บทท 11 การกระจายของภาระภาษทางออม

11.1 บทนา

11.1.1 ความสาคญของปญหา

นบตงแตราคานามนปรบตวสงขนไปมากกวา 120 ดอลลารสหรฐตอบารเรลประกอบกบวกฤตการณทางการเงนทมจดเรมตนในประเทศสหรฐฯ ไดสงผลกระทบเปนลกโซแผขยายวงกวางไปยงประเทศตางๆ ทวโลก ทาเศรษฐกจของประเทศคคาของไทยชะลอตวอยางตอเนองและประสบภาวะเงนเฟอ รฐบาลไทยจงพยายามคดหามาตรการใหมๆ โดยมงหวงทจะลดผลกระทบจากภาวะวกฤตทเกดขน ตวอยางเชน ในชวงทราคานามนผนผวนและปรบสงขนอยางตอเนองซงมผลตออตราเงนเฟอและตนทนการผลตในอตสาหกรรมตางๆ เพมขนและมผลกดดนใหผผลตตองปรบขนราคาสนคาตางๆ ทาใหรฐบาลเลอกใชมาตรการทางภาษ เชน การลดภาษสรรพสามตนามนชนดตางๆ ลง เพอลดผลกระทบตอเงนเฟอ หรอในกรณทวกฤตการเงนโลกเรมสงผลกระทบเชงลบตออปสงคมวลรวม กมผเสนอใหรฐบาลปรบลดอตราภาษมลคาเพมและภาษนตบคคลลงเพอบรรเทาความเดอนรอนของประชาชนและภาคธรกจ เปนตน อยางไรกตาม การดาเนนมาตรการลดภาษรปแบบตางๆ ยอมสงผลตอทงรายไดของรฐบาล การจดสรรงบประมาณทมอยอยางจากด ประสทธภาพในการจดสรรทรพยากร ตลอดจนความเปนอยของประชาชนโดยทวไป

โดยหลกการแลว ภาษทางออมจะถกเรยกเกบจากผผลตสนคาในแตละขนตอนการผลตหรอผบรโภคสนคาตามมลคาและปรมาณทไดซอสนคาหรอบรการนนๆ แตมไดหมายความวาผผลตหรอผขายสนคาเหลานนจะเปนผทรบภาระภาษอยางแทจรง ทงนเปนเพราะภาษทางออมเปนภาษทเรยกเกบจากฐานการบรโภค ฉะนนจงเปดโอกาสใหผผลตหรอผขายสนคาสามารถผลกภาระภาษไปยงผบรโภคทายสดได อยางไรกดมไดหมายความวาภาระภาษทงหมดจะไปตกอยกบผบรโภค แตภาระภาษทตกกบผบรโภคจะมากหรอนอยขนอยกบหลายปจจย ปจจยสาคญ คอ คาความยดหยนตอราคาของอปสงคและอปทานของสนคา เชน หากอปสงค (หรออปทาน) มความยดหยนตอราคานอยกวาเมอเทยบกบความยดหยนตอราคาของอปทาน (หรออปสงค) ผบรโภค (หรอผผลต) กจะรบภาระภาษมากกวาผผลต (หรอผบรโภค) เปนตน

นอกจากน การปรบเปลยนมาตรการของรฐบาลลวนจะสงผลกระทบอนๆ ทงตอธรกจและผบรโภค ตวอยางเชน การยกเวนภาษมลคาเพมใหกบสนคาบางชนดอาจนาไปสความไมเทาเทยมกนในทางการคาและกอใหเกดการบดเบอนในดานการผลตและการบรโภค การขนอตราภาษมลคาเพม

11-2

ยอมกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชน เพราะภาษมมลคาเพมเปนภาษการบรโภครปแบบหนงโดยทผผลตสนคาสามารถผลกภาระภาษไปใหประชาชนผบรโภคไดโดยงายจากการปรบขนราคาสนคา การเรยกเกบภาษสรรพสามตในอตราทสงกอาจจงใจใหมการหลกเลยงหรอหนภาษ เปนตน คาถามสาคญในการศกษานคอ ในเมอผทมหนาทเสยภาษตามกฎหมายไมจาเปนตองเปนผรบภาระภาษ ฉะนนภาระภาษทางออมทเกดขนจะไปตกอยกบผใดและโครงสรางภาษทางออมของไทยในปจจบนมลกษณะอยางไร มความเปนธรรมแกคนทกชนชน ทกระดบฐานหรอไม

11.1.2 วตถประสงคของการศกษา

• เพอศกษาโครงสรางรายไดภาษของไทย โดยเนนรายไดภาษทางออมเปนหลก

• เพอประเมนภาระภาษของภาษทางออมทสาคญของไทย ไดแก ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และภาษศลกากรขาเขา

11.1.3 ขอบเขตการวจยดานภาระภาษ

• เพอศกษาโครงสรางรายไดภาษของไทยในชวง 10-15 ปทผานมา

• เพอศกษาภาพรวมของโครงสรางภาษและการกระจายภาระภาษของภาษทางออมแตละประเภท ไดแก ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และภาษศลกากรขาเขา

• เพอประเมนภาระภาษของผผลตและผบรโภคเปนรายสนคาหลก 2-3 สนคาทเขาขายถกจดเกบภาษมลคาเพมหรอภาษสรรพสามตเทานน รวมถงประเมนความสญเสยประสทธภาพทางเศรษฐกจโดยทบทวนผลการวจยในอดตและปรบใชขอคาดการณทางทฤษฎเพอคาดคะเนภาระภาษในสนคาเหลานน เหตผลทจะศกษาภาระภาษเปนรายสนคาเพยง 2-3 ชนดหลกนน เปนเพราะภาระภาษจะผนแปรไปตามลกษณะของความยดหยนของเสนอปสงคและอปทานของสนคาแตละชนด อยางไรกตาม มสนคาหลายประเภททเขาขายตองถกจดเกบภาษทางออม ดวยเหตทมขอจากดในเงอนเวลาและงบประมาณ การศกษานจงไมสามารถทาการวเคราะหไดอยางครอบคลมทกชนดสนคา ทงน การศกษาจะคดเลอกเฉพาะสนคาบางประเภทเทานน เพอใชวเคราะหภาระภาษตอไป เบองตนคาดวาจะประเมนภาระภาษมลคาเพมและภาษสรรพสามตสาหรบสนคาประเภทเครองดมทมแอลกอฮอล นามนหรอกาซ เปนตน

11-3

11.1.4 วธการศกษาภาระภาษ

• วเคราะหโครงสรางรายไดภาษทรฐบาลไทยเกบไดในชวง 10-15 ปทผานมาเพอใหทราบถง ความเปลยนแปลงโครงสรางภาษทางออมของไทย ตลอดจนประเภทสนคาทรฐบาลไทยสามารถเกบภาษไดมากในชวงทผานมา

• วเคราะหภาพรวมของการกระจายภาระภาษของภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และภาษศลกากรขาเขา ตามฐานะเศรษฐกจของครวเรอน เชน จาแนกตามชนรายไดของครวเรอน หรอ จาแนกตามภาวะความยากจน เปนตน ทงนในการประมาณภาพรวมภาระภาษจะใชแนวทางการคานวณภาระภาษโดยตงสมมตฐานการกระจายภาระภาษ (incidence assumptions) เพอกาหนดใหสถานการณ (scenario) ของการผลกภาระภาษทหลากหลาย โดยใชขอมลจากการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนของสานกสถตแหงชาต ป พ.ศ. 2547 และ 2550 ผลของการศกษานจะชวยใหเหนวาครวเรอนในแตละชนรายไดมภาระภาษเปลยนแปลงมากนอยเพยงใด และแสดงใหเหนถงโครงสรางภาระภาษโดยรวมวามลกษณะแบบใด แบบกาวหนา (progressive) แบบถดถอย (regressive) หรอแบบคงท (proportional)

• ทบทวนวรรณกรรมเกยวกบการศกษาโครงสรางภาษทางออมทผานมา เพอเกบรวบรวมชวงคาความยดหยนของอปทานและอปสงคของสนคาตอราคาทจะใชในการวเคราะห จดประสงคกเพอประเมนวาภาระภาษจะตกอยกบใครมากกวากน อยางไรกดมไดมงหมายทจะประเมนเปนตวเลขวาครวเรอนและผประกอบการแบกรบภาระภาษคดเปนสดสวนเทาไร อยางไรกดจะหาผลการศกษาในอดตเพอสนบสนนการวเคราะหขางตน เนองจากการศกษาหลายชนในอดตไดวเคราะหความยดหยนของอปสงคและอปทานของสนคาตอราคาไวแลวโดยใชแบบจาลอง การศกษานจงมไดสรางแบบจาลองขนใหมเพราะจะทาใหเกดความซาซอนและคาดวาผลจะไมเปลยนแปลงไปเทาใดนก เพราะพฤตกรรมของผบรโภคและผผลตไมเปลยนแปลงงายนกในระยะสน

• วเคราะหภาระภาษมลคาเพมและภาระภาษสรรพสามตสาหรบสนคาทคดเลอกไวเปนตวอยางการศกษา โดยใชหลกการวเคราะหภาระภาษดลยภาพบางสวน เพอประเมนผลกระทบทมตอผผลต (ภาระภาษของผผลต) และทมตอผบรโภค (ภาระภาษของผบรโภค) จากการจดเกบภาษ เชน ผลของการจดเกบภาษมลคาเพมหรอภาษสรรพสามตของสนคานนในอตราทสงขน

11-4

11.1.5 ลาดบความ

เนอหาในการศกษาบทนครอบคลม 3 ประเดนสาคญ คอ (ก) ลกษณะสาคญของโครงสรางภาษทางออมซงครอบคลมสามประเภทหลก ไดแก ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และภาษศลกากร (ข) การกระจายภาระภาษในภาคครวเรอน โดยใชภาษมลคาเพมเปนกรณศกษา (ค) ปญหาของระบบภาษทงสามขางตน

รายงานฉบบนม 5 ตอน ดงน ตอนท 11.1 เปนบทนา ตอนท 11.2 วเคราะหภาพรวมของโครงสรางรายไดภาษทางออมของรฐบาลไทยในชวง 15 ปทผานมา ตอจากนนจงวเคราะหภาษทางออมทงสามประเภทในตอนท 11.3 - 11.5 โดยทตอนท 11.3 เปนการศกษาลกษณะทวไปของภาษมลคาเพม ภาระภาษมลคาเพมของครวเรอน ตอนท 11.4 เปนการศกษาลกษณะและปญหาทเกยวกบภาษศลกากรขาเขา รวมถงภาระอากรขาเขา ตอนท 11.5 วเคราะหภาระภาษสรรพสามตของสนคาหลก 3 ชนดทมการจดเกบภาษสรรพสามตไดมากทสดสามอนดบแรก ไดแก เครองดมทมแอลกอฮอล ยาสบ และผลตภณฑนามน ตลอดจนทบทวนประเดนปญหาทเกยวกบภาษสรรพสามต สรปผลการศกษาและนาเสนอขอเสนอแนะในตอนท 11.6

11.2 ภาพรวมโครงสรางรายไดจากภาษอากรของรฐบาลไทย

หากพจารณาถงแหลงรายไดทรฐบาลนาไปใชในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ภาษอากรนบเปนแหลงรายไดทสาคญของรฐบาลไทย รายไดจากภาษอากรแบงออกเปน 2 ประเภทหลกๆ ไดแก ภาษทางตรงซงจดเกบจากฐานรายไดหรอหรอทรพยสนของผมรายไดหรอถอครองทรพยสน และ ภาษทางทางออมซงเกบจากฐานการบรโภคสนคาและบรการ เชน ภาษมลคาเพม ภาษศลกากร ภาษสรรพสามต เปนตน โดยภาษทางออมแตละประเภทนกมวธคดคานวณภาษและมลกษณะของการจดเกบภาษทแตกตางกนไป เชน ภาษสรรพสามตมวธคดภาษแบบฝงในและมลกษณะของการจดเกบแบบขนตอนเดยวคอการเกบภาษจากผผลตหรอผนาเขา ภาษมลคาเพมมการจดเกบภาษในแตละขนตอนการผลตโดยจดเกบจากสวนตางระหวางมลคาขายกบมลคาซอ เปนตน

แมวาโดยหลกการแลว มาตรการภาษจะเปนเครองมอสาคญของรฐเพอชวยใหเกดการกระจายรายไดอยางเหมาะสม สรางความเปนธรรมทางเศรษฐกจ และลดความเหลอมลาในสงคมได แตในทางปฏบต การดาเนนนโยบายของรฐทผานมายงไมประสบความเสรจเทาทควรในการลดความเหลอมลาและสรางความเปนธรรมใหเกดในสงคม เพราะปจจบนยงคงพบเหนปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคมบอยครง ผทมรายไดตากยงคงมอยเปนจานวนมาก ผทมรายไดสงคอนขางกระจกตวเปนกลมเลกๆ แตกลบเปนกลมทมการถอครองทรพยสนเปนจานวนมากสงถงประมาณ 70 เทาของกลมครวเรอนทยากจนสด เปนตน จงเกดขอสงสยวา มาตรการทางการคลงของรฐบาลในชวงทผานมา โดยเฉพาะทเกดจากโครงสรางภาษไมเปนธรรมอาจเปนอปสรรคสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

11-5

รวมทงอาจซาเตมทาใหปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจมความรนแรงขน ถาเปนเชนนนจรงรฐกควรหนมาใหความสาคญกบการปรบนโยบายดานการจดเกบ เพอชวยใหมการกระจายภาระภาษทมความเปนธรรมมากขน รวมทงขยายทางเลอกทางดานนโยบายภาษทสงเสรมใหเกดการกระจายรายไดใหเหมาะสมยงขน ทงนรฐบาลคงจาตองดาเนนนโยบายการคลงทงดานรายรบและรายจายควบคกนไป เพอชวยใหประโยชนตกกบกลมเปาหมายอยางแทจรง และเปนไปตามวตถประสงคในการจดเกบภาษ

ตอนท 11.2 วเคราะหภาพรวมของภาษทางออม (indirect tax) ของไทย โดยทยงมงานวจยอกชนหนงทเนนการวเคราะหโครงสรางของภาษทางตรง (direct tax) และการกระจายภาระภาษทางตรง และอยภายใตโครงการวจยการปฏรปเศรษฐกจเพอความเปนธรรมทางสงคม แมวารายงานฉบบนจะเนนศกษาเฉพาะประเดนดานภาษทางออมเปนหลก แตมไดหมายความวา รฐบาลควรกาหนดนโยบายทางภาษทางตรงและทางออมแยกจากกน ในทางตรงกนขาม มความจาเปนอยางยงทจะตองวางนโยบายทางภาษทงระบบแบบบรณาการเพอใหมการจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพ เกดการกระจายรายไดอยางเปนธรรมเพอลดความเหลอมลาทางเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนชวยรกษาเสถยรภาพและสงเสรมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศในระยะยาว

ตามทเกรนไวขางตน ภาษทางออมมขอแตกตางจากภาษทางตรงอยางชดเจนในเรองของการผลกภาระภาษ กลาวคอ ผทเสยภาษทางตรงนนไมอาจผลกภาระภาษไปใหผอนได เพราะเปนการจดเกบจากฐานรายไดหรอทรพยสนของผ เสยภาษ แตระบบการจดบรการจดการภาษทดอยประสทธภาพอาจกอใหเกดการรวไหล ทาใหรฐบาลจดเกบภาษทางตรงไดนอยลงเนองจากการดาเนนมาตรการยกเวนหรอลดหยอนภาษ นอกจากนนยงมผมฐานะหรอมความสามารถในการเสยภาษอกจานวนมากแตไมไดเขาสระบบทางการ ทาใหรฐบาลสญเสยรายไดภาษในสวนน ในขณะทผทเสยภาษทางออมตามทกฎหมายกาหนดไวนนไมตองรบภาระภาษทงหมด แตสามารถผลกภาระภาษทงหมดหรอบางสวนไปใหผอนได ซงเกดไดสองวธ คอ (ก) การผลกภาระภาษไปขางหนา (forward shifting) โดยการบวกภาระภาษทเกดขนรวมเขาไปในราคาสนคาหรอบรการ ในกรณนผทซอสนคาหรอบรการเพอการอปโภคบรโภคจะเปนผรบภาระภาษไว หรอ (ข) การผลกภาระภาษไปขางหลง (backward shifting) โดยทผทรบภาระภาษทแทจรงนนอาจเปนเจาของทน แรงงาน เปนตน ภาษทางออมมหลายประเภทแตประเภทภาษทมความสาคญในแงของการสรางรายไดแกรฐบาลอนดบตนๆ ไดแก ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และ ภาษศลกากรขาเขา

อยางไรกด ภาระภาษทางออม (indirect tax incidence) จะตกแกฝายหนงฝายใด จะมากหรอนอยขนอยกบความยดหยนโดยเปรยบเทยบของอปสงคและอปทานของสนคาทถกเกบภาษ กลาวคอ หากความยดหยนโดยเปรยบเทยบของอปสงคนอยกวาอปทาน การเกบภาษของรฐบาลจากผขายนน ผขายสามารถผลกภาระภาษไปใหผซอไดมาก ฉะนนกรณเชนนผซอหรอผบรโภคสนคาทมความ

11-6

ยดหยนลกษณะดงกลาว จะตองรบภาระภาษมากกวาผขาย ในทางตรงกนขาม หากความยดหยนโดยเปรยบเทยบของอปสงคมากกวาอปทาน ภาษทรฐบาลเรยกเกบจากผขายนน ผขายไมสามารถผลกภาระภาษทางออมของสนคานนไปใหผซอหรอผบรโภคไดมาก ฉะนนผขายจงตองรบภาษมากกวาผซอ อยางไรกตาม มเหตผลทนาเชอวาผบรโภคคนสดทายในสนคาทรฐบาลเรยกเกบภาษจากฐานการบรโภคสนคา จะเปนผรบภาระภาษตวจรง อยางไรกตาม เนองจากมสนคาหลากหลายประเภททเขาขายตองเสยภาษทางออมแกรฐ ประกอบกบการทพฤตกรรมการบรโภคของผบรโภคแตกตางกนไปในแตละประเภทสนคาดวย จงคอนยากทจะวเคราะหภาระภาษเปนรายสนคา ฉะนน รายงานการศกษานจงเนนวเคราะหภาพรวมของภาษทางออมเปนหลก

ตารางท 11.1 เปรยบเทยบรายไดภาษอากรของรฐบาลและรายไดขององคกรปกครองสวนทองถนประเภทตางๆ ใน 4 จดเวลา (ป 2537 2544 2551 และ 2552) สาหรบรายไดของรฐบาลนนพบวาตลอดชวงเวลาทผานมาภาษทางออมยงคงเปนแหลงรายไดทรฐบาลสามารถจดเกบไดมากทสดและนบเปนแหลงเงนทนทสาคญทรฐนามาใชในการบรหารประเทศ คดเปนอตราการจดเกบภาษทางออมตอภาษทางตรงโดยเฉลยประมาณ 63 ตอ 371 ในชวง 15 ปทผานมา อยางไรกด การเปรยบเทยบผลการจดเกบรายไดจากภาษอากรของรฐบาลใน 4 จดเวลาขางตนแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลงเชงโครงสรางรายไดจากภาษอากรทชดเจน ดงน

• หากเปรยบเทยบกบการขยายตวของรายไดภาษทางตรงแลว ภาษทางออมโดยรวมมบทบาทลดลงอยางชดเจน กลาวคอ อตราการขยายตวของรายไดภาษทางออมไดชะลอตวลงมากเฉลยเพยงรอยละ 4.67 ตอปโดยเพมขนจาก 4.16 แสนลานบาทในป 2537 เปน 8.25 แสนลานบาทในป 2552 เทยบกบอตราการขยายตวเฉลยของภาษทางตรงทสงถงรอยละ 8.35 ตอปในชวง 15 ปทผานมา (ป 2537-2552) (ตารางท 11.1) โดยรวมจงไมนาแปลกใจทสดสวนภาษทางออมตอผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) เรมเคลอนไหวเขาสระดบทใกลเคยงกบสดสวนภาษทางตรงตอ GDP (รปท 11.1) ปจจยสาคญททาใหมลคาภาษทางออมลดลงมาก สวนหนงเปนเพราะรฐบาลเกบภาษศลกากรไดนอยลงมากในระยะหลง ทงนรายไดจากการเกบอากรขาเขามอตราการเตบโตตดลบประมาณรอยละ 7.8 ตอปในชวง 5 ปทผานมา

• นอกจากนน หากพจารณาเฉพาะประเภทภาษทางออมหลกๆ (ซงประกอบดวย ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และภาษนาเขา) พบวา รายไดทรฐเกบไดจากภาษทงสามประเภทนม

1 อตราการจดเกบภาษทางออมตอภาษทางตรงของไทยแตกตางจากประเทศทเนนระบบสวสดการสงคมทด

กลาวคอประเทศทมการจดระบบสวสดการสวนใหญมการจดเกบรายไดภาษทางออมตอภาษทางตรงประมาณ 20 ตอ 80

11-7

สดสวนมากถงรอยละ 95-96 ของรายไดภาษทางออมทงหมด แตเในชวงป 2540 วกฤตเศรษฐกจทเกดขนในประเทศไทยทาใหมการอปโภคบรโภคในระบบเศรษฐกจชะลอตวลง ซงสงผลกระทบตอการจดเกบรายไดภาษของรฐบาล โดยรวมแลวรายไดภาษทางออมของรฐบาลปรบตวลดลงจากเดมทจดเกบภาษทางออมไดมากถง 5.19 แสนลานบาทในป 2539 ลดลงเหลอ 4.57 แสนลานบาทในป 2542 อยางไรกตาม ภายหลงจากเศรษฐกจเรมฟนตวรฐบาลกสามารถจดเกบภาษทางออมไดเพมขน แตเปนทนาสงเกตวารายไดภาษทางออมโดยรวมเรมขยายตวในอตราทชะลอลงเรวกวาอตราการขยายตวของรายไดภาษทางตรง

• รายไดจากภาษทางตรงมบทบาทสาคญมากขนเปนลาดบ โดยในปจจบน (ป 2552) รฐบาลจดเกบรายไดจากภาษเงนไดบคคลธรรมดา ภาษเงนไดนตบคคล และภาษเงนไดปโตรเลยมรวมกนไดมากถงรอยละ 45.2 ของรายไดภาษอากรทงหมด

• อยางไรกด หากพจารณาองคประกอบของภาษทางออม พบวา มความเปลยนแปลงดานโครงสรางรายไดภาษทางออมของรฐอยางชดเจนในชวง 10-20 ปทผานมา กลาวคอ ภาษมลคาเพมและภาษสรรพสามตมบทบาทเพมขนในขณะทภาษศลกากรมบทบาทนอยลงอยางชดเจน (รปท 11.2) โดยรฐบาลจดเกบภาษมลคาเพมไดมากถงรอยละ 55 ในป พ.ศ. 2551 และมอตราการเตบโตเฉลยรอยละ 13 ตอปในชวง 7 ปทผานมา สวนหนงเปนเพราะเศรษฐกจฟนตวและรฐไดปรบลดอตราภาษมลคาเพมจากรอยละ 10 ลงมาเปนรอยละ 7 ตงแตป พ.ศ. 2542 สาหรบสดสวนของรายไดภาษสรรพสามตและรายไดภาษศลกากรตอภาษทางออมทงหมดนนปรบตวลดลงพอสมควรโดยเฉพาะรายไดภาษศลกากรซงเดมทรฐมรายไดจากภาษประเภทนมากกวาแสนลานบาท แตการเปดเสรทางการคาสงผลใหอตราภาษนาเขาโดยรวมลดลงมาก กอปรกบหนวยงานภายใตการกากบดแลของรฐ เชน สานกงานสงเสรมการลงทนไดกาหนดสทธประโยชนทางภาษศลกากรแกโครงการทไดรบการสงเสรมการลงทนสาหรบการนาเขาเครองจกร จงทาใหการนาเขาตามสทธประโยชนการสงเสรมการลงทนไดรบยกเวนไมตองเสยภาษ

สาหรบองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) นน รายไดของ อปท. มแหลงทมาจาก 3 แหลงสาคญคอ (ก) รายไดททองถนจดหาเองซงในรปของภาษอากรและทไมใชภาษอากร ทงนภาษอากรท อปท. จดเกบไดหลกๆ อยในรปของภาษโรงเรอนและทดน ภาษบารงทองท ภาษปาย และภาษบารงทองทจากยาสบ นามนและโรงแรม (ข) รายไดทไดจากการจดสรรภาษทรฐบาลเกบใหหรอแบงใหทองถน (ค) เงนอดหนนจากรฐบาล แมวารฐบาลไดดาเนนการปรบรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนโดยรฐบาลกระจายอานาจการปกครองสทองถนใหมความเหมาะสมมากยงขนนบตงแตมการเปลยนแปลงการปกครองในป 2475 เปนตนมา (เชน การจดตงเทศบาลในป 2476 สภาจงหวดในป 2481 สขาภบาลในป 2495 องคการบรหารสวนตาบลในป 2499 ตลอดจนมการออก พ.ร.บ.สภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537) แตการกระจายอานาจแกทองถนนนเพงจะเรมมความ

11-8

ชดเจนมากขนภายหลงไดมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ป 2540 โดยรฐบาลกาหนดใหทองถนมอสระในการบรหารงานของตนเองมากขน

อยางไรกตามจนถงปจจบน การกระจายอานาจใหแกทองถนกยงไมสมบรณ เพราะบทบาทและความสามารถของ อปท. ในดานการจดเกบภาษ การจดทางบประมาณและการเบกจาย และดานการกอหนและการบรหารหน ยงมอยอยางจากด ตวอยางเชน หากพจารณาในแงของการจดเกบรายได พ.ร.บ.กาหนดแผนและขนตอนการกระจายอานาจ พ.ศ. 2542 มาตรา 30 (1) กาหนดใหดาเนนการถายโอนภาระกจหนาททมความซาซอนระหวางรฐและองคกรปกครองสวนทองถนโดยมกรอบเวลาทชดเจน กลาวคอ รฐบางตองใหทองถนมรายไดไมนอยกวารอยละ 20 ในชวงไมเกน พ.ศ. 2544 และไมนอยกวารอยละ 35 ของรายไดของรฐในชวงไมเกน พ.ศ. 2549 ตารางท 11.1 ชใหเหนวา ผลการจดเกบรายไดของ อปท. ยงไมบรรลเปาหมายของการกระจายอานาจตามทกาหนดไวในกฎหมาย ทงน รายไดสวนใหญมาจากการจดสรรภาษใหแกทองถนโดยรฐบาลและมาจากเงนอดหนนของรฐบาล สาหรบรายไดจากภาษอากรททองถนเกบเองนน แมวาโดยรวมทองถนสามารถจดเกบภาษ (ไดแก ภาษโรงเรอนและทดน ภาษบารงทองท ภาษปาย ภาษบารงทองทจากยาสบ นามน และโรงแรม) ไดเพมขนแตยงคงมสดสวนทนอยมากคดไดเพยงรอยละ 9-11 ของรายไดรวม อปท. นอกจากนนจากการสมภาษณเจาหนาทของกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน พบวา การจดสรรเงนอดหนนของรฐบาลมความแตกตางกนมากในแตละป เนองจากยงไมมสตรการจดสรรทแนนอน

