HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:49 E diel, 16 dhjetor 2012E diel, 16 dhjetor 2012E diel, 16 dhjetor 2012E diel, 16 dhjetor 2012E diel, 16 dhjetor 2012

KUJTIMET E ROLAND GJOZES DHE SUZANAKUJTIMET E ROLAND GJOZES DHE SUZANAKUJTIMET E ROLAND GJOZES DHE SUZANAKUJTIMET E ROLAND GJOZES DHE SUZANAKUJTIMET E ROLAND GJOZES DHE SUZANA VAR VAR VAR VAR VARVVVVVARICES. ARICES. ARICES. ARICES. ARICES. SI E NJOHEM POETIN DHE PERKTHYESINSI E NJOHEM POETIN DHE PERKTHYESINSI E NJOHEM POETIN DHE PERKTHYESINSI E NJOHEM POETIN DHE PERKTHYESINSI E NJOHEM POETIN DHE PERKTHYESIN

POEMA E FUNDIT E PERIKLI JORGONITElida: E shkroi për Lukë Kaçajn, një natë para aksidentitElida: E shkroi për Lukë Kaçajn, një natë para aksidentitElida: E shkroi për Lukë Kaçajn, një natë para aksidentitElida: E shkroi për Lukë Kaçajn, një natë para aksidentitElida: E shkroi për Lukë Kaçajn, një natë para aksidentit

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Kishte qenë mik me JorgoBllacin. Mik me PetraqKolevicën. Mik me.. të

gjithë. Një ditë, andej nga '80-ta,më lexonte një poeme të Bajronit,"Gjauri". Më pëlqeu shumë, kish-te mjaft freski, mund të rend përtë thyer limën në të. E pikasi emo-cionin tim që bëri bojë dhe qeshi.E ka përkthyer Aurel Plasari.., ponuk shtoi asgjë tjetër. Ishim nështëpinë e tij, andej lart nga Ki-nostudioja, një dykatëshe me tul-la, e pasuvatuar. Jetonte mes njërrëmuje që më fort i bënte hije vet-misë së tij. Ishte divorcuar me gru-an. Dhe pasqyrën e kishte të thy-er. Krevati kishte një pështjellimprej njeriu që nuk e ka aleatgjumin. Kryet vezullimtar me njëprirje për të pahësuar ballin, sytëe ëmbël ose me saktë ëmbëlakëngaqë dukej sikur buronin me te-pri mirësi, sytë e errët, kur të tur-rej për të dhënë një mësim të vësh-

tirë arti dhe ti ishe një kungullfarës, po veçanërisht ajo bluja endritshme e tij me shumë diell qëjepej thjeshtë për t'ia davariturmiku atë vetminë me akullAntarktide. Por kurrë nuk ia kup-toje lëngatën e vetmisë, sepse airronte në atë sferë që s'ka të bëjëas me bukën as me gjellën e saposhtruar në tryezë, e cila i mungoi,po me shujtën e Apollonit, e kish-te gