analiza i upravljanje finansijskim rizicima i parcijalni (1).doc

7/22/2019 Analiza i upravljanje finansijskim rizicima I parcijalni (1).doc

1/22

1. Primordijalno shvatanje finansijskog rizika

Finansijski derivatiili skraeno derivati (fjuersi, opcije, svop poslovi, ugovori za odravanjedonje granice kredta itd) predstavljaju finan.instrumente koji su derivirani ili izvedeni izosnovnih, tj baznih sredstava, kao to su dionice, obveznice, razne vrste roba, etc.

Primjera radi, evropska call opcija sa cijenom K i rokom dospijea T daje draocu pravo, aline i obavezu, da kupi od prodavca po isteku roka osnovni finansijski instrument po cijenijednakoj K. Evropska put opcija daje draocu pravo, ali ne i obavezu, da proda po isteku rokaosnovni finansijski instrument po cijeni jednakoj K.

- Paragraf 48 Hamurabijevog zakonika je prva dokumentovana evidencija o koritenjukoncepta opcije u svrhu obezbjeenja finansijskog pokria za rizik neuspjele etve.

- Paragraf 48 podrazumijevao je sljedee: ukoliko je neko dunik po osnovu zajma, a olujauniti urod ili etva ne uspije, ili urod propadne zbog sue, u toj godini ne daje kreditorunikakav urod, ve pere svoju duniku tabletu u vodi i ne plaa nikakvu rentu za tu godinu.

Novije shvatanje finansijskog rizika

U Konciznom oksfordskom rjeniku engleskog jezika rizik se definie kao hazard, ansa dase dogodi loa posljedica, gubitak ili izloenost nesretnom sluaju. Ovo je zapravo definicijatzv. downside rizika (loeg ili pravog rizika, tj rizika gubitka, u kojim se u svakodnevnomivotu nerijetko susreemo.

Opozitu odnosu na downside rizik je tzv upside rizik, koji je rijetko mogu, a odnosi se napotencijal za dobitak.

Finansijski rizik, kao rizik sui generis, moe se definisati kao bilo koji dogaaj ili aktivnostkoji/koja moe nepovoljno uticati na sposobnost organizacije, obino banke ili osiguravajuegdrutva, da ostvari svoje cijelve ili provede svoje strategije, ili alternativno, kao mjerljivamogunost gubitka, ili prinosa koji je manji od oekivanog. To znai da je finanijski rizik, posavremenom shvatanju, downside rizik finan.institucija, u smislu varijabiliteta njihovih

prinosa nanie u odnosu na oekivane vrijednosti.

Najpoznatiji tip rizika u bankarstvu je trini rizik, tj rizik promjene vrijednosti finansijskepozicije usljed promjene vrijednosti osnovnih faktora od kojih ta pozicija zavisi: cijenedionica i obveznica, devizni kursevi, cijene roba i sl.

Sljedea vana kategorija je kreditni rizik, odnosno rizik neprimanja obeanih plaanja naizvrene investicije zbog defaulta dunika.

Operativni rizikje rizik gubitaka koji rezultira iz neadekvatnog upravljanja informaciono-telekomunikacionim i drugim sistemima, neprimjerenih internih procedura, procesa ikontrola, slabosti, propusta te nezakonitosti u radu zaposlenika, eksternih nezakonitih radnji inepredvidivih eksternih dogaaja koji mogu dovesti do oteenja fizike imovine banke.

Rizik modelaje povezan sa koritenjem neadekvatnog modela za evaluaciju rizika (nprkoritenje Black-Scholes-Mertenovog modela u svrhu odreivanja cijene egzotine opcije).

Egzotini derivati predstavljaju moderne, specifine oblike finan.derivata koji u odnosu na

1


2/22

transakcije obinim finan.derivatima nude mogunost ostvarenja mnogo veih mari, veih ido tri puta, a prinos na uloena sredstva vei je za 35-50%.

Rizik likvidnostije rizik koji proistie iz nedovoljne marketabilnosti (utvrivosti) investicije,koje ne moe biti dovoljno brzo prodana ili kupljena da bi se sprijeio ili minimizirao gubitak.

Likvidnost moe biti shvaena kao oksigen za zdravo trite.

Jedini vitalni nain za uspjeno upravljanje finan.rizicima sastoji se u holistikom pristupu, tjintegralnom pristupu koji uzima u obzir sve tipove rizika i njihove interakcije, a ne u tzv silos

pristupu koji je dugo bio prisutan a podrazumijevao je izolovano tretiranje pojedinih tipovafinan.rizika.

Aktuarisu respektabilni profesionalci iji je inovativni pristup tome da se poslovanje uiniuspjenim, konzistentan da odgovornou prema javnom interesu. Aktuari identifikujurjeenja finan.problema. Oni upravljaju aktivom i obavezama putem analiziranja prolihdogaaja, procjenjivanja sadanjih rizika i modeliranja onoga to bi se moglo dogoditi u

budunosti.

Dodatna kategorija rizika kojoj je izloeno osiguranje je tzv underwriting rizik, rizik koji jeinherentan polisama osiguranja. Moe se doslovno prevesti i kao preuzeti rizik ili rizikugovora o osiguranju.

Moderna portfolio teorija - MPT

Godine 1952., u Journal od finance, Harry M. Markowitz objavio je lanak pod nazivomPortfolio selekcija, a 1959. godine knjigu naslovljenu sa Portfolio selekcija: efikasnadiverzifikacija investicija, koja je nastala kao rezultat njegove doktorske disertacije. Time jeMarkowitz postavio temelj opte teorije o portfolio selekciji, poznatije pod nazivommoderna portfolio teorija.

Pojmovno odreenje MPT

Portfolio oznaava kombinaciju dva ili vie finan.instrumenata ili drugih oblika imovine.

Sama MPT kao sui generis analitiki pristup selekciji i upravljanju portfolijomfinan.instrumenata, evoluirala je u dva pravca normativnom i pozitivnom. Dok normativna

portfolio teorija nastoji da iznae odgovor na pitanje kako bi racionalni investitori trebali da

formiraju svoj portfolio, polazei od postojanja uslova neizvjesnosti, pozitivna portfolioteorija analizira pitanje uspostavljanja trine ravnotee pod uslovom da se investitoruponaaju u skladu sa normativnom portfolio teorijom.

Fundamentalne pretpostavke MPT (obratiti panju)

MPT bi trebala doi sa oznakom upozorenja: Upotrebljavati sa opreznou. Dobra je onolikokoliko su Vam dobre pretpostavke.

etiri su fundamentalnepretpostavke MPT:

2


3/22

1. Investitori u osnovi imaju averziju prema riziku. Izmeu dva finan.instrumenta s istomstopom prinosa uvijek e odabrati onaj s niim rizikom. Dokaz da je veina investitoranesklona riziku je, primjera radi, kupovina razliitih tipova osiguranja.

2. Investitorov izbor iz skupa moguih portfolija odreuje tzv funkcija korisnosti.korisnost predstavlja koncept koji pokazuje stepen zadovoljstva to ga investitor

iima od ulaganja u odreeni portfolio. Investitoru mogu razliite kombina.cije prinosai rizika biti jednako atraktivne. Kada se u koordinatni sistem, u kome apcisareprezentuje rizik, a ordinata ooekivani prinos portfolija, unese take koje oznaavajutakve izbore investitora, njihovim se spajanjem dobija kriva indiferencije. Racionalniinvestitor e odabrati portfolio s najvie mogue krive indiferencije.

3. Investitori se ponaaju racionalno ako uvijek odaberu opciju koja im nudi (obeava)vie, a ako im dvije opcije nude isto-opciju koja je manje rizina. (slika 1.2., str 14.)

