1. ARISTTELES (384-322)

2. ARISTTELES (384-322) 0.Introduccin 1.Contexto histrico 2.Biografa 3.Obra 4.Influencias: semellanzas ediferencias con Platn 5. Pensamento 6. Textos 7. Glosario 8. Bibliografa 9. Pxinas web recomendadas 10. Exames de selectividade 11. Recursos audiovisuais 3. ARISTTELES (384-322)0. Introduccin 4. 0.Introduccin Aristteles(384-322a.C.) ofrcenos un dos sistemas filosficos mis completos e profundos do pensamiento antigo. A sa reflexin ocupouse de tdalas reas principais da filosofa (metafsica, filosofa da natureza, teora do coecemento, lxica, antropoloxa,tica, poltica, esttica...) e en tdolos eidos, anque influido polo seu mestre Platn, fixo aportacins orixinais. 5. 0. Introduccin A filosofa de Aristteles (e a sa expresin cristin na filosofa de Tom de Aquino) dominar o pensamento occidental, tanto filosfico como cientfico, ata a aparicin dos novos sistemas no Renacemento (Galileo) e a Idade Moderna (racionalismo, empirismo, Kant), sen que estas novas filosofas, sen embargo supoan a desaparicin completa da idea do mundo e dos conceptos bsicos propostos 2.000 anos antes por Platn e Aristteles Aristteles. segundo Rafael 6. ARISTTELES (384-322)1. Contexto histrico 7. 1. Contexto histrico Aristteles vive no mesmo marco histrico que o seu mestre Platn, pois 43 anos os separan. Aristtelesvivea poca de esplendor e decadencia da plisO Partenn, smbolo ateniense. do esplendor da plis ateniense 8. 1. Contexto histrico Mais Atenas caer dentro do dominio da plis macednica de Alexandre Magno, ao igual que o resto das plis que compoan a Hlade. Aristteles fora mestre de Alexandre. A morte do rei macednico marca o trnsito entre a poca clsica pocaAlexandre Magno helenstica, onde aparecen (353-323) outros valores polticos, sociais e culturais. 9. ARISTTELES (384-322)2. Biografa 10. ARISTTELES (384-322) 11. ARISTTELES (384-322) 384. Nace en Estaxira,fillo de Nicmaco.O seu pai era omdico oficial dacorte macedoniaen Pela. 12. ARISTTELES (384-322) 367. Viaxa a Atenas eingresa naAcademiaplatnica,ondepermanecer vinteanos. A Academia de Platn 13. ARISTTELES (384-322)347. Morre Platn. Marchade Atenas para Asos efunda al unha escolacoa axuda do tiranoHermias. Logo vai aMitilene, na illa deLesbos, onde realizaestudios sobre anatureza conTeofrasto. Teofrasto, sucesorde Aristteles na escola peripattica 14. ARISTTELES (384-322) 343. Reclamado poloreimacedonioFilipo II para serpreceptor do seufilloAlexandre,futuroAlexandreMagno. Alexandre Magno 15. ARISTTELES (384-322)335. Volta a Atenas e funda o Liceo, escola que se convertir na grande rival da Academia platnica. A costume de impartir as clases dando un paseo polo redor dos xardns far que os seus membros sexan coecidos como peripatticos (de paseo). 16. ARISTTELES (384-322) 323. Trala morte deAlexandre Magno,prodceseunharevoltaantimacednica enAtenas. Aristteles acusadodeAristteles dando clase aimpiedade.Alexandre. Os seus contacto coa corte de Macedoniafoi vital na sa acusacin 17. ARISTTELES (384-322) 322. Morre en Calcis, aonde marchara desdeAtenas. A direccin doLiceorecaeu enTeofrasto.Teofrasto 18. ARISTTELES (384-322)3. Obra 19. OBRA ARISTOTLICA Os seus escritos divdense en dous grandes grupos:1. ESCRITOS EXOTRICOS.2. ESCRITOS ESOTRICOS. 20. OBRA ARISTOTLICA 1. ESCRITOS EXOTRICOS. Escritas durante os 20 anos que pasou na Academia platnica, presentan unha enorme dbeda co seu mestre tanto na forma coma no contido. Na forma: trtase de DILOGOS. No contido: defenden a teora eidtica do mestre en maior ou menor medida, as como a sa concepcin do saber. 21. OBRA ARISTOTLICA 1. ESCRITOS EXOTRICOS. NON OS CONSERVAMOS (apenas fragmentos e ttulos das obras) e estaban destiados ao gran PBLICO. Son: Grillo ou da retrica, Eudemo ou da alma, Protptico e da filosofa, Verbo das Ideas, Verbo da Filosofa. 22. OBRA ARISTOTLICA 2. ESCRITOS ESOTRICOS. SON OS QUE CONSERVAMOS; constiten a base da actividade didctica de Aristteles, e polo tanto estaban destiados a so interno da escola. Chegaron ata ns a maior parte das obras da escola que versan sobre toda a problemtica filosfica e sobre algunhas pnlas das ciencias. 23. OBRA ARISTOTLICA 2. ESCRITOS ESOTRICOS. A clasificacin destas obras debmola a Andrnico de Rodas, daquela o director do Liceo (s. I a. C.), que as englobou por temas e os publicou. 24. OBRA ARISTOTLICA 2. ESCRITOS ESOTRICOS. As, temos: 1.Uns tratados sobre lxica, o ORGANON, composto polas obras: Categoras, Tpicos, Refutacin Sofsticas, Verbo a interpretacin, Analticos Primeiros, Analticos Segundos. 25. OBRA ARISTOTLICA 2. ESCRITOS ESOTRICOS. 2.Uns tratados sobre Fsica e Bioloxa: Fsica, Verbo do Ceo, Verbo da xeracin e a corrupcin, Metereoloxa, Historia dos animais,Verbo da Alma. 3. Un tratado de Metafsica ou Filosofa Primeira: Metafsica. 26. OBRA ARISTOTLICA 2. ESCRITOS ESOTRICOS. 4.Uns tratados sobre tica e Poltica: tica a Eudemo, tica a Nicmaco, Poltica. 5. Uns tratados sobre Teora da Arte: Potica, Retrica. 27. ARISTTELES (384-322) 4. Influencias:semellanzas ediferencias conPlatn 28. 3. Semellanzas e diferencias con PlatnDiferencias coa concepcin platnica:1. Aristteles abandonou o ELEMENTO MSTICO-RELIXIOSO- ESCATOLXICO para proceder a unDISCURSO FILOSFICO mis RIGUROSO.2. Platn interesouse polas CIENCIASMATEMTICAS (como os pitagricos), pero nonpolas empricas (ags a medicina). Aristtelesmostrou un interese moi vivo por case tdalasCIENCIAS EMPRICAS (e escaso aprecio polasmatemticas) e polos fenmenos en canto tales. 29. 3. Semellanzas e diferencias con PlatnDiferencias coa concepcin platnica:3. Os dilogos platnicos son APORTICOS, afilosofa entndese como unha busca sen pausa.Aristteles emprende unha orgnicaSISTEMATIZACIN das diversas aportacins, cunhaclara distincin entre TEMAS e PROBLEMAS.4. Rexeita a DIALCTICA platnica por considerarque non un proceder do necesario, senn doposible. Aboga pola DEMOSTRACIN que ten comoesquema o SILOXISMO. 30. 3. Semellanzas e diferencias con PlatnDiferencias coa concepcin platnica:5. Manteen unha distinta concepcin e valoracinda phsis: se os sofistas relegan a natureza comocentro de atencin da filosofa, Platn faina ocuparun segundo plano na realidade, por debaixo doMUNDO DAS IDEAS na que radica o Ser, arealidade plena. Con Aristteles a natureza volta ater un papel central no pensamento e prodceseunha nova definicin do que se entende por tal. 31. 3. Semellanzas e diferencias con PlatnDiferencias coa concepcin platnica:6. Rexeitamento da teora das ideas:Rexeita que as ideas estn separadas das cousas (sexantanscendentes a istas).Platn non consigue explicar nin a relacin dasideas coas cousas sensibles, nin a xnese delas.Rexeita a teora polo tipo de ideas que hai: Se para cada cousa tenque haber unha idea correspondente tamn existirn as Ideas deRelacin (logo prdese a unicidade da solucin platnica); ter quehaber ideas do positivo e do negativo. Polo tanto duplcanse osproblemas a resolver.Aristteles sostn que O SER DAS COUSAS, A SA ESENCIA, nonest nas Ideas, nun mundo transcendente, senn NESTE MUNDO, NOMUNDO FSICO, SENSIBLE; e o SER por excelencia, a autnticarealidade, concebida como SUSTANCIA, que se vai concretar nanocin clave da sa filosofa. 32. 3. Semellanzas e diferencias con PlatnSemellanzas coa concepcin platnica:1. Comparten a CONCEPCIN DO COECEMENTO comoCOECEMENTO DO UNIVERSAL, e a identificacin deste universalcomo principio das cousas.2. Cntrase no MUNDO DAS COUSAS INDIVIDUAIS (non datotalidade), e trata de explicar en QUE RESIDE O SER DESTAS, ASA ESENCIA (Scrates: definicins universais; Platn: Ideas;Aristteles: a forma).3. A transcendencia e INMORTALIDADE do entendemento axente.4. A superioridade da VIDA CONTEMPLATIVA.5. A superioridade da METAFSICA sobre a fsica.6. O vnculo da TICA COA POLTICA. 33. ARISTTELES (384-322) 4.Clasificacin dasciencias 34. 4. Clasificacin das cienciasA CIENCIA o saber do UNIVERSAL e oNECESARIO. Clasifcaas en:Ciencias do TericasMatemticasNecesario (describen aFsica ou Filosofa(son as ciencias esenciadas cousas) Naturalen senso pleno)Filosofa 1 (Metafsica)tica e Poltica PrcticasCiencias do(tratan da conducta humana e das sasPosibleaccins)(tratan de aqueltipo de obxectosPoesa, retrica,que poden darsePoticas (de gramtica, arquitectura,ou non)poiesis, facer; tratan do relacionado coa medicina, zapatera,... produccin)A LXICA anterior a todas 35. ARISTTELES (384-322)5. Lxica 36. 5. A LXICA A Lxica non propiamente unha ciencia (non aparece na clasificacin destas), senn un instrumento (organon) racional ao servicio das demais ciencias. A lxica aristotlica non puramente formal, dicir,non un estudio das formas do pensar con independencia da realidade, pois non est separada da Metafsica:describe ao mesmo tempo as estructuras do razoamento correcto e as estructuras da realidade. 37. 5. A LXICAAristteles o fundador da lxica como disciplina, como estudio sistemtico do razoamento. 38. 5. A LXICAA Lxica aristotlica comprende:1.Unha teora dos enunciados, na queexplica de que xeito construmos as nosasexpresins lingsticas.2. Unha teora dos razoamentos na que di enque forma podemos asegurar a correccindas nosas deduccins e induccins: ossiloxismos.3. Unha teora das categoras, que estudia osdiversos significados da nocin do ser,facendo unha clasificacin dos seres enfuncin dos xneros supremos. 