bati anadolu'da gerçekleşti̇ri̇len yunan mezali̇mi̇ hakkinda yüzbaşi i̇smai̇l hakki...
Post on 05-Apr-2018
292 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
1/14
Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Frat University Journal of Social ScienceCilt: 19, Say: 1, Sayfa: 209-221, ELAZI-2009
BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNANMEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND
TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPORA Military Report Prepared By Captain Ismail Hakki Efendi About
the Grek Atrocities in the Western Anatolia
Zafer AKMAK
zetzmirBurhaniye ve BalatkSke demiryolu hatt boyunca Yunanllar tarafndan yaplan
mezalimi bizzat grmek isteyen, ierisinde yerli ve yabanclarn bulunduu bir heyet, 15 Ekim
1922 tarihinde zmirden hareket etmitir. Bu heyete, zmir Mevki Komutanl Kararghnda
grevli Yzba smail Hakk Efendi refakat etmitir. Heyetin, Bat Anadoluda Yunan
mezalimine uram ky, kasaba ve ehirlere yapt seyahatin sona ermesinden sonra, Yzba
smail Hakk Efendi tarafndan, bu seyahat hakknda bir rapor hazrlanmtr. Bu alma, Yzba
smail Hakk Efendi tarafndan hazrlanm olan raporun transkribe edilmi halidir.Anahtar Kelimeler: Yunan, Mezalim, Yzbasmail Hakk Efendi, Bat Anadolu, Rapor.
AbstractA commission including both local people and foreigners who wanted to see the Greek
atrocities done throughout the railway from Izmir-Burhaniye to Balatck-Ske came to move from
Izmir on October 15, 1922. Captain Ismail Hakk Efendi, an officer in charge in the Quarterage of
Izmir District Command accompanied this commission. After the visit of the commission to the
villages, townships, cities which was subject to the Greek atrocities, a report was prepared about
this visit. This study is a transcribed version of the report prepared by Ismail Hakk Efendi.
Key Words: Greek, Atrocity, Captain Ismail Hakk Efendi, Western Anatolia, Report
Yrd. Do. Dr., Frat niversitesi Eitim Fakltesi, lkretim Blm, ELAZI, zcakmak@firat.edu.tr.
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
2/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
Giri
15 Mays 1919da zmirin igaliyle balayan Yunan mezalimi, ksa srede Bat
Anadolunun tamamnda kendisini hissettirmitir. Yunan ordusunun igal ettii yerlerde
yaayan Trklere, Yunan askerleri ve onlarla birlikte hareket eden yerli Rumlar mthi
bir zulm, vahet ve katliam uygulamlardr.1 Bat Anadolunun Yunan igaline urayan
btn ky, kasaba ve ehirleri bu mezalimden nasibini almtr. Yunan igaline urayan
bu yerlerde toplu katliam yapmak, adam ldrmek, ikence yapmak, ocuk yataki
k
zlara ya da ihtiyar kad
nlara tecavz etmek, ayr
ca camileri, evleri, i yerlerini, tarlalar
yamalamak, hayvanlar telef etmek Yunan askerleri ve yerli Rumlar iin sradan olaylar
haline gelmitir.2
Yunanllarn ve yerli Rumlarn, Bat Anadolunun igali srasnda gerekletirmi
olduklar mezalim, tahkik ve tespit edilmeye allmtr. Muhtelif zamanlarda yerli-
yabanc heyet ve kiilerce yaplan tahkikatlar srasnda tutulan tutanaklar, tahkikatlarn
sonucunda hazrlanan raporlar Yunan igal siyasetine k tutacak bilgileri iermektedir.
Yunan mezaliminin tespiti balamnda deerlendirilmesi gereken en nemli tahkikat,
phesiz Amiral Bristol bakanlnda oluturulan Mttefikleraras Tahkik Heyetinin
incelemeleri ve hazrlam olduu rapordur. Bu raporda Yunanllar, yaptklar
mezalimden dolay sulu ve sorumlu bulunmulardr.3
Bat Anadoluda 19191922 yllar arasnda Yunan igali altnda bulunan yerlerde
Trklerin maruz kald mezalimi belgeleyen Mttefikleraras Tahkik Heyetinin
raporundan baka raporlar da vardr. Bu raporlarn bir ksm yaymlanm bir ksm ise
henz yaymlanmamtr. Yunan mezalimini btn akl ile ortaya koyan ancak tam
metni yaymlanmam olan nemli raporlardan biri de Yzba smail Hakk Efendi
tarafndan hazrlanan ve zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, Ske
Mntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor
1 Yunan mezalimi hakknda geni bilgi iin bkz., Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (zmir, Aydn, Manisa,Denizli19191923), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1999. Zafer akmak, zmir veevresinde Yunangali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yaynevi, stanbul 2007.
2 Yunan mezalimi hakknda yaymlanm resm belgeler iin bkz., Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda veAnadoluda Yunan Mezlimi, II, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Ankara 1996;Talat Yalazan, Trkiyede Yunan Vahet ve Soy Krm Giriimi, I-II, Genelkurmay Bakanl AskeriTarih ve Stratejik Etd Bakanl Yaynlar, Ankara 1994; Zekeriya Trkmen, Belgelerle YunanMezalimi, Ocak Yaynlar, Ankara 2000.
3 Trkiyede Yunan Fecyi, (Yayna Hazrlayanlar: Mustafa Turan, Sleyman zbek, Zahit Yldrm),Berikan Yaynevi, Ankara 2003, s. VII.
210
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
3/14
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
4/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
Birinci seyhatten sonra Ankaradan zmire gelerek dman mezlimini grmeyi
rz eden Rus sefreti istihbrt ve matbt heyeti erknndan ve Pravda ve zveztiya
gazeteleri muhbiri Msy Jorj Astahof ile 24.10.1338 trihinde Aydna gidilmi ve
25.10.1338de zmire avdet edilmitir.
Dman Burhaniyeye kadar hatt- gzerghndaki tekml kyleri bir ikisi
mstesn olmak zere yakm, kyleri kmilen yama ve talan etmi, ahlsinden bir
ksmna engizisyon mezlimini temslen env-i ikencelerle ldrm, kadnlarnn
rzna tecvz etmi, nihyet kaarken kadnlarn bir ksmn da berberinde gtrmtr.
Ekser-i mntkada yaklan kylerden baka memleketin servetini tekl eden zeytinlik ve
incir baheleri de ihrk edilmitir.nsanln yz karas olan Yunanllar ve Rumlar her trl mezlimi muntazam bir
program dhilinde tertp ve icr etmi ve yangn zbitlerinin emirleriyle evvelce tertp
ederek muayyen satlerde vcda getirmilerdir.
Trk ve Mslmnlarn zenginlerinden para ekmek iin vesleler ihds ederek
zavalllar hapsetmek ve bil-hare tehdtle paralarn aldktan sonra rz ettiklerini
tahliye ve istediklerini nefy veya imh eylemek; ikencelerle insan darp etmek; sng,
tfenk, topuzla birok masmlarn kann imek, diri diri insan kuyuya atmak; yakmak bu
hnhrlarn takp ettikleri imh program muktezsndan bulunmutur. Hatt dman taht-
iglinde bulunan kasaba ve kurnn erf ve mnevvertn toplayarak krlaragtrm, zavalllara kazma krek vererek mezrlarn kendilerine kazdrdktan sonra
sng veya kurunla ldrp defnetmek gibi vahetler gstermitir. Ayn kbet-i feceye
marz kalan Nazillinin Ata karyesinden bir Trk makinist ald drt sng
yarasyla l zannedilerek diri diri mezra gmlm ve mezr zerindeki haff toprak
tabakasndan bir menfez bularak dar kp Menderesi gemek suretiyle Yenipazara
iltic ve hkmete Yenipazar hastahnesinde taht- tedvye alnarak ide-i fiyet etmi
ve bu adam bu sretle haytn kurtarmaa muvaffak olmutur.
