arkeoastronomİ ve Örnek olay...

ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ

Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016

ULUSAL ASTRONOMİ KONGRESİ 2016ERZURUM

AYŞE IRAZ ALPAYEYLÜL 2016



İÇERİK

I. Arkeoastronomi

II. Örnek olay - Kerkenes

III. Tartışma

IV. Sonuç


I. Arkeoastronomi

Tanım: Göksel olaylar ile ilişkilendirilmiş inanç ve gözlemleri inceleyen bilim dalı.

Disiplinler arası bir bilim dalı olan arkeoastronomi arkeoloji, antropoloji, etnografya, mitoloji ve astronomi gibi bir çok farklı bilim dalını içermektedir.

Araştırmaların genel amacı eski uygarlıkların gökyüzünü nasıl algıladıklarını, nasıl gözlem yaptıklarını, gözlemler ile elde ettikleri bilgiyi günlük yaşamlarına nasıl yansıttıklarını ve kültürlerini nasıl etkilediğine dair soruların yanıtlarını aramaktır.

‘Brown Archaeoastronomy’ – Kuzey Amerika ve Kolomb öncesi Mesoamerika‘Green Archaeoastronomy’ – Britanya’da ortaya çıkmıştır



I. Arkeoastronomi

Gök olaylarına duyulan ilgi insanoğlunun doğaya olan bağımlılığından kaynaklanmaktadır.

Tarih öncesi toplulukların gökyüzünü nasıl algıladıkları ve nasıl kavramsallaştırdıkları

kültürleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle, belirli bir kültür içinde ortaya çıkmış ve gelişmiş

eski çağ astronomi bilgisi kültürel bir olgu olarak ele alınmaktadır.

Sembolik işaretler

Mitoloji

Sanat

Sosyal düzenlemeler

Mimari

Yerleşim düzeni



I. Arkeoastronomi

Genel buluntu türleri: yapı yönelimi, ışık-gölge etkileşimi, sembolik tasvir, gök olayları ile ilişkilendirilmiş buluntular ve rasathaneler ile yazılı ve sözel kaynaklar

Arazi çalışması Arkeoastronomik bir çalışmada arkeolojik kalıntıların mümkün ise yerinde incelenmesi veri kaybının önüne geçilmesini sağladığı gibi buluntuların işleyişinin daha iyi anlaşılabilmesini de sağlamaktadır.

Yönelim Analizi (Güneş, Ay, yıldızlar ve gezegenler)Işık-Gölge Etkileşimi Analizi Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi



I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi

Hayden, B., & Villeneuve, S. (2011). Astronomy in the UpperPalaeolithic?. Cambridge Archaeological Journal, 21(03), 331-355

Tarih öncesi çağlara ait kaya sanatı bilişsel buluntu olarak ele alınmaktadır.

Fransa Lascaux MağrasıGünümüzden 15.000 yıl öncesine tarihlendirlen boğa tasviri Taurus takım yıldızı - Pleiadesİlk planataryum



I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu AnaliziFransa Abri Blanchard MağarasıBlanchard kemik plak (Üst Paleolithik, M.Ö. 32.000)

Hayden, B., & Villeneuve, S. (2011). Astronomy in the UpperPalaeolithic?. Cambridge Archaeological Journal, 21(03), 331-355.

Babil Astronomi Günlükleri Enuma-Anu-enilM.Ö. 747-734 MUL-Apin

http://www.nytimes.com/2016/01/29/science/babylonians-clay-tablets-geometry-astronomy-jupiter.html?_r=1



I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi

http://www.tertullian.org/rpearse/mithras/images/cimrm31_lion-nemrud-dagh.jpghttp://www.holylandphotos.files.wordpress.com/2011/03/tcscep02.jpg

M.Ö. 13yy.’ın 2.yarısına tarihlendirilen Hitit anıtı Eflatun Pınar (Beyşehir’in 22km kuzeyi) boğa kafalı cinlerin gökyüzünü taşıdıkları tanrı figürleri

Nemrut DağıLeo takımyıldızını temsil eden aslan figürü ve yıldız simgesiyle temsil edilen Mars, Merkür ve Venüs gezegenleri M.Ö. 62, 6/7 Temmuz Antiochos I