Markowitz je konstatovao da racionalni investitori nastoje da odaberu portfolije koji na nalazena tzv efikasnoj granici, koja je na slici 1.2. predstavljena gornjim dijelom lijeve graniceskupa moguih portfolija, od portfolija B do portfolija E.

Za portfolio kaemo da je efikasan ako ne postoji drugi portfolio koji ima:- Vei oekivani prinos i manju standardnu devijaciju,- Vei oekivani prinos i istu standardnu devijaciju ili- isti oekivani prinos i manju standardnu devijaciju.

Dok je portoflio X rizian kao i portfolio D, on obeava nii prinos nego portfolio D. Ili,portfolio X obeava isti prinos kao i portfolio C, s tim to je riziniji nego portfolio C.Portfolio X zbog toga je inferioran u odnosu na efikasne portfolije C i D.

4. Pri odluci o investiranju, presudni faktor je portfolio kao cjelina, a ne pojedinifinan.instrumenti i njihove karakteristike. S poveanjem broja finan.instrumenata

unutar portolija, doprinos varijanse pojedinog finan.instrumenta ukupnoj varijansiportolija pribliava se nuli. Za razliku od varijanse, doprinos kovarijanse pojedinogfinan.instrumenta pribliava se prosjenoj kovarijansi kako se broj finan.instrumenatau portfoliju poveava. Pojedinani rizik finan.instrumenta moe se diversifikovati, alise sistemski ili trini rizik ne moe eliminisati.

Uticaj broja finan.instrumenata na ukupni rizik portfolija moe se grafiki predstaviti (slika1.3., str 16.).

Fundamentalni principi MPT (obratiti panju)

3


4/22

- Markowitz je predloio da se investitori fokusiraju na selekciju portfolija zasnovanuna njegovom ukupnom rizik-prinos profilu umjesto na sastavljanje portfolija izfinan.instrumenata tako da svaki pojedinano ima atraktiivne rizik-prinoskarakteristike. Sam proces selekcije portoflija moe se izdiferencirati kroz dvije faze:

1. Prva faza zapoinje sa opserviranjem i iskustvom, a zavrava sa ubjeivanjem

vezanim za budue performanse raspoloivih finan.instrumenata.2. Druga faza zapoinje sa relevantnim ubjeenjem vezanim za budue performanse, azavrava sa izborom portfolija.

- Ukoliko prinose razliitih finan.instrumenata u definisanom vremenskom perioduposmatramo kao sluajne varijable, tada prema Markowitzu moemo odrediti njihoveoekivane vrijednosti, standardne devijacije i korelacije.

- Od svih moguih portfolija sigurno e barem jedan optimizirati rizik-prinos profil.Ovaj portfolio Markowitz naziva efikasnom granicom ili efikasnim skupom.

Efikasna granica predstavlja skup portfolija koji ima maksimalnu stopu prinosa za bilo kojinivo rizika ili minimalni rizik za bilo koji nivo prinosa.

Cilj kreiranja portfolija nije nita drugo do minimiziranje rizika putem diversifikacijeplasmana. Efekti diversifikacije zavise od dva faktora:

stepena koreliranosti komponenti portfolija i stepena razvijenosti trita.

Ono to je novo u portfolio pristupu u odnosu na tradicionalni pristup donoenju investicionihodluka jeste diversifikacija. Cilj kreiranja portfolija nije nita drugo do minimizranje rizika

putem diversifikacije plasmana. Diversifikacija plasmana je besplatni ruak finansija. Efektidiversifikacije zavise od dva faktora: stepena koreliranosti komponenti portfolija i

stepena razvijenosti trita.

Efekti diversifikacije bie vei, to je nii stepen koreliranosti prinosa (manji od perfektnepozitivne korelacije, +1) i obrnuto. U uslovima globalizacije raste koeficijent koreliranostimeu berzama, odnosno nacionalnim ekonomijama. Meutim, on je jo uvijek manji od +1.To ima za posljedicu da su efekti meunarodne diversifikacije vei od efekata nacionalnediversifikacije (unutar granica jedne zemlje). Istraivanja su pokazala da je dobrodiversifikovan portfolio na meunarodnom nivou 10 puta manje rizian nego neki tipinifinan.instrument i dvostruko manje rizian nego dobro diversifikovan portfolio na USA tritu(slika 1.4., str 19). Efekti diversifikacije bie manji to je trite razvijenije, odnosno blie

perfektnom tritu, i obratno.

Optimalni portfolio

4


5/22

Iako se zna da e racionalni investitor odabrati portfolio s efikasne granice, postavlja sepitanje koji je portfolio s efikasne granice optimalan za odreenog racionalnog investitora.Odgovor na ovo pitanje zavisi od investitorovog odnosa prema meuzavisnosti rizika i

prinosa sadanog u nekom efikasnom portfoliju, odnosno od njegove krive indiferencije.

Optimalni portfolio odreenog investitora biti e onaj u kome njegova kriva indiferencijetangira efikasnu granicu. Samo optimalni portfolio obezbjeuje investitoru maksimalnukorisnost. Za viu krivu indiferencije nema raspoloivih investicija, a za niu bi se biraleinvesticije manje korisnosti. (slika 1.5., str 20).

Model odreivanja cijene finansijske aktive (CAPM)

Model odreivanja cijene finansijske aktive ili model vrednovanja kapitala - CAPM jeekonomska teorija koja nastoji da utvrdi zavisnost izmeu rizika i prinosa na finansijskeinstrumente, odnosno model vrednovanja rizinih fin. instrumenata.CAPM, koji proizilazi neposredno iz Markowitzeve MPT, inicijalno je razvio William F.

Sharpe u lanku pod nazivom Cijene finansijske aktive: teorija trinog ekvilibrijuma uuslovima rizika.

Pretpostavke CAPM

Osnovne pretpostavke od kojih polazi CAPM su:1) Nema transakcionih trokova niti razliitih poreskih optereenja2) Prilikom donoenja investicionih odluka, svi investitori su usmjereni na isti

investicioni horizont3) Svi investitori imaju homogena oekivanja u pogledu oekivane stope prinosa,

rizika i korelacije meu raspoloivim fin. instrumentima

4) Svi investitori mogu neogranieno uzimati i davati kredite uz datu nerizinukamatnu stopu5) Svi su investitori lovci na cijene tj. pretpostavljaju da njihove kupoprodajne

aktivnosti ne mogu uticati na cijene6) Mogua je bezrizina investicija.

Ono to je u fokusu panje racionalnog investitora je tzv. sistemski rizik. Budui da sesistemski rizik ne moe izbjei diversifikacijom, investitori e prilikom izbora strukture svog

portfolija panju usmjeriti kako na oekivanu stopu prinosa tako i na tzv. beta () koeficijent,koji predstavlja mjeru sistemskog rizika posmatranog fin. instrumenta i kljuni element

CAPM.

5


6/22

Beta koeficijent

Beta koeficijent opisuje senzitivnost fin. instrumenta ili portfolija na kretanje trita u cjelini.On predstavlja najvaniji parametar odnosno nagib, karakteristinog regresionog pravcafinan.instrumenta i mjeri intenzitet promjena prinosa na taj finan.instrument prema

promjenama prinosa na ukupno trite finan.instrumenata. Beta koeficijent u osnoviobjanjava za koliko e se promijeniti stopa prinosa posmatranog fin. instrumenta ako sestopa prinosa tzv. trinog portfolija promijeni za 1.

U matematikoj formulaciji beta koeficijent jednak jecov (Zp, Zm )

j = --------------------m2

gdje je: j - beta koeficijent, cov (Zp, Zm ) - kovarijansa izmeu stope prinosa na portfolio iprinosa na trite u cjelini, m2 - varijansa prinosa na trite u cjelini.

Iako su u praksi beta koeficijenti dionica najee pozitivni, tj. obino se kreu u intervalu od0,7 do 1,4, ukoliko bismo dionice trebali da klasifikujemo prema vrijednosti bete, doli bismodo sljedee kategorizacije:

a) Ako je =1, onda se radi o prosjenim dionicamab) je vee od 1 za agresivne dionice. Kod ovakvih dionica se moe oekivati vea

promjena prinosa nego to je promjena prinosa ukupnog trita, odnosno trinogindeksa.

c) je manje od 1 za defanzivne dionice. Kod njih se oekuje manja promjena prinosa

nego to je promjena prinosa ukupnog trita, odnosno trinog indeksa.ks = kf + s (kM - kf)

CAPM-ova formula /izraz moe se grafiki predstaviti tzv.trinom linijomfinan.instrumenata (Security Market Line SML). SML pokazuje nagradu za preuzimanjerizika sa finan.tritima. SML prua okvir za evaluiranjje atraktivnosti investicija. U principu,za visokorizine investicije pretpostavlja se da generiu visok prinos, i obratno. Centralo

pitanje glasi: Da li trina cijena odrava rizinost investicija. Slika 1.8 ( str 28) ilustrujekako SML moe da prui investitoru okvir za odgovor na ovo pitanje. Na slici je prikazano 9hipotetikih investicija: A, B, C, M, N, O, X, Y i Z. Beta koeficijent za investicije A, M i X

iznosi 0,80 a za B, N i Y iznose 1,00 i za investicije C, O i Z iznose 1,20.

Teorija arbitrane procjene vrijednosti - APT

6


7/22

Teorija arbitrane procjene vrijednosti ili arbitrana teorija procjenjivanja - APT se zasniva naideji da e na konkurentnim finansijskim tritima arbitraa osigurati cjenovnu ravnoteu sobzirom na rizik i prinos.

Osnovna razlika izmeu CAPM i APTje u tome to, za razliku od CAPM, APT prihvata

mogunost postojanja nekoliko faktora sistemskog rizika, te pomou njih objanjava stopeprinosa fin. instrumenata ili portfolija, pri emu se kao mogui faktori rizika mogu pojavitinpr. trini rizik uopte i rizik kamatne stope posebno, rizik likvidnosti i drugi relevantnirizici.

Za razliku od CAPM, kod kojeg se pojavljuje SML, kod APT modela se pojavljuje linijaarbitranog vrednovanja - APL, koju kvantitativno moemo izraziti:

ks = kf + bj

Na slici 1.10 (str 35) su prikazane dvije investicije (U i O) koje naruavaju zakon jedne cijene.Sve investicije koje se nalaze iznad APL su podcijenjene, a sve koje se nalaze ispod APL su

precijenjene.

Investicija U je podcijenjena jer se od nje oekuje da osigura stopu prinosa viu odravnotene. Investicija O je precijenjena jer nudi oekivanu stopu prinosa niu od ravnotene.Zbog toga e racionalni investitori formirati svoj bezrizini arbitrani portfolijo prodajui nakratko precijenjenu investiciju O i za novanu protuvrijednost ulazei u dugu poziciju(kupujui) u podcijenjenoj investiciji U, ne angaujui pri tome sopstveni kapital.

Arbitrano trgovanje e uzrokovati rast tranje i pad ponude investicije U i rast ponude i padtranje investicije O, to e imati za posljedicu dovoenje cijena, a time i oekivanih stopa

prinosa na ravnoteni nivo.

Komparacija APT sa CAPM

Dok je kod CAPM osnovni problem nepostojanje pravnog trinog portfolija, kod APTmodela pojavljuje se problem nedovoljno preciznog definisanja faktora rizika. Najei

faktori rizika koriteni u APT modelu navode se:

nepredviene promjene u kamatnim stopama

nepredviene promjene u berzanskim indeksima

nepredviene promjene u stopi inflacije

nepredviene promjene u razlici meu prinosima na kvalitetne i manje kvalitetne

korporativne obveznice iznenadne promjene bruto drutvenog proizvoda - GNP

7


8/22

promjene u investitorovom samopouzdanju, itd.

U sluaju postojanja jednog faktora sistemskog rizika, APT model svodi se na CAPM.

Slika 1.11. Komparacija APT sa CAPM

Summa summarum, CAPM i APT predstavljaju interesantne pokuaje objanjavanja odnosarizika i prinosa i evaluacije rizuika i finan.instrumenata na tritu kapitala. Njihova snaga

predvianja moe biti korisna kod upravljanja portfolijom.

FINANSIJSKE KRIZE

BARINGS PLC

Ovo je najpoznatija katastrofa u historiji bankarstva. Poetkom 1995., desk fjuersa Baringsau Singaporeu kontrolisao je Nick Lesson. Lesson je odrao duge i neutralizovane spekulativne

pozicije, prije svega, fjuersa na Nikkei-225 (indeks vodeih japanskih dionica) i obveznicejapanske vlade, kao i opcija na Nikkei.

Leeson je kupovao opcione ugovore sa SIMEX i prodavao ih na Osaka tritu provodeistrategiju dizajniranu tako da se iskoriste razlike u cijenama izmeu ekvivalentnih ugovora

kotiranih na dvije berze. Tragajui za profitom iz razlika u cijenama fjuers ugovora naNikkei kotiranih na OSE i SIMEX, Leeson je pretpostavio da e doi do arbitrairanja.Umjesto da heduje svoju poziciju, on se od kraja januara 1995 god kockao na kretanjafjuersa na japanskom tritu. Njegove nehedovane pozicije rapidno su rasle. Leeson jekupio fjuerse na indeks dionica vrijedne 7 milijardi USD i prodao fjulerse na obveznice ikamatne stope vrijedne 20 milijardi USD. Najvei gubitak Baringsa proizaao je upravo sa

berze fjuersa.

Kao razlozi propasti Baringsa obino se navode: potpuni operativni neuspjeh, sporost berzi,sporost Bank of England i sl. Postavlja se pitanje kako Barings, banka koja je egzistirala oddavne 1762 godine i koja je imala impresivnu historiju, nije kontrolirala Leesonove aktivnosti

prije nego to je bilo kasno? Odgovor je u tome da je on bio otjelovljenje Baringsovogsingapurtskog fjuersa.

8


9/22

USA SAVINGS-AND-LOAN (S&L) INDUSTRY

U 1980-im godinama tedno.kreditne institucije odobravale su dugorone zajmove zastambenu izgradnju i nekretnine po fiksnoj stopi, a primale kratkorone depozite, kao to su

hipotekarna plaanja. Uprkos trinoj volatilnosti i promjenama u obliku rone strukturekamatnih stopa, ameriki Kongres naini je greku kroz deregulaciju odnosne industrije, kojaje omoguila moralni hazard.Jedna od posljedica deregulacije bila je ta da su S&L institucije imale pristup ekstenzivnomkreditu putem osiguranja depozita, dok u isto vrijeme nije bilo realnog primjenjivanja limitana rizinost S&L investicija. To je ohrabrilo mnoge S&L vlasnike da preuzmu portfolijedugoronih zajmova s visokim leveridom i rizikom, te su mnogi od njih otili uinsolventnost.Sumirajui kolaps S&L asocijacije, koji se jo procjenjuje na 500 milijardi USD, analitiaridre da su S&L institucije izgubile novac, zbog dva osnovna razloga: historijski visokihkamatnih stopa i pretjeranog debalansa u ronoj strukturi izvora i plasmana sredstava (tj rizika

likvidnosti).

LONG-TERM CAPITAL MANAGEMENT (LTCM)

Septembra 1998 asopis Observer izvijestio je o bankrotstvu Long-Term CapitalManagementa, koji je spektakularno propao 17 augusta 1998, kada je Rusija devalviralarublju i proglasila moratorij duga (odlaganje plaanja svojih dugova). Bio je tu veomaekskluzivan hedge fond. Hedge fond inae predstavlja poseban tip investicionog fonda kojinastoji biti neutralan u odnosu na trite, odnosno zatien od promjena na tritu.Osnovna strategija LTMC u cijelom svijetu bila je zasnovana na konvergenciji kreditnogspreada, prema tome postojale su tipine dugorone kreditno-rizine obveznice i kratkoronekreditno-sigurne obveznice. Meutim, iskustvo LTMC pokazuje da hedge fondovi nisu u

potpunosti poteeni rizika bez obzira na koritenje trino-neutralne strategije. LTMC je1998 god oekivao da e se razlika izmeu dugoronih trezorskih obveznica i dugoronihkorporativnih obveznica smanjivati. No, mnoga trita dionica irom svijeta naglo su pala,uzrokujui bijeg investitora prema kvalitetnijim finan.instrumentima.Razlozi propasti LTCM-a su:

- divergencija kredotnog spreada i pritisak na likvidnost nakon ruskog defaulta,- veoma visok leverid koji se poveavao kako se nevolja poveavala i kako se

smanjivala likvidnost;- prekomjerno oslanjanje na VaR bez izvoenja stress testinga;

- rizik modela previe kompleksnih igara.

RAZVOJ INTERNACIONALNOG OKVIRA ZA REGULACIJU FINANSIJSKIH(POSEBNO BANKARSKIH) RIZIKA

BAZELSKI KOMITET

Vei dio regulacije finansijskih rizika proizaao je iz Bazelskog komiteta za supervizijubanaka. Ovaj komitet formiran je pri Centralnoj banci guvernera Grupe 10, ili kako se jo

zove Banci za meunarodna poravnanja, u gradu Bazelu, u vicarskoj, pred kraj1974.godine.

9


10/22

Grupa 10 sainjena je 11 industrijskih zemalja koje se konsultuju i sarauju u pogleduekonomskih, monetarnih i finansijskih pitanja.Bazelski komitet ne posjeduje nikakav formalni supracionalni supervizorski autoritet, odakle

proizilazi zakljuak da nema legalnu snagu. Umjesto toga, on formulie opte supervizorskestandarde i smjernice i preporuuje izvjetaje najbolje prakse, oekujui da e pojedini autori,

putem detaljnih aranmana, propisanih zakonom ili na drugi nain, a koji najbolje odgovarajunjihovim nacionalnim sistemima preduzeti korake s ciljem njihove implementacije.

Bazelski komitet se prvobitno sastojao od vie uprave organa za superviziju banaka icentralnih banaka: Norveke, vedske, vicarske, Belgije, Luksemburga, Francuske,

Njemake, Italije, panije, Velike Britanije, USA, Kanade i Japana. lanstvo su neto kasnijedobile i Australija, Brazil, Kina, Indija, Koreja, Meksiko i Rusija. Bazelski komitet je 10.juna2009 godine odluio da proiri lanstvo te pozove nove lanice: Argentinu, Indoneziju,Saudijsku Arabiju, Junoafriku repoubliku i Tursku, a poziv su dobili i Hong Kong SAR iSingapur.

Bazelski komitet je 11.jula 1988 god donio konvenciju o adekvatnosti kapitala, tzv Bazel I, a19 januara 1996 god usvojio i odgovarajui amandman (Amandman o saglasnosti .obezbjeenju kapitala za pokrie trinih rizika). - Bazelska konvencija o adekvatnostikapitala, ukljuujui Amandman, prevashodno je sraunata na zatitu banaka od kreditnih itrinih rizika.

BAZELSKI SPORAZUM O ADEKVATNOSTI KAPITALA IZ 1998. godine(BAZEL I)

Ovaj historijski ugovor u julu 1988.g. potpisale su zemlje lanice Grupe 10, Luksemburg ipanija. U cjelosti je stupio na snagu tek u januaru 1993.g. Ta je pravila do danas prihvatilo

preko 100 zemalja.

Postoji konsenzus da kredibilitet bankarstva neke zemlje nije zadovoljavajui dok se neusvoje bazelska pravila o solidnom poslovanju banaka.Bazel I prihvatio je standardnu podjelu ukupnog bankarskog kapitala na dvije osnovnekomponenete: primarni i sekundarni kapital.

Tekua stopa potrebnog kapitala jedne banke da bi se okvalifikovala kao adekvatnokapitalizirana podrazumijeva sljedee:

Koeficijent odnosa primarnog kapitala i ukupne aktive ponderisane rizikom mora da

iznosi najmanje 4% Koeficijent odnosa ukupnog kapitala i ukupne aktive ponderisane rizikom mora dabude najmanje 8%, pri emu je sekundarni kapital ogranien na 100% primarnogkapitala.

Bazel I podloan je kritici. Spoitavaju mu se dvije stvari - prilino uopten pristup kreditnomriziku i neuvaavanje uticaja trinog rizika.

Struktura kapitala banaka prema Bazelu II Primarni kapital

1. Dioniki kapital2. Zadrani profiti

II Sekundarni kapital1. Subordinisane obveznice s rokom preko 5 godina

10


11/22

2. Opte rezerve za pokrie gubiztaka3. Latentne rezerve4. Valorizacione rezerve

III (I+II) Ukupni kapital

KRITIKE BAZELA I

Glavni akcenat Bazela I bio je na kreditnom riziku - opasnosti da klijent zajmoprimac neizvri obavezu iz kreditnog odnosa. Kasnije se uvidjelo da je bazelski sporazum usvojio

pristup koji je poprilino uopten i da je mjerio kreditni rizik na nedovoljno diferencirannain.

Drugim rijeima, Bazel I bio je prilino rigidan dogovor koji nije uzimao u obzir razliitestepene kreditnog rizika u okviru istih kategorija korisnika kredita.

Jedan od najupadljivijih nedostataka Bazela I odnosi se na neuvaavanje uticaja trinog

rizika - gubitaka koje banka moe da ima zbog nepovoljnih promjena kamatnih stopa, cijenafin. instrumenata, vrijednosti deviza i robnih cijena.

Tretman derivata u Bazelu I bio je takoe nezadovoljavajui. Tek je u novije vrijeme dolo doodgovarajuih prilagoavanja u standardima kapitala u Bazelu I s ciljem da se ugradi stepenizloenosti riziku sa kojim su banke suoene kod trgovine derivatima.

EVOLUCIJA AMANDMANA BAZELA I IZ 1996.godine

U kontekstu vreg povezivanja banaka sa fin. tritima i poveanih rizika banaka na planufin. instrumenata, deviznih instrumenata, te derivatnih pozicija, Bazelski komitet je 1993.gobjavio nove prijedloge, u kojima se od banaka koje su bile suoene sa viim stepenomizloenosti trinom riziku zahtijevalo da dre vei kvantum kapitala u odnosu na veliinunjihove aktive, a 1996.g u vidu amandmana formalno usvojio modufikaciju Bazela I.

Amandman Bazela I iz 1996.g propisao je tzv. standardizovani model za trini rizik, a u istovrijeme dopustio veim bankama da odaberu interni model zasnovan na VaR (tj modelrazvijen u kui). Legalna implementacija postignuta je 1998.g.

