.

CumhurbaĢkanı sayın Ġlham ALĠYEV’in ifade ettiği gibi: “Petrol dıĢı

sektör Azerbaycan’ın istikbalidir. Azerbaycan ekonomisinin kalkınması için

baĢlıca Ģarttır.”

Eğer 1995 yılında petrol dışı sektöre 235.3 milyon dolar miktarında sermaye

yönlendirilmişse, 2005 yılında bu rakam 487.4 milyon dolar veya 2.1 defa çok

olmuştur. (Halk gazetesi 04 ekim 2006 yılı)

15

Ülkede uygulanmış tarımsal reformların tarımsal üretime tesirini

aşağıdaki Tabloya dikkat etmekle anlayabiliriz.

Tablo 2. Bitkisel Üretim Göstergeleri (01.01.2006 Tarihi)

Ürünler

Yıllar 2005 yılında

1995-yılına

orantıda +; -

1995 2005

Hububat ve bakliyat

(bin hektar)

(bin ton)

(bin ton)

Ekin alanı 609,4 802,3 + 192,9

Üretim 921,4 2126,7 +1205,3

Verimlilik 15,1 26,5 +11,4

Pamuk

Ekin alanı 210,4 112,2 -98,2

Üretim 274,1 196,6 -77,5

Verimlilik 13,0 17,5 +4,5

Tütün

Ekin alanı 8,0 2,8 - 5,2

Üretim 11,7 7,1 -4,6

Verimlilik 14,6 25,7 +11,1

Patates

Ekin alanı 16,0 70,7 +54,7

Üretim 155,5 1083,1 +927,6

Verimlilik 97,0 148,8 +51,8

Sebze

Ekin alanı 26,8 77,9 +51,1

Üretim 424,1 1127,3 +703,2

Verimlilik 157,0 139,7 -17,3

Bostan

Ekin alanı 5,8 30,1 +24,3

Üretim 41,9 363,8 +321,9

Verimlilik 73,0 121,0 +48,0

ġeker pancarı

Ekin alanı 5,1 2,8 -2,3

Üretim 28,1 36,8 +8,7

Verimlilik 54,8 131,6 +76,8

Meyve

Toplam alan 117,8 92,9 -24,9

Meyve veren 103,9 84,3 -19,6

Üretim 324,4 625,7 +301,3

16

Verimlilik 31,2 73,9 +42,7

Üzüm

Toplam alan 97,7 9,6 -88,1

Meyve veren 94,7 7,2 -87,5

Üretim 308,7 79,7 -229,0

Verimlilik 32,6 61,8 +29,2

Not: Tablo 2’deki rakamlar “Azerbaycan’da tarım reformlarının sonuçları,

sermaye ortamı, potansiyel imkanlar ve problemler” kitabının 14. sayfasından

alıntıdır.

Tablo-3. Hayvan Ve KuĢların Sayısının Artım Dinamiği

Hayvan nevi Yıllar 2005 yılı +;-

1995 2004 2005 1995 yılına

orantı

2004

yılına

orantı

Büyükbaş toplamı 1681,7 2315,8 2367 +685,3 +51,2

Sığır ve mandalar 772,6 1117,0 1145,3 +372,7 +28,3

Koyun ve keçiler 4644,4 7488,8 7648,2 +3003,8 +159,4

Domuzlar 30,4 22,9 22,9 -7,5 -

Kuşlar 13333,4 18253,3 19036,0 +5702,6 +782,7

Not: Tablo 3”deki rakamlar “Azerbaycan’da tarım reformlarının sonuçları,

sermaye ortamı, potansiyel imkanlar ve problemler” kitabının 15. sayfasından

alınmıştır.

Grafik 2. Hayvan Ve KuĢların Sayısının Artım Dinamiği

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

1995 2004 2005

büyükbaş hayvan

sığır ve mandalar

koyun ce keçiler

domuzlar

kuşlar

17

Tablo 4. Hayvansal Üretim Dinamiği

Ürünler

Ölçü

birimi

Yıllar 2005 yılında +;-

1995 2004 2005 1995

yılına

orantıda

2004

yılına

orantıda

Et

(kesilmiş

tartıda)

Bin ton 82,0 143,7 149,3 +67,3 +5,7

Süt Bin ton 826,5 1213,7 1251,9 +425,4 +38,2

Yün Bin ton 9,0 12,3 13,1 +4,1 +0,8

Yumurta Bin adet 455,8 829,4 874,6 +418,8 +45,2

Tablodan göründüğü gibi 1995 yılı ile mukayesede 2005 yılında et üretimi

(kesilmiş tartıda) 67.3 bin ton, süt üretimi 425.4 bin ton, yün üretimi 4.1 bin ton,

yumurta üretimi 418.8 bin adet artmıştır.

Uygulanmış başarılı tarımsal reform politikası sonucunda imal sanayisinde de

gelişim temposu hızlanmıştır. Hazırda ülkemizde 40 et ve 119 süt imali, 63 meyve

ve konserve, 43 şarapçılık, 11 bira üretimi müesseseleri faaliyet gösteriyor. Bu

müesseselerin çoğu teknik teçhizatlarını modernleştirmiş, bazıları ise yeni

oluşturulmuş, modern teknoloji ve araçlarla teçhiz edilmişler.

Son dönemde Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın İlham

ALİYEV’in mütemadi olarak bölgeleri ziyaret etmesi, yerli işletmecilerle görüşme

ve müzakerelerin yapılması, onların problemlerini öğrenmesi ve bu problemlerin

halli için somut çözümler önermesi sonucunda bölgelerde işletmeciliğin

kalkınmasını stimüle etmiş ve bu süreci daha da hızlandırmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair

Devlet Programı (2004-2008 yılları)` çerçevesinde müesseseler onarılmış, yenileri

kurulmuş ve işletmecilerin kullanımına sunulmuştur. Bunun sonucunda son 2 yılda

bölgelerde 380 binden fazla iş mekanları açılmış, istihdam seviyesi hayli

yükselmiştir, işsizliğin seviyesi %29 inmiştir. (Halk gazetesi 04 ekim 2004 yılı)

Guba Ġli Ġçin Master Planının Hazırlanması Zarureti Ve ĠzlenilmiĢ Metotlar.

Cumhurbaşkanının 11 Şubat 2004 yılı tarihli 24 sayılı fermanı ile onaylanmış

Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin Sosyo-Ekonomik kalkınmasına dair devlet

programı (2004-2008 yılları) ekonomik kalkınma bakımından iki esas görüşe

dayanmaktadır. Bunlar aşağıdakilerdir:

Makro ekonomik sabitliğin korunması

Dengeli ekonomik kalkınmaya nail olmak

18

Makroekonomik Sabitliğin Korunması Ġse Kendi Ġçinde;

1. Milli hasılanın artım temposu

2. Enflasyonun belli sınırlarda korunması

3. Halkın işle temin olunma seviyesinin artımına dayanmıştır.

Dengeli Ekonomik Kalkınma Ġse AĢağıdaki GörüĢlere Dayanmaktadır;

1. Devletin maliye sistemi

2. Denetim fonksiyonu

3. Özelleştirmenin devam ettirilmesi

Yukarıda belirtilen 3 politika istikameti ülkede sermaye ortamını ve

işletmecilik faaliyeti ile meşgul olan tüzel ve gerçek kişilerin kredi alma

imkanlarının iyileştirmeyi, ülkenin farklı bölgelerinin özelliklerini kayda alarak

tarım sektörünün kalkınması, ve aynı zamanda çevreyi koruma çalışmalarını

içermektedir.

Yalnız öten yılların tecrübesinden belli oluyor ki, köylerde örgütlenme

gerçekleştirilmeden, topluluk seferberliği gerçekleştirilmeden, ortaklıklar, dernekler

ve yerli belediyelerin katılımı olmadan köylerde sivil, ekonomik ve sosyal yapının

çok yönlü gelişimine ulaşabilmek imkansızdır.

Yerel topluluk seferberliği yerel kaynakları hareketlendirerek, mevcut

potansiyelleri ortaya çıkarıyor ve bu potansiyellerin daha verimli kullanılması

için imkanlar oluşturuyor.

Yerli topluluk temsilcilerinin arazideki mevcut problemleri danışma yolu ile

müzakere etmeleri, kararların ortak kabul edilmesine ortam sağlıyor.

Kararların demokrasi prensipleri esasında ortak kabul edilmesi ise kendi

kendiliğinden ortak faaliyet planlarının da ortak hazırlanmasını zaruri kılıyor.

Bu ise plan ve programların hazırlanmasında katılımcı tarafların mesuliyetini

artırıyor.

Ortak faaliyet planı esasında hazırlanmış program ve projelerin uygulanması

kendi kendiliğinden aynı program ve projenin uygulama sürecinde ortak

maliyeleştirme için zemin oluşturuyor. Sonuçta diğer ilgili taraflarla: ticaret

kuruluşları, sivil toplum örgütleri, devlet kurumları, yerel belediyelerle

işbirliği dairesi genişliyor.

Yalnız bu sebepten farklı illerde (pilot il gibi seçilmiş Guba ilinde de) tarım

master planları hazırlanırken eski gelenekler, mevcut problemler, potansiyel

imkanlar, yerel kaynakların somut durumu, gelir getirici diğer alanların durumu,

kalkınma perspektifleri, yerel toplulukların, belediye temsilciliğinin, ticaret

kuruluşlarının, sivil toplum sektörü temsilcilerinin, ilde yaşamakta olan

hayırseverlerin katılımı ile ortak müzakere edilmesi gerekmektedir.

19

Bu, hazırlanacak tarım master planlarının Azerbaycan Cumhuriyeti

Bölgelerinin Sosyo-Ekonomik kalkınmasına dair Devlet programı (2004-2008

yılları) nın şartlarına uygun olarak hazırlanması bakımından önemlidir ve aynı

zamanda Devlet programının bölgelerde gerçekleştirilmesini hızlandıracak bir

program olması gerekmektedir. Ülkede ekonomik reformlar uygulamaları

sonucunda ülke ekonomide kalkınma süreci başlanmış ve süreç ilerledikçe yeni

aşamaya geçilmiştir.

Özellikle ülke başçısının son dönemde petrol dışı sektörün kalkınmasına

ayırdığı dikkat ve kaygı sayesinde, dünya tecrübesinin iyi örneklerinin öğrenilmesi

ve yeni teknolojilerin ülkede sürekli uygulanmasına imkan oluşturmuştur. Bütün

bunlar tarımsal sektörde çalışan insanların kendi faaliyet alanlarında ileriye doğru

adım atmalarına olanak sağlamıştır. Ülkenin farklı bölgelerinde yürütülen onarma

çalışmaları, sosyal, toplumsal ve ekonomik altyapının yeniden kurulması, kara

yollarının çekilmesi, okulların, çocuk bahçelerinin inşası, içme ve sulama için su

hatlarının çekimi, elektrik ve doğal gaz teçhizatının iyileştirilmesi, yeni iş

mekanlarının oluşturulması ve buna benzer çalışmalar yerel imkanların,

potansiyellerin, risklerin ve tehlikelerin daha dikkatli öğrenilmesini zaruri kılıyor ve

optimal planlama zarureti oluşturuyordu.

Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı

tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesinde

Türkiye Cumhuriyetinin Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Araştırma, Planlama ve

Koordinasyon Kurulu Başkanlığı tarafından “Tarım Master Planlarının ve Kırsal

Alanların Kalkınma Stratejileri” nin hazırlanması ve uygulanması maksadıyla

Azerbaycan’a teknik yardım gösterilmesi amaçlanmıştır.

Bu mesele ile ilgili olarak 21-25 Kasım 2005 yılında Türkiyeli uzmanlar

Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığını ziyaret etmiş, ilgili şubelerin ve Agrar

İlim Merkezinin temsilcilerinin katılımı ile görüş ve müzakereler yapılmış, pilot il

olarak Kürdemir ve Guba illeri seçilmiştir.

Bu mesele aynı zamanda Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 13-

15 Aralık 2005 yılı tarihinde Baku’de yapılmış 4. toplantısı protokolünün 9.

maddesinde de yürürlükte tutulmuş ve gerçekleştirilmesi için Azerbaycan

Cumhuriyeti Tarım Bakanlığının 22.12.2005 yılı tarihli 409 sayılı emri ile

resmileştirilmiştir.

Bundan sonra cari yılın 13 Şubat – 03 Mart tarihlerinde Türkiyeli uzmanlar

tarafından “Azerbaycan’da Tarım Master Planlarının Ve Kırsal Alanların

Kalkınması Stratejilerinin Hazırlanması” konusunda eğitim kursları teşkil edilmiş,

neticede 27 kişi eğitim kurslarını başarıyla bitirdikleri konusunda sertifika almıştır.

Bununla da Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme komitesinin 03-06 Aralık 2003

tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesi

gereğince Guba ilinde uygulamalara başlanılmıştır.

İlgili master planı hazırlanmadan önce Guba ili Valiliğinde, Guba Tarım Dairesi

Başkanlığında, Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezinde görüşler ve müzakereler

yapılmıştır.

Yapılmış görüş ve müzakerelere yerel belediye kurumlarının, çiftçilerin, farklı

özel sektör kuruluşlarının ve Sivil Toplum Örgütlerinin, Guba tarımsal Ticaret

20

Merkezinin, Guba ilinde tarımsal faaliyetle meşgul olan uluslararası

teşkilatların temsilcileri katılmışlar.

Master planının hazırlanması ile ilgili yapılmış görüşme ve müzakerelerde ve

bireysel anket sorgularında bütün katılımcıların bu yönde kendi tekliflerini ortaya

koymaları ve bu tekliflerin somut faktörlere esaslandırmaları için olanak

sağlanmıştır.

Hazırlama sürecinde yerel katılımcılar tarafından tarım sektörünün farklı

alanlarındaki mevcut problemler konusunda durum tahlili, problemlerin halli için

mevcut imkanlar ve gerçeklikler, riskler, kısıtlar dikkate alınmıştır.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

2. Kalkınma ġartlarının, Politikasının, Plan Ve Programların Gözden

Geçirilmesi

2.1 Esas Kalkınma ġartlarının Belirlenmesi

Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin gelişerek dünya birliğinde kendine has

yerini tutması, özellikle sivil Avrupa ailesiyle bütünleşmesi demokratik devlet

kuruculuğuna ve piyasa ekonomisine geçiş sürecinin hızlandırılmasına bağlıdır.

Bundan dolayı toplumun ve aynı zamanda ekonomik ilişkilerin gelişim

şartlarının belirlenmesi için bu temel prensipler esas olarak kabul edilmiştir.

Daha 1994 yılı 5 Kasımda Cumhurbaşkanı köşkünde “Ülkede yapılan

tarımsal reformların durumu” konusunda yapılmış toplantıda ülke başçısı

tarafından: Buhran durumundan kurtulmak için, Azerbaycan’ın ekonomik

potansiyeli daha da verimli kullanılmalı, ekonomik reformlara, piyasa

ekonomisine, müteşebbislere, işletmeciliğin gelişimi için geniş imkanların

oluşturulması belirtilmiştir.

Reformların birinci aşamasında (1995-2005 yıllarında) bu süreci denetleyen

100 den fazla kanun, ferman, yönerge, yönetmelik ve diğer hukuki normlar

kabul edilmiştir.

18 Şubat 1995 yılı kabul edilmiş “Tarımsal Reformların Esasları Konusunda”

kanun tarımsal reformların amaç ve vazifelerini, esas istikametlerini ve

prensiplerini belirtmiştir. Bu yasayla özel mülkiyete dayalı yeni işletme

subjelerinin oluşturulması, tarım sektörüne devlet desteğinin istikametleri ve

şartları, tarım pazarının yönetilmesinin yasal esasları oluşturulmuştur.

Topraktan pay alma hukuku olan bireylerin belirlenmesi ve toprak

reformlarının yapılması esasları 13 Ağustos 1996 yılında kabul edilmiş ve

“Toprak reformu hakkında kanun” ile belirlenmiştir.

Ülkede sürdürülen tarımsal reformlara devlet denetiminin uygulanması

amacıyla 2 mart 1995 yılında Devlet Tarım Reformları Komisyonu kurulmuştur.

Cumhurbaşkanının 19 Ocak 1997 yılı tarihli 534 sayılı fermanıyla “Tarımsal

müesseselerde emlakin dağıtılması ve bu emlakin bir kısmının belediye

mülkiyetine devredilmesi kuralları” onaylanmıştır.

Böylelikle reformların sonucunda:

21

-devlet tarımsal üretim müesseseleri;

- anonim şirketler;

- aile tarım çiftlikleri;

- anonim şirketleri;

- ortaklığa dayalı `ortaklık ve pay sahibi` şeklinde yönetilen tarım

müesseseleri;

- Müesseseler birliği şeklinde faaliyet gösteren dernekler, teşkilatlar, sivil

toplum örgütleri vb. oluşturuldu.

Genel olarak tarımsal reformların yürütümünü denetleyen yasal norm

yapısını aşağıdaki şemayla açıklayabiliriz.

2.2. Tarımsal Politikanın Belirlenmesi Ve GeliĢtirilmesi, Uygulanan Plan

Ve Programların Gözden Geçirilmesi

Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı sürdürülmekte olan tarımsal

politikanın geliştirilmesi sürecini kontrol ettiğinden dolayı reformların başlanma

tarihinden günümüze kadar Bakanlığın merkezi yönetimi ve yerel kurumları

tarafından tarımsal reformların sonuçları, tarımsal işletmecilik faaliyetinin

kalkınmasına engel olan esas sebepler öğreniliyor, tahlil ediliyor ve bununla ilgili

Devlet ve Hükümet kurumlarına, aynı zamanda Milli Meclise teklifler ediliyor.

Yasal norm dokümanları

1.Genel anlamlı kanunlar 2.Tarım konusunda kanunlar

- işletmecilik faaliyetine dair

- kredi sübvansiyonları konusunda

- Tüzel kişilerin devlet kayıtları ve

devlet tapu ve kadastro kayıtları

konusunda

- Tekelciliğe karşı faaliyet konusunda

- Muhasebe kayıtları konusunda

- toprak kirası konusunda

- Sigorta konusunda

- Azerbaycan Cumhuriyetinde bankalar

ve banka faaliyeti konusunda

- Standartlaşma konusunda

- Müflisleşme ve iflas konusunda

- Tarımsal reformların esasları konusunda

- Sovhoz ve kolhozların reformu

konusunda

- Toprak reformu konusunda

- Toprak vergisi konusunda

- Toprak kirası konusunda

- Toprak pazarı konusunda

- Tarımsal seçim başarıları konusunda

- Tohumculuk konusunda

- Bitkilerin korunması konusunda

- Damızlık konusunda

- Meliorasyon ve irrigasyon konusunda

- Baytarlık konusunda

Kararlar, talimatlar, yönergeler,kurallar, gösterişler, görevlendirmeler

22

Tarım alanında reformların hızlandırılmasına dair bazı uygulamalar

konusunda” Ülke başçısının 22 mart 1999 yılı tarihli fermanı tarım işletmeciliğin

kalkınmasına olumlu tesir göstermiştir.

Devlet denetimi sisteminin geliştirilmesi ve işletmeciliğin kalkınması

alanında engellerin ortadan kaldırılması konusunda” Azerbaycan Cumhuriyeti

Cumhurbaşkanının 7 Ocak 1999 yılı tarihli fermanı işletmecilik faaliyetine esaslı

müdahaleler kaldırılmıştır.

Cumhurbaşkanının 9 Kasım 1999 yılı tarihli fermanı ile “1999-2000

yıllarında Azerbaycan Cumhuriyetinde tarımsal reformların genişletilmesi ve tarıma

alanında işletmeciliğin kalkınmasına yardım gösterilmesine dair Devlet Programı”

onaylanmıştır. Bu program aşağıdaki yönlerde yürütülmüştür:

- tarım alanında özelleştirmeyi tamamlamak.

- toprak reformunu tamamlamak

- tarıma alanında faaliyet gösteren işletmecilere devlet yardımı

- tarım alanında yönetim sisteminin reformu

- kırsal alanların sosyal reformu

- tarım alanının bilimsel araştırma yönlü teçhizatı ve uzmanların hazırlanması

- tarım alanının bilgi iletişim yönlü teçhizatı.

Yukarıda belirtilen yasal norm altyapısının iyileĢtirilmesi ile beraber

Tarımsal reformların birinci aĢamasında toprak payı alarak iĢletmecilik

faaliyetine baĢlamıĢ mülkiyetçilere aĢağıdaki devlet desteği gösterilmiĢtir:

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının “tarım alanında reformların

hızlandırılmasına” dair 22 mart 1999 yılı tarihli fermanı ile tarım üreticileri 5

yıl müddetine toprak vergisi istisna diğer bütün vergilerden muaf tutulmuşlar.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 28 Kasım 2003 yılında N 520-

IQ sayılı fermanı ile tarım ürünleri üreticilerine verilmiş vergi imtiyazlarının

müddeti 01.01.2004 tarihinden 5 yıl müddetine uzatılmıştır.

Dışarıdan getirilen tarım makineleri ve mekanizmaları, onlara ait yedek

parçaları, baytarlık ilaçları, tohum, gübre ve pestisitleri %18 ilave değer

vergisinden ve gümrük vergilerinden muaf tutulmuşlar.

Çiftçilere verilen sulama suyunun 1 m3 fiyatı ortalama hesapla devlete 40

manata başa gelmesine rağmen, tarımsal ürün üreticilerine 2.4 manata veya

16 defa ucuz fiyata satılmıştır.

Toprakların iyileştirilmesi ve onların verimliliği kayda alınmaksızın

meliorasyona tabi tutulmaları Devlet hesabına gerçekleştirilmiştir.

Tarımda bitki zararlılarına karşı mücadele çalışmaları(Fas çegirtgesi,

Amerika ağ kelebeği, Colorado böceği, California böceği vb.) devlet bütçesi

hesabına maliyeleştirilmiştir.

23

Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 04.01.2004 yılı tarihli 22 sayılı

kararı ile “Sigortası için devlet tarafından maliye yardımı gösterilen emlakin

ve sigorta nevilerinin ve sigorta ücretinin bütçe hesabına ödenilen kısmı %25

miktarda belirlenmiştir” Bu yardım devlet tarafından yalnız Buğday

alanlarının sigortalanması durumunda geçerlidir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 2 mart 2000 tarihli fermanı ile

“Azerbaycan Cumhuriyetinin Gıda güvenirliği Programı” onaylanmıştır. Bu

programın esas amaçları aşağıdakilerden oluşmaktadır:

1. Tarımsal ürünlerin yerli üretiminin artırılması;

2. Gıda ürünlerinin insan bedeni için tehlikesiz üretilmesi ve fiyatlarının makbul

seviyede tutulması,

3. Şiddetli gıda kıtlığı haline yol verilmemesi sisteminin oluşturulması ve genel

olarak gıda güvenirliğine ulaşabilmek,

Bu konuda Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti iki aşamadan oluşan aşağıdaki

stratejilerin uygulanmasını vazifelenmiştir:

1. Reform uygulandığı müddette gıda güvenirliğinin temin edilmesi için kısa ve orta

müddetli geçiş önlemlerinin uygulanması;

2. Gıda güvenirliği sayesinde uzun müddetli proje çalışmalarının yürütülmesi.

Bu çalışmaların gerçekleştirilmesi sonucunda tarım ürünlerinin rekabet

gücünün artırılması, aynı zamanda bu alanda çalışan tüzel ve özel kişilerin

gelirlerinin artırılması amaçlanmıştır.

Bundan başka tarım alanında işletmeciler için elverişli ortamın oluşturulması

amacıyla Cumhurbaşkanı tarafından farklı devlet programları onaylanmıştır.

17 ağustos 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde Küçük ve orta

boy işletmeciliğin kalkınmasına dair Devlet programı (2002-2005 yılları)”

onaylanmıştır.

27 ağustos 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde İşletmeciliğe

Yardım Ulusal Fonu” hakkında mevzuat onaylanmıştır.

10 eylül 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde işletmeciliğin

kalkınmasına devlet desteği alanında ek çalışmalar hakkında” ferman

imzalanmıştır.

28 eylül 2002 yılında “İşletmeciliğin kalkınmasına engel olan müdahalelerle

mücadele konusunda” ferman imzalanmıştır.

24

21 Şubat 2003 yılı tarihinde “2003-2005 yılları için Azerbaycan

Cumhuriyetinde fakirlik seviyesinin azaltılması ve ekonomik kalkınma konusunda

Devlet Programı” onaylanmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti 1997 yılından itibaren Dünya Ticaret Örgütüne üye

olma niyetini beyan etmiş ve bu istikamette müzakereler sürecine başlamıştır. Esas

amaç dünya ticaret sistemine kısa müddette üye olmak ve en elverişli şartlarla bu

kurumla bütünleşmek ve bu sistemin aktif üyelerinden olmaktır.

Azerbaycan Cumhuriyeti DTÖ`ne üye olma sürecinde diğer Post Sovyet

cumhuriyetlerinden farklaşmaktadır. Bu yönde devlet kurumları ile beraber, sivil,

uluslararası ve toplumsal örgüt ve teşkilatlarla karşılıklı görüşmeler, seminerler,

konferanslar düzenlemektedir.

Bu görüş ve müzakerelerin neticeleri konusunda toplum bilgilendirilmektedir.

Böylelikle küresel ticaret ve ekonomi ile kaynaşma sürecinden kenarda kalmayarak

DTÖ`nün aktif üyesine çevrilmek istikameti belirlenmiştir.

11 Şubat 2004 yılı tarihli fermanla “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin

sosyo-ekonomik kalkınmasına dair Devlet Programı (2004-2008 yılları) “

onaylanmıştır.

“Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair

Devlet Programı” 2004-2008 yılları süresinde ülkenin bütün bölgeleri itibariyle

devlet politikasının ve devlet desteğinin öncelikli yönlerini belirlemiştir.

Bu programın gerçekleştirilmesinde esas amaç il ve ilçelerdeki mevcut

potansiyelin daha verimli kullanılması, tarımsal üretimi ve onun rekabet gücünü

artırmak, bölgelerde sosyal, ekonomik ve toplumsal altyapını iyileştirmek,

işletmeciliğin kalkınmasına destek vermek, gelir getirici yeni üretim alanlarını

harekete geçirmek, yeni iş mekanları oluşturmak ve halkın istihdam seviyesini

artırmakla her ailenin maddi refah halinin yükseltilmesine nail olmaktır.

Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin kalkınmasına yönelik bütün bu

çalışmaların gerçekleştirilmesi aslında 1995 yılından uygulamaya konulmuş

tarımsal reformların ikinci aşamasının başlanması sayılabilir.

Kompleks biçimde bu çalışmaların gerçekleştirilmesi ülkede makroekonomik

sabitliğin korunmasına ve sürekli ekonomik kalkınmaya hizmet ediyor.

2.3 Uluslararası Projelerin Gözden Geçirilmesi

Geçmiş dönem süresince ülkede uygulanmış ekonomik reformlar piyasa

ekonomisine geçiş şartlarında uluslararası tecrübenin öğrenilmesini ve

uygulanmasını zaruri kılmıştır.

25

Bundan dolayı tarım sektörünün farklı alanları bazında üretimden satışa

kadar Pazar zincirinin her bir halkasında uluslararası pilot projelerin uygulanması,

olumlu tecrübeni öğrenmek ve bu tecrübeleri ülkenin diğer bölgelerinde yaymak

gerekiyordu.

İşte bu zaruretten dolayı ülkede yürütülmeye başlanmış tarımsal politika

neticesinde 1994 yılından itibaren Azerbaycan’da uygulamaya konulmuş

uluslararası projeler dikkatle takip ediliyor. Bu projelerin uygulanması zamanı elde

edilmiş olumlu efektler ise iyice araştırılarak diğer bölgelerde tatbik olunmak üzere

kararlar kabul ediliyor.

Bu projelerden BDT”nin Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), Tarımsal kalkınma

konusunda Uluslararası Fon (İFAD), Türkiye Cumhuriyetinin “Türk İş Birliği ve

Kalkınma Ajansı” TİKA, Avrupa Birliğinin TACİS Programı, Almanya Teknik

İşbirliği Teşkilatı (GTZ), ABD”nin Uluslararası Kalkınma Birliği (USAID), Dünya

Bankası, Hollanda devletinin “PSO” programı, ABD”nin “Pragma” şirketinin

Azerbaycan’da uygulamaya başladığı “Tarımsal ürünlerin rekabeti programı” vb.

bu gibi program ve projeler vardır.

TACİS programı çerçevesinde uygulamaya başlanmış:

Tarım Bakanlığına tesis yardımı projesi

Aile ve ticari çiftliklere yardım projesi

Azerbaycan’da gıda ürünleri dağıtımı sektörünün özelleştirilmesi projesi

Bölgesel tarım reformu projesi-1

Tarım alanında banka faaliyetlerine yardım, köy kredi kurumlarının

sürekli kalkınması projesi

Tarımsal kredi fonunun kalkınması projesi

Bölgesel pilot tarım ticaretine yardım birlikleri projesi.

TACİS programı çerçevesinde uygulamaya başlatılmış diğer projelerle

beraber 1999 yılından itibaren gerçekleştirilen “Bölgesel pilot tarımsal ticaret

yardım birlikleri projesi” de başarıyla gerçekleştirilmiştir. Aynı proje çerçevesinde

5 bölgede: Sabirabad, İsmayıllı, Gence, Abşeron ve Guba illerinde “tarımsal ticaret”

merkezleri oluşturuldu.

Diğer bölgelerde olduğu gibi Guba’da da `Tarımsal İş Faaliyeti` merkezinin

oluşturulmasında esas amaç toprak ve emlak alarak işletmecilik faaliyetine başlamış

mülkiyetçilere piyasa ekonomisi prensiplerine uygun çok yönlü danışmanlık

hizmeti sunmak olmuştur.

Guba “Agroconsalting” merkezinin personeli uluslararası teşkilatların desteği

ile Baku’de, ülkenin diğer şehirlerinde ve daha sonra Fransa ve Belçika’da organize

edilen eğitim kurslarına katılmışlar.

Onlar araştırma yapmak, pazarlama, işletme, genel muhasebe, işletme

yönetimi, tarımsal faaliyetlerin değerlendirilmesi, kredi kaynaklarının kullanılması

konusunda bilgi edinerek, tecrübelerini artırmışlar.

Öten dönemlerde Guba “Agroconsalting merkezinin” uzman heyeti ilde

faaliyet gösteren işletmecilerin ihtiyaçlarını öğrenmiş ve bu ihtiyaçların giderilmesi

26

yönünde eğitim kursları organize etmişler. Eğitim kursları zamanı

çiftçilere faaliyetlerini değerlendirmek, harcamaları hesaplamak, kredi alma

amacıyla bankaların uygun gördüğü iş plan hazırlama, finans yönetimi meseleleri,

müesseselerin yönetimi vb. öğretilmiştir.

ABD`nin Uluslararası Kalkınma Teşkilatının (USAID) desteği ile “Land o

Lakes Ins” şirketi tarafından “Azerbaycan’da karşılıklı tarımsal proje”

başlatılmıştır. Bu proje ilk defa Azerbaycan’da süt üreticileri ve imali ile meşgul

olanların problemlerinin öğrenilmesi ve bu problemlerin halli istikametinde onlara

teknik yardım gösterilmiştir.

Şunu da belirtmek gerekir ki, proje diğer illerle beraber Guba ilinde de

kapsamlı bir şekilde uygulanmıştır.

Alman Teknik işbirliği Teşkilatı tarafından ülkenin kuzey bölgesinde

(Deveçi, Siyezen, Hızı) başlatılmış olan “Entegre edilmiş gıda teminatı” projesi

hem tarım sektörünün farklı alanlarında döner sermaye fonlarının oluşturulması

hem de altyapı projelerinin: yol, içmeli su hattı, sulama kanalları, köprü vb. inşaat

projeleri gerçekleştirmiştir.

Bu projelerin gerçekleştirilmesi, pazar ilişkilerine uygun prensiplerin

kuvvetlendirilmesi ile beraber, aynı zamanda projelerin gerçekleştirildiği bölgelerde

demokratik değerlerin daha da gelişmesi için elverişli ortam oluşturmuştur. Bu

yönde problemlerin halledilmesi ile ilgili kararların kabul edilmesinde yerel

ortaklıkların katılımının temin edilmesi ile beraber, aynı zamanda projelerin

gerçekleştirilmesinde (mali desteklenmesinde) yerel belediyelerin ve ortaklıkların

yakından katılımı temin edilmiştir.

Alman Teknik İşbirliği Teşkilatının ülkenin batı bölgelerinde gerçekleştirdiği

“Güney Kafkas’ta sabitlik ve bölgesel işbirliği” projesi de başarıyla

gerçekleşmektedir.

GTZ-nin diğer bir projesi: “Güney Kafkasya ülkelerinde eğitim ve eğitim

seviyesini artırmakla beraber kırsal alanların kalkınması projesi” Tarım

Akademisinde eğitim programlarının Bologna sürecine uygun geliştirilmesine,

akademisyen heyetin bilgi ve becerilerinin piyasa ilişkilerine uygun şeklide

yenilenmesine olumlu tesir gösteriyor.

2005 yılı 19 Mayıs tarihinde Norveç’in Bergan şehrinde yapılmış Avrupa

Konseyine üye olan devletlerin Eğitim bakanlarının görüşmesinde Azerbaycan

resmi olarak Bologna sürecine katılmıştır.

Bununla beraber Azerbaycanlı öğrencilerin tarım eğitimi konusunda

Almanya’nın Vainshtephan Üniversitesinde tarımla ilgili farklı branşlarda

eğitimlerine devam etmeleri, aynı zamanda kolejlerde akademisyenlerin branş

tecrübelerini artırmaları, öğrencilerin geniş profilli tarımsal işletme ihtisasını

öğrenmeleri için çok yönlü çalışmalar yapılıyor. Bu proje çerçevesinde bir kaç defa

Tiflis’te, Gence’de, Çin Halk Cumhuriyetinde eğitim kursları organize edilmiş,

Azerbaycan’ın tarımla ilgili eğitim müesseselerinden akademisyen ve öğrenciler

ilgili kurslarda iştirak etmişler.

Azerbaycan bağımsızlık kazandıktan sonra tarım sektörünün piyasa yönetimi

prensiplerine uygun olarak yeniden kurulması istikametinde Türkiye Cumhuriyeti

tarafından gerçekleştirilen program ve projelerin mühim rolü olmuştur.

27

Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında tarihen var

olan kardeşlik, dostluk ve işbirliği ilişkileri Azerbaycan’ın bağımsızlık elde

etmesinden sonra da gelişmeye başlamıştır.

Zamanında Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal

Atatürk’ün söylemiş olduğu ünlü “Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, kederi

kederimizdir” düşüncesini halkımızın Umum milli lideri Haydar Aliyev geliştirerek

ve her iki cumhuriyetin mutlu istikbaline inanarak “Aynı millet iki devlet” şiarını

söylemiştir.

Muhtelif dönemlerde Devlet yetkilileri seviyesinde imzalanmış anlaşmalar

gerçekliğe dönüşmüş, Türkiye ve Azerbaycan iş adamlarının yeni teknoloji esasında

oluşturmuş oldukları ortak müesseseler faaliyete başlamıştır.

Böylelikle karşılıklı işbirliği ilişkileri daha çok her iki halkın manevi

bağlarına dayalı olsa da, aynı zamanda bilimsel-teknolojik alanda işbirliğini,

eğitimi, sağlığı, ekonominin farklı alanlarını, tarım sektörünü, kültürü muhtevasına

almıştır.

Her iki ülkenin benzer doğal iklim kuşağında bulunması, Kura ve Aras

nehirleri gibi ortak su kaynaklarına sahip olmaları, hem Azerbaycan’ın, hem de

Türkiye Cumhuriyetinin tarihen tarım ülkesi olmaları gibi benzerlikler tarım

sektöründe işbirliği ilişkilerini olumlu yönde etkileyici kaynaklardır.

Bilindiği gibi, 1994 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti

arasında imzalanmış protokol esasında tarım alanında işbirliğinin esası

koyulmuştur. 6 Haziran 1995 yılında Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesi

oluşturulmuş ve aynı tarihten itibaren tarım alanında işbirliği çalışmaları ilgili

komite tarafından yürütülmeğe başlanmıştır.

Birinci bölümün 1.5 maddesinde belirtildiği gibi: 02-06 Aralık 2003 yılı

tarihinde Ankara şehrinde yapılmış “Türkiye-Azerbaycan Tarım Yürütme

Komitesinin” 3. dönem toplantısında imzalanmış protokol tarım alanında karşılıklı

işbirliği ilişkilerinin düzenlenmesi için bir çok yönler belirlemiştir.

İmzalanmış protokol her iki devletin tarım alanındaki mevcut potansiyelini

objektif değerlendirmekle, Türkiye tecrübesinin daha verimli kullanılması ve aynı

zamanda Türkiye vasıtası ile Avrupa ülkelerinin birikimlerini öğrenerek

uygulamayı içermektedir.

Tarım sektöründe yapılması düşünülen işbirliği ilişkilerinin kapsamı dairesine

bilimsel araştırmalar, bitkicilik ve bitkilerin korunması, hayvanların cins yapısının

iyileştirilmesi meseleleri, baytarlık hizmetinin geliştirilmesi, tarımsal makinelerin

ve mekanizmaların yeni teknoloji esasında yenileştirilmesi ve tarımsal eğitim

sisteminin dünyanın gelişmiş ülkelerinin tarımsal eğitim sistemlerine

uygunlaştırılması, toprakların ve su kaynaklarının muhafazası ve tarım sektörünün

diğer meseleleri aittir.

Geçen yıllar süresinde “Türkiye Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin” 3

toplantısı yapılmış, 3. toplantıda planlanmış çalışmaların gerçekleştirilmesi

istikametinde birçok işler yapılmıştır. Şunu da belirtelim ki, Azerbaycan

Cumhuriyetinin gıda tehlikesizliği problemlerinin halledilmesinde, tahıl

tohumculuğunun bilimsel esaslarla yeniden kurulması yönünde, hayvancılıkta

damızlık çalışmalarının organize edilmesinde (büyükbaş hayvanların arasında suni

28

tohumlama işlerinin gerçekleştirilmesi), bitkilerin korunması ve karantina hizmeti

noktalarının maddi-teknik yapısının iyileştirilmesinde, baytarlık hizmetinin

biyolojik ilaçlarla teçhizatının iyileştirilmesinde, tarım alanında danışmanlık ve

iletişim hizmetlerinin kurulmasında Türkiye tarafı Azerbaycan Cumhuriyetine farklı

dönemlerde maddi teknik yardım göstermiştir.

15 Aralık 2005 yılı tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığında

“Türkiye Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin” 4. toplantısında imzalanmış

yeni protokol de tarım sektörünün bütün alanlarında işbirliği yapılması, daha çok

tarımsal ürünlerin rekabet dayanaklığının artırılması, imal müesseselerinin yeni

teknoloji esasında kurulması meselelerini kapsamıştır.

Azerbaycan Cumhuriyetinin tarım Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Tarım

ve Köy İşleri Bakanlığı arasında karşılıklı işbirliği ilişkilerinin sürekli gelişiminde

Türkiye Cumhuriyeti Baş Bakanlığı yanında “Türk İşbirliği ve Kalkınma

Ajansının” (TİKA) Azerbaycan temsilciliğinin faaliyeti özellikle çok büyük önem

taşımaktadır.

Bu faaliyet neticesinde Haçmaz ilçesindeki “Azerbaycan Türkiye

Tohumculuk Araştırma Ortak Müessesesi” kurulmuştur. Aynı müesseseye yeni araç

ve gereçler verilmiş, müessesenin eğitim için ayrılmış odaları tamir edilmiş, aynı

zamanda Türkiye’den getirilmiş “Gönen” ve “Dağ-Taş” buğday türlerinden

müessesede kullanılmasına ortam sağlanmıştır.

Aynı zamanda TİKA tarafından Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezine tedris

odaları için araç-gereçler alınmış ve Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezi

bilgisayarlarla donatılmıştır. Bundan başka, TİKA’nın maliye desteği ile Bitkilerin

Karantinasıyla ilgili Laboratuar yeniden kurulmuş, samur ve Astara karantina geçiş

noktaları modern araçlarla ve bilgisayar sistemleri ile teçhiz edilmiştir.

Farklı dönemlerde Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığının merkezi

yönteminin, Bölgesel Agrar İlim Merkezi ve Arazi Tarım Dairesi Başkanlığının

uzmanları Türkiye Cumhuriyetinin Tarım ve Köy İşler Bakanlığında, Türkiye’nin

Tarım Araştırma Enstitülerinde, aynı zamanda Türkiye Üniversitelerinin Ziraat

fakültelerinde, Tarımsal bilgi iletişim hizmeti şebekelerinde eğitim kurslarında

iştirak etmiş, tarım sektörünün piyasa ekonomisi şartlarına uygun şekilde

kalkınması için bilgi ve tecrübelerini artırmışlar.

Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında gerçekleştirilen

öğrenci mübadelesi esasında Azerbaycanlı öğrenciler Türkiye’nin farklı

üniversitelerinde başarıyla eğitim almaktalar. Türkiye Azerbaycan ilişkileri

kontekstinde diğer alanlarla beraber tarım sektöründe de işbirliği durmadan

gelişmektedir.

Her iki cumhuriyet arasında çok verimli işbirliği ilişkilerinin geliştirilmesi

genç ve bağımsız Azerbaycan devletinin ekonomisinde piyasa ilişkilerinin, toplum

hayatında ise demokrasi prensiplerinin şekillenmesini olumlu yönde etkilemektedir.

Diğer taraftan Azerbaycan Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa

Konseyi Parlamentolar Topluluğu, Avrupa Güvenirlik ve İşbirliği Teşkilatı, NATO

ve BDT gibi uluslararası teşkilatlarda ortak ve verimli işbirliği içindeler.

Neticede bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin sivil Avrupa ailesine ve ülke

ekonomisinin ise dünya ekonomisine katılması hızlanmaktadır. Asrın en büyük

29

inşaatı olarak kabul edilen “Baku-Tiflis- Ceyhan” petrol boru hattının inşası ve

kullanıma başlanılması ile Türkiye ve Azerbaycan ilişkilerinin gelişimine yeni

içerik ekleyecek ve her iki ülkenin ekonomisinin çiçeklenmesinde önemli bir etken

olacaktır.

Bundan başka Azerbaycan’ın tarım alanında farklı uluslararası projeler de

gerçekleştirilmektedir. Günümüze kadar Dünya bankasının Azerbaycan’da 3 projesi

gerçekleştirilmiştir.

Tarım sektörünün özelleştirilmesi projesi (Salyan, Lenkeran, Ucar, Haçmaz,

Nahçıvan)

Tarımsal kalkınma ve tarım alanının kredileştirilmesi

Köy Sermayeleri Projesi

IFAD`in (Tarımsal Kalkınma Uluslararası Fon) gerçekleştirdiği “Dağ ve

yüksek dağlık arazilerin kalkınma programı” Gedebey, Lerik, Gebele, Şahbuz,

Daşkesen illeri ile beraber Guba ilinde de sürdürülmüştür.

Bundan başka Amerika Birleşik Devletlerinin “Mercy corps” teşkilatı

tarafından ülkenin güney bölgesinde özel baytarlık hizmetinin kalkınması, aynı

zamanda ABD`nin Uluslararası Kurtarma Komitesinin Azerbaycan’da

gerçekleştirdiği programda ülkenin farklı bölgelerinde Tarımsal ticareti

desteklemek amacıyla proje uygulanmıştır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. Bölgenin Esas Özellikleri Ve Mevcut Durumu

3. 1 Guba Hakkında Genel Bilgi

Guba ili ülkenin kuzeyinde, Büyük Kafkas dağlarının eteğinde- dağlık ve dağ

eteği arazide yerleşmiştir. İl coğrafi arazi bakımından İsmayıllı, Gabele, Haçmaz,

Deveçi ve Şamahı illeri ile çevrilidir. Guba ilinin kuruluş tarihi 8 Ağustos 1930

yılıdır. Toplam 2.58 bin km2 alana sahiptir.

İl nüfusunun toplam sayısı 145.7 bin kişidir. Ortalama hesapla her km2 `ye

54 kişi oturmakta. Guba ili ile Bakü arasındaki mesafe 168 km.`dir. Bakü – Rostov

karayolu ve Azerbaycan’dan Rusya’nın farklı şehirlerine giden yolucu ve yük

trenleri Guba ili yakınlığından geçiyor.

Guba ilinde oturan 145.7 bin nüfusun 28.000 Guba il merkezinde, 3800`ü

Yahudi asıllı halkın oturduğu “Kırmızı Mahallede”, nüfusun diğer kısmı ise ile

bağlı 155 köyde oturmaktadır. Bu köylerden 55`i dağ köyüdür.

Günümüzde Guba ilinde 7 ilçeden (Ağdam, Fuzuli, Gubadlı, Zengilan,

Cebrayıl, Hocalı ve Laçın) 66 mülteci aile (288 kişi) meskunlaşmıştır.

Ayrıca 1988 yılı Fergane olayları sonucunda Guba iline yerleşmiş Ahıska

Türklerinden oluşan 459 aile (2054 kişi) ilin farklı köylerinde meskunlaşmış ve

tarım ürünlerinin üretimi ve pazarlamasında aktif katılımcılardan olmuşlar.

30

İl nüfusunun bilgi iletişim hizmetini AZTV (devlet televizyonu) ve

diğer tv kanalları vasıtasıyla gidermekle beraber aynı zamanda yerel TV kanallarını

seyretmek imkanları vardır.

Günümüzde Guba ilinde 2 özel TV kanalı (Kutup ve Hayal) yayım faaliyeti

göstermektedir. Bu kanallar ilin sosyo-ekonomik hayatında gerçekleşen

değişiklikler hakkında mütemadi olarak bilgi aktarıyor, aynı zamanda gösterdikleri

yayım hizmetinde toprak sahiplerinin ve küçük işletme sahiplerinin bilgi ve

becerilerinin piyasa ekonomisi prensiplerine uygun genişletilmesi yönünde önemli

rol oynuyorlar.

3.2 Ġlin Biyofiziksel Özellikleri

Guba ili güney ve batı kısımda dağlık (Baş Kafkas silsilesinin kuzey doğu

yamacı, Kafkas dağlarının yan kısmının güney doğu kısmı) doğuda ise yaylalardan

oluşmaktadır. İl arazisinde en yüksek nokta 4468 m.`dir. Bu yüksekliğin adı

Pazardüzü`dür.

Toprak oluşumu ve erozyon sürecinin gelişiminde rölyefin çok önemli tesiri

vardır. Rölyef esas etken olarak toprağın oluşumunda iştirak ediyor ve kimyasal ve

biyolojik süreçlerin, hidrotermik durumun ve mikro iklimin değişmesinde etkili rol

oynuyor. Arazi jeolojik terkibine göre bir birinden keskin farklı bir kaç yükseklik

kuşağına ayrılıyor. Yüksek dağlık, orta dağlık, alçak dağlık. Dağ eteği. Dağlık

alanlarda sathi eğilim çok muhteliftir. Eğilimin 1 dereceden 45 derece ve ondan da

artık derecede değiştiği bir alana sahiptir.

En çok eğilimin bulunduğa alanlar arazinin yüksek dağlık ve orta dağlık

kısmında bulunmaktadır. Geri kalan alanda ise eğilim nispeten azdır. Arazide 100-

150 kadar eğilimli alanlar ekin altında, çok eğilimli yamaçlar ise orman ve çalılık

altında veya otlak alanları gibi kullanılmaktadır.

Toprak oluşumunda kayaçların terkibinden toprakların fiziksel ve kimyasal

özellikleri önemli derecede asılıdır.

Topraklar esasen orta, ağır ve hafif mekanik terkiplidirler. Orta dağlık

kısımda toprak oluşturan kayaçlar neojen sistemli killer, kum taşları, andezitlerden

oluşmaktadır. Arazinin az eğilimli ve ova kısmında topraklar dördüncü döneme ait

kil, kum, andezit ve bazaltlardan oluşmaktadır.

İlin iklim şartlarına geldikte ise belirtmek gerekiyor ki, arazide esas yağmur

tahminen beraber paylanan ılık-sıcak iklim, kışı kurak geçen soğuk iklim tipleri

mevcuttur.

İl arazisi deniz seviyesinden 200-450 m. yükseklikte yerleştiğine göre iklim

unsurları da eşit olmayarak paylanmıştır.

Havanın ortalama yıllık sıcaklığı 0-10 0

, ocakta 2-140, temmuzda 5-23

0

arasında değişiyor. Yılın sıcak mevsiminde havanın mutlak maksimum sıcaklığı 30-

400-dek yükseliyor. Yıl boyunca havanın ortalama yıllık sıcaklığı 15

0 ile 12

0

arasında değişmektedir. Havanın en yüksek minimum sıcaklığı soğuk aylarda -300

dan aşağı inmekte, toprak sathinin ortalama yıllık sıcaklığı ise dağ eteğinde 120

oluyor. Bu veriler yıl boyunca 20-270 arasında değişiyor.

31

Havanın ortalama yıllık rutubeti %75-80 dir. Yağmurun yıllık miktarı

500-1500 mm arasında değişmektedir. Yağmurun nispeten çok kısmı sonbahar

mevsiminde yağıyor. Sathi örtüsünden 300-700 mm. buharlanma oluyor.

Rüzgarın ortalama yıllık hızı 1.9 m/san-dirş Arazide esasen batı be doğu

istikametli rüzgarlar esiyor. Güçlü rüzgarlı günlerin miktarı (15 m/san-den çok) 6

dan fazla olmuyor. Beyaz yelli günlerin miktarı 5, karla örtülü günlerin sayı 50-160,

dolu yağan günlerin sayı ise 1-5 gün arası oluyor.

İlin hidrografyasına geldikte ise belirtmek gerekiyor ki, bu alanda toprakların

oluşumunda mühim rol oynayan etkenlerden biri hidrojeoloji şartların özellikleridir.

Arazinin dağlık kısmında yağmurun miktarı çoktur. Bundan dolayı yağan

yağmurların yerin sathinde paylanması arazinin özellikleri ile bağlantılıdır.

Genellikle bölgede, onun güney ve güney batı kısmında çok su kaynağı

mevcuttur. Bölge arazisinde esas nehirler Samur, Kusar, Kudyal, Velvele çay,

Gilgil çay vb.`dır. Hazar denizi havzasına aittir. Nehirler sulama ve kısmen

hidroenerji kullanım önemini taşımaktadır. Arazi büyük yeraltı su kaynağına

sahiptir.

Bitki örtüsünün toprak oluşumundaki rolü çok büyüktür. Sıkı bitki örtüsü,

toprağa düşen yağmurun darbe gücünü kendi üzerine götürerek onun dağıtıcı

kuvvetini azaltmış oluyor.

İlin yüksek dağlık kısmında çimen bitkileri çok yayılmıştır. Alp ve subalp

çimenleri kalış bitki örtüsüne sahiptir. Burada bitkilerin boyu yüksek oluyor. Esasen

tahıl türüne ait olan bitkiler yaygındır. Arazide alp ve subalp çimenlikleri geniş alan

kapsamışlar. Bunlardan yaz otlakları olarak yerli ahali tarafından çok kullanılıyor.

Arazinin orta dağlık kısmında orman bitkileri geniş yayılmıştır. Burada

esasen fıstık, ceviz vb. orman ağaçları yaygındır. Aşağı kısımda ise ot bitkilerinden

üç yaprak yonca, nane, havlayan vb. otlar yaygındır.

İl arazisinde esasen dağ-çimen, çimen-orman, dağ-orman, bozkırlaşmış dağ-

orman, dağ boz-kahverengi topraklar ve onların yarım tipleri yaygındır. Mürekkep

fiziki-coğrafi şartların ve antropojen gerginliğin tesiri neticesinde il arazisinde

özellikle dağ ekin alanlarında erozyon süreci geniş yayılmıştır. Burada erozyonun

bütün nevileri otlak, irrigasyon, toprak kaymaları, bozulmalar sık-sık

gözlemlenilmektedir.

Elde edilen bilgilere esasen il arazisinde 187.6 bin ha. erozyona uğramamış,

68.2 bin ha. zayıf, 24.8 bin ha. orta, 36.5 bin ha. şiddetli derecede erozyona uğramış

toprak alanları mevcuttur. Bütün bunlar arazide erozyona karşı mücadele önlemleri

sisteminin gerçekleştirilmesini zaruri kılmaktadır. Aşağıda il topraklarının mülkiyet

şekline ve kullanım şekline göre tasviri sunulmuştur.

Guba ilinin toplam alanı 287747 hektardır. Bu alanın 29002 ha.sı sulanan

topraklardır. Ekin altında olan 19495 ha. toprağın 11389 ha”sı sulanıyor. Çok yıllık

ekimler (bağlar) altında olan toprakların alanı 14763 ha”dır. Bu alanın 13234 ha”sı

sulanıyor.

İlde 15289 ha ot biçme alanı mevcuttur. Bu alanın yalnız 842 ha”sı sulanıyor.

Mevcut otlakların toplam alanı 111305 ha. olmakla beraber onun 943 ha”sı

sulanıyor. Tarım için yararlı alanların toplam 160852 ha”dır.Bu alanın 26408 ha”sı

32

sulanıyor. Ev bahçelerinin toplam alanı 5985 ha”dır. Bu alanın 2594 ha”sı

sulanıyor. İlde 52707 ha. orman alanı mevcuttur.

Tablo 5. Ġlin Biyofiziksel Özellikleri

Toplam güneş radyasyonu

Yıl boyunca -124 –e

kadar

Kkal / sm*2

nisan – eylül - 84-e

kadar

Kkal / sm*2

Ekim-mart 36-40 Kkal / sm*2

Umumi foto sentetik aktif

radyasyon

Yıl boyunca 60-tan

az

Kkal / sm*2

Nisan-ekim 45-46 Kkal / sm*2

Güneş parıltısı saatlerinin

miktarı

Yıl boyunca 2000-

den az

saat

Atmosfer yağmurları Yıl boyunca 200-400 mm

Sıcak dönemde mümkün

buharlanma(nisan-mayıs)

Nisan-ekim 400-600 mm

Rüzgarın hızı 15m/s-den çok

olan günler

yıl boyunca 10

Aşağıdaki tabloda Guba ilinde havanın 0 dereceden yukarı ortalama günlük

sıcaklığı verilmiştir.

Havanın 0 derecen yukarı ortalama günlük sıcaklığı

toplamı

yıl

boyunca

800-

3800

Der c

Havanın 5der-den yukarı ortalama günlük sıcaklığının

toplamı

yıl

boyunca

2500-

3500

Der c

Havanın 10- der.c-den yukarı ortalama günlük

sıcaklığının toplamı

yıl

boyunca

300-

3800

Der c

Havanın 15- der.c-den yukarı ortalama günlük

sıcaklığının toplamı

yıl

boyunca

2400-

3600

Der c

Havanın ortalama günlük sıcaklığının 0 der-den

yukarı olan günlerinin toplamı

yıl

boyunca

300-

330

gün

Havanın ortalama günlük sıcaklığının 5 der-den

yukarı olan günlerinin toplamı

yıl

boyunca

220 -

250

gün

Havanın ortalama günlük sıcaklığının 15 der-den

yukarı olan günlerinin toplamı

yıl

boyunca

100-

150

gün

33

Aşağıdaki tabloda ise günlük sıcaklığı 15 dereceden yukarı olan günlerin toplam

sayısı verilmiştir

Guba

Aylar

III IV V VI VII VIII IX X XI

0,4 3 15 27 31 30 18 3 0,5

Aşağıdaki tabloda ilkbaharda havanın günlük sıcaklığının 0 dereceyi geçtiği

tarihler verilmiştir.

Guba

ilinde

Ortalama günlük sıcaklık

.0-dereceyi geçmediği

günleri

25. 01 – 25. 02

Ortalama günlük tem. 5-

der c-den geçtiği

01. 03 – 15. 03

Ortalama günlük

sıcaklığın 10 –dereceyi

geçtiği günler

01. 05 -15. 05

Ortalama günlük

sıcaklığın 15–dereceyi

geçtiği günler

01. 07 -

En sıcak günlerde

havanın ortalama

sıcaklığı (temmuz)

24 der c

Havanın ayazlı

döneminin başlanması

05. 04 ay

Ayazsız günlerin toplamı 200 gün

Havanın sıcaklığı 35

dereceden yukarı olan

günlerin toplamı

5- gün

Tablo 6. Nüfusun Sayı Artımı Ve Milli Terkip

Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Nüfus

(bin kişi) 132, 7 133, 9 135, 8 136, 8 137, 8 139, 1 140, 0 141, 0 142, 0

143,9

145,7

34

Grafik 3. Nüfusun ArtıĢ Dinamiği

AĢağıdaki Grafikte SunulmuĢtur.

128

130

132

134

136

138

140

142

144

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

nüfus

Milli terkip

Guba toplam % Erkek % bayan %

Azerbaycanlılar 120502 88, 06 58970 88,22 61532 87, 90

Ruslar 321 0,23 64 0,10 257 0,37

Lezgiler 9312 6,80 4524 6,77 4788 6,84

Gürcüler 14 0,01 7 0,01 7 0,01

Ukraynalılar 32 0,02 5 0,01 27 0,04

Yahudiler 2819 2,06 1428 2,14 1391 1,99

Tatarlar 85 0,06 30 0,04 55 0,08

Tatlar 1088 0,80 537 0,80 551 0,79

Ahıska Türkleri 2615 1,91 1256 1,88 1359 1,94

Ermeniler 7 0,01 0 0,00 7 0,01

Diğer milletler 50 0,04 20 0,03 30 0,04

Tablo7. Guba Ġlinde Nüfusun 6 BaĢtan Yüksek Eğitim

Durumuna Göre Dağılımı

Göstergeler toplam erkek bayan

kişi % kişi % kişi %

Toplam Eğitim

almış olanlar

119724 100,0 57994 100 61730 100

Yüksek eğitimli 5172 4,32 3473 5,99 1699 2,75

Lisans mezunu 416 0,35 258 0,44 158 0,26

Önlisans

mezunu

7754 6,48 4709 8,12 3045 4,93

Lise mezunu 46554 38,88 21888 37,74 24666 39,96

35

Orta okul

mezunu

21447 17,91 8804 15,18 12643 20,48

Meslek eğitimli 3298 2,75 2792 4,81 506 0,82

İlkokul mezunu 17892 14,94 7851 13,54 10041 16,27

Eğitimi

olmayanlar

Okuma yazması

olanlar

15633 13,06 7659 13,21 7974 12,92

Eğitimi

olmayanlar

(okuma yazması

olmayanlar)

1558 1,30 560 0,97 998 1,62

Tablo 8. Eğitim Müesseselerinde Eğitim Alanlar.

toplam erkek Bayan

kişi % kişi % kişi %

Eğitim müesseselerinde eğitim alanlar 35452 100,0 18276 100,0 17176 100,0

Yüksek eğitim müesseselerinde eğitim

alanlar

969 2,73 617 3,38 352 2,05

Ön lisans eğitimi alanlar 296 0,83 160 0,88 136 0,79

Lise eğitimi alanlar 34092 96,16 17438 95,41 16654 96,96

Diğer eğitim müesseselerinde eğitim

alanlar

95 0,27 61 0,33 34 0,20

Tablo 9. Nüfusun Eğitim Seviyesine Göre Dağılımı

Göstergeler Toplam Erkek Bayan

kişi % kişi % kişi %

Toplam 119724 100,0 57994 100,0 61730 100,0

Bunun içinde

Yüksek eğitimli 5172 4,32 3473 5,99 1699 2,75

Ön lisans mezunu 416 0,35 258 0,44 158 0,26

Kolej mezunu 7754 6,48 4709 8,12 3045 4,93

Lise mezunu 46554 38,88 21888 37,74 24666 39,96

Orta okul mezunu 21447 17,91 8804 15,18 12643 20,48

Meslek eğitimi mezunu 3298 2,75 2792 4,81 506 0,82

Ilk okul mezunu 17892 14,94 7851 13,54 10041 16,27

Okuma yazması olmayanlar

Okuma yazması olanlar 15633 13,06 7659 13,21 7974 12,92

Her hangi eğitimi olmayanlar 1558 1,30 560 0,97 998 1,62

36

Tablo.10 Guba Ġlinin Sosyo-Ekonomik Göstergeleri (1995-2005 Yılları)

№ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

1 Nüfus sayısı (bin

kişi)

132,7 133,9 135,8 136,8 137,8 139,1 140,0 141,0 142,0 143,9 145,7

2 Mülteciler 2377 2377 2377 2054 2054 2054

3 Doktorlar 223 206 208 207 202 193 194 194 192

4 Tıp personeli 771 648 604 600 595 577 547 506 494

5 Hastaneler 15 12 17 16 16 16 16 16 15

6 Hastane yatakları

sayısı

985 510 520 520 520 510 510 480 480

7 Ayakta tedavi

yardımı gösteren tıp

müesseseleri

24 21 19 19 19 19 19 19 19

8 Ayakta tedavi

yardımı gösteren tıp

müesseselerine

başvuranların sayısı

1409 1523 742 2005 1230 1230 1230 1230 1230

9 Her 10000 kişiye

düşen doktor sayısı

16,8 15,4 15,3 15,1 14,6 13,9 13,9 13,8 13,5

10 Tıp personeli sayısı 58,1 48,4 49,8 43,7 46,1 41,5 39,1 35,9 34,8

11 Hastane yatakları

sayısı

74,2 38,1 38,3 38 37,7 36,7 36,4 34,0 33,8

12 Poliklinik

müesseselerine

başvuranların sayısı

106,2 113,7 54,6 146,4 89,1 88,4 87,9 87,2 86,6

13 Okul öncesi eğitim

müesseseleri

18 16 16 16 16 16 16 15 15

14 Çocukların sayısı 905 735 642 655 625 679 679 642 608

15 Her 100 çocuğa

göre hesap

97 89 112 95 77 83 80 81 75

Sanayi Üretimi

N Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005

1 Çalışan müesseselerin sayısı 16 19 19 24 23

2 -hafif

-gıda

-inşaat

2

14

2

17

2

17

2

22

2

21

3 Sanayi ürünlerinin hacmi (mlrd

man*)

6,0

9,5

9,7

1,671

5,07

4 Personelin ortalama sayısı 683 550 548 602 627

5 Personelin ortalama aylık

harcamaları

192

186

215

63,8 75,3

6 Un üretimi (ton)

112

7,3

8,0

7 Meyve suyu Bin dal

74,0

30,0

39,0

5811 3722

37

ĠnĢaat

Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005

Kullanıma verilmiş esas

siparişler,mlrd man

6,0

10,8

11,0

3,1

4,1

Apartmanlar, toplam

alanı bin kv.m

18,7

24,9

23,0

24,2

20

Özel evler

18,6

24,9

23,0

24,2

20

Esas kapitale koyulan

sermaye

6,0

10,9

12,0

3,6

9,3

Kiracı müesseselerin sayı

5

3

4

3

5

Bu müesseselerde

çalışanların sayı

92

77

80

72

105

Kira çalışmalarının hacmi

mln man

1150

1105

1180

1291

3204

TaĢımacılık ve ĠletiĢim

Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005

Otomobil ile yük taşıma

602

619

620

487

509

Yük devriyesi,mln.man

44,6

48,5

48,0

62,4

67,4

Otomobilde yolcu

taşıma bin kişi.