39. 5. A LXICA 1. Unha teora dos enunciados: Aristteles estudia os enunciados en Verbo da interpretacin. O obxecto deste tratado o discurso apofntico ou declarativo, dicir, aquela forma de discurso que desvea, que amosa s claras algunha faceta ou modo de ser da cousa de que se fala.Mostrar abertamente, en toques de ocultar: este o sentido do verbo apophanein. A apphansis consiste en mostrar algo como algo. Isto o que fan os enunciados declarativos. 40. 5. A LXICA 1. Unha teora dos enunciados:O discurso apofntico, o enunciado, pode ser afirmativo ou negativo, universal ou particular. Logo esta clasificacin d lugar a catro tipos de enunciados: 1)Universais Afirmativos. 2)Universais Negativos. 3)Particulares Afirmativos. 4)Particulares Negativos. 41. 5. A LXICA 1. Unha teora dos enunciados:A Todo A B----contrarias--------------E Ningn A B(universal afirmativo) (universal negativo)(Todo home honrado) (Ningn home honrado) subalternas contradictorias subalternas I Algn A B------subcontrarias---------O Algn A non B (particular afirmativo)(particular negativo) (Algn home honrado)(Algn home non honrado) 42. 5. A LXICA 1. Unha teora dos enunciados: Relacinanse loxicamente: Entre (A) e (O) e entre (E) e (I) hai CONTRADICCIN.Unha a simple negacin da outra; se unha verdadeira, a outra falsa e viceversa. Entre (A) e (E) hai CONTRARIEDADE. Non poden ser vez verdadeiras, pero poden ser vez falsas. Entre (I) e (O) SUBCONTRARIEDADE. Non poden ser falsas vez, pero si poden ser simultaneamente verdadeiras. Entre (A) a (I), e de (E) a (O) SUBALTERNIDADE. Se a universal verdadeira, tamn o a particular; se a particular falsa, tamn o a universal, pero non ao revs. 43. 5. A LXICA2. Unha teora dos razoamentos: Na terminoloxa aristotlica razoar disesyllogzesthai e razoamento disesyllogisms, ou sexa, siloxismo. Osiloxismo ou razoamento un discurso nocal, unha vez postas certas cousas,necesariamente resulta, a travs de cousasestablecidas, algo que distinto das cousasestablecidas. As cousas postas son aspremisas, e o que resulta necesariamente aconclusin. 44. 5. A LXICA 2. Unha teora dos razoamentos:Un exemplo:Tdolos vexetais son vivintes e Premisas Tdolos pinos son vexetais, ConclusinTdolos pinos son vivintes Tanto as das premisas como a conclusin sonproposicins ou enunciados. As proposicinsestn, a sa vez, compostas de termos: vexetal,vivinte e pino. 45. 5. A LXICA 2. Unha teora dos razoamentos:En todo siloxismo hai tres termos: 1. O suxeito. 2. O predicado da conclusin. 3. O termo medio. A funcin do termo medio a que determina asfiguras do siloxismo.No exemplo anterior:Tdolos vexetais son vivintes eMP Premisas Tdolos pinos son vexetais,SM Conclusin Tdolos pinos son vivintesSPEste o modelo da PRIMEIRA FIGURA 46. 5. A LXICA2. Unha teora dos razoamentos: Aristteles distingue tres figuras: Primeira figura Segunda figura Terceira figuraMP PMMPSM SMMSSP SPSP 47. 5. A LXICA 2. Unha teora dos razoamentos: Ademais das figuras do siloxismo constre unha teora do razoamento vlidocos distintos modos posibles do mesmo atendendo cantidade (universal,particular) e cualidade (afirmativo, negativo) dos enunciados que seutilicen.Os lxicos medievais resumiron os modos vlidos coas seguintesregras mnemotcnicas: PRIMEIRA FIGURA SEGUNDA FIGURATERCEIRA FIGURA BarbaraCesareDarapti Celarent Camestres Felapton DariiFestino Disamis FerioBarocoDatisiBocardoFerison4 +4+6= 14 modos vlidos 48. 5. A LXICA 2. Unha teora dos razoamentos: Unha teora formal do razoamento que, no esencial, permanecer inalterada e insuperada durante sculos, ate o desenrolo contemporneo da lxica a partir do s. XIX. 49. 5. A LXICA 3. Unha teora das categoras: A proposicin non unha locucin simple. Pose unha estructura complexa consistente na combinacin de dous termos ou locucins simples: as, o enunciado os vexetais son vivintes resulta da unin dos termos vexetal e vivinte. 50. 5. A LXICA 3. Unha teora das categoras: Ao estudio dos termos ou locucins simples est adicado o libro Categoras. Aristteles clasifica os termos en dez xneros ou grandes grupos: entidade (sustancia, ousa), cantidade, cualidade,relacin, lugar, tempo, posicin en que algo se atopa, estado no que algo est, accin e paixn. 51. 5. A LXICA 3. Unha teora das categoras: Categoras Substancia (suxeito) Accidentes ou atributos (predicados) (exemplo: Scrates,Cantidade (exemplo: de dous metros) unha mesa) Calidade (exemplo: branco, bo, belo)Relacin (exemplo: dobre, medio, maior,...)Lugar (exemplo: na casa, na gora,...)Tempo (exemplo: onte, hoxe, nunca,...)Situacin (exemplo: ergueito, deitado,...)Posesin ou condicin (exemplo: estar armado,...)Accin (exemplo: cortar, queimar,...)Paixn (exemplo: ser cortado, ser quemado) 52. 5. A LXICA 3. Unha teora das categoras: Aristteles concede unha prioridade absoluta categora primeira, a da entidade ou sustancia (ousa). As entidades son o eixe sobre o que xira a linguaxe, o ncleo ao que se orienta e remite o discurso. Cando o suxeito unha entidade primeira, un individuo, s os predicados pertencentes categora de entidade din ou amosan qu o suxeito. Tratndose deste tipo de suxeito, os predicados da categora primeira exhiben aspectos esenciais do seu ser, amosan a sa esencia. Pola contra, os predicados pertencentes a tdalas demais categoras exhiben rasgos non esenciais, exhiben os seus accidentes. 53. ARISTTELES (384-322) 6. FSICA 54. ARISTTELES (384-322)6. FSICA 6.1 A NOCIN ARISTOTLICA DE PHSIS 6.2 A COSMOLOXA 6.3 A SICOLOXA 6.4 O COECEMENTO E AS CIENCIAS 55. 6. A FSICA6.1 A NOCIN ARISTOTLICA DE PHSIS Se para Platn o estudio da natureza foi un tema secundario, por non tratarse da verdadeira realidade, para Aristteles un tema central. Neste aspecto continuador dos presocrticos. Aristteles define a natureza (phsis) como principio interno do movemento que se d nos seres naturais. Comprender, pois, a natureza consiste en explicar o cambio e o movemento. 56. 6. A FSICA6.1 A NOCIN ARISTOTLICA DE PHSIS Aristteles distingue tres clases de seres: 1. SERES NATURAIS 2. SERES ARTIFICIAIS 3. SERES AZAROSOS 57. 6. A FSICA6.1 A NOCIN ARISTOTLICA DE PHSISOs seres naturais teenespontaneidade efinalidade.Espontaneidade porqueteen un principio interno demovemento e de repouso,que recibe o nome denatureza (phsis).A finalidade refrese a quetales seres obran por fins(tlos) e non por azar,debido teleoloxainmanente, que fai que talesseres se movan paraacadar a sa perfeccin. 58. 6.1 a nocin aristotlica de phsis Os seres artificiaisteen finalidade peronon espontaneidade.Son os artefactosproducidos pola tcnicahumana.A finalidade introducida neles por unaxente exterior. ParaAristteles a arte e atcnica han de imitar anatureza, que ofrecemodelos perfectos. 59. 6.1 A nocin aristotlica de phsisOs seres azarosos teenespontaneidade, pero nonfinalidade e son fallos danatureza cando non lograacadar aos seus fins. Anatureza tende a obrarsempre de forma sabia,pero s veces fracasa eaparecen, por exemplo,seres monstruosos,productos do puro azar. Axeracin fortuta de monstrosdbese a unha materiadefectuosa, incapaz deplasmar a forma. 60. 6. A FSICA6.1 A NOCIN ARISTOTLICA DE PHSISPois ben, a idea denatureza determina unmbito da realidade, ombito dos seres naturais,o das cousas que existenpor natureza (phsei), enoposicin a aquelas outrasque non existen pornatureza, senn por arte(artefactos), ou porabstraccin (obxectosmatemticos): o mbitodos corpos suxeitos amovemento. De a que aofsico correspondaesencialmente eprioritariamente o estudiodo movemento. 61. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOEstudiemos pois omovemento. O problema domovemento eraespecialmente importante nopensamento grego, porque omovemento non eraentendido s comomovemento no espacio,senn como calqueramodificacin que poda sufrirunha cousa. 62. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTODe onde parte Aristteles?Herclito consideraba quetodo cambiaba.Parmnides afirmaba quetodo permanece.Platn duplicaba a realidadeseparando o mundo sensible(cambiante) do intelixible(permanente).Ningunha destas opcinsconvence a Aristteles. 63. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTORetomemos o argumento doelata: Parmnides concluiu aimposibilidade racional domovemento. Partindo doaxioma o que , (e non podenon ser) e o que non , non (enon pode ser), conclua que anocin mesma de movementoera de seu contradictoria:calquera cambio comportara ouben que algo que non vea aser e sexa, ou ben que algo que vea a non ser e non sexa. Omovemento esixira o cambiode non ser a ser ou de ser anon ser. 64. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOAristteles dlle a raznao elata en canto omovemento non podeorixinarse nin a partir doque , do ser, nin apartir do que non , donon ser, se mbolosdous termos tmansede modo absoluto e senulteriores matizacins.Pero posible facermatizacins. 65. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOO movemento parte do nonser, p. ex. de non ser sabio aser sabio: parte da privacinque unha maneira de nonser. Pero non parte do nonser, da privacin en si,senn da privacin en cantoalgo dse nalgo que , nosuxeito. Logo o movementoparte do ser, dalgo que : osuxeito, o home que chega aser sabio. Pero non parte delen tanto que , senn entanto que non sabio, dicir, en canto afectado polaprivacin, polo non ser. 66. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOPara explicalo apoiaseen dous conceptos:potencia (dnamis) eacto (enrgeia,entelcheia).Parmnides tomou anocin de serunivocamente, sindistinguir diversosmodos de ser e de nonser. 67. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOSer en potenciasignifica posibilidade oucapacidade de ser.Unha semente non unha rbore, pero podechegar a selo. Unhapedra non o , nin podeselo. Unha pedra non unha estatua, peropode chegar a selo.Unha semente non, enon pode chegar a selo. 68. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOSer en acto significarealizacin, termo, oucumprimento dun proceso.Por iso, o acto recibe tamno nome de entelequia, quedenota a fin dun proceso.As, cando a semente crecetemos unha rbore en acto.Cando o arquitecto produceun edificio dunhas pedras,este, unha vez finalizado, xa un ser en acto. 69. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOMalia que o ser en potenciasexa temporalmente anteriorao ser en acto, o acto, porser mis perfecto, tenprioridade conceptual.mbalas das nocins soncorrelativas: un ser est enpotencia con respecto a unestado e en acto conrespecto a outro. Arealizacin destaspotencialidades omovemento. 70. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOAristteles define omovemento como opaso da potencia aoacto, dicir, como aactualizacin ourealizacin dasposibilidades oucapacidades que ten oser. 71. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. O MOVEMENTOTdolos seres da natureza,por seren mbiles oucambiantes, estncompostos de acto e depotencia.S a materia primeira, o sermis imperfecto, purapotencia.S Deus, o ser misperfecto, acto puro senpotencia.Tdolos seres forman unhaescala ascendente por graosde perfeccin desde amateria primeira ata Deus. 72. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioAristteles distingue 4 tipos de cambio: 1. CAMBIOS SUSTANCIAIS2. CAMBIOS CUALITATIVOS3. CAMBIOS CUANTITATIVOS CAMBIOS4. CAMBIOS LOCAISACCIDENTAIS 73. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioO CAMBIO SUSTANCIALcorresponde categora daentidade ou ousa, e aquelno cal se producen, ou bense destren, entidades ousustancias (xeracin oucorrupcin). O nacemento e amorte dos seres vivos ou aasimilacin dos alimentosson exemplos de cambiosustancial. 74. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioO CAMBIOCUALITATIVO uncambio accidental(porque cambia unaccidente ou propiedadesecundaria dun ser).Prodcese candocambia o accidentecalidade, por exemplo acor ao madurar as uvas. 75. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioO CAMBIOCUANTITATIVO uncambio accidental noque cambia o accidentecantidade. Por exemplo,como medra 3centmetros unha piade uvas. 76. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioO CAMBIO LOCATIVO un cambio accidental,onde o ser cambia delugar. 77. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. Tipos de cambioNos cambios accidentais(cualitativos, cuantitativos,locativos) non se xeran oudestren sustancias, sennque a sustancia afectadamodifcase nas sasdeterminacins accidentais.Pois ben, s estes tres,soamente os cambiosaccidentais son movementosen senso estricto. 78. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA teora hilemrfica xurdiu dunha reflexin sobre oproblema dos cambios substanciais ou entitativos,que son os mis importantes.A palabra hilemorfismo procede dos termos gregoshyle (materia) e morph (forma).A teora hilemrfica afirma que tdalas substanciasou cousas sensibles, sexan seres naturais ouartificiais, compense de dous principios: a materiae a forma. 79. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA MATERIA aquilo de que estfeito unha cousa, os elementosque compoen un determinadoser. Por exemplo a pedra nestaobra, a madeira nunha mesa,...A materia pode ser de doustipos: segunda e primeira.Materia segunda a que estligada a unha formadeterminada.A materia primeira unharealidade metafsica, que secaracteriza por ser amorfa (nonestar unida a unha forma),indeterminada e ser merapotencia. 80. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA MATERIA PRIMEIRA pode sertdalas cousas, pero non ningunha en acto. un substratoeterno e comn a tdalasmaterias segundas, presupostoltimo dos cambios substanciais. moi similar ao que os filsofospresocrticos chamaron arch, dicir, o material do que est feitoo mundo, unha especie de fondoorixinario e primixenio de ondetodo sae e a onde todo volve. 81. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA FORMA aquel principio quefai que unha substancia sexa undeterminado ser e non outro. Poriso a forma o que propiamented o ser, e equivale esencia(eidos) ou natureza (physis) dealgo. A forma denota aestructura esencial ou aspropiedades esenciais quedefinen un ser.Por exemplo,a pesar dosdistintos materiais que teenestas sillas, e de que unhastean patas e outras rodas, aforma nola permite recoecercomo tales, e non como mesas. 82. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA FORMA o principio queidentifica a unhapluralidade de individuosdentro da mesma especieou clase. A forma esencial(morph ou eidos) da sillaidentifica a tdalas sillasindividuais e a forma ouesencia humana (a almaou psych) a tdolosindividuos humanos. 83. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA materia o principio deindividuacin, o que faidiferentes aos individuos dentroda mesma especie.A forma o elemento universalque se corresponde coa ideaplatnica, pero agora non estseparada, senn unida materiaen cada ser individual.O dualismo ontolxico de Platntansformouse no hilemorfismode Aristteles. 84. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoA forma intelixible estunida sempre materiasensible, ags no caso damateria primeira, que pura metria sen forma, ede Deus, que forma purasen materia. 85. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A composicin das sustancias: hilemorfismoFinalmente, o estaxiritacorrelaciona o par de conceptospotencia/acto co parmateria/forma, de xeito que amateria equivale ao ser enpotencia e a forma ao ser enacto.Logo, a afirmacin de que osseres estn compostos demateria e forma equivale afirmacin de que soncompostos de potencia e acto,precisamente por tratarse deseres cambiantes e por tantoimperfectos. 86. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSASSe a ciencia un coecemento por causas(aita), ser misin da ciencia fsica, queestudia os seres en canto mbiles, averiguarcales son as causas do cambio.Hai 4 CAUSAS (aitas):1. CAUSA MATERIAL2. CAUSA FORMAL3. CAUSA EFICIENTE4. CAUSA FINAL 87. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSAS1. CAUSA MATERIAL: amateria da que est feita acousa. A pel no caso nosilln a sa causamaterial. 88. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSAS2. CAUSA FORMAL: aforma ou esencia da quefalamos na teorahilemrfica. A esencia quefai que isto sexa un silln. 89. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSAS3. CAUSA EFICIENTE: aque orixina o proceso oumovemento: o artesn acausa do silln, o pai causa do fillo. 90. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSAS4. CAUSA FINAL: o fin(tlos) ou o para quedunha produccin.Sentarse no caso citadodo silln. 91. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSASNos seres arificiaisdistnguense as catrocausas.Nos seres naturais s seidentifican tres: a causaeficiente, a formal (nosseres vivos a alma) e afinal. 92. 6.1 O CONCEPTO ARISTOTLICO DE PHSIS. A TEORA DAS CAUSASAristteles prioriza a causafinal sobre o resto, de aque se considere que asa unha interpretacinteleolxica ou finalista danatureza, fronte aconcepcin atomista naque primaba o azar. 93. 6. A fsica 6.2 A COSMOLOX A 94. 6. A FSICA6.2 A COSMOLOXAAristteles concibe o mundo como un conxunto de esferas concntricas, que van desde a esfera da terra, que est en repouso no centro do sistema, esfera das estrelas fixas na periferia. Dentro del distingue das rexins: a) o mundo infralunar, que imperfecto, e b) o mundo supralunar, mis perfecto. 95. 6. A FSICA 6.2 A COSMOLOXA 0 mundo infralunar imperfecto porque nel danse a xeracin e a corrupcin. Os corpos desta rexin estn compostos dos catro elementos, terra, auga, aire e lume, e estn sometidos a movementos rectilneos ascendentes ou descendentes. Os corpos compostos de terra e auga son pesados por natureza e tenden a baixar para residir na esfera que lle propia, que o seu lugar natural, mentres que os compostos de aire ou lume son lixeiros e tenden por natureza a subir para situase na sa esfera. 96. 6. A FSICA6.2 A COSMOLOXA 0 mundo supralunar vai desde a esfera da la das estrelas fixas. o mundo dos astros, que estn formados por un quinto elemento, chamado ter. Aqu non hai xeracin nin corrupcin e os corpos celestes teen un movemento circular, uniforme e, por tanto, perfecto. Os astros est suxeitos a esferas que son movidas por intelixencias motoras. O mecanismo das esferas movido polo primeiro motor inmbil, Deus como foco de atraccin ou causa final de todo movemento. Esta imaxe dun mundo finito e xeocntrico, dividido en das rexins diferentes, perdurar ata o Renacemento. 