Glavna novina Amandmana Bazela I sastojala se u alternativnoj mogunosti da banke koristeili standardnu metodologiju ili svoje interne modele za evaluaciju trinih rizika i za

odreivanje visine obaveznog kapitala za pokrie izloenosti tim rizicima.

Glavni kvalitativni standardikod evaluacije trinih rizika su:1. Interni modeli moraju da budu integrisani u svakodnevni proces upravljanja rizicima u

tim bankama,2. Odbor (bord) direktora i vii menadment banke treba da budu aktivno ukljueni u

proces kontrole rizika,3. U banci mora da postoji nezavisna sluba za kontrolu rizika,4. Interni modeli moraju da sadre odgovarajue limite koji na operativnom nivou

ograniavaju izloenost trinim rizicima,

5. Korektivni multiplikator mora da iznosi najmanje 3, a moe eventualno da budepovqean na 4, to zavisi od rezultata tzv backtestinga,

11


12/22

6. Banka mora da provodi regulatorni program backtestinga svog internog modelatrinih rizika,

7. Banka mora da ima spreman rigorozan program stress-testinga.

Glavni kvantitativni standardiodnose se na:

1. Utvrivanje VaR vri se na dnevnoj osnovi pri 99%-tnom nivou pouzdanosti,2. Holding period za obraun rizika zbog dranja finan.instrumenata iznosi najmanje 10radnih dana,

3. Statistika osnova za VaR obraune mora da iznos najmanje godinu dana, s tim da serevizija te osnove vri najmanje u tromjesenim intervalima,

4. Supervizorske vlasti ne propisuju neki odreeni interni model kojeg se banke morajupridravati, tako da je mogue koritenje raznih modela s tim da budu ispotovanikvalitativni i kvantitativni standardi.

2. TAKSONOMIJA FINANSIJSKIH INSTITUCIJA, USLUGA I RIZIKA

TAKSONOMIJA FINANSIJSKIH INSTITUCIJA, S POSEBNIM OSVRTOM NA

ULOGU RELEVANTNIH AKTIVNO UPRAVLJANIH FINANSIJSKIH

INSTITUCIJA

Intermedijatore (posrednike) u transferu finan.sredstava izmeu preduzea (privrede) i

pojedinca (stanovnitva), kao glavnih transaktora u finan.sistemu nazivamo finansijskiminstitucijama.

12


13/22

Sam transfer finan.sredstava od krajnjih pozajmljivaa krajnjim uzajmljivaima kada seizmeu njih pojavljuje finan.institucija poznat je pod nazivom finansijska intermedijacija.

Taksonomija finansijskih institucija iz aspekta rizika aktivno vs. pasivno upravljanje

finansijske institucije

Taksonomija finansijskih usluga

Usluge koje nude finansijske institucije mogu se razvrstati u 6 osnovnih aktivnosti, to su:originacija, distribucija, servisiranje, pakovanje, posredovanje i pravljenje ili formiranjetrita. (slika 2.3., str 97)

1. Originacija - involvira lociranje, evaluaciju i kreiranje novih finansijskih potraivanjaizdatih/emitovanih od strane klijenata institucije. Originator prvo prikuplja i evaluirainformacije koje se tiu odnosne transakcije.2. Distribucija - podrazumijeva aktivnost prikupljanja finansijskih sredstava putem

prodavanja novonastalih finansijskih proizvoda klijentima koji imaju na raspolaganju

resurse kojima e to izfinansirati. Ovu aktivnost institucija moe obavljati ili kao brokerskutransakciju ili, pak, djelovanjem u ulozi principala.

13

Zahtjevimenadmenta

AktivnoUpravljanje

Pasivnoupravljanje

Karakteristike informacija i portfolija

Transparentne Djelimicno Netransparentnetransparentne

Hedge fondoviOtvoreni fondovi

REIMCsIndeksni fondovi

Unit trusts

REITsZatvorenifondovi

Penzioni fondovi

Klirinske kuce

Komercijalne bankeOsiguravajua

drutva

Dileri

Agencijski pulovihipoteka


14/22

3. Servisiranje - oznaava aktivnost prikupljanja finansijskih sredstava od emitenanta iplaanje prikupljenih sredstava imaocima/nosiocima finansijskih potraivanja. Uz to,serviser vodi evidenciju plaanja, kontrolie ugovore i provodi akciju naplate u sluajudefaulta emitenanta.4. Pakovanje - je relativno novija aktivnost. Involvira prikupljanje ili udruivanjeindividualnih finansijskih aktiva u pulove i moguu ponovnu dekompoziciju finansijskihtokova tih aktiva u razliite tipove finansijskih potraivanja. Takvo prepakovanjefinansijskih tokova provodi se radi poveanja likvidnosti ili prilagodjavanja finansijskihtokova za specifine klijente.5. Posredovanje - podrazumijeva istovremeno izdavanje i kupovinu razliitihfinansijskih potraivanja od strane istog finansijskog entiteta. Javlja se kada institucijakupuje jedan tip finansijskog instrumenta za vlastiti raun i finansira tu transakciju putemizdavanja nekog drugog finansijskog potraivanja na teret svog

bilansa stanja.

- Postoje tri uobiajena tipa aktivnosti finansijskog posredovanja, i to:a) potpisivanje osiguranja kod kojeg izdavalac preuzima kontingent obaveze;

b) potpisivanje zajmova gdje posrednik koristi vlastite resurse za proirenje kreditazajmoprimcu;

c) potpisivanje finansijskih instrumenata u ulozi principala kako bi se isti distribuisaliinvestitorima.6.Pravljenje trita - je aktivnost koja ukljuuje kupovinu i prodaju istih finansijskihinstrumenata od strane jednog dilera. Firma koja pravi trite ili, ee, market mejker jeobino, ali ne i uvijek, principal u transakciji. Market mejker djeluje kao posrednik kada

finansira zalihe finansijskih instrumenata putem izdavanja vlastitih finansijskihpotraivanja, npr. potpisivanjem finansijskih instrumenata.Dobici i gubici vezani za promjene vrijednosti zaliha znae za market mejkera finansijskukorist ili gubitak.

Kada je u pitanju pruanje finan.usluga vano je napraviti distinkciju izmeu aktivnostiprincipala i aktivnosti agenta. Rizici i podsticaji u tim aktivnostima su dijametralno suprotni.Principal angauje kapital i rizikuje oboje - vrijeme i novac. Potrebe ovakvog poslovanja zakapitalom mogu biti znaajne. Principal posjeduje portfolio i izloen je sistemskim inesistemskim rizicima.

Nasuprot tome, agent radi za nekog drugog i rizikuje samo vrijeme. U agencijskom poslu,investiranje kapitala je skromno. Rizici su u potpunosti nesistemski.

Taksonomija finansijskih rizika

U taksonomiji rizika finansijskih usluga nezaobilazni su sljedei tipovi: Trini (trgovinski) rizik, koji subsumira rizik kamatne stope i rizik deviznog

kursa; Kreditni ili tzv. default rizik;

Rizik (od) saugovaraa ili druge ugovorne strane; Rizik likvidnosti;

14


15/22

Operativni rizik; Rizik inherentan polisama osiguranja ili tzv. underwriting rizik; Zakonski rizik; Rizik modela; Rizik dogaaja ili tzv. event rizik; Strateki rizik; Poslovni rizik; Reputacijski rizik; Sistemski rizik; Rizik solventnosti ili rizik kapitala.

Trini rizik

Za finansijsku instituciju kaemo da se izlae trinom riziku onda kada aktivno trgujefinansijskim, posebno derivatnim, instrumentima na organizovanim finansijskim tritima.