Zulmn envine hit olan kyllerin marz kaldklar fecyi ve mezlimi lisn-
sz yle anlat
rlarken dinleyen herhangi bir ahs
n rpermemesi iin kurn-
lahlsinden olmas ve bu asrda ibu mezlimi yapmak iin de o insann devr-i vahete
mensp bulunmas lzmdr.
Mezlimin hidi olan heyet bu hllerin pek hnhrne ve kast olarak yapldnda
kmilen mttefik kalm ve irtikp edilmi olan fecyie kar hepsi nefretlerini izhr
etmilerdi.
Yalnz heyet meynnda hibirngilizin bulunmamasyn- dikkattir. Tesdf
olarak Amerika konsoloshnesinde grdm bir ngiliz seyahte itirk edeceini
212
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
5/14
Bat Anadolu'da Gerekletirilenbendenize iki gn evvel bildirmi iken szn tutmam ve vaadinden nkl etmitir.
Heyet muhtelif tabiyette, muhtelif milliyete mensp zevttan ibret olduu iin
mezlim grleri ve kanatleri de tehlf etmitir. Amerikallar yangnn dman
ekilirken veya bidyet-i iglde mi vki olduu gibi tahkkt- tamk rzsunu izhr
etmi, Franszlar ne zamn olursa olsun mezlim ve fecyiin ayn derece-i nefreti mceb
olduunu nazar- dikkate alarak yalnz grmekle iktif eylemi, talyan gazetecisi ayn
nefreti izhr eylemekle berber hkmetlerinin takp ettii siyset ile Fransz ve Yunan
idreleri arasndaki fark istimz gibi muhtelif ecneb idrelerinin brakt tesirt
anlamaya almtr.
Rus gazetecisi ise essen malm olan Yunan vahetini grmeye bile lzmhissetmeyerek tekrr hkmetimizin u- efkatine den zavalllarn ahvlini tetkke
hasr- mes eylemitir.
Devr-i vaheti ihy maksadyla irtikp edilen mezlimden son derece mteessir
olan Fransz yzbas Trk hakkn ve Trk insanln elinden geldii kadar ve imkn
nispetinde mdfaa edeceini ve hit olduu mezlimi her yerde btn aklyla
anlatacan heyet huzrunda vaat ve temn eylemitir. Bununla berber heyeti tekl
eden tekml zevt Yunan vahetinde mttefik kalm ve hakkati mdfaa edeceklerini
beyn etmilerdir.
Her ky grmeleri teklf edilen heyet her yerde ayn mezlimin ayn sretle vkiolduuna kanat getirerek, Artk grmeye lzm yoktur, nk nereye gitsek ayn
manzara karsnda kalacaz gibi bir kanat izhr etmilerdir.
Dman mezlimine marz kalan kylerden grlen ve tahkk edilenler zrde arz
edilmitir:
Cumaovasstasyon civrndaki tekml evler yanmtr.
Develiky Kyn sekenesi ksmen Rum olup kye yerli Rumlar tarafndan ate
verilmi, ky ksmen yanmtr. Kye it amlk da ihrk edilmitir.
Kayas Bir Hristiyan ky olup kmilen yanmtr.
Konak Boaz
Bu ky Develiky stasyonu ile Kayas stasyonu aras
nda on behneli bir Mslmn ky olup Develi ky Rumlar tarafndan btn eys ile ihrk,
ahlsinden biri ocuk ve mtebkiyesi kadn ve erkek olmak zere on kii eht
edilmitir.
Tiryanda Bir istasyon olup yaknndaki Thir Bey iftlii ile ihrk edilmitir.
Torbal 200 hneli bir ky olup 87si yanmtr. Ky yama ve tahrbe uram,
rza tecvz edilmitir. Yunanllar ricatlarnda kyden yirmi be erkek ve kadn eht
etmi, bidyet-i iglden son gne kadarhed miktr elliyi tecvz eylemitir.
213
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
6/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
Torbalya merbt ayba, Ahmetli, Kuuburun kyleri tammen yanm,
aybandan sekiz, Ahmetliden alt, Kuuburundan drt kii katledilmitir. Bu
nhiyeye merbt Yenikyn yars yaklm ve yangn Aydndan ekilen dman ik
etmitir.
Bu mntkada dman hangara 23 kii toplayarak hangarla berber ihrk etmitir.
Yine Torbalya merbt Kzlcaky ve Tulum kyleri igl esnsnda Trklere
hdmet ediyorsunuz bahnesiyle dman tarafndan yaklmtr.
Cellt stasyonu Yand gibi istasyon yaknndaki imendifer memrnine
mahss on be hne de kmilen yanm, Celltta eser kalmamtr.
Belevi Bu ky Kozpnar stasyonuna on be dakika mesfededir. Ky her nekadar yangndan masn kalm ise de senelerden beri kendilerine komuluk eden
ayryonca ky Rumlar kyden biri ocuk, biri erkek ve mtebkiyesi kadn olmak
zere 32 kiiyi sngden geirmilerdir.
Seluk Bu kyn te ikisi yanmtr. Dman kyden 27 Mslmn ksmen
gazya dkerek yakmak, ksmen sng ve kurunla ldrmek sretiyle eht etmi ve
ehtler bir evin iine konarak zerlerine haff toprak tabakas rtlmtr. Heyet bu
feci manzarann hamli olan eve kadar gitmi, manzarann teessrle hidi olan heyet
taaffnden oda kaps nnde fazla duramamtr.
Sultaniye 5060 hneli birslm ky olup Trklere hdmet istindyla bidyet-iiglde Yunanllar tarafndan yaklm, bugn orada hibir insan ve hibir ev kalmamtr.
Aziziye Dman ekilirken kyn nsfndan fazlasn yakmtr.
Havucl Seksen hneli birslm ky olup dman igl-i bidyetinde yakm;
evvel , ekilirken iki kiiyi eht etmitir. Hatt zavalllardan bir ihtiyr klavuz diye
Aziziyeye kadar getirerek bahe iinde vurmulardr. Kyn zeytinlii ve bir miktr
incir aac da yaklmtr.
Zeytinalan, Kecili kyleri de bidyet-i iglde dman tarafndan yaklm,
barnacak hibir ev kalmamtr.
Balat
k ki mahalleli ve drt yz mtecviz hneli bir ky olup n
sf
yanm
,kyde env-i mezlim irtikp, rza tecvz edilmi, dman ekilirken ky ahlsinden
150ye karb Mslmn eht etmekle son vazfe-i denetini de if etmitir. Buradan
yze karb berberinde gtrd kadndan ancak bir ksm avdet edebilmi,
mtebkiyesinin hayt ve memt mehl kalmtr.
Tekeky Bu kyden yalnz bir cmi ile be alt ev yanm ise de buna mukbil
kyn tekml bahe evleri yangna marz kalmtr. Dman kyden yirmi kiiyi eht
etmitir.
214
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
7/14
Bat Anadolu'da GerekletirilenNeetiye Drtte yanmtr.
Dereky Nsf yanmtr.
Kzlcapnar Ky yanmaktan kurtulmu ise de ahlsi ve evleri kmilen yamaya
marz kalmtr.
Gmky Kmilen yanm, hibir ev kalmamtr.
Yeniky Drtte yanm, ahlsinin hayt ve memt mehl kalmtr.
Naipli 200 hneli bir ky olup dman mezliminden bahtiyr bir srette
kurtulmu addedilen ky ahlsinden drt kii eht edilmi, iki ev yaklmtr.
Germencik 920 hneli olan bu nhiye merkezi ve istasyon hemen kmilen
yanmtr. Nhiye Yunan igli altnda kald mddet zarfnda 800 kiisini zyi etmi,bu brelerden 207si dman ekilirken Yunanllar tarafndan katledilmitir. Aydn
havlsinde nefs- nhiye dmann en fec ve pek hnhrne vahetine marz kalm,
ikencenin en mthii tatbk edilmitir. Yunanllar 63 kiiyi bir eve doldurarak hepsini
sngden geirmi, bir kuyuya atmtr. Bunlar meynnda dokuz yerinden snglenerek
ld zannyla kuyuya atlan Alim ismindeki bir gen heyete sng yaralarn gstermi
ve ky ahlsi tarafndan kuyudan karlan bu gencin bandaki kuyu beresi vakann
mdd dellini heyete kar ibrz etmitir.