I. Arkeoastronomi - Işık-Gölge Etkileşimi Analizi

http://chestofbooks.com/architecture/Cyclopedia-Carpentry-Building-7-10/images/Fig-74-Restoration-of-Tower-of-the-Winds-Athens.jpg

http://media-2.web.britannica.com/eb-media/77/118577-004-6D015341.jpg

Kanatlar Kulesi, AtinaM.Ö. 2.yy ortası Helenistik Dönem



I. Arkeoastronomi - Işık-Gölge Etkileşimi Analizi

McCluskey, S. C. (2015). Analyzing Light-and-Shadow Interactions. Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, 435

Newgrange Neolithik mezar Boyne Vadisi, İrlandaM.Ö. 3200

Kış gündönümünde doğan Güneş’in ışıkları odanın sonunu aydınlatmakta



I. Arkeoastronomi - Yönelim Analizi

http://www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_Sirius.htmGöbekli Tepe M.Ö. 9500 - 9000 Şanlıurfa

http://arkeolojihaber.net/wp-content/gobekli-tepede-koruma-catisinin-alt-yapi-calismalari-tamamlandi.jpg


http://www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_Sirius.htm



Sarissa, Kuşaklı SivasM.Ö. 16.yy Eski Hitit Dönemi

Şehir planı Güneşin gün dönümlerindeki doğma ve batma noktaları göz önüne alınarak yapılmış. Şehrin Kuzey-Doğu ve Kuzey-Batı sur kapıları güneşim yaz gündönümünde doğma ve batma noktası doğrultusunda konumlandırılmış.

Müller-Karpe, A. Planning a Sacred Landscape. Examples from Sarissa andHattusha. In Sacred Landscapes of Hittites and Luwians: Proceedings of theInternational Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi Florence, February6th-8th 2014 (p. 83). Firenze University Press.




Karahan Tepe, Şanlıurfa M.Ö. 8500

Karahan Tepe’ye 1.6km mesafedeki Keçili Kuzey Tepe’nin Deneb yıldızını gözlemlemede kullanılan işaretleyici olarak kullanıldığı düşünülmektedir.

http://www.andrewcollins.com/page/articles/Karahan.htm



II. Kerkenes

Kerkenes Dağı Şahmuratlı ve İdrisli köyleri, Sorgun(39°45′00″N 35°03′56″E, 1,500m. yükseklikte)Yerleşim alanı yaklaşık 2.5 km2 bir alanı kaplamaktadır. 7km uzunluğunda savunma duvarı ile çevrili şehrin 7 giriş kapısı bulunmaktadır.

Karadeniz ile Akdenizi, Ege ile Pers topraklarını birleştiren kesişim noktasında bulunan yerleşim yerinin konumu jeopolitik bir öneme sahiptir.

M.Ö. 750 inşa edilmeye başlanan şehir henüz inşaatı tamamlanamadan M.Ö. 540’larda tamamen terk edilmiştir.

Kültürel olarak Frig izlerini taşıyor.



II. Kerkenes

A YapısıAshlar BinasıKabul SalonuAnıtsal GirişIdoller

Saray Yapı KompleksiŞehir Haritası

7 Şehir Kapısı



II. Kerkenes


http://www.kerkenes.metu.edu.tr/kerk1/16imfiles/photos/2010/10dpkc1715.html

http://www.kerkenes.metu.edu.tr/kerk1/16imfiles/photos/2010/10dpnd0304.html


II. Kerkenes

Veri analiz akışı

Yapıların jeolojik koordinatlarının ve yüksekliklerinin belirlenmesi

Yapının ana ekseninin belirlenmesi

Azimut değerinin ölçülmesi

Ufuk profilinin oluşturulması

Gözlem yapılabilecek minimum yükseklik değerinin belirlenmesi

M.Ö. 580 için gökyüzü görüntüsünün oluşturulması

Yapının azimut değeri göz önünde bulundurularak olası gök cisminin

doğma/batma noktasının belirlenmesi ve ilgili azimut yönündeki yüksekliğinin

tespiti



II. Kerkenes


Kabul Salonu


Tablo her bir yapının azimut ve minimum yükseklik değerleri ile olası gök cisimlerinin azimut ve yükseklik değerlerini göstermektedir.

East-North-East Gate

Az / Alt: +97° / -0° 1' 48"

Monumental Entrance

Az / Alt: +96 / -0° 3' 0"

Altair (α Aql)

Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)

RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''

Az / Alt: +97° / +17° 17' 27'' (apparent)

Altair (α Aql)


RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''

Az / Alt: +96° / + 16° 08' 55'' (apparent)

Jupiter

Magnitude: -2.06

RA / DE (of date): 12h32m10s / -2° 03' 43''

Az / Alt: +97° / + 5° 26' 51'' (apparent)

Jupiter

Magnitude: -2.06

RA / DE (of date): 12h32m10s / -2° 03' 43''

Az / Alt: +96° / + 4° 09' 13'' (apparent)

Saturn

Magnitude: 1.17

RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''

Az / Alt: +97° / +14° 36' 11'' (apparent)

Saturn

Magnitude: 1.17

RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''

Az / Alt: +96° / + 13° 04' 30'' (apparent)

Audience Hall

Az /Alt: +85° / -0° 18' 36"

Ashlar Building

Az /Alt: +84° / - 0° 20' 24"

Altair (α Aql)


RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''

Az / Alt: +85° / +3° 11' 47'' (apparent)

Altair (α Aql)


RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''

Az / Alt: +84° / + 2° 03' 40'' (apparent)

Saturn

Magnitude: 1.17

RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''

Az / Alt: +85° / +0° 24' 22'' (apparent)

Saturn

Magnitude: 1.17

RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''

Az / Alt: +84° / - 0° 35' 48'' (apparent)

Karabaş (North) Gate

Az / Alt: +49° / + 1° 51' 36"

North-East Gate

Az / Alt: +57° / +0° 6' 0"

Arcturus (α Boo)


RA / DE (of date): 12h15m32s / +34° 07' 40''

Az / Alt: +49° / + 5° 25' 54'' (apparent)

Arcturus (α Boo)


RA / DE (of date): 12h15m32s / +34° 07' 40''

Az / Alt: +57° / + 14° 04' 08'' (apparent)

Vega (α Lyr)


RA / DE (of date): 17h09m22s / +38° 58' 28''

Az / Alt: +49° / + 12° 22' 03'' (apparent)

Vega (α Lyr)


RA / DE (of date): 17h09m22s / +38° 58' 28''

Az / Alt: +57° / + 22° 11' 36'' (apparent)

Structure A

Az / Alt: +176° / + 1° 21' 3.99

Audience Hall

Az /Alt: +81° / -0° 18' 36"

Hadar (β Cen)

Magnitude: 0.55 (B-V: -0.03)

RA / DE (of date): 11h34m46s / -46° 34' 7''

Az / Alt: +176° / + 3° 44' 11'' (apparent)

Altair (α Aql)


RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''

Az / Alt: +81° / - 1° 04' 35'' (apparent)

West Gate

Az / Alt: +273° / + 3° 17' 60"

Aldebaran (α Tau)


RA / DE (of date): 2h13m17s / +7° 45' 12''

Az / Alt: +273° / + 8° 39' 21'' (apparent)

Procyon (α CMi)


RA / DE (of date): 5h21m39s / +7° 55' 04''

Az / Alt: +273° / + 8° 54' 45'' (apparent)


II. Kerkenes

Yükseklik için eşik değeri < 2.5°.

A Yapısı :Az / Alt: +176° / + 1° 21' 3.99Hadar (β Cen) :Az / Alt: +176° / + 3° 44' 11'' (belirgin)

Ashlar Binası :Az / Alt: +84° / - 0° 20' 24"Altair (α Aql) :Az / Alt: +84° / + 2° 03' 40'' (belirgin)

Kabul Salonu :Az / Alt: +81° / - 0° 18' 36" Altair (α Aql) :Az / Alt: +81° / - 1° 04' 35'' (belirgin)