13134

11502

12010

12601

12849

-toplam otomobillerin

sayı

6386 6494 6490 6062 6244

-yük arabaları 1332 1315 1310 1346 1374

-Otobüsler 251 254 250 256 259

-Yolcu taşıma için

arabalar

4606 4700 4710 4334 4418

-Özel arabalar 4545 4625 4620 4256 4340

-özel kullanım için

otomobiller

123 98 102

38

Posta,telefon,telegraf

müesseseleri

26

27

27

26 26

100 aileye düşen

makinesi

29 31 33 34 39

-şehirde 86 86 87 83 86

-köyde 15 17 18 22 25

Ticaret

mln manat AZM

No Göstergeler

2001

2002 2003 2004 2005

1 Perakende ticaret devri 155,9 178,0 179,0 242,4 316,3

2 Ülke ticaret devrinde özel

miktarı%

1,31 1,32 1,31 1,32 1,33

3 Öten yılla mukayesede fiziksel

hacim endeksi

111,7 110,5 101,0 110,7 113,4

4 Önceki yılla mukayese % 103,8 104,3 101,1 104,7 133

6 Kişi başına (bin manat) 175,9 180,6 181,0 36,5 51,2

5 Halka ücret karşılğı hizmetin

miktarı(mld man)

24,5 25,5 26,0 26,5 37,0

39

Tablo 11. Guba Ġlinde Ġstihdam Göstergeleri

Grafik 4. Guba Ġlinde Ġstihdam Göstergeleri

0

50

100

150

200

250

300

1995 1997 1999 2001 2003 2005

işsizlik

( genel işsizlik (%) )

No Bilgiler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

4.1 Çalışanlar (%-

le) 32769 35546 36406 44672 49744 60243 61759 63231 62142 61934 63582

2 İşsizlik (%-le) 164 165 165 167 176 184 193 210 243 273 285

3 Sektörlere göre

İşsizlik (%-le) Tarımda 19 20 19 19 20 20 21 23 26 27 27

4

- Sanayi 47 47 47 48 50 51 51 64 68 70 75

5

- Hizmet 9 9 10 10 10 12 16 14 15 24 20

6

Nüfusun eğitim

seviyesine göre

İşsizlik durumu

Yüksek

eğitim 40 40 41 41 45 46 50 56 65 76 82

Lise

eğitimi 90 90 90 93 95 100 104 116 140 159 165

İlk ve

orta

okul 34 34 33 33 36 38 39 38 38 38 38

40

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. Tarımsal Kaynakların Envanteri

4.1 ÖzelleĢtirmenin Neticeleri.

Özelleştirme başlayana kadar Guba ilinde 41 kolhoz ve sovhoz, 2 konserve

fabrikası çalışmıştır. Bundan başka il arazisinde “Süt fabrikası”, “2 halıcılık

müessesesi”, “Ekmek fabrikası”, “Kondansatör fabrikası”, “Çeşitli hizmet

müesseseleri”, “Otomobil taşımacılığı müessesesi”, “İnşaat müesseseleri” vb.

müesseseler faaliyet göstermişler. O dönemde il arazisinde 24 meyve imali atölyesi

faaliyet göstermiştir. Günümüzde bunlardan yalnız 4”ü çalışır durumdadır. Bu

atölyelerde meyve suyu, reçel vb. ürünler üretiliyor. Özelleşmeden sonraki

dönemde yapılmış toprak reformlarının ve tarım müesseselerinde emlakin

özelleştirmesinin neticeleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

İlde toprak reformlarının neticeleri aşağıda belirtilmiştir.(01.01.2006 tarihi için)

Toprak reformuna kadar mevcut olmuş

çiftlik sayısı

41

Devlet mülkiyetinde korunmuş 2

Reform edilmiş çiftliklerin sayı 39

Devlet tapusu ile alınmış alan 128889 ha

Özel mülkiyete verilmiş alan 43 478 ha

Toplam devlet tapusu alacak ailelerin sayı 29041 kişi

Devlet tapusu verilmiş ailelerin sayı 29041 kişi

Tarımsal reformların başlamasına kadar Guba devlet çiftliklerinde mevcut olan

emlak ve onun özelleştirilmesi durumunu gözden geçirelim. (01.01.2006)

.

1 Yük otomobilleri 485

2 Traktör 438

3 Tahıl yığan makine 45

4 Silo ve yem yığan makine 29

5 Koyun ahırları 85

6 Büyükbaş hayvan ahırları 144

7 Reform edilmiş çiftliklere mahsus emlakin değeri 73685 mlrd

AZM

Bunlar

dan

Devlet mülkiyetinde korunmuş 1272

Belediye mülkiyetine verilmiş 3574

Özel mülkiyete verilmiş 9891

8 Emlak payı alacak vatandaşın sayısı 14825

Emlak payını tam alanlar 14825

41

4.2. Guba Ġlinde Reformlardan Sonraki Dönemde OluĢmuĢ

Müesseseler(01.01.06)

1 Devlet tarım müesseseleri 2

2 Sair devlet müesseseleri 2

3 İstihdam Dairesi Başkanlığı devlet

tarım müesseseleri

3

4 Kolektif müesseseler 26

5 Bu müesseselere dahil olan aileler 1182

6 Tarımsal üretim kooperatifleri 4

7 Bu kooperatiflere dahil olan aileler 20

Guba ilinde toprak istifadecilerinin ve mülkiyetçilerin tarım için yararlı

toprak alanlarının kullanımlarının 01 Ocak 2006 yılına dair bilgi aşağıdaki tabloda

belirtilmiştir.

(Not: Bu tablodaki bilgiler Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Toprak ve Harita

çizme komitesinin 28.04.2006 yılı tarihli 10 nolu toplantı kararıyla onaylanmıştır.)

Tablo 12. Tarım Ġçin Yararlı Toprak Alanları

No

Guba

Toplam

alan

(ha)

Tarım için yararlı alanlar

Ev

bahçesi

alanları

Ek

olarak

Orman

alanları

Ekin

Çok

yıllık

ekin

alanları

Bundan

Biçme

için

alanlar

Otlak

alanları

Tarım

için

yaralı

Tarım

için

yararlı

Bağlar

1 Guba

Toplam

287747

19495

14763

14763

15289

111305

160852

5985

5490

52707

2 Sulana

n alan

29002

29002

11389

13234

13234

842

943

26408

2594

2594

-

3 Ülke

bazında

8641506

1640964

155505

63459

109629

2576486

4528272

255601

225555

1037826

4 Ülke

bazında

sulanan

1432762

1112595

109710

41700

6304

45928

1289452

136910

136910

3023

42

Tablo 13. Guba Ġlinde Hazırda Mevcut Olan Tarımsal Makinelerin

Durumu Konusunda Bilgi

No

Adları

01.01.2004

01.01.2005 01.01.2006

Toplam Çalışma

durumunda

olanlar

Toplam Çalışma

durumunda

olanlar

Toplam Çalışma

durumunda

olanlar

1 Traktörler

toplam

682 447 679 523 824 623

Bunun içinde

tırtıllı

217 115 217 166 215 152

2 Biçerdöver

makineler

54 9 53 36 55 33

3 Mısır

toplayan

makineler

3 3 3 2 3 1

4 Yem yığma

makineleri

40 20 40 25 8 2

5 Traktör

koşum takımı

349 255 349 245 352 235

6 Sebze için

kültivatör

46 38 46 34 46 30

7 Sıçrayıcıcı 172 70 172 110 172 114

8 Tohum

temizleyici

makine

13 7 13 10 13 4

9 Ot biçme

makineleri

30 14 30 26 30 19

10 Ot

presleyenler

78 34 78 56 78 47

11 Sabanlar 155 105 155 146 160 126

12 Tahıl dağıtan

makineler

45 14 45 32 45 23

13 Malalar 50 32 50 42 50 33

43

4.3. Tarımsal Hizmetler

Hizmetler Hizmet veren teĢkilatlar

Toprak mülkiyetçilerine bilgi iletişim

hizmetinin organizesi

1.Tarım Bakanlığı:

-Guba AKTİ

-Guba RAEM

2.Guba Tarımsal Ticaret MMS

3. Sivil Toplum Örgütlerinin Guba eğitim

ve rezerv merkezi

Araştırma ve ilmi araştırmaların organize

edilmesi

Tarım Bakanlığının Guba arazisinde

yerleşen İlmi Araştırma Enstitüsü

Damızlık çalışmaları, suni tohumlama

hizmetinin organize edilmesi

1.Gam-Gam köyünde suni tohumlama

hizmeti mıntıkası

2 Digah köyünde suni tohumlama hizmeti

Tarımsal yardımların temin edilmesi Tarım Bakanlığı

Agrolizing şirketi, Özel şirketler, Haçmaz

Türkiye –Azerbaycan ortak müessesesi

Kredi hizmetleri Rabite bank, Agrarkredit SKT,

Demiryolbank, Kredobank, Mikromaliye

Şirketi

Özel baytarlık hizmetleri İFAD –ın Dağ ve Yüksek Dağlık arazilerin

kalkınması programı çerçevesinde: Guba

koordinasyon merkezi

Halı dokuma ve satışı «Kadim Guba » halıcılık müessesesi

«Gonagkend » halıcılık müessesesi (kısmen

çalışıyor)

Orman ürünlerinin yığımı ve satışı

İFAD-ın Guba koordinasyon merkezi

Meyve suları üretimi Guba konserve 1Nolu ATS

Süt imalcileri birliği USAİD-in desteği ile kurulmuştur. Kısmen

faaliyet gösteriyor

44

BEġĠNCĠ BÖLÜM

5. Tarım Sektörünün Gözden Geçirilmesi

Tablo-14. 1995 - 2005 Yılları Süresince Guba Ġlinde

Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları

No

Ekin

(ha)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

1

Tahıl 7441 9702 8501 7124 8418 10509 13086 13928 13883 13793

2

Buğday

3752 5063 8472 7793 6473 7122 9176 11847 12487 12478 12396

3

Arpa

2466 1230 708 654 963 975 792 968 906 931

4

Mısır 39 53 111 152 184 185 207 215 229 206

5

Ayçiçek 3 4 - 6 12 24 104 71 61 59

6

Patates

33 526 629 768 1007 1051 1053 1203 1247 1259 1310

7

Sebze

152 586 544 643 988 1038 1066 1181 1205 1213 1215

8

Gıda

bostan

bitkileri

- 5 3 2 3 3 3 3 3 2

9

Meyve

bağları

11808 12211 13464 14617 14626 14626 14626 14635 14095 14112 14175

10

Üzüm

bağları

- 2 2

11 Meyve

veren,

meyve

bağı (ha)

12958 14276 14287 14350 14353 14372 13954 13951 13959

Grafik 5. 1995 - 2005 Yılları Süresince Guba Ġlinde

Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1995 1997 1999 2001 2003 2005

buğday

(1995-2005 buğday ekinlerinin alanı)

45

Guba Ġlinde Yükseklikler Dikkate Alınmakla Bitkiciliğin GeliĢimi

Yükseklik dikkate alınmakla bitkicilikte 1000 m.-den aşağı olan bölgelerde

sebze bitkisi üstünlük oluşturmakta, orta kısımda yani 1000-1500 m yükseklikte

olan kısımlarda ve yine de 1500 m.-den yukarı olan bölgelerde sebze bitkisinin

ekimi bir hayli zorlaşıyor. Çünkü yükseklik arttıkça sebze bitkisinin verimliliği

azalıyor. Verimliliğin aşağı düşmesinde esas sebeplerden biri de yolların

yükseklikler arttıkça daha da kötüleşmesi ve su yetersizliğidir. Aynı zamanda

tohum gönderilmesi çalışmaları da zorlaşıyor. Gübre ve pestisitlerin kullanılması

1000 m. kadar olan alanlarda belli miktarda kullanılsa da bundan yüksek arazilerde

çok az veya hiç kullanılmadığını söyleye biliriz. Makine yetersizliği yüksek olan

arazilerde daha çok gözlemleniyor. Bu yetersizlikte bitkilerin verimliliğini olumsuz

yönde etkiliyor.

No Tarım, bitkicilik < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m

1 En yaygın bitki Sebze Patates Patates

Patates Buğday Buğday

Buğday Sebze Sebze

Mısır Mısır Mısır

Bostan bitkileri Ayçiçeği Ayçiçeği

2 Bitkinin verimliliği (sent/-ha)

ve ortalama ekin alanı (ha)

Sebze 83 ve 0,5

Patates 84 ve 0,2

Patates 80 ve 0,1

Buğday 26 ve 0,8

Patates 69 ve 0,1

Buğday 25 ve 0,8

Buğday 26,5 ve 1,0 Sebze 80 ve 0,3 Sebze 80 ve 0,2

Mısır 52 Mısır 50 ve 0,5 Mısır 48 ve 0,4

Bostan bitkileri 104 Ayçiçeği 8 Ayçiçeği 8 ve 0,1

3 Verimliliğin aşağı olmasında

esas problemler

Yolların kötülüğü su

yetersizliği

Su yetersizliği

Yollar

Maliye

Yollar

Maliye

Su yetersizliği

4 Tohum gönderen teşkilat Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır

5 Gübre ve pestisitlerin

kullanımı

az miktarda

kullanılıyor

Kullanılmıyor Kullanılmıyor

6 Tarımsal makine ve

teknolojinin mevcutluğu,

gönderen teşkilat

servis hizmeti Gerçek kişiler Gerçek kişiler

46

7 Teknik ile ilgili problemler tamir yolların kötülüğü yolların kötülüğü

8 Meyve bitkileri Elma Elma Kiraz

Erik Erik Erik

Kiraz Kiraz Elma

Armut Armut Armut

Ayva Ayva Ayva

9 Ortalama verimlilik

(sent/hek) ve her bağ

alanının ortalama ölçüsü

(hek)

Alma 70 ve 2,0 Alma 68 ve 1,5 Kiraz 32 ve 0,2

Erik 82 ve 1,0 Erik 80 ve 0,5 Erik 78 ve 0,2

Kiraz 37 ve 0,8 Kiraz 35 ve 0,3 Elma 65 ve 0,6

Armut 82 ve 0,3 Armut 80 ve 0,3 Armut 77 ve 0,2

Ayva 66 ve 0,5 Ayva 65 ve 0,2 Ayva 65 ve 0,2

10 En fazla gelir getirten 3

meyve

Elma Elma Kiraz

Erik Erik Erik

Kiraz Elma Elma

11 Ürünlerin satıldığı mekanlar Başkent ve il

pazarlarında

Başkent ve il

pazarlarında

Başkent ve il

pazarlarında

Tarımsal bitkilerin ekin alanı ile ilgili malumatların tahlilinden belli oluyor ki,

2004 yılından sonra buğday ekin alanları azalmağa doğru yönelmiştir. Bu da yerli

üreticilerin ürettikleri tahıl ürünlerini değerinde ve zamanında satamamalarıyla

ilgilidir şeklinde izah edilebilir.

Un öğüten müesseseler yerli üretimle mukayesede kenardan, Rusya ve

Kazakistan’dan getirilmiş tahıl ürünlerine daha çok üstünlük veriyorlar.

Büyük değirmenler yerli üreticilerden muhtelif neviden buğday ürünlerini satın

almaktansa, ithal hesabına getirilmiş tahıl ürünlerini (aynı neviden ve büyük

hacimde) almakta daha çok meraklıdırlar.

Bazı yerli alıcılar tahıl biçme mevsiminde ekin alanlarında üreticilerden ürünleri

ucuz fiyata alıyorlar. Üretici ise ürününü koruması için deposunun olmadığından,

aynı zamanda kendi yaşam şartlarını ve çiftçilik faaliyetlerinin devamını

düşünerekten ucuz fiyatla kendi ürünlerini satmak zorunda kalıyor.

Fiyatların aşağı olmasının bir diğer nedeni de ürünlerin kalitesi ile ilgilidir. Zira

nevbetli ekin sistemine uyulmaması, gübre ve zararlılara karşı mücadele

önlemlerinin yeterli kadar alınmaması tahıl ürünlerinin fiyatlarını düşürmektedir.

Bunlarla beraber de kaliteli tohum nevilerinden büyük çoğunluğun kullana

bilmemesi verimliliğe olumsuz etkileyen unsurlardandır.

47

Tablo 15. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde Bitkisel Ürün Üretimi

No Üretim

(ton)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

1 Tahıl 11802 15040 11 221 11523 16 023 25 634 34 392 35 946 31 561 32754

2 Buğday 5579 8396 13664 10287 10571 13592 22659 31149 32198 28314 29598

3 Arpa 3539 1262 935 957 1605 1936 1827 2339 1750 1792

4 Mısır 74 121 401 559 660 795 1068 1076 1273 1141

5 Ayçiçeği - 2 - 8 23 45 158 193 177 172

6 Patates 49 5875 2732 4018 5945 6334 7529 10085 11244 11380 11788

7 Sebze 1082 9362 3597 6821 7015 7396 8124 9806 11086 11249 11371

8 Bostan

bitkileri

- 40 7 16 23 31 31 31 31 20

9 Meyve 21954 34339 39973 70873 70995 80714 90589 93669 104753 105452 104360

10 Üzüm - 6 15 33 2385 2386 24 34 36 38 38

Meyvecilik Guba ili için geleneksel üretim alanlarından biridir. 1995-2005

yılları süresinde meyve üretimine dikkat edelim. Eğer 1995 yılında il bazında

21954 ton meyve üretilmişse, 2005 yılında 1995 yılındakinden 82406 ton fazla,

yani 104360 ton meyve üretilmiştir.

Grafik 6. 1995-2005 Yılları Süresinde

Guba Ġlinde Bitkisel Ürün Üretimi

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

meyve

48

Tablo 16. 1995 - 2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde

Bitkisel Ürünlerin Verimliliği

No Verimlilik

(sent)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

1 Tahıl 16,2 15,5 13,2 16,2 19,0 24,4 25,5 24,8 21,9 23,1

2 Buğday 14,9 17,1 16,1 13,2 16,3 19,1 24,7 26,3 25,8 22,7 23,9

3 Arpa 14,4 13,2 14,6 16,7 19,9 23,1 24,2 19,3 19,2

4 Mısır 29,6 36,1 36,8 35,9 43,0 51,6 50,0 55,6 55,4

5 Ayçiçeği - 12,5 18,8 18,8 15,1 27,2 29,1 29,2

6 Patates 14,8 118 43,4 52 59 60 72 84 90 90,4 90

7 Sebze 71,0 169 66,9 106 71 71 76 83 92 92,7 93,6

8 Bostan

bitkileri - 80,4 23 80 75 103 103 102 103,3 100

9 Meyve - 26,2 31,4 49,6 49,7 56,2 63,1 65,2 75,1 75,6 74,8

10 Üzüm - - 75,5 - - - - -

Tablo 17. Guba Ġlinde 1995-2005 Yılları Süresinde Hayvanların BaĢ Sayısı Konusunda Bilgi

Yıl sonunda 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Hayvanların

baş sayısı

46901 58663 66298 67264 67361 67453 67560 67674 67690 76702

67371

sığır ve

mandaların

sayısı

19952 23153 26190 25837 25965 26022 26200 26393 26423 26430 26439

Kırmızı sürü 44460 55842 63558 65031 64980 65374 65442 65550 65661 66410 66186

Bunlardan

sığır

18833 21931 24943 24792 25050 25165 25329 25548 25618 25850 25922

Manda

sürüsü

2441 2821 2710 2233 2381 2079 2118 2124 2029 1292 1185

Bunlardan

Manda

1119 1222 1247 1045 915 857 871 845 805 580 517

Koyun ve

keçilerin

sayısı

192094 236719 259515 261110 261364 262228 262960 264724 264892 265064 265181

Bunlardan

koyunlar

186587 225639 235119 233638 227480 229944 233484 231184 232816 234085 236577

Keçiler 5507 11080 24396 27472 33884 32284 29476 33540 32076 30979 28604

Domuzların

sayısı

2 - 19 18 61 46 - 49 180 150

-

Kuşlar 117169 118077 138149 181823 192427 213459 220355 241699 247973 257140 238949

Atlar 2637 2875 3140 2551 3127 3000 3274 3419 3441 3395 3530

Eşekler 2038 2157 2318 2292 2350 2274 2078 2111 2159 2065 1795

Arı aileleri 2554 2874 2256 1756 1810 2052 2315 3174 3280 3632 3429

49

Grafik 7. 1995 - 2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde

Bitkisel Ürünlerin Verimliliği

0

5

10

15

20

25

30

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

buğday

arpa

Not: yukarıdaki grafik 1995-2005 yılları süresinde Guba ilinde arpa ve buğdayın

verimliliğini gösteriyor.

Aşağıdaki grafik 1995-2005 yılları süresinde Guba ilinde sığırların baş

sayısının artım dinamiğini gösteriyor.

Grafik 8. Guba Ġlinde 1995-2005 Yılları Süresinde Hayvan Sayısı

Konusunda Bilgi

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

sığırlar

50

Tablo 18. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġli Bazında Esas Hayvansal Ürün

Üretimi Konusunda Bilgi

Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Et

üretimi

(ton)

2534 2640,1 3193,0 2380,0 2493,0 2508 2840 3488 3519 3628

3158

Süt

üretimi

(ton)

21874 22786 25486 25166 26362 29527 33164 29472 33440 34109

34450

Yumurta

üretimi

bin adet

13080 14478 14537 19528 20191 14456 11565 9011 11099 12255

12500

Yün

üretimi

488 491 495 498 485 476 486 464 456 465 352

Grafik 9. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġli Bazında Esas Hayvansal Ürün

Üretimi Konusunda Bilgi

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

et(ton)

süt(ton)

yumurta(bin adet)

yün

Guba Ġlinde Yükseklikler Dikkate Alınarak Hayvancılığın GeliĢimi

Hayvansal ürünlerin satışında da yükseklikler arttıkça belli problemler

oluşmaktadır. Yükseklik arttıkça yetiştirilen hayvanların nevileri de değişiyor. Zira

1000 m. kadar olan yüksekliklerde büyükbaş hayvanların yetiştirildiği

gözlemlenilse de, 1500 m.-den fazla yüksekliklerde koyunculuğun gelişimi

müşahede edilmemiştir. Büyükbaş ve küçükbaş cinslerinin mevcut zayıf taraflarını

araştırıldığı zaman verimliliğin bu yüksekliklerde aşağı olduğu görülmüştür.

Hayvancılıkta en gelirli alan yüksekliği 1000 m. kadar olan bölgede sığır ve koyun

olduğu halde 1500 m.-den yukarı yüksekliklerde koyunculuğun en gelirli alan

olduğu görülmüştür. Bu hayvanların korunma şartlarına bakıldığında ise belli

51

oluyor ki, kasım-mart aylarında ahırlarda korunuyorlar. Korumanın bu döneminde

yemlerin kıtlığı, sıcaklık, su, ışık problemleri oluşmaktadır.

No Hayvancılık < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m

1 En çok yayılmış 5

hayvan ve kuş nevi

Sığır

Koyun

Keçi

At

Tavuk

Sığır

Koyun

Keçi

At

Tavuk

Koyun

Keçi

Sığır

At

Tavuk

2 Büyükbaş ve kuş

cinslerinin mevcut

zayıf yönleri

Verimliliğin aşağı

olması

Verimliliğin aşağı

olması

Verimliliğin

aşağı olması

3 Orta verimlilik Sığır – 1850 kg

süt

Sığır – 1800 kg

süt

Sığır – 1800 kg

süt

Koyun – 38 kg et

(diri tartıda)

Koyun – 38 kg et

(diri tartı)

Koyun – 38 kg

et (diri tartı)

Keçi-23 kg et (diri

tartıda)

Keçi – 23 kg et

(diri tartıda)

Keçi – 22 kg et

(diri tartıda)

Koyun – 2 kg yün Koyun – 18 kg

yün

Koyun – 1,8 kg

yün

4 Hayvancılıkta en

gelirli alan

Sığır ve koyun Sığır ve koyun Koyun

5 Ürünlerin satışı Yerel, ilçe ve

başkent

pazarlarında

Yerel ve ilçe

pazarlarında

Yerel ve ilçe

pazarlarında

6 Büyükbaş hayvanları

ahırda koruma

dönemi ve 5 esas

problemi

Kasım – mart

Yem

Kasım – mart

Yem

Kasım – mart

Yem

Sıcaklık Koruma yeri Su

Işık (elektrik) Işık (elektrik) Işık (elektrik)

Su Sıcaklık Koruma yeri

Koruma yeri Su Sıcaklık

52

Tablo 19. 1995-2005 Yıllarında Guba Ġli Arazisinde Hayvansal Ürünlerin Değeri, Manat

No Göstergeler Ölçü

birimi

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

1 Sığır eti manat/kg 4906 5260 5500 5800 6500 7678 8500 11000 12000 13500 15000

2 Koyun eti manat/kg 5040 5800 6000 7000 8600 9800 12500 16000 16500 17500 18500

3 Kuş eti manat/kg 6400 6818 9608 11000 11600 11300 11500 12000 12500 11500 12500

4 Süt manat/litre 554 590 725 632 662 756 715 818 700 703 900

5 Yumurta manat/adet 299 196 322 276 320 350 300 350 362 380 420

6 Yün manat/adet 812 1332 1731 1150 1880 2615 3330 2531 2880 2947 3615

7 Büyükbaş

hayvan

derisi

manat/adet 6700 8524 10000 11500 12000 13000 12000 14000 14500 15000 15000

8 Küçükbaş

hayvan

derisi

manat/adet 2370 3278 3721 3850 3700 3351 4200 4900 5000 5000 5000

9 Bal manat/kg 18000 18500 20000 22000 25000 25000 26000 26000 26518 27000 31500

Not: Hayvansal ürünlerin değeri hesaplanırken arazide Pazar, perakende satış fiyatları vb. dikkate alınmakla ortalama satış fiyatı

oluşturulmuştur.

53

Guba ilinde yükseklikler dikkate alınarak arıcılığın geliĢimi

Arıcılıkla da aynı problemler yaşanmakta yani yükseklik arttıkça arı

ailelerinin sayısı azalmaktadır. Mahsulün (balın) satışında problem olmakla beraber

onun satış fiyatı da yükseklik arttıkça aşağı inmiştir. Yalnız yükseklik arttıkça ve

verimlilik düşse de balın kalitesi artıyor. Zira arı 1000 metre yükseklikten balı bağlardan

topluyor, lakin 1500 m”den yüksek alanlarda ise olumlu yaban dağ otlarının

çiçeklerinden topluyor. Bu ise balın kalite göstergelerine olumlu katkıda bulunuyor.

No Arıcılık < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m

1 Arı ailelerinin ortalama

sayı

16 10 10

2 Arıcılıkla meşgul olan

zaman zayıf taraflar

Risk Risk Risk

3 Arının balının bağlardan,

dağ çiçeklerinden

toplaması

Bağlardan Bağlardan ve yaban dağ

çiçeklerinden

Yaban dağ

çiçeklerinden

4 Üretilmiş balın

satış fiyatı

İlde ve başkent

pazarlarında

32000

man/kg

İlde ve başkent

pazarlarında 30000

man/kg

İlde ve başkent

pazarlarında

30000

man/kg

Tablo 20. Guba Ġli Arazisinde BüyükbaĢ Ve KüçükbaĢ Hayvanların Cins

Terkibi Konusunda Bilgi (%”Le)

Göstergeler 1995 1996 1997 1998 199

9

200

0

200

1

200

2

2003 2004 2005

Yerli kırmızı

sürü

21 20 20 19 18 18 15 13 12 10 9

Melezler 46 47 49 50 53 54 59 62 65 68 70

Safkan cins

büyükbaş

33 33 31 31 29 28 26 25 23 22 21

Yerli cins

davar sürüsü

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Yerli koyun

cinsleri

93 92 92 91 91 90 89 89 88 87 86

Lezgi

merinos

koyun cinsleri

7 8 8 9 9 10 11 11 12

13

14

Not: 1990 yılından sonra ülke arazisinde olan cins hayvanların net kayıtları

yapılmadığından dolayı il bazında yapılmıĢ tahlil anket soruları ve

müzakereler esasında yapılmıĢtır.

54

Guba Ġlinde Tarımsal Ürün Pazarlamasının Organize Edilmesi

Guba ilinde tarım master planının hazırlanması ile bağlı pazarlama

araştırmalarının kapsam dairesine Guba il merkezi, Geçreş, Nügedi-1, Nügedi-2,

Vladimirovka, Amsar, Alpan, Rustov, Tengialtı, Zerdabi köyleri, aynı zamanda

Digah, Hınalık, Susay, Zergova, Konakkent yerleşım birimleri dahil edilmişler.

Tarımsal ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi ile ilgili araştırma

zamanı yapılmış anket çalışmalarında toprak mülkiyetçileri, farklı tüzel ve özel

kişiler, meyve üretimi ile meşgul olan işletmeciler, hayvansal ve bitkisel ürün

üreticileri ve imalcileri, il arazisinde faaliyet gösteren “Guba tarımsal Ticaret

merkezi”nin uzmanları, yerel belediyelerin ve sivil toplum örgütlerinin “Eğitim ve

İnsan Kaynakları Merkezinin” temsilcileri iştirak etmişler.

Araştırma yapılırken “proje hazırlama grubu” özelleşmeden sonraki dönmede

tarım ürünlerinin üretimi ve imali ile bağlı gerçek durumu ve mevcut problemleri

öğrenmekle beraber, aynı zamanda tarımsal ürünlerin korunması (özellikle

meyvelerin), taşınması, çeşitlere bölünmesi, paketlenmesi ve satışı alanında

problemleri tahlil etmek amacıyla esas hedef grupları ile toplumsal görüşmeler ve

müzakereler yapılmıştır.

Özelleşmeden sonraki dönemde tarım alanında mevcut faaliyetleri aşağıdaki

gibi özetleye biliriz:

1999 yılından itibaren Avrupa Birliğinin TACİS programının desteği ile

ilde faaliyete başlamış “Guba tarımsal ticaret merkezi” tarımsal reformlar

sonucunda toprak ve emlak payı almış mülkiyetçilere tarım alanında

danışmanlık hizmeti göstermektedir.