Sam trini rizik moe se definisati kao rizik negativnih ili nepovoljnih odstupanja trinevrijednosti trgovinskog portfolija usljed fluktuacija kamatnih stopa, deviznih kurseva, prinosana dionice i/ili drugih cijena instrumenata tog portfolija tokom perioda u kome se zahtijevalikvidiranje transakcija.

Dok bankarske regulatorne institucije kao utrivu aktivu obino tretiraju onu koja se drikrae od 1 godine, privatne finansijske institucije uzimaju u obzir krai period.U finansijskoj teoriji i praksi trini rizik se obino razdvaja na dvije komponente:

- rizik kamatne stope (kamatni rizik, kamatnu izloenost); i- rizik deviznog kursa (valutni rizik, kursni rizik, valutnu izloenost).

Rizik kamatne stope

R.k.s. je rizik smanjenja dobitka finansijske institucije usljed nepovoljnog kretanja kamatnihstopa. Ovaj tip rizika nastaje zbog fiksnih (niskih) kamatnih stopa na kredite, odnosno

plasmane, dok uporedo rastu cijene (kamatne stope) na izvore sredstava. Drugi izvor rizikakamatne stope ugraen je u implicitne opcije finansijskih usluga (opcijski rizik).Eklatantan primjer je prijevremeno plaanje kredita koji nosi fiksnu stopu. Korisnik kreditamoe uvijek otplatiti kredit i uzeti novi po novoj stopi - pravo koje e iskoristiti kada kamatnestope znatno opadnu.Transakcioni depoziti takoe nose opcije zbog toga to mogu biti transferisani u oroenedepozite kada kamatne stope porastu.Opcijski rizici ponekad se nazivaju indirektim rizicima kamatnih stopa. Oni ne nastajudirektno iz promjene kamatne stope, ve rezultiraju iz ponaanja klijenata koji komparirajukoristi i trokove koritenja opcija ugraenih u finansijske usluge i prave izbore u zavisnostiod trinih uslova.

Visina rizika kamatne stope u velikoj mjeri zavisi i od toga kakvu strategiju odnosa premariziku praktikuje menadment finansijske institucije.

Ako menadment finansijske institucije primjenjuje strategiju manjeg stepena averzije premariziku - tzv. ofanzivni ili agresivni pristup - onda on svjesno prihvata vii nivo rizika kamatne

stope uvaavajui oekivanja budueg kretanja kamatnih stopa na finansijskom tritu.

15


16/22

Drugim rijeima, menaderi agresivnog pristupa nastoje anticipacijom promjena kamatnihstopa da izvuku profit iz pekulativnih transakcija na tom polju. Primjera radi, ako oekuju

porast kamatnih stopa na finansijskom tritu, ovi e menaderi nastojati da skrate rokove nastrani aktive i da produe rokove na strani pasive, odnosno formiranja svojih finansijskihobaveza.

Nastojanja su suprotna ako se oekuje pad kamatnih stopa. Ukoliko menadment finansijskeinstitucije praktikuje strategiju averzije prema riziku - tzv. defanzivni pristup, onda e on teitida redukuje nivo kamatne izloenosti.

Upravljanje rizikom kamatne stopepodrazumijeva operativni monitoring, zatim utvrivanjeprihvatljivih ogranienja kamatne izloenosti i, najzad, korektivne akcije koje pretjeranukamatnu izloenost treba da svedu u tolerantne okvire.

Rizik deviznog kursa

Javlja se u sluaju da doe do promjene deviznih kurseva, pretpostavljajui vievalutnukompoziciju aktive i pasive u bilansu stanja finansijske institucije.

To je rizik da promjene deviznih kurseva imaju negativan uticaj na vrijednost sredstava iobaveza finansijske institucije denominiranih u stranim valutama. Ili, radi se o vjerovatnoinastajanja gubitka usljed promjena deviznih kurseva.Ukoliko doe do promjene kursa strane valute koja se nalazi u bilansu stanja finansijskeinstitucije, efekti te promjene zavise od dva faktora:

da li je odnosna valuta aprecirala ili deprecirala, i da li je bilans finansijske institucije u odnosnoj valuti pozitivan ili

negativan.Kada je u pitanju upravljanje rizikom deviznog kursa, menadmentu finansijske institucijestoje na raspolaganju sljedee dvije opcije: da se odredi, odrava i kontrolie nivo rizika deviznog kursa koji je u skladu sa

njenom poslovnom politikom, i da se otvorene devizne pozicije, u cilju redukovanja rizika deviznog kursa,

kompenziraju odgovarajuim derivativnim transakcijama.

Kreditni rizik

Kreditni rizik se ogleda u vjerovatnoi ili mogunosti da dunici ne vrate kredite o rokovimadospijea zajedno sa pripadajuim kamatama. Neplaanje kreditnih obaveza uzrokuje totalniili parcijalni gubitak bilo kojeg iznosa pozajmljenog duniku, odnosno klijentu finansijskeinstitucije. Moe proistei iz nesposobnosti ili nevoljnosti postupanja na unaprijed ugovoreninain. Ovo moe uticati na kreditora koji je potpisao ugovor, ostale kreditore, pa sve dodioniara kreditora i dunika.

U anglosaksonskoj terminologiji kreditni rizik nerijetko se naziva default risk, pri emudefault nastaje u tri sluaja:

ako dunik ne izvri plaanja po kreditnom ugovoru ni poslije minimalno 3 mjeseca oddana dospijea (default plaanja);

16


17/22

ako dunik prekri neku od zatitnih klauzula u kreditnom ugovoru (tehniki default); i

ako ekonomska vrijednost aktive dunika padne ispod vrijednosti njegovog duga(ekonomski default).

Kreditni rizik ima dvije dimenzije: kvantitet rizika, ili iznos koji moe biti izgubljen, i kvalitetrizika, ili vjerovatnoa defaulta. Kvalitet rizika nerijetko se procjenjuje putem rejtinga, koji jeinterni za finansijsku instituciju i/ili eksterni (ako dolazi od rejting agencije). Evaluacijakvaliteta rizika u konanici bi vodila prema kvantifikovanju vjerovatnoe defaulta dunika,kao i vjerovatnoe bilo kakvog oporavka od sluaja defaulta. Vjerovatnou defaulta nije lakokvantifikovati. Stepen mogueg oporavka od defaulta takoe je nepoznat. Gubitak zavisi od

bilo kakve garancije vezane za oporavak nakon bankrotstva ili likvidacije imovine.

Aktivni kreditni rizik javlja se kod odobravanja kredita ukoliko korisnik kredita nee, ili navrijeme nee, otplatiti primljeni iznos ili izmiriti ugovorene kamate, provizije i takse.

Pasivni kreditni rizikrezultira jednim dijelom iz toga da se uslovi dogovoreni pri primanjukredita mogu kasnije pokazati nepovoljnim, a drugim dijelom iz toga se moe traiti povratkredita prije nego to bi se to normalno moglo oekivati.

Saunders i Cornettrazlikuju kreditni rizik specifian za firme, kao to je je rizik specifian zadranje obveznica ili zajmova General Motorsa ili IBM, i sistemski kreditni rizik, kao to sufaktori koji istovremeno poveavaju rizik defaulta svih firmi u ekonomiji.

Kod upravljanja kreditnim rizikom menadmetu finansijske institucije stoje na

raspolaganju tri opcije:

metodologija za ocjenu kreditnog boniteta dunika; osiguranje kreditnog rizika polaganjem kolaterala ili davanjem garancija za

servisiranje kredita; i diversifikacija kredita.