11-9

ตารางท 11.1 ผลการจดเกบรายไดของรฐบาลและองคกรปกครองสวนทองถน จาแนกตามประเภทรายได

ประเภทรายได

2537 2544 2551 2552

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

รายไดรฐบาล:

1. ภาษทางตรง 204,522 32.94 267,967 34.88 739,531 44.79 680,991 45.20

- ภาษเงนไดบคคลธรรมดา 67,651 10.90 101,136 13.16 204,847 12.41 198,018 13.14

- ภาษเงนไดนตบคคล 133,268 21.47 149,677 19.48 460,650 27.90 392,260 26.04

- ภาษเงนไดปโตรเลยม 3,603 0.58 17,154 2.23 74,033 4.48 90,712 6.02

2. ภาษทางออม 416,324 67.06 500,330 65.12 911,734 55.21 825,571 54.80

2.1 ภาษการขายทวไป 162,211 26.13 231,502 30.13 536,295 32.48 457,287 30.35

- ภาษการคา 1,441 0.23 84 0.01

0.00

0.00

- ภาษมลคาเพม 134,791 21.71 215,158 28.00 503,439 30.49 431,682 28.65

- ภาษธรกจเฉพาะ 21,227 3.42 12,852 1.67 25,133 1.52 18,126 1.20

- อากรแสตมป 4,752 0.77 3,408 0.44 7,724 0.47 7,478 0.50

2.2 ภาษสรรพสามต 138,559 22.32 177,386 23.09 277,994 16.84 290,693 19.30

- ภาษนามนฯ 46,131 7.43 64,124 8.35 67,211 4.07 91,059 6.04

- ภาษยาสบ 19,708 3.17 32,310 4.21 41,832 2.53 43,936 2.92

- ภาษสราฯ 19,272 3.10 8,933 1.16 36,816 2.23 37,982 2.52

11-10

ประเภทรายได

2537 2544 2551 2552

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

- ภาษเบยร 12,262 1.98 29,991 3.90 53,465 3.24 48,993 3.25

- ภาษรถยนต 34,515 5.56 30,330 3.95 57,822 3.50 49,278 3.27

- ภาษเครองดม 5,636 0.91 8,100 1.05 12,391 0.75 12,186 0.81

- ภาษเครองไฟฟา 899 0.14 1,429 0.19 3,769 0.23 3,111 0.21

- ภาษรถจกรยานยนต 0 0.00 932 0.12 1,673 0.10 1,608 0.11

- ภาษแบตเตอร 0 0.00 713 0.09 1,708 0.10 1,479 0.10

- ภาษการโทรคมนาคม 0 0.00 0 0.00 111 0.01 0 0.00

- ภาษอนๆ 136 0.02 525 0.07 1,196 0.07 1,062 0.07

2.3 อากรนาเขา-สงออก 115,554 18.61 91,442 11.90 97,445 5.90 77,591 5.15

- อากรขาเขา 115,540 18.61 91,359 11.89 96,944 5.87 77,187 5.12

- อากรขาออก 14 0.00 82 0.01 501 0.03 404 0.03

รายไดจากภาษอากร 620,846 100.00 768,298 100.00 1,651,265 100.00 1,506,562 100.00

รายไดองคกรปกครองสวนทองถน:

1. รายไดททองถนจดหาเอง 9,586 19.00 17,270 14.24 32,475 8.62 38,746 9.68

1.1 รายไดจากภาษอากรททองถนเกบเอง 4,921 9.75 12,280 10.13 22,943 6.09

- ภาษโรงเรอนและทดน 3,900 7.73 9,068 7.48 17,292 4.59

11-11

ประเภทรายได

2537 2544 2551 2552

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

จานวน (ลานบาท)

รอยละของ รายไดรวม

- ภาษบารงทองท 341 0.68 705 0.58 1,281 0.34

- ภาษปาย 633 1.25 881 0.73 1,658 0.44

- ภาษบารงทองทจากยาสบ นามน โรงแรม 0 0.00 1,449 1.19 2,411 0.64

- อนๆ 47 0.09 177 0.15 301 0.08

1.2 รายไดทไมใชภาษอากร 4,665 9.25 4,990 4.11 9,494 2.52

2. รายไดทรฐบาลเกบให/แบงใหทองถน 29,075 57.62 63,643 52.48 195,227 51.82 211,093 52.73

3. รวมรายไดของทองถนกอนรวมเงนอดหนน 38,661 76.62 80,914 66.72 227,702 60.44 249,839 62.41

4. รายไดทรฐบาลจดสรรเพมให (เงนอดหนน) 11,798 23.38 40,368 33.28 149,038 39.56 150,500 37.59

รวมรายไดของทองถนและเงนอดหนน 50,459 100.00 121,281 100.00 376,740 100.00 400,339 100.00

สดสวนของรายได อปท. ตอรายไดรฐบาล (%) 8.13 15.79 22.82 26.57

ทมา: คานวณโดยใชขอมลป 2537 และ 2544 จากสานกงานเศรษฐกจการคลง ขอมลป 2551 ทอางถงในสกนธ วรญวฒนา ( 2552) และขอมลประมาณการป 2552 ในวระชย ชมสาคร (2552)

11-12

รปท 11.1 สดสวนรายไดภาษทางตรงและภาษทางออมตอ GDP (%)

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2533 2535 2537 2539 2541 2543 2545 2547 2549 2551

ภาษทางออม

ภาษทางตรง

ทมา: คานวณจากขอมลของสวนโยบายการคลงและงบประมาณ สานกงานเศรษฐกจการคลง

รปท 11.2 รายไดภาษทางออมประเภทตางๆ (หนวย: ลานบาท)

66,6

14

112,

582

134,

791

163,

122

184,

227

195,

813

232,

388

201,

976

192,

510

215,

158

228,

196

261,

306

316,

134

385,

718

417,

772

434,

272

503,

439

431,

682 10

2,02

8 125,

789

138,

670

155,

308

167,

160

180,

168

155,

564

163,

892

168,

822

177,

600

208,

153

246,

641

275,

773

279,

395

274,

095

287,

231

278,

303

291,

221

85,0

82

104,

651

115,

540

127,

124

128,

212

102,

704

67,1

08

66,9

94

85,3

38

91,3

59

96,3

26

110,

054

103,

635

106,

917

93,6

33

88,1

69

96,9

44

77,1

87

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2535 2536 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552

ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต ภาษอากรขาเขา อนๆ

ทมา: คานวณจากขอมลรายไดจากการจดเกบภาษอากร สวนโยบายการคลงและงบประมาณ สานกงานเศรษฐกจการคลง

11-13

11.3 การกระจายภาระภาษมลคาเพม

ภาษมลคาเพมทรฐบาลจดเกบเปนภาษทมงเนนจดเกบจากฐานการบรโภค โดยมหลกการของการจดเกบจากผประกอบการจดทะเบยนซงขายสนคาหรอใหบรการ โดยคานวณภาษมลคาเพมจากมลคาสวนทเพมขนของสนคาหรอบรการในแตละขนตอนของการขายสนคาหรอการใหบรการเฉพาะสวนทยงไมผานการเสยภาษมลคาเพมมากอน ในทางปฏบตผประกอบการจดทะเบยนทขายสนคาหรอบรการจะตองเสยภาษจากการขายสนคา บรการ รวมทงการนาเขา แตสามารถนาเอาภาษซอมาหกออกจากภาษขายได อยางไรกด การเกบภาษประเภทนมไดหมายความวาผประกอบการจดทะเบยนตองเปนผทแบกรบภาระภาษไวเสมอไป แตสามารถผลกภาระภาษไปใหฝายอนได อยางไรกด มเหตผลทนาเชอวาผบรโภคคนสดทายจะเปนผรบภาระภาษมลคาเพมทแทจรงเสยสวนใหญ

11.3.1 ลกษณะทวไปของภาษมลคาเพม

ภาษมลคาเพมในประเทศไทยไดถกนามาใชแทนภาษการคาเดมตงแตป พ.ศ. 2535 โดยมลกษณะทสาคญคอ รฐบาลจดเกบภาษมลคาเพมจากฐานการบรโภคสนคาในอตราเดยว ซงเดมทกฎหมายกาหนดใหผประกอบการทจดทะเบยนเสยภาษมลคาเพมในอตรารอยละ 10 แตภายหลงเกดวกฤตเศรษฐกจขนในชวง 2540 รฐบาลในขณะนนไดพยายามหาทางแบงเบาภาระะคาใชจายของประชาชนในชวงทเผชญกบวกฤตเศรษฐกจ ซงนาไปสการปรบลดอตราภาษมลคาเพมลงเหลอรอยละ 7 โดยมกาหนดเวลาทจะปรบขนในภายหลง อยางไรกตาม ในปจจบนกยงมไดถกปรบขนแตอยางใด การจะปรบขนภาษประเภทใดกตามนนคงเปนเรองทไมงายนก เพราะสวนใหญรฐบาลจะไดรบแรงกดดนจากหลายฝายเพอไมใหปรบเพมอตราภาษ ดวยเหตผลทางการเมองกทาใหแนวทางการปรบเพมอตราภาษเปนอนตองหยดชะงกไป

ในปจจบนอตราภาษมลคาเพมของไทยยงถอวาอยในระดบทตามากเมอเทยบกบประเทศอนๆ ทมการจดเกบภาษมลคาเพมหรอแมกระทงเมอเทยบกบประเทศทอยในภมภาคเอเชยดวยกน ตารางท 11.2 เปรยบเทยบอตราภาษมลคาเพมของประเทศตางๆ โดยประเทศไตหวนจดเกบภาษมลคาเพมทรอยละ 5 ซงตาทสด ในขณะทประเทศไอซแลนดมการจดเกบภาษมลคาเพมสงทสดอยทรอยละ 25.5 และเปนทนาสงเกตวาประเทศทพฒนาแลวสวนใหญเกบภาษมลคาเพมในอตราทคอนขางสง เชน ประเทศออสเตรย องกฤษ ฝรงเศส เยอรมน อตาล เปนตน ประเทศเหลานลวนเกบภาษมลคาเพมทอตรารอยละ 15 ขนไป โดยทผานมาอตราภาษมลคาเพมมกไมคอยมเปลยนแปลง จะมเพยงบางประเทศเทานนทไดปรบอตราภาษมลคาเพมใหสงขนบางแตกไมมาก อยางไรกด นบตงแตเกดวกฤตการณทางการเงนในประเทศมหาอานาจในชวง 2-3 ปทผานมา หลายประเทศโดยเฉพาะในกลมสหภาพยโรปทตองเผชญกบปญหาเศรษฐกจมแนวโนมทจะปรบเปลยนอตราภาษทางออมหลายประเภททงทเปนภาษมลคาเพม (VAT) ภาษสนคาและบรการ (GST) ใหสงขน ทงนเปนผลสบเนอง

11-14

จากการทรฐบาลในประเทศเหลานนตองเผชญกบฐานะการคลงขาดดลและความสามารถในการเกบรายไดภาษทางตรงโดยเฉพาะภาษเงนไดนตบคคลไดนอยลง ทาใหรฐบาลเหลานนใหความสนใจกบการจดเกบภาษทางออมมากขนเพอตองการรกษาเสถยรภาพทางการคลงของรฐ เพราะการเกบภาษมลคาเพมชวยใหรฐมรายไดหมนเวยนทรวดเรวกวา ตวอยางเชน สาธารณรฐเชคฯ ปรบเพมอตราภาษมลคาเพมจากเดมเรยกเกบทรอยละ 19 เปนรอย 21 ประเทศฮงการปรบเพมอตราเดยวกนนจากรอยละ 20 เปนรอยละ 25 ประเทศองกฤษปรบเพมเปนรอยละ 17.5 เมอตนปจากทไดเคยปรบลดอตราภาษมลคาเพมลงเหลอรอยละ 15 ชวคราว

ตารางท 11.2 เปรยบเทยบอตราภาษมลคาเพมทเรยกเกบในประเทศตางๆ

ประเทศ อตราภาษ ประเทศ อตราภาษ Argentina 21 Luxembourg 15 Austria 20 Malta 18 Belgium 21 Mauritius 15 Brazil 17 Mexico 16 Bulgaria 20 Netherlands 19 Chile 19 Norway 25 China 17 Peru 19 Colombia 16 Philippines 12 Cyprus 15 Poland 22 Czech Republic 20 Portugal 20 Denmark 25 Romania 19 Ecuador 12 Russia 18 Estonia 20 Slovakia 19 Finland 22 Slovenia 20 France 19.6 South Africa 14 Germany 19 Spain 16 Greece 21 Sweden 25 Hungary 25 Switzerland 7.6 Iceland 25.5 Taiwan 5 India 12.5 Thailand 7 Indonesia 10 Turkey 18 Ireland 21 Ukraine 20 Israel 16 United Kingdom 17.5 Italy 20 Uruguay 22 Kazakhstan 12 Venezuela 12 Korea (R.O.K.) 10 Vietnam 10 Latvia 21 อตราตาสด 5 Lithuania 21 อตราสงสด 25.5

ทมา: Deloitte International

11-15

ตามบทบญญตแหงประมวลรษฎากร มาตรา 82 หมวด 4 กาหนดใหผมหนาทเสยภาษมลคาเพมประกอบดวย 3 กลมหลก คอ

ก) ผประกอบการทขายสนคาหรอใหบรการโดยทผประกอบการทจะตองเสยภาษ มลคาเพมอาจจะอยในรปของบคคลธรรมดา นตบคคล บรษท หางหนสวน คณะบคคล กองมรดก องคการของรฐบาล หรอสหกรณ

ข) ผประกอบการทนาเขาสนคาจากตางประเทศ ไมวาจะนาเขาสนคาเขามาในประเทศดวยเหตผลทางธรกจหรอไมใชธรกจ ลวนแลวตองเสยภาษมลคาเพม โดยมกรมศลกากรทาหนาทจดเกบภาษมลคาเพมแทนกรมสรรพากร

ค) ผทกฎหมายกาหนดใหมหนาทเสยภาษซงอาจจะไดรบสทธยกเวนภาษมลคาเพมหรอเสยภาษในอตรารอยละ 0 เชน ผประกอบการทขายสนคาหรอใหบรการแกองคกรสหประชาชาต สถานฑต สถานกงศล เปนตน

ตามปกตแลว สนคาและบรการสวนใหญเขาขายตองเสยภาษมลคาเพม แตกฎหมายกไดเปดชองใหแกการประกอบกจการบางประเภทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษมลคาเพมหรอเสยภาษในอตรารอยละ 0 ตามมาตรา 81 แหงประมวลรษฎากร สาหรบกจการทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษมลคาเพมนน กฎหมายกาหนดใหครอบคลมกจการหลากหลายประเภท เชน กจการทขายพชผลทางการเกษตร การขายสตวและผลพลอยไดของสตว การขายปย การขายอาหารสตว การขายยาหรอเคมภณฑสาหรบพชหรอสตว การขายหนงสอพมพ นตยสาร หรอตาราเรยน การใหบรการขนสง การใหบรการรกษาพยาบาล เปนตน รวมทงครอบคลมถงผประกอบการทมรายรบจากการขายสนคาหรอใหบรการไมเกน 1.8 ลานบาทตอป นอกจากนน แมวาการนาเขาสนคาสวนใหญตองเสยภาษมลคาเพมดวยกตาม แตการนาเขาสนคาบางประเภทยงคงไดรบการยกเวนภาษมลคาเพม เชน การนาเขาพชผลทางการเกษตรซงรวมถงวตถพลอยไดจากพช การนาเขาปย อาหารสตว ยาหรอเคมภณพ การนาเขาสนคาจากตางประเทศทนาเขาไปในเขตอตสาหกรรมการสงออก เปนตน

นอกจากนนตามมาตรา 80/1 แหงประมวลรษฎากรยงกาหนดประเภทกจการทเสยภาษมลคาเพมในอตรารอยละ 0 เชน สนคาสงออกทผลตในเขตปลอดอากร การขายสนคาหรอการใหบรการระหวางผประกอบการทประกอบกจการในเขตปลอดอากรหรอเขตอตสาหกรรมสงออก หรอระหวางคลงสนคาทณฑบนดวยกน หรอระหวางคลงสนคาทณฑบนกบผประกอบการทประกอบกจการในเขตปลอดอากร เปนตน

ฉะนนในทางปฏบต เนองจากมผประกอบการจานวนมากทประกอบกจการทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษมลคาเพมหรอเสยภาษมลคาในอตรารอยละ 0 อตราเฉลยของภาษมลคาเพมทรฐเกบไดจรงจงตากวารอยละ 7 และยงแตกตางกนไปในแตละประเภทกจการ หรอแมกระทงผประกอบการท

11-16

ประกอบกจการประเภทเดยวกน กมภาระภาษมลคาเพมแตกตางกน ตวอยางเชน หากพจารณาผลการคานวณอตราภาษมลคาเพมทแทจรงของผประกอบการ พบวา อตราภาษมลคาเพมทแทจรงโดยเฉลยมคาตากวารอยละ 7 หากเรยงลาดบผประกอบการทมหนาทตองเสยภาษมลคาเพมตามฐานรายไดจากการขายสนคาจากนอยไปหามากและแบงเปน 10 กลมโดยทแตละกลมมจานวนผประกอบการจานวนเทากน รปท 11.3 ชใหเหนวา ผประกอบการในกลมทมยอดขายสงสดเสยภาษมลคาเพมทแทจรงคดเปนอตราเฉลยทรอยละ 4 เทานน ในขณะทผประกอบการในกลมทมยอดขายตาสด (กลมท 2) มภาระภาษมลคาเพมทแทจรงสงถงรอยละ 6-7 ทงนผลจากการแบงกลมผประกอบการทจดทะเบยนภาษมลคาเพมออกเปน 10 กลม พบวา ผประกอบการในกลมท 10 หรอกลมทมรายไดสงสดมรายไดโดยเฉลยสงกวา 500 ลานบาทตลอด 5 ปททาการศกษา ซงมคาสงกวากลมท 2 ทผประกอบการโดยเฉลยมยอดขายรวมตากวา 50,000 บาท สาหรบกลมท 1 ซงเปนกลมทไมปรากฎวามยอดขายแตอยางใด จงทาใหไมพบวาผประกอบการกลมนมภาระภาษมลคาเพม สวนหนงเปนไปตามขอกาหนดของกฎหมายกลาวคอ ผประกอบการทมยอดขายสนคาหรอบรการไมเกน 1.8 ลานบาทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษมลคาเพม อยางไรกด เนองจากผวจยไมสามารถเขาถงฐานขอมลดบของกรมสรรพากร ขอจากดนทาใหผวจยไมสามารถประมวลไดชดเจนนกวาในกลมผประกอบการตางๆ นนมผประกอบการจานวนกรายทมยอดขายสนคาหรอบรหารตากวา 1.8 ลานบาท

นอกจากนน อตราภาษมลคาเพมทแทจรงยงแตกตางกนในแตละกลมสนคาตามรหส ISIC โดยรวมแลวจากการใชขอมลการเสยภาษมลคาเพมของภาคธรกจ พบวา โครงสรางอตราภาษมลคาเพมทเกบไดจากผประกอบการมอตราทเปนลกษณะถดถอย (regressive) ซงหมายความวา อตราภาษมลคาเพมทเกบไดจรงจากผประกอบการมอตราลดลงเมอฐานภาษมขนาดใหญขน กรณเชนนเกดขนกบกลมสนคาสวนใหญ ซงสะทอนใหเหนถงความไมเทาเทยมกนในแนวราบ (horizontal equity) และไมสอดคลองความเปนธรรมทางภาษ เพราะโครงสรางภาษมลกษณะทเออประโยชนตอผประกอบการรายใหญดวยเหตผลทางเศรษฐกจตางๆ โดยทประโยชนทางภาษทรฐกาหนดขนนนมไดกระจายไปยงผประกอบการขนาดกลางและเลกไดอยางทวถง นอกจากนน ระบบดงกลาวทาใหรฐเกบภาษไดนอยกวาทควรจะเปนทงๆทฐานภาษมขนาดใหญขน สาเหตสาคญเกดจากการทรฐมขอยกเวนใหธรกจบางประเภทไมตองเสยภาษมลคาเพม รวมทงมขอกาหนดใหธรกจหลายประเภทเสยภาษในอตรารอยละศนย เชน การไดรบสทธพเศษจากการไดรบการสงเสรมการลงทนจากภาครฐ ผลทตามมาคอ ทาใหโครงสรางภาษมลคาเพมในปจจบนเออประโยชนแกผประกอบกจการบางกลมบางประเภท

11-17

รปท 11.3 อตราภาษมลคาเพมทแทจรง (หนวย: รอยละ)

หมายเหต คาเฉลยของยอดขายรวมจาแนกตามกลมจากกลมทมยอดขายตาสด (กลมท 1) ไปถงกลมทมยอดขายสงสด (กลมท 10) มรายละเอยดดงน (หนวย: ลานบาท)

ทมา: คานวณจากขอมลภาษมลคาเพม กรมสรรพากร

กลม 1 2 3 4 5 6 7 8 9 กลม 10 2547 0 0.01 0.26 0.72 1.33 2.29 4.16 8.44 21.87 503.31 2548 0 0.04 0.35 0.87 1.54 2.63 4.69 9.43 24.20 565.69 2549 0 0.04 0.39 0.95 1.68 2.84 5.03 10.09 25.81 621.40 2550 0 0.03 0.38 0.95 1.70 2.87 5.11 10.21 26.07 651.24 2551 0 0.02 0.32 0.89 1.65 2.84 5.10 10.29 26.75 697.32

ทงน ยอดขายเฉลยทแสดงในตารางคานวณโดยใชยอดขายในแตละกลมหารดวยจานวนผประกอบการทงหมดในกลมนน

11-18

11.3.2 การกระจายภาระภาษมลคาเพม

ตามทกลาวไวขางตนเนองจากภาษมลคาเพมคดจากฐานการบรโภค ภาระภาษทแทจรงจงไมจาเปนตองตกอยกบผทมหนาทเสยภาษตามกฎหมาย เพราะผประกอบการทขายสนคาหรอใหบรการอาจผลกภาระภาษทงหมดหรอเพยงบางสวนไปสผบรโภคในรปของราคาสนคาและบรการทสงขน (forward shifting) หรออาจจะผลกภาระภาษไปขางหลง (backward shifting) แกผถอครองปจจยการผลต เชน เจาของทน แรงงาน ซงสงผลใหเจาของปจจยการผลตไดรบผลตอบแทนในรปของกาไร เงนปนผล หรอคาจางแรงงานนอยลง อยางไรกด การศกษาครงนตงสมมตฐานของการผลกภาระภาษมลคาเพมไว 3 ลกษณะ คอ (ก) ผผลตสนคาหรอใหบรการผลกภาระภาษทงหมดไปใหผบรโภค (FW100) เพอใชสะทอนวา ตลาดสนคาเปนตลาดผกขาด (ข) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการรบภาระภาษสวนทเหลอ (FW75W0) ซงใชแทนกรณทตลาดสนคาและบรการมการแขงขนระดบหนง แตตลาดแรงงานมการแขงขนกนสงจงทาใหผผลตหรอผขายไมสามารถผลกภาระภาษไปใหแรงงานได และ (ค) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการผลกภาระภาษไปขางหลงโดยผเปนเจาของปจจยการผลตแบกรบภาระไวรอยละ 25 (FW75W25)2 ซงใชแทนกรณทตลาดสนคาและบรการมการแขงขนกนนอยและตลาดแรงงานมการแขงขนนอยลงทาใหนายจางมอานาจตอรองทจะปรบลดเงนเดอนและคาจางลงไดบาง ทงนภาระภาษทถกผลกไปขางหลงนจะสงผลกระทบตอผลกาไรและผลตอบแทนของผถอปจจยการผลต ในกรณทผประกอบการไมไดผลกภาระภาษไปใหผถอปจจยการผลต ภาระภาษจะตกกบผประกอบการนนและสงผลตอกาไรของผประกอบการทลดลง สาหรบกรณทผถอปจจยการผลตเปนผรบภาระภาษ ผลของการผลกภาระภาษนนจะสงผลตอระดบราคาคาจางหรอเงนเดอนทลดลง คาถามทจะวเคราะหตอไปคอ ประชาชนหรอครวเรอนเกดภาระภาษมลคาเพมมากนอยเพยงไร และ แตกตางกนหรอไมระหวางคนจนกบคนรวย

อยางไรกด วธการศกษาโดยใชกรอบการวเคราะหแบบดลยภาพบางสวนนมขอจากดทสาคญคอมไดพจารณาพฤตกรรมของทกสาขาเศรษฐกจพรอมๆ กน เชน การผลต การบรโภค และการกระจายไดรายได เพราะหากโครงสรางภาษเปลยนแปลงไป ยอมสงผลตอภาคเศรษฐกจสวนอนๆ เชน ภาษทาใหราคาสนคาเปลยนแปลงไป หรออาจทาใหพฤตกรรมการบรโภคและการผลตเปลยนแปลงตามไปดวย ทาใหเกดการเปลยนแปลงในตลาดการจางงาน เปนตน ซงจะมผลยอนกลบมากระทบรายไดภาษและการดาเนนนโยบายของรฐบาลในอนาคต นอกจากนน การศกษานใชการตงขอ

2 รายละเอยดวธการคานวณสามารถคนควาเพมเตมไดจากรายงานการศกษา “ลกษณะการกระจายภาระและ

ประโยชนดานการคลง และภาษอากรของประเทศไทย” โดยสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2542)