“Quba tarımsal ticaret merkezinin”, Sivil toplum örgütlerinin “Guba eğitim

ve insan kaynakları merkezinin” ve ilde ABD-nin Uluslararası Kalkınma

Birliğinin desteği ile faaliyet göstermiş “Land O Lakes” şirketinin sürekli

çalışmaları – tüzel ve özel kişilerin piyasa ekonomisi prensiplerine uygun

eğitilmesinde ve ortak problemlerin birlikte halledilmesi amacıyla bir araya

gelmelerinde olumlu etken olmuştur.

Özelleştirmeden sonraki dönemde “Agrar kredi fonu” ve ABD-nin

“AcDİVOKA” teşkilatının Guba temsilciliği faaliyet göstermiş, neticede

hem meyvecilik alanı, hem de hayvancılık alanları bu teşkilatların kredi

hizmetlerinden faydalanmışlar.

Guba ilinde planlı ekonomi döneminde mevcut olmuş ve uzun müddet

faaliyetini sürdürmemiş turizm şebekeleri son zamanlar (özellikle Geçreş ve

Tengealtı bölgelerinde) çalışmaya başlamıştır. Bundan dolayı iş pazarlama

kanalları ile müşterilerin tarımsal ürünlere olan ihtiyaçlarını ödemek

55

amacıyla pazarlamanın profesyonel bir biçimde organize

edilmesine daha çok ihtiyaç vardır.

Artık bir kaç yıl oldu üretilen tarım ürünlerinin ihracıyla ilgili pazarlama

kanalları kısmen çalışmaya başlamış, özellikle Rusya pazarlarına çıkış

mümkün olmuştur.

Dahili pazarlama kanalları faaliyet göstermesine rağmen (Baku, Sumgayıt

ve ülkenin diğer bölgeleri istikametinde) kurumsallaşmış üretimci

pazarlama grupları bulunmamaktadır.

Guba ilinin merkezi ve etraf köylerde turizm altyapısı ve pazarlama

kanalları kalkınmaya doğru hareket etse de, uzak köylerde özellikle Digah,

Hınalık, Susay, Zergova, Konakkent istikametinde sosyal, ekonomik ve

toplumsal altyapı zayıftır.

Dağlık arazilerde yerli ürün üreticileri arasında ortak problemlerin halli

amacıyla kurumsallaşma yoktur.

İlgili köylerde meskunlaşmış yerli ortaklıkların ticaret planlaması,

yöneticilik, finans yönetimi, genel muhasebe, piyasa araştırmaları,

paketlemek, sertifikalaştırmak, ürünlerin taşınması ve reklam konusunda

zaruri danışmanlık ve bilgi iletişim hizmetine ihtiyaçları vardır.

5.1. Ġl Bazında Tahlil

Pazarlama araştırmalarının gerçekleştirilmesi amacıyla proje hazırlama grubu

tarafından Guba ilinde farklı tüzel ve özel kişiler tarafından üretilmiş tarım

ürünlerinin üretim dinamiği uygulanmıştır.

Araştırmanın gerçekleştirilmesi maksadıyla köylerde anket çalışmaları

yapmakla beraber, aynı zamanda tarımsal üretim konusunda resmi istatistik

malumatlar da araştırılmış ve aynı malumatlar bitkisel ve hayvansal ürünlerin

üretimine dair oluşturulmuş yukarıdaki tablolarda verilmiştir. Yukarıda sunulmuş

tablodan anlaşıldığı gibi, 1998-2004 yıllarında il arazisinde mısırın, patatesin,

sebzenin, özellikle de meyve bağlarının ekin alanı artmıştır.

Tarımsal üretimle ilgili yukarıdaki malumatların tahlilinden (tablo 14, tablo

15) anlaşılıyor ki, 1998 yılında buğday üretimi 10827 ton olmuş, 2004 yılında ise

1998 yılı üretiminden, yani (10287 tondan) artarak 28314 tona ulaşmıştır. 2005

yılında ise buğday üretimi 29598 ton olmuştur.

Mısır, sebze, patates üretimi de 2004 yılından önceki yıllara göre artmıştır.

Guba ilinde tarım ürünlerinin verimliliği dinamiğini tahlil ederken anlaşılıyor ki,

2004 yılında 1998 yılına nispette verimlilik artmıştır. Örneğin: 1998 yılında üretilen

meyvenin verimliliği 1 hektardan 49.6 sentner idise, 2004 yılında 75.6 sentner

olmuştur. Patatesin, ayçiçeğin, bostan bitkilerinin de verimliliği artmıştır.

56

Pazarlama araştırmaları zamanı tarımsal ekinlerin ve meyve bağlarının

sulanması ile ilgili durum da kesinleştirilmiştir. Guba ili arazisindeki çiftliklerin

sulanması için Velvele nehri, Çağaçu nehri, Kara nehri, Ağ nehri, Kudyal nehri ve

Kuru nehri gibi sürekli su kaynakları kullanılmaktadır.

Tablolarda belirtilen bilgilerin tahlili zamanı anlaşılıyor ki, özelleştirmeden

sonraki dönemde il arazisinde yetiştirilen tarımsal ürünlerin ekini, üretim hacmi ve

verimliliği artmıştır.

Aynı zamanda Guba ilinde tarımsal ürünlerin pazarlanmasına dair yapılan

araştırma sonucunda belli olmuştur ki, proje bölgesinde tarımsal beceriler ve

faaliyetler muhteliftir. Aşağıdaki faaliyetlerin daha çok geliştiği belli olmuştur:

İl arazisinde tarımsal ürün üretiminde hububat ve bakliyat, buğday, patates,

sebze, hayvancılık ve esasen meyvecilik üstünlük oluşturmaktadır.

Üretilen diğer tarımsal ürünlerle mukayesede meyvecilik kendine has yer

tutuyor ve meyve üretimi artan dinamikle gelişmektedir. Şöyle ki, 2001

yılında il bazında 90589 ton, 2002 yılında 93669 ton, 2003 yılında 104753

ton, 2004 yılında 105452 ton, 2005 yılında ise 104360 ton meyve üretilmiştir.

İl bazında büyükbaş hayvan sayısı 1995 yılında 46901 baş olmuşsa 2005

yılında bu rakam 67371 baş olmuştur. Sığır ve mandaların sayısı 1995 yılında

19952 baş olmuş, 2005 yılında ise 26439 baş olmuştur.

Hayvansal ürünlerin üretimi de son yıllarda artmakta ve gelişmektedir. Bu

göstergeler yukarıdaki tablolarda belirtilmiştir.

5..2 Tahılcılığın gelişimi

Guba ili arazisinde yerleşen tarım çiftliklerinde çoğu ekin alanlarının da ortak

ürünlerinden birisi olan tahıldır. 2005 yılında tahılın hektar bazında ortalama

verimliliği 23.1 sentner olmuştur. Bu alanda tarımsal üretim ve onun pazarlaması

daha çok daha çok geleneksel usullere dayanıyor. Çiftçilerin çoğulu önceki yıl

yığılmış mahsulden tohum gibi de kullanıyorlar. Gübre ve pestisitler kısmen

kullanılıyor.

Çoğu çiftliklerde üretilen tahıl ürünleri çiftlik üyelerinin özel tüketim ihtiyacını

karşılamak için kullanılıyor. Tahıl tohumu Guba ilinde 1000-1100 manata satılıyor.

Çiftciler tarafından toprağın işlenmesi, tohumun dağıtılması maksadıyla

genellikle kiraya götürülmüş makineler kullanıyorlar.

5.3 Patatescilik

Patates bitkisi bölgede ekilen esas bitkilerden birisidir. Patatesin üretimi hem

tüketim, hem de ticaret maksatlarına hizmet ediyor.2001-2004 yıllarında bölgede

patatesin verimliliği 70-90 sentner arasında değişmiştir.

57

Yerli uzmanların düşüncesine göre, çiftçiler patates üretimi zamanı

gübre ve pestisitlerden ve irrigasyondan optimal şekilde faydalanırlarsa o zaman

patatesin verimliliği 1 ha.n 15-20 tona kadar artırılabilir.

5. 4 Mısır üretimi

Mısır esasen hayvan yemi gibi kullanılıyor. Hektar bazında ortalama

verimlilik 2001-2004 yılları süresinde 43.0-55.6 sentner olmuştur. Daha yüksek

hasılat elde edilmesi için mısır tohumunun ve üretim araçlarının uygulanması daha

da iyileştirilmelidir. Bölgenin toprak iklim şartları mısır üretimini daha da artırma

imkanı vermektedir. Lakin bundan dolayı tarımsal teknik kurallarına kompleks

şekilde uyulması gerekmektedir.

Grafik10.Bitkisel Ürünlerin Pazarlama ġebekesi

5.5 Çok Yıllık bitkiler

Esas çok yıllık bitkiler Elma, armut, kiraz, şeftali ve üzümdür. Elma üretimi

Guba ili için değil, bölgedeki etraf iller için de geleneksel üretim şeklidir. Guba ve

etraf ilçeler Azerbaycan’ın “Elma üretimi merkezi” hesap ediliyorlar.

Yapılmış araştırmalardan belli oluyor ki, Guba ili arazisindeki meyve bağları

esasen yaşlaşmış ve meyve verme becerisi zayıflamış elma ağaçlarından

ÇİFTÇİ

Özel tüketim

Toptan alıcı

Perakende satış

Tüketici

İmal

58

oluşmaktadır. Çoğu çiftçiler hastalık ve zararlılara karşı gerekli olan bitki

muhafaza araçlarını kullanmıyorlar.Bu da üretilmiş mahsullerin hacmine ve dış

görüntüsüne olumsuz tesir gösteriyor.

Hayvancılık:Büyükbaş hayvanların ve davarların sayısının artım temposu

yukarıdaki tabloda sunulmuştur. Yapılan araştırma ve tahliller sonucu belli oluyor

ki, hayvancılığın kalkınması doğrultusunda çoğu çiftçiler doğal otlak alanlarını

kullanıyorlar. Bu tür hayvancılık faaliyeti ekstensif faaliyet olarak nitelendiriliyor.

Kışta hayvanlar (esasen büyükbaş) ahır şartlarında korunuyorlar.

Yemleme sürecinde kuru ot, saman ve arpa kullanılıyor. Guba ili köylerinde

koyun sürüleri köy halkı tarafından nevbetli otlatılıyor. Böyle nöbetin müddeti 20-

25 gün, bazen de bir ay aralıkla olabiliyor.

Hayvancılık faaliyetinde yerli halk tarafından üretim araçlarından asgari

ölçüde istifade ediliyor. Bundan dolayı, toplam harcamalar azalmış ve harcamaların

çoğu kısmının kış yemine sarf edilmiş oluyor. Geri kalan miktar ise hayvanların

baytar muayenesinden geçimine ve ilaçların alınmasına harcanıyor.

Guba ili dağ köylerinde korunan tavuklar esasen yerli cinslerden

oluşmaktadır. Çoğu ailelerde barındırılan tavukların sayı 20-30 arası değişir.

Üretilen yumurta ve et ürünleri esasen ailelerin özel tüketimi doğrultusunda

kullanılmaktadır. Ailelerin özel tüketiminden artı kalan mahsul Guba merkez

pazarında satmak üzere çıkarılıyor.

Bazı hallerde ürünler Guba köylerinden Baku şehir pazarlarına da

gönderiliyor. 2005 yılı eylül-ekim aylarında Guba pazarında 1 adet köy

yumurtasının fiyatı 500-600 manat olmuştur. Baku pazarlarında ise bu fiyat 700-

800 manat olmuştur.

5.6 Meyveciliğin Kalkınması Ve Pazarlaması

Tarım Master Planının hazırlanması ile ilgili yapılmış anket soru çalışmaları

ve araştırmaların ve Guba ilinde tarımsal üretime dair resmi istatistik bilgilerin

tahlilinden anlaşılıyor ki, hem planlı ekonomi döneminde, hem de özelleşmeden

sonraki dönemde meyvecilik il ekonomisinin vazgeçilmez alanı olmuştur.

Resmi istatistik bilgilerin tahlili gösteriyor ki, meyve bağlarının ekin alanı

14112 hektardır. Planlı ekonomi döneminde üretilen meyvelerin genel Sovyetler

birliği pazarına çıkarılması ve imali merkezi yönetime bağlı bir biçimde

yürütülmüştür.

Guba ilinde faaliyette olan konserve müesseseleri ürünlerin bir kısmının yerel

imalini yürütüyordu. Özelleşmeden sonraki dönemde, il arazisinde aynı

müesseselerin çoğulu faaliyetlerini durdurmuş, eski Sovyetler döneminde

kazanılmış Pazar ve müşteriler kaybedilmiştir. Bütün bunların sonucu olarak

üreticiler kendi ürünlerinin pazarlamasında ciddi problemlerle karşı-karşıya

kalmışlardı.

Artık bir kaç yıldır ki, Guba ili arazisinde meyvecilik üretimi ile meşgul olan

bazı müesseseler kurulmuştur. Bunlardan meyve suları üreten “SAF” müessesesini

örnek olarak belirtebiliriz.

59

Bu türlü müesseselerin oluşumu neticesinde meyve üreticileri kendi

ürünlerinin bir kısmını bu müesseselere satma imkanını kazanmışlar. Günümüzde

“SAF” ambalajı altında üretilen farklı meyve suları artık yurt dışına da ihraç

edilmektedir.

Şimdi ise 2001-2005 yılları süresinde ülkeden dışarıya çıkarılan elma ihracına

dikkat edelim. Bu veriler ülke genelinde elma ihracının göstergesi olsa bile ülke

çapında elma ihracına göre Guba ili diğer illerle karşılaştırıldığında (Haçmaz, Gusar

vb.) esas üstünlüğe sahip olduğu görülecektir. Guba Haçmaz bölgesinden elmanın

ihraç potansiyelini gösteren malumatlar Tarım master Planının ihraç pazarlaması

başlığı altında belirtilmiştir.

İl arazisinde meyve üretimi ile meşgul olan çoğu çiftliklerde esas itibarı ile

kolhoz-sovhoz döneminde ekilmiş, geleneksel elma türlerinin yetiştirildiği

görülmektedir.Bu tür geleneksel elma türleri “Cırhacı”, “Ağ palmet”, “Kırmızı

palmet”, “Kızıl Ahmedi”, “Anton”, “Napolyon” vb. türlerdir.

Lakin bununla beraber meyve üretimi hesabına ticaret faaliyetini

genişlendirmek isteğinde bulunan çiftçiler Guba bağları için geleneksel olan

türlerden başka rekabet gücü iyi olan türlerin de dikimini gerçekleştiriyorlar. Elma

üretimi yalnız Guba ili için değil, genel bölge ekonomisi için esas faaliyet nevidir.

Elma üretimi ile ilgili cari durumun tahlili gösteriyor ki, yerli üreticileri daimi

olarak bir soru düşündürmektedir. Bu soru ise şudur: Eğer bölgede elma üretimi

artarsa, o zaman pazarlama süreci nasıl gelişecektir?

Elmanın yığılması ve koruma dönemlerini araştırırken belli oluyor ki, ağustos

ayından kasıma kadar yerel ve başkent pazarlarında taze elma bulmak mümkündür.

Aralıktan sonra ise pazarlar depolarda tutulmuş elma ile teçhiz ediliyor. Yerli

üreticilerin düşüncelerine göre elmanın korunma sürecinde koruma araçlarından

verimli bir şekilde istifade edilirse o zaman aktif Pazar dönemini 3 ay daha uzatmak

mümkündür.

Araştırmalardan belli oluyor ki, elmanın korunma döneminde depoda zaruri

unsurların (sıcaklık, karanlık, elmanın yetiştirilmesi vb.) ciddi kurallar esasında

yapılmazsa, o zaman depoya toplanmış ürünün %30`na kadar kısmı zarar ediliyor.

Bu mesele ile ilgili yerli üreticiler tarafından yapılan tekliflerde, elmanın

uzun müddete korunması için dahili sıcaklığı koruyabilen depoların kullanılması ve

bu tür depolarda korunmakta olan elmaların zarar edilmemesi için ve elverişli

vakitlerde pazara elma çıkarma imkanı oluşabilir.

Eğer iç sıcaklığı kontrol edebilen depoların kullanılması sağlanabilirse o

zaman kısa müddetli sistemlerden az istifade olunur. Bu ise korunan elmanın

kalitesine olumlu tesir eder ve zararın azalmasına sebep olur.

Yeni teknoloji esasında kurulu soğutma sistemlerine elma koruma

depolarından istifade olunursa, o zaman mart nisan ve mayıs aylarında da Rusya

pazarlarına mahsul çıkarılabilir.

İç sıcaklığı kontrolde tutabilen depoların kullanılması hiç şüphe yok ki,

günümüzde de kullanılmakta olan kısa süreli koruma sistemlerinden daha verimli

olacaktır.

60

Bu sistemin uygulanması ile pazarlama mekanizmasının faaliyet

dönemini Şubattan Temmuz`a kadar uzatmak mümkün olacaktır. Ayrıca yılın

istenilen vaktinde yerli pazarı elma ile teçhiz etme imkanı oluşacaktır. Yerli Pazar

Şubat ve Mart aylarında çok miktarda elma kabul etme imkanına sahip olacaktır.

Lakin Mayısın sonlarında ve Haziranın başlangıcında ülkenin sıcak bölgelerinden

taze elma pazarlara giriyor. Bundan dolayı doğal olarak depolarda kalmış elmanın

satışı azalmaya başlıyor. Bununla ilgili üreticiler depolarda kalmış elmanın

satılması için elverişli zamanı dikkatle beklemeleri gerekiyor.

Üreticilerin düşüncesi şu ki, yeni teknoloji esasında hazırlanmış koruma

araçlarının uygulanması Nisan ve Mayıs aylarında Rusya ve diğer BDT (Bağımsız

Devletler Topluluğu) pazarlarına elma ihracını yaygınlaştırmak imkanı

oluşturacaktır.

Diğer taraftan yeni teknoloji esasında kurulmuş depolarda (iç hava sıcaklığını

denetleyebilen sistemlerinin kurulmasından sonra) ürün kaybı hazır ki depolarla

mukayesede az olacaktır.

Modern teknolojiler esasında kurulmuş soğutma sistemlerine sahip depoların

proje haline getirilmesi ile ilgili teklifler özel sektör tarafından somut projeler

vasıtası ile gerçekleştirilebilir.

Lakin bu amaçla her hangi bir yerli işletmecinin hazırladığı teklif ciddi

tarımsal teknolojiye ve ekonomik esaslara dayanmalıdır. Böyle teknolojiler özel

sektör tarafından uygulanırken bölgede üretilen elmanın nevileri, gelecekte bölge

için elverişli olacak yeni nevilerin üretimi imkanlarını da dikkate almaları

gerekiyor.

Yerel pazarlarda elmanın satış dönemi bittikten sonra özellikle mart ayından

sonraki dönemde çiftçi kapısındaki fiyatı 2500-3000 manat miktarında oluyor.

Lakin bu fiyatlar esnek olduğundan sık-sık değişebilir. Mart ayından sonraki

dönemde elmanın fiyatlarının yerli Guba pazarında ve Baku pazarlarında nasıl

değişeceği konusunda önceden fikir yürütmek çok zordur. 2005 yılı mart nisan

aylarında Baku pazarlarında Guba elması 6000-8000 manata kadar artmıştır.

Teklif edilen serin koruma araçlarının kurulması günümüzdeki koruma

(depo) faaliyetlerinin bir kaçına denk gelebilir. Lakin bu durumu her hangi bir fayda

olarak belirtmek doğru olmaz. En iyisi daha verimli , yüksek kaliteli ve uzman

tarafından yönetilen kısa süreli serin koruma araçları da kullanılsın.

Günümüzde meyvelerin bozulma orantısı önemli derecede azaltılırsa bu

durumda daha çok gelir elde etme ortamı oluşacaktır.

Yapılmış araştırmalar sonucunda genel olarak söyleye biliriz ki, yeni

teknolojiler esasında modern koruma depolarının proje haline getirilmesi ve

kurulması sürecinde çalışmalarında özel sektör, belediyeler, yerli işletmeciler ve

devlet kurumlarının karşılıklı işbirliği daha da faydalı olurdu. Böyle projelerin

gerçekleştirilmesi için yapılan destek yalnız Guba ili için değil, aynı zamanda

bütünlükte bölge ekonomisi için önemlidir.

61

5.7 Hayvansal Ürünlerin Pazarlaması.

Guba ilinde koyun ve keçilerin sayılarının artırılması için elverişli imkanlar

vardır. Özellikle ilin dağ eteği ve dağlık arazilerinde yerleşmiş köyler kendi coğrafi

mevkisine göre koyunculuk için elverişli doğal iklim şartlarına sahiptir.

Koyun sürüleri yaz mevsiminde Büyük Kafkas dağlarının eteklerindeki

yaylalarda otlatılıyor, kışta ise Hacıkabul, Kürdemir illeri arazisindeki kışlaklarda

korunuyor. Özellikle Konakkent bölgesi ve Hınalık köyü istikametleri koyunculuk

için daha da elverişlidir.

Hınalık köyünde üretilen tarımsal ürünler özel imaja sahiptirler. Zira Guba

pazarının bir bölümünde Hınalık köyünün resmi asılmış ve burada yalnız Hınalık

köyü ürünleri satılıyor.

Aynı ürünler içerisinde kendi tadı ve kalitesine göre daha çok alıcı kitlesi

toplayan “Hınalık peyniridir”. Guba pazarında satılan “Hınalık peyniri” yalnız yerli

alıcılar tarafından değil, aynı zamanda kenardan gelen müşteriler tarafından da

yüksek değerlendiriliyor.

Pazarda yapılmış anket ve araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, Hınalık

köyünde peynirin nakit parayla satışıyla birlikte aynı zamanda diğer gıda ürünleri

ve giyim eşyaları ile de mübadelesi yapılıyor.

Pazarda Hınalık peyniri satan satıcı ile yapılmış mülakat sonucu belli

olumuştur ki, Hınalık köyüne giderken At eğerinin farklı kısımlarını merkezden

alarak köye götürüyor.

Hınalık köyünde yerli halk binek ve yük taşıma amacıyla atlardan çok istifade

ediyorlar. Bundan dolayı köy halkı arasında at eğerlerine daima ihtiyaç vardır. Bu

sebepten de Hınalık köyünde üretilen peynir at eğeri veya onun diğer kısımlarıyla

değiştiriliyor.

Çok yıllık tarihi olan eski Hınalık köyüne giden yollar çok bozuk

durumdaydı. Guba’dan bu köye 6 saatte ulaşılıyordu. Lakin 07 Ekim 2006 yılında

Guba-İspik-Hınalık yolunun inşaatı sonuçlandı ve Cumhurbaşkanı bu yolun

açılışında iştirak etti.

Böylelikle 6 saate gidilen yolu 40 dakikaya kat etmek mümkündür. Bu yolun

kullanıma verilmesi Hınalık köyünde üretilen tarımsal ürünlerin pazarlamasına ve

köy turizminin kalkınmasına destek verecektir.

Tarımsal reformlardan sonraki dönemde kolhoz ve sovhozlara ait büyükbaş

hayvanlar özelleştirildiğinden, günümüzde bu hayvanlar aile ve özel çiftliklerde

toplanmıştır. Guba ili nüfusunun tarımsal faaliyetleri sırasında hayvancılık da

önemli paya sahiptir.

Aile çiftlikleri bulundurdukları büyükbaş hayvanların et ve süt ürünlerinden

birinci aşamada kendileri faydalanıyor, özel tüketimden kalan kısmı ise satışa

yönlendiriyorlar.

Lakin eski kolhoz ve sovhozlara ait olan büyükbaş hayvanların

özelleşmesinden sonra, cins terkibi yozlaşmaya doğru gitmeye başlamıştır.

Özelleşmeden sonraki dönemde Rusya’dan, Baltık etrafı devletlerden etlik ve

sütlük kullanımı için cins düvelerin getirilmesi zorlaşmıştır.

62

Diğer taraftan büyükbaş hayvanların cins terkibinin iyileştirilmesi

amacıyla suni tohumlama çalışmaları gerçekleştirilmemiştir. Yalnız (İFAD”ın Dağ

ve yüksek dağ arazilerinin kalkınma programı) çerçevesinde bir kaç köyde suni

tohumlama çalışmaları başlatılmıştır.

Bu sebepten de büyükbaş hayvanlar arasında cins terkibinin iyileştirilmesi

problemi günümüzde de geçerlidir. Üretilen süt ürünleri: süt, yoğurt, kesmik, peynir

vb. şeklinde pazarlara çıkarılıyor.

ABD Uluslararası Kalkınma Birliğinin desteği ile Guba ilinde deneme için

yapılmış peynir yapım fabrika boyutlarına ve imal hacmine göre çokta büyük

olmasa bile çalışmaya başladıktan sonra halktan süt ürünlerini kabul etmeğe

başlamıştır.

Yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, son

zamanlarda Guba ilinin yaylalarında bazı mülteci ilçe halkı tarafından otlatılmaya

getirilen koyun sürüleri, bu yaylaların otlak yüküne dayalı bölü prensipleri

bozulmuştur. Sonuç olarak yaylaların normdan artık sürülerle yüklenmesi ot

örtüsünün azalmasına, yaylalarda erozyonun artmasına neden olmuştur.

Aile çiftliklerinde korunan evcil kuşları esasen yumurtalık tavuklardan, kaz

ve ördeklerden ve hindilerden oluşmaktadır. Son zamanlar bazı ailelerde etlik

piliçlerin de bulundurulduğu gözlemleniyor.

Üretilen tahıl ürünlerinin, sebze ve bostan bitkilerinin bir kısmı ailelerin

kendi geçimlerini sağlamak amacıyla özel tüketime diğer az kısmı ise pazarlarda

satmak üzere ayrılıyor.

Grafik 11. Hayvansal Ürünlerin Pazarlama ġebekesi

ÇİFTÇİ

Özel tüketim

Perakende satış

Tüketici

63

5.8. Yerli Pazarlama Şebekesi

Yapılmış tahlil sonucunda söylene bilir ki, ürünler için oluşturulmuş tedarik

merkezleri, alım-satım ile meşgul olan bağımsız ticaretçiler, taşıyıcılar ve ya toptan

satış pazarları zayıf altyapıya sahiptirler.

Yerel belediyeler ve valilik temsilcileri ile bu alanda fikir mübadelesi ve

araştırmalar yaparken belli olmuştur ki, bu kurumların temsilcileri dahi pazarlama

ve onun organize edilmesi ve bu alanda mevcut problemler konusunda bilgileri

yeterli değildir. Bu sebepten ilgili kurumlar üreticilere pazarlama için zaruri sayılır

bilgilerin aktarılmasında danışmanlık hizmeti gösterme imkanına sahip değiller.

Dağlık arazilerdeki köyler, Hınalık, Konakkent, Digah, Zergova, Susay

köylerinde havaların karlı ve yağmurlu olduğu vakitlerde gidiş-geliş zorlaşıyor. Bu

ise yol ve taşımacılık problemlerini ortaya çıkarmakla Guba ve etraf il pazarlarına,

Baku Rostov otomobil yoluna, Baku- Kuzey Kafkas demir yol hattına çıkış

imkanlarını zorlaştırıyor.

Özelleşmeden sonraki dönemde çoğu ekin alanlarında bir sonraki ekin

sistemine uyulmaması, mevcut tarımsal teknolojinin eskileşmesi ve bitki koruma

araçlarının yeterince kullanılmaması ürünlerin hacmine, kalitesine ve dış

görüntüsüne tesir ederek onun rekabet gücünü azaltmış oluyor. Bu ise üretilen

ürünlerin pazarlamasına kendi olumsuz etkisini gösteriyor.

Pazarlara mahsul götüren şahısların Pazar fiyatları, pazarlara çıkarılmış

mahsullerin çeşitleri ve en esas ise talep ve arz arasındaki ilişkilerden, aynı

zamanda pazara aynı malı getiren rakipler konusunda bilgisizlik yerli mahsul

üreticilerinin şehir pazarlarında elverişli satış noktası kazanmalarını zorlaştırıyor.

Pazar segmanları konusunda tam bilgisizlik, yerli üreticilerle aracıların ve

alıcıların irtibata geçe bilmemesi köylerde üreticilerin ürünlerini satma konusunda

seçim yapmalarını zorlaştırıyor. (Örneğin: kendi bahçesinde, il ve şehir

pazarlarında)

İşte bundan dolayı köy halkının farklı ekstrimal durumları tahlil ederek

optimal seçim edebilmeleri için, Pazar fiyatları, tekelcilik, pazarlama grupları,

ticaretin planlanması konusunda mükemmel bilgi sistemine sahip olmaları

gerekiyor.

5. 9. Ürünlerin Korunması Ve Çeşitlendirilmesi

Guba ili için geleneksel ürün elma olduğu için ürünlerin korunması ve

çeşitlendirilmesini bu ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi konusunda

durumunu tahlil edelim. Toplanmış elma eğer sonbaharlık elmaysa, o zaman bu

elmaları satış için elverişli olacak vakte kadar korunmasını sağlanacak veya

sonbaharlık değilse o zaman bu elmaların kısa bir zamanda satılması gerekecektir.

Elmanı korumak için daha çok aşağıdaki usullerden istifade ediliyor.

64

Bu amaçla bahçelerde özel çukurlar kazılıyor. Bu çukurların derinliği bir

metreye kadar oluyor. Çukurların içerisi “Gıcı bitkisi” ile örtülüyor. Sonra ise

korunacak elmalar bu çukurun içerisine yerleştiriliyor. Çukura dökülmüş

elmaların üstü de aynı bitki ile örtülüyor. Yapılan bu örtme ile elma ile toprak

arasında izolasyon oluşturuluyor ve çukurda sabit sıcaklığın korunması

yapılmış oluyor. Bundan sonra aynı çukurun üzerine (yağmur ve kar suları

dökülmesin diye) poşet türünden örtük seriliyor veya arduazla kapatılıyor.

Elma ve armudu korumak için 1-1.5 metre derinliğinde toprak kazılıyor.

Sonra 2 metre yükseklikte duvarlar taşla örülerek üstü kapatılıyor. Kapı öyle

yapılması gerekiyor ki, depoya güneş ışığı düşmesin. Sonra deponun

içerisinde meyveni yığmak için özel raflar yapılıyor. Son zamanlar meyvenin

korunması için böyle depolardan daha çok istifade ediliyor.

Elmalar derildikten sonra dış görüntüsüne ve ölçülerine göre üreticiler

tarafından çeşitlendiriliyor. Birinci sırada ezilmiş ve uzun müddete

korunması mümkün olamayacak ve yakın bir zamanda satılması gereken

elmalar seçiliyor. Sonra ölçülerine ve dış görüntüsüne göre orta dereceli

elmalar seçilip ayrılıyor. Ve nihayetinde hem ölçü itibarı ile hem de dış

görüntü itibarı ile müşterileri daha çok cezp edecek elmalar seçilerek

ayrılıyor.

Yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar vasıtası ile belli olmuştur ki,

kolhoz ve sovhozların faaliyeti döneminde Guba ili arazisinde 2 büyük

koruma deposu bulunmuştur. Aynı meyve koruma depoları şimdi de

mevcuttur. Özelleşmeden önceki dönemlerde bu depolar soğutma sistemleri

ile teçhiz edilmiş şekilde faaliyet gösteriyorlardı.

Koruma depoları Guba ili Zardabi köyünde yerleşmiştir. Günümüzde bu

depoların soğutma sistemlerinde problemler olduğundan çalışmıyor.

5.10 Ambalaj ve Paketleme

Elma pazarlara 25-30 kg.lık ahşap kutularda taşınıyor. Mahsul üreticileri ahşap

kutuları kendi kullanımları için hem satın alıyor hem de kendileri üretiyorlar. Bu

türlü ahşap kutuların bir adedi 2500-3000 manat değerindedir.

Bazı hallerde Guba pazarına, etraf il ve ilçe pazarlarına, Baku ve Sumgayıt

pazarlarına meyve şahsi arabalarla taşınıyor. Bunun için arabaların arka koltukları

çıkarılarak meyveler arka tarafa yerleştiriliyor. Bununla beraber arabaların üst

kısmında yük için kurulmuş yere de kutular vasıtasıyla yığılıyor. Guba Baku

otomobil yolunda ve il merkezinde bile bu türlü otomobillerle sık-sık

karşılaşabiliriz. Elma taşımacılığı için bazen mukavva kutulardan da istifade

ediliyor.

65

5.11 Tarımsal Ürünlerin Satışının Organize Edilmesi

Guba ilinde üretilen mahsullerin satılması bir kaç yönde gerçekleştiriliyor:

Yol Kenarında SatıĢ

Bu satış türü meyve ve sebze üreten çiftçiler için özellikle

gelenekseldir. Böyle satışa daha çok Baku-Rostov karayolunun ve Haçmaz-

Hudat yolunun kenarlarında rast gelmek mümkündür. Yol kenarlarına meyve

ve sebze ürünlerinden başka bal, et, yumurta ve meyve kuruları satış için

çıkarılıyor.

Bütün satış süreci nakit parayla ve ya başka bir ürünle değişmek yolu

ile gerçekleştiriliyor. Bu tür imkanlardan daha çok uzak mesafelerde yerleşen

pazarlara mal götürme imkanı olmayan üreticiler istifade ediyorlar.

Böyle yol kenarı satış mekanlarında pazarlanan tarımsal ürünlerin

alıcıları esasen etraf ilçeleri ziyarete giden ve ya ziyaretten gelen müşteriler

oluyor.

Yerel Ve Etraf İl Ve İlçe Pazarlarına Çıkış.

Üreticilerin bir kısmı ürettikleri mahsullerini yerli ve komşu ilçe

pazarlarına götürürken ürün satışıyla kendileri meşgul oluyorlar. Guba ilinin

tarımsal ürün üreticileri Guba pazarına Haçmaz, Kusar be Hudat pazarlarına,

yay mevsiminde Nabran pazarına, Bakü ve Sumgayıt pazarlarına ürün

götürüyorlar. Mahsullerin bu şekilde pazarlanması için gerekli olan

vasıtalardan biri de üreticilerin Guba ve etraf ilçe pazarlarında daimi satış

noktalarına sahip olmalarıdır.

Şehir pazarlarında (Örneğin: Baku şehri 8. km, yeşil pazar vb.) sürekli

satış noktasına sahip olan yerli üreticiler aynı zamanda, Guba ilinden gelen

diğer üreticilerin de ürünlerini pazarlamalarına imkan sağlıyorlar. Pazarda

satış noktasına sahip yerli satıcılar bu ürünleri ya kendileri toptan satış

fiyatlarıyla alıyor veya diğer satıcılara yönlendiriyorlar.

Alıcıların Çiftlikleri Ziyaret Etmeleri

Bir çok hallerde Pazar ticaretçileri veya teçhizatçılar onlara gereken

ürünleri, esasen de elma, armut ve kiraz vb. satın almak amacıyla Guba

köylerindeki çiftlikleri ziyaret ediyorlar.

Böyle ticaretçiler satın aldıkları ürünleri Baku’ye ve ülkenin diğer bölgelerine

ve kısmen de Rusya pazarlarına taşıyorlar. Mahsul uzak mesafelere taşınırken

ödenişin mal sahibine ürünün satışından sonra verilmesi durumları da oluyor.

Bu tür mahsul alıcıları köylere Guba ili merkezinden, Haçmaz ve Kusar

illerinden, daha çok Baku ve Sumgayıt şehirlerinden geliyorlar.

66

Bakü, Sumgayıt Ve Ülkenin Diğer Bölgelerine

Ürünlerin TaĢınması.

Bazı üreticiler il arazisinde faaliyet gösteren “Guba konserve 1”,

Amsar köyünde son yıllarda faaliyete başlamış “Tekan” meyve sebze imali

müessesesine, Hacı-Hüseyinli köyünde faaliyet gösteren “Teravet” meyve-

sebze imali müessesesine satıyorlar.

Lakin çoğu üreticiler ürünlerini Baku ve Sumgayıt pazarlarına ve

ülkenin diğer bölgelerindeki pazarlara götürüyorlar. Pazarlama ile ilgili zaruri

bilgilerin yetersizliği, bu istikamette çiftçilerin kendi alanlarında işbirliği

ilişkilerinin kurulmaması, üretilen ürünlerin satışı için pazarlarda elverişli

mevki tutmaya engel oluyor.

Yerli üreticilerin kendi ürünlerini satmak yönünde gruplaşması daha

çok akrabalık ilişkilerine dayanıyor.

Baku şehrine götürülen tarımsal ürünler esasen “Yeşil Pazar”, “8.km”

ve “Nesimi pazarında” pazarlanıyor. Bakü şehrinin ve Abşeron ili

arazisindeki ticaret noktalarına ürünler esasen bu pazarlardan paylaştırılıyor.

5.12 Satış Fiyatları

Pazarlama araştırmaları amacıyla Guba iline bağlı köylerde yapılmış

anket ve araştırma zamanı ürünlerin satış fiyatları da tahlil edilmiştir.

Genellikle üretilen elma Guba ili köylerinde Eylül-Ekim aylarında ağaçlardan

deriliyor. Ürün toplanırken bazı hallerde bağlarda satılıyor. Birinci sırada

uzun yıllar korunamayacak elmalar satılıyor.

Elma 25-27 kg.lık ahşap kutulara toplanıyor. Elma bağlarında aynı

kutular 8000-9000 manata satılıyor. Ağaçlardan derilirken satış zamanı 1 kg.

Elmanın fiyatı 340-360 manat oluyor. Toprak sahiplerinin verdikleri bilgilere

esasen derilmiş elmalar esas itibarıyla Kasım ayından sonra toplu satılışa

çıkarılıyor. Üreticiler tarafından “Beyaz palmet”, “Kırmızı palmet”,

“Kızılahmedi”, “Cırhacı”, ve “Semerenko” türleri satılmak üzere 25 kg.lık

ahşap kutulara yığılıyor.

Köylerde 25 kg.lık kutular kenardan gelmiş alıcılara 25000-30000

manata satılıyor. (1 kg. Elma 1000-1200 manat oluyor). Satın alınmış 25-27

kg.lık elma kutularında alıcılar tarafından esasen Baku şehrindeki “8. km.”,

“Yeşil pazar” veya “Nesimi pazarına” getiriliyor. Sonra ise aynı ürün 12-14

kg.lık kutularda paketleniyor. Toptan satışta 12-14 kg.lık kutular 20000-

25000 manata satılıyor. (1 kg. Elmanın fiyatı 1600-1700 AZM)

Aralık-Ocak aylarında Baku pazarlarında Palmet, Siganka,

Kısılahmedi, Semerenko türlerinin 1 kg. Toptan satış fiyatı 3000-3500 manat,

perakende satış fiyatı ise 4000-5000 manat oluşturuyordu.

Mart ayında ise “Beyaz palmet”, “Kırmızı palmet”, “Kızılahmedi”

türlerinin Yeni Pazar, Nesimi pazarı, 8.km pazarı, Pasaj pazarlarında elmanın

perakende satış fiyatları 5500-6000 manat oluyor. Bazı hallerde bu fiyatlar

7000-8000 manata kadar artıyor.

67

2005 Yılı Mart Ayında Guba Pazarında Tarımsal Ürünlerin Ortalama SatıĢ

Fiyatları (Manat)

Ürünün adı Ölçü birimi Perakende satış Toptan satış

Buğday Kg 1000 800

Arpa Kg 800 700

Patates Kg 1500 1200

Domates Kg 13000 12000

Soğan Kg 1300 1100

Salatalık Kg 8000 6000

Lahana Kg 1500 1200

Elma Kg 7000 6000

Sığır peyniri Kg 9000 8000

Koyun

peyniri

Kg 15000 13000

Kesmik Kg 2500 2000

Deri peyniri Kg 14000 13000

Yoğurt Litre 2000 1500

Süt Litre 2000 1500

Sığır eti Kg 16000 15000

Koyun eti Kg 20000 18000

Tavuk Kg 10000 9000

Yumurta 10 adet 6000 5000

5.13.Halıcılığın Ve El Zanaatçılığının Gelişimi

Yüksek kaliteli elle dokunulan halıların ve el işlerinin üretimi bölgede tarihi

gelenekleri olan sanayi alanıdır. Uzun yıllar ev şartlarında, aynı zamanda

imalathane ve atölye seviyesinde halılar dokunurken doğal boyalardan istifade

edilmiş ve orijinal milli süsleri aksettiren nakışlarla dokunmuştur.

Bundan dolayı geleneksel olarak Guba halıları satış pazarlarında teknolojik

üstünlüğe sahip olmuşlar. Dokumacılık becerisi ve yerli gül ve çiçekten

üretilmiş boyaların profesyonel kullanımı Guba halıcılık sanayisinin gelişimine

olumlu tesir göstermiştir.

Lakin, planlı ekonominin piyasa ekonomisi ile yer değişmesi Guba ilinde

halıcılığın gelişimine ve onun pazarlamasının organize edilmesine olumsuz tesir

göstermiştir.

Yapılmış araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, Guba ilinde tarihen mevcut

olmuş halıcılık ve diğer el işleri sanat numunelerinin üretiminin devam

ettirilmesi, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi için pazarlama ilişkilerinin

dengeli yürütülmesine büyük ihtiyaç vardır.

68

Yerel üreticilerin verdikleri bilgilere esasen Guba köylerinde

dokunan “Ağ çiçi”, “Beyazgül halı” vb. örnekler yalnız ülke dahilinde değil,

aynı zamanda BDT ve Avrupa birliği ülkelerinde de alıcılar tarafından yüksek

değerlendirilmiştir.

Lakin bu yönde örgütlenme ve planlı pazarlama grupları faaliyet

göstermediğinden bazı hallerde bu halı örnekleri Guba köylerinde yerli ve

yabancı işadamlarına değerinden çok aşağı fiyata satılıyor.

Guba ilinde geleneksel halı nevilerinin üretimi ve uluslararası pazarlarda

satışının organize edilmesi durumunda aşağıdakileri söylemek mümkündür:

Halıcılık sanayisinin yeni teknoloji esasında gelişimi Guba köylerinde

üretilen yünün uygun fiyatlarla satılışını hızlandırabilir.

Halıcılığın gelişimi köylerde kadın emeğinin bu faaliyet nevine

yönlendirilmesine, kısmen işsizliğin kaldırılmasına ve köy ahalisinin

gelirlerinin artmasına sebep olabilir.

Üretilen halıların pazarlamasının organize edilmesi durumunda yüksek

dağ köylerinde halıcılık faaliyetleri alanına ilgilerin artmasına ve bölgeye

ilave turistlerin yönlendirilmesine sebep olabilir.

Halıcılık sanayisinin yeni teknoloji esasında gelişimi, paralel olarak el

sanatları ve diğer sanat nevilerinin de gelişimini hızlandırabilirdi.

Bu yönde yapılmış araştırmalardan belli oluyor ki, bu alanda mevcut

problemlerden biri de halı üretimi için gerekli olan iplik materyallerinin

bölgeye Rusya’dan ithal edilmesidir.

Önceki dönemlerde halı dokunması için gerekli olan iplik materyalleri

kadınlar tarafından yün eğirmekle hazırlanıyordu. Bu türlü dokuma

materyalleri kendisinin yüksek kalitesine göre farklılık arz ediyordu.

Lakin son zamanlar elle eğrilmiş iplik materyallerinin satılışı

zorlaştığından köy kadınları bu faaliyetle az iştigal ediyorlar. Tarımsal

reformlardan sonra bu gibi meseleler özel sektör tarafından yönetiliyor.

Yani ipin yerli üretimine veya Rusya pazarlarından satın alınmasına

özel sektör kendisi karar vermelidir. Bu istikamette yapılmış anket

çalışmaları ve araştırma sonucunda aşağıdakileri söylemek mümkündür:

Guba ili için (özellikle dağ köyleri) geleneksel olan el işleri (dokuma

vb.) elle dokunan halıların üretimi ile turizm sektörü arasında güçlü bağlantı

mevcuttur. Lakin bu ilişkiler örgütlenmemiş bir biçimde sürdürülüyor. Yani

yerli halı üretiminin çeşitleri, fiyatları, halıların yaşı, tarihi halılar konusunda

bilgi sahipleri turistlerin kendileridir.

Araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, turistler daha çok küçük

ölçümlü (hediyelik ) halılara ilgi gösteriyorlar. Bazı hallerde mikro halılar

daha çok dikkat çekiyor.

69

Şunu söylemek mümkün, halı sanayisi için renkli iplerin ithalini

tedricen azaltmak ve yerli üretimini ise desteklemek önemli bir biçimde

gerekmektedir. Lakin yerli üretime yapılan harcamaların altyapısı

öğrenilmeli, bu alandaki problemler halledilmeli, elde edilmiş olumlu

sonuçlar özel sektöre devredilmelidir.

5.14 İhraç Pazarlama

Yapılmış tahlil ve araştırmalar neticesinde belli olmuştur ki, Guba ve

etraf ilçelerden tarımsal ürünlerin, özellikle elmanın ihracı genişlenmektedir.

Lakin elmanın ihracında yalnız Guba ili değil, bölgede yerleşen Haçmaz,

Kusar illerinde oturan üreticiler de iştirak ediyorlar.

İthal-ihraç sürecine dair verilerin tahlili gösteriyor ki, ülkeden 2001-

2004 yılları süresinde elmanın ihracı genişlemiştir. Elmanın ihraç

potansiyeline göre diğer illerle mukayesede Guba ili üstünlüğe sahiptir.

Yıllar

bazında

ihraç

Elmanın

İhraç

edildiği

ülkeler

Elma

(ton)

Fiyatı

(Bin $)

1 tonun

fiyatı

$

2001 Rusya 2404,9 489,1 203,3

2002 Rusya 9037,0 1917,2 212,1

2003 Rusya 30476,8 8101,7 265,8

2004 Kazakistan 67,8 5,8 85,5

Rusya 32900,3 9897,1 300,8

Tablodan belli olduğu gibi 2001-2004 yıllarında elma esasen Rusya

pazarlarına götürülmüştür. Bununla beraber 2004 yılında Kazakistan

Cumhuriyetine 67.8 ton elma ihraç edilmiştir. Yerli üreticilerin bilgilerine

göre Rusya’ya ihraç edilen elma esasen Sankt Petersburg, Samara,

Çelyabinsk, Novosobirsk, Ufa, Surgut vb. şehirlerdeki pazarlara taşınıyor.

Guba elması Moskova şehrinde Proletarskaya, Prokovskaya, Toplistan

pazarlarına, St. Petersburgda ise Karlinkaya, Safius-brud pazarlarında

satılıyor. Elma ihraç edilirken kamyonetlere – (kamaz) yükleniyor. Bu

arabalar genellikle 25 tona yakın yük taşıma imkanına sahiptirler. Elma

ihracatı ile meşgul olanları 3 gruba ayırmak mümkündür:

1. Yerli elma üreticilerinin kendileri

2. Alım satımla meşgul olan yerli işadamları

3. Etraf illerden gelmiş alıcılar

Guba –Haçmaz bölgesinden meyvenin ihracı ile birlikte, meyve

kurusunun da iharcı gerçekleştirilmektedir. Guba köylerinde meyvenin

70

kurutulması tandırda ve güneş altında yapılıyor. Bunun için kamıştan

yapılmış hasırlar kullanılıyor.

Araştırma ve incelemeler zamanı Guba iline bağlı köylerde modern

teknoloji esasında faaliyet gösteren meyve kurutma atölyelerinin yaygın

olmadığı kesin olarak belirlenmiştir.

Guba ilinde üretilen meyve-sebze imali yönünde son zamanlar

üreticiler “SAF” müessesesi ve “Azersun” Türkiye-Azerbaycan ortak

müessesesi ile karşılıklı pazarlama ilişkilerini yaygınlaştırıyorlar.

Bundan başka Guba ili üreticilerinin “Tetrapak” şirketi ile de ilişkileri

kuvvetlenmektedir. Bu müessesenin ürettiği “Elit” meyve suyu tüketiciler

tarafından beğenilmektedir.

5.15 Turizmin Kalkınmasının Tarımsal Ürün Pazarlamasına Etkisi

Yapılmış araştırmalar ve incelemelerden belli oluyor ki, yalnız

pazarlama araştırması yapılmış Guba ilinin değil, aynı zamanda Guba-

Haçmaz bölgesinin bir kaç elverişli ve dikkat çekici özellikleri mevcuttur.

Aynı elverişli özelliklerden biri bölgenin kuzey istikametinde taşımacılık ve

ticaret koridorunda yerleşmesidir.

Bölgenin dikkat çekici diğer özelliği ise turizmin gelişimi ile ilgilidir.

Bölgede turizmin gelişimi için ormanlar, dağ alanları ve hazar denizi

plajlarına çıkış imkanlarının ve tarihi-kültürel anıtların mevcutluğu ile

ilgilidir. Bu sebepten de bölgede turizmin gelişimi stratejileri aşağıdaki

hedeflere yönlendirilmiştir.

Köy turizminin kalkınmasına destek olmak

Turistler için yeni dikkat çekici ortamın sağlanması (eğlence,

dinlenme mekanları vb) ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesi.

Bunlarla beraber Guba köylerinde altyapının gelişimine (yol,

elektrik enerjisi, içme suyu) destek verilmesi.

Eğer turizm sektörünün kalkınmasına destek verilirse, bu sektör yeterli kadar

gelir getiren alana dönüşmekle diğer gelir getiren alanların dinamik gelişimine

neden olacaktır. Örneğin:

1. Turizm sektörünün gelişimi bölgede havancılık sektörünün gelişimini

destekleyecektir. (10 baş, 20 baş büyükbaş hayvan bulunduran çiftlikler turizm

şebekeleri ile pazarlama ilişkilerini kuvvetlendirebilirler)

2. Guba ve etraf bölgelerde içme ve tedavi özelliği taşıyan su kaynaklarından

daha verimli istifade etmek mümkün olacaktır.

3. Turizmin gelişimi Guba ili için geleneksel olan halıcılığın gelişimini

hızlandıracaktır.

4. Turizm sektörünün gelişimi bölgede esas ekonomik faaliyet olan

meyveciliğin gelişimine ve meyvelerin insan eli usulleri ile korunmasına karşın

“Elmanın uzun müddete koruma noktalarının” oluşturulmasına neden olacaktır.

71

5. Bölgede turizmin gelişimi sağlık, eğitim ve kültür kurumlarıyla

birlik halinde gelişecektir.

Mevcut durumun tahlili gösteriyor ki, son birkaç yıl süresince Guba ilinde

turizm sektörüne ait altyapı gelişmeğe doğru yönelmiştir. Bu istikamette önceler

mevcut olmuş turizm –dinlenme mekanları modern standartlar seviyesinde tamir

edilmekle beraber yenileri de kurulmuştur.

Örnek olarak Guba ili merkezinde, “Geçleş dinlenme bölgesi”, “Tengialtı

deresinde inşa edilmiş dinlenme mekanları” ve “Lond Fores” otelini belirtebiliriz.

Artık Guba ili arazisindeki turizm hizmetlerinden gittikçe daha çok yerli ve

uluslararası teşkilatların, aynı zamanda büyükelçiliklerin ve diplomatik

temsilciliklerin personeli tarafından ziyaret edilmeğe başlanmıştır.

Bunun sonucu olarak, Guba ili arazisindeki otel ve dinlenme mekanlarının

hizmetleri tedricen uluslararası standartlar seviyesine ulaşmaktadır. Bu tür

standartların uygulanması ise Gubada turizmin ve otel işletmeciliğinin gelişimine

olumlu tesir gösterecektir.

Bütün bunlar da otel ve dinlenme mekanlarının hizmetlerinden istifade eden

yerli ve yabancı misafirlerin kaliteli tarım ürünlerine olan taleplerinin karşılanması

zaruretini öne çıkarıyor.

Yapılmış tahliller sonucunda belli oluyor ki, artık otel ve dinlenme

mekanlarının tarımsal ürünler ile teçhiz edilmeleri için belli başlı pazarlama

ilişkileri kurulmuştur.

Lakin bu tür pazarlama zincirinin kapsam dairesinin sınırlı olması, ilin

yerleşim birimlerini kısmen ihata etmesi, aynı zamanda bu istikamette

örgütlenmenin olmaması, çoğu yerli üreticileri bu şebekenin faaliyetinden kenarda

kalmak zorunda bırakıyor.

Bu yönde pazarlama ilişkilerinin genişletilmesi dağ köylerinde üretilen balın,

kaliteli peynirin, aile çiftliklerinde üretilen tere yağının, orman meyvelerinden

hazırlanmış reçelin elma, armut, erik ve kirazın, aynı zamanda el sanat işlerinin,

evlerde dokunan halı ve palazların satımının hızlanmasına sebep olacaktır.

5.16 Tarımsal Üretimin Ve Pazarlamasının Kredileştirme İmkanları.

Guba ili çiftliklerinde yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar neticesinde

belli olmuştur ki, toprak mülkiyetçilerinin esas problemlerinden birisi de çiftliklerin

başlangıç sermayeye olan taleplerinin karşılanması için mali desteğe olan ihtiyacın

karşılanmamasıdır.

Kredilerden istifade etme ihtiyacı, toprak mülkiyetçilerinin tarımsal

faaliyetlerini genişlendirmeleri, halıcılığın ve yeni iş alanlarının oluşturulması ile ve

aynı zamanda Guba köylerinde turizm şebekelerinin genişlendirilmesi ile direk

bağlantılıdır.

Yapılmış tahliller esasında söylenebilir ki, mevcut ticari iş ortamı ile

kredilerin yönetilmesi mekanizması arasında uygunsuzluk vardır. Kredi almak

isteyen müşterilerin çoğunluğunun bölgedeki kredi müesseseleri, kredi süreci ve

faiz sübvansiyonları konusunda yeterli bilgiye sahip değiller. Bununla beraber son

72

zamanlar Rabite bank, Tarım Kredi, Demiryolbank, Kredobank, Mikromaliye

kredi teşkilatı gibi finans kurumları yerli işletmecilere tarımsal kredi hizmetleri

sunmaya başlamışlar.

Meyvecilik ve hayvancılıkla meşgul olan işletmecilerin iş planlarının

hazırlanması, finans yönetiminin dengeli yürütülmesi ile ilgili bilgi ve becerilerinin

derinleşmesine ihtiyaçları vardır. Günümüzde tarımsal üretimcilikle meşgul olan

vatandaşların kredilere olan ihtiyaçlarının giderilmesinde problemler devam

etmektedir. Bu konuyla ilgili problemleri aşağıdaki gibi özetleye biliriz:

- Bölgedeki kredi kurumları kendi faaliyetlerini artık sürekli işi olan orta ve

büyük boy müesseselere yönlendirmişler.

- Toprak mülkiyetçilerine verilen kredilerin hacmi çok yüksektir. (%18-25)

- Kredi aracılığıyla üreticilere verilen borçlar kısa müddetlidir ve esasen de

üretim araçlarının satın alınmasına yetecek kadardır.

Tarımsal ürün üreticilerinden kredi müesseselerinin talep ettiği garanti ve

kefil şartları çok sert kurallara dayanmaktadır. (Bakü şehrinde daire vb.

gayrimenkul)

Bütün bunlardan şu sonuca varabiliriz ki, tarımsal ürün pazarlamasının

başarılılığını ve sürekliliğini temin etmek için bu hizmeti organize edecek üretici

pazarlama gruplarının kredileştirilmesi önem arz etmektedir.

Diğer taraftan üreticilerin iş becerilerini, finans yöneticiliğini, muhasebe

işlerinin organize edilmesi ve daha da geliştirilmesi için Guba şehrinde “Guba

agrobiznes şirketi” ve sivil toplum örgütlerinin “Guba Eğitim ve İnsan Kaynakları

Merkezi” ile ilişkilerin kuvvetlendirilmesi planlanan hedeflerin elde edilmesine

olumlu tesir gösterecektir.

Diğer bir versiyon ise şu olabilir ki, Guba ili arazisindeki mahsul

üreticilerinin katılım ile “İşletmeciliğe teşvik merkezleri” oluşturulabilir. Bu tür

merkezler öncelikle üreticileri istifade edecekleri kredi hizmetine hazırlamakta

olumlu rol oynayabilir. Bununla beraber ilgili merkezler müşterilerin öğrenilmesi,

onların kredi ajanslarına tanıtılması, kredileştirilmiş faaliyet alanında danışmanlık

ve izleme ve denetim mekanizmasının organizesinde katılımcı olabilirler.

5.17 Pazarlama Araştırmalarının Neticeleri

Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin pazarlanmasına dair yapılmış

araştırma ve incelemeler sonucunda aşağıdaki neticelere gelmek mümkündür:

İl arazisinde üretilmiş tarımsal ürünlerin pazarlama işlerinin organize

edilmesi yeterli kadar sistematik ve güvenilir bilgi yetersizliği mevcuttur. İş

becerileri yetersiz ve sınırlıdır.

Araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, problemler yalnız piyasanın

(tüketicilerin) taleplerine uygun rekabet gücü iyi olan tarımsal ürünlerde değil,

aynı zamanda bu ürünlerin pazarlamasında da mevcuttur.

73

Gözlemler sonucunda belli olmuştur ki, ister köy halkı arasında istersede

diğer topluluklarla olan işbirliği ilişkilerinin geliştirilmemesi, tarımsal üretimin

artmasına ve onun rekabete karşı dayanırlılığına olumsuz tesir gösterdiği gibi,

aynı zamanda piyasa ilişkilerinin geliştirilmesine, özel pazarlama gruplarının

oluşturulmasına da olumsuz tesir göstermektedir.

Yerel aile çiftliklerinde yapılan mülakat çalışmaları sonucunda şu neticeye

varılmıştır ki, toprak reformu ve emlakin özelleştirilmesi yapıldıktan sonra uzun

müddet boyunca, yeni kurulmuş özel kurumların başlangıç sermayeye olan

ihtiyaçlarının giderilmesi yönünde zorluklar yaşanmıştır.

Yerli halk arasında ekonomik yönden aktif nüfusun tarımsal faaliyetlerden

fasılalı (mevsime göre) olarak ayrılmaları ve Rusya şehirlerine daha çok

miktarda para kazandıracak iş peşinden gitmeleri, köylerde üretilen mahsullerin

pazarlamasına, üretici-pazarlama ilişkilerinin gelişimine olumsuz tesir

gösteriyor.

Guba ili dahilinde, şehirlerarası ve ihraç pazarlama ilişkilerinin sürekli

faaliyet devri ve kapsama alanı sınırlıdır. Çoğu ürünler için iki esas Pazar

mevcuttur – yerel ve Baku, Sumgayıt pazarları.

Hayvansal üretimle meşgul olan tüzel ve özel kişilerin büyük çoğunluğu il

arazilerinde bulunan yayla ve kışlalardan istifade edemiyorlar. Onlar daha çok

köy etrafı otlak yerlerden istifade ediyorlar. Bu ise üretilen ürünlerin kalitesine

ve hacmine tesir ediyor.

Köy yollarının durumu ve taşımacılık için yapılan zaruri harcamalar ürünlerin

istenilen vakit ve istenilen hava şartlarında ilgili tüketici kitlesine ulaştırmasına

engel oluyor.

Yerli halkın esas gelir kaynağı hayvansal ve bitkisel ürün üreticiliği ve bu

ürünlerin satışı ile direk bağlantılıdır. Lakin araştırmalardan belli oluyor ki,

tarımsal faaliyet ile beraber, bazı topluluklarda kenardan maliye desteği, kırsal

turizm faaliyeti, zanaatçılık ve sair günlük çalışma karşılığı faaliyetler de

mevcuttur.

Guba ilinde üretilen tarımsal ürünler imal ürünlerine orantıda daha çok ham

madde şeklinde satılıyor.

Tarımsal ürünlerin üretiminde mevcut olan sigorta sisteminin

iyileştirilmesine ihtiyaç vardır.

74

İlin doğal kaynak sularından ve mineral su kaynaklarından kısmen

istifade ediliyor.

Yerli üretim mahsulü olan ürünlerin pazarlamasının verimli bir şekilde

organize edilmesi alanında ve dahili piyasanın korunması meselelerinde belli

problemler günümüzde de geçerli kalmaktadır. Ambalaj ve paketleme,

koruma ve ürünlerin taşınması süreci modern standartlarda yapılmamaktadır.

İl arazisinde üretici-pazarlayıcı gruplar bulunmamaktadır. Bazı uluslararası

teşkilatların desteği ile oluşturulmuş dernek ve birlikler istisna planlı şekilde

pazarlama çalışmaları için örgütlenme yapılmamıştır.

Tarımsal üreticiliğe yönlendirilmiş servis alanları (teknik bakım, et imali, süt

imali) konusunda küçük ve orta boy işletmecilik gelişmemiştir.

Toprak mülkiyetçilerinin çiftçilik faaliyetlerinin kredileştirilmesinde,

kullanım tarihini bitirmiş araç ve gereçlerin yenileri ile değiştirilmesinde

problemler vardır. (Not: Son zamanlar Agrolizing şirketi bu yönde faaliyete

başlamıştır.)

ALTINCI BÖLÜM

6. Problemlerin, Potansiyellerin, Ġmkanların Ve Kısıtların Tahlili

Bu Bölümün amacı, Tarım Master Planının hedef ve stratejilerinin belirlenmesi

için il arazisinde tarımsal faaliyetle meşgul olan çiftçilerin karşılaşmakta oldukları

esas problemleri tahlil etmek, esas kısıtları belirlemek, bu problemlerin halledilmesi

için imkan ve fırsatları belirlemektir.

Bu tahliller ilin biyofiziksel ve sosyo ekonomik özelliklerini ve aynı zamanda

tarım alt sektörlerini kapsamaktadır. Problemlerin kategorilere göre dağılımı

aşağıdaki tabloda aksedilmiştir.

6.1 Mevcut Problemlerin Kategorileri

Problemlerin kategorileri

Tesir altında kalan bölgeler, sosyal, ekonomik guruplar ve

üretici kategorileri

Doğal kaynaklar ve çevrenin

korunması alanında

Son yıllar tabiatta gerçekleşen birtakım anomaliler, küresel

ısınma çevreye olumsuz tesirini göstermiş, dolu ve sel

sularının miktarı artmış, bu ise diğer bölgelerde olduğu gibi

Guba ilinde de çevreye olumsuz tesir göstermiştir.

Hayvanların baş sayısının artması, otlak yükünün dengeli

dağıtılmaması yaylalarda erozyonun genişlemesine sebep

olmuştur.

Sosyo-ekonomik alanda

Sosyo-ekonomik alanda mevcut problemler insanların yaşam

şartlarını, aynı zamanda da çalışma becerilerini etkileyen unsulardır.

Özellikle dağ ve yüksek dağlık arazilerde yılın belli mevsimlerinde

gidiş-gelişin sınırlı olması, yol ve taşımacılık gibi problemler

geçerlidir. Elektrik enerjisindeki fasılalar, dağlık arazilerdeki

köylerin doğal gaz teçhizatı konusunda zorluklar mevcuttur.

75

Bitkisel ve hayvansal

ürünlerin üretimi alanında

Guba ili ülkemizde elma üretimi merkezi gibi biliniyor. Lakin

esas elma bağları sovyet döneminde ekilmiş, yaşlanmış ve

meyve verme becerisi zayıflamıştır. Mahsulün yığışı,

korunması, paketlenmesi, sertifikalaştırılması ve taşınması

alanında problemler mevcuttur.

Mahsulün depolarda uzun süre korunması için modern araçlar

kompleksi olmadığından eylül-ekim aylarında pazarlara daha

çok mahsul çıkarılıyor. Neticede sonraki aylarda elma kıtlığı

oluşuyor. Bu ise fiyat değişmelerine (artmasına) tesir ediyor.

Hayvancılık sektöründe de belli problemler mevcuttur.

Büyükbaş hayvanların, ova, dağ eteği ve yüksek dağlık

arazilere has olarak çeşitlerin farklılığı ve cins terkibi

karışmıştır. Hayvancılıkta yem çalışmalarının organize

edilmesi ve özel baytarlık hizmetinin gelişimine ihtiyaç vardır.

Bitkisel ve hayvansal

ürünlerin imali alanında

Köylerde topluluk seferberliği gelişmediğinden, ortak

problemlerin halline ortak yaklaşım mümkün olmuyor. Bu ise

dağ eteği ve dağlık arazilerde modern standartlara uygun

küçük süt ve et imali için araçların satın alınması ve kurulması

için ortak mali desteği zorlaştırıyor.

Doğal kaynakların kullanımı

Elektrik enerjisi, doğal gaz problemi ile ilgili son zamanlara

kadar ormanların yakıt materyali gibi kullanılması yaygındı.

Bu ise arazideki eşsiz ağaç nevilerinin kesilmesine, sonuçta ise

ekolojik dengenin bozulmasına neden olacaktı.

Orman meyvelerinin, yumuşak meyvelerin (kiraz, çilek vb.)

ve şifalı bitkilerin toplanması ve satışında da problemler

vardır. Yalnız “Dağ ve yüksek arazilerin kalkınması

programı” çerçevesinde birkaç köyde (Susay, Hınalık vb.)

orman meyvelerinin toplanması ve satışı yapılmaktadır.

Özelleşmeden önce 6500 hektar alanı sulama

imkanına sahip yeraltı şebeke mevcut idi.

Günümüzde bu şebeklerin çalışır durumda olmamasından

dolayı yalnız 2000 hektar toprağın sulanılması mümkündür.

Tarımsal işletmeciliğin verimliliği ve

gelirleri alanında.

Kredi alma şartlarının ağır olması (faiz, süre, depozit) yüksek

verimli tohumların az kullanılması, değişimli ekin sisteminin

gerçekleştirilmemesi, pay topraklarının küçük hacimde olması

çiftlik işletmelerinin verimli çalışmasına engel oluyor. Bunun

neticesi olarak tarım faaliyetlerinin gerçek iş faaliyetine

dönüşmesi zayıf ilerliyor.

Tarımsal ürünlerin pazarlaması alanında İç pazarların gerekli şekilde korunmaması, ürünlerin pazarlara

sunulma imkanlarının yetersizliği. Üretici pazarlama

gruplarının bulunmaması tarımsal ürünlerin Bakü, Sumgayıt

ve diğer ilçelerdeki pazarlarda tüketicilere ulaşana kadar bir

elden diğerine devretme süreci yaşanıyor ve sonuçta fiyatlara

suni zam yapılıyor.

İşsizlik ve göç meseleleri

Toprak reformu ve emlakin özelleştirilmesi sonucunda sınırlı

ölçüde toprak ve emlak payına sahip olmuş ve çalışma becerisi

olan nüfusun bir kısmı son zamanlara kadar ülkenin ve

Rusya’nın farklı şehirlerine göç etmek zorunda kalmışlar.

Lakin Cumhurbaşkanı”nın 11 Şubat 2004 yılı tarihli 24 sayılı

fermanı ile onaylanmış Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin

Sosyo-Ekonomik Kalkınmasına dair Programı (2004-2008

yılları) çerçevesinde Gubada yeni iş mekanlarının

oluşturulması sürekli ve mevsime uygun yapılan göçlere

olumlu tesir göstermiştir.

76

6.2 Ġl Arazisinde Mevcut Problemler Ve Onların Kapsam Dairesi

Guba ili esasen dağlık arazide yerleşmektedir. Burada jeomorfoloji

toprak-iklim şartlarının karışıklığı ve antropojen unsurların ortak tesiri

sonucunda erozyon süreci oluşarak zaman geçtikten sonra genişlemeğe

başlamıştır. Arazide erozyonun bütün nevine rast gelmek mümkündür.

Bunlar: sathi, koyak, otlak, irrigasyon ve toprak kaymaları olabilir.

Arazide sel olayları da mevcuttur. Taşkınlar tarıma, genel olarak

ekonomiye çok ciddi zarar vurmuştur. Bunu 2003 yılında oluşmuş sel ve

taşkınların örneğinde çok net görebiliriz. İlin yaz otlakları esasen dağ –çimen

topraklarda yerleştiğinden hayvancılığın gelişimine olumlu tesir gösteriyor.

Burada otlaklar sürekli kullanılıyor ve hayvanların otlatılması normdan

fazladır. Toprak koruyucu önlemler uygulanmadığı durumda otlaklar

erozyonla karşı-karşıya kalıyorlar. Burada çim katının bozulması sathi akımın

oluşmasına neden oluyor. Sonuçta küçük ve büyük kaymalar oluyor.

İl arazisinde dağ-orman toprakları 600-1800 m deniz seviyesinden

yüksektedir. Bu ormanlar toprak koruyucu ve su tanzimleyici özelliğe

sahiptir. Şunu da belirtmek gerekiyor ki, dağ ormanlarının sıklığı antropojen

unsurların tesiri altında hayli azalıyor ki, bunun sonucunda toprağa düşen

çökeltiler tam olarak nüfuz etmiyor ve akım oluşuyor. Ağaçların sürekli

kırılması toprak verimliliğinin bozulmasına ve onların yararsız hale

düşmesine neden oluyor.

Dağlık ekim bölgelerinde toprak koruyucu tarımsal teknolojinin

uygulanmaması, çoğu hallerde sürüm ve ekim çalışmalarının yamacın

uzunluğu yönünde yapılması durumunda, saflar arası ekilen bitkilerin

ekininin tercih edilmesi toprak kaymaları ve bitekliliğinin kaybedilmesi ile

sonuçlanmaktadır.

Dağ eteği kısımlarda ise sulama modern metotlarla yapılmadığı zaman

irrigasyon erozyonu yaygınlaşıyor. Arazide koyak erozyonuna hem dağ-

çimen bölgesinde ve hem de bozkır bölgesinde rast geliniyor. Göründüğü gibi

Azerbaycan’ın bu doğal zengin bölgesinde erozyon genişliyor, bu nedenden

ona karşı mücadele çok büyük önem taşıyor.

Dağ-çimen bölgesinde yayılan çimli dağ –çimen toprakları erozyon

sürecine karşı dayanıklı olsa da otlaklarda eğilimli ve dik yamaçlarda (45

derece ve ondan çok alanlarda) erozyon süreci süreklilik hali almıştır. Burada

sathi kaymalar çok şiddetli hale gelmiştir. Bitki örtüsünün yeniden

yapılandırılması ise zayıf gelişiyor. Bunun da başlıca sebebi bu alanlarda

otlatmanın sürekli bir biçimde yapılmasıdır. Erozyon sürecinin gelişimi alp

ve subalp bölgede daha yaygın hale gelmiştir. Yamacın meyilliliğine bağlı

olarak toprak kaymalarının miktarı daha fazla oluyor.

Genel olarak problemlerin biçimini, sebeplerini ve tesirlerini aşağıdaki tablodan

anlayabiliriz.

77

Esas kategoriler

Sistemleştirilmiş problemler

Altyapı problemleri

Sebepleri

Tesirleri

Doğal kaynaklar ve

çevrenin korunması

Taşkınlar, sel suları çoğalmış

ve çevreye tesiri artmıştır.

Toprakların erozyonu

çoğalmıştır.

Dolu dağıtan topların az

kullanılması, sel sularının

kontrol altında tutulmaması,

erozyona karşı mücadele

önlemlerinin zayıf yapılması.

Bazı hallerde sel suları ekin

alanlarını söküp götürüyor,

verimlilik aşağı düşüyor,

yerel nüfusun gelir elde

etme imkanları kısıtlanıyor.

Sosyal, ekonomik

ve toplumsal

altyapı alanında

Yol, taşımacılık, elektrik

enerjisi, doğal gaz teminatı,

içme ve sulama su

teminatında, köylerde eğitim

ve sağlık kurumlarının

yenilenmesi alanında.

Bağımsızlığın ilk yıllarında bu

meselelerin halline az dikkat

edilmiş, köylerde ahalinin boş

vakitlerini değerlendirmeleri

ve dinlenmeleri için toplu

sosyal çalışmalar azalmıştır.

Sonuçta köylü gençlerin

Guba ili köylerinde

meskunlaşma ilgileri

azalmış ve göç eğilimi

kuvvetlenmiştir. Lakin son

zamanlar “Haydar Aliyev

Fonu”nun bu amaç

doğrultusunda yapmış

olduğu faaliyetler tarım

sektörü altyapısını

geliştirmiştir.

Hayvancılığın

gelişimi

Sovyetler birliği dağıldıktan

sonra hayvancılığın cins

terkibinin yapısında ciddi

değişiklik olmuştur.

Rusya’dan, Baltiketrafı

ülkelerde safkan hayvanların

getirilmesi zorlaşmış, suni

tohumlama çalışmaları

gerçekleştirilmemiştir.

Neticede Guba arazisinde

düzen, dağ eteği ve yüksek

dağlık arazilere has neviler

karışmıştır. Verimlilik

göstergeleri (et, süt) aşağı

inmiştir.

Bitkiciliğin

gelişimi

Rekabet gücü iyi olan mahsul

üretiminde problemler

mevcuttur.

Üreticilerin teknik altyapısı

zayıftır, iç pazar dış pazarın

tesirinden yeterli kadar

korunmuyor. Yeni teknoloji

yetersizliği mevcuttur

İşte bundan dolayı bitkisel

üretimi potansiyel imkanlar

seviyesine kaldırmak

mümkün olmuyor.

Verimlilik ve gelir

Bitki koruma araçlarının fiyatı

elverişli değil. Yerel halkın

kredi alma imkanları sınırlıdır.

Çiftçiler yeterli kadar

kimyasal ilaçlardan istifade

edemiyorlar. Depozit için

yerel bankaların şubeleri bazı

durumlarda merkez illerde

daire, vb. gayrimenkul talep

ediyorlar.

Bütün bu unsurlar verimlilik

göstergelerine tesir ediyor,

çiftçiler az gelir elde ediyor,

bu alana ilgi azalıyor.

Turizmin gelişimi Otellerde, turizm dinlenme

merkezleri az olduğundan

fiyatlar yüksektir.

Turizm hizmeti için “köy

turizmi”, “tarım turizmi”

hizmetleri az gelişmiştir.

Sonuçta geliri az olan nüfus

yaz aylarında bu türlü

hizmetlerden

faydalanamıyor.

Marketing ve

pazarlama

Sovyetler dönemindeki

pazarlama kanalları ve Pazar

zincirleri bozulmuştur.

Hem içte, hem de dışta gerekli

olan pazar segmanlarına üye

olabilmek için “ambalaj ve

paketleme”,

“standartlaştırmanın dünya

standartları seviyesinde olması

gerekiyor.

Sonuçta üretilen tarımsal

ürünler zamanında ve

değerinde pazarlanamıyor.

Tarım için kadro

hazırlığı

Ülkede tarımsal reformlar

gerçekleştirilmiş, lakin tarım

eğitimi alanındaki reformlar

buna uygunlaştırılmamıştır.

Tarım alanında eğitim hizmeti

veren müesseselerin Tarım

Bakanlığından alınarak Eğitim

Bakanlığı sistemine verilmiş

olması, kadroların tarım

yönetimine uygun branş sahibi

olması, lisansüstü eğitim

almaları ve ilgili alanlarda

istihdam edilmeleri

zorlaşmıştır.

Sonuçta köylerde “Tarımsal

işletmecilik” ihtisasına

sahip (biznes plan

hazırlayabilen, finans

yönetimi, suni tohumlama,

özel veterinerlik, yeni

araçların kullanımı) kadroya

ihtiyaç artmıştır.

78

Hayvancılığın yem

teminatı

Karışık ve güçlü yem üretimi

alanında problemler

mevcuttur.

Hayvanların baş sayısı artmış,

lakin yem bitkilerinin ekin

alanı ve üretimi bu duruma

uygunlaştırılmamıştır.

Hayvanların daha çok doğal

otlaklarda otlatılması tercih

ediliyor. Bu ise verimliliğin

azalmasına ve otlaklarda

erozyonun artmasına neden

oluyor.

6.3 Kalkınma Ġmkanlarının Değerlendirilmesi

Hedefte tutulan her gelişim amacına ulaşmanın bir veya birkaç yolu olabilir.

Bundan dolayı gelişme yönü doğrultusunda gerçek durumu tahlil ederek

değerlendirme yapılırken, bu alandaki mevcut potansiyelleri, imkan ve

gerçeklikleri, gelenekleri, risk ve tehlikeleri dikkate almak, aynı zamanda bu

unsurların birinin diğerine ne kadar etkili olacağının bilinmesi gerekmektedir.

79

Kalkınma Ġmkanlarının Değerlendirilmesi

No

Master

planının

amaçları

Güçlü yönler

Zayıf yönler

Fırsatlar

DıĢ tehlikeler, kısıtlar

1

Meyveciliğin

kalkınması

1991 yılında Gubada 21000

hektar verimli bağ alanı

mevcut idi. Günümüzde ise

15000 hektar meyve bağı

mevcuttur ve bu bağlardan

2005 yılında 104360 ton

meyve toplanmıştır. Bu

üretimi artırmak için

potansiyel imkanlar

mevcuttur.

Lakin çiftçiler hala Sovyet

döneminde ekilmiş, yaşlanmış,

meyve verme becerisi zayıflamış

meyve bağlarını ekiyorlar.

Günümüzde kuzey bölgesinde

Fransa ve Azerbaycan’ın ortak

yürüttüğü “Kuzey bölgesinde

meyveciliğin kalkınmasına

yardım” projesi (FRAZER)

gerçekleştirilme-ktedir. Bundan

dolayı projenin imkanlarından

azami derecede faydalanmak

gerekiyor.

Lakin yeni bağların dikilmesi,

üretimin artırılması problemlerini

biraz daha artırabilir. Çünkü

meyvelerin korunması, paketlenmesi,

standartlaştırılması ve pazarlaması

meseleleri halledilmelidir. İç pazar dış

pazarın tesirinden yeterince

korunmalıdır.

Büyükbaş

hayvanlar için

suni

tohumlama

hizmetinin

organize

edilmesi

(Vladimirovka

, Zerdabi,

Timiryazev

köyleri)

Yerel ortaklıklar hayvanların

cins terkibinin

iyileştirilmesini, neticede süt

ve et üretiminin artırılmasını

desteklemekteler

Köylerde örgütlenme, topluluk

seferberliği, problemlerin

halledilmesinde ortak iştirak

etmek, dernek ve birliklerin

teşkili az gelişmiştir.

Faaliyet il arazisinde 2 köyde

(Gam-Gam ve Susay) İFAD

teşkilatı tarafından başlatılmıştır.

Köylerde suni tohumlama

teknisyenlerinin hazırlanması, onların

zaruri araçlarla teçhiz edilmelerinde

problemler mevcuttur. Sperma

muhafaza kapları yabancı ülkelerde

üretilmektedir. Onların satın alınması,

sperma ile, sıvı azotla teçhiz edilmesi

için mali destek gerekmektedir.

3 Koyunculuk

çiftliklerinde

sütlük koyun

ve keçi

cinslerinin

çoğaltılması.

Guba ili dağ köylerinde

(Hınalık vb.köylerde) sütlük

koyunculuğun kalkınması için

elverişli doğal iklim ve bu

alanda köy halkının tecrübesi

vardır.

Koyunculuk çiftliklerinde süt

imali esasen el usulü ile

gerçekleştirilmek-tedir. Süt imali

müesseselerinin kurulmasına

ihtiyaç vardır.

Türkiye-Azerbaycan tarım

yürütme kurulunun toplantı

protokolleri çerçevesinde

Türkiye’den bu cinslerin satın

alınması mümkündür.

Bu faaliyetin gerçekleştirilmesi

durumunda çiftliklerde veteriner,

özellikle özel veterinerlik hizmeti,

yemcilik çalışmalarının organizesi

genişletilmeli, koyunculuk

işletmelerine kredi verilmelidir.

80

4

Tarımsal

turizm

faaliyetinin

kalkınması

Gubada turizm faaliyetinin

Sovyet döneminde

mevcutluğu, Bakü ile Guba

arasında mesafenin

elverişli olması, Gubanın

kuzey taşımacılık

koridorunda yerleşmesi,

zengin tabiati, tarih kültür

yapıtlarının mevcutluğu

Agro turizmin altyapısı zayıf

gelişmiştir. Özel çiftliklerde

agro turizm faaliyetleri yaygın

değil. Yerel imkanlar

gereğince kullanılmamıştır.

Günümüzde Kültür ve Turizm

Bakanlığı turizm için elverişli

illerde turizm hizmetlerinin,

otel işletmeciliğinin modern

kurallara uygun yürütülmesine

dikkat ve ilgiyi artırmıştır.

Guba ilimim “Geçreş”,

“Tengealatı” dinlenme bölgelerine

turist ziyaretlerinin çoğalması bu

alanın sürekli işletmeciliğe

dönüşmesi için olanak

sağlamaktadır. Lakin bu alanda

profesyonel kadroların yetersizliği

yerli turizm kuruluşlarının

uluslararası turist rotasına üye

olabilmesi için zorluklar

oluşturuyor. İl arazisinde “ekolojik

yönden temiz tarımsal ürünlerin

üretimi”ne başlatılmaması ve

pazarlamanın yapılmaması hareket

dairesini küçültüyor.

5

Yün eğirici

müesseselerin

kalkınması

Guba ilinde koyunculuğun eski

kökleri vardır. Koyuncluk tarihi

gelişim süreci yaşamıştır. Yün

eğirme ve halı dokumanın eski

gelenekleri vardır.

Özelleşmeden sonra geleneksel

pazarlar kaybedilmiş, yerli yünden

eğirici materyallerin hazırlanması

durdurulmuştur.

Yerli halı dokuyucuları kalite

bakımından daha çok Rusya’da

(Moskova) dokunan iplikleri tercih

ediyorlar.

Günümüzde hem ulusal seviyede

hem de bölgesel seviyede program ve

projeler Gubada halıcılığın

kalkınmasını destekliyor. Bundan

dolayı halı materyallerine olan

ihtiyacın yerli üretim hesabına

ödenilmesi için imkanlar oluşmuştur.

İç pazarın korunması, halı ve iplik

materyallerinin daha çok ithal hesabına

ödenilmesi bu yönde sınırlamalar

oluşturuyor.

6 Maden sanayisi Zeyid köyünde “Silikat”

yatakları, Budug ve Tengialtıda

mermer yatakları mevcuttur.

Bu yataklardan çıkan ham maddenin

yerli imali gerçekleştirilmiyor ve

ham madde Baküye taşınıyor.

Gerçekleştirilen programlar ve donör

teşkilatların mali desteği ile yerli

imali organize edilebilir.

Yol, taşımacılık, elektrik enerjisi ve imal

araçlarının satın alınması devlet ve donör

teşkilatlar tarafından desteklenmektedir.

Bu alanda tekelcilerin tesirini azaltmak

için yerli üretimin rekabet gücünü

artırmak gerekiyor.

81

YEDĠNCĠ BÖLÜM

7. Kalkınma Amaçlarının Ve Stratejilerinin Belirlenmesi

“Azerbaycan cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair

Devlet Programı (2004-2008 yılları için)” ile ilgili Azerbaycan Cumhuriyeti

Cumhurbaşkanının 11 Şubat 2004 yılı 24 sayılı fermanından öne çıkan vazifelerin

yürütülmesi için Azerbaycan Cumhuriyetinin Tarım Bakanlığı Kurulunun 5 Mart

2004 yılı tarihli 02/2004-1 sayılı kararı ile “Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin

tarım alanında 2004-2008 yıllarında kalkınmasının esas istikametleri”ne dair

faaliyet planı onaylanmıştır.

Onaylanmış “Faaliyet planının” (3.2.5.51-3.2.5.61) fıkraları Guba ili

arazisinde meyveciliğin, tahılcılığın, hayvancılık ve hayvansal ürünlerin, küçük

boylu meyve imali fabrikalarının, süt ve et imali müesseselerinin, arıcılığın,

baytarlık hizmetlerinin, agro servis hizmetinin, bitki muhafazası ve karantina

hizmetinin esas gelişim istikametlerini ve 2008 yılına kadar tahmin gösterilerini

belirlemiştir.

Diğer taraftan Tarım Bakanlığında 2006 yılı Ağustos-Eylül aylarında

“Azerbaycan Cumhuriyetinin Tarım sanayisi kompleksinin Kalkınması Stratejisi

(2007-2015 yılları)” hazırlanmıştır.

Bununla beraber FAO, TİKA ve diğer uluslararası teşkilatlarla bitki

muhafazası alanında mevcut işbirliğinin perspektifleri belirlenmiş ve bu alanda

faaliyetler devam ettiriliyor.

İlgili Tarım Master Planının hazırlanması ile ilgili yapılmış sorgu ve

araştırmalar, görüş ve müzakereler, il arazisinde tarımsal faaliyetlerin eski ve

günümüzdeki potansiyelinin tahlili sonucunda aşağıdaki stratejik istikametler

belirlenmiştir:

Meyveciliği geliştirmek amacı doğrultusunda 2005 yılında mevcut 14175

hektar meyve veren bağ alanını 2006-2015 yıllarında 20000 hektara

ulaştırmak. Bununla il bazında meyve üretimini 2005 yılında üretilen 104360

tondan 250000-300000 tona ulaştırmak mümkündür.

2006-2015 yılları süresinde sütlük koyun ve keçi cinslerinin çoğaltılması.

(Bunu Türkiye-Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin Protokolleri

çerçevesinde somut projeler vasıtası ile gerçekleştirmek mümkündür)

Etlik ve sütlük hayvancılığın kalkınması (2006-2015 yılları). Bu amaçla en az

15 köyde suni tohumlama teknisyenlerinin hazırlanması, onların zaruri

araçlarla, etlik ve sütlük yönlü tohumlarla teçhiz edilmesi gerekiyor.

2006-2015 yılları süresinde İle bağlı Hınalık, Konakkent, Çiçi, Geçreş

köylerinde arıcılığın gelişiminin desteklenmesi (her köyde 20 kişiye arı

kutuları ve arı aileleri verilmesi için projelerin gerçekleştirilmesi)

82

Agro turizm hizmetlerinin geliştirilmesi sürecinin

hızlandırılması. 2006-2015 yılları süresinde ilin Tengialtı, Hınalık, Geçreş,

Afurca köylerinde her köyde 10 özel ev şeklinde agro turizm hizmetlerinin

yaygınlaştırılması.

Zeyit köyünde “Silikat”madenlerinin, Budug ve Tengialtı köylerinde mermer

yataklarının istismarını genişletmek. Ürünlerin ham madde şeklinde satışını

tedricen azaltarak yerli imal sürecini genişletmek. (bununla yeni iş

mekanlarının oluşturulması ve yerli nüfusun istihdam seviyesinin

artırılmasına nail olunabilir )

2006-2015 yılları süresinde farklı köylerde 10 kadar yeni teknoloji esasında

meyve suyu, reçel üreten küçük imal müesseselerinin kurulması. Önceler

(Sovyet döneminde) il arazisinde 24`e kadar meyve imali atölyeleri

çalışıyordu.

Önceleri il arazisinde mevcut olmuş ve 6500 hektar alanı sulama imkanı olan

ve günümüzde kısmen faaliyet gösteren (2000 hektar sulanıyor) yeraltı

sulama şebekesini tamir edilmesi gerekiyor.

2006-2015 yılları süresinde halı üreticilerinin iplik materyallerine olan

taleplerini karşılamak, aynı zamanda Rusya’dan ithal edilen materyallerden

asılılığı azaltmak amacıyla Gubada koyunculuğun daha çok geliştiği

köylerde yün eğiriciliği atölyelerinin kurulması gerekiyor.

İlde küçük ve orta boy işletmeciliğin gelişimini hızlandırmak amacıyla il

arazisinde elverişli sermaye ortamını daha da iyileştirmek. Bu amaçla kredi

veren bankaların şubelerini yaygınlaştırmak. Kredi müddetini ve faizini

üretim seviyesine göre uygunlaştırmak.

Çiftçilik işletmelerinde kazançlılığı ve ekonomik yararları çoğaltmak

amacıyla “Agro lizing” şirketi hattı ile köylerde agro sevis hizmetinin

kalitesini yükseltmek.

2006-2015 yılları süresinde tarımsal ürün pazarlamasını geliştirmek

amacıyla il arazisinde 10`a kadar “üretici pazarlama grupları” oluşturmak.

2006-2015 yılları süresinde Guba iline bağlı köylerde, özellikle dağlık

arazilerde nüfusun elektrik enerjisine olan taleplerini daha da iyileştirmek

amacıyla (60`lı yıllarda çalışır durumda olmuş, günümüzde çalışmayan) 3

adet su enerji istasyonunun yeniden kurulması ve onarılması. (Guba ilinde,

Amsar köyünde, 1. Nügedi köyünde)

83

2001-2015 yılları süresinde çiftçilik işletmelerinin piyasa

ekonomisine uygun bilgi, beceri ve tecrübelerini artırmak. Bu amaçla ilde

bilgi-iletişim hizmetinin kapsam dairesini ve kalitesini yükseltmek. İl

arazisinde 2-3 bölgede çiftçilerin “Tarımsal ticaret birlikleri” oluşturma

teşebbüslerini desteklemek.

2006-2015 yılları süresince ülkenin batı bölgesinde “Ekolojik tarım

ürünleri” üretiminin desteklenmesi.

2006-2015 yılları süresince büyükbaş hayvanların ve koyunculuğun yem

bazını güçlendirmek amacıyla “Yem üretimi müesseseleri”“nin kurulması

yolunda çalışmaların hızlandırılması.

SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM

8. Kalkınma Programlarının Ve Projelerinin Belirlenmesi

8.1. Guba Ġlinde Orman Turizmi Mekanlarının OluĢturulması Ve

Kalkınması Projesi

Guba ilinde “Tarım Master Planı”nın hazırlanması ile ilgili yapılmış görüşme

ve müzakerelerde, bireysel sorgularda, il arazisinde turizm sektörünün (özellikle

agro turizmin) kalkınması için elverişli imkanların mevcut olduğu ve bu alanın

gelişimi doğrultusunda olumlu eğilimin oluştuğu açıkça belirtildi.

Guba ilinde Turizm kuruluşları daha Azerbaycan Sovyetler birliğinin

terkibinde olduğu yıllarda bile mevcut olmuş ve ekonominin diğer alanları gibi ülke

bağımsızlığının ilk yıllarında buhran dönemini yaşamıştır.

Lakin ülke ekonomisinde yapılan büyük kapsamlı reformlar turizm ve kültür

alanlarını da ihtiva etmiş ve bu alanların gelişiminde dönüş yapılmıştır.

Ülke ekonomisine büyük kapsamlı uluslararası projelerin tesiri, petrol

anlaşmalarının imzalanması, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının çekilmesi,

İpek yolu projesinin gerçekleştirilmesi yıllar geçtikçe Azerbaycan’ı ziyaret eden iş

adamlarının ve turistlerin sayısını artırmıştır. Bununla da turizm hizmetlerinden

istifade eden müşterilerin sayısı yıl geçtikçe artmakta devam etmeye başlamıştır.

Master ve Kalkınma Planının hazırlanması ile ilgili yapılan incelemeler

zamanı uzman grup tarafından “Köy turizmi” ve “tarım turizmi” hizmetlerinin artık

ülkede bazı illerde, aynı zamanda da Guba ilinde gelirli bir faaliyet alanı olduğu

belirlenmiştir.

Araştırmalar neticesinde belli olmuştur ki, artık hem yabancı ülkelerden gelen

turistler, hem de yerli turistler son zamanlar Gabele, Hanlar, Daşkesen, Gax, Şeki,

Zagatala illerinde turizm hizmetlerinden istifade etmekle beraber, Guba iline bağlı

köylerde de bireysel olarak ev kiralamayı, Gubanın görümlü mekanlarında turist

gezilerine çıkmayı, yerli milli mutfak örneklerini sipariş etmeyi tercih ediyorlar.

84

Lakin yerli köy nüfusunun köy turizmi, tarım turizmi konusunda

bilgilerinin sınırlı olması ferdi ev sahiplerinin bu faaliyeti genişletmeğe ve onu

sürekli çalışma faaliyetine dönüştürmelerine engel oluyor.

Aslında bu yönde Kültür ve Turizm Bakanlığının yerel kurumları tarafından

son zamanlar farklı bölgelerde pilot projeler uygulamaya konulmuştur. Lakin bu

istikamette gerçekleştirilen projeler kapsam alanı bakımından sınırlı olduğundan,

ülkenin bazı illerinde, bunlarla beraber Guba ilinde de köy turizmi ve tarım turizmi

faaliyetlerinin sürekli faaliyete dönüşmesinin desteklenmesi gerekmektedir.

8.1.1 Projenin Nitelikleri, Esasları ve Problemler

Projenin gerçekleştirilmesi düşünülen Guba iline bağlı 10 köy belirlenecektir.

Sonra bu köylerin her birinde 5 özel ev sahibi (toplam 50 ev sahibi) seçmek ve köy

turizm faaliyetine başlatılması planlanmıştır.

İster Azerbaycan Cumhuriyeti eski Sovyetler birliği terkibinde bulunduğu

yıllarda, isterse de ülkemizin devlet bağımsızlığı elde ettikten sonraki dönemde özel

ev sahipleri kendilerinin oturdukları evleri veya aynı evlerin bir kısmını turistlere

kira olarak vermişlerdir.

Örneğin: Hanlar ilinin Hacıkent kasabası, Daşkesen ilinin Hoşbulak köyü,

Gax ilinin İlisu köyü, Guba ilinin Tengialtı ve Geçreş köyleri, Haçmaz ilinin

Nabran köyü vb. böyle köylerden olmuşlar.

Lakin bu hizmetler mevsime bağlı hizmetler olmuş ve çoğu zaman ev kirası

hizmeti niteliğini taşımıştır. İşte bundan dolayı, birinci yıl tevafuk neticesinde kendi

evini kiraya vermiş kişiye, ikinci yıl bu hizmetinden faydalanmak amacıyla kimse

başvurmamıştır. Bunun ise başlıca nedeni, özel ev sahiplerinin turistleri ağırlayacak

ve onların ihtiyaçlarını karşılayacak mekanizmalara, aynı zamanda bilgi ve

becerilere sahip olmamaları olmuştur.

Araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, Azerbaycan’ın eski İpek Yolunun

üzerinde yerleşmesi sebebinden daha orta asırlarda Gence, Nahçivan, Ordubad, Şeki

şehirlerinde kervansaraylar kurulmuş ve ticaretle meşgul olmak için bu şehirlere

gelen tüccarlar kervansaray hizmetlerinden faydalanmışlar. Bununla şunu belirte

biliriz ki, Azerbaycan’da turizm hizmetlerinin çok asırlık tarihi ve geleneği vardır.

Lakin bağımsızlığımızın ilk yıllarında ülke ekonomisinin derin buhran haline

düşmesi bu alanın gelişiminde de gerilemeler oluşturmuştur. Geleneksel üretim

alanlarının faaliyetinin durdurulması, iş mekanlarının kapatılması, doğal gaz,

elektrik, taşımacılık, iletişim, içme suyu ve altyapı hizmetlerinin gelişim sürecinden

kopmaları, toplumsal sabitliğin bozulması, savaş ortamı, mülteciler kitlesinin

oluşması ve onların bir kısmının turist dinlenme mekanlarında yerleştirilmeleri gibi

olumsuz tesirler hem yerli ahalinin, hem de yabancı ülke vatandaşlarının

Azerbaycan’da turizm hizmetlerinden yaralanmalarını zorlaştırmıştı.

İş mekanlarının kaybedilmesi, ek gelir kaynaklarının sınırlanması insanların

tabiata olan ilgilerini değiştirmişti. Tabiatın güzelliğinden zevk almak yerine bazı

illerde ormanlara karşı amansız yaklaşım oluşmuştu. Hatta nadir ağaçlar dahi

kesilerek satışa çıkarılıyordu.

85

Yalnız milletimizin umum milli lideri Muhterem Haydar Aliyev ikinci

defa halkın isteği ve ısrarlı talebi ile ülke yönetimine döndükten sonra

derinleşmekte olan bu buhranlı durumun karşısı alındı.

Kısa zaman sürecinde Hazar denizinin ekolojisinin muhafazası, Ulusal

parkların kurulması (Şah Dağ, Ordubad vb.) Turizm ve Spor mekanlarının inşa

edilmesi ve bu istikamette uluslararası teşkilatlarla işbirliği ilişkileri kurulmaya

başlandı.

Bu problemlerin halli: Çevrenin korunması, Turizmin kalkınması, özellikle

köy turizminin organize edilmesi ve kalkınması meseleleri kendi aksini “Fakirliğin

azaltılması ve ekonomik kalkınmaya dair devlet programı (2003-2005 yılları)” aynı

zamanda “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair

Devlet Programı (2004-2008 yılları)”da devlet dikkatine alınmıştır.

1. İşte bundan dolayı Guba ilinde “Köy turizminin gelişiminin

desteklenmesi” teşebbüsleri günümüzde de geçerlidir ve takdire

şayandır. Bu teşebbüsler hem milli seviyede turizmin kalkınmasına,

hem de belediye ve yerli köy halkı seviyesinde onların istek ve

arzularına ve ihtiyaçlarına tamamen uygundur.

8.1.2 Projenin Amaç Ve Görevleri

Projenin esas amacı Guba ilinde 10 köyde ve ilgili köylerin her birinde 5 özel ev

sahibini belirlemek ve onların “Köy turizmi” ve “Tarım turizmi” hizmetlerinin

organizatörlerine çevirmek için bilgi, alışkanlık ve becerilerini artırmaktır.

Yerli halkın temsilcileri: belediyeler, çiftçiler, sivil toplum örgütleri, köylü

aydınlar, küçük işletme sahipleri ile yapılan toplumsal görüş ve müzakerelerde

“Köy turizmi” faaliyetinin önemi açıklanmakla bu faaliyeti sürekli bir iş gibi ve

gelir getirici bir faaliyet olarak yerli halka sunumu yapılacaktır.

Projenin kendi amacına ulaşması için aşağıdaki görevleri yürütecektir.

1. Köy turizminin organizesinde iştirak etmek isteyen özel ev sahiplerini (projenin

çalışma planına ve bütçesine uygun olarak) belirlemek.

2. kişilerin kısa müddetli eğitim programı aracılığıyla bilgi alışkanlık ve becerilerini

artırmak.

Eğitim programına:

“Köy turizminin organize edilmesinin işletmeciliğin kalkınmasına ve

fakirliğin azalmasına etkisi”

köy turizminin ekonomik, sosyal ve hümaniter önemi, köy turizminin

gelişiminin köy altyapısının gelişimine etkisi.

Gezi rotasının belirlenmesi, reklam ve tanıtım kampanyalarının rolü

Köy turizminin gelişmesi ekolojik yönden temiz tarım ürünlerinin üretimine

ve pazarlamasına tesiri (bal, sığır sütü, koyun peyniri, köy yumurtası, tandır ekmeği,

taze meyve ve sebze)

Köy turizminin gelişmesinin milli sembollü tanıtım eşyası ve hediyelerin

üretimi ve satışına tesiri

86

Köy turizminin gelişmesinin gençlerin yaz tatilini değerlendirmelerine

ve boş vakitlerini verimli kullanmalarına tesiri.

Köy turizminin gelişmesinin milli ve çok çeşitli mutfağımızın takdim

edilmesine ve dünya halkına tanıtılmasına tesiri

Gezilerin organize edilmesi ve güvenirliğin korunması için önlemlerin

alınması (turistlerin sigortalanması)

Köy turizmi kuruluşlarının yerli, milli ve uluslararası seviyeli turizm

yolculuk planına üye olabilmesi vb. (eğitim programı ayrıca sunulmuştur)

8.1.3 Projenin GerçekleĢtirilmesi Ġçin Somut Mekanizmalar

Proje uzman grubunun yalnız kursiyerlere eğitim vermeleri ile

yetinmeyecektir.

Seçilmiş her özel ev sahibi için müşterilerine sunabileceği “köy turizmi

hizmeti için bilgi broşürü hazırlanacaktır.

Yerli ve merkezi yayında, aynı zamanda TV kanallarında seçilmiş köy

turizmi kuruluşları konusunda reklam amaçlı bilgiler yayımlanacaktır.

Eğitimlerden sonraki aşamada seçilmiş “Köy turizmi” birimleri ilin Vergiler

Dairesinde ve İl Turizm şubesinde kayda alınacaktır.

Özel ev sahiplerinin sunabilecekleri hizmetler konusunda hazırlanmış bilgi

broşürleri “Kültür ve turizm” bakanlığının belli kurumlarına , ayni zamanda

uluslararası teşkilatlara dağıtılacaktır.

Seçilmiş turist yol planlarına Guba ilinin görümlü yerleri (dağ, nehir, şelale,

göller, tarih kültür yapıtları) eklenecektir.

Projenin sonunda- artık özel ev sahipleri “Köy turizmi hizmeti için” turistleri

kabul etmeye hazır oldukları durumda birinci derecede projenin çalışma grubu köy

turizm hizmetinden istifade etmek isteğinde olanları proje çerçevesinde seçilmiş

özel evlerde dinlenmelerini tavsiye edecektir.

8.1.4 Guba Ġlinde GerçekleĢtirilmesi PlanlanmıĢ Projenin

Amaçları Ġle Üst-Üste DüĢen Ve Benzer Projeler Konusunda.

Son yıllar ülkemizde turizmin geleneksel nevileri ile beraber, önceleri çokta

yaygın olmayan “iş amaçlı ziyaret turizmi” faaliyeti de gelişiyor. Araştırmalar

sonucunda belli oluyor ki, son yıllarda ülkemize gelen iş adamlarının sayısı 10000

kişiden çok olmuştur.

Önceleri bu insanlar Baku şehrinde yerleşen ve her türlü hizmetlerle teçhiz

edilmiş otellerde ve konaklarda oturmayı tercih etmiş olsalar da, son yıllar ilgili

87

kişiler iş amaçlı görüşleri ve konferansları bölgelerde, tabiatta

organize etmeyi tercih ediyorlar.(Örnek olarak: Guba ilinde Long Fores, Hızı ilinde

Altıağaç, Şamahıda Pirgulu, Masallıda Daşvend gibi otelleri belirtmek olur)

Uluslar arası tecrübeye baktığımız zaman görüyoruz ki, ekonomik bakımdan

gelişmiş ülkelerde “eko turizmin” rolü gittikçe artıyor. Ülkemizde de bu alanın

gelişmesi devlet tarafından destekleniyor. Çevrenin bioçeşitliliğinin korunması, özel

arazilerin koruk olarak ilan edilmeleri “Şirvan”, Ordubad, “Ağgöl” ve “Girkan”

ulusal parkları ve Guba ilini ihata eden “Şahdağ” Ulusal parkının oluşturulması gibi

faaliyetler gerçekleştirilmiştir.

Artık eko turizmin desteklenmesine hükümet kurumları ile beraber sivil

toplum kurumları da katılmışlar. Örnek olarak: “Tarımsal danışmanlık” Sivil

toplum örgütü teşkilatının ülkenin güney bölgesinde Lerik, Astara, Lenkeran,

Masallı ve yardımlı illerinde eko turizm faaliyeti göstermiş, bu yönde küçük boy

işletme sahiplerine treningler organize etmiş ve bu faaliyeti pratik olarak tecrübeden

geçirmişler.

8.1.5 Projenin Yürütülme Müddeti

Projenin yürütüm müddeti için 5 ay düşünülmüştür. Projenin iş planı, eğitim

programı, bütçe ve bütçenin aylar bazında kullanımı proje için düşünülen müddet

içinde yürütülecektir.

8.1.6 Projenin Sonraki GeliĢimi. Elde EdilmiĢ Neticelerin Korunması

Ve GeniĢletilmesi.

Projenin başlangıç döneminde “Köy turizmi” faaliyetlerini organize etmek için kısa

müddetli eğitim kursları aracılığıyla özel ev sahiplerine verilmiş bilgi alışkanlık ve

beceriler tedricen geliştirilecektir.

Özel ev sahipleri bu hizmeti başlamakla tedricen onu daha da profesyonel bir

şekilde gerçekleştirecekler. Bu faaliyetin gelir bakımından çok gelirli olması, köy turizm

faaliyetinin gerçek işletmecilik faaliyetine dönüşmesine olanak sağlamaktadır.

Özel ev sahiplerinin gelirleri arttıkça hizmetin seviyesi de buna uygun olarak

artacaktır. Turizm gezi planlarının organize edilmesi, yatı, yemek, el işleri sanatları ile

tanışmak gibi servis hizmetleri daha da gelişecektir.

Özel ev sahiplerinin birinin diğeri ile iş ilişkileri oluşacak ve bu ilişkiler

genişleyecektir. Onlar arasında şebekeleşme eğilimleri güçlenecektir.

Bu alanın gelişimi yabancı turistlerin ülkeye akımını daha da körükleyecektir.

Bu alanın gelişmesi ilgili alanların da gelişimine olumlu tesir gösterecektir.

(zamanında tarımsal ürünleri ile temin olunmak için pazarlama gruplarının oluşturulması

vb.)

İlgili altyapı hizmetleri iyileşecek ve daha da gelişecektir. (yollar, dağ nehirleri

üzerinde köprüler, lokantalar vb.)

Köy turizm kuruluşları konusunda bilgi bazının oluşturulması, ülke dahilinde, aynı

zamanda internet aracılığıyla uluslararası şebekeye üye olma durumunda bu kuruluşların

ülke dışında da tanınmasına olanak sağlayacaktır.

88

8.1.7 Proje Tamamlandıktan Sonra OluĢturulmuĢ Köy Turizm

KuruluĢlarının Kendi-Kendilerini finanse etme Prensipleri

Proje tamamlandıktan sonra özel ev sahipleri elde ettikleri bilgi alışkanlık ve beceri

sayesinde tamamen hür faaliyet gösterecekler.

Onlar ilk hizmetleri göstermekle beraber aynı zamanda muhasebe işlerinin

yürütülmesini de denetleyebilecekler. (yani yaptıkları harcamaları elde ettikleri gelirle

mukayese neticesinde onların işlerinin hangi seviyede olması konusunda bilgi

edinebilecekler).

Eğitim sürecinde özel ev sahiplerine kredi imkanları konusunda bilgi verilecektir.

Ev sahipleri gerekli gördükleri takdirde yeni odalar kurmak veya tamir etmek için

ek mali destek elde etmek amacıyla donör teşkilatlara başvura bilirler.

Diğer taraftan bu alanın gelirli bir alan olması sermayecileri de sevk edecektir.

8.1.8 Projenin Yürütülmesinin Bölgenin Sosyal, Ekonomik Ve Toplumsal

Altyapısının GeliĢimine Etkisi.

Yukarıda denildiği gibi köy turizminin gelişimi milli seviyede devlet tarafından

desteklenmektedir.

Azerbaycan cumhuriyetinde fakirliğin azaltılması ve ekonomik kalkınmaya dair

devlet programı 2003-2005 yılları”

“Azerbaycan cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair devlet

programı”

Diğer taraftan bu hizmetlerin gelişiminde yerel belediyeler ve diğer

işletmeciler de meraklıdırlar. Çünkü “köy turizm” hizmetleri:

- yerli gelirleri artırır

- yeni iş mekanları oluşturur

- Turizm hizmeti ile ilgili diğer alanlar da gelişir,

- En esası ise yerli sosyal ve ekonomik altyapı gelişir,

- Halk zanaatçılığı, halıcılık, dokuma, ağaç üzerinde oyma vb. gelişir,

- Milli mutfak ve milli müzik, gelenek ve göreneklerin tebliği genişler,

- Yerlerde bu hizmetlerin gelişimi bu Alana sermaye koyuluşunu artırır,

- Milli manevi değerlerin tebliği genişler ve köy halkının gelişimine sebep olur.

8.1.9 Projenin Katılımcılarının Seçilmesi Ve Uğurlu Faaliyetinin

Değerlendirilmesi Mekanizması.

Projenin yürütümü için hazırlanmış teklif, projenin iş planı, planlanmış bütçe

ve onun aylar bazında kullanımı, aynı zamanda projenin yürütülme süreci donör

teşkilat tarafından değerlendirilecektir.

Aynı zamanda hem projenin yürütümünün değerlendirilmesine, hem de onun

neticelerinin değerlendirilmesine bağımsız uzmanlar da sevk edilebilir. Projenin

toplam değeri 15582 ABD dolardır.

89

8.1.10 Projenin Tertibi Ġçin Mantıksal Tablo

Problem Objektif zaruret DıĢ tesir Problemin belirlenmesi ve mevcut durum:

Kuzeyde Büyük Kafkas Dağlarının, Doğuda

Hazar denizinin, Güney Batıda Küçük Kafkas

Dağlarının eteğinde yerleşen Azerbaycan

Cumhuriyeti zengin tabiata sahiptir. Dağ ve dağ

eteği bölgelerin güzel manzaraları (dağlar, dağ

nehirleri, göller, Hazar sahili plajlar) tarih

boyunca yerli ve yabancı turistleri kendisine cezp

etmiştir.

Lakin turistlerin dinlenebilecekleri mekanlar

konusunda malumatların yeterince olmaması, bu

hizmetleri sunabilecek özel ev sahiplerinin

belirlenmesi ve seçilmesi meselesinde problemler

oluşturmaktadır.

Diğer taraftan köylerde özel ev sahiplerinin turistleri

ağırlamak ve zaruri hizmetleri (yaşam, milli mutfak,

tarih kültür yapıtları, geziler vb.) sunmak için gerekli

olan bilgi, alışkanlık ve becerilere sahip olmamaları da

örgütlenmiş biçimde köy turizm hizmetlerini sunmada

engel oluyor.

Azerbaycan Sovyetler birliğinin terkibinde olduğu

dönemde de Abşeron, Nabran, Lenkeran, Pirgulu,

Hacıkent gibi arazileri dinlenme bölgeleri olarak

bilinmiş ve turistlerin dikkatinde olmuştur. Ülkemiz

Devlet bağımsızlığı elde ettiği ilk yıllarda bu alanda

hareketsizlik hissedilse bile 1993-1994 yılından sonra

ekonominin dünya ekonomisine geçiş süreci

başlatılmış, imzalanmış petrol anlaşmalarının

gerçekleştirilmesi ülkeye yabancı iş adamlarının

akımını artırmıştır. Bakü-Tiflis-Ceyhan, İpek yolu gibi

büyük kapsamlı projelerin uygulamaya başlatılması bu

projelerde çalışan insanların da yerli halkla beraber

ülkenin dinlenme için elverişli olan farklı bölgelerinde

dinlenmelerini objektif zarurete dönüştürmüştür.

Diğer taraftan ülke ahalisinin %50”den fazlasının kırsal

alanlarda yaşam sürdürmesi, kırsal alanlarda fakirlik

seviyesinin şehirle orantıda daha yüksek olması, kırsal

alanlarda yerli halkın gelir getirici faaliyetlerinin az

olması özel evleri turistlere kira karşılığı vermek ve

onlara eko turizm hizmeti sunmak zaruretine

dönüştürmüştür.

Dış tesir projenin gerçekleştirilmesi için elverişli ortam sağlıyor.

Turizmin (özellikle köy turizminin) kalkınması “Fakirliğin

Azaltılması ve Ekonomik kalkınmaya dair Devlet Programının”

turizm bölümünde (Sayfa 239) belirtilmiştir. (turizmle ilgili

uzmanların hazırlanması, ihtisaslarının artırılması, Guba ilinde bilgi

iletişim, reklam işinin iyileştirilmesi vb. )

2”Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin Sosyal Ekonomik

Kalkınmasına dair Devlet Programının (2004-2008 yılları)” 3.2.5.4

maddesi bölgenin mevcut potansiyelini azami derecede istifade

ederek ahalinin istihdam seviyesinin yükseltilmesi belirtilmiştir.

3. Köy turizminin gelişimi yerel belediyeler ve valilik kurumlarının

çıkarları ile üst-üste düşmektedir. Çünkü köy turizminin gelişmesi

kendi arkasınca altyapı alanlarının (belediyelerin faaliyet alanlarıyla

direk bağlantılı olanlar) yol, elektrik, içme suyu, nakil hizmetleri vb.

gelişimine sebep olacaktır.

4. Yerli işletmeciler ve sivil teşkilatlarının da çıkarları bu meselenin

gelişimi ile üst-üste düşmektedir. Çünkü, köy turizminin gelişimi bu

alanların gelişimi ile karşılıklı irtibat ortamında gelişiyor. (ürünlerin

satışı ve hizmetlerin organize edilmesi)

Amaç Projenin gerçekleştirilmesinde esas amaç Guba ilinde 10

köy (her köyde 5 aile olmakla toplam 50 özel ev sahibi)

belirlemektir. Seçilmiş kişiler 5 günlük eğitime tabi

tutulacaklar. (eğitim programı ektedir)

Eğitim programı aracılığıyla köy turizm hizmetleri

sunacak özel ev sahiplerinin bilgi,alışkanlık ve becerileri

artırılacaktır. Bundan sonra seçilmiş özel ev sahiplerini

turizm kuruluşları şebekesine ilave etmek işin İl Gençlik,

Spor ve Turizm şubesinde, Vergiler Dairesinde, Gençlik,

Spor ve Turizm Bakanlığında kayıttan geçirilecek ve özel

turizm kuruluşları ile irtibat kurulacaktır.

1. Eğitimler vasıtası ile özel ev sahipleri kendi turizm

hizmetlerinin esaslarını benimsemiş olacaklar.

(yaşam, milli mutfak, tarih kültür yapıtları ile

tanışmak, el işleri, folklor örnekleri)

2. Özel ev sahipleri köy turizm hizmetinden istifade

edecek olan insanlarla davranış kültürünü

geliştirecekler.

3. Bu planların gerçekleştirilmesi Guba ilinde kısmen

bile olsa fakirliğin azaltılmasına ve bölgesel

kalkınmanın hızlanmasına sebep olacaktır.

Projenin bu bölgede uğur kazanması tamamen objektif gerçekliğe

uygundur. Bu bölgenin en önemli ve elverişli özelliklerinden biriside

şudur ki, Guba Kuzey taşımacılık koridorunda yerleşiyor. Bakü-

Moskova kara yolu ve demir yolu yakınlığında yerleşiyor. Guba ili

başkent ahalisi için de uzak değildir. Bu gibi hizmetlerin mevcutluğu

özel ev sahiplerinin göstereceği “köy turizm hizmetleri” hem ülke

seviyesinde hem de uluslararası seviyedeki turizm şebekeleri sırasına

geçme imkanı oluşturuyor.

90

Beklenilen sonuçlar:

Projenin gerçekleştirilmesi ile ilgili köy turizm

hizmeti sunan bireyler bağımsız bir şekilde

turistleri kabul edecekler. Zaman geçtikçe bu tür

kuruluşlar arasında şebekeleşme süreci

başlanacaktır.

Sonuçta:

1. Yeni iş mekanlarının sayısı çoğalacak.

2. Köy turizmi hizmetinin gelişimi özel ev

sahiplerinin gelirlerinin artmasına sebep olacaktır.

3. Köy turizminin gelişimi diğer alanların (köyün

ekonomiksel, sosyal ve toplumsal altyapısının

gelişmesine sebep olacaktır.)

4. Köy turizminin gelişmesi dolayısı ile el işleri

zanaatçılığının, halıcılığın, el işlerinin üretimine

ve pazarlamasının hızlanmasına sebep olacaktır.

5. Köy turizminin gelişimi milli manevi

değerlerimizin, milli mutfağımızın, tarih-kültür

yapıtlarımızın, folklor örneklerinin (sözlü halk

edebiyatı: masallar, destanlar vb.) tanıtılmasına

ortam sağlayacaktır.

1. Projenin amaçlarına ulaşabilmesi için “Proje

yürütme grubu” faaliyet planına esasen çalışacaktır.

2. Projenin uygulama sürecinde belirlenen amaçlara

ulaşabilmesi için proje uzman grubu mütemadi olarak

özel ev sahipleri ile görüş ve müzakereler

gerçekleştirecektir. Öne çıkacak olan zorluklar olursa,

mesele donör teşkilatta proje irtibatçısı ile müzakere

edilerek gerekli çözümler yapılacaktır.

3. Eğitim sürecinde katılımcılardan ek bilgi ve

malumat elde etme konusunda gelen taleplere göre

durum değerlendirilecek ve ek bilgi hizmeti

sunulacaktır.(Projenin bütçesi dışına çıkılmaması şartı

ile)

Proje uzman grubu projeyi gerçekleştirmek ve onun sürekli iş

alanına dönüştürmek için hiç bir problem görmüyor.

Her hangi bir problem oluşacağı takdirde uzman grup onu

profesyonellikle halledecektir.

Projenin uzman grubu direk olarak turizm hizmetleri alanında

çalışmıyor olsalar bile, artık birkaç yıldan beri, tarımsal eğitimin

iyileştirilmesi ile ilgili farklı toplantılarda aynı zamanda uluslararası

konferanslarda katılımcı olmuşlar. Bunun gibi toplantılarda “Proje

uzman grubu” hem yerli, hem de yabancı vatandaşların son zamanlar

Azerbaycan’ın farklı bölgelerine turist gibi gezi ve dinlenme ile ilgili

isteklerini ifade ettiklerine şahit olmuşlar. Bundan dolayı köy turizm

teşebbüslerinin desteklenmesi ve kalkınması objektif gerçekliktir.

Metodlar:

Hem projenin başlangıç döneminde: yerel

belediyeler, sivil toplum örgütleri ve valilik

kurumları ile yapılan sorgu ve incelemeler, aynı

zamanda eğitimlere katılan özel ev sahiplerinin

seçilmesi yerli köy halkı temsilcilerinin katılımı

ile gönüllülük, şeffaflık prensiplerini esas kabul

ederek demokratik değerler esasında

denetlenecektir. Eğitimler zamanı karşılıklı

dinleme ve enteraktif metotlar tercih edilecektir.

1. Eğitim kursları sürecinde özel ev sahiplerine “köy

turizmi” hizmetinin organize edilmesindeki bütün

incelikleri anlatmak için en yeni teknolojiler

kullanılacaktır.

2. Daha çok enteraktif metotların uygulanması tercih

edilecektir. (kar topu uygulaması vb.)

3. Eğitim zamanı katılımcıların bilgi ve benimseme

seviyesini tahlil etmek için test metodu kullanılacaktır.

Gösterilen metotları şirkette faaliyete başlatılmış uzmanlar artık

diğer projelerde yürütmüş ve tecrübeden geçirmişler.

91

Kaynaklar:

1. Projenin uygulama sürecinde ve onun sürekli

faaliyeti döneminde Proje uzman grubu kendi

kaynaklarını (insan kaynakları, entelektüel

kaynaklar, mali kaynaklar) azami derecede

kullanılmalıdır.

2. Proje uzman grubu köy turizmi faaliyetine

başlamış özel ev sahiplerinin yerel

kaynaklardan (doğal: ormanlar, dağ nehirleri,

göller, mineral su kaynakları) (tarih ve kültür

yapıtları, ekoloji bakımdan temiz tarımsal

ürünler, el zanaatçılığı örnekleri)

3. Yerel belediyeler, Valilik, işletmeciler, sivil

toplum örgütleri, uluslararası teşkilatlarla

işbirliği sonucunda onların da sahip oldukları

kaynaklardan faydalanılacaktır.

1. Proje uzman grubunun ve davet olunmuş uzmanların

ücretleri bütçede belirlenmiş miktarda olacaktır.

2. Eğer projenin uygulanma sürecinde sınırlı seviyede

ek harcamalara ihtiyaç oluşursa, o zaman bu

harcamalar projeyi yürüten şirket tarafından

karşılanacaktır.

Yapılması düşünülen faaliyetlere engel çıkaracak dış etki

beklenilmiyor.

Etkili sonuçlar:

1. Kısa süreli eğitimler sonucunda özel ev sahiplerinin

köy turizmi ve bu hizmetlerin organizesi konusunda

bilgi alışkanlık ve becerileri artırılacaktır.

2. Belirlenmiş illerde köy turizm faaliyetlerinin

geliştirilmesi özel ev sahiplerinin gelirlerinin artmasına

ve onların fakirlik seviyesinin azalmasına sebep

olacaktır.

4. Köy turizmi faaliyetinin gelişimi, diğer alanların da

gelişmesini körükleyecektir. (rekabet gücü iyi olan

tarımsal ürün üretimi ve pazarlaması. Halıcılık, el

işleri vb.) Köy turizminin geliştirilmesi milli

mutfağın, müzelerin, resim eserlerinin, milli

müziğimizin tanıtılması imkanlarını genişletecektir.

5. BDT ve uzak yabancı ülkelerden gelmiş ve

köy turizmi hizmetinden faydalanmakta olan yabancı

ülke vatandaşları ile olumlu ve samimi ilişkiler

kurulacak. Aynı yabancı vatandaşlarda Ülkemizin

tabiatı, milli kültürümüz, tarihimiz, müziğimiz

konusunda sağlam bilgi oluşmuş olacaktır.

6. Köy turizm şebekesinin genişletilmesi altyapı hizmetlerinin gelişimine sebep olacaktır:

yol, elektrik enerjisi, taşımacılık. İçme suyu,

kanalizasyon ve çöp taşınması meseleleri zaman

geçtikçe iyileştirilecektir.

1. Projenin başından sonuna kadar olan dönemde

proje uzman grubu donör teşkilatında onayı ile

belirlenmiş biçimde ve zamanda rapor verecektir.

2. Donör teşkilat projenin yürütümü sürecinde uzman

grup vasıtasıyla (proje konusunda) bütün zaruri

bilgileri elde edecektir.

1. Bölgenin köy turizmi için elverişli özellikleri (dağ gölleri, orman,

dağ, tarihi yapıtlar ve kültür örnekleri, zengin milli mutfak ve

çokuluslu demografik durum)

2 Yerli halkın bu faaliyetle gelir kazanma istekleri

3. Milli ve yerel seviyede (köy turizmi) politikasının üst-üste

düşmesi

4. Yerli işletmecilerin ürettikleri ürünleri turistlere satma isteği-

kompleks şekilde projenin uğurlu ve sürekli olmasına sebep

olacaktır.

92

8.2 Guba Ġlinde BüyükbaĢ Hayvanlar Arasında Suni Tohumlama ĠĢlerinin

Yürütülmesi Amacıyla Suni Tohumlama Teknisyenlerinin Hazırlanması

Projesi

8.2.1 Mevcut Durum:

Bilindiği gibi, 1996 yılından itibaren ülkede yapılan tarımsal reformlar sonucunda

eski kolhoz ve sovhozlara ait büyükbaş hayvanlar özelleştirilerek özel mülkiyete teslim

edilmiştir.Tarım ve Kalkınma Planının hazırlanması doğrultusunda Guba ilinde

hayvansal ürünlerin üretimi ve satışı ile ilgili yapılmış anket ve incelemeler sonucunda

belli olmuştur ki, hayvanlar arasında damızlık işinin organize edilmesi ve genetik

göstergeleri ile ilgili belli problemler mevcuttur.

Zira, son yıllar ülkenin farklı bölgelerinde, özellikle de dağlık ve yüksek dağlık

arazilerde etlik ve sütlük boğaların sayı keskin azalmış, dışarıdan yüksek verimli

boğaların getirilmesi zorlaşmış ve bu sebepten de büyükbaş hayvanların cins terkibi

kötüleşmiştir.

Diğer taraftan dağlık arazilerde yerli halk tarafından sütlük ve etlik boğalar

korunmamış ve artırılmamış, hayvanlar etlik amaçlarla kesilmiştir. Neticede dağlık

arazilerde meskunlaşmış ahalinin hayvanları arasında kısırlık, yozlaşma ve enfeksiyon

hastalıklar artmıştır. Bu problemleri aşağıdaki gibi nitelendire biliriz:

Dağlık arazilerde yüksek verimli etlik ve sütlük boğalar korunmamış ve

artırılmamıştır. Etlik amaçlarla kesilmiştir.

Büyükbaş hayvanların tohumlanması sürülerde olan tesadüfi boğalar tarafından

yapılmış, sonuçta yobazlaşma halleri artmıştır.