97. 6. A fsica 6.3 A PSICOLOXA 98. 6. A fsica 6.3 A Psicoloxa Aristteles presenta a natureza xerarquicamente ordenada como unha escala ascendente que vai desde os seres inanimados aos seres animados e, dentro destes, das plantas aos animais e destes ao ser humano, que como ser racional sitase no cumio dos seres vivos. 99. 6. A fsica6.3 A Psicoloxa A psicoloxa (tratado sobre a alma) aristotlica est en realidade integrada dentro da fsica e do que hoxe chamamos bioloxa, pois a alma (psych) o principio de vida que explica as actividades e movementos propios dos seres vivos. Se hai seres vivos porque teen alma. 100. 6. A fsica6.3 A Psicoloxa No seu tratado Sobre a alma, Aristteles define a alma como a entelequia primeira dun corpo natural que ten a vida en potencia, dicir, dun corpo organizado. Se consideramos o ser vivo desde a teora hilemrfica, o corpo identifcase coa materia e a alma coa forma. O corpo sten a vida en potencia, sendo a alma o principio que pon a vida en acto. 101. 6. A fsica6.3 A Psicoloxa Aristteles distingue tres tipos de almas coas respectivas funcins: a) a alma vexetativa, propia das plantas, que ten as funcins da nutricin, o crecemento e a reproduccin;b) a alma sensitiva, propia dos animais, que asume as funcins do apetito, a sensacin, a imaxinacin, a memoria e a locomocin no espacio;c) a alma intelectiva ou racional, propia do ser humano, polas que este fala, pensa e razoa. 102. 6. A fsica 6.3 A Psicoloxa Aristteles aplica a sa teora hilemrfica ao ser humano. Este, como toda substancia natural, consta de materia e forma. O corpo identifcase coa materia e co ser en potencia, e a alma coa forma ou esencia e co ser en acto. Contra o dualismo pitagrico e platnico, corpo e alma non son das substancias contrarias, senn dous elementos que constiten unha nica substancia. 103. 6. A fsica 6.3 A PsicoloxaA alma racional contn as funcins anmicas inferiores, tanto as sensitivas como as vexetativas. Estas tres funcins anmicas son tres graos xerarquizados de desenvolvemento ascendente da vida humana, que acada a sa plenitude coa funcin racional. 104. 6. A fsica 6.3 A PsicoloxaEntre corpo e alma hai unha unin esencial e natural, non meramente accidental, como afirmaba Platn. a mesma unin que hai entre materia e forma ou entre potencia e acto. Por tanto a alma non unha realidade separable do corpo. O intelixible non existe separado do sensible. 105. 6. A fsica 6.3 A PsicoloxaAristteles explica o ser humano desde a perspectiva cientfica dun bilogo e renuncia aos elementos mstico-relixiosos que Platn tomara dos pitagricos. Nega, as, as teses platnicas da inmortalidade, da preexistencia e da reencarnacin das almas. Se o individuo morre, porque desaparece o seu principio vital e o corpo convrtese nun ser inanimado, sen alma. 106. 6. A fsica 6.3 A PsicoloxaDe todos modos, na antropoloxa aristotlica quedan restos de platonismo, pois, despois de afirmar que a alma individual (psych ou forma do corpo) mortal, afirma que o chamado entendemento axente separable do composto, inmortal e eterno. Como Aristteles non aclarou esta cuestin, os intrpretes posteriores discutirn se se trata de algo propio de cada individuo ou de algo comn a todos os seres humanos. 107. 6. A fsica 6.4 o coecemento e as ciencias 108. 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIASAristteles distingue, comoPlatn, dous tipos decoecemento:O sensible, propio dossentidos, eO intelectual, propio doentendemento.Pero o seu enfoque biolxicolvao a valorar a experienciasensible, que Platndesprezaba por influxo dasmatemticas. 109. 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS Entre o coecementosensible e o intelectualhai unha ntima unin,pois tamn aqu, comona ontoloxa e naantropoloxa, o intelixiblenon pode separarse dosensible. 110. 6. FSICA6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS O coecemento sensible ten porobxecto as substancias individuaisque captamos a travs dasensacin. Por exemplo, vexo estamesa material. O coecemento intelectual recaesobre o universal ou a esenciaintelixible, inmaterial. Por exemplo,coezo a mesa abstracta euniversal, dicir, a esencia detodas as mesas. 111. ABSTRACCIN 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS O paso dos sentidos, que captan oSentidos: sensacins individual, ao entendemento, que capta o (individuais) universal, dse por medio dunha facultade intermedia chamadafantasaou imaxinacin, que ten por obxecto as imaxes das cousas antes percibidas. O coecemento un proceso que parte da Imaxinacin: imaxe do percibido sensacin, pasa pola imaxinacin e remata no entendemento. Todo este proceso recibe o nome de abstraccin, pois o entendemento acta sobre as imaxes separando todo o que hai nelas de particular e concreto para formar o concepto universal e abstracto.Entendemento: concepto universal 112. ABSTRACCIN 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS Coecer a esencia dunha cousaSentidos: sensacins sensible consiste en asimilar ou captar(individuais) de forma intencional, non a sa materia, senn a sa forma intelixible, o elemento universal que reside en cada substancia individual, dicir, a formaImaxinacin: imaxe do percibido que comn para todos os individuos da mesma clase. De maneira anloga aos sentidos, que reciben as calidades sensibles sen a materia, como a cera recibe a impronta do selo sen o ferro, as o entendemento recibe a formaEntendemento: concepto intelixible. universal 113. ABSTRACCIN 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS O coecemento universal est Sentidos: sensacinspotencialmente na(individuais)percepcin individual.Aristteles refuta a teoraplatnica da reminiscencia edo innatismo das ideas, poisImaxinacin: imaxe do percibidoa alma ao nacer comounha tboa rasa na quenada hai escrito, e explica oproceso de coecer como unpaso da potencia ao acto. Entendemento: concepto universal 114. ABSTRACCIN 6. FSICA 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS Por iso distingue dous entendementos: a) o entendemento paciente que, enSentidos: sensacinsanaloxa coa materia (receptculo(individuais)universal das formas) mera potenciade coecer, e b) un principio en acto, o entendementoaxente que, como a causa eficiente,pon os intelixibles en acto, abstraendoImaxinacin: imaxe do percibidoas formas intelixibles a partir dasimaxes. Aristteles comprao coa luz,que na sensacin fai visibles en actoas cores que sen luz son s visibles enpotencia. Se para a visin das coresnecesitamos a luz, tamn para ainteleccin necesitamos oentendemento axente.Entendemento: concepto universalEntendemento pacente eentendemento axente 115. C 6. FSICACI 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS No comezo da sa Metafsica afirmaAristteles que todos os seresN humanos desexan por natureza saber e a continuacin estudia os graos de saber ou niveis de coecemento, que van, en sentido ascendente, desde o mis imperfecto ao mis perfecto: a experiencia ou saber emprico, a tcnica ou saber tcnico, a prudencia ou sabedora prctica, a ciencia, a intuicin intelectual e a sabedora terica. 116. C 6. FSICA C I 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS A experiencia (empeira) unsaber nacido do hbito, que aplica Nregras pero sen dar razns delas.A travs da sensibilidade obtemosa experiencia ou coecementoemprico, que se refire a cousasindividuais e concretas. A travs doentendemento obtemoscoecemento sobre o universalque hai nas cousas individuais.Este coecemento pode serprctico ou terico. 117. C 6. FSICA C I 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS Dentro do prctico dintnguense dous tipos: a) un saber tcnico (tchne) ou saber facer N(regras ou destrezas tcnicas), que serefire aos medios orientados fabricacinde artefactos tiles (unha cama, un barco)ou produccin de obxectos belos (obrasde arte, como unha estatua ou un poema); b) un saber prctico chamado prudencia(phrnesis), que consiste en saberactuar ou saber obrar ben nas situacinsrelacionadas coa vida boa, como son amoral ou a poltica. A prudencia implicadeliberar sobre os fins en relacin co a continxente (sobre o necesario non cabedeliberacin). 118. C 6. FSICACI 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIASO coecemento terico abarca tres graossucesivos de saber: Na) a ciencia (epistme), que uncoecemento do universal e necesario,baseado na demostracin (usa osiloxismo) e na indagacin das causas; b) o coecemento intuitivo ou intuicin(nous) dos principios xerais que dirixenas ciencias, que non sondemostrables, senn intubles(principio de non contradiccin, terceiroexcluso, etc.); c) a sabedora terica (sopha), que incleos dous graos anteriores, o graomis elevado de saber e culmina nacontemplacin das entidadessupremas que estudia a metafsica. 119. C 6. FSICACI 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIASN Cando se converten en hbitosde conducta, os cinco ltimosgraos de saber dan lugar svirtudes chamadasdianoticas ou intelectuais,que Aristteles estudia natica. 