11-19

สมมตฐานเกยวกบการผลกภาระภาษ แตปฏเสธไมไดวาสนคาแตละชนดมมลกษณะความยดหยนของอปสงคและอปทานของสนคาแตกตางกนไป ทงน ลกษณะของความยดหยนมนยสาคญตอความสามารถในการผลกภาระภาษ เชน กรณสนคาจาเปน (necessities) มความยดหยนของอปสงคนอย ผประกอบการหรอผขายสามารถผลกภาระภาษใหแกผบรโภคไดมากกวาสนคาฟมเฟอย ในขณะทสนคาทผผลตไมสามารถควบคมปรมาณการผลตได เชน สนคาเกษตร สนคาทเนาเสยงาย เปนตน อปทานของสนคาเหลานจะมลกษณะความยดหยนตา ฉะนน ผขายจงไมสามารถผลกภาระภาษไปยงผซอไดงาย เพราะถาหากผขายพยายามผลกภาระภาษไป ผบรโภคกอาจไมซอสนคาเหลานนซงจะทาใหผขายเกดความสญเสยได

นอกจากนน การทรฐพงรายไดจากการเกบภาษมลคาเพมซงเกบจากฐานการบรโภค ยอมทาใหผบรโภคทมรายไดนอยและผทมรายไดสงทบรโภคสนคาหรอบรการชนดเดยวกนในปรมาณเทากนตองเสยภาษเทากน ทงๆ ทมรายไดแตกตางกนมาก สาหรบผมรายไดสงทบรโภคสนคาหรอบรการมากขน แมวาจะตองเสยภาษเพมขนตามปรมาณสนคาหรอบรการทบรโภคแตกเพมขนในอตราทตากวาอตราเพมของฐานภาษ ซงนาจะกอใหเกดความไมเทาเทยมของรายไดมากยงขน จงคาดวา โครงสรางภาษมลคาเพมมลกษณะถดถอย (regressive) สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2542) ใชวธประเมนลกษณะเดยวกนโดยใชขอมลจากการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (SES) ป 2529 2533 และ 2537 แตใชขอมล tax margin จากตารางปจจยการผลต-ผลผลต (Input-Output Table) ป 2533 สาหรบคานวณภาระภาษ โดยรวมพบวา โครงสรางอตราภาษมลคาเพมมลกษณะถดถอยตามทคาดไวขางตน

อยางไรกตาม เนองโครงสรางเศรษฐกจอาจเปลยนแปลงไปในชวง 10 ปกวาทผานมา โดยเฉพาะอยางยงภายหลงทตองเผชญกบวกฤตเศรษฐกจในป 2540 และมการปรบลดอตราภาษมลคาเพมลงจากรอยละ 10 เหลอรอยละ 7 ฉะนนจงนาวเคราะหวาการกระจายภาระภาษมลคาเพมของครวเรอนไดเปลยนแปลงไปหรอไม คณะผวจยใชขอมลจากการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (SES) ป 2547 และ 2550 ซงแสดงแบบแผนการบรโภคหรอการใชจายของครวเรอน ทงนไดจดกลมรายการคาใชจายของครวเรอนออกเปน 14 ประเภท ไดแก

• อาหาร

• เครองดมไมมแอลกอฮอล

• เครองดมมแอลกอฮอล

• ยาสบ

• เสอผาและรองเทา • คาเชาและคานา • เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน

11-20

• เฟอรนเจอรและเครองใชในครวเรอน

• คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล

• คาเดนทาง

• คานามนและบารงยานพาหนะ

• คาซอยานพาหนะ

• คาใชจายในการสอสาร

• คาใชจายบนเทง

การศกษานแตกตางจากวธการศกษาในอดตตรงทใชขอมลการจดเกบภาษมลคาเพมของกรมสรรพากรในการคานวณหาอตราภาษทแทจรง (effective tax rate, ETR) ทงน อตราภาษทแทจรงคานวณโดยใชขอมลการจดเกบภาษมลคาเพมแยกตามกลมสนคารหส ISIC 2 หลกและจาแนกไปตามหมวดหมรายการคาใชจายบรโภคและอปโภคของครวเรอนทกาหนดไวขางตน

เนองจากการศกษานตองการวเคราะหวา คนจนและคนรวยมภาระภาษแตกตางกนอยางไร ผวจยจงใชขอมล SES โดยจดกลมครวเรอนออกเปน 10 กลมเทาๆ กน จากกลมคนจนทสดไปถงกลมคนทรวยทสด และนาเอาแบบแผนการบรโภคนนไปใชรวมกบอตราภาษทแทจรงในแตละกลมประเภทคาใชจายขางตนเพอกระจายภาระภาษสครวเรอน อยางไรกด การแบงครวเรอนออกเปน 10 กลมเทาๆ กนนนกระทาใน 2 ลกษณะ คอ (1) การจดเรยงครวเรอนตามรายจายเพอการอปโภคบรโภคจากนอยไปหามาก และ (2) การจดเรยงครวเรอนตามรายได3 ซงใหผลการวเคราะหทแตกตางกน วธทสองเปนวธทนยมใชกนในอดต แตการศกษาในระยะหลงชใหเหนวา การจดเรยงครวเรอนโดยใชรายจายเพอการอปโภคบรโภคเปนเครองชวดรายไดถาวรและเปนตวสะทอนสวสดการของประชาชน (welfare measure) ทนาจะมความเหมาะสมกวาในหลายแงมม ทงนมเหตผลสนบสนนทสาคญ คอ (ก) โดยปกตแลวครวเรอนมแรงจงใจนอยทจะปกปดคาใชจาย เพราะไมตองกลวปญหาดานภาษ (2) ครวเรอนมแนวโนมทจะชแจงรายจายไดแมนยากวาการชแจงรายรบของตนเอง (3) นอกจากนนหากคดในเชงวชาการ ทฤษฏการบรโภคแบบรายไดถาวรในวงจรชวต (life-cycle/permanent income hypothesis) ไดชใหเหนวาคาใชจายเปนตวชวดสวสดการของประชาชนในระยะยาวทดกวารายรบ เพราะครวเรอนพยายามจะคงระดบการใชจายไวไมใหผนผวนเหมอนรายได การศกษานเปรยบเทยบผลวเคราะหทงสองวธดงกลาวแตจะใหความสาคญกบผลการศกษาตามวธทหนงเปนหลก

3 การวดฐานะหรอสวสดการของครวเรอนโดยใชรายไดนนไมเหมาะสมในกรณทระบบภาษมขอยกเวนจานวนมากททาใหไมตองเสย

ภาษ รายไดของครวเรอนไมคงทและผนผวนมากตามภาวะเศรษฐกจและอายของครวเรอน ตลอดจนมผทไมไดเขาสระบบทางการเปนจานวนมาก

11-21

หากพจารณามมมองแรกกอนโดยจดกลมครวเรอนออกเปน 10 กลมเทาๆ กน จากกลมทจนทสดไปถงรวยทสดตามรายจายเพอการบรโภค พบวา สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดของครวเรอนเพมขนตามฐานการบรโภค กลาวคอ ครวเรอนทรารวยหรอมฐานการบรโภคสนคาและบรการมากรบภาระภาษมลคาเพมมากขนตามฐานการบรโภคของตน ในขณะทครวเรอนทมฐานะแยกวาจะแบกรบภาระภาษมลคาเพมนอยกวา ทงนผลสรปดงกลาวไมเปลยนแปลงไปแมวาจะตงขอสมมตฐานของการผลกภาระไปขางหนาหรอขางหลงทแตกตางกนกตาม อยางไรกด สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดจะแตกตางกนบางขนกบรปแบบของการผลกภาระภาษ โดยในกรณทผประกอบการผลกภาระภาษทงหมดใหแกผบรโภค จะทาใหครวเรอนมภาระภาษสงขนเมอเทยบกบรายได คดเปนสดสวนทสงมากกวารปแบบอนๆ แตถาผประกอบการผลกภาระเพยงบางสวนใหแกผบรโภคและยอมรบภาระสวนทเหลอไวโดยทไมผลกภาระภาษไปยงผถอปจจยการผลต (FW75W0) กจะทาใหครวเรอนมสดสวนของภาระภาษมลคาเพมนอยกวาการผลกภาระภาษแบบอน

ตารางท 11.3 สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของ ครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 3.48 3.12 3.18 4.01 3.06 3.22

2 3.91 3.09 3.25 4.27 3.27 3.46

3 4.08 3.24 3.41 4.49 3.46 3.63

4 4.24 3.55 3.67 4.45 3.50 3.66

5 4.55 3.84 3.96 4.57 3.60 3.79

6 4.72 4.00 4.13 4.70 3.77 3.96

7 4.83 4.17 4.29 4.76 3.86 4.08

8 4.89 4.36 4.48 4.90 4.20 4.37

9 5.03 4.73 4.83 4.76 4.29 4.44

10 (รวยสด) 4.90 6.06 5.82 4.34 5.82 5.49

เฉลย 4.73 4.73 4.73 4.55 4.55 4.55

ทมา: คานวณจากอตราภาษมลคาเพมทแทจรงและแบบแผนการบรโภคของครวเรอนจากขอมล SES

11-22

ตารางท 11.4 สดสวนการใชจายของครวเรอนจาแนกตามหมวดสนคา เปรยบเทยบระหวางกลม ครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสด

หมวดสนคา

2547 2550

กลมท 1 (จนสด)

กลมท 10 (รวยสด)

กลมท 1 (จนสด)

กลมท 10 (รวยสด)

อาหาร 56.68 20.91 49.14 13.86

เครองดมไมมแอลกอฮอล 0.63 0.75 6.69 8.41

เครองดมมแอลกอฮอล 1.09 1.71 0.95 1.52

ยาสบ 1.02 0.50 0.80 0.44

เสอผาและรองเทา 2.14 4.04 2.12 3.45

คาเชาและคานา 15.93 13.67 15.29 17.57

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน 6.32 3.48 5.23 3.25

เฟอรนเจอร/เครองใชในครวเรอน 2.09 2.10 2.44 3.19

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล 4.70 5.55 4.74 6.41

คาเดนทาง 1.08 3.75 0.96 4.60

คานามนและบารงยานพาหนะ 4.04 8.28 6.09 10.39

คาซอยานพาหนะ 0.24 24.24 0.82 14.98

คาใชจายสอสาร 1.50 4.88 2.03 4.13

คาใชจายบนเทง 2.55 6.14 2.71 7.81

ทมา: คานวณจากขอมล SES ป 2547 และ 2550

ตวอยางเชน ในกรณทมการผลกภาระภาษมลคาเพมทงหมดไปใหผบรโภค พบวา ครวเรอนในกลมท 1 หรอกลมทจนทสดจากการจดเรยงตามรายจายเพอการบรโภคมภาระภาษ มลคาเพมตอรายไดคดเปนสดสวนเพยงรอยละ 3.48 ในป 2547 และรอยละ 4.01 ในป 2550 ในขณะทครวเรอนทมฐานะรารวยทสดมภาระภาษมลคาเพมตอรายไดสงกวากลมแรกมากคดเปนสดสวนสงถงรอยละ 4.9 ในป 2547 และรอยละ 4.34 ในป 2550 (ตารางท 11.3) ฉะนนโดยรวมแลว โครงสรางภาษมลคาเพมจงมลกษณะแบบกาวหนา (progressive) ซงสอดคลองกบหลกความเปนธรรมทางภาษ ขอคนพบนเปนจรงเนองจากครวเรอนทยากจนมแบบแผนของการใชจายทแตกตางจากครวเรอนทรารวยกวาคอนขางชดเจน หากเปรยบเทยบแบบแผนการใชจายระหวางกลมคนจนทสดกบกลมคนรวยทสด พบวา กลมคนจนมกใชจายในหมวดสนคาจาเปนประเภทอาหารเปนหลก ซงเปนหมวดทมการยกเวนภาษมลคาเพมเสยสวนใหญ โดยทคาใชจายซออาหารของคนกลมนมสดสวนสงถงรอยละ 57 ของคาใชจายทงหมดในป 2547 และรอยละ 49 ในป 2550 ในขณะทครวเรอนรารวยมคาใชจายในหมวด

11-23

อาหารเพยงรอยละ 21 ในป 2547 และรอยละ 14 ในป 2550 เทานน แตกลบมคาใชจายในหมวดสนคาทมความจาเปนนอยหรอสนคาฟมเฟอยซงตองเสยภาษมลคาเพม เชน สนคาในหมวดเครองดมทไมมแอลกอฮอล คาใชจายเกยวกบยานพาหนะ นามน และบนเทง (ตารางท 11.4 และภาคผนวก 10-ก)

เมอพจารณาการกระจายภาระภาษมลคาเพมของครวเรอน จากการจดกลมครวเรอนตามรายได กลบพบวา โครงสรางภาษมลคาเพมเปนแบบถดถอย (regressive) โดยอตราภาษลดลงเมอรายไดของครวเรอนเพมขน (ตารางท 11.5) ทงท ระบบภาษมลคาเพมของไทยเปนการจดเกบทอตราคงทแตมขอยกเวนบางประการ แตปรากฎวามการจดเกบภาษมลคาเพมในอตราลดลงเมอฐานภาษหรอรายไดสงขน เชน ในกรณทผขายผลกภาระภาษทงหมดใหแกผซอ กลมคนจน (กลมท 1) มภาระภาษมลคาเพมถงรอยละ 7.6 ของรายไดในป 2547 และรอยละ 9.20 ในป 2550 แตเมอครวเรอนมรายไดเพมสงขนเรอยๆ ภาระภาษมลคาเพมของกลมคนทรารวยทสดกบมสดสวนลดลงเหลอเพยงรอยละ 3.8 ในป 2547 และรอยละ 3.82 ในป 2550 นอกจากน ขอสรปขางตนยงสามารถพบในกรณทกาหนดรปแบบการผลกภาระภาษแบบ FW75W0 และ FW75W25 เชนกน เพยงแตวาสดสวนภาระภาษมคาแตกตางกนไปแลวแตขอสมมตฐานทกาหนดขน กลาวคอ ผผลตทสามารถผลกภาระภาษบางสวนไปยงพนกงานและลกจางดวยการปรบลดเงนเดอนและคาจาง จะทาใหโครงสรางภาระภาษมลกษณะถดถอยมากขนกวากรณทผผลตไมสามารถผลกภาระไปขางหลง

ตารางท 11.5 สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอน เรยงตามรายได

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายได FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 7.57 5.86 5.98 9.20 7.05 7.19

2 6.42 4.92 5.09 5.53 5.26 5.39

3 6.03 4.78 4.93 5.07 4.56 4.73

4 5.66 4.45 4.64 4.86 4.34 4.53

5 5.39 4.62 4.71 4.92 4.30 4.51

6 5.28 4.30 4.47 5.00 4.31 4.53

7 5.25 4.42 4.55 4.89 4.19 4.40

8 5.21 4.66 4.77 5.01 4.26 4.45

9 4.83 4.44 4.55 4.60 4.04 4.23

10 (รวยสด) 3.77 5.00 4.80 3.82 4.86 4.57

เฉลย 4.73 4.73 4.73 4.55 4.55 4.55

ทมา: คานวณจากอตราภาษมลคาเพมทแทจรงและแบบแผนการบรโภคของครวเรอนจากขอมล SES

11-24

รปท 11.4 และ 11.5 เปรยบเทยบเสนความแตกตางสวสดการของครวเรอน (Lorenz curve) กบเสนการกระจกตวของภาระภาษ (Concentration curve) ตามกรอบการวเคราะหของ Yitzhaki and Slemrod (1991) เพอประเมนวาโครงสรางภาษทศกษานนมลกษณะกาวหนา (progressive) ถดถอย (regressive) หรอคงท (neutral) โดยทเสน Lorenz curve แสดงความสมพนธระหวางรอยละสะสมของจานวนประชากรกบรอยละสะสมของสวสดการ หากเสนโคงนอยหางไกลจากเสนทแยงมม 45 องศายงมาก แสดงวาปญหาความเหลอมลาหรอการกระจายรายไดทไมเปนธรรมของคนในสงคมมความรนแรงมาก ในขณะทเสน Concentration curve ของภาระภาษมลคาเพมแสดงความสมพนธระหวางรอยละสะสมของจานวนประชากรกบรอยละสะสมของภาระภาษทเกดขน ทงน การศกษาแทนสวสดการของครวเรอนดวยคาใชจายการอปโภคบรโภคของครวเรอน จากรปทงสองแกนนอนคอรอยละสะสมของจานวนประชากรจากผทมรายไดนอยทสดไปจนถงมากทสด สวนแกนตงคอรอยละสะสมของรายไดสาหรบเสน Lorenz curve หรอรอยละสะสมของภาษมลคาเพมสาหรบเสน Concentration curve ทงน จากการศกษาของ Yitzhaki and Slemrod (1991) หากเสน Concentration curve อยตากวาเสน Lorenz curve โครงสรางภาษนนมลกษณะกาวหนาเมอเทยบกบ กลาวคอ คนทมรายไดตามภาระภาษตากวาคนทมรายไดสงกวา

โดยรวมพบวา เสน Lorenz curve อยเหนอเสน Concentration curve ของภาระภาษมลคาเพมทงในป 2547 และ 2550 ซงหมายความวา โครงสรางภาษมลคาเพมมลกษณะกาวหนา (progressive) ซงสอดคลองกบขอสรปในตารางท 11.3 อยางไรกด หากรฐจะเรยกเกบภาษมลคาเพมในอตราทสงขนบางในขณะทนารายไดทเพมขนจากการจดเกบภาษบางสวนไปใชในโครงการทเนนสวสดการของประชาชน จะชวยใหประชาชนโดยรวมมความเปนอยทางเศรษฐกจของคนในสงคมทดขน

ทงน การปรบเพมอตราภาษมลคาเพมเปนสงทนาจะเกดขนในอนาคต เพราะรฐบาลไดกาหนดกรอบเวลาทจะปรบขนอตราภาษมลคาเพม แตทผานมามขอตดขดบางประการ กลาวคอ มแรงกดดนทางการเมองและสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจทยงไมเออตอการปรบเพมอตราภาษในภาวะทเศรษฐกจโลกชะลอตวลงภายหลงไดรบผลกระทบจากวกฤตการณการเงนในชวงทผานมา หากฝนทจะปรบเพมอตราภาษ กจะยงซาเตมเศรษฐกจภายในประเทศเพราะจะไปกดดนทาใหการบรโภคภายในประเทศลดลงได ดงนนรฐบาลจงไดตออายภาษมลคาเพมทรอยละ 7 ตอไปแตกรอบเวลาของการตออายครงลาสดนจะสนสดลงในเดอนกนยายนป 2553 น อยางไรกด หลงจากทเศรษฐกจเรมฟนตว รฐบาลอาจจะทบทวนและพจารณาปรบเพมอตราภาษมลคาเพมอกครง แตการปรบขนภาษจากปจจบนทรอยละ 7 เปน 10 จะสงผลอยางไรตอการบรโภคครวเรอน

การศกษานไดวเคราะหเพมเตมโดยใชผลการประมาณคาความยดหยนของอปสงคตอราคาในหมวดสนคา 10 ประเภท ประกอบดวย หมวดอาหารและเครองดมทไมมแอลกอฮอล เครองดมมแอลกอฮอล ยาสบ เครองนงหมและเครองใชสวนตว สขภาพและการรกษา เชอเพลงและไฟฟา การ

11-25

ตดตอสอสาร ทอยอาศยและนาประปา และหมวดสนคาอนๆ ซงคานวณโดย Chandoevwit and Dahlby (2006) (ดคาความยดหยนในตารางภาคผนวก 10-ข) โดยนาเอาคาความยดหยนทเกยวของเหลานไปใชคานวณรวมกบขอมลคาใชจายอปโภคบรโภคของครวเรอนทไดจากขอมลของสานกงานสถตแหงชาต เพอหาอตราการเปลยนแปลงของการบรโภคภาคครวเรอนหากอตราภาษมลคาเพมปรบเพมจากรอยละ 7 เปนรอยละ 10 ซงทาใหราคาปรบเพมขนประมาณรอยละ 2.8 (ดตารางท 11.6)

รปท 11.4: การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษมลคาเพม (ป 2547)

ทมา: จากการคานวณ

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (value added tax)

11-26

รปท 11.5 การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษมลคาเพม (ป 2550)

ทมา: จากการคานวณ

ตารางท 11.6 อตราการเปลยนแปลงของการบรโภคในกรณทภาษเพมขนจากรอยละ 7 เปนรอยละ 10

กลมของครวเรอนเรยงตามรายจาย อตราการเปลยนแปลงของการบรโภค (%)

1 (จนสด) -0.79

2 -0.81

3 -0.85

4 -0.88

5 -0.90

6 -0.94

7 -0.97

8 -1.00

9 -1.04

10 (รวยสด) -1.16

รวม -1.02

ทมา: จากการคานวณ

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (value added tax)

11-27

กาหนดใหปจจยอนๆ ไมเปลยนแปลงโดยทการปรบขนภาษมลคาเพมไมสงผลกระทบตอภาคเศรษฐกจอนๆ ในระยะสน การขนอตราภาษมลคาเพมจะทาใหการใชสอยของครวเรอนลดลงเฉลยรอยละ 1.02 แตหากพจารณาความเปลยนแปลงของการบรโภคในแตละกลมครวเรอนจากกลมทจนสดไปหากลมทรารวยสด พบวา การใชจายดานอปโภคบรโภคของครวเรอนลดลงเฉลยรอยละ 0.79ในกลมทจนทสด (กลมท 1) และรอยละ 1.16 ในกลมทรารวยทสด (กลมท 10) โดยรวมแลวครวเรอนจะใชจายลดลงในหมวดสขภาพ (ลดลงรอยละ 4.27) หมวดเครองดมแอลกอฮอล (รอยละ 2.36) หมวดคาเชาและนาประปา (รอยละ 2.35) หมวดยาสบ (รอยละ 2.24) หมวดบนเทง (รอยละ 1.6) หมวดการเดนทางและซอยานพาหนะ (รอยละ 1.27) สาหรบหมวดอาหารและเครองดมไมมแอลกอฮอลนน พบวา ครวเรอนมแนวโนมจะลดคาใชจายดงกลาวลงไมมากนก

หากพจารณาอตราภาษมลคาเพมทแทจรงรายหมวดสนคาในตารางท 11.7 ประกอบกบแบบแผนการบรโภคและการเปลยนแปลงของคาใชจาย สนคาทครวเรอนยากจนสวนใหญบรโภคจะกระจกตวอยในหมวดอาหารสงถงรอยละ 50-57 ของคาใชจายรวม ในขณะทอตราภาษมลคาเพมทแทจรงในหมวดผลผลตทางการเกษตร (ISIC หมวด 1 และ 5) มคาตามากอยแลวซงเปนเพราะภาครฐไดยกเวนภาษมลคาเพมใหแกสนคาสวนใหญทเกยวกบพชผลผลตทางการเกษตรและปจจยการผลตจาพวกปยและเคมภณฑสาหรบพชและสตว ฉะนนการขนภาษมลคาเพมจงไมนาจะมผลกระทบตอครวเรอนยากจนมากนก แตมขอสงเกตประการหนงคอ การเพมภาษอาจมผลตอพฤตกรรมการใชจายในสวนของคาเชาและนาประปา รวมถงคาใชจายหมวดสขภาพและบรการสวนบคคลใหนอยลง แมวามขอยกเวนภาษมลคาเพมแกคาเวชภณฑและการใหบรการรกษาพยาบาล แตคาใชจายของใชสวนบคคลตางๆ ยงคงตองเสยภาษอย ฉะนน โดยรวมการขนภาษอาจสงผลตอคณภาพชวตของประชาชนเพราะปจจยเหลานเปนสงจาเปนตอการดารงชวตประจาวน หากเปนเชนนนจรง ภาครฐคงจาเปนตองหามาตรการเสรมเพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนคนยากจนสวนใหญ ทงนในชวงทผานมารฐบาลกไดพยายามสรางระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาซงใหหลกประกนคารกษาพยาบาลแกประชาชน หรอแมกระทงการอดหนนคานาคาไฟแกครวเรอนทมการใชจายสาธารณปโภคเหลานตากวาเกณฑทกาหนด เปนตน อยางไรกด โครงการลกษณะนตองใชงบประมาณรวมกนจานวนมาก รฐคงตองเรงพฒนาระบบเพอใหเกดความยงยนในระยะยาว