Dağlık arazilerde oturan nüfusun gelir elde etme imkanları sınırlı olduğundan bazı

hallerde cins hayvanlarda sürüden ayrılarak satışa çıkarılmıştır.

Suni tohumlama işlerinin yürütülmesinin önemliliği konusunda dağ ve yüksek

dağlık bölgelerde meskunlaşmış yerli ahali bilgi danışmanlık hizmetinden yeterli

kadar faydalana bilmemiştir.

Dağ ve yüksek dağlık arazilerdeki topluluklar suni tohumlama çalışmalarının

yürütülmesi ile ilgili teknisyenlerin hazırlanması ve onların zaruri araçlarla teçhiz

edilmeleri mümkün olmamıştır.

8.2.2 Projenin Amacı

Projeni gerçekleştirmekte esas amaç Guba ilinde suni tohumlama hizmetlerini

genişlendirmek için suni tohumlama teknisyenleri hazırlamaktır.

Bu problem halledildiği zaman il arazisinde birkaç köyde büyükbaş hayvanlar

arasında suni tohumlama çalışmaları başlatılacak, etlik ve sütlük hayvansal ürünlerin

artırılmasına ortam sağlanacaktır. Hazırlanacak suni tohumlama teknisyenleri suni

93

tohumlama noktalarında faaliyet göstererek suni tohumlama çalışmalarının kapsam

dairesini genişletmiş olacaklar.

8.2.3 Projenin Özellikleri

Proje amacına ulaşılması için aşağıdaki görevleri yerine getirecek şahıslardan uzman

grup oluşturulması gerekiyor:

Proje koordinatörü

Teorik eğitim konusunda uzman (ilmi derecesi olan bilim adamı)

Pratik eğitim konusunda uzman. (Hollanda uzmanları tarafından hazırlanmış ve

çalışmakta olan suni tohumlama teknisyeni)

Tanıtım broşürleri ve yayınların hazırlanması konusunda bilgisayar uzmanı

Bilgi iletişim ve video çekimleri konusunda uzman

8.2.4 Projenin Yürütümünü GerçekleĢtirmek Amacıyla OluĢturulmuĢ Uzman

Grup AĢağıdaki Operasyonları GerçekleĢtirecektir:

1. Önceden belirlenmiş köylerden 5 kişi eğitimlere tabi tutulacaktır.

2. Eğitim iştirakçileri için merkezleşmiş şekilde “Rekto servikal” usulü ile suni

tohumlama hizmetinin yürütülmesine dair 7 günlük seminerler organize

edilecektir.

3. Eğitim kursları katılımcılarına “Rekto Servikal” metodunun özelliği konusunda

hem teorik hem de pratik bilgilerin benimsetilmesi, kullanılacak tohumların

nitelikleri ve suni tohumlama hizmetinin ücret karşılığı yapılması konusunda

bilgiler aktarılacaktır.

4. Eğitime tabi tutulan kursiyerlere suni tohumlama çalışmalarının yürütülmesi

metodolojisi, muhasebe işlerinin organizesi, tohumlanmış sığırların ve doğacak

yavruların etiketlenmesi kurallarına dair bilgi broşürleri dağıtılacak. Video

çekimler yapılacaktır.

5. Kursiyerlere suni tohumlama araçlarının kullanılması konusunda geniş bilgi

verilecektir. (Sperm muhafaza kapları, sıvı azot, eldivenler ve şırıngalar)

6. Eğitim sürecinin sonunda 5 kursiyere konuyla ilgili sertifika takdim edilecektir.

7. Eğitimden sonra hazırlanmış teknisyenler belli mekanlarda uzman kontrolü altında

pratik faaliyete başlayacak, muhasebe işlerini organize edecektir.

8. Yapılmış işlerin raporu eğitim kurslarından sonra ve yerlerde uzman yardımı

yapıldıktan sonra (siparişçinin talep ve teklifleri dikkate alınarak) sunulacaktır.

8.2.5 Projenin Yönetilmesi

94

Proje çerçevesinde yapılacak bütün çalışmalar önceden atanmış koordinatör

tarafından yönetilecektir. Koordinatör ise siparişçinin proje konusunda atamış olduğu

koordinatör ile irtibata geçecek, gerekli görüldüğü zaman mevcut durum konusunda

rapor takdim edecektir.

8.2.6 Beklenilen Sonuçlar

Suni tohumlama konusunda yapılan eğitimler neticesinde birinci aşamada 5

teknisyen çalışmaya başlayacaktır.

Projenin kapsam dairesinde bulunan arazide oturmakta olan yerli halkın bu

hizmetten faydalanma imkanları genişlemiş olacaktır.

Yapılan suni tohumlama çalışmaları sonucunda il arazisinde büyükbaş hayvanların

etlik ve sütlük yönünde cins terkibi hayli iyileşecektir.

Suni tohumlama teknisyenlerinin ücret karşılığı faaliyetlere başlamaları durumunda

suni tohumlama mıntıkasının faaliyeti iyileşecek, mıntıkada ek iş mekanlarının

açılmasına imkan oluşacaktır.

Yapılan suni tohumlama çalışmaları sonucunda hayvansal ürünlerin kalitesi ve

hacmi artacak, bu ise yerli halk arasında sürekli ekonomik kalkınmaya sebep

olacaktır.

Büyükbaş hayvanlar arasında yaygın hastalıkların yayılmasına karşı önlemler

alınacaktır.

Bu faaliyetin sürekliliği ve genişletilmesi sonucunda faaliyetini durdurmuş

teknisyenler de suni tohumlama hizmetinin organizesinde iştirak edebilecekler.

8.2.7 Projenin Değeri

Projenin gerçekleştirilmesi için zaruri olan mali desteğin hacmi proje teklifine

eklenmiş bütçede belirtilmiştir.

Not: Eğitim sürecinde pratik suni tohumlama ameliyatlarını gerçekleştirmek için satın

alınmış sığırlar eğitim zamanı fiziksel hasara uğradıklarından, belli et kesim

atölyelerine teslim edilecektir. Elde edilmiş miktar sığırların değerinin %20”i hacminde

olmakla anlaşma esasında projenin siparişçi teşkilatına geri verilecek veya onun yazılı

raporu ile proje bütçesinin bir kısmını oluşturacaktır. Projenin gerçekleştirilmesi için

14025 ABD Doları miktarı gerekmektedir.

8.3 Guba Ġli Dağlık Ve Dağ Eteği Köylerde Arıcılığın GeliĢtirilmesi Projesi

8.3.1 Mevcut Durum

Arıcılık eski zamanlardan halkın esas tarımsal faaliyetlerinden biri olmuştur.

Arıcılık için elverişli olarak bilinen bölgelerden birisi de Guba ilidir. Yerli halk esasen

“Boz Kafkas”, “Sarı Kafkas”, “Kabaktepe”, “Lenkeran”, “Şahdağ” arı ırkları

95

bulundurmuştur. Lakin bağımsızlığın ilk yıllarında arıcılığın gelişmesinde iniş

gözlemlenmiştir.

Zira, yeni oluşturulmuş özel arıcılık işletmeleri bu alanın geliştirilmesi, arı

genofonunun korunması, damızlık çalışmalarının organize edilmesi, verimliliğin

yükseltilmesi bakımından zorluklarla karşılaşmışlar. Yerli arı genofonları mahvolmak

tehlikesi ile karşı-karşıya kalmışlar.

Bu sebepten de arıcılığın geliştirilmesi, yerli halkın istihdam seviyesinin

artırılması, bu alanla meşgul olan insanların maddi refah durumunun yükseltilmesi,

genel olarak ise halkın gıda tehlikesizliği bakımından oldukça önemlidir.

8.3.2 Projenin Amacı.

Projenin uygulanması sonucunda Guba’nın dağ ve dağ eteği köylerinde önceden

belirlenmiş 20 kişinin her birine 4 kutu, toplam 80 kutu “Kabaktepe” arı ailesi

verilecektir. Yerli insanlara bu arıların teslim edilmesi sonucunda verimli arıcılık

çiftlikleri oluşacaktır. Bununla da arıcılık işletmeleri tedricen genişleyerek diğer köyleri

de kapsamış olacaktır. Projenin yürütülmesi sonucunda Kabaktepe arılarının kendine

has çiftlik özellikleri yerine gelecek ve üretilmiş ürün sayesinde çiftliklerin maddi

imkanları genişleyecektir.

8.3.3 Projenin özellikleri

Önce projenin uzman grubu tarafından Guba’nın 4 köyünde, her köyde 5 kişi

olmakla 20 aile belirlenecek. Seçilmiş 20 kişiye projenin amacı, uygulama aşamaları

konusunda bilgi aktarılacaktır. Seçilmiş 20 kişi Guba ili merkezinde organize edilecek

arıcılığın kalkınması konusunda 5 günlük eğitim kurslarına tabi tutulacaklar. Yapılacak

eğitimler zamanı katılımcılara çay, kahve servisi yapılacak öğle yemeği verilecektir.

Eğitim kursları sonunda katılımcılar arı kutuları ve arı aileleri ile temin edilecekler.

Bundan sonra arıcı çiftçiler kontrolsüz bırakılmayacaklar. Projenin sonunda onların

faaliyetlerine süreklilik kazandırmak için Guba ilinde Dağlık arazilerin kalkınması

programı hattı ile oluşturulmuş dernekler ile iş ilişkileri oluşturulacaktır.

8.3.4 Beklenen Sonuçlar

Projenin uygulanması sonucunda Guba’nın 4 köyünde (Hınalık, Susay,

Konakkent ve İspig) seçilmiş 20 kişiye arıcılığın gelişimi konusunda kısa

müddetli eğitim kursları verilecektir.

Eğitim sürecinde katılımcılara arılara bakım, hastalıklara karşı mücadele,

üretilmiş ürünlerin pazarlaması konusunda geniş bilgi aktarılacaktır.

Eğitimlerin sonunda katılımcılara arı kutuları, arı petekleri, mum çerçeveleri, bal

kavanozları, ilaçlar vb. ile temin edilecekler.

96

Sonuç itibari ile faaliyete başlamış arıcılar üretilmiş bal hesabına maddi refah

durumlarını iyileştirecek ve bu faaliyet diğer arazilerde de yaygınlaşacaktır.

Genel olarak seçilmiş köylerde arıcılığın gelişimi Guba arazisinde yerli ahalinin

gıda güvenirliği problemlerinin halline olumlu tesir gösterecektir.

8.3.5 Projenin Değeri

Projenin değeri (15590 $ ABD doları) oluşturmaktadır. Proje çerçevesinde yapılacak

işleri doğrultusunda yapılacak harcamalar ekteki bütçede belirtilmiştir.

8.4 Yeni Ambalaj Ve Paketleme Atölyesinin Kurulması Ve Kullanıma BaĢlatılması

8.4.1 Projenin Kısa Ġçeriği:

Projede meyve ve sebze ürünlerinin modern talepler bakımından paketlenmiş,

farklı ağırlık ve hacimlerde tüketicilere ulaştırılmasını becerebilmek hedeflenmiştir.

Atölye faaliyetini bölge çiftçilerinin ve diğer işletmecilerin siparişi esasında

kuracaktır.

Kutuların hazırlanması için yerli ham madde kaynakları mevcuttur. Bu ise işin

daha da verimli kurulacağının teminatçısıdır.

8.4.2 Projenin Esasları:

Guba ilinde gerçekleştirilmiş tarımsal reformlar özel sektörün kalkınmasına

büyük katkıda bulunmuştur.

Son yıllarda meyve bağlarının sebze ve ekin alanlarının verimliliği birkaç defa

artmakla beraber ürünlerin kalitesi de hayli yükselmiştir. Bu alanda yeni yüksek verimli

bitki türlerinin bölgeye getirilerek ekilmesi de büyük önem arz ediyor.

Lakin ürünlerin dünya standartları seviyesinde pazara çıkarılması günümüzde de

problem olarak kalmaktadır. Bunun için ise en önemli görev ürünlerin paketlenmesi

probleminin halledilmesidir.

8.4.3 Projede görevler:

- bölgede ambalaj ve paketleme materyallerine olan talebin ve paketleme atölyesinin

kurulması için mekanın belirlenmesi;

- Ambalaj materyalleri ve ham madde elde etmek için kaynakların araştırılması.

- yani araçların ve tezgahların elde edilmesi.

8.4.4 Projede Beklenilen Sonuçlar

- çiftçi ve diğer üreticiler ürünlerinin çeşitlerine uygun olarak paketleme materyalleri

elde edecekler.

97

- tüketiciler kendi isteklerine ve zevklerine göre pazardan hangi üreticinin ürününü satın

aldıkları belli olacaktır.

- nihayet Azerbaycan pazarında medeni ticaret oluşacaktır.

8.4.5 Projede GerçekleĢtirilen ÇalıĢmalar:

- Üreticiler kendi isteklerine uygun olarak kaplama ve paketleme ürünlerini elde

etmek imkanını kazanmış olacaklar.

- Modern taleplere uygun olarak hazırlanacak kaplama ve paketleme materyalleri

direk alıcı ve üretici arasında diyalogun oluşmasına olanak sağlayacaktır.

Yeni kaplama ve paketleme atölyesinin inşaatı ve kullanıma verilmesi projesinin

8.4.6 Genel Bütçe

Sıra

No

Harcama maddeleri Proje bazında

harcamalar

yeni AZN

Sermaye harcamaları 150000

01 Esas harcamalar 100000

02 Materyaller 30000

03 İş ve hizmetler 20000

8.5 Yerli Ve DıĢarıdan GetirilmiĢ Türlerden OluĢan Meyve Fidanlarının

YetiĢtirilerek Guba-Haçmaz Bölgesinde YaygınlaĢtırılması.

8.5.1 Projenin Kısa Ġçeriği:

Projede genetik bakımdan temiz, farklı yetişme müddetlerine sahip, daha çok

meyve veren, kaliteli ve dış görüntüsü ile bakımlı meyve veren yerli veya dışarıdan

getirilmiş fidanların yetiştirilmesi, ilgililere tanıtılması ve yaygınlaştırılması

düşünülmüştür. Proje çerçevesinde kuzey bölgesinde fidan yetiştiren devlet ve özel

müesseseler, farklı kişiler arasında ilişkilerin kurulması, meyve fidanlarının

yetiştirilmesindeki problemler ve onların bilimsel esaslarla halledilmesi, halkın bu alanda

eğitimlendirilmesi, fidan üretiminin ve satışının organize edilmesi, eski bağların yeni ve

daha verimlileri ile değiştirilmesi, seyrekliğin uygun bir biçimde kurulması ve ekonomik

bakımdan verimli mahsul üretmekle gelirlerin artırılması gibi konular aksettirilmiştir.

8.5.2 Projenin Esasları:

Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair devlet

programında (2004-2008 yılları) yalnız Guba ilinde meyve bağlarının toplam alanının

15 bin hektara ulaştırılması belirtilmiştir. Bu ise 5 milyondan fazla meyve fidanlarının

üretimini gerektirmektedir.

98

Bundan dolayı projenin gerçekleştirilmesi belirtilen problemin halledilmesinde

olumlu etken olacaktır.

Proje için düşünülmüş mali destek hesabına bölgede genetik yönden saf, farklı

yetişme müddetlerine sahip, korumaya dayanıklı, daha çok meyve veren, kaliteli ve dış

görünüşü ile bakımlı meyve veren yerli ve dışarıdan getirilmiş fidanların yetiştirilmesi

için 10 hektar alanda fidanlık kurulacaktır. Aynı zamanda gelecekte virüssüz ekin

maddesi elde etmek için 5 hektar elma klon anaçlığı, 10 hektar ana bağ ekilecektir.

Bütün bunlar sonuç olarak meyve fidanlarının yetiştirilmesi ve yayılması

alanında bölgede bilimsel başarıların ve modern teknolojilerin kullanım alanını

genişletecek ve üreticilerin gittikçe çoğalmakta olan uzman yardımına ihtiyaçlarının daha

da derinleştirilmesinde önem arz etmekle, sadece bölge çiftçilerinin değil aynı zamanda

diğer bölgelerin de gelirlerinin artırılmasına olanak sağlayacaktır.

8.5.3 Projenin Görevleri:

- Çiftçilerin ve satış pazarlarının farklı meyve fidanlarına olan taleplerinin belirlenmesi.

- Virüssüz aşı maddesi elde etmekle anaçlıkların dikilmesi, hastalıklara, zararlılara ve

gelişimi kısıtlayan diğer unsurlara karşı dayanıklı, verimli yerli ve dışarıdan getirilmiş

türlerden istifade etmekle ana bağların dikilmesi.

- Fidancılıkta verimli teknolojiler uygulamakla farklı meyve fidanlarının sergisi

yapılacak, fidancılıkla meşgul olan çiftçilerin eğitilmesi gerçekleştirilecektir.

- Elde edilmiş sonuçların diğer bölgelerde yaygınlaştırılması için bilgilendirici broşürler

hazırlanacaktır.

8.5.4 Projeden Beklenen Sonuçlar:

- Çiftçiler farklı yetişme süreçlerine sahip, korunmaya dayanıklı, daha çok meyve

veren, kaliteli ve alıcılık bakımından iyi olan yerli ve dışarıdan getirilme meyve

fidanlarının yetiştirilmesi, sergilenmesi ve yaygınlaştırılması tecrübesini öğrenmekle,

yukarıda belirtilen özellik ve niteliklere sahip fidanlar elde edecekler.

- Çiftçiler yeni bağların dikilmesi ile beraber aynı bağlara bakım alanında yeni

teknolojileri benimseyecek ve bilgilendirilmiş olacaklar.

8.5.5 Projede GerçekleĢtirilen ÇalıĢmalar:

1. Çiftçilerin ve satış pazarlarının farklı meyve bitkilerinin fidanlarına olan

taleplerinin belirlenmesi.

2.

3. Virüssüz aşı maddesi elde etmekle 5 hektar klon anaçlığın dikilmesi:

Bunun için:

99

a) 1 hek. 25 bin adet olmakla 125 bin adet M-9, M-4, M-7, MM-106, M-11 anaç

materyali elde etmek.

b) 5 hek. Toprak alanını ekin için hazırlamak.

4. Hastalıklara, zararlılara ve gelişimi sınırlayan diğer unsurlara karşı dayanıklı,

verimli yerli ve dışarıdan getirilme türlerden istifade etmekle 10 hek. Ana bağlar

dikmek: Bu amaçla,

a) Ekin şeması 5x4 sistemli olmakla beraber ana bağ için 5000 adet meyve fidanı

yetiştirmek.

b) Bağın dikilmesi için toprağın agro teknik kurallar esasında hazırlanması.

5. Nöbetli ekin devriyesini uygulamak 10 hektar alanda fidan yetiştirmek.

6. Fidan üretiminin aşağıdaki seviyeye ulaşımını temin etmek.

2007 yılı 40000 adet

2008 yılı 60000 adet

2009 yılı 80000 adet

2010 yılı 100000 adet

Yerli ve getirilme türlerden oluşumlu fidanların yetiştirilerek yayılması projesinin

8.5.6 Genel Bütçe

Sıra

No

Harcama m a d d e l e r i Proje

bazında

harcamalar

Yeni AZN

I Sermaye harcamaları 85000

1 Esas harçlar 20000

2 Materyaller 35000

3 İş ve hizmetler 25000

2. Cari harcamalar 55000

1. Aylık maaşlar 25000

2. Görevlendirmeler 10000

3. Düşünülmemiş harcamalar 20000

Toplam: harcamalar 140000

100

8.6 Guba Ġli Çiftçileri Tarafından Üretilen Meyve Ürünlerinin Muhafaza

Müddetlerini Artırmak Ġçin Soğutma Sistemlerinin Kurulması.

8.6.1 Projenin Kısa Ġçeriği:

Toprak reformunun gerçekleştirilmesi meyvecilik alanının gelişmesine yol

açmıştır. Guba-Haçmaz bölgesinde meyveciliğin yüksek verimlilik seviyesi

işletmecilerin dikkatini çekmiş, son 6 yıl süresinde mevcut bağlarda seyrekliğin

kaldırılması ile beraber 6 bin hektardan fazla alanda modern tipli bağlar dikilmiştir. Bu

ise yakın 3-4 yıl zaman zarfında meyve üretiminin 450-500 bin tona ulaşacağı demektir.

Ülke içi, ve aynı zamanda dış pazarları yıl boyunca meyve ürünleri ile temin

etmek için soğutma kameralarının inşaatı zaruret kazanmıştır.

Projede ekonomisinin esas kısmının meyvecilik oluşturan birkaç yerel yerleşim

birimlerinde soğutma sistemlerinin kurulması planlanmıştır.

8.6.2 Projenin Esasları:

Geçen asrın 90`lı yıllarına kadar Guba ilinde toplam tutumu 3350 ton olan 3

meyve soğutma sistemi mevcuttu. Bundan başka her birisinin tutumu 1000 ton olan 5

yeni soğutma kamerasının inşaatı başlatılmıştı. Lakin malum olaylar sonucunda inşaat

yarıda kalmış, mevcut soğutma sistemleri ise kullanılmadığından yararsız duruma

düşmüşler. Meyve yığımı döneminde satış fiyatları ile 4-5 ay sonraki fiyatlar arasında 2

defadan fazla farkın oluştuğu dikkate alınırsa , yeni soğutma kameralarının inşaatı

meyve üreticisi olan çiftçilerin ve diğer işletmecilerin gelirlerinin artmasında itici güç

olarak önem arz etmektedir.

8.6.3 Projeden Beklenilen Sonuçlar:

1. İlin meyve üretim merkezleri Timiryazev, Zerdabi, Vladimirovka,

Hacıhüseyinli, Vel-vele, 1. Nügedi, 2. Nügedi, Talıbkışlak köylerinde yeni

soğutucuların kurulması

a) Soğutma sistemlerinin kurulması köylerin arazisinde oturan ve faaliyet

gösteren işletmeciler için ek satış pazarı oluşturacaktır.

b) Aynı işletmeciler ek gelir elde etmiş olacaklar.

v) Yerli halk işle temin edilecektir.

q) Ülke pazarları yıl boyunca meyve ürünleri ile temin edilecektir.

2. Yeni çeşitleme hatlarının kurulması ve paketleme-kaplama atölyelerinin

inşaatı da birçok iş yerinin oluşmasına ve halkın ek gelir elde etmesine olanak

sağlayacaktır.

101

8.6.4 Projede Görevler:

- İlin 6 köyünde yeni meyve soğutma sistemlerinin inşaatının gerçekleştirilmesi

- yeni kaplama-paketleme atölyelerinin kullanıma hazır verilmesi.

- Çeşitleme hatlarının kurulması

Guba ili işletmecileri tarafından üretilen meyve ürünlerinin koruma müddetlerini artırmak

için soğutma sistemlerinin kurulması projesinin

8.6.5 Genel Bütçe

Sıra

No

Soğutma sistemlerinin

inşaat

Y e r l e r i

Soğutma sistemleri Paketleme

atölyesi sayısı değeri yeni

AZN

01 Timiryazev kasabası 1 250000

02 Zerdabi kasabası 1 250000

03 Vladimirovka köyü 1 220000

04 Hacı Hüseynli köyü 1 200000

05 Vel-vele köyü 1 150000

06 1. Nügedi köyü 1 150000

07 2. Nügedi köyü 1 220000

08 Talabıkışlak köyü 1 150000

Toplam 8 1590000

DOKUZUNCU BÖLÜM

9. MüĢterek GeliĢim Tavsiyeleri

Üretilen tarımsal ürünlerin verimliliğini, aynı zamanda rekabet gücünü artırmak

için özel (bakliyat-hububat, sebze) tohumculuk müesseselerinin, aynı zamanda

meyve fidanlığı müesseselerinin kurulması ve faaliyete başlatılması uygun

olacaktır.

Üretilen meyve ve sebzenin, aynı zamanda havansal ürünlerin zarara uğramamsı

için bu ürünlerin optimal üretim hacminin belirlenmesi (yeterli kadar üretim)

gerekiyor.

Tarım alanında yetişmiş kadroya olan ihtiyacın karşılanması için Guba ili

arazisinde orta seviyeli (on lisans, kolejler), ve aynı zamanda aşağı seviyeli

(meslek okulu) eğitim veren tarımsal eğitim müesseselerinin faaliyetinin

aktifleştirilmesi ve kadro hazırlanması uygun olacaktır.

102

Büyükbaş hayvanların ırk farklılığı ve cins terkibi ilin ova, dağ eteği ve dağlık

arazilerine uygun seviyede yürütülmesi gerekmektedir. Bu amaçla suni

tohumlama çalışmalarının yaygınlaştırılması uygun olacaktır.

Bu amaçla İFAD-ın “Dağ ve yüksek dağlık arazilerin kalkınma programı”

çerçevesinde hazırlanmış ve faaliyete başlamış (Gam-Gam ve Digah köylerinde)

suni tohumlama teknisyenlerinin birikiminden istifade edilebilir. Bununla beraber

özel baytarlık hizmetinin geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır.

Yerel üreticilere kredi hizmeti sunan bankaların yerel şebekeleri genişletilmelidir.

Aynı zamanda kredinin faizi ve müddeti üretim karakterine uygun olarak

belirlenmeli ve depozit alanında daha ılımlı şartlar getirilmelidir. (Köylerdeki

gayrimenkulün kefil olarak kabul edilmesi gibi)

Guba ilinde doğal iklim şartları ve tarımsal potansiyel imkanları burada ekolojik

bakımdan temiz tarımsal ürünlerin üretimini ve ihracını genişletmeğe ortam

sağlamaktadır. Bu alanda ülkenin batı bölgesinde faaliyete başlamış ve belli

tecrübe kazanmış GABA `Gence tarımsal ticaret birlikleri` ile işbirliği yapılabilir

Köylerde gelir getirici alanların geliştirilmesi: keçecilik, hurcun, eldiven, çorap

dokuma, at eğeri hazırlama, demircilik, çömlekçilik alanlarının desteklenmesi

kırsal alanların kalkınmasında önem arz etmektedir.

Guba ilinde tarımsal ürünlerin üretimi, korunması ve satışı ile ilgili bilgilerin

toplanması, tahlili ve tavsiyelerin verilmesi Guba-Haçmaz bölgesine ait diğer

illerin pazarlama ilişkileri kontekstinde bakmak ve bu alandaki mevcut

problemlerin halledilmesine yerel, bölgesel ve ulusal seviyede yaklaşım

gerekiyor.

Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin (özellikle elmanın) Rusya

pazarlarına ihraç potansiyelini korumak, aynı zamanda Avrupa pazarlarına çıkışı

temin etmek amacıyla Guba ili için geleneksel elma türlerinin rekabet gücünü

yükseltmekle beraber, daha verimli türlerin yetiştirilmesine önem verilmesi

uygun olacaktır.

Ülkenin elverişli coğrafi durumu, deniz, kara ve hava yollarından istifade etmekle

yalnız Rusya pazarlarına değil, aynı zamanda İran, Türkiye ve diğer yakın doğu

ülkelerine tarımsal ürünlerin ihracı genişletilebilir. Bundan dolayı ürünlerin

rekabet gücünün artırılması ile beraber, çeşitlenmesi, paketlenmesi,

sertifikalaştırılması ve reklamla ilgili meselelerin halledilmesi gerekmektedir.

Tarım alanında gerçekleştirilen danışmanlık hizmetinin kalitesi yükseltilmeli:

Üretim, imal, ürünlerin korunması, taşınması, ambalajlanması, Pazar fiyatları ve

genel olarak pazarlamanın teşkili zamanı “Pazar zinciri ve onun halkaları”, ve

103

nihayet “Üretici pazarlama grupları”-nın oluşturulmasının zaruriliği ve sürekli

faaliyeti konusunda bilgi ve malumatlar mütemadi olarak yerli halka

ulaştırılmalıdır.

Guba ili arazisinde faaliyet gösteren çiftçi birliklerinin, aile çiftliklerinin, farklı

işletmecilerin üretmiş oldukları ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi ile

ilgili problemlerin halledilmesinde katılımcılık prensiplerinin (sivil toplum

örgütleri, belediyeler ve yerel valilik kurumlarının katılımı) uygulanması uygun

olacaktır.

Tarımsal ürünlerin pazarlamasını yaygınlaştırmak amacıyla zaman-zaman

mevcut üretime yeni alıcıların sevk edilmeleri uygun olacaktır. Bundan dolayı

üreticilerin yerel ve ülke seviyeli basım ve yayın teşkilatlarının, TV ve radyo

kanallarının hizmetlerinden, aynı zamanda internet sayfalarından faydalanmaları

için imkanların genişletilmesi gerekmektedir.

Gerçekleştirilmiş pazarlama ilişkilerini daha da iyileştirmek ve profesyonel

seviyeni artırmak için, satıştan önce müşterilerle diyalogların kurulması ve

müşterilerin bilgilendirilmesi önem arz etmektedir. (fiyat, fiyatların değişme

durumu, ödenişin nakit veya banka yolu ile yürütülmesi, mümkün olan indirimler

vb. konuda)

Rekabet gücü iyi olan tarımsal ürün üretiminin genişletilmesi amacıyla sulama

sistemlerinin daha da iyileştirilmesi (Suyun kullanılması birlikleri çeklinde) ve

çevrenin korunmasına dikkat edilmelidir. Kısmen çalışan yeraltı sulama

şebekesinin tamir edilerek faaliyete başlatılması gerekiyor.

Bölgede üretilmiş tarımsal ürünlerin pazarlaması planlanırken, bu meseleye

tarım, sanayi ve hizmet sektörünün paralel gelişimi ve uyuşumu yönünden

yaklaşmak uygun olacaktır.

Tarımsal üretimin artırılması ile yerli tarım sanayi komplekslerinin modern

teknoloji esasında yeniden kurulması ve tarım dışı alanlarında istihdam

seviyesinin kaldırılması mümkündür.

Orman ve çimenliklerde yetişen şifalı ilaç bitkilerinin toplanması ve onun

ticaretinin organizesi için bu yönde pazarlama ilişkilerinin güçlendirilmesi uygun

olacaktır.

Tarımsal ürünlerin pazarlamasını hızlandırabilecek dolayı tesir vasıtalarının

geliştirilmesinin (kredi imkanları, sigorta sisteminin iyileştirilmesi)

desteklenmesi gerekiyor.

104

Meyvelerin korunma müddetinin uzatılması modern teknoloji esasında kurulmuş,

soğutma sistemlerine sahip depoların kullanılması vasıtasıyla mümkün olacaktır.

Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin ülke arazisinde ve ülke dışında

pazarlamasını daha da genişletmek amacıyla “pazarlama grupları”nın

oluşturulması uygun olacaktır.

Bölgede turizm işletmeleri arasında irtibatın sağlanması ve turizm bilgi iletişim

merkezinin kurulması bu yönde pazarlama ilişkilerini genişlendirmiş olurdu. İl

arazisindeki turizm kuruluşlarının, (özellikle tarımsal turizm) faaliyetlerinin yeni

oluşturulmuş “Turizm enstitüsü” ile işbirliği ilişkilerinin kurulması uygun

olacaktır.

Üreticiler için daha uygun şartlarla kredi alma imkanlarının sağlanması, kefil

şartlarının yumuşatılması, kredi müddetinin üretimin karakterine uygun olarak

belirlenmesi gibi faaliyetlerin desteklenmesi uygun olacaktır.