II. Kerkenes

Monuments Azimuth Altitude Mar 27 June 29 Sept 29 Dec 27

Structure A 176 1,350 - - - -

Monumental Entrance 96 -0,050 7,332222 - 7,333056 -

Ashlar Building 84 -0,410 -7,148333 - -7,083611 -

Audience Hall 81 -0,310 - - - -

Audience Hall 85 -0,310 -5,964444 - -5,905 -

Cappadocia Gate 143 -0,040 - - - -

Göz Baba Gate 224 2,860 - - - 12,52306

West Gate 273 3,300 -2,838333 - -3,608889 -

Karabaş/North Gate 49 1,860 - -8,66444 - -

North-East Gate 57 0,100 - -0,7563889 - -

East-North-East (Sinop Gate) 97 -0,030 8,490278 - 8,486389 -

East Gate 75 -0,260 - - - -

Gün dönümleri ve ekinoks dönemleri de incelenmiştir. M.Ö. 580 tarihi için tarihler 27 Mart, 29 Haziran, 29 Eylül ve 27 Aralık olarak tespit edilmiştir

Tablo her bir yapının azimut ve minimum yükseklik değerleri ile Güneşin belirlenen tarihlerdeki ilgili yapının azimut değerindeki yükseklik değerlerini göstermektedir.



III. Tartışma

Altair (Aquila – Kartal Takımyıldızı)

Bilinen en eski gözlemler Sümer ve Babillere dayanmaktadır. Babil astronomi metinlerinde adı geçen yıldıza Akkad metinlerinde de rastlanmaktadır. Ancak Akkadlar’ın Babbiler’denmi etkilendikleri yoksa Babillerin sistematiğinden esinlenerek kendi gözlemlerini mi kaydettikleri tartışma konusudur. Altair gözlemlerine Antik Yunan ve Roma dönemlerinde de devam edilmiştir.

Babil – Hitit ilişkiHitit – Frig ilişkisiAntik Yunan ve Roma – Mezopotamya ve Frig ilişkisi

Friglerin Altair yıldızını gözlemlediklerini destekleyen kültürel bir kanıt henüz bulunmamıştır.



III. Tartışma

Hadar - β Centauri (Centaurus - Erboğa Takımyıdızı)

α Centauri yıldızı ile birlikte Güney İşaretleyicileri olarak da adlandırılırlar ve Güney Haçı’nıbulmak için kullanılırlar.

Hadar Antik Trakyalılar tarafından gözlenmiş, M.Ö. 1000 yılında inşa edilen gömü yapılarının yönelimlerinin Güney Haçı ve Güney İşaretleyicileri doğrultusunda olduğu tespit edilmiştir.

Antik Trakya – Frig ilişkisi

A Yapısı’ın yöneliminin Hadar yıldızının ufuk düzlemindeki batma noktası doğrultusuna yönlendirilmiş olabileceği düşülmekte ve bu yönelim tercihinin Antik Trakya kültürünün Frigler üzerindeki etkisinin bir yansıması olarak yorumlanmaktadır.



III. Tartışma

Yaz Gündönümü

Gündönümleri Güneş’in yılık hareketi içinde en dikkat çekici olanıdır. Güneş bu dönemlerde ufuk çizgisi üzerinde aynı noktada birkaç gün gözlenmekte bu nedenle de mevsimlerin takibinde en sık gözlemlenen doğrultu noktalarıdır

Hitit, Antik Trakya ve Frigler’in yaz gündönümü doğrultusunda yönlendirilmiş yapı ve gömü örnekleri bulunmaktadır.

Ancak Kuzey-Doğu Kapısı’nın oldukça yalın yapı kalıntısı ve bulguyu desteleyecek kültürel bir kanıtın henüz bulunmamış olması nedeniyle yapı yöneliminin yaz gündönümü doğrultusunu amaçlayarak yönlendirildiğini iddia etmek oldukça zordur.



IV. Sonuç

Gerek çalışma alanının oldukça sınırlı bir alanı kapsıyor olması gerekse tarih öncesi Anadolu uygarlıklarına ait arkeoastronomik çalışmaların henüz çok yeni ve bu nedenle de yeterli veri sağlayamaması nedeniyle

yapılan arkeoastronomik analizin anlamlı bulunan sonuçlarına dayanarak

Kerkenes Dağı üzerine inşa edilen şehrin yapımı sırasında göz önünde bulundurdukları ideal kent kavramının göksel olaylar ile ilişkilendirildiğini iddia etmek oldukça güç.

Sonuçlar her ne kadar iddiayı ispatlar nitelikte olmasa da konu ile ilgili yeni çalışmaların gerekliliğini vurgulamaktadır.

Teşekkür Ederim…


arkeoastronomİ ve Örnek olay...

Documents