Rizik saugovaraa

Rizik saugovaraa se moe definisati kao opasnost od klijenta s kojim je finansijska institucijanapravila ugovor, a koji moe da ne uspije ili da ne ispuni obaveze, primoravajui timefinansijsku instituciju da nae zamjenu za ugovor sa drugom strankom koja moe da budemanje povoljna.

Razlika izmeu kreditnog rizika i rizika saugovaraa: Rizik saugovaraa je slian kreditnomriziku, ali se generalno posmatra kao privremeni finansijski rizik povezan sa trgovanjem, prijenego kao standardni default rizik kreditora koji je povezan sa njegovim investicionim

portfolijom.

Rizik likvidnosti

Likvidnost finansijske institucije moe se definisati kao permanentna sposobnost finansijskeinstitucije da izmiruje svoje obaveze o rokovima njihovog dospijea. Prema Bessisu, riziklikvidnosti se definie na razliite naine:

kao ekstremna likvidnost; kao mjera predostronosti koja se obezbjeuje putem portfolija likvidnih

sredstava; ili17


18/22

kao sposobnost pribavljanja sredstava pri normalnom troku.Rizik likvidnosti sastoji se u mogunosti da sposobnost plaanja banke ili neke drugefinansijske institucije bude ugroena. Ovaj tip rizika javlja se usljed: neto odliva depozita,izostanka oekivanog priliva sredstava, aktiviranja uslovnih obaveza i kreditnih zahtjeva

klijenata koji su relevantni za finansijsku instituciju, panine navale (ivotnog) osiguranja,otkazivanja ili neobnavljanja polisa (neivotnog) osiguranja, velikog broja otkupa dionica, itd.

Osnovni razlog nastanka rizika likvidnosti banke lei u ronoj transformaciji sredstava -banke formiraju izvore sredstava na osnovu kratkoronijih depozita, dok plasmaneprikupljenih sredstava ostvaruju u vidu dugoronijih kredita. Pri ovom gapu ronosti uvijekpostoji rizik likvidnosti, kao i troak likvidnosti.

Prema Westu postoje dva tipa rizika likvidnosti:

Normalni ili uobiajeni rizik likvidnosti - rizik koji proizilazi iz poslovanja natritima koja u svojim standardnim dnevnim operacijama nisu u potpunosti likvidna.Prisutan je na svim finansijskim tritima, ali je mnogo ozbiljniji na razvijenimtritima i za specijalne OTC instrumente.

Krizni rizik likvidnosti - rizik likvidnosti koji proizilazi iz trinih kriza, kao to su:krah na Wall Streetu 1987.god, ruska LTCM kriza iz 1998.god, aktuelna globalnafinansijska kriza i sl.

U takvim uslovima neko moe likvidirati pozicije samo preuzimajui velike gubitke.

Dva modusa upravljanja rizikom likvidnosti:

klasifikacija izvora sredstava i plasmana finansijske institucije iz aspekta preostaleronosti, i/ili

koritenje kredita za odravanje likvidnosti, tj. uzajmljivanje novca na finansijskomtritu, pretpostavljajui solidan kreditni rejting odnosne finansijske institucije.

Operativni rizik

U Bazelu II, operativni rizik se definie kao rizik direktnog ili indirektnog gubitka kojirezultira iz neadekvatnih ili neprimjerenih internih procesa, osoblja i sistema, ili iz eksternihdogaaja.Bazelska definicija operativnog rizika ukljuuje zakonski rizik, ali iskljuuje strateki ireputacijski rizik.Izvori (uzroci) operativnih rizika banaka mogu biti:

1. interna prevara2. eksterna prevara3. prekid u poslu i otkazivanje informacionih i drugih sistema4. izvrenje, isporuka i upravljanje procesima5. oteenje fiksne imovine6. prakse (kod) zapoljavanja i sigurnost radnog mjesta i7. klijenti, proizvodi i poslovna praksa.

Operativni rizici se javljaju na dva razliita nivoa:

18


19/22

tehnikom nivou, kada su informacioni sistemi neefikasni i organizacionom nivou, tj. u vezi sa izvjetavanjem i monitoringom rizika i

svim povezanim pravilima i politikama.

Organizacija monitoringa rizika, tj osnovni principi koji mogu pomoi u izgradnji ispravnog

sistema su: pravila upravljanja ne bi trebala previe ograniavati proces preuzimanja rizika.

Prevelika opreznost usporava proces donoenja odluka i limitira volumen poslovanja. Komercijalne poslovne jedinice koje generiu rizike trebale bi biti odvojene od onih

ija je misija supervizija i ograniavanje rizika. Trebali bi postojati podsticaji za otkrivanje rizika, kada oni postoje, umjesto da se

menaderi podstiu da ih skrivaju.

Umjetnost upravljanja rizicima podrazumijeva i uspostvljanje balansa izmeu pridravanjapravila o preuzimanju rizika i sposobnosti razvoja poslovanja, izmeu otkrivanja rizika i

snanih podsticaja menadmenta unutar organizacije. Efikasnost monitoringa rizika u velikojmjeri zavisi od uloga i uticaja poslovnih jedinica i jedinice za kontrolu rizika.Zahtijevani kapital za operativni rizik = bruto dobitak * faktor ponderisanja.

U tom kontekstu, uzima se prosjek bruto dobitka u posljednje 3 godine i zbraja neto kamatnidobitak, tj. iskljuuje loe duniko optereenje i operativni trokovi. Ovo je tzv. pristupbaznog indikatora - BIA.Bazelski komitet je ponudio jo dva pristupa za izraunavanje zahtijevanog kapitala zaoperativni rizik-standardizovani pristup - STA, u kojem se bankarske aktivnosti dijele na 8

poslovnih linija, a zatim se prosjeni bruto dobitak u posljednje 3 godine za svaku poslovnuliniju mnoi sa beta faktorom () i u rezultatu sabire sa ostalim dobijenim iznosima radiodreivanja ukupnog kapitala za operativni rizik i pristupe naprednog ili razvijenog mjerenja- AMA, prema kojima se regulatorni kapitalni zahtjevi za operativni rizik izraunavaju putem

baninog internog koritenja kvalitativnih i kvantitativnih kriterija.

Rizik inherentan polisama osiguranja

Problem negativne selekcije postavlja pitanje koje polise osiguravajue drutvo trebaprihvatiti. S obzirom da postoji vea vjerovatnoa da e osoba loijeg zdravlja ugovoritipolisu dopunskog zdravstvenog osiguranja nego neko potpuno zdrav, bilo bi razumljivo da utakvim sluajevima osiguravajua drutva odbiju svakog ko se prijavi. Budui da se to ustvarnosti ne deava, osiguravajua drutva su zasigurno nala alternativno rjeenje.

Recimo, veina osiguravajuih drutava zahtijeva zdravstveni pregled, te provjeru medicinskedokumentacije prije ugovaranja zdravstvenog ili ivotnog osiguranja. Ako izae na vidjelo da

postoji neka bolest koja za zdravlje te osobe igra vanu ulogu, osiguravajue drutvo moeizdati polisu osiguranja koja ne pokriva dijagnosticiranu bolest. Osiguravajua drutva obinonude povoljnije stope pri osiguranju grupe ljudi, jer tako izbjegavaju problem negativneselekcije, u skladu sa zakonom velikih brojeva.

Uvaavajui personalne karakteristike aplikanata za osiguranje, za osiguravajua drutva sutakoe vane informacije koje otkrivaju prisustvo moralnog hazarda.