11-28

ตารางท 11.7 อตราภาษมลคาเพมทแทจรง จาแนกตามรหส ISIC

2-digit ISIC รายละเอยด 2547 2550

01 เกษตรกรรม การลาสตวและบรการทเกยวของ 0.04 0.15

02 การปาไม การทาไม การตดไมและบรการทเกยวของ 6.46 4.37

05 การประมง 0.49 0.00

13 การทาเหมองแรโลหะ 1.36 0.00

14 การทาเหมองแรและเหมองหนอน ๆ 2.52 4.31

15 การผลตผลตภณฑอาหารและเครองดม 1.33 1.62

17 การผลตสงทอสงถก 0.16 0.26

18 การผลตเครองแตงกาย รวมทงการตกแตงและยอมสขนสตว 0.20 0.29

19 การฟอก ตกแตงหนงสตว รวมทงการผลตกระเปา รองเทา 0.27 0.32

20 การผลตไม ผลตภณฑจากไม ยกเวนเครองเรอน สงของจากฟาง 0.51 0.62

21 การผลตกระดาษและผลตภณฑจากกระดาษ 1.63 1.81

22 การพมพโฆษณา การพมพและการทาสาเนาสอบนทก 3.69 3.91

23 การผลตถานโคก ผลตภณฑทไดจากการกลนนามนปโตรเลยม 0.00 0.00

24 การผลตเคมภณฑและผลตภณฑเคม 0.08 0.08

25 การผลตผลตภณฑยางและผลตภณฑพลาสตก 0.10 -

26 การผลตผลตภณฑจากแรอโลหะ 3.16 2.68

27 การผลตโลหะขนมลฐาน 0.27 1.81

28 การผลตผลตภณฑททาจากโลหะประดษฐ ยกเวนเครองจกรอปกรณ 0.31 0.29

29 การผลตเครองจกรและอปกรณซงมไดจดประเภทไวในทอน 0.15 0.14

30 การผลตเครองจกรสานกงาน เครองทาบญชและ เครองคานวณ 0.03 0.03

31 การผลตเครองจกรทใชพลงงานไฟฟาและเครองมอไฟฟา 0.04 0.05

32 การผลตอปกรณและเครองมอทางวทย โทรทศนและการสอสาร 0.01 0.02

33 การผลตเครองมอทใชการแพทย การวดความเทยง นาฬกา 0.12 0.16

34 การผลตยานยนต รถพวงและรถกงรถพวง 0.43 0.00

35 การผลตอปกรณการขนสงอน ๆ 0.06 0.28

36 การผลตเครองเรอนและการผลตซงมไดจดประเภทไวในทอน 0.13 0.19

37 การนาผลตภณฑเกากลบมาใชใหม (Recycling) 0.75 3.07

40 การไฟฟา แกส ไอนาและนารอน 6.69 6.43

41 การเกบนา การทานาใหบรสทธและการจายนา (การประปา) 6.80 -

45 การกอสราง 4.38 6.38

11-29

2-digit ISIC รายละเอยด 2547 2550

50 การขาย ซอมแซมยานยนตและจกรยานยนต การขายปลกนามนฯ 0.96 0.72

51 การขายสง และการคาเพอคานายหนา ยกเวนยานยนต จกรยานยนต 1.25 1.05

52 การขายปลก การซอมแซมของใชสวนบคคลและของใชในครวเรอน 2.99 4.14

55 โรงแรมและภตตาคาร 6.49 6.00

60 การขนสงทางบกและการขนสงทางทอลาเลยง 2.87 1.16

61 การขนสงทางนา 0.04 0.05

62 การขนสงทางอากาศ 0.02 0.05

63 บรการทเกยวของกบการขนสงและบรการดานการทองเทยว 1.99 2.09

64 การไปรษณยและการโทรคมนาคม 6.98 6.88

65 ตวกลางทางการเงน ยกเวนการประกนภย กองทนบาเหนจบานาญ 6.83 6.30

66 ประกนภย กองทนบาเหนจบานาญ เวนการประกนสงคมภาคบงคบ 6.75 6.82

67 บรการเสรมสถาบนการเงน 7.26 7.13

70 บรการดานอสงหารมทรพย 2.80 4.39

71 บรการใหเชาเครองจกรอปกรณ การใหเชาของใชสวนบคคล 4.22 5.42

72 กจกรรมดานคอมพวเตอรและกจกรรมทเกยวของ 5.17 5.11

73 การวจยและพฒนา 3.98 4.58

74 บรการดานธรกจอน ๆ 4.62 3.76

75 การบรหารราชการ การปองกนประเทศ การประกนสงคมภาคบงคบ 3.88 3.88

80 การศกษา 4.35 4.77

85 การบรการดานสขภาพและงานสงคมสงเคราะห 6.51 5.48

90 การกาจดสงปฏกลและขยะ การสขาภบาลและบรการ 6.12 6.49

91 องคกรสมาชก ซงมไดจดประเภทไวในทอน 6.89 6.92

92 กจกรรมนนทนาการ วฒนธรรม และการกฬา 6.43 6.10

93 กจกรรมดานการบรการอน ๆ 4.72 4.39

99 องคการระหวางประเทศและองคการตางประเทศอน ๆ และสมาชก 4.20 4.06

ทมา: จากการคานวณโดยใชขอมลจากกรมสรรพากร

ผลการศกษาขางตนไดแสดงภาพรวมของการกระจายภาระภาษมลคาเพมสครวเรอนทมฐานะแตกตางกนไปและชใหเหนแลววาโครงสรางภาษมลคาเพมมลกษณะอยางไร แตเนองจากสนคาทเขาขายตองเสยภาษมลคาเพมมอยเปนจานวนมากโดยทแตละชนดกมสภาพของการแขงขนในตลาดทแตกตางกนรวมถงความออนไหวของผบรโภคตอราคาสนคาทเปลยนแปลงไปกมความแตกตางกนใน

11-30

แตละสนคา กลาวคอ ภาษมลคาเพมอาจกอภาระใหแกผบรโภคเปนจานวนในสนคาบางประเภท แตภาระภาษอาจเปนตกอยกบผบรโภคนอยมากในสนคาอนๆ ฉะนนจงจาเปนทจะตองวเคราะหเปนรายสนคาเพอใหเขาใจถงภาระภาษในแตละสนคา

การวเคราะหวาภาระภาษนาจะตกอยกบฝายใดมากกวากนระหวางผบรโภคกบผผลตนนสามารถพจารณาไดจากการเปรยบเทยบคาความยดหยนของอปสงคและอปทานของสนคาตอราคา ความยดหยนของอปสงคและอปทานของสนคาเปนปจจยสาคญทจะกาหนดขนาดและทศทางของการผลกภาระภาษ กลาวคอ

ก) ถาอปสงคของสนคามความยดหยนโดยเปรยบเทยบเทากบอปทาน ผผลตและผบรโภคจะรบภาระภาษเทาๆ กน

ข) ถาอปสงคของสนคามความยดหยนโดยเปรยบเทยบนอยกวาอปทาน ผ ซอจะตองรบภาระภาษมากกวาผผลต

ค) ถาอปสงคของสนคามความยดหยนโดยเปรยบเทยบมากกวาอปทาน ผผลตจะตองรบภาระภาษมากวาผซอ

ง) กรณทความยดหยนของทงอปสงคและอปทานมคาเทากบศนย ผลทตามมาคอ การเกบภาษจากฝายหนงฝายใด จะทาใหฝายตรงขามตองรบภาระภาษไปทงหมด

ตารางท 11.8 แสดงผลการประมาณคาความยดหยนของอปสงคและอปทานตอราคาของสนคาจาพวกเครองดม 3 ชนด คอ เบยร สราพเศษ และเครองดมทไมมแอลกอฮอล โดยรวมคาความยดหยนทประมาณไดจะแตกตางกนไปในแตละการศกษาขนอยกบแบบจาลองทใช ตวอยางเชน สาหรบสนคาจาพวกเบยร สราพเศษ และเครองดมไมมแอลกอฮอล ความยดหยนของอปสงคคอนขางหลากหลาย ผลการศกษาของภมฐาน (2541) แสดงใหเหนวาอปสงคของสนคาทงสามมความยดหยนสง (elastic) ซงมคาสมบรณมากกวา 1 ขณะทผลการศกษาอนๆ สรปไดวาสนคาทงสามชนดนมความยดหยนนอย หากยดผลการประมาณคาความยดหยนของภมฐาน (2541) และเปรยบเทยบกบความยดหยนของอปทาน พบวา เครองดมทไมมแอลกอฮอลและสราพเศษมคาความยดหยนของอปสงคสงกวาอปทานมาก ฉะนนหากพจารณาผลเปรยบเทยบของความยดหยนตามทฤษฎเศรษศาสตร ผประกอบการจะเปนผทรบภาระภาษเสยสวนใหญ ในขณะทความยดหยนของอปสงคและอปทานมคาใกล เคยงกนจงคาดไดวาผประกอบการและผบรโภคจะมภาระภาษทใกล เคยงกนโดยทผประกอบการจะตองรบภาระภาษมลคาเพมสงกวาเลกนอย

ตารางท 11.9 สรปผลการศกษาของภมฐาน (2541) ทเกยวกบการกระจายภาระภาษระหวางผบรโภคและผผลต ซงชใหเหนวา หากรฐบาลขนอตราภาษมลคาเพมจากรอยละ 7 เปนรอยละ 10โดยรวมแลวผประกอบการจะตองแบกรบภาระภาษมลคาเพมของสนคาทงสามชนดนในสดสวนทสง

11-31

เมอเทยบกบสดสวนภาระภาษของผบรโภค เชน กรณสราพเศษ ผบรโภครบภาระภาษมลคาเพมเพยงรอยละ 22 ของรายไดภาษทงหมดทรฐบาลไดจากการขนภาษในขณะทผประกอบการมภาระภาษสงถงรอยละ 78 เปนตน สาหรบภาระภาษสวนเกน (excess burden) ทเกดขนนนอยในระดบตาประมาณรอยละ 2.94

ตารางท 11.8 ความยดหยนของอปสงคและอปทานตอราคา

สนคา ความยดหยนของอปทาน ความยดหยนของอปสงค

เบยร 1.17/1 -1.48/1 / -0.84/2 / -0.3~-0.5/3

เครองดมไมมแอลกอฮอล 0.66/1 -2.29/1 / -0.10/2 / -0.17/4 / -0.07/4

สราพเศษ 0.54/1 -1.97/1 / -0.84/2

หมายเหต * ความยดหยนคานวณโดยใชแบบจาลอง Almost Ideal Demand System โดยทเบยรและสราพเศษจดอยในหมวดเครองดมทมแอลกอฮอลจงใชคาความยดหยนเดยวกนในขณะทเครองดมทไมมแอลกอฮอลจดอยในหมวดอาหาร

ทมา: /1 ภมฐาน (2541) /2 Chandoevwit and Dahlby (2006) /3 สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2550) /4 เครอมาศ (2544)

ตารางท 11.9 ภาระภาษมลคาเพมของผผลต ผบรโภค และภาระสวนเกน

% ของรายไดภาษทงหมดในสนคาดงกลาวรฐบาลไดจากการขนอตราภาษ

สนคา ภาระภาษของผผลต ภาระภาษของผบรโภค ภาระภาษสวนเกน

เบยร 55.8 44.2 2.17

เครองดมไมมแอลกอฮอล 76.77 24.23 3.43

สราพเศษ 78.43 21.57 2.92

ทมา: ภมฐาน (2541)

11.3.3 ปญหาทเกยวกบการจดเกบภาษมลคาเพม

ประเดนปญหาสาคญทยงคงเปนอปสรรคตอการจดเกบภาษมลคาเพม คอ ปญหาการใชใบกากบภาษปลอมมาขอคนภาษ กลาวคอ มผประกอบการบางสวนนาเอาใบกากบภาษปลอมมาขอคนภาษมลคาเพม เพราะการกระทาเชนวานจะทาใหผประกอบการดงกลาวเสยภาษมลคาเพมนอยลงหรออาจกลบไดคนภาษเปนจานวนมากจากการนาเอาภาษซอตามใบกากบภาษปลอมนนไปใชเครดตภาษ หากปญหานมความรนแรงมากขนยอมสงผลตอการจดเกบรายไดโดยรวมของรฐ เพราะนอกจาก

4 ภาระภาษสวนเกน (excess burden) เปนตนทนทเกดจากการเกบภาษซงผบรโภคและผผลตตองเสยไปแตไมมผใดไดรบประโยชน ซง

กคอความสญเปลาของสงคมทเกดขนจากการเกบภาษ

11-32

จะตองคนภาษแลวยงทาใหรฐจดเกบภาษเงนไดไดนอยลง ตารางท 11.10 แสดงการคนภาษมลคาเพมเฉลยในแตละชวงเวลา ซงพบวา มการขอคนภาษเพมมากขนอยางตอเนอง ทงนไมทราบแนชดวาเกดการรวไหลมากนอยเพยงไรจากการใชใบกากบภาษปลอมมาขอคนภาษ นอกจากนนทผามมาพบวากรมสรรพากรมสวนของภาษคางชาระจานวนมากหลายหมนลานบาทสวนหนงเปนเพราะบรษทปดกจการไปโดยทยงไมเสยภาษนตบคคลและสวนใหญยงเกดจากกรณใบกากบภาษมลคาเพมปลอมทาใหเกดตวเลขขางชาระสง เปนตน

ความลาชาของการขอคนภาษมลคาเพมเปนอกเรองหนงทผประกอบการมกหยบยกขนมาในชวงทผานมา แมวากรมสรรพากรมนโยบายทจะคนภาษมลคาเพมใหกบผประกอบการใหถกตองและรวดเรว แตกระบวนการดาเนนการกมกตองใชเวลานานพอควร แตปจจบนไดปรบเปลยนวธดาเนนการไปบางโดยแบงกลมผประกอบการออกเปน 2 กลมหลก คอ กลมผสงออกกบผประกอบการในประเทศประเภทซอมาขายไป แตดเหมอนวาจะเนนอานวยความสะดวกใหแกผสงออก ในขณะทเขมงวดและดาเนนการอยางละเอยดถถวนกบผประกอบการประเภทซอมาขายไป

ตารางท 11.10 มลคาการจดเกบภาษและคนภาษมลคาเพมโดยเฉลย (หนวย: พนลานบาท)

2536-2540 2541-2543 2544-2549 2550 2551

ภาษมลคาเพม 158.11 208.96 304.05 434.27 503.44

การคนภาษมลคาเพม 37.63 58.62 90.92 150.03 173.99

สดสวนการคนภาษตอการจดเกบ VAT (%) 25.21 28.03 29.67 34.55 34.56

ทมา: คานวณจากขอมลของกรมสรรพากร

อยางไรกด การศกษาของ นตนย (2551) ไดชใหเหนเพมเตมวา ผสงออกทไดรบคนภาษยงแบงไดเปน 3 ประเภท คอ ผสงออกทด ผสงออกทขนทะเบยน และผสงออกทวไป โดยทระยะเวลาการไดรบคนภาษจะแตกตางกนไปขนอยกบประเภทของผสงออกขางตนและวธการยนขอคนภาษ หากเปนผสงออกทดและยนขอคนภาษผานอนเตอรเนต จะไดรบพจารณาคนภาษเรวทสดภายใน 15 วน สวนผสงออกทวไปไมวาจะยนผานอนเตอรเนตหรอยนภาษผานชองทางปกตจะตองใชระยะเวลายาวนานถง 90 วน หากพจารณาจะฐานขอมล ณ 30 กนยายน 2550 ของกรมสรรพากร พบวา ผสงออกทดมสดสวนเพยงรอยละ 4.5 เทานน ในขณะทผสงออกทวไปมสดสวนมากทสดถงรอยละ 83 เมอเกดความลาชายอมสงผลตอตนทนของผประกอบการ ฉะนน รฐจงควรหาแนวทางในการเพมประสทธภาพในการคนภาษเพอลดภาระตนทนของผประกอบการลง รวมทงตองทบทวนหลกเกณฑในการจดทะเบยนผสงออกและปรบฐานผสงออกทงนตองมความสมดลระหวางความรวดเรวในการคนภาษและผลประโยชนของรฐควบคกนไป

11-33

โดยรวมแลว โครงสรางภาษมลคาเพมในทางปฏบตอาจจะยงไมไดสรางความเปนธรรมแกสงคม อยางนอยทสดเกดความไมเสมอภาคในแนวดง (vertical tax equity) ในระดบธรกจ กลาวคอผประกอบการกจการขนาดใหญเสยภาษนอยกวาความสามารถในการจายมาก สวนหนงเปนเพราะกจการขนาดใหญเหลานนทาธรกจทเสยภาษในอตรารอยละศนย เชน การสงออกสนคา การใหบรการขนสงระหวางประเทศ การขายสนคาหรอการใหบรการระหวางคลงสนคาทณฑบณดวยกนหรอระหวางผประกอบการทอยในเขตอตสาหกรรมสงออก เปนตน ขอคนพบเหลานคงนาไปสประเดนคาถามวาแลวควรจะทาอยางไรเพอใหโครงสรางภาษมความเปนธรรมมากขน การจะหนไปใชโครงภาษมลคาเพมแบบหลายอตราคงเปนเรองททาไดยากในทางปฏบตเพราะกอตนทนการดาเนนการทสง และอาจจะไปบดเบอนพฤตกรรมการผลตและการบรโภค รวมทงสรางแรงจงใจใหหนภาษไดเชนกน ฉะนน รฐคงจาเปนตองใชชองทางภาษอนๆ แทนทจะเนนการจดเกบภาษทางออม เชน การเกบภาษจากรายไดหรอทรพยสนเพอใหเปนไปตามความสามารถในการเสยภาษ โดยทบทวนมาตรการคาลดหยอนภาษบางประเภทเสยใหม เพอไมใหเออประโยชนมากเกนไปแกกลมผทมรายไดสงดงทกลาวไวแลวในบทกอนหนา

11.4 ภาษศลกากร

11.4.1 ภาพรวมโครงสรางภาษศลกากรขาเขาของไทย

บทบาทของภาษศลกากรในชวงทผานมาเรมลดลงซงมผลสบเนองจากรฐบาลไดทาการปฏรปโครงสรางอตราภาษศลกากรจานวนหลายครง กอปรกบประเทศไทยไดทาขอตกลงเปดเสรทางการคากบหลายประเทศ จงทาใหอตราภาษโดยเฉลยลดลงมาก รปท 11.6 ไดแสดงใหเหนวา สดสวนภาษศลกากรขาเขาตอรายไดภาษทางออมรวมทงหมด ลดลงเหลอเพยงประมาณรอยละ 10 ในป 2552 จากเดมทเคยมสดสวนสงถงรอยละ 28 เมอป 2535 การศกษาของทรงธรรมและคณะ (2550) ไดวเคราะหคาความยดหยนของภาษศลกากรตอผลผลตมวลรวมภายในประเทศและพบวาคาความยดหยนดงกลาวแตกตางกนอยางชดเจนระหวาง 2 ชวงเวลา กลาวคอ คาความยดหยนระหวางป 2524-2533 มคาประมาณ 1.1 ขณะทในชวงป 2544-2550 มคาความยดหยนเพยง 0.3 ทชดเจน จงพอสรปไดวา รฐบาลคงไมสามารถพงพงการจดเกบภาษศลกากรเปนแหลงรายไดทสาคญของรฐตามทเคยเปนมาในอดต

การปฏรปโครงสรางภาษศลกากรทผานมาทาใหอตราอากรโดยรวมลดตาลงมาก เดมทกอนป 2533 โครงสรางภาษศลกากรของไทยมอตราเฉลยสงถงรอยละ 43.61 และอตราอากรมชวงกวางมาก โดยมอตราสงสดทรอยละ 200 เพราะรฐใชมาตรการภาษอตราสงเปนเครองมอหารายไดและคมครองอตสาหกรรมทมการผลตภายในประเทศซงเปนไปตามแผนพฒนาอตสาหกรรมทเนนการผลตเพอทดแทนการนาเขาซงในชวงนนมความจาเปนอยางยงทจะตองมการคมครองอตสาหกรรมเกดใหมเพอ

11-34

มใหถกแยงตลาดภายในโดยสนคาอตสาหกรรมนาเขาจากตางประเทศอยางไรกตาม เมอรฐบาลมนโยบายทจะสนบสนนการผลตเพอการสงออกพรอมทงนานบประเทศเรมใหความสาคญกบการลดกาแพงภาษลงเพอใหเกดการคาระหวางประเทศอยางเสร กระทรวง การคลงจงไดทาการปฏรปโครงสรางพกดอตราศลกากรครงใหญในป 2533 และครงลาสดเมอป 2542 โดยทการปฏรปโครงสรางทงสองครงทผานมาเนนการปฏรปภาษตามหลกการไตมลคาเพม (value added escalation) ลดจานวนอตราอากรและอตราอากร เพอเพมศกยภาพในการแขงขนของสนคาไทยและปรบโครงสรางอตราภาษนาเขาของไทยใหสอดคลองกบขอตลงการคาทมอยกบองคกรการคาโลก (World Trade Organization, WTO) เขตการคาเสรอาเซยน (Asian Free Trade Area, AFTA) การเจรจาการคาเสรทวภาค (Free Trade Agreement, FTA)

รปท 11.6 สดสวนรายไดภาษประเภทตางๆ ตอภาษทางออมทงหมด (%)

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

2535 2537 2539 2541 2543 2545 2547 2549 2551

ภาษมลคาเพม

ภาษสรรพสามต

ภาษอากรขาเขา

ทมา: คานวณจากขอมลของสานกงานเศรษฐกจการคลง

สาหรบการปฏรปโครงสรางพกดอตราภาษศลกากรครงลาสดเมอป 2542 รฐบาลพยายามปรบโครงสรางภาษใหเขาสโครงสรางอตราภาษเปาหมาย 3 อตรา ซงไดแก รอยละ 1 สาหรบวตถดบ รอยละ 5 สาหรบสนคากงสาเรจรป และรอยละ 10 สาหรบสนคาสาเรจรป ทาใหอตราอากรเฉลยในป 2551 ลดตาลงเหลอรอยละ 11.91 โดยมอตราอากรสงสดทรอยละ 80 (สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2549) ซงชวยใหผประกอบการสามารถแขงขนกบตางประเทศไดดยงขนทามกลางกระแสการเปดเสรการคา

11-35

โครงสรางอตราภาษนาเขาของไทยในปจจบนมอตราทคอนขางตา สวนใหญมอตราตากวารอยละ 60 โดยทประมาณรอยละ 57 ของจานวนรายการภาษทงหมดมอตราอากรขาเขาทรอยละ 1-10 อยางไรกด เนองจากกฎหมายเปดโอกาสใหผนาเขาไดรบยกเวนภาษหรอเสยภาษในอตราทตากวาทกาหนดได จงทาใหผลการจดเกบภาษนาเขาตาลงเนองจากการใชสทธประโยชนตางๆ เหลานน เชน ผประกอบการทไดรบสงเสรมการลงทนไดรบยกเวนภาษนาเขาวตถดบ ไดรบยกเวนหรอไดรบลดหยอนภาษนาเขาสาหรบเครองจกรลงครงหนง ผประกอบการในเขตคลงสนคาทณฑบนหรอเขตปลอดอการหรอเขตอตสาหกรรมสงออกไดรบลดหยอนหรอยกเวนภาษนาเขา เปนตน ตารางท 11.11 แสดงอตราอากรขาเขาทแทจรงในป 2547 และ 2550 โดยเฉลยอตราอากรขาเขาทแทจรงลดลงจากรอยละ 6.65 เหลอรอยละ 5.46 รวมทงอตราทแทจรงสงสดกลดลงดวยเชนกนจากรอยละ 29.58 เหลอรอยละ 27.99 โดยทอตราเฉลยของอากรขาเขาวตถดบสวนใหญมคาตามากอยแลว เชน สนคาทอยในหมวดสตวมชวต ปลาและสตวนา ผลไม ธญพช เชอเพลง ปย เคมภณฑ เปนตน

ตารางท 11.11 อตราอากรขาเขาทแทจรง

HS นยาม 2547 2550 01 สตวมชวต 2.71 1.74 02 เนอสตวใชบรโภค 18.37 27.99 03 ปลา สตวนา 0.32 0.44 04 ผลตภณฑจากนม 8.66 6.74 05 ผลตภณฑจากสตวอน ๆ 2.40 1.91 06 ตนไม และพช มชวต 18.07 12.43 07 พชผก ใชบรโภค 14.86 10.24 08 ผลไม 7.55 5.62 09 กาแฟ ชา 20.89 17.16 10 ธญพช 1.79 0.80 11 ผลตภณฑจากการโมธญพช 17.98 8.09 12 เมลดพชและผลไม 1.05 0.95 13 ครง 7.32 6.08 14 วตถจากพชใชถกสาน 3.28 4.16 15 ไขมนและนามนจากสตวหรอพช 3.20 5.38 16 ของปรงแตจากเนอสตว 4.91 4.24 17 นาตาลและของทาจากนาตาล 12.21 8.87 18 โกโกและของปรงแตงทาจากโกโก 3.36 3.54 19 ของปรงแตงจากธญพช 7.14 5.78 20 ของปรงแตงทาจากพช ผก ผลไม 15.36 10.66 21 ของปรงแตงเบดเตลดใชบรโภค 6.77 5.96

11-36

HS นยาม 2547 2550 22 เครองดม สรา 29.58 21.48 23 กากและเศษจากอตสาหกรรมอาหาร 4.95 4.38 24 ยาสบและผลตภณฑทใชแทนยาสบ 2.88 4.05 25 เกลอ กามะถน ดน หน 2.26 1.60 26 สนแร 0.47 0.19 27 เชอเพลง 0.10 0.06 28 เคมภณฑอนนทรย 1.20 0.34 29 เคมภณฑอนทรย 0.82 0.36 30 ผลตภณฑทางเภสชกรรม 8.18 7.95 31 ปย 0.22 0.06 32 ส 3.67 3.45 33 นาหอม 12.77 11.06 34 สบ 3.90 3.84 35 กาว 3.63 3.14 36 วตถระเบด 10.96 7.88 37 ฟลม 8.32 2.41 38 เคมภณฑเบดเตลด 2.52 2.11 39 พลาสตกและของทาดวยพลาสตก 5.92 2.30 40 ยางและของทาดวยยาง 6.54 2.90 41 หนงดบ และหนงฟอก 0.23 0.24 42 เครองหนง 23.20 18.44 43 หนงเฟอร เฟอรเทยม 0.44 1.18 44 ไมและของทาดวยไม 2.10 2.36 45 ไมกอกและของทาดวยไมกอก 8.75 7.12 46 ผลตภณฑทาดวยฟาง 8.79 13.35 47 เยอไม 0.94 0.00 48 กระดาษและกระดาษแขง 5.40 2.50 49 หนงสอ 3.61 1.71 50 ไหม 5.25 4.58 51 ขนแกะ ขนละเอยดขนหยาบ 0.54 0.30 52 ฝาย 0.50 0.61 53 เสนใยสงทอจากพช 2.48 1.26 54 ใยยาวประดษฐ 2.26 1.88

11-37

HS นยาม 2547 2550 55 ใยสนประดษฐ 1.97 2.05 56 แวดดง สกหลาด ผาไมทอ 4.14 1.94 57 พรม 16.66 14.26 58 ผาทอชนดพเศษ 2.81 1.74 59 ผาอาบ ผาเคลอบ 4.87 3.29 60 ผาถกแบบนตหรอโครเชต 1.26 1.03 61 เครองแตงกาย 12.71 17.36 62 เครองแตงกาย 19.47 16.41 63 ของทาดวยสงทอทจดทาแลวอน ๆ 10.64 9.72 64 รองเทา 16.48 12.31 65 หมวก 15.62 16.94 66 รม 20.15 14.51 67 ขนแขงและขนออนของสตวปก 6.39 6.57 68 ของทาดวยหน 6.14 6.04 69 ผลตภณฑเซรามก 9.66 7.52 70 แกวและเครองแกว 3.19 2.58 71 อญมณ 0.11 0.15 72 เหลกและเหลกกลา 2.48 1.99 73 ของทาดวยเหลกและเหลกกลา 4.36 2.73 74 ทองแดงและของทาดวยทองแดง 1.00 0.43 75 นกเกลและของทาดวยนกเกล 1.71 0.00 76 อลมเนยมและของทาดวยอลมเนยม 1.50 0.87 78 ตะกวและของทาดวยตะกว 1.25 0.01 79 สงกะสและของทาดวยสงกะส 4.05 0.97 80 ดบกและของทาดวยดบก 0.39 0.01 81 โลหะสามญชนดอน ๆ เซอรเมต 0.74 0.00 82 เครองมอทาดวยโลหะสามญ 5.98 6.01 83 ของเบดเตลดทาดวยโลหะสามญ 6.78 5.53 84 เครองจกร 2.11 1.38 85 อเลกทรอนกส 1.32 0.92 86 หวรถจกร 0.35 1.75 87 รถยนต 16.47 12.62 88 อากาศยาน 0.01 0.01 89 เรอ 0.23 0.21

11-38

HS นยาม 2547 2550 90 อปกรณทศนศาสตร ทดสอบ 1.98 1.32 91 นาฬกาและสวนประกอบ 2.24 2.12 92 เครองดนตร 8.71 8.94 93 อาวธและกระสน 25.81 25.76 94 เฟอรนเจอร 10.37 11.69 95 ของเลน 10.39 11.09 96 ผลตภณฑเบดเตลด 8.64 7.79 97 ศลปกรรม 16.14 1.59

คาเฉลย 6.65 5.46

คาสงสด 29.58 27.99

คาตาสด 0.01 0.00

ทมา: คานวณจากขอมลอากรขาเขาและมลคานาเขา กรมศลกากร

อยางไรกด เนองจากปจจบนหนวยงานภาครฐไดมอบสทธประโยชนทางภาษอากรใหแกผประกอบการตางๆ เพอกระตนการลงทนพฒนาอตสาหกรรมในประเทศ รวมทงขอยกเวนไมตองเสยภาษอากร จงมขอสงสยเกยวกบความเสมอภาคของโครงสรางภาษนาเขา กลาวคอ โครงสรางภาษอาจเออประโยชนใหแกผประกอบการกลมใดกลมหนงเปนพเศษ ฉะนนเพอพสจนขอสงสยขางตน จงแบงกลมผนาเขาสนคาออกเปน 10 กลมเทาๆกน โดยใชขอมลมลคาการนาเขาของผประกอบการแตละรายทเกบรวบรวมโดยกรมศลกากร พบวา อตราภาษนาเขาทเกบไดจรงโดยเฉลยคอนขางตา โดยเฉพาะในกลมผนาเขาทมขนาดใหญหรอมมลคานาเขาสงสด (กลมท 10) เสยภาษนาเขาจรงในอตราเพยงรอยละ 2-4 เทานน ในขณะทกลมผนาเขาทมมลคานาเขาตาสด (กลมท 1) เสยภาษนาเขาจรงในอตราสงถงรอยละ 8-10 การทฐานภาษมากขนแตสามารถเกบภาษไดนอยลงนนทาใหรายไดของรฐในสวนนลดลงตามลงไปดวย ขอคนพบนเกดจากสาเหตทสาคญสองประการ คอ การใชสทธประโยชนสงเสรมการลงทนของสานกงานสงเสรมการลงทน (BOI) และการใชสทธประโยชนทางภาษตามขอตกลงการคาระหวางประเทศ ซงชวยใหผประกอบการทเขาถงสทธประโยชนเหลานสามารถประหยดภาษนาเขาไดมาก

11-39

รปท 11.7 อตราอากรขาเขาทแทจรง จาแนกตามมลคานาเขาของผประกอบการ (หนวย: รอยละ)

0

2

4

6

8

10

12

14

กลมท 1 (ยอดนาเข าตาสด)

กลมท 2 กลมท 3 กลมท 4 กลมท 5 กลมท 6 กลมท 7 กลมท 8 กลมท 9 กลมท 10(ยอดนาเข าสงสด)

2547 2551

ทมา: คานวณจากขอมลอากรขาเขาและมลคานาเขาสนคา กรมศลกากร

11.4.2 การกระจายภาระภาษนาเขา

แนวทางการวเคราะหภาระอากรขาเขาทเรยกเกบจากสนคาทนาเขาจากตางประเทศน ยงคงยดกรอบการวเคราะหเดมทใชกบการศกษาการกระจายภาระภาษมลคาเพมในตอนท 11.3 เนองจากอากรขาเขาเรยกเกบจากของทนาเขามาใชบรโภคภายในประเทศหรอทผผลตนาเขามาเพอใชเปนวตถดบหรอเครองมอในกระบวนการผลตสนคาขนกลางและสนคาสาเรจรป แมวาผนาเขาจะเปนผมหนาทเสยภาษตามกฎหมายแตในทางปฏบตแลวสามารถผลกภาระภาษไปใหผบรโภคได โดยการนาเอาภาระภาษอากรทไดจายไปแลวไปรวมเขาเปนตนทนสนคาซงทาใหราคาสนคาและบรการสงขน หรอในกรณทผผลตนาเขาวตถดบมาใชผลตสนคาเพอปอนตลาดสนคาทมลกษณะแขงขนระดบหนง ซงทาใหผผลตไมสามารถผลกภาระภาษไปใหผบรโภคไดทงหมด ฉะนนในเมอไมสามารถผลกภาระภาษไปขางหนาไดทงหมด ผประกอบการกอาจจาเปนตองรบภาระภาษสวนทเหลอไวเองหรอไมกผลกภาระไปขางหลงแกผถอปจจยการผลตตางๆ

เนองจากในปจจบนยงไมงานวจยใดบงชทแนชดวา ภาระอากรขาเขาควรมรปแบบการผลกภาระภาษอยางไร การศกษาครงนจงยงคงตงขอสมมตฐานของการผลกภาระภาษนาเขาไว 3 รปแบบเชนเดม คอ (ก) ผผลตหรอใหบรการผลกภาระภาษทงหมดไปใหผบรโภค (FW100) เพอใชสะทอนวา ตลาดสนคาเปนตลาดผกขาด (ข) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการรบภาระภาษสวนทเหลอ (FW75W0) ซงใชแทนกรณทตลาดสนคาและบรการมการแขงขนนอยแต

11-40

ตลาดแรงงานมการแขงขนกนสง และ (ค) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการผลกภาระภาษไปขางหลงโดยผเปนเจาของปจจยการผลตแบกรบภาระไวรอยละ 25 (FW75W25)

การศกษาในหวขอนประเมนการกระจายภาระอากรขาเขาโดยยงคงใชแบบแผนการบรโภคของครวเรอนทคานวณไดจากขอมลการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (SES) ป 2547 และ 2550 เปนจดตงตนเพอกระจายภาระอากรขาเขาใหเปนไปตามสดสวนคาใชจายของครวเรอนในหมวดสนคาตางๆ อยางไรกด เนองจากพกดศลกากรระบบฮารโมไนซตามพระราชกาหนดพกดอตราศลกากรไดจาแนกสนคาคอนขางละเอยด โดยมการแบงสนคาออกเปน 21 หมวดซงครอบคลม 97 ตอน ในแตละตอนยงมการแบงประเภทยอยออกอยางละเอยด ในขณะทแบบแผนการบรโภคครวตามขอมล SES มการจดกลมหมวดหมสนคาทเกยวของไวเพยง 14 ประเภท (ดตอนท 11.3) จงทาใหไมสามารถจบคพกดอตราศลกากรแบบหนงตอหนงใหเขากบแบบแผนการบรโภคของครวเรอนทจาแนกไวโดยใชฐานขอมล SES ฉะนน บางหมวดคาใชจายของจงถกจบคเขากบพกดอตราศลกากรหลายตอน เชน คาใชจายหมวดอาหารถกจบคกบพกดอตราศลกากรตอนทเกยวกบพชผลทางการเกษตรและสนคาแปรรปจากการทาเกษตร คาใชจายหมวดเสอผาและรองเทาถกจบคกบพกดศลกากรทเกยวกบเครองหนง วตถดบทใชในการผลตเครองนงหม เครองประดบเปนตน

ตารางท 11.12 และ 11.13 แสดงผลการวเคราะหสดสวนภาระภาษนาเขาตอรายไดของครวเรอน ตามการจดเรยงกลมครวเรอนออกเปนเปน 10 กลมเทาๆกน จากกลมคนจนทสดถงกลมคนทรวยสดโดยใชคาใชจายการอปโภคบรโภคและรายไดตามลาดบ นอกจากนนยงเปรยบเทยบสดสวนภาระภาษดงกลาวระหวางขอสมมตการผลกภาระภาษทงสาม ทงนการศกษานใชขอมลการจดเกบอากรขาเขาทไดจากกรมศลกากร เพอใชในการคานวณหาอตราอากรขาเขาทแทจรง (effective tax rate, ETR) โดยทอตราภาษนาเขาทแทจรงคานวณโดยใชขอมลการจดเกบภาษนาเขาสนคาตางๆ แยกตามตอนสนคา 97 ตอนซงกคอ พกดศลกากรระบบฮารโมไนซ 2 หลกและจาแนกไปตามหมวดหมรายการคาใชจายบรโภคและอปโภคของครวเรอนทกาหนดไวขางตน

โดยรวมพบวา ภาระภาษนาเขาทตกกบครวเรอนมสดสวนทลดลงมากจากรอยละ 2.24 ของรายไดในป 2547 เปนรอยละ 1.4 ในป 2550 สวนหนงคงเปนผลจากการปฏรปโครงสรางภาษศลกากรททาใหอตราภาษนาเขาโดยเฉลยลดลงมาก โดยเฉพาะในสวนวตถดบจาเปนและวตถดบกงสาเรจรปทตองนาเขามาใชในการผลตภายในประเทศรวมถงสนคาทนจาพวกเครองจกร อปกรณขนาดใหญทไมสามารถผลตไดในประเทศ นอกจากนนยงเปนผลสบเนองจากการทประเทศไทยมพนธะทตองลดอตราอากรขาเขาลงตามกรอบขอตกลงการคาเสรตางๆ

หากแบงกลมครวเรอนออกเปน 10 กลมเทาๆ กนโดยใชรายจายเพอการอปโภคบรโภค พบวา ครวเรอนทมฐานะรารวยหรอมฐานการบรโภคสนคาและบรการมากรบภาระภาษนาเขามากขนตาม

11-41

ฐานการบรโภคของตน ในขณะทครวเรอนทมฐานะแยกวาจะแบกรบภาระภาษนาเขาในสดสวนทนอยกวาเมอเทยบกบรายได โดยรวมแลวโครงสรางภาษนาเขาตามตารางท 11.12 มลกษณะกาวหนา (progressive) ซงหมายความภาระภาษเพมขนตามฐานการบรโภคของครวเรอน แตระดบของความกาวหนานนออนลงพอสมควรในป 2550 ตวอยางเชนกรณการผลกภาระภาษทงจานวนไปยงผบรโภค สวนตางของสดสวนภาระภาษตอรายไดระหวางกลมคนทรารวยสด (กลมท 10) และกลมคนทจนสด (กลมท 1) อยรอยละ 1 ในป 2547 แตสวนตางนแคบลงเหลอเพยงรอยละ 0.14 ในป 2550 เปนตน

แมวาตารางท 11.12 ชใหเหนวาภาระภาษของครวเรอนจะเปนไปตามฐานการบรโภคสนคา ถาบรโภคมากภาระภาษกจะมากตามไปดวย แตเมอแบงกลมครวเรอนโดยใชรายได ปรากฎวา ภาระภาษนาเขาตกอยกบครวเรอนทมฐานะแยคดเปนสดสวนทสงเมอเทยบกบรายได ในขณะทครวเรอนทรารวยกวามภาระภาษนาเขาตามากเมอเทยบกบรายไดเฉลยของครวเรอน (regressive) ผลวเคราะหนไมเปลยนแปลงแมวาจะประเมนโดยใชขอสมมตฐานการผลกภาระภาษทแตกตางกน

ตารางท 11.12 สดสวนภาระภาษนาเขาตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 1.49 1.35 1.39 1.21 0.93 0.98

2 1.72 1.37 1.44 1.31 1.01 1.06

3 1.88 1.50 1.58 1.38 1.07 1.12

4 2.03 1.69 1.75 1.37 1.08 1.13

5 2.19 1.84 1.90 1.46 1.14 1.21

6 2.35 1.98 2.04 1.53 1.22 1.28

7 2.28 1.97 2.03 1.46 1.19 1.25

8 2.20 1.98 2.03 1.52 1.30 1.35

9 2.14 2.06 2.11 1.45 1.31 1.36

10 (รวยสด) 2.47 2.98 2.87 1.35 1.81 1.70

เฉลย 2.24 2.24 2.24 1.41 1.41 1.41

ทมา: คานวณจากอตราภาษนาเขาทแทจรงและแบบแผนการบรโภคของครวเรอนจากขอมล SES

11-42

โดยทวไปแลวครวเรอนทมรายไดตาไมนาจะตองมภาระอากรขาเขามากนก เพราะโดยปกตครวเรอนทยากจนคงไมมความสามารถทางการเงนพอทจะนาเขาสนคาจากตางประเทศซงมตนทนสนคาและตนทนการทาธรกรรมสง แตขอคนพบนกลบสะทอนใหเหนวา ครวเรอนทยากจนทสด (กลมท 1) มภาระภาษนาเขามากกวากลมอนๆ ครวเรอนทมรายไดตาอยแลวจาเปนตองรบภาระอากรขาเขาทแฝงเขาไปในราคาสนคาตางๆ ทครวเรอนนนใชในการอปโภคบรโภคโดยทไมรตว ภาระแฝงนเกดขนเพราะวตถดบสนคากงสาเรจรป ตลอดจนสนคาทนหลายชนดทไมสามารถผลตไดในประเทศทาใหผผลตจาเปนตองนาเขาปจจยการผลตเหลานนจากตางประเทศ ฉะนนตนทนทเพมสงขนจากการนาเขากมกจะถกผลกภาระไปใหแกผบรโภค ฉะนนเมอเทยบกบฐานรายไดของครวเรอนซงตาอยแลว จงไมนาแปลกใจวาสดสวนภาระภาษนาเขาตอรายไดในกลมครวเรอนทยากจนสงกวากลมทมรายไดสงกวา

ตารางท 11.13 สดสวนภาระภาษนาเขาตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายได FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 3.58 2.77 2.83 2.82 2.16 2.21

2 3.16 2.42 2.50 2.09 1.62 1.66

3 3.05 2.41 2.48 1.82 1.40 1.46

4 2.86 2.24 2.33 1.82 1.40 1.46

5 2.74 2.32 2.37 1.80 1.39 1.46

6 2.69 2.18 2.26 1.76 1.38 1.45

7 2.60 2.18 2.24 1.63 1.30 1.37

8 2.68 2.36 2.41 1.64 1.37 1.43

9 2.27 2.09 2.14 1.47 1.27 1.33

10 (รวยสด) 1.59 2.22 2.12 0.98 1.47 1.38

เฉลย 2.24 2.24 2.24 1.41 1.41 1.41

ทมา: คานวณจากอตราภาษนาเขาทแทจรงและแบบแผนการบรโภคของครวเรอนจากขอมล SES

รปท 11.8 และ 11.9 เปรยบเทยบระหวาง Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษนาเขาในป 2547 และ 2550 โดยเสน Lorenz curve อยเหนอ Concentration curve ทกจด ซงหมายความวาโครงสรางภาษนาเขามลกษณะกาวหนา (progressive) นอกจากนนหากเปรยบเทยบ Concentration curve ของภาษนาเขาในรปท 11.8 และ 11.9 กบของภาษมลคาเพมในรปท 11.4 และ 11.5 พบวา โครงสรางภาษนาเขามลกษณะกาวหนามากกวาภาษมลคาเพมเลกนอย ในกรณเชนนการจะปฏบตตาม

11-43

แนวทางของ Yitzhaki and Slemrod (1991) ทชวยใหเกดการกระจายของสวสดการใหทวถงขน (welfare distribution) ดวยการลดอตราภาษมลคาเพมลงและเพมอตราอากรขาเขาใหสงขน คงเปนไปไมไดในสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจปจจบน เพราะประเทศตางๆ พยายามทจะลดกาแพงภาษเพอลดการกดกนทางการคาระหวางประเทศ ในขณะทอตราภาษมลคาเพมของไทยในปจจบนอยในระดบทตาอยแลวเมอเทยบกบตางประเทศ และมแนวโนมทจะตองถกปรบขนในระยะเวลาอนใกลเพอใชเปนแหลงรายไดของรฐ อยางไรกด การปรบลดอตราอากรขาเขาลงนาจะชวยทาใหราคาของสนคาทเกยวของถกลงและทาใหผบรโภคมภาระภาษตาลง นอกจากนนจะชวยทาใหเกดความเสมอภาคระหวางผประกอบการนาเขาดวยกนเอง เพราะในปจจบนพบวา ผนาเขารายใหญเสยภาษนาเขาทแทจรงในอตราทตากวาทควรจะเปนเนองจากไดรบยกเวนภาษตามเงอนไขตางๆ ในขณะทผประกอบการรายเลกเขาถงสทธประโยชนเหลานนไดยาก (ดรปท 11.7)

รปท 11.8 การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษนาเขา (ป 2547)

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (import duty)

ทมา: จากการคานวณ

11-44

รปท 11.9 การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษนาเขา (ป 2550)

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (import duty)

ทมา: จากการคานวณ

11.4.3 ปญหาทเกยวกบโครงสรางภาษศลกากร

การปฏรปโครงสรางภาษศลกากรทผานมาทาใหภาษนาเขาวตถดบสวนใหญและชนสวนนาเขาบางประเภทลดลงและทาใหโครงสรางภาษอากรมความบดเบอนนอยลง แตประเทศไทยกยงคงตองประสบปญหาอกหลายประการซงเกดจากมาตรการของรฐและโครงสรางภาษในปจจบนทยงมไดรบการปฏรปใหแลวเสรจ ดงน

• แมวารฐไดทาการปฏรปโครงสรางภาษศลกากรมาแลวหลายครง แตการปฏรปกยงไมแลวเสรจ เนองจากยงคงมพกดศลกากรจานวนมากทยงไมไดถกปรบเขาสกรอบอตราเปาหมาย (1% 5% 10%) โดยในปจจบนอตราภาษนาเขามจานวนหลายอตรามากถง 24 อตรา ทงน สนคาเกษตรทมอตราภาษมากกวา 1% มประมาณ 1,000 รายการ สนคาอนๆ ทมอตราภาษมากกวา 10% ประมาณ 1,340 รายการ จงทาใหอตสาหกรรมทจาเปนตองพงวตถดบและชนสวนนาเขาในพกดดงกลาว เสยเปรยบ นอกจากนน มรายการภาษนอกภาคเกษตรทไมสามารถจาแนกประเภทได (ลงทายดวย ‘90’) ประมาณ 1,140 รายการ (ดตารางท 11.14)

11-45

ตารางท 11.14 จานวนรายการภาษแบงตามชวงอตราอากรขาเขา

จานวนรายการภาษ สดสวน (%)

ไมตองเสยอาการ 85 0.95

ยกเวน 1,606 17.92

1% 1,165 13.00

1% - 5% 2,196 24.50

5% - 10% 1,760 19.63

10% - 20% 468 5.22

20% - 30% 1,062 11.85

30% - 40% 294 3.28

40% - 50% 13 0.15

50% - 60% 246 2.74

>60% 69 0.77

รวม 8,964 100.00

ทมา: กรมศลกากร (ขอมลเมอตนป 2552)

• นอกจากนน โครงสรางภาษอากรแบบหลายอตราและการทมพกดศลกากรซงไมสามารถจาแนกประเภทไดจานวนมาก ซงเปนเหตใหตองมการตความรายการพกดศลกากร และสมเสยงตอการแสวงหาผลตอบแทนสวนเกนทางเศรษฐกจของเจาหนาท และอาจสรางความเสยหายตอความเชอมนในการลงทนและสรางตนทนเพมขนแกผประกอบการ อกทงยงอาจกระตนใหมการหนศลกากรและการหลกเลยงภาษของผนาเขา การใชดลยพนจหรออานาจหนาทเกนขอบเขตของพนกงานเจาหนาท ซงลวนแลวเปนสาเหตทฐานภาษไมมความเสมอภาคกน นอกจากนนกลไกการตรวจสอบโดยใชสนบนและรางวลนาจบเปนเครองมอทชวยกระตนใหมการตรวจสอบพฤตกรรมการกระทาผดของผนาเขา แตอาจถกใชเปนชองทางในการเรยกผลประโยชนของเจาหนาท เพราะปจจบนกฎหมายกาหนดใหผลตอบแทนในรปของสนบนและรางวลนาจบสงถงรอยละ 55

• การสงเสรมการลงทนของ BOI ไดใหสทธประโยชนทางภาษศลกากรกบผประกอบการทไดรบสงเสรมการลงทน5 โดยมาตรการดงกลาวชวยใหผประกอบการประหยดภาษนาเขาอยางถก

5 อยางไรกด การศกษาของ FIAS and World Bank (1999) โดยใชขอมล ในชวงป 2536-37 พบวา สทธพเศษดานภาษสามารถดงดดการ

ลงทนเพมเตมไดเพยงรอยละ 20 ของการลงทน โดยทเหลอรอยละ 80 ของโครงการลงทนทงหมดไดรบสทธประโยชนทางภาษทงๆ ทผลงทนตงใจทจะเขามาลงทนอยแลวแมวาจะไมไดรบสทธพเศษใดๆกตาม กรณเชนนทาใหรฐบาลตองสญเสยรายไดภาษคดเปนมลคา 29,000 ลานบาท หรอรอยละ 0.6 ของผลตภณฑประชาชาตในป 2539 หากเทยบเปนตนทนการสรางงาน 1 งานจะเทากบ 160,000 บาท ซงสงกวาคาจางเฉลยของแรงงานในภาคอตสาหกรรม (เฉลยปละ 80,000 บาทตอคน)

11-46

กฎหมาย สาหรบการนาเขาเครองจกรทไมสามารถผลตไดในประเทศ นอกจากนน หากเปนการผลตเพอการสงออก ผประกอบการยงไดรบการยกเวนอากรขาเขาสาหรบวตถดบและวสดจาเปนทตองนาเขาจากตางประเทศ เพอใชในการผลตสนคาเพอการสงออก ตารางท 11.15 แสดงใหเหนวา รฐบาลไทยใชมาตรการทางภาษศลกากรเพอกระตนการลงทนผานหลายชองทาง ชองทางทสาคญคอ มาตรการยกเวนภาษนาเขาของ BOI โดยในรอบ 5 ปทผานมา มลคาการนาเขาสนคาทตามสทธประโยชนของ BOI คดเปนสดสวนสง ประมาณรอยละ 21-25 ของมลคานาเขาทงหมด ทงนสนคาทมกใชสทธประโยชนน 3 อนดบแรกคอ เครองจกรเครองใชไฟฟาและอปกรณ (หมวดสนคา 85) เครองจกรกล (หมวดสนคา 84) พลาสตกและผลตภณฑพลาสตก (หมวดสนคา 39) ตามลาดบ นอกจากนน ผนาเขายงไดใชสทธการขอคนภาษศลกากรตามมาตรา 19 ทวแหงพระราชบญญตศลกากร คดเปนสดสวนประมาณรอยละ 5-6 และ คลงสนคาทณฑบนของกรมศลกากร ประมาณรอยละ 2-4ของมลคานาเขาทงหมด การคนภาษมาตรา 19 ทวนน เปนการคนคาภาระภาษอากรสาหรบวตถดบนาเขา ทผนาเขาไดเสยหรอวางประกนไวขณะนาเขา แตเมอภายหลงสามารถพสจนไดวา การนาเขาวตถดบมาเพอผลต ผสม ประกอบหรอบรรจเปนสนคาสงออก กยอมขอรบภาษอากรคนภายใน 6 เดอนนบตงแตวนทสงสนคานนออกไป สวนคลงสนคาทณฑบนหมายความถงการยกเวนอากรขาเขาและอากรขาออกใหแกสนคาทนาเขามาจากตางประเทศและเกบในคลงสนคาทณฑบน เพอสงออกไปยงนอกประเทศ ทงนไมมขอจากดวาจะสงออกในสภาพเดมหรอในสภาพทไดผลต ผสม หรอประกอบเปนอยางอน

นอกจากนนหากพจารณามลคาภาษนาเขาทผนาเขาตองจายจรงหากไมมสทธประโยชนของ BOI คาดวา รฐบาลจะมรายไดจากภาษอากรนาเขาสงถงประมาณ 50,000 – 70,000 ลานบาท (ตารางท 11.16) แตเนองจากรฐไดใหสทธประโยชนดงกลาว จงทาใหผนาเขาประหยดภาษไดสงถงรอยละ 96 – 99.7 ของมลคาภาษนาเขาทงหมด แมวาดานหนงการทผนาเขาประหยดภาษไดมาก แตกไมแนชดวาผลประโยชนจากการทรฐยกเวนภาษใหแกผนาเขาทายทสดจะตกแกผบรโภค เศรษฐกจและสงคมสวนรวมมากนอยเพยงไร อยางไรกด หากเปนการนาเขาสนคาทนประเภทเครองจกรและเทคโนโลยทลาสมยยอมเปนผลดตอการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศ

11-47

ตารางท 11.15 มลคานาเขาของสนคาทไดรบและไมไดรบสทธประโยชนทางภาษศลกากร

ประเภท

2547 2548 2549 2550 2551

พนลานบาท

% พนลานบาท

% พนลานบาท

% พนลานบาท

% พนลานบาท

%

สงเสรมการลงทน 994 25 1,122 23 1,136 24 1,181 24 1,227 21

19 ทว 212 5 260 5 282 6 261 5 295 5

คลงสนคาทณฑบน 165 4 144 3 159 3 132 3 127 2

ยกเวนอากรอนๆ 1,361 34 2,126 44 1,816 38 2,246 46 3,159 53

นาเขาปกตทชาระอากร 1,214 31 1,205 25 1,377 29 1,051 22 1,135 19

รวมมลคานาเขาทงหมด

3,946 100 4,871 100 4,755 100 4,870 100 5,944 100

ทมา: กรมศลกากร

• แมวาการสงเสรมการลงทนเปนประโยชนในแงของการพฒนาอตสาหกรรมภายในประเทศ แตก มาตรการนกไดสรางความไมเสมอภาคขนในระบบระหวางผประกอบการทไดรบและไมไดรบการสงเสรมการลงทน กลาวคอ มาตรการสงเสรมการลงทนไดใหสทธประโยชนพเศษแกผทไดรบสงเสรมการลงทน โดยสามารถประหยดภาษนาเขาและภาษนตบคคลไดเปนจานวนมาก แรงจงใจเหลานยอมผลกดนใหผประกอบการตางๆ พยายามทจะยนขอรบการสงเสรมการลงทนเพอใหไดรบสทธประโยชนเหนอกรณทเปนการลงทนโดยทวไป ประโยชนจากมาตรการสงเสรม (economic rent) สวนใหญกจะตกอยกบผประกอบการทมความพรอมเทานน เพราะการจะไดรบอนมตสงเสรมการลงทนนนมไดเกดขนไดโดยงายกบทกโครงการของผประกอบการ กระบวนการและขนตอนทยงยากอาจนาไปสพฤตกรรมการวงเตนเพอใหไดรบสทธประโยชน ในการนยอมเปดโอกาสใหหลายฝายไดรบผลตอบแทนสวนเกน

11-48

ตารางท 11.16 มลคานาเขาและมลคาภาษทไดรบยกเวนตามสทธประโยชนของ BOI

ตามสทธประโยชน ของ BOI 2547 2548 2549 2550 2551

มลคานาเขาเงนบาท (พนลานบาท) 970 1,118 1,140 1,180 1,229

ภาษนาเขาปกตทผนาเขาตองเสยหากไมมสทธประโยชนทางภาษของ BOI (ลานบาท)

67,381 55,205 52,612 51,342 57,536

ภาษนาเขาทผนาเขาเสยจรง ภายหลงใชสทธประโยชนทางภาษของ BOI (ลานบาท)

204 204 106 312 2,014

สดสวนภาษอากรทไดรบยกเวนตาม BOI 99.7% 99.63% 99.8% 99.4% 96.5%

ทมา: กรมศลกากร

• ความไมชดเจนในการตความพกดศลกากรสรางความเสยหายตอความเชอมนในการลงทนและ สรางตนทนเพมแกผประกอบการ ตวอยางทเหนไดชด คอ กรณการนาเขาเหลกซลคอนอเลกทรค เดมทผประกอบการในอตสาหกรรมเหลกนาเขาเหลกซลคอนอเลกทรคทพกด 7225.19 และเสยภาษในอตรารอยละ 1 มาเปนกวาเวลา 20 ป โดยทกรมศลกากรมไดทกทวง แตปญหาเกดขนเมอมนาคม 2546 เพราะกรมศลกากรไดเปลยนแปลงการจดพกดหลายครง กลาวคอ กาหนดใหเหลกซลคอนอเลกทรคตองใชสวนผสมทางเคมในการจดเขาพกด การตความพกดท เกดขนและเปลยนแปลงหลายครงทาใหอตราภาษนาเขาเหลกซลคอนเพมขนจากรอยละ 1 เปนรอยละ 12 (พกดของเหลกรดเยน 7209) และรอยละ 15 (พกดของเหลกชบเคลอบ 7210) โดยใหมผลยอนหลง 10 ป ยงผลใหผประกอบการตองเสยคาปรบภาษและเบยปรบเงนเพม ปญหาทเกดขนสวนหนงเปนเพราะการตความพกดขนอยกบการพจารณาของพนกงานเจาหนาท รวมทงผลประโยชนทเกดขนจากการเกบภาษยอนหลงและคาปรบคดเปนมลคามากทเดยว ถาหากสามารถเกบเงนไดจรง เงนจานวนมากจะถกจดสรรใหแกบคคลทเกยวของหลายฝายตามระเบยบกรมศลกากรวาดวยการจายสนบนและรางวล

• ปญหาการลกลอบหนศลกากรและการจงใจใหขอมลผดแกเจาพนกงาน เปนอกสาเหตหนงททาใหการจดเกบรายไดตาลงหากเจาพนกงานขาดความรอบคอบ สถตการจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร ระหวางปงบประมาณ 2548-2550 แสดงใหเหนวา ผลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากรมจานวนเพมมากขน คดเปนอตราเพมถงรอยละ 70 เทยบกบป 2548 (ตารางท 11.17) ในขณะเดยวกนมลคาการจบกมกเพมขนในอตราทใกลเคยงกนกบการเพมจานวนรายของผทกระทาความผดดงกลาว (ตารางท 11.18) โดยรวมแลว แมวาสนคาทถกจบกมเนองจาการลกลอบศลกากรและเลยงภาษมมลคานอยมากเมอเทยบกบมลคานาเขาสนคาทงหมด แตดเหมอนวา

11-49

ปญหาการลกลอบหนศลกากรและการหลกเลยงภาษมแนวโนมเพมขนโดยเฉพาะในป 2550 กลาวคอ จานวนภาษอากรทเกบไดทกๆ 10,000 บาท จะมการลบลอบและหลกเลยงภาษรวมกนประมาณ 12 บาท จากเดมประมาณ 7 บาท

อยางไรกด การจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากรไดนาไปสประเดนถกเถยงเกยวกบสนบนรางวลนาจบในกรมศลกากร การดาเนนการดงกลาวไดสรางผลตอบแทนจานวนมากใหแกบคคลทแจงเบาะแส เจาหนาททเกยวของในกระบวนการสบสวน สอบสวนและจบกม (ตงแตผทดารงตาแหนงอธบดลงมา) แมวารฐเปดโอกาสใหผทถกกลาวโทษสามารถสคดในชนศาลได ซงกตองใชเวลานาน มความเสยงสงทจะตองเสยคาปรบสงถง 4 เทาของมลคาสนคาบวกอากร รวมถงเสอมเสยชอเสยงในกรณทถกตดสนใจวามความผดจรง ฉะนน ผทถกกลาวโทษจงมกยอมเสยคาปรบโดยทไมนาเรองเขาสกระบวนการของศาล โดยทรอยละ 55 (อตราสงสด) จะถกหกเปนสนบนรางวล ซงแบงเปนเงนสนบน 30% จายใหแกผแจงความนาจบ และเงนรางวล 25% จายใหแกพนกงานเจาหนาทเกยวของในกระบวนการจบกม

ตารางท 11.17 จานวนรายทถกจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร (ปงบประมาณ 2547-51)

2548 2549 2550

การลกลอบ (ราย) 3,649 4,558 6,415

การหลกเลยง (ราย) 7,036 6,344 11,727

จานวนการจบกมทงหมด (ราย) 10,685 10,902 18,142

ทมา: กรมศลกากร

ตารางท 11.18 มลคาการจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร (ปงบประมาณ 2547-2551)

2548 2549 2550

ลานบาท %* ลานบาท %* ลานบาท %*

การลกลอบ 2,078 0.04 1,057 0.02 2,303 0.05

การหลกเลยง 1,356 0.03 2,396 0.05 3,595 0.07

มลคาสนคาทถกจบกม 3,434 0.07 3,453 0.07 5,898 0.12

มลคานาเขาสนคาทงหมด 4,870,953 4,754,637 4,870,186

หมายเหต : * สดสวนของมลคาการลกลอบ/การหลกเลยงตอมลคานาเขาสนคาทงหมด

ทมา: กรมศลกากร

11-50

โดยรวมแลว ปญหาขางตนไดกอใหเกดผลตอบแทนสวนเกนทางเศรษฐกจตามทกฎหมายไดเปดชองโหวใหกบผทเกยวของหลายฝาย เชน กรณการสงเสรมการลงทนของ BOI ทาใหผประกอบการทไดรบการสงเสรมการลงทนประหยดภาษไดมากทสดเพราะไดรบงดเวนภาษนาเขาเครองจกร กรณการใชสทธประโยชนทางภาษตามขอตกลงการคาเสรตางๆ ทาใหผนาเขาประหยดภาษนาเขาได เพราะจายภาษในอตราพเศษแทนทจะจายภาษในอตราปกต กรณการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร หากรฐจบกมไมได ผลประโยชนกจะตกไปอยกบผทลกลอบศลกากรและหลกเลยงภาษ ในทางตรงกนขาม หากรฐสามารถจบกมได เจาพนกงานทเกยวของและผทแจงเบาะแสจะไดรบผลประโยชนรวมกนขนสงสดถงรอยละ 55 ของรายไดขายของกลางหรอคาปรบ สวนทเหลอตกเปนของรฐ เปนตน โดยรวมแลวหากเปนการใหสทธประโยชนทงทไมสมควรจะให ยอมเปนผลเสยทาใหรฐสญเสยรายไดจานวนมากซงนาจะนาไปใชพฒนาประเทศตอไปได และผลประโยชนอาจจะมไดตกกบประชาชนอยางเตมเมดเตมหนวย

11. 5 ภาษสรรพสามต

11.5.1 โครงสรางภาษสรรพสามต

ภาษสรรพสามตเปนภาษบรโภคประเภทหนงซงเกบจากการบรโภคสนคาและบรการ รวมทงอาจเกบจากวตถดบหรอสนคาทอยในกระบวนการผลต ทผานมารฐบาลจดเกบภาษสรรพสามตโดยมวตถประสงคหลายประการ เชน เพอตองการคมครองผผลตในประเทศ ผผลตรายเลก เพอลดปรมาณการบรโภคของประชาชน โดยเฉพาะสนคาทไมจาเปนตอการดารงชวต สนคาฟมเฟอย และสนคาทไมดตอสขภาพ เชน บหร ยาสบ สรา และเครองดม เปนตน เพอใหรฐบาลจดระเบยบควบคมการดาเนนธรกจบางประเภทได รวมทงยงเปนแหลงรายไดทสาคญของรฐเพอ เพราะการจดเกบงาย แตหลงจากพฒนาการของระบบภาษมลคาเพมและภาษนตบคคล ในปจจบนรฐเรมใหความสาคญกบการเกบภาษสรรพสามตเพอลดปญหาสงแวดลอมและเพอแกไขปญหาสงคม

การศกษาในหวขอนมจดมงหมาย 2 ประการเพอวเคราะห (ก) การกระจายภาระภาษสรรพสามตของภาคครวเรอน (ข) วเคราะหปญหาของโครงสรางภาษสรรพสามตใชสนคาจาพวกเครองดมแอลกอฮอลเปนกรณศกษา

ปจจบนกรมสรรพสามตเรยกเกบภาษสรรพสามตจากสนคา 15 ชนด ประกอบดวย นามนและผลตภณฑนามน เครองดม เครองไฟฟา (เฉพาะเครองปรบอากาศและโคมระยาททาจากแกวครสตล) แกวและเครองแกว รถยนต เรอยอชตและยานพาหนะทางนาทใชเพอความสาราญ ผลตภณฑเครองหอมและเครองสาอาง พรมและสงทอปพนทาดวยขนสตว หนออนและหนแกรนต (ปจจบนยกเวนภาษ) รถจกรยานยนต แบตเตอรและถานไฟฉาย สถานบรการ สรา ยาสบ และไพ

11-51

ผลการจดเกบภาษสรรพสามตทผานมา พบวา แหลงรายไดทสาคญของภาษสรรพสามตมาจากเครองดมทมแอลกอฮอลซงไดแก สราและเบยร รองลงมาคอ นามน รถยนต และยาสบ (รปท 11.9) ทงนในการคานวณภาษนน รฐกาหนดใหฐานภาษคานวณจากราคาหนาโรงงาน ยกเวนกรณไมมราคาหนาโรงงานและกฎหมายใหอานาจใชดลยพนจ นอกจากนน การคานวณภาษสรรพสามตเปนการคานวณภาษทมลกษณะของภาษฝงใน (inclusive tax)6 ซงทาใหอตราภาษทแทจรงสงกวาอตราภาษตามประกาศ ตวอยางเชน วสกนาเขาตองเสยภาษสรรพสามตในอตราทแทจรงสงถงรอยละ 123 (ตารางท 11.19)

รปท 11.9 ผลการจดเกบรายไดภาษสรรพสามต

ทมา: สานกเศรษฐกจการคลง

6 การคดเงนภาษใชวธทเรยกวา “สตรฝงใน” (inclusive tax) แทนการใชสตรปกตหรอสตรไมรวมภาษ (exclusive) ทงนเพอใหรฐไดรบ

เงนภาษมากขน ยกตวอยางเชน หากอตราภาษตามมลคาเทากบรอยละ 40 ฐานภาษเทากบ 100 ตอขวด เงนภาษทคานวณตามสตรฝงนอก คอ 40 บาท แตเงนภาษตามสตรฝงในเทากบ 66.67 บาท หรออตราภาษแทจรง (effective rate) เทากบรอยละ 66.67 โดยรวมแลวถาวยงอตราภาษทกาหนดสงขน อตราภาษทแทจรงกสงขนเชนกน

11-52

ตารางท 11.19 อตราภาษทแทจรงของสนคาประเภทสรา

ประเภทสรา ดกร (%) อตราภาษตามประกาศ (%) อตราภาษทแทจรง (%)

1. วสกนาเขา

- M1 43 50 123.4

- M2 40 50 123.4

2. วสกในประเทศ

- D1 40 50 76.5

3. เบยร

- B1 7.3 55 61.6

- B2 4.9 55 61.6

- B3 4.9 55 61.6

ทมา: นพนธ พวพงศกรและคณะ (2550), นพนธ พวพงศกร (2552)

11.5.2 การกระจายภาระภาษสรรพสามต

ผทมหนาทตามกฎหมายตองชาระภาษสรรพสามต ไดแก ผผลตหรอผประกอบการอตสาหกรรม ผประกอบกจการสถานบรการ ผนาเขาสนคาขางตน รวมทงผอนตามทกฎหมายกาหนด เนองจากภาษสรรพสามตเปนภาษทเกบจากฐานการบรโภค แตสนคาบางชนดทจดวาเปนสนคาขนกลาง (intermediate goods) และเปนปจจยสาคญในกระบวนการผลต เชน นามนเชอเพลงและผลตภณฑนามน ตองเสยภาษสรรพสามต เชนกน ผลของการจดเกบภาษสรรพสามตในสนคาขนกลางนยอมทาใหผประกอบการเกดตนทนทสงขนและจาเปนตองคดราคาสนคาใหสงขนตามไปดวย ดงนนผมหนาทเสยภาษสรรพสามตตามกฎหมายจงอาจมไดเปนผทรบภาระภาษอยางแทจรง เพราะอาจผลกภาระภาษทเกดขนกบตนเองไปใหผบรโภครบภาระแทนได โดยการบวกเขากบราคาสนคา ฉะนนหากรฐบาลเกบภาษสรรพสามตในอตราทสงและผผลตผลกภาระภาษไปยงผบรโภค ยอมทาใหผบรโภคเดอดรอนมคาใชจายเพมขน

การวเคราะหการกระจายภาระภาษสรรพสามตยงคงนาเอากรอบการวเคราะหทใชในตอนท 11.3 (ภาษมลคาเพม) และตอนท 11.4 (อากรขาเขา) มาปรบใช โดยยงคงตงขอสมมตการผลกภาระภาษเชนเดม ไดแก (ก) ผผลตหรอใหบรการผลกภาระภาษทงหมดไปใหผบรโภค (FW100) เพอใชสะทอนวา ตลาดสนคาเปนตลาดผกขาด (ข) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการรบภาระภาษสวนทเหลอ (FW75W0) ซงใชแทนกรณทตลาดสนคาและบรการมการแขงขนนอยแตตลาดแรงงานมการแขงขนกนสง และ (ค) ผบรโภครบภาระบางสวนเพยงรอยละ 75 ในขณะทผประกอบการผลกภาระภาษไปขางหลงโดยผเปนเจาของปจจยการผลตแบกรบภาระไวรอยละ 25

11-53

(FW75W25) เพอชวยใหเขาใจมากขนวา ถาหากตลาดสนคาและตลาดแรงงานมการแขงขนมากขน จะทาใหภาระภาษทตกกบครวเรอนเปลยนแปลงไปอยางไรบาง

อยางไรกด เนองจากภาษสรรพสามตมลกษณะเปนภาษการขายเฉพาะทเรยกเกบจากสนคาบางประเภท การศกษานจงวเคราะหภาระภาษเจาะจงเฉพาะสนคาทเปนแหลงรายไดหลกๆของรฐบาลเทานน ไดแก เครองดมแอลกอฮอล (เบยร ไวน สรา และเครองดมแอลกอฮอลอนๆ) ยาสบ (บหร ซการ ยาเสน ยานตถ หมาก พล ยาฉน ฯลฯ) และนามน (นามนเบนซน ดเซล นามนเชอเพลงตางๆ รวมถงคาใชจายในการเดนทางรถโดยสารสาธารณะ) โดยทสนคาทงสามชนดนสรางรายไดใหแกรฐบาลสงถงรอยละ 70-80 ของรายไดจากการจดเกบภาษสรรพสามตทงหมด ทงนในการกระจายภาระภาษสรรพสามตแกครวเรอนนนยงคงใชแบบแผนการบรโภคในสนคาทเกยวของของครวเรอนทคานวณไดจากขอมลการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (SES) ป 2547 และ 2550 เปนจดตงตนเพอกระจายภาระภาษตามสดสวนคาใชจายของครวเรอนในหมวดสนคานนๆ

ตารางท 11.20 และ 11.21 แสดงผลการวเคราะหสดสวนภาระภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลตอรายไดของครวเรอน โดยใชคาใชจายการอปโภคบรโภคและรายไดในการแบงกลมครวเรอนตามลาดบ ตารางท 11.22 และ 11.23 แสดงผลการวเคราะหสดสวนภาระภาษสรรพสามตยาสบตอรายไดของครวเรอน ตารางท 11.24 และ 11.25 ทแสดงสดสวนภาระภาษสรรพสามตนามนตอรายไดหากเปรยบเทยบกนระหวางสนคาสามชนดน พบวาในป 2550 ครวเรอนโดยเฉลยมภาระภาษสรรพสามตในสวนของการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลมากทสด (รอยละ 1.37 ของรายได) รองลงมาคอ นามนและผลตภณฑนามน (รอยละ 1.23) และยาสบ (รอยละ 0.67)

สาหรบเครองดมแอลกอฮอลนน ครวเรอนมภาระภาษสรรพสามตโดยเฉลยเปลยนแปลงเลกนอยโดยสดสวนของภาระภาษสรรพสามตทตกกบครวเรอนลดลงจากรอยละ 1.49 ของรายไดในป 2547 เปนรอยละ 1.37 ในป 2550 หากพจารณาการกระจายภาษสรรพสามตตามฐานการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของครวเรอน พบวา โครงสรางภาษตามฐานการบรโภคมลกษณะทเปนธรรม กลาวคอ ผทบรโภคเครองดมแอลกอฮอลมากจะเสยภาษสรรพสามตมากขนตามไปดวย โดยจะเหนไดวาครวเรอนยากจนบรโภคสนคาประเภทนนอยเมอเทยบกบครวเรอนกลมอนๆ ดงนนจงเกดภาระภาษสรรพสามตนอยตามไปดวย แมสถตจะเปนเชนนนแตยงมขอสงสยวากลมครวเรอนยากจนอาจจะมไดบรโภคเครองดมแอลกอฮอลทอยในระบบการคาทางการ ทาใหไมตองเสยภาษหรอเสยภาษในอตราทตา ซงแตกตางจากกลมครวเรอนทมฐานะดกวาสวนใหญบรโภคเครองดมแอลกอฮอลเพมขนทงนอาจดมปรมาณมากขนหรอดมเครองดมทมราคาแพงและตองเสยภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลในอตราทสงกเปนได แตเปนทนาสงเกตวาครวเรอนทมฐานะรารวยทสดมสดสวนคาใชจายเครองดมแอลกอฮอลตอรายจายอปโภคบรโภคทงหมดลดลงจากป 2547 (ดภาคผนวก 10-ก)

11-54

ตารางท 11.20 สดสวนภาระภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 0.85 0.80 0.82 0.97 0.74 0.79

2 1.11 0.88 0.93 1.24 0.95 1.00

3 1.29 1.02 1.08 1.32 1.02 1.07

4 1.47 1.22 1.25 1.37 1.08 1.13

5 1.68 1.39 1.43 1.50 1.18 1.23

6 1.85 1.53 1.57 1.79 1.42 1.48

7 1.74 1.48 1.52 1.49 1.21 1.27

8 1.65 1.46 1.49 1.58 1.34 1.39

9 1.72 1.59 1.62 1.36 1.24 1.28

10 (รวยสด) 1.25 1.69 1.61 1.20 1.67 1.57

เฉลย 1.49 1.49 1.49 1.37 1.37 1.37

ทมา: จากการคานวณ

ตารางท 11.21 สดสวนภาระภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายได FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 2.27 1.76 1.80 2.51 1.93 1.97

2 1.87 1.43 1.49 2.07 1.61 1.64

3 1.98 1.56 1.61 1.75 1.35 1.40

4 2.06 1.61 1.66 1.92 1.47 1.53

5 1.98 1.67 1.70 1.90 1.47 1.53

6 1.98 1.59 1.64 1.78 1.40 1.46

7 1.78 1.48 1.53 1.56 1.25 1.31

8 1.90 1.66 1.69 1.77 1.46 1.52

9 1.65 1.49 1.53 1.43 1.23 1.29

10 (รวยสด) 0.91 1.37 1.30 0.86 1.35 1.27

เฉลย 1.49 1.49 1.49 1.37 1.37 1.37

ทมา: จากการคานวณ

11-55

อยางไรกดเมอแบงกลมครวเรอนโดยใชรายไดเพอตวชวดสวสดการ (welfare) พบวา โครงสรางภาษสรรพสามตสาหรบเครองดมแอลกอฮอลมลกษณะถดถอย โดยกลมครวเรอนทมรายไดสงฐานะดมภาระภาษตาโดยเปรยบเทยบกบกลมครวเรอนทมรายไดเฉลยตาทสด ขอคนพบนไมเปลยนแปลงแมจะปรบรปแบบการผลกภาระภาษเปนแบบ FW75W0 หรอ FW75W25 กตาม แตนยสาคญทไดจากการปรบรปแบบการผลกภาระภาษ คอ ตลาดสนคาและตลาดแรงงานทมการแขงขนมากขน จะชวยลดภาระภาษโดยเฉลยของครวเรอนลง และทาใหโครงสรางภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลมลกษณะถดถอยนอยลง

สาหรบสนคายาสบซงรวมทงบหร ยาเสน ซการ ฯลฯ หากเปรยบเทยบภาระภาษสรรพสามตของครวเรอนเฉพาะในกลมทยากจนทสดกบกลมทรารวยทสด โครงสรางภาษสรรพสามตของสนคาประเภทนมลกษณะถดถอยไมวาจะเปนการแบงกลมครวเรอนตามการบรโภคหรอรายได แตผลคอนขางชดเจนหากแบงกลมโดยใชรายไดของครวเรอนเปนเกณฑ (ตารางท 11.22 และ 11.23) อยางไรกด สภาพการแขงขนในตลาดสนคาและแรงงานนบเปนปจจยสาคญทจะชวยใหโครงสรางภาษมความถดถอยนอยลงได กลาวคอ สวนตางภาระภาษสรรพสามตยาสบระหวางกลมครวเรอนทรวยสดและทจนสดในกรณทมการผลกภาระภาษไปใหผบรโภคทงหมดมคาสงกวากรณทผผลตสามารถผลกภาระภาษไปใหผบรโภคและแรงงานไดเพยงบางสวน แมวาผลการศกษาจะชใหเหนวาโครงสรางภาษยาสบโดยรวมมลกษณะถดถอย แตกตองตความอยางระมดระวงเพราะการศกษานมขอจากดในสวนของฐานขอมลทไมสามารถแบงแยกประเภทยาสบออกเปนชนดยอย ในทางปฏบต กฎหมายกาหนดอตราภาษแตกตางกนไปในแตละประเภทยาสบ กลาวคอ อตราภาษใบยาสบสาหรบยาเสนตากวาอตราภาษทเรยกเกบจากบหรมาก นอกจากนน หากพจารณาพฤตกรรมของครวเรอนยากจน มความเปนไปไดสงกวาครวเรอนยากจนในชนบทสบยาเสนมวนขณะทคนเมองบรโภคบหรทเสยภาษสรรพสามตในอตราทสงกวา

สวนผลตภณฑนามนและคาใชจายในการเดนทางของครวเรอน พบวา โครงสรางภาษมลกษณะกาวหนาตามการบรโภค (ตารางท 11.24) โดยกลมคนทมรายไดสงมแนวโนมเสยภาษสรรพสามตมากขนตามการบรโภคผลตภณฑนามนและเชอเพลง ในขณะทกลมคนยากจนมภาระภาษประเภทนนอยกวา ทงนเปนเพราะคนรวยมกไมไดใชบรการสาธารณะมากเทาใดนกสวนใหญใชพาหนะสวนบคคลในการเดนทาง ซงทาใหเกดคาใชจายในสวนนามนเชอเพลงและภาระภาษสรรพสามตเพมขนตามปรมาณการเดนทาง สวนคนทมรายไดนอยมกใชบรการสาธารณะ เชน รถโดยสารประจาทาง ทาใหไมเกดคาใชจายนามนโดยตรงมลคามากๆ เพยงแคเสยคาธรรมเนยมใชบรการรถโดยสารในอตราทตา โดยทภาระภาษสรรพสามตทเกบจากนามนและเชอเพลงแฝงอยในคาธรรมเนยมดงกลาวแตกถกถวเฉลยไปยงผใชบรการจานวนมาก ทาใหภาระภาษเฉลยตอผใชบรการสาธารณะนอยในระดบทตากวาการเดนทางโดยใชยานพาหนะสวนตว

11-56

ตารางท 11.22 สดสวนภาระภาษสรรพสามตยาสบตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 0.80 0.69 0.70 0.82 0.62 0.65

2 0.81 0.63 0.66 0.87 0.66 0.69

3 1.01 0.78 0.81 0.84 0.65 0.67

4 0.97 0.79 0.81 0.82 0.64 0.67

5 1.05 0.86 0.88 0.97 0.75 0.78

6 1.13 0.92 0.94 0.94 0.74 0.76

7 1.12 0.93 0.95 0.91 0.72 0.75

8 0.98 0.85 0.87 0.87 0.73 0.75

9 0.83 0.78 0.80 0.70 0.63 0.65

10 (รวยสด) 0.41 0.70 0.66 0.34 0.64 0.59

เฉลย 0.78 0.78 0.78 0.67 0.67 0.67

ทมา: จากการคานวณ

ตารางท 11.23 สดสวนภาระภาษสรรพสามตยาสบตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายได FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 1.55 1.19 1.21 1.72 1.31 1.33

2 1.31 1.00 1.03 1.06 0.82 0.84

3 1.21 0.95 0.97 1.04 0.80 0.83

4 1.22 0.95 0.98 1.09 0.83 0.86

5 1.34 1.10 1.12 1.13 0.87 0.90

6 1.24 0.98 1.01 1.07 0.83 0.87

7 1.13 0.93 0.95 0.98 0.78 0.81

8 1.08 0.94 0.95 0.85 0.70 0.73

9 0.81 0.74 0.76 0.74 0.63 0.66

10 (รวยสด) 0.29 0.58 0.54 0.24 0.53 0.49

เฉลย 0.78 0.78 0.78 0.67 0.67 0.67

ทมา: จากการคานวณ

11-57

ตารางท 11.24 สดสวนภาระภาษสรรพสามตผลตภณฑนามนตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 1.34 1.18 1.20 0.88 0.68 0.72