120. C 6. FSICA C I 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS Aristteles distingue tres clases de ciencias, quese correlacionan con tres tipos de actividades Nhumanas, ordenadas xerarquicamente da misperfecta mis imperfecta: a) As ciencias tericas, relacionadas coa vidateortica (theoria), que teen por obxecto acontemplacin intelectual, o saber polo saberou a busca da verdade. Comprenden, por ordexerrquica, a metafsica, a matemtica e afsica. A metafsica a ciencia mis perfecta,porque estudia as realidades supremas, asentidades inmbiles e separadas da materia: oser en canto ser e Deus como ente supremo. Amatemtica, que estudia entidades inmbilespero non separadas da materia, a diferencia dePlatn. A fsica estudia os entes mbiles unidose materiais dentro da natureza. 121. C 6. FSICA C I 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS b) As ciencias prcticas, ligadas accin prctica (praxis), que est guiada pola Nprudencia ou sabedora prctica.Comprenden a poltica, a tica e aeconoma. A poltica estudia osprincipiosrelacionadoscoaconvivencia xusta dentro da polis ouEstado. A tica, que unha parte dapoltica, trata sobre o ben, a vida boaou feliz. A economa refrese ao mbitodomstico e privado e ten por obxectoa administracin da casa (oiks =casa). 122. C 6. FSICACI 6.4 0 COECEMENTO E AS CIENCIAS c) As ciencias productivas, relacionadas N coa actividade tcnica ou productiva (poisis). Entre elas estn a retrica e a potica. A retrica versa sobre a forma de persuadir a un auditorio mediante a arte da palabra. A potica versa sobre a produccin esttica de obras de arte, como traxedias, comedias, poesa, etc.Nesta clasificacin non consta a lxica, pois, unha propedutica, un instrumento metodolxico para as demais ciencias. 123. ARISTTELES (384-322)7. Metafsica 124. 7. METAFSICA Aristteles nunca empregou a palabra metafsica. Esta denominacin procede de Andrnico de Rodas (s. I a. C.), dcimo director da escola aristotlica. Ordenando a biblioteca do Liceo, despois dos libros de fsica colocou os de metafsica, por tratar os asuntos que estn mis al do mbito fsico, dicir, por estudiar as realidades metaempricas ou supraempricas. Os nomes que Aristteles usou para referirse metafsica foron os de filosofa primeira e ciencia teolxica ou teoloxa. 125. 7. METAFSICA Aristteles considera a metafsica como ciencia suprema e defnea de diferentes maneiras: primeiramente di que indaga as causas ou os primeiros principios, ou tamn que indaga o ser en canto ser. Para referirnos a estes aspectos utilizamos hoxe a palabra ontoloxa (= tratado sobre o ser). 126. 7. METAFSICA Posteriormente, defnea como a ciencia que indaga a substancia, pois a pregunta polo ser redcese pregunta pola substancia. Finalmente, afirma que indaga a Deus e a substancia suprasensible ou substancia inmaterial. Deste xeito, a ontoloxa transfrmase en teoloxa. Para a concepcin do ser e da substancia que trata a ontoloxa, remitmonos ao que dixemos antes sobre a teora das categoras no apartado da lxica. Convn recordar que lxica e ontoloxa son inseparables en Aristteles, pois o estudio do ser est ligado ao estudio da linguaxe. 127. 7. METAFSICA O estudio do movemento na Fsica, conduciu a Aristteles a afirmar a existencia de Deus como primeiro motor inmbil. Se todo ser que se move movido por outro e este por outro e as sucesivamente, haber que conclur que debe existir unha substancia inmbil, que mova a todos os seres sen ser ela movida. Para Aristteles o movemento eterno, o mesmo que o tempo, que inseparable del. 128. 7. METAFSICAEste Deus aristotlico concibido como unha intelixencia que forma pura sen materia e acto puro sen potencia, por iso inmbil ou inmutable. Deus tamn a causa final dos movementos dos seres, dicir, o foco de atraccin dos seres inferiores. Os seres mvense para acadar a perfeccin, e Deus move os seres como causa final. Usando a metfora da atraccin ertica, Aristteles afirma, de maneira antropomrfica, que Deus atrae os seres como se fose amado por eles. dicir, todos os seres ansan a perfeccin divina, que o repouso eterno. 129. 7. METAFSICA Finalmente, Aristteles pregntase pola actividade propia desta substancia espiritual e responde que consiste na actividade inmaterial de pensar. E como Deus non pode pensar nada inferior a si mesmo, defneo como pensamento autopensante, pensamento que se pensa a si mesmo eternamente. Poderiamos dicir que este Deus goza dun autismo metafsico, pois a contemplacin eterna de si mesmo dlle a mxima felicidade. 130. 7. METAFSICA Este Deus a explicacin ltima do problema do cambio. A fsica aristotlica est vencellada metafsica e ten o seu fundamento ltimo na teoloxa. O Deus de Aristteles, que s veces aparece como trascendente e outras como inmanente ao mundo, ignora a existencia do mundo e est moi lonxe da imaxe cristi dun Deus creador que planifica e coida do mundo. No horizonte da filosofa grega, a idea de creacin estraa e o mundo tan eterno coma Deus. 131. ARISTTELES (384-322)8. tica 132. 8.TICA En coherencia coa teleoloxa que domina na natureza en xeral, Aristteles fai unha interpretacin teleolxica da natureza humana. O ser humano, como todo ser natural, obra por fins, e o fin ltimo ou ben supremo para el a felicidade, que se caracteriza por ser autosuficiente, dicir, non un medio para outro fin. Esta teora recibe o nome de eudemonismo (eudaimona = felicidade). 133. 8.TICACertamente, o ser humano busca moitos fins, como o pracer, a riqueza, a fama, o saber, etc., pero todos estes fins non se buscan por si mesmos, senn como medios para acadar a felicidade. Este fin ltimo consiste no pleno desenvolvemento da propia natureza e na actividade mis acorde conforme esencia humana, que a actividade do pensamento e da razn: o ben, para o ser humano, consiste nunha actividade da alma acorde coa virtude e, en caso de pluralidade de virtudes, acorde coa mis excelente e perfecta delas. 134. 8.TICA A felicidade identifcase, pois, coa vida teortica (bos theoretiks), coa actividade intelectual, que a actividade esencial do ser humano, a que mis nos acerca vida da divindade, que consiste, como vimos, no pensamento. Aristteles, a diferencia do hedonismo de Epicuro, non identifica a felicidade co pracer. O pracer non o ben, nin tampouco un mal. O pracer s un medio para a vida feliz pero non o fin da mesma. 135. 8.TICAA dedicacin vida teortica ou contemplacin intelectual, propia do sabio ou do filsofo, require, sen embargo, certas condicins materiais, pois a vida anmica non se pode dar separada do corpo e das sas necesidades. Entre estas condicins, cita Aristteles: a sade corporal, unha longa vida, algunha riqueza ou bens externos, ocio e sobre todo liberdade. 136. 8.TICADesta teora elitista da felicidade quedan excludos os escravos e cantos se dedican aos traballos corporais, manuais ou traballo domstico, todos eles ligados necesidade de sobrevivir. A liberdade e a vida dedicada ao ocio era privilexio dunha minora. Aristteles, como Platn, despreza o traballo material e as actividades tcnicas como inferiores (nos sofistas hai, pola contra, unha valoracin da tcnica e do traballo corporal e manual). 137. 8.TICAPara conseguir a felicidade necesaria a prctica das virtudes. Contra Scrates e os estoicos, a felicidade non se identifica coa vida virtuosa. Tamn esta, como o pracer, un medio e non un fin en si. A virtude non unha capacidade innata (ningun nace virtuoso), senn un hbito adquirido a travs do exercicio e da prctica. Unha persoa faise xusta practicando moitos actos de xustiza. 138. 8.TICAA diferencia das paixns, a virtude unha disposicin que presupn unha deliberacin voluntaria, pola que podemos elixir libremente entre fins continxentes. Aristteles oponse tese intelectualista socrtica de que ningun elixe o mal se sabe o que o ben, pois as paixns inflen na eleccin e na prctica do ben. Entre o coecemento do ben e a prctica do mesmo non hai, pois, conexin necesaria, senn continxente. 139. 8.TICAA virtude defnese como o xusto medio (mesots) entre dous extremos viciosos, un por defecto e outro por exceso. A virtude ten, pois, algo de equilibrio esttico, moi tpico da arte clsica grega. Por exemplo, a valenta ou fortaleza un punto medio entre a covarda e a temeridade; a xenerosidade estara entre os extremos da avaricia e a prodigalidade; a temperanza (autodominio) sera o punto medio entre a insensibilidade asctica e o desenfreo. 140. 8.TICA Pero este punto medio non se pode tomar en absoluto, senn en relacin a ns, e tampouco significa mediocridade nin unha media matemtica. Para calcular na prctica este xusto medio, Aristteles propn seguir o modelo dun home prudente: obrar como o fara el seguindo a recta razn e tendo en conta as diversas circunstancias da accin. 141. 8.TICAComo o ser humano ao mesmo tempo racional e irracional, Aristteles distingue dous tipos de virtudes: as dianoticas ou intelectuais (tericas) e as ticas ou do carcter (prcticas). As primeiras relacinanse coa vida teortica e son: a tcnica (tchne), a prudencia ou sabedora prctica (phrnesis), a ciencia (epistme), a intuicin (nous) e a sabedora terica (sopha). Nega as a confusin socrtica entreprudencia e tcnica (entre saber actuar e saber facer ) e a reduccin do saber prctico a saber terico. 142. 8.TICA Pero concorda con Scrates e Platn afirmando que as virtudes dianoticas son as mis importantes, pois pertencen vida contemplativa, propia do sabio, e son a que dan a verdadeira felicidade. As virtudes ticas s proporcionan unha felicidade secundaria.Entre as virtudes ticas ou do carcter podemos citar: a fortaleza, a temperanza, a amizade, etc 143. 