Moralni hazard predstavlja rizik ukljuivanja osiguranika u aktivnosti koje su iz aspektaosiguravatelja nepoeljne jer se zbog njih poveava vjerovatnoa deavanja osiguranog

19


20/22

sluaja. Do moralnog hazarda dolazi kada osiguranik propusti preduzeti potrebne mjere daizbjegne mogui gubitak jer zna da e mu taj gubitak nadoknaditi osiguranje.

Prema tome, dok je negativna selekcija problem povezan sa asimetrinim informacijama koji

se pojavljuje prije izdavanja polisa osiguranja, moralni hazard nastaje nakon njihovogizdavanja. Otuda je rizik inherentan polisama osiguranja iri pojam od underwriting rizika,koji je prisutan samo prije izdavanja polisa.

Zakonski rizik

Finansijski ugovori esto su kompleksni, pa su finansijske institucije izloene riziku da senjihovo razumijevanje sporazuma razlikuje od razumijevanja od strane suda. Kod finansijskihugovora, zakonski rizici su endemini, tj. vezani za mjesto njihovog zakljuenja. Novi zakoni,miljenja suda i propisi mogu ranije dobro uspostavljene transakcije dovesti u koliziju, ak ikada su sve strane prethodno adekvatno ispunile svoje obaveze i u budunosti su u potpunosti

sposobne da ih izvravaju.Drugi tip zakonskog rizika proistie iz aktivnosti menadmenta finansijske institucije, njenihzaposlenika i agenata. Prevare, krenja propisa o finansijskim instrumentima i ostale slineaktivnosti mogu dovesti do katastrofalnih gubitaka. ak i situacija kada, primjera radi,osiguravatelj ispunjava sve obaveze iz ugovora moe rezultirati masivnim sudskim sporovimaako neki vlasnici polisa imaju drugaija oekivanja ili shvatanja u pogledu performansinjihovih polisa nego to je to specifikovano ugovorom.

Rizik modela

Finansijske institucije koriste razne modele kako bi odredile vrijednost finansijskihinstrumenata, kao to su opcije, i kako bi evaluirale nivo rizika kojem su u svojim trgovinskimaktivnostima izloene.Ovi su modeli kompleksni, a greke do kojih eventualno moe doi pri njihovom koritenjudodatno izlau finansijske institucije riziku. Usljed ovog rizika, finansijske institucije mogu

preplatiti finansijske instrumente ili, pak, podcijeniti nivo trinog ili trgovinskog rizika kojisu preuzele.Praktina rjeenja ovog rizika su:

revizija strategija i pozicija, upotreba viestrukih modela, i simulacija uticaja hipotetikih greaka modela.

Rizik dogaaja

Rizik dogaaja ili tzv. event rizik predstavlja mogunost nastupanja neuobiajenih iliekstremnih dogaaja. Zbog toga ne iznenauje stav da se pod rizik dogaaja svrstavaju svi

preostali tipovi rizika, koji nisu trini, kreditini, operativni, rizik likvidnosti i sl.

Rizik dogaaja odnosi se na vjerovatnou da, recimo, doe do: sloma berze iznenadnih promjena u poreskom sistemu iznenadnih promjena u regulatornoj politici kolapsa kursa neke valute teroristikih napada

20


21/22

raznih katastrofa itd.

Strateki rizik

Strateki rizik je rizik povezan sa poslovnim planovima i strategijama finansijske institucije.

Ovaj tip rizika ukljuuje planove za ulazak u nove poslovne linije, proirenje postojeihusluga putem merdera i akvizicija i poboljanje infrastrukture.

Poslovni rizik

Iako operativni rizik ukljuuje mnoge aspekte onoga to eksperti za upravljanje rizicima zovuposlovnim rizikom, on takoe iskljuuje ostale. Npr. mnoge definicije operativnog rizika neukljuuju poslovni ciklus, fluktuacije prihoda finansijskih institucija po osnovu provizija,fluktuacije potranje za finansijskim uslugama kao i trokova njihovog generisanja itd., to jeustvari poslovni rizik.Prema tome, poslovni rizik podrazumijeva fluktuacije prihoda finansijske institucije koje su

uzrokovane prirodom njenog poslovanja.

Reputacijski rizik

Zahtijeva specijalan tretman finansijskih institucija zbog toga to priroda njihovog poslovanjazahtijeva povjerenje kreditora, regulatora i trita uopte. U konanici, stabilnost svakogfinansijskog sistema imperativno se temelji na povjerenju.Ovaj tip podrazumijeva mogunosti da negativni publicitet u pogledu poslovne praksefinansijske institucije dovede do gubitka prihoda ili, pak, sudskog spora. Za sisteme povezanesa plaanjima na malo reputacijski rizik je povezan sa oekivanjima klijenata u pogleduisporuke ili, pak, usluga plaanja i sa tim da li institucija ispunjava svoje regulatorne iobaveze zatite klijenata povezane s tim uslugama.

Reputacija finansijske institucije, posebno povjerenje koje uiva od strane klijenata ili treihlica, moe biti nepovratno ocrnjena zbog njenih propusta u tome da poslovne aktivnostiobavlja sigurno i odgovorno. Problem evaluacije reputacijskog rizika je kompleksan:finansijska institucija koja bi rezervisala novac za sluaj opasnosti od gubitka reputacije

preutno bi unaprijed priznala da njeno upravljanje zasluuje (negativnu) kritiku.

Da bi se osigurale od ovog rizika, finansijske institucije moraju imati kodeks ponaanja,

otvorenu kulturu informisanja, kao i procese koji u ranim fazama omoguuju identifikovanjeovog rizika i problematinih segmenata.

Sistemski (vs. nesistemski) rizik

Sistemski rizik prestavlja onaj rizik koji utie na sve finansijske instrumente i zbog toga se nemoe diversifikovati. Prethodna definicija sistemskog rizika nije, meutim, u cjelostiopteprihvaena.

Neki drugi autori koji tretiraju problematiku investiciono-projetnog i/ili finansijskogmenadmenta argumentovano istiu da se sistemski rizik moe diversifikovati, i tomeunarodnom diversifikacijom. Otuda bi kriterij kategorizacije rizika na sistemski i

nesistemski trebalo nadopuniti i formulisati kao mogunost diversifikacije unutar granicajedne zemlje.

21


22/22

Sistemski rizik se inae javlja zbog rizinih faktora koji utiu na cijelo trite, tj. zbogpromjena u ekonomskom, politikom i drutvenom okruenju. Nesistemski rizik je onaj rizikkoji je jedinstven za odreeno preduzee ili djelatnost.On zavisi od ekonomskih, politikih i ostalih faktora koji utiu na sve finansijske instrumente

u smislu sistema-konkretne finansijske institucije, sektora ili regionalne oblasti - a moe seredukovati ili, ak, eliminisati diversifikacijom, ako je ona uinkovita.

Rizik solventnosti

Odnosi se na vjerovatnou da finansijska institucija ne bude sposobna da raspoloivimkapitalom pokrije gubitke generisane od svih tipova rizika. Otuda je rizik solventnosti zapravorizikdefaulta finansijske institucije.

Rizik zemlje

Podrazumijeva situaciju kada strani dunik - emitent, pored svoje likvidnosti i mogunosti daplati dospjele obaveze, zbog nemogunosti zemlje u kojoj ima sjedite, nije u stanju da platina vrijeme, ili uopte da plati, dospjele kamate ili otplatu.Radi se zapravo o posebnom tipu kreditnog rizika, odnosno inostranog investicionog rizika, skojim se finansijska institucija suoava kada kupuje aktivu kao to su obveznice i zajmovi odinostranih korporacija.

22

analiza i upravljanje finansijskim rizicima i parcijalni (1).doc

Documents