2 1.53 1.20 1.26 1.01 0.78 0.83

3 1.61 1.27 1.33 1.15 0.89 0.93

4 1.62 1.34 1.38 1.18 0.93 0.97

5 1.70 1.43 1.47 1.23 0.97 1.02

6 1.69 1.43 1.48 1.22 0.98 1.04

7 1.73 1.49 1.53 1.28 1.04 1.10

8 1.66 1.49 1.53 1.33 1.14 1.19

9 1.71 1.62 1.66 1.35 1.20 1.24

10 (รวยสด) 1.66 2.08 2.00 1.20 1.59 1.50

เฉลย 1.66 1.66 1.66 1.23 1.23 1.23

ทมา: จากการคานวณ

ตารางท 11.25 สดสวนภาระภาษสรรพสามตผลตภณฑนามนตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได

กลมของครวเรอนเรยง 2547 2550

ตามรายได FW100 FW75W0 FW75W25 FW100 FW75W0 FW75W25

1 (จนสด) 2.93 2.26 2.30 2.18 1.68 1.71

2 2.29 1.76 1.82 1.51 1.18 1.21

3 2.07 1.64 1.70 1.44 1.11 1.16

4 1.98 1.55 1.62 1.40 1.08 1.13

5 1.86 1.60 1.63 1.38 1.08 1.13

6 1.84 1.50 1.56 1.41 1.11 1.17

7 1.82 1.54 1.58 1.35 1.08 1.14

8 1.76 1.58 1.62 1.35 1.13 1.19

9 1.69 1.56 1.60 1.30 1.12 1.17

10 (รวยสด) 1.35 1.77 1.70 1.00 1.39 1.31

เฉลย 1.66 1.66 1.66 1.23 1.23 1.23

ทมา: จากการคานวณ

11-58

รปท 11.10 และ 11.11 เปรยบเทยบ Lorenze curve และ Concentration curve ภาษสรรพสามตของสนคาประเภทตางๆ (เครองดมทมแอลกอฮอล ยาสบ และนามน) เนองจากเสนConcentration curve ของภาษสรรพสามตทเกบจากเครองดมแอลกอฮอลอยตากวาเสน Lorenz curve จงสรปไดวาโครงสรางภาษสรรพสามตของสนคาประเภทนมลกษณะกาวหนา (progressive) โดยในป 2550 โครงสรางภาษมลกษณะกาวหนาเพมขนเลกนอย สาเหตหลกเปนเพราะครวเรอนทมฐานะยากจนบรโภคสนคาประเภทนในสดสวนทตากวาครวเรอนทรารวย

นอกจากนนพบวากลมครวเรอนทยากจนมสดสวนของภาระภาษจากการบรโภคยาสบกวาครวเรอนทรวย สวนโครงสรางภาษของผลตภณฑนามนในป 2550 มลกษณะถดถอยนอยลงจากเมอป 2547 แตกยงไมสามารถสรปไดชดเจนนกวามลกษณะกาวหนา เพราะเสน Concentration curve อยใกลและทบเสน Lorenz curve ในบางชวง เพราะผลตภณฑนามนและเชอเพลงนอกจากจะถกใชบรโภคเปนสนคาขนสดทาย (final demand) โดยตรงแตนามนบางสวนถกใชไปในกระบวนการผลตสนคาอปโภคบรโภคทจาเปน ซงอาจกอใหเกดภาระทางออม (secondary impact) จากการบรโภคสนคาเหลานน

เนองจากโครงสรางภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลมความเปนธรรมอยแลวจงไมนาเปนหวงมากนกสาหรบผบรโภค แตประเดนอยทวาควรทาอยางไรใหการเกบภาษสรรพสามตสนคาประเภทนมความเหมาะสมยงขนใหสอดคลองกบหลกความมประสทธภาพของภาษ (efficiency) ซงหมายถงการเกบภาษใหไดมากทสดแตยงคงทาใหสงคมไดสวสดการสงสด และหลกความเทาเทยมทางสงคม (social equity) ซงมผลตอการกระจายรายไดของประชาชน นโยบายทสาคญคอ การเกบภาษสรรพสามตเครองดมทมแอลกอฮอลแตละชนดดวยอตราภาษทตางกนและยงผนแปรไปตามปรมาณแอลกอฮอล การยกเลกระบบคดภาษสรรพสามตแบบฝงในเพอทาใหอตราภาษมความโปรงใสตรงไปตรงมา

โดยรวมแลวการปรบเปลยนโครงสรางภาษอาจทาใหสงคมไดรบสวสดการสงขนได การศกษานพบวาในป 2550 เสน Concentration curve ของยาสบอยสงกวาของนามน สวนหนงเปนเพราะวาในป 2550 ราคานามนโดยเฉลยปรบตวสงขน ซงทาใหตนทนคาใชจายของครวเรอนเพมสงขนตามไปดวย นยเชงนโยบายทสาคญคอ การลดภาษสรรพสามตยาสบในขณะเดยวกนปรบภาษนามนใหสงขนเพยงพอทจะทาใหรายไดของรฐบาลไมเปลยนแปลงไป โดยรวมจะทาใหสงคมไดรบสวสดการสงขน การปรบภาษยาสบใหลดตาลงเลกนอยในขณะทใชแนวทางอนทมประสทธภาพในการจากดการบรโภคยาสบใหนอยลงและไมสรางภาระดานงบประมาณทตองจดสรรไปเพอเปนคาใชจายในการรกษาผปวยทเจบปวยจากการบรโภคยาสบ ในขณะทปรบภาษนามนใหสงขนเพราะกลมคนทมฐานะดมกบรโภคผลตภณฑนามนในปรมาณมาก โดยรวมนาจะสงผลดในเชงสวสดการของสงคม ผลการศกษานสอดคลองกบขอสรปของ Chandoevwit and Dahlby (2006) ซงไดคานงถง

11-59

การบดเบอนทเกดจากมาตรการทไมใชภาษ (non-tax distortion)7 และพบวาภาษบหรถกจดเกบในอตราทสงเกนไป (ตนทนสงคมของการเพมอตราการเกบภาษหรอ MSCF มคาสงถง 2.22) ในขณะทภาษนามนเชอเพลงคอนขางตา (MSCF มคาเพยง 0.512) ฉะนนนโยบายทจะชวยทาใหสงคมไดรบสวสดการสงขนกคอ การลดภาษบหรแลวจงชดเชยดวยรายรบภาษทลดลงดวยการเกบภาษนามนใหสงขน อยางไรกด เปนทนาสงเกตวาการคานวณคาความยดหยนของอปสงคตอสนคาตางๆ ในการศกษานนใชขอมลระหวางป 2526-2545 เทานน แตพบวาราคานามนผนผวนและปรบตวสงขนมากในชวง 3-4 ปทผานมา

รปท 11.10 การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษสรรพสามต (ป 2547)

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (alcohol excise tax)

C (tobacco excise tax) C (fuel excise tax)

ทมา: จากการคานวณ

7 ตวอยางของการบดเบอนทเกดจากมาตรการทไมใชภาษ เชน การบดเบอนทเกดจากผลกระทบภายนอกตอสภาพแวดลอม ผลกระทบ

ภายนอกตอรายจายของรฐ ความบดเบอนจากการทไมสามารถควบคมตวเองได ความบดเบอนจากการโครงสรางตลาดแบบผกขาด ความบดเบอนจากการลกลอบหนภาษ

11-60

รปท 11.11 การเปรยบเทยบ Lorenz curve และ Concentration curve ของภาษสรรพสามต (ป 2550)

0.2

.4.6

.81

0 .2 .4 .6 .8 1

Lorenz curve C (alochol excise tax)

C (tobacco excise tax) C (fuel excise tax)

ทมา: จากการคานวณ

นอกจากการวเคราะหการกระจายภาระภาษไปสครวเรอนโดยใชแบบแผนการบรโภคของครวเรอนแลว การศกษาทผานมาไดใชแนวคดดลยภาพบางสวนดวยการประมาณคาความยดหยนของทงอปสงคและอปทานจากแบบจาลอง เพอดวาภาระภาษตกอยกบฝายใดระหวางผบรโภคกบผผลต ตารางท 11.26 แสดงใหเหนวาสนคาจาพวกกาซปโตรเลยมเหลว นามนดเซล และบหรมคาความยดหยนของอปสงคตอราคานอยมากกวา กลาวคอ การเปลยนแปลงราคาไมทาใหการบรโภคเปลยนแปลงมากนก แตทางดานอปทานนนพบวา กาซปโตรเลยมเปนสนคาชนดเดยวในทงสามชนดทคดเลอกมา ทคอนขางออนไหวตอการเปลยนแปลงของราคา หากพจารณาความยดหยนเชงเปรยบเทยบ เนองจากความยดหยนของอปทานมคาสงกวาอปทานพอควร จงคาดการณไดวา หากมการขนภาษสรรพสามตในสนคาทงสามจะทาใหผประกอบการสามารถผลกภาระภาษไปยงผบรโภคไดมาก ตารางท 11.27 สนบสนนขอคาดการณในเชงทฤษฎขางตน และยงพบอกวาการขนภาษกาซฯ อาจจะกอใหเกดภาระภาษสวนเกนประมาณรอยละ 7 ซงนบวาเปนตนทนทเพมขนแกสงคมนอกเหนอจากภาระภาษทผผลตและผบรโภคตองจายใหแกรฐ ภาระภาษสวนเกน (excess burden) ทเกดจากการเกบภาษสะทอนถงการสญเสยประสทธภาพทางเศรษฐกจเพราะเปนสวนทเกดขนโดยไมมผใดไดรบประโยชน

11-61

ตารางท 11.26 ความยดหยนของอปสงคและอปทานตอราคาในการศกษาภาระภาษสรรพสามต

สนคา ความยดหยนของอปทาน ความยดหยนของอปสงค

กาซปโตรเลยมเหลว /1 4.13 -0.64

นามนดเซล /2 0.69 -0.36

บหร /3 0.36 -0.31

ทมา: /1 ชเกยรต (2548) /2 อรพรรณ (2544) และ /3 วรรณา (2545)

ตารางท 11.27 ภาระภาษสรรพสามตของผผลต ผบรโภค และภาระสวนเกน

% ของรายไดภาษทงหมดในสนคาดงกลาวรฐบาลไดจากการขนอตราภาษ

สนคา ภาระภาษของผผลต ภาระภาษของผบรโภค ภาระภาษสวนเกน

กาซปโตรเลยมเหลว /1 18.16 81.84 6.99

นามนดเซล /2 4.99 / 3.73 95.01 / 96.27 0.50 / 0.37

บหร /3 3.90 96.10 0

ทมา: /1 ชเกยรต (2548) /2 อรพรรณ (2544) และ /3 วรรณา (2545)

11.5.3 ปญหาทเกยวกบโครงสรางภาษสรรพสามต

ในปจจบนโครงสรางภาษสรรพสามตมลกษณะบางประการทกอใหเกดความไมเสมอภาคในการแขงขนในกลมผประกอบการ

• ปญหาของโครงสรางภาษทไมเปนเสมอภาคในแนวนอน (horizontal equity)

- สนคาเหมอนกนแตกาหนดฐานภาษตางกนตามเกรด : เบยร (economy, standard, premium) วสกนาเขา (super deluxe, deluxe, premium, standard, economy) เปนตน การทสนคาชนดเดยวกนมฐานภาษตางกน ทาใหสนคาทถกกาหนดใหเปนสนคาเกรดตามฐานภาษตากวาสนคาเกรดสง จงเสยภาษสรรพสามตนอยกวา ทาใหรฐสญเสยรายไดภาษ

- สนคาเหมอนกน แตกาหนดอตราภาษตางกน เพราะรฐจาแนกสนคาใหตางกน (ดตวอยางในตารางท 11.28) เชน วสกถกแยกเปนสราปรงพเศษ ผสม ซงเสยภาษสงกวาสราผสมบางชนด เปนตน ผลทตามมาคอ ทาใหผประกอบการบางรายแขงขนไดเปรยบผประกอบการรายอนๆทเสยภาษมากกวา เพราะการทฐานภาษและอตราภาษของสนคาชนดเดยวกนมอตราแตกตางกน ซงผลบดเบอนพฤตกรรมของผผลตและผบรโภคได เชน ผประกอบการใชกลยทธนาเขาเครองดมแอลกอฮอลทเสยภาษนอยกวา และยงทาใหผบรโภคบางสวนเปลยนจากการบรโภคสราราคาแพงมาบรโภคสราราคาถกแทน ซงทาใหรฐเกดรายไดจากภาษสราในอตราเตบโต

11-62

ทชาลงแมวาจะมการบรโภคสราราคาถกเพมขนกตาม การศกษาของ นพนธ พวพงศกร และคณะ (2552) ไดชใหเหนถงปญหาของการแขงขนกนในตลาดทมกฎกตกาไมเหมอนกนซงกอใหเกดการไดเปรยบเสยเปรยบระหวางผผลต เชน การทสราชนดเดยวกนทมแอลกอฮอลปรมาณเทากนแตถกจดเกบภาษจานวนไมเทากน ตวอยางเชน เบยรสงหถกจดเกบภาษเบยรประเภท Standard ท 22.76 บาทตอขวด ในขณะทคแขงทขายเบยรประเภท Economy และ Premium ถกเกบภาษท 16.74 และ 23.38 บาทตอขวดตามลาดบ ทาใหผผลตเบยรประเภท Standard ตองเสยภาษสงกวาเบยรประเภท Economy มากถง 6.02 บาทตอขวด ในขณะทเสยภาษถกวาเบยรประเภท Premium เพยง 0.62 บาทตอขวด โดยรวมแลว ทาใหผผลตเบยรประเภท Standard เสยเปรยบในเชงการแขงขนตอผผลผลตเบยรประเภท Economy และ Premium ปญหานทาใหเบยรสงหสญเสยตลาดตองงดกลยทธการตลาด โดยนาเบยรชนดใหม (ไดแก เบยรลโอ) ทเปนเบยรประเภท “ประหยด” (โดยแจงราคาหนาโรงงานตา) ออกมาจาหนายแขงขนกบเบยรชาง นอกจากนนการทสรานาเขาราคาแพงบางยหอตองเสยภาษในอตราสง ทาใหผประกอบการใชกลยทธนาเขาวสกประหยดและวสกมาตรฐานทเสยภาษนอยกวาวสกพรเมยมและวสกเดอลกซ โดยใชวธแจงราคานาเขาตา (under-invoiced)

ตารางท 11.28 สราชนดเดยวกนแตจดประเภทใหตางกน

ประเภท ยหอ อตราภาษ

ปจจบน (%) ฐานภาษ

(บาท/ขวด) ภาษสรรพสามต

(บาท/ขวด)

- สราขาว เหลาโรง 40 º 120** 15.30 30

- สราพเศษ (ประเภทอนๆ) Absolute Vodka 40 º 400** 58.30 120

- สราพเศษ (ประเภทอนๆ) แสงโสม 40 º 400** 40.84 112

- สราพเศษ (บรนด) รเจนซ 38 º 48* 126.88 129.03

- สราพเศษ (วสก) Black 43 º 50* 173.3 308.15

- สราปรงพเศษ แมโขง 35 º 400** 46.69 105

- สราผสม Blend 285 35 º 300** 47.47 73.5

หมายเหต : * คดภาษตามมลคา ** คดภาษตามปรมาณ

ทมา: นพนธ พวพงศกรและคณะ (2552)

11-63

โดยรวมแลวผประกอบการบางรายจะไดเปรยบผประกอบการรายอนๆ เพราะเสยภาษนอยกวา ผลทตามมาคอ ผประกอบการตางพากนปรบตวเพอลดภาษ เชน การหนภาษ การปรบโครงสรางการผลตและการวงเตนเพอใหเสยภาษนอยลง นอกจากนนผประกอบการทไดประโยชนจากภาษอาจวงเตนและมสวนเกยวของทางตรงหรอทางออมกบนกการเมองความเหลอมลาดงกลาว ซงสงผลใหรฐสญเสยเงนภาษทควรไดรบ

นอกจากนน การกาหนดฐานภาษยงขนอยกบดลยพนจของเจาหนาท ซงอาจกอใหเกดปญหาการครอบงาหนวยงานกากบดและ (regulatory capture) และความประพฤตมชอบของเจาหนาท

11.6 สรปและขอเสนอแนะ

11.6.1 สรปผลวจยทสาคญ

เนองจากปจจบนรฐบาลไดหนมาใหความสาคญกบการจดหาระบบสวสดการใหแกสงคมโดยรวม เชน ระบบประกนสขภาพถวนหนา การศกษาขนพนฐาน การจดสรรเบยยงชพแกคนชรา เปนตน แตการดาเนนการโครงการเหลานลวนจาเปนตองใชเงนงบประมาณจานวนมากในระยะยาว คาถามสาคญคอรฐบาลจะสามารถพงรายไดจากแหลงใดไดบางนอกจากการกยมเงน หากพจารณาแหลงรายไดของรฐในปจจบนพบวา รายไดภาษทางออมทรฐจดเกบไดเปนแหลงเงนทนทสาคญของรฐตลอดชวงเวลาทผานมาแมวาบทบาทของภาษเงนไดบคคลธรรมดาและนตบคคลเรมมความสาคญมากขน กตาม อยางไรกด การทภาครฐจะกาหนดมาตรการทางการคลงโดยใชภาษทางออมเปนเครองมอสรางความเปนธรรมทางเศรษฐกจและสงคมไดนน จาตองเขาใจเสยกอนวา โครงสรางภาษทางออมในปจจบนเปนอยางไร มความเปนธรรมแลวหรอไม ตลอดจนมประเดนปญหาอะไรบางในทเปนอปสรรคตอประสทธภาพในการบรหารการจดเกบภาษ

เนองจากภาษทางออม เชน ภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และอากรขาเขา เปนภาษทจดเกบจากฐานการบรโภคของประชาชน โดยมหลกการของการจดเกบจากผประกอบการจดทะเบยนซงขายสนคาหรอใหบรการ แตในทางปฏบตผทเสยภาษตามกฏหมายเหลานอาจมไดเปนผทรบภาระภาษทแทจรงแตกลบเปนผบรโภคคนสดทาย ฉะนนไมวาคนรวยหรอคนจนกตองจายภาษทางออมดวยกนทงสน ผทซอมากกจายมาก ผทซอนอยกจายนอย การจะปรบปรงมาตรการทางภาษทางออมใหมความเปนธรรมมากขนกจาเปนตองคานงถงรปแบบการบรโภคของครวเรอน เพอจะเปนประโยชนแกรฐในการตงเปา (target) ชวยเหลอคนยากจนไดอยางถกจดและไมเปนการซาเตมความเหลอมลาทมอยแลวใหรนแรงขนไปอก

การศกษานเนนวเคราะหภาระภาษทางออมโดยใชแบบแผนการบรโภคของครวเรอนทไดจากขอมลการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนป 2547 และ 2550 ในการกระจายภาระภาษไป

11-64

ยงครวเรอนกลมตางๆ โดยมจดประสงคสาคญทจะประเมนวาแตละกลมครวเรอนรบภาระภาษมลคาเพม ภาษนาเขา และภาษสรรพสามตสงแตกตางกนอยางไร ทงนในการแบงกลมครวเรอนยากจนและรารวยนน ผวจยใชคาใชจายการอปโภคบรโภคเปนมลฐานและเปนตวแทนรายไดในระยะยาวและสวสดการทครวเรอนไดรบแทนทจะใชรายไดของครวเรอนเหมอนการศกษาในอดตทงนเปนเพราะรายไดไมคงท ในขณะทครวเรอนพยายามทจะรกษาระดบการใชจายใหราบรนและเตมใจทจะใหขอมลรายจายทถกตองแมนยากวารายรบ นอกจากนนยงไดตงขอสมมตเกยวกบการผลกภาระภาษใน 3 ลกษณะ คอ การผลกภาระภาษทงหมดใหแกผบรโภค การผลกภาระภาษบางสวนใหแกผบรโภคโดยทผขายรบภาระภาษสวนทเหลอไว และการผลกภาระภาษบางสวนใหแกผบรโภคและผลกภาระภาษไปใหแรงงาน ซงหมายความถงการเปรยบเทยบภาระภาษของครวเรอนในภาวะทตลาดสนคาและแรงงานผกขาดและในภาวะทตลาดสนคาและแรงงานมการแขงขนกนมากขน

หากพจารณาภาระภาษทตกอยกบครวเรอนกลมตางๆ ทจดแบงกลมโดยใชคาใชจายการอปโภคบรโภคเปนตวสะทอนสวสดการหรอรายไดถาวรของครวเรอน ผลการศกษาโดยรวมพบวา โครงสรางภาษมลคาเพมและภาษนาเขามลกษณะกาวหนา (progressive) โดยทโครงสรางภาษนาเขามลกษณะกาวหนามากกวาเลกนอย โดยรวมแลวครวเรอนทถกจดอยในกลมทมสวสดการดทสด (รายจายการอปโภคบรโภคสงสด) จะมภาระภาษมลคาเพมและอากรนาเขาเปนสดสวนของรายไดสงกวาครวเรอนทมสวสดการหรอมระดบการใชจายทตากวา สาหรบภาษสรรพสามตนน พบวาในสนคาทงสามชนดทศกษา (ไดแก เครองดมแอลกอฮอล ยาสบ และนามน) เครองดมทมแอลกอฮอลและผลตภณฑนามนและคาใชจายการเดนทางมโครงสรางภาษลกษณะกาวหนาตามการกระจายของฐานการบรโภค สวนสนคาจาพวกยาสบนนโครงสรางภาษมลกษณะตกทองชาง สวนหนงเปนเพราะภาษยาเสนตากวาภาษบหรคอนขางมาก ประเดนเชงนโยบายทสาคญคอการปรบลดภาษสาหรบสนคาจาเปนทครวเรอนยากจนตองใชเพอดารงชพในขณะทปรบเพมภาษในสนคาฟมเฟอยและไมจาเปนตอการดารงชวต ซงจะทาใหสงคมสวนรวมไดรบสวสดการทดขน แตการจะปรบเพมอตราภาษสรรพสามตนนคงทาไดอยางมประสทธผลเพยงระดบหนง หากฝนทจดเกบภาษในอตราทสงมากกจะเพมแรงจงใจในการหลกเลยงภาษและลกลอบนาเขามากขน

อยางไรกด ภาระภาษทเกดขนจะมากหรอนอยขนอยกบสภาพการแขงขนในตลาดสนคาบรการและตลาดแรงงาน ในกรณทตลาดสนคาผกขาดผขายสามารถผลกภาระภาษทงหมดไปสผบรโภคได แตภาระภาษของครวเรอนจะมสดสวนทลดตาลงหากตลาดสนคาและบรการ รวมถงตลาดแรงงานมการแขงขนมากขน

นอกจากการพจารณาภาระภาษทระดบครวเรอน การศกษายงพบวา โครงสรางภาษทระดบผประกอบการนนกไมมความเสมอภาคในแนวราบ (horizontal equity) เนองจากกฎหมายภาษ หนวยงานของรฐบางแหงกาหนดขอยกเวนและ/หรอสทธประโยชนทางภาษใหแกผประกอบการ ทา

11-65

ใหผประกอบการบางสวนโดยเฉพาะทมขนาดใหญและเขาถงโอกาสเหลานนไดรบประโยชน ในขณะทผประกอบการอกจานวนมากไมไดรบประโยชนจากขอยกเวนหรอสทธประโยชนเหลานน ทาใหการกระจายสทธประโยชนทางภาษไมเทาเทยมกน ตวอยางทเหนไดชดคอ การให สทธประโยชนทางภาษแกผสงออกทไดรบการสงเสรมการลงทน (เชน การยกเวนอากรขาเขาสาหรบวตถดบและวสดจาเปนทตองนาเขาจากตางประเทศ การยกเวนหรอลดหยอนภาษเงนไดนตบคคลลงกงหนงสาหรบกาไรสทธทไดจากการลงทน เปนตน) หรอในกรณทเกยวกบภาษสรรพสามต ระบบภาษทาใหเกดการแขงขนระหวางผประกอบการอยางไมเปนธรรม เชน สนคาชนดเดยวกนแตถกเรยกเกบภาษในอตราทตางกน เพราะมการกาหนดฐานภาษตางกน อกทงยงอาจสรางความบดเบอนและนาไปสการจดสรรทรพยากรทมจากดไดอยางไมมประสทธภาพ และยงอาจชกนาใหผทเกยวของมพฤตกรรมฉอฉล ทจรต เลยงภาษและหนภาษ เปนตน

11.6.2 ขอเสนอแนะ

แมวาการศกษานจะเนนพจารณาภาระภาษของครวเรอนเพอดวาโครงสรางภาษมลคาเพม ภาษสรรพสามต และอากรขาเขามลกษณะกาวหนาหรอไม แตมไดหมายความวาลกษณะกาวหนาของโครงสรางภาษจะเปนเพยงตวชวดเดยวทสะทอนถงโครงสรางภาษทด หนวยงานรฐทกาหนดนโยบายจาเปนตองพจารณาประเดนตางๆ ดวยความรอบคอบโดยคานงถงผลกระทบทางเศรษฐกจของผทเสยภาษ ผลกระทบของภาษตอประสทธภาพทางเศรษฐกจเพอไมใหมการใชทรพยากรอยางไมมประสทธภาพ ความเปนธรรมในการกระจายรายได รวมถงความพรอมของระบบการบรหารจดเกบภาษ และยงตองใหความสาคญกบความสามารถในการแขงขนของประเทศ

แนวทางในการปรบโครงสรางภาษใหมความเปนธรรมมากขน ไดแก

ก) โดยหลกการแลว ภาษมลคาเพมเปนระบบภาษทมความเปนกลาง มประสทธภาพ และเปนแหลงสรางรายไดท สาคญของรฐ ผลว เคราะหกยงช ให เหนวาโครงสรางภาษมลคาเพมมลกษณะกาวหนา เพราะสดสวนภาระภาษมลคาเพมของครวเรอนยากจนมคาตากวาของครวเรอนทรารวย การยกเวนภาษมลคาเพมใหแกผลผลตทางการเกษตรทยงไมผานกระบวนการผลตและแกปจจยการผลตมสวนชวยบรรเทาภาระภาษแกครวเรอนยากจนดอยแลว เพราะการบรโภคของครวเรอนยากจนสวนใหญกระจกตวอยในหมวดอาหาร แนวทางทพอจะทาใหโครงสรางมลกษณะกาวหนามากขนกวาเดมคอ การพจารณายกเลกการยกเวนภาษมลคาเพมในสนคาบางรายการทไมมความจาเปน เพอทาใหมความเปนกลางมากขน รวมถงอาจพจารณามาตรการใหเงนเครดตคน (refundable credit) เพอลดภาระของครวเรอนทยากจนโดยทครวเรอนทตองการขอคนเงนจาเปนตองชแจงรายรบของตนเอง ซงนาจะเปนแนวทางทจะชวยดงผทอยนอกระบบเขาสระบบภาษมากขน อยางไรกตาม การดาเนนมาตรการเครดตคนนจะเพมภาระใหแกกรมสรรพากร