8.TICAPero entre elas destaca pola sa importancia axustiza, virtude social e poltica porantonomasia. Pero a xustiza, entendida comoun hbito de proporcin que busca o equilibrio(lmbrese a balanza como smbolo), un termoque ten varios significados. Hai unha xustizaxenrica, a legal, que consiste na observanciadas leis. Pero hai ademais tres tiposespecficos de xustiza: a) a distributiva ou xeomtrica, que consiste noreparto proporcional de bens de acordo cosmritos; b) b) a conmutativa ou aritmtica, que se refire igualdade nos intercambios comerciais e c) c) a retributiva ou reparadora, que a quepractica un xuz tratando de reparar danos edelictos. 144. 8.TICA Finalmente, hai que sinalar que a tica aristotlica est intimamente relacionada coa poltica. Os individuos s poden lograr a felicidade dentro da comunidade poltica (polis) ou Estado. Non se trata dunha tica individualista no sentido moderno, senn social ou comunitarista, pois os individuos son s partes que estn subordinadas ao todo social. O Estado como un organismo no que o todo ten prioridade sobre as partes, pero ten un fin tico: promover a xustiza e facer felices os cidadns. 145. ARISTTELES (384-322)9. Poltica 146. 9. Poltica A filosofa poltica de Aristteles renuncia utopa idealista de Platn e cntrase, de forma moi realista, na anlise emprica. Aristteles non fai unha deduccin a priori dun Estado ideal que non era deste mundo, senn que analiza de forma inductiva e realista as diversas constitucins a partir da experiencia das cidades gregas e da historia doutros pobos. 147. 9. Poltica Adoptando unha vez mis un punto de vista teleolxico, Aristteles afirma que o ser humano por natureza un animal poltico (zon politikn), dicir, que s dentro da polis ou Estado pode realizar plenamente a sa esencia. Quen pretenda vivir illado do Estado, ou ben unha besta ou ben un Deus. A sociabilidade humana non , pois, convencional ou producto dun pacto entre individuos, como sostian os sofistas, senn algo enraizado na natureza humana. 148. 9. PolticaA natureza social do ser humano concorda coa sa natureza racional expresada a travs da linguaxe. Que o ser humano un animal racional (zon logikn) significa non s que ten razn, senn palabra (logos significa simultaneamente razn e palabra) e sen a palabra non posible a vida en comunidade. Os animais teen voz (fon) e emiten sons, pero non palabras articuladas. 149. 9. Poltica Mis al da comunidade da familia, ligada reproduccin, e da comunidade da aldea, formada por varias familias para atender as necesidades materiais, o Estado- cidade a comunidade perfecta, autosuficiente, que ten como fin o vivir ben, ou sexa conseguir unha vida feliz. tica e poltica son inseparables. O Estado non s posibilita a vida moral, senn tamn a actividade intelectual, que a mis acorde coa esencia humana. 150. 9. Poltica O traballo manual, como o dos escravos, artesns, comerciantes, agricultores ou o das mulleres no fogar, degradante e impropio de homes libres. Por iso todos os traballadores manuais quedan excluidos da vida poltica e da cidadana.Ainstitucin da escravitude ten para Aristteles un fundamento natural, non social: uns son por natureza libres e outros escravos por natureza, non por causas sociais. O escravo uninstrumento animado, propiedade do seu amo. 151. 9. Poltica Aristteles fai unha crtica ao ideal platnico,queapareca na Repblica, dun Estado convertido en sociedade perfecta. A proposta platnica de loitar contra o egosmo abolindo a familia e a propiedade privada para a clase media e superior, vai contra a orde natural, pois tanto a familia como a propiedade derivan da natureza humana. O mellor remedio contra o egosmo consiste nunha boa educacin pblica da cidadana para exercer a virtude da xenerosidade. 152. 9. Poltica Tamn abandona a visin aristocrtica da sociedade platnica. Aristteles pensa que a base mis slida para unha comunidade que o peso do poder recaia sobre unha clase media, que mire polo ben da comunidade, e que non tea ambicins por falta do bsico para vivir, o que dara lugar a revolucins. 153. 9. Poltica Seguindo unha clasificacin xa anticipada por Platn en O Poltico, Aristteles diferencia tres formas de goberno que son correctas ou lextimas, por estar orientadas ao ben comn e ao interese pblico, e tres formas desviadas, por orientarse s ao interese privado dos gobernantes. As formas correctas son a monarqua, a aristocracia e a democracia (politeia). Cal sexa a mis adecuada, depende de cada pobo e das condicins histricas. Aristteles non propn, como Platn, un nico modelo ideal e absoluto. Cada unha destas tres ten a correspondente forma desviada: a monarqua pode dexenerar en tirana, a aristocracia en oligarqua e a democracia en demagoxia. 154. 9. Poltica Aristteles, como meteco de clase media e como filsofo que parte da experiencia e do posible, propugna unha tica e unha poltica feita a medida dos seres humanos, pero non de todos, xa que defende a orixe natural da escravitude e a inferioridade da muller con respecto ao home. No mbito domstico, ao contrario que no mbito poltico, non rexe o principio da xustiza nin as relacins entre iguais. Na familia s se impn a autoridade do pai sobre a muller, os fillos e os escravos. Algns sofistas criticaran, sen embargo, a escravitude en nome da igualdade, e o mesmo Platn avogaba na sa repblica ideal pola igualdade entre os sexos. 155. A Filosofa despois de Aristteles A filosofa helenstica e o fin dafilosofa clsica 156. O HELENISMO A etapa helenstica comprende o perodo que vai entre a morte de Alexandre Magno (323 a. C.) ata a incorporacin de Exipto no Imperio Romano (30 a. C). Filosoficamente a etapa final da Filosofa antiga, en contacto xa co mundo romano. 157. O HELENISMO O helenismo foi o momento da grande expansin poltica e cultural da civilizacin grega polas terras de oriente e do Mediterrneo oriental. Alexandre Magno propuxrase a conquista do mundo grego e a sa expansin polo Imperio Persa. 158. O HELENISMO sa morte houbo serias loitas entre os seus xenerais para conseguir a herdanza do imperio, que rematarn no reparto deste en tres estados: Macedonia, Siria e Exipto. Estes estados gobernronse mediante monarquas absolutas, instauradas por dereito de conquista. Isto supuxo a ruptura da polis clsica e polo tanto das formas de organizacin social e poltica que vieran funcionando nos ltimos sculos, quedando incluida nun estado territorial maior. 159. O HELENISMO Roma foi aproveitando o desmembramento do imperio de Alexandre e pouco a pouco foi facndose forte en detrimento de Grecia, que foi anexionada no 197 a C. Os intereses dos romanos eran fundamentalmente prcticos e non especulativos como foran os dos gregos. A cultura helena empapou as o Imperio Romano nos tempos de Augusto, co cal o pensamento grego chegou a Roma. 160. O HELENISMO Estes acontecementos histricos influron de xeito decisivo na filosofa. A situacin de inestabilidade primeiro, e posteriormente a perda da posibilidade dunha accin poltica directa como ocorrera nos tempos anteriores levou aos pensadores ao abandono das grandes visins sistemticas anteriores (Platn, Aristteles). 161. O HELENISMO Na poca clsica os cidadns sentanse protagonistas, membros do grande individuo que era a polis; s nela se poda conseguir a vida boa. Agora, os filsofos llanse do mundoe da cidadecentrndose principalmente na procura da liberdade e a felicidade persoal. O importante o ser humanoindividual,mentres quea colectividade queda neste momento relegada a un segundo plano. Calquera outro coecemento deber subordinarse esfera tica. 162. O HELENISMO A situacin case que estacionaria da filosofa contrasta co enorme desenvolvemento que teen as ciencias nesta poca (xeografa, historia, filoloxa, medicina, matemticas, astronoma, etc.). Atenas continuar sendo o centro filosfico, mentres que a verdadeira capital cultural do mundo helenstico pasar a Alexandra. O seu museo e a sa biblioteca constituron a mis grandiosa reunin do saber antigo ata que Csar ordena a sa queima no ano 47 a. C. na campaa en Exipto. 163. O HELENISMO As escolas de Platn e Aristteles continuaron neste perodo a lia dos seus mestres con poucas achegas novas. A Academia perdurou no tempo ata o 529 d. C. e as ideas platnicas sufriron distintas modificacins buscando a harmona coas novas formas de pensar. Pola sa banda, morte de Aristteles, Teofrasto fxose cargo do Liceo, continuando a tendencia empirista da escola. As principais formulacins filosficas do momento virn da man do epicuresmo, o estoicismo e o escepticismo. 164. O EPICURESMO O iniciador desta escola foi Epicuro de Samos (341-270 a.C.), que no 306 a C. funda o Xardn, onde acolle aos seus discpulos e amigos na procura dun ideal de vida: a felicidade, que se consegue logrando a paz mental ou tranquilidade de nimo (ataraxia). O maior transmisor da doutrina epicrea ser o romano Lucrecio na sa obra De rerum natura. 165. O EPICURESMO Como o obxectivo a consecucin da felicidade, a tica converterase na disciplina fundamental da filosofa. Os epicreos defenden unha tica hedonista, partindo da idea de que todos os individuos buscan o pracer e tentan evitar a dor. E como hai praceres contrapostos, a cuestin consiste en calcular cal a mxima cantidade de praceres compatibles. 166. O EPICURESMO Este clculo desenvlvese como unha economa do pracer, de xeito que o mximo pracerseconsegue moderando os impulsos pracenteiros, renunciando a algn deles para acadar outros maiores. Para iso, deben levar prctica os seus desexos. 167. O EPICURESMO Existen desexosnaturais, comoa necesidade de comer para calmar a fame, pero algns individuos abandnanse procura de praceres que non son tan necesarios: a busca de riquezas, a ansia de gloria... A consecucin destes desexos non proporciona a anhelada felicidade, pois non levan tranquilidade do corpo nin da mente. A moderacin e o autodominio deben guiar a eleccin dos praceres, pois s as conseguiremos a paz interior. 168. O EPICURESMO Para completar os asuntos ticos, os epicreos botan man da fsica, pois s coecendo a natureza poden esvaerse os temores que afectan a vida e impiden lograr a ataraxia. Epicuro acepta a fsica atomista para explicar a natureza. Existen tomos que se moven no baleiro e que caen polo seu peso verticalmente. s veces, e dun xeito imprevisto, os tomos desvanse (clinamen) e chocan uns con outros formando corpos. Como consecuencia, non debemos temer ao destino, pois todo na natureza puro azar. 169. O EPICURESMO Tampouco ten sentido temer aos Deuses, pois eles non se entremeten en ningn asunto humano ou natural. Epicuro enfrntase as relixin tradicional grega. Os deuses existen pero viven nunha total felicidade, co cal non necesitan ocuparse das cousas do mundo. 170. O EPICURESMO A fsica demostra tamn que absurdo terlle medo morte. Como todos os seres, a alma est composta de tomos materiais e polo tanto mortal. Non existe nada logo da morte e, de feito, nese momento, tampouco existiremos ns: cando a morte estea, ns xa non estaremos, e se ns estamos, ela anda non. Tampouco hai que temer a dor, porque anda que non se poida evitar, fcil de soportar. Co cal nada hai que temer. 171. O EPICURESMO A filosofa compltase coa cannica (lxica), que nos permite comprobar que o noso coecemento seguro, xa que se ocupa de atopar un criterio de verdade. Epicuro atpao nas sensacins: os datos que nos ofrecen os sentidos son sempre verdadeiros e o erro s pode aparecer nos xuzos que facemos a partir dos datos sensibles. 172. O ESTOICISMO O estoicismo nace nos prticos de Atenas (na Stoa) da man de Zenn de Citio (335-263 a.C.). A escola pasou por varias etapas e acadou o seu mximo esplendor no mbito romano. Froito da poca na que nace, o obxectivo do individuo estoico a consecucin da felicidade. Os estoicos recollen o intelectualismo moral socrtico- platnico e identifican virtude e sabedora. A virtude o nico ben e o vicio o mal. S o sabio pode ser virtuoso, lograr o dominio das sas paixns e vivir conforme natureza e razn. Isto implica amosarse indiferente s emocins (apata) para salvagardar a propia vida. 173. O ESTOICISMO A tica estoica atopa a sa xustificacin na fsica. Os estoicos afirman que o mundo un grande organismo con vida, dotado dun principio racional que razn seminal de todo o que existe e que rexe o mundo. Este principio, semellante ao lume de Herclito, o pneuma. Nun perodo de 300 sculos todo se disolve e todo se rexenera no lume divino. Este ciclo csmico o ciclo do eterno retorno, e polo tanto, o Universo est sometido s leis da necesidade. Isto o que coece o sabio, que se recoece impotente para modificar o transcurso dos acontecementos. 174. O ESTOICISMO . Para salvarse, os individuos -o sabio- deben actuar en conformidade coa orde necesaria do mundo. Por iso o estoico propugna cumprir co deber, ou sexa, levar a cabo aquelas accins que a razn amosa como conformes natureza. A alma humana inmortal, pois un anaco desprendido do pneuma universal e por iso a razn pode coecer a estructura do universo. 175. O ESTOICISMO Os estoicos son os creadores da lxica proposicional. A lxica estoica dividase en retrica e dialctica, e ocupbase do coecemento e o recto argumentar. Para os estoicos as impresins sensibles non poden constitur o criterio de verdade, pois o coecemento existe cando rexeitamos ou aceptamos esas sensacins logo da meditacin. O criterio de verdade est no asentimento consciente da razn ao recoecer a relacin entre as imaxes mentais creadas a partir da sensacin e os obxectos fra de ns. 176. O ESTOICISMO O estoicismo en Roma contina coa busca da vida boa, con Sneca (4 a. C.- 65 d. C.), Epcteto (50-125 d. C.) e Marco Aurelio (121- 180 d. C.) como figuras principais. Acentase o sentido cosmopolita que xa apareca no mundo grego, ao sentir que existe un vnculo entre todos os seres humanos. Ocuparanse tamn de cuestins teolxicas, co que influirn no cristianismo. 177. O ESCPTICISMO 0 escepticismo nace como doutrina elaborada con Pirrn de Elis (365-275 a.C.) foi continuado polos ltimos seguidores da Academia platnica, Arcesilao e Carnades, e no mundo romano foi defendido por Sexto Emprico fundamentalmente. Aparece cun tinte moral, anda que pronto se estender ao mbito do coecemento. Os escpticos atacaron todo tipo dedogmatismo, especialmente o dogmatismo especulativo dos estoicos. 178. O ESCPTICISMO O escepticismo parte da idea de que non podemos coecer a realidade. Esta actitude a consecuencia que se desprende do decurso da Academia morte de Platn. O mundo das ideas xa non ten valor, e s queda o mundo sensible. Como unha realidade cambiante, s podemos atopar nel un coecemento particular e subxectivo. De feito Platn necesitara do mundo das ideas para cimentar un coecemento universal e necesario. Cado este mundo, derrbase tamn a posibilidade de epistme. 179. O ESCPTICISMO O sabio escptico ve imposible expresar a verdade (afasia) e debe suspender os seus xuzos (epoj) sobre o mundo. Isto que vale para o coecemento terico imposible na vida coti, onde debemos decidir continuamente que facer. As, os valores ticos recocense como individuais e subxectivos pero son necesarios pan vivir en paz. 180. O FINAL DA FILOSOFA ANTIGAEn sentido estricto, a filosofa antiga remata copeche da Academia no 529 d C., co emperadorXustiniano, o que supn a implantacin definitiva docristianismo e o pensamento cristin. Mais xa desdehaba varios sculos a filosofa grega pasara aomundo romano e o cristianismo conviva copensamento racional. Esta convivencia supuxo oencontro das tradicins helnicas e xudas no mundoromano, o que impulsou unha revalorizacin dasfilosofas pitagricas e platnicas, cercana sconcepcins msticas. 181. O FINAL DA FILOSOFA ANTIGANo sculo III a. C. fndase a Escola de Alexandra,que pretende traducir o Antigo Testamento ao grego.Dous sculos mis tarde, Filn de Alexandra tentaestablecer unha sntese entre o platonismo, oestoicismo e a fe xuda. 182. O FINAL DA FILOSOFA ANTIGANo mbito mis estrictamente filosfico cmpre destacar pararematar a filosofa antiga, o rexurdimento que no sculo III d. C.ter o platonismo. Ammonio Sakka funda o neoplatonismo, queacadar o seu esplendor con Plotino. Este afirma que Untrascende a natureza, e a partir del, por medio dun proceso deemanacin, dervase toda a realidade en tres niveis: cando o Unreflexiona sobre si mesmo xera intelecto; deste emana a almado mundo e dela o mundo corpreo. O ser humano practicandoo ben e buscando a verdade pode fundirse no Un co goce doxtase. 183. ARISTTELES (384-322) 6. Textos 184. 6. Textos: comentario de texto obrigatorio 3 comentario de texto obrigatorio:Entn, o ceo e a natureza depende dun principio de talnatureza. E esa vida que tamn para ns a misexcelente, pero que s nos concedida por breve tempo,el vvea sempre, pois para el, a sa actividade tamngozo. O acto intelectual, que por si mesmo, ten porobxecto o ptimo por si mesmo; o intelecto pnsase a simesmo trocndose en intelixible, pois se fai intelixible nocontacto e na intelixencia de si mesmo, por iso seidentifican o intelecto e o intelixible []. por iso, aactividade mis doce e mis excelente a contemplacin.E como o acto de comprender vida, e el acto, as, oacto puro Por si mesmo ptima e eterna vida del. Poriso, dicimos que Deus vivente, eterno, ptimo. Pois isto Deus. Pero evidente, tamn, que impasible einalterable.ARISTTELES: Metafsica, XII, 9, pp. 1074-5. 185. 6. Textos OS PRECEDENTES DA TEORA DAS CAUSAS Estes [os filsofos anteriores], por conseguinte, s tocaron esta causa [la causa material]; e outros, aquela de onde procede o principio do movemento [a causa eficiente] (por exemplo, os que poen como principio a Amizade e o Odio ou o Entendemento ou o Amor). Pero a esencia e a substancia [causa formal] ningun as enunciou claramente, sendo os que mis se aproximan os partidarios das Especies (pois nin consideran as Especies como materia para as cousas sensibles nin o Un como materia para as Especies, nin o principio do movemento como procedente delas - pois din que mis ben son causas de inmobilidade e de quietude-, senn que aducen as Especies como a esencia de cada unha das demis cousas, e o Un, como a esencia das Especies). E aquelo a causa do cal se realizan as accins e os cambios e os movementos [causa final], o chaman en certo modo causa, pero non o chaman expresamente causa nin din que sexa causa no sentido en que por natureza o . En efecto, os que mencionan o Entendemento ou a Amizade, presentan como un ben estas causas, pero non din que algn dos entes sexa ou se faga a causa delas, senn que delas proceden os movementos. E, as mesmo, tamn os que afirman que o Un ou o Ente son tal natureza, aseguran que son causa da substancia, pero non que a causa deles sexa ou se faga; de sorte que, en certo modo, ocrrelles que din e non din que o Ben causa; pois non o din en sentido absoluto, senn accidental. ARISTTELES, Metafsica, I 7, 988 a - 988 b 186. 6. TextosO PRIMEIRO MOTOR INMBIL:DEUSHai tamn algo que move eternamente, e como hai tres clases de seres, o que movido, o que move, e o termo medio entre o que movido e o que move, un ser que move sen ser movido, ser eterno, esencia pura, e actualidade pura.Vela cmo move. O desexable e o intelixible moven sen ser movidos, e o primeiro desexable idntico ao primeiro intelixible. Porque o obxecto do desexo o que parece belo, e o obxecto primeiro da vontade o que belo. Ns desexamos unha cousa porque parcenos boa, e non nos parece tal porque a desexamos: o principio aqu o pensamento. Agora ben; o pensamento posto en movemento polo intelixible, e a orden do desexable intelixible en si e por si; e nesta orde a esencia ocupa o primeiro lugar; e entre as esencias, a primeira a esencia simple e actual. Pero o un e o simple non son a mesma cousa: o un designa unha medida comn a moitos seres; o simple unha propiedade do mesmo ser. 187. 6. TextosO PRIMEIRO MOTOR INMBIL: DEUSDe esta maneira o belo en si e o desexable en si entran ambos na orde do intelixible; e o que primeiro sempre excelente, xa absolutamente, xa relativamente. A verdadeira causa final reside nos seres inmbiles, como o mostra a distincin establecida entre as causas finais, porque hai a causa absoluta e a que non absoluta. O ser inmbil move con obxecto do amor, e o que el move imprime o movemento a todo o demis. Logo en todo ser que se move hai posibilidade de cambio. Se o movemento de traslacin o primeiro movemento, e este movemento existe en acto, o ser que movido pode mudar, se no en canto esencia, polo menos en canto ao lugar. Pero desde o momento en que hai un ser que move, permanecendo l inmbil, anda cando exista en acto, este ser non susceptible de ningn cambio. En efecto, o cambio primeiro o movemento de traslacin, e o primeiro dos movementos de traslacin o movemento circular.O ser que imprime este movemento o motor inmbil. O motor inmbil , pois, un ser necesario, e en tanto que necesario, o ben, e por conseguinte un principio, porque hai varias acepcins da palabra necesario: hai a necesidade violenta, a que coarta a nosa inclinacin natural; despois a necesidade, que a condicin do ben; e por ltimo o necesario, que o que absolutamente de tal maneira e non susceptible de ser doutra. 188. 6. TextosO PRIMEIRO MOTOR INMBIL:DEUS(...) evidente, conforme co que acabamos de dicir, que hai unha esencia eterna, inmbil e distinta dos obxectos sensibles. Queda demostrado igualmente que esta esencia non pode ter ningunha extensin, que non ten partes e indivisible. Ela move, en efecto, durante un tempo infinito. E nada que sexa finito pode ter unha potencia infinita. Toda extensin finita ou infinita; por conseguinte, esta esencia non pode ter unha extensin finita; e por outra parte, non ten unha extensin infinita, porque non hai absolutamente extensin infinita. Ademis, finalmente, ela non admite modificacin nin alteracin, porque tdolos movementos son posteriores ao movemento no espacio.Aristteles, Metafsica, Libro Duodcimo, VII 189. 6. Textos As formas de goberno: (Poltica, III 5, 1279 a-b) "Posto que rxime e goberno significan o mesmo, e goberno o elemento soberano das cidades, necesariamente ser soberano ou un s, ou poucos, ou a maiora; cando o un ou a minora ou a maiora gobernan atendendo ao interese comn, eses reximenes sern necesariamente rectos; pero os que exercen o mando atendendo ao interese particular do un ou da minora ou da masa son desviacins; porque, ou non se debe chamar cidadns aos que participan no goberno, ou deben participar nas ventaxas da comunidade. Dos gobernos unipersonais solemos chamar monarqua que mira ao interese comn; aristocracia ao goberno duns poucos, pero mis dun, ben porque gobernan os mellores, ou ben porque se propn o mellor para a cidade e para os que pertencen a ela. Cando a maior parte a que goberna atendendo ao interese comn recibe o nome comn a tdolos rexmenes: repblica. E as con razn, pois un s ou uns poucos poden distinguirse pola sa excelencia; pero un nmero maior xa difcil que alcance a perfeccin en toda clase de virtude, pero pode destacar especialmente na virtude guerreira, pois ista dase na masa. Por elo precisamente neste rxime a clase combatente ten o poder supremo e participan nel os que posen as armas. As desviacins dos rximes mencionados son: a tirana da monarqua, a oligarqua da aristocracia e a democracia da repblica. A tirana unha monarqua que atende ao interese do monarca, a oligarqua ao interese dos ricos e a democracia ao interese dos pobres; pero ningn deles atende ao proveito da comunidade. 190. ARISTTELES (384-322) 7. Glosario 191. 7. Glosario Accidentes O que lle corresponde a algo continxentemente por non estar comprendido na sa esencia, aquelo que lle pertence a un ser de tal xeito que o pode perder sen chegar a aniquilarse. 192. 7. Glosario Acto O ser actual, a realidade do ser.Acto Puro Deus. 193. 7. Glosario Alma Principio de vida nos seres vivos.Alma Intelectiva Parte mis elevada da alma humana.Alma Sensitiva Presente nos animais e os homes, a alma sensitiva permite o coecemento inferior ou sensible (a percepcin), o apetito inferior (o desexos e apetitos que teen que ver co corpo como o desexo sexua ou as gaas de comer) e movemento local.Alma Vexetativa Presente nas prantas, os animais e os homes, permite as actividades vitais mis bsicas como a reproduccin, o crecemento e a nutricin. 194. 7. Glosario Causa Factor ou principio do que depende unha cousa.Ciencia En grego epistme. o saber das relacins necesarias existentes entre as cousas. A diferencia do Nos, un saber discursivo ou demostrativo. 195. 7. Glosario Entendemento Axente Ou intelecto axente. Parte da alma grazas cal posible alcanzar a ciencia. Esencia O que teen os seres concretos de estable e intelixible; a natureza ou rasgos que fan de algo o que e non outra cousa. 196. 7. Glosario Eudemonismo Entndese por "eudemonismo" toda teora tica que identifica a felicidade co Sumo Ben.Forma Conxunto de rasgos caractersticos dun obxecto. 197. 7. Glosario Materia A realidade da que est feita uhna cousa.Materia Prima o primeira Ou materia primeira. Materia sen forma algunha. Non perceptible polos sentidos e o substrato ltimo do cambio sustancial.Materia Segunda Materia con forma determinada (por exemplo, o mrmore dunha estatua de mrmore). 198. 7. Glosario Movemento Calquera tipo de cambio ou modificacin que poda sufrir unha sustancia.Potencia Poder para exercer unha transformacin nun obxecto ou disposicin para poder chegar a ser algo. 199. 7. Glosario Primeiro Motor DeusSubstancia Ou sustancia. O ser independente do cal se predican os atributos.Substancias Primeiras As sustancias primeiras son os suxeitos individuais, suxeitos compostos de materia e forma.Substancias Segundas Ou os xneros e as especies. 200. 7. Glosario Teleoloxa Doutrina que considera indispensable para a comprensin da realidade a referencia aos fins ou motivos polos que ocurre algo.Teora Hilemrfica Teora aristotlica segundo a cal tdolos seres sensibles ou perceptibles (tanto os naturais como os artificiais) compense de materia (hyl) e forma (morph).Virtude Hbito selectivo que consiste nun termo medio relativo a ns, determinado pola razn e por aquela pola cal decidira o home prudente. En latn virtus, en grego aret. Para Aristteles a virtude unha "excelencia engadida a algo como perfeccin". 201. ARISTTELES (384-322) 8. Bibliografa 202. 8. BibliografaBibliografa de Aristteles recomendada: -Aristteles, tica nicomaquea, Editorial Gredos, Madrid, 2003. -Aristteles, Poltica, Editorial Gredos, Madrid, 1995. 203. 8. BibliografaBibliografa secundaria recomendada:-Montoya, J.; Conill, J., Aristteles:Sabidura yFelicidad,EdicionesPedaggicas, Madrid, 1985.-Soto, Luis G., Aristteles, Baa edicins, ACorua, 2003. 204. ARISTTELES (384-322) 9. Pxinas webrecomendadas 205. 9. Pxinas web recomendadasPara ampliar informacin sobre Aristteles, e realizar exercicios, test e cazatesoros: http://gl.wikipedia.org/wiki/Arist%C3%B3teles http://www.e-torredebabel.com/Historia-de-la- filosofia/Filosofiagriega/Aristoteles/Principal- Aristoteles.htm http://www.cibernous.com/autores/aristoteles/ http://www.webdianoia.com/aristoteles/aristoteles.ht m http://recursos.cnice.mec.es/filosofia/f2ruta1.php?id_r uta=17&id_etapa=101&id_autor=2 http://www.boulesis.com/ 206. ARISTTELES (384-322) 10. Exames deselectividade 207. 10. Exames de selectividade 208. 10. Exames de selectividade 209. 10. Exames de selectividade 210. 10. Exames de selectividade 211. ARISTTELES (384-322) 11. Recursosaudiovisuais 212. 11. Recursos audiovisuaisTtulo: Alejandro Magno. Dirixida por Oliver Stone, 2004.