Diererif Ali olu Ahmet ismindeki ahs kapatldklar odann bacasna karak
kendisini lmden kurtarm ve kendisini heyete takdm ve orada cereyn eden vakaynakletmitir.
Yine bu kyden on yalarnda birslm kznn karnna sng sokulmu ve sng
yaras heyete gsterilmitir.
Hdrbeyli 300 hneli olan bu ky kmilen yaklmtr.
Elengll Yanmam ise de insanca zyit vermitir.
Reisky 65 hneli olup 55i dman tarafndan yaklmtr. Bu kyden
Aleksandra isminde bir doktor 13.000 lira alm. Kyller bu doktorun zmirde
mevkf olduunu sylyorlar.
Karaaal
120 hneli olup te ikisi yanm
, iki kii eht edilmitir.zml 300 mtecviz hneye mlik olan kyn te ikisi yanm ve harp
olmutur.
Erbeyli Krk be hne yanmtr. Dman bu kyden 52 Mslmn topuzla
balarna vurmu, ustura ile kesmek sretiyle ldrmtr. Bu zavalllar meynnda
yalnz Kabak Hseyin nmndaki ahs kurtulmutur. Bu mthi vakay heyet-i
merkm Hseyinin azndan dinlemitir.
Umurbeyli Ky yanm ise de kyn ba ve bahe damlar kmilen ihrk
215
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
8/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
edilmitir. Dman bidyet-i iglden ricatna kadar ky ahalisinden 27 kiiyi katl ve
ihrk etmi ve 7 kiiyi esir sfatyla habs ve nefy eylemitir.
Karapnar Aydn mutasarrflnca istihsl edilen malmta nazaran bu kyden
200 hne, 2 cmi, 40 hn, hamm ve dkkn, 2 fabrika, iki mektep, 3 emkin-i mriye
yanmtr. Evvelce 2338 nfsa mlik olan kyde hlen 800 kii kalmtr. Dman
bidyet-i iglde 28 kiiyi istasyon nnde ldrm ve ky tammyla yama edilmitir.
Dman ekilirken 33 kadn berberinde gtrm ve brelerin kbeti hakknda hibir
malmt alnamamtr.
Karapnar merkez nhiyesi ile nhiyeye merbt kurdan elli kii esr-i harp olarak
gtrlmtr. Dmann yapt bunca mezlime ramen ahl kydeki Rum mektebinitaht- muhfazaya alm ve Trkn fazletini bu mdd dell heyete gstermitir.
Meelik 60 haneli bir ky olup kmilen ihrk edilmi. Kylden bir miktr insan
ldrlmtr.
Arzular 7080 hneli olan bu ky Yunanllarn ricatnda kmilen yaklmtr.
Mehmetler 50 hneden ibret olan bu ky dahi kmilen yanmtr.
Karakilise 120 hneli olup kmilen ihrk edilmitir.
kizdere Bu ky drt mahalleden ibret ve 200 hneli olup kmilen ihrk edilmi
ve hibir ev kalmamtr.
Kzlcaky Ksm- zam yanmtr.Ahurky 80 hneli olan bu kyden ancak yirmi ev yangndan kurtulabilmitir.
Hacaliobas 120 hneli olup kmilen yanmtr.
Sandkl 60 hneli olup kmilen ihrk edilmitir.
Krtler 80 hneli olan bu ky de kmilen yanmtr.
ksorut 70 hneli olup tammen yanmtr.
216
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
9/14
Bat Anadolu'da GerekletirilenEkler
Ek 1: Yzbasmail Hakk Efendi tarafndan zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, SkeMntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor balyla
hazrlanm olan rapor.
217
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
10/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
218
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
11/14
Bat Anadolu'da Gerekletirilen
219
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
12/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
220
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
13/14
Bat Anadolu'da Gerekletirilen
221
-
7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
14/14
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)
222
top related