11-66

และเกดตนทนการดาเนนงานในการกากบและตรวจสอบ นอกจากนนยงอาจจาเปนตองพจารณาประเดนทเกยวกบการยกเวนภาษมลคาเพมแกผสงอาย

ข) ทบทวนขอกาหนดเกยวกบการยกเวนภาษมลคาเพม และกจการทเสยภาษมลคาเพมในอตราศนยวามความเหมาะสมหรอไม โดยเฉพาะสนคาทไดรบยกเวนภาษ เพราะการยกเวนภาษจะทาใหหวงโซระหวางผประกอบการทขนตอนการผลตตางๆหลดออกจากกน ซงจะทาใหธรกจทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษไมสามารถขอคนภาษซอวตถดบไดและสงผลใหผประกอบการรายนบวกเพมภาษเขาไปทาใหราคาขายสนคาเพมสงขน นอกจากนน การทมขอยกเวนไมตองเสยภาษยงทาใหผประกอบการในธรกจเหลานนอยนอกระบบภาษดวย ทาใหยากตอการวางแผนพฒนาเศรษฐกจของประเทศในระยะยาว

ค) ควรทบทวนปรบขนภาษมลคาเพมไปสระดบเดมทรอยละ 10 โดยเลอกชวงเวลาทเหมาะสม เพราะโครงสรางภาษมลกษณะกาวหนาและสอดคลองกบพฤตกรรมการใชจายของครวเรอน นอกจากนนปจจบนสนคาทครวเรอนยากจนบรโภคสวนใหญอยในหมวดสนคาทไดรบยกเวนไมตองเสยภาษมลคาเพมอยแลวจงไมนาสงผลกระทบตอความเปนอยของครวเรอนทมรายไดนอยเทาไรนก

ง) หนวยงานทเกยวของตองเรงพฒนาศกยภาพและประสทธภาพในการกากบดแลและตรวจสอบปญหาการจดเกบภาษ เชน ในกรณภาษมลคาเพม ปญหาใบกากบภาษปลอมยงคงเปนปญหาทสาคญของระบบภาษมลคาเพมของไทย ทาใหรฐสญเสยรายไดเปนจานวนมาก แนวทางหนงคอการใชเทคโนโลยเขามาใชในการออกใบกากบภาษ และอาจพจารณาการพฒนาและใชระบบการออกใบกากบภาษอเลคทรอนกส (electronic tax invoice, ETI) โดยทเมอมการออกใบกากบภาษ ขอมลกจะโอนถายไปยงเครอขายฐานขอมลของหนวยงานทจดเกบภาษ ทาใหลดการดาเนนงานเอกสาร

จ) หนวยงานภาครฐควรทบทวนการใหสทธประโยชนทางภาษของ BOI วามความจาเปนมากนอยเพยงไร สทธประโยชนหลายประการสรางความไมเทาเทยมกนระหวางผประกอบการในระบบ กลาวคอผประกอบการบางรายไดประโยชน ในขณะทอกจานวนมากไมเขาไมถงสทธประโยชน การประเมนเพอใหสทธประโยชนแกผประกอบการจาเปนตองวเคราะหผลไดผลเสยอยางรอบคอบและตงอยบนสมมตฐานทมเหตผล รวมทงพจารณาวาผลประโยชนทางเศรษฐกจนนคมคากบการสญเสยรายไดของรฐหรอไม เพราะมเชนนนแลว ผลประโยชนทเกดขนจากการไดรบสทธประโยชนจากการสงเสรมการลงทนของภาครฐอาจมไดตกอยรฐอยางเตมเมดเตมหนวย แตะกลบไปตกเปนผลประโยชนแกผประกอบการทไดรบการสงเสรมซงนาจะอยในกลมครวเรอนทมรายไดสง ผลทตามมากลบซาเตมใหโครงสรางภาษทเกยวของมลกษณะถดถอยมากขน

11-67

ฉ) กาหนดวธคานวณฐานของภาษสรรพสามตใหมความโปรงใสยงขน และชวยสะทอนใหผบรโภคเหนถงภาระภาษทแทจรง นอกจากนนควรปรบปรงฐานภาษทมลกษณะฟมเฟอยใหสงขนกวาสนคาจาเปน

ช) ควรปรบกระบวนการดาเนนงานเพอลดการใชดลยพนจทเกนขอบเขตของเจาหนาท ซงอาจเออประโยชนแกผประกอบการบางกลม

ซ) ภาครฐควรอานวยความสะดวกใหกบการผลตในสาขาอตสาหกรรมทไดรบประโยชนจากการปรบลดอตราภาษศลกากร เชน การปรบปรงประสทธภาพของการใหบรการดานการจดทะเบยนประเภทตางๆ สาหรบผประกอบการโรงงานอตสาหกรรม การลดจานวนขนตอนพธการทางศลกากรลง เพอชวยลดตนทนทไมจาเปนทอาจเกดขนกบผประกอบการ

ฌ) นอกจากแนวทางทเกยวของโดยตรงกบระบบภาษแลว การสงเสรมใหมการผลตทเพมขนในสาขาอตสาหกรรมทสามารถสรางรายไดใหกบปจจยการผลตไดอยางมากและทวถง สนบสนนสาขาอตสาหกรรมทควรสงเสรมใหมการผลตเพมมากขนเนองจากเปนอตสาหกรรมทจะกอใหเกดการสรางงานกระจายไปยงสาขาการผลตตางๆ ไดสง แตอตสาหกรรมดงกลาวกลบเปนอตสาหกรรมทไมมประสทธภาพในการผลต แตไดรบผลประโยชนจากการปรบลดอตราภาษศลกากรในระดบทตา จงควรพจารณาใหมวาอตสาหกรรมเหลานนควรไดรบการสงเสรมใหมการผลตเพมมากขนหรอไม

ญ) มความจาเปนตองพฒนาฐานขอมลของแตละกรมทรบผดชอบงานดานภาษอากร โดยเฉพาะอยางยงกรมสรรพสามตซงในปจจบนยงมการจดการฐานขอมลทยงดไมเพยงพอและยากตอการนาขอมลมาใชวเคราะหสนบสนนการกาหนดนโยบายของประเทศ ในขณะเดยวกนควรเรงวางระบบเชอมโยงฐานขอมลภาษของกรมสรรพากร กรมศลกากร และกรมสรรพสามตเขาเปนระบบเดยวกน ซงจะชวยเพมประสทธภาพแกระบบการบรหารจดการเกบภาษและระบบกากบดแล ใหมประสทธภาพมากขน ตลอดจนชวยในการปรบปรงโครงสรางภาษอากรทงระบบ เพราะปฏเสธไมไดเลยวา การปรบภาษประเภทหนงโดยทไมไดคานงถงภาษอกประเภทหนง อาจทาใหความไมเปนธรรมขยายวงกวางขนอก

บรรณานกรม

ชเกยรต ถรสตยาพทกษ. 2548. ภาระภาษของภาษสรรพสามตทเรยกเกบจากกาซปโตรเลยมเหลว.ปรญญาเศรษฐศาสตรมหาบณฑต.

ทรงธรรม ปนโต, บณยวรรณ หมนวชาชย และฐตมา ชเชด. 2550. การประมนความเปราะบางทางการคลงของไทย: ความเสยง และนยตอการดาเนนนโยบายในอนาคต. สมมนาวชาการประจาป 2550 กรงเทพฯ : ธนาคารแหงประเทศไทย.

นตนย ศรสมรรถการ. 2551. การคนภาษมลคาเพมของกรมสรรพากร. หนงสอพมพประชาชาตธรกจ วนท 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 ปท 32 ฉบบท 4005 (3205).

ภมฐาน รงคกลนวฒน. 2541. ภาระภาษและความลอยตวของภาษมลคาเพม: กรณสนคาเบยร เ คร อ งด มไม ม แอลกอฮอล และส ร าพ เ ศษ . ปรญญา เศรษฐศาสตร มหาบณฑ ต มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วรรณา บงการสวรรณ. 2545. อตราภาษสรรพสามตทเหมาะสมและภาระภาษสวนเกน: กรณศกษาบหรซกาแรต. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

วระชย ชมสาคร. 2552. การจดการการเงนการคลงทองถน. มหาวทยาลยขอนแกน.

สกนธ วรญวฒนา. 2552. การพฒนารายรบขององคกรปกครองสวนทองถนไทย. คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. 2539. โครงการประเมนผลการปรบลดภาษศลกากรและผลกระทบตอขดความสามารถในการแขงขนของเศรษฐกจไทยในตลาดโลก, เสนอตอ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. 2542. ลกษณะการกระจายภาระและประโยชนดานการคลง และภาษอากรของประเทศไทยป 2529-2539. ฉลองภพ สสงกรกาญจน และคณะ,กรงเทพฯ, เสนอตอ สานกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. 2549. โครงการศกษาการปรบโครงสรางอตราภาษศลกากรในภาคอตสาหกรรม. นพนธ พวพงศกรและคณะ. เสนอตอ สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. 2550. โครงการวจยผลกระทบของภาษสราตอราคาและการบรโภคสรา. นพนธ พวพงศกรและคณะ. กรงเทพฯ.

11-69

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. 2552. การคลงเพอความเปนธรรมทางเศรษฐกจ. นพนธ พวพงศกร และคณะ, เสนอในงานประชมวชาการของสถาบนพระปกเกลาครงท 11 ภายใตหวขอเรอง ความขดแยง ความชอบธรรม และการปฏรประบบรฐ: การจดสรรผลประโยชนทเปนธรรมในสงคมไทย.

อรพรรณ พรหมพล. 2544. ความลอยตว ความยดหยน และภาระภาษของภาษสรรพสามตทเรยกเกบจากนามนดเซล. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

Chandoevwit, W. and B. Dahlby. 2006. “The marginal cost of public funds for excise taxes in Thailand,” eJournal of Tax Research 5(1), 135-167.

Yitzhaki, S. and J. Slemrod. 1991. “Welfare dominance: an application to commodity taxation,” American Economic Review 81(3), 480-96.

11-70

ภาคผนวก 11-ก

11-71

ภาคผนวก 11-ก.1 : สดสวนการใชจายของครวเรอนในป 2547 จาแนกตามหมวดคาใชจาย เปรยบเทยบระหวางกลมครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสดซงเรยงลาดบโดยใชคาใชจาย

กลมท 1 กลมท 10

หมวดคาใชจาย (จนทสด) 2 3 4 5 6 7 8 9 (รวยทสด) รวม

อาหาร 56.68 52.65 50.56 48.17 45.89 43.37 41.10 38.26 34.79 20.91 34.27

เครองดมไมมแอลกอฮอล 0.63 0.85 0.99 1.15 1.21 1.30 1.36 1.37 1.21 0.75 1.06

เครองดมมแอลกอฮอล 1.09 1.36 1.50 1.74 1.75 1.99 1.91 2.09 2.20 1.71 1.85

ยาสบ 1.02 1.03 1.18 1.24 1.31 1.36 1.29 1.22 1.00 0.50 0.94

เสอผาและรองเทา 2.14 2.74 2.94 3.03 3.31 3.21 3.43 3.63 4.17 4.04 3.69

คาเชาและคานา 15.93 15.91 15.63 15.36 15.34 15.38 15.26 15.39 15.65 13.67 14.83

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน 6.32 6.28 6.07 6.06 5.95 5.75 5.55 5.38 5.25 3.48 4.86

เฟอรนเจอรและเครองใชในครวเรอน 2.09 2.09 2.13 2.29 2.34 2.29 2.33 2.24 2.32 2.10 2.21

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล 4.70 4.72 4.81 4.71 4.77 4.91 5.17 5.56 5.66 5.55 5.33

คาเดนทาง 1.08 1.37 1.54 1.86 2.11 2.33 2.71 3.15 3.79 3.75 3.10

คานามนและบารงยานพาหนะ 4.04 5.05 5.49 5.79 5.93 6.15 6.89 7.00 8.11 8.28 7.28

คาซอยานพาหนะ 0.24 0.73 1.07 1.72 2.12 2.96 2.95 3.34 3.16 24.24 10.33

คาใชจายสอสาร 1.50 2.25 2.79 3.40 3.93 4.33 4.87 5.53 6.02 4.88 4.77

คาใชจายบนเทง 2.55 2.97 3.31 3.48 4.04 4.67 5.18 5.85 6.67 6.14 5.48

ทมา: คานวณโดยใชขอมล SES

11-72

ภาคผนวก 11-ก.2 : สดสวนการใชจายของครวเรอนในป 2547 จาแนกตามหมวดคาใชจาย เปรยบเทยบระหวางกลมครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสดซงเรยงลาดบโดยใชรายได

กลมท 1 กลมท 10

หมวดคาใชจาย (จนทสด) 2 3 4 5 6 7 8 9 (รวยทสด) รวม

อาหาร 50.08 47.80 45.87 44.12 42.97 40.59 38.02 35.19 32.10 23.85 34.27

เครองดมไมมแอลกอฮอล 0.75 0.84 0.99 1.08 1.21 1.18 1.25 1.20 1.17 0.87 1.06

เครองดมมแอลกอฮอล 1.33 1.43 1.59 1.72 1.75 1.90 1.89 2.05 2.08 1.80 1.85

ยาสบ 1.01 1.06 1.12 1.17 1.31 1.25 1.22 1.14 0.96 0.51 0.94

เสอผาและรองเทา 3.15 3.27 3.09 3.03 3.32 3.09 3.30 3.42 3.80 4.42 3.69

คาเชาและคานา 14.55 14.64 14.99 15.18 15.02 15.26 14.83 14.45 14.42 15.01 14.83

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน 5.59 5.48 5.56 5.50 5.43 5.29 5.18 4.88 4.75 4.21 4.86

เฟอรนเจอรและเครองใชในครวเรอน 2.18 2.24 2.20 2.27 2.17 2.35 2.15 2.16 1.98 2.34 2.21

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล 4.73 4.59 4.60 4.72 4.88 4.77 5.15 5.24 5.36 6.01 5.33

คาเดนทาง 1.38 1.46 1.66 1.91 1.98 2.24 2.60 3.08 3.52 4.27 3.10

คานามนและบารงยานพาหนะ 5.36 5.46 5.17 5.49 5.53 5.83 6.17 6.72 7.77 9.39 7.28

คาซอยานพาหนะ 3.46 4.02 5.42 5.76 6.18 6.95 8.45 9.73 10.75 15.61 10.33

คาใชจายสอสาร 2.03 2.35 2.74 3.32 3.70 4.05 4.43 5.01 5.47 5.89 4.77

คาใชจายบนเทง 4.41 5.36 4.99 4.72 4.55 5.26 5.35 5.73 5.87 5.80 5.48

ทมา: คานวณโดยใชขอมล SES

11-73

ภาคผนวก 11-ก.3 : สดสวนการใชจายของครวเรอนในป 2550 จาแนกตามหมวดคาใชจาย เปรยบเทยบระหวางกลมครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสดซงเรยงลาดบโดยใชคาใชจาย

กลมท 1 กลมท 10

หมวดคาใชจาย (จนทสด) 2 3 4 5 6 7 8 9 (รวยทสด) Total

อาหาร 49.14 45.56 42.30 39.73 36.62 33.41 30.19 26.65 22.01 13.86 26.33

เครองดมไมมแอลกอฮอล 6.69 7.11 7.55 7.73 8.61 8.87 9.87 10.27 10.23 8.41 8.94

เครองดมมแอลกอฮอล 0.95 1.22 1.30 1.41 1.55 1.91 1.62 1.71 1.55 1.52 1.55

ยาสบ 0.80 0.85 0.83 0.84 1.00 0.99 0.98 0.94 0.79 0.44 0.75

เสอผาและรองเทา 2.12 2.27 2.74 2.85 2.99 3.12 2.99 2.98 3.13 3.45 3.09

คาเชาและคานา 15.29 15.21 14.92 15.01 14.91 15.48 15.56 16.04 15.88 17.57 16.16

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน 5.23 5.03 4.77 4.69 4.58 4.37 4.06 4.02 3.78 3.25 3.96

เฟอรนเจอรและเครองใชในครวเรอน 2.44 2.65 2.91 2.71 2.72 2.67 2.73 2.56 2.42 3.19 2.79

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล 4.74 4.56 4.84 4.90 4.93 5.00 5.24 5.20 5.43 6.41 5.51

คาเดนทาง 0.96 1.40 1.80 2.17 2.40 2.88 3.38 3.99 4.29 4.60 3.58

คานามนและบารงยานพาหนะ 6.09 6.68 7.41 7.66 8.10 7.85 8.42 8.58 9.54 10.39 8.94

คาซอยานพาหนะ 0.82 1.61 1.88 2.84 3.53 4.18 4.53 6.25 9.17 14.98 8.17

คาใชจายสอสาร 2.03 2.60 2.99 3.22 3.49 3.69 4.01 4.25 4.51 4.13 3.89

คาใชจายบนเทง 2.71 3.25 3.76 4.23 4.59 5.59 6.42 6.57 7.26 7.81 6.34

ทมา: คานวณโดยใชขอมล SES

11-74

ภาคผนวก 11-ก.4 : สดสวนการใชจายของครวเรอนในป 2550 จาแนกตามหมวดคาใชจาย เปรยบเทยบระหวางกลมครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสดซงเรยงลาดบโดยใชรายได

กลมท 1 กลมท 10

หมวดคาใชจาย (จนทสด) 2 3 4 5 6 7 8 9 (รวยทสด) Total

อาหาร 43.62 41.19 40.28 37.37 34.17 30.98 28.84 24.97 21.45 15.04 26.33

เครองดมไมมแอลกอฮอล 6.05 6.99 6.98 7.47 8.02 8.75 9.52 10.21 10.32 9.10 8.94

เครองดมมแอลกอฮอล 1.16 1.38 1.33 1.58 1.65 1.61 1.53 1.84 1.64 1.44 1.55

ยาสบ 0.79 0.70 0.79 0.89 0.97 0.97 0.96 0.88 0.84 0.41 0.75

เสอผาและรองเทา 2.57 2.82 2.75 2.97 3.19 3.00 2.83 2.88 2.88 3.62 3.09

คาเชาและคานา 15.30 15.17 15.34 15.10 16.16 15.70 15.83 16.10 16.28 17.08 16.16

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน 4.51 4.44 4.54 4.32 4.24 4.12 4.04 3.89 3.70 3.63 3.96

เฟอรนเจอรและเครองใชในครวเรอน 2.77 2.67 2.73 2.61 2.93 2.75 2.50 2.55 2.42 3.28 2.79

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล 4.65 4.86 4.97 4.78 4.81 5.02 5.02 5.37 5.38 6.67 5.51

คาเดนทาง 1.23 1.60 1.82 2.05 2.25 2.67 3.22 3.91 4.50 5.05 3.58

คานามนและบารงยานพาหนะ 6.98 6.64 7.09 7.45 7.59 7.96 8.03 8.43 9.07 11.46 8.94

คาซอยานพาหนะ 3.18 3.05 3.49 4.72 5.18 6.71 7.17 8.37 10.31 11.78 8.17

คาใชจายสอสาร 2.19 2.48 2.77 2.95 3.19 3.55 3.93 4.24 4.42 4.63 3.89

คาใชจายบนเทง 5.00 6.01 5.11 5.74 5.65 6.23 6.58 6.37 6.78 6.81 6.34

ทมา: คานวณโดยใชขอมล SES

11-75

ภาคผนวก 11-ข

11-76

ภาคผนวก 11-ข คาความยดหยนของอปสงคตอราคา

หมวดสนคา คาความยดหยน

อาหาร -0.1033

เครองดมมแอลกอฮอล -0.8429

ยาสบ -0.7992

เสอผาและรองเทา -0.8380

เชอเพลงและแสงสวางในครวเรอน -0.1833

เฟอรนเจอร/เครองใชในครวเรอน -0.0228

คารกษาพยาบาล/บรการสวนบคคล -1.5239

คาใชจายสอสาร -0.2462

คาใชจายบนเทง -0.5734

อนๆ -0.4540

ทมา: Chandoevwit and Dahlby (2006) ซงใชแบบจาลอง Almost Ideal Demand System

10-77

บทท 11 การกระจายของภาระภาษทางออม ......................................................................................................................... 1 11.1 บทนา ........................................................................................................................................................................ 1 11.2 ภาพรวมโครงสรางรายไดจากภาษอากรของรฐบาลไทย ...................................................................................... 4 11.3 การกระจายภาระภาษมลคาเพม ............................................................................................................................ 13 11.4 ภาษศลกากร ........................................................................................................................................................... 33 11. 5 ภาษสรรพสามต ..................................................................................................................................................... 50 11.6 สรปและขอเสนอแนะ ........................................................................................................................................... 63

บรรณานกรม ......................................................................................................................................................................... 68 ภาคผนวก 11-ก ...................................................................................................................................................................... 70 ตารางท 11.1 ผลการจดเกบรายไดของรฐบาลและองคกรปกครองสวนทองถน จาแนกตามประเภทรายได ................... 9 ตารางท 11.2 เปรยบเทยบอตราภาษมลคาเพมทเรยกเกบในประเทศตางๆ ...................................................................... 14 ตารางท 11.3 สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของ ครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค ............................................................................................................................... 21 ตารางท 11.4 สดสวนการใชจายของครวเรอนจาแนกตามหมวดสนคา เปรยบเทยบระหวางกลม

ครวเรอนทรวยทสดและกลมครวเรอนทจนทสด ............................................................................................................... 22 ตารางท 11.5 สดสวนภาระภาษมลคาเพมตอรายไดในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอน เรยงตามรายได............................................................................................................................................................................... 23 ตารางท 11.6 อตราการเปลยนแปลงของการบรโภคในกรณทภาษเพมขนจากรอยละ 7 เปนรอยละ 10 ......................... 26 ตารางท 11.7 อตราภาษมลคาเพมทแทจรง จาแนกตามรหส ISIC ..................................................................................... 28 ตารางท 11.8 ความยดหยนของอปสงคและอปทานตอราคา .............................................................................................. 31 ตารางท 11.9 ภาระภาษมลคาเพมของผผลต ผบรโภค และภาระสวนเกน ........................................................................ 31 ตารางท 11.10 มลคาการจดเกบภาษและคนภาษมลคาเพมโดยเฉลย (หนวย: พนลานบาท) ........................................... 32 ตารางท 11.11 อตราอากรขาเขาทแทจรง ............................................................................................................................. 35 ตารางท 11.12 สดสวนภาระภาษนาเขาตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค ............................................................................................................................................. 41 ตารางท 11.13 สดสวนภาระภาษนาเขาตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได 42 ตารางท 11.14 จานวนรายการภาษแบงตามชวงอตราอากรขาเขา ................................................................................ 45 ตารางท 11.15 มลคานาเขาของสนคาทไดรบและไมไดรบสทธประโยชนทางภาษศลกากร ........................................ 47 ตารางท 11.16 มลคานาเขาและมลคาภาษทไดรบยกเวนตามสทธประโยชนของ BOI ................................................... 48 ตารางท 11.17 จานวนรายทถกจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร (ปงบประมาณ 2547-51) ........ 49 ตารางท 11.18 มลคาการจบกมการลกลอบหนศลกากรและหลกเลยงภาษอากร (ปงบประมาณ 2547-2551) ............. 49 ตารางท 11.19 อตราภาษทแทจรงของสนคาประเภทสรา .................................................................................................. 52 ตารางท 11.20 สดสวนภาระภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค ........................................................................................................ 54

11-78

ตารางท 11.21 สดสวนภาระภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได ................................................................................................................................................ 54 ตารางท 11.22 สดสวนภาระภาษสรรพสามตยาสบตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค ............................................................................................................................... 56 ตารางท 11.23 สดสวนภาระภาษสรรพสามตยาสบตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได 56 ตารางท 11.24 สดสวนภาระภาษสรรพสามตผลตภณฑนามนตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายจายเพอการอปโภคบรโภค ............................................................................................................... 57 ตารางท 11.25 สดสวนภาระภาษสรรพสามตผลตภณฑนามนตอรายได ในป 2547 และ 2550 จาแนกตามกลมของครวเรอนเรยงตามรายได ....................................................................................................................................................... 57 ตารางท 11.26 ความยดหยนของอปสงคและอปทานตอราคาในการศกษาภาระภาษสรรพสามต .................................. 61 ตารางท 11.27 ภาระภาษสรรพสามตของผผลต ผบรโภค และภาระสวนเกน .................................................................. 61 ตารางท 11.28 สราชนดเดยวกนแตจดประเภทใหตางกน .................................................................................................. 62 รปท 11.1 สดสวนรายไดภาษทางตรงและภาษทางออมตอ GDP (%) ............................................................................... 12 รปท 11.2 รายไดภาษทางออมประเภทตางๆ (หนวย: ลานบาท) ........................................................................................ 12 รปท 11.3 อตราภาษมลคาเพมทแทจรง (หนวย: รอยละ) .................................................................................................... 17 รปท 11.4: การเปรยบเทยบ LORENZ CURVE และ CONCENTRATION CURVE ของภาษมลคาเพม (ป 2547) ........................ 25 รปท 11.5 การเปรยบเทยบ LORENZ CURVE และ CONCENTRATION CURVE ของภาษมลคาเพม (ป 2550) ......................... 26 รปท 11.6 สดสวนรายไดภาษประเภทตางๆ ตอภาษทางออมทงหมด (%) ....................................................................... 34 รปท 11.7 อตราอากรขาเขาทแทจรง จาแนกตามมลคานาเขาของผประกอบการ .................................. (หนวย: รอยละ) 39 รปท 11.8 การเปรยบเทยบ LORENZ CURVE และ CONCENTRATION CURVE ของภาษนาเขา (ป 2547) ............................... 43 รปท 11.9 ผลการจดเกบรายไดภาษสรรพสามต .................................................................................................................. 51 รปท 11.10 การเปรยบเทยบ LORENZ CURVE และ CONCENTRATION CURVE ของภาษสรรพสามต (ป 2547) ................... 59 รปท 11.11 การเปรยบเทยบ LORENZ CURVE และ CONCENTRATION CURVE ของภาษสรรพสามต (ป 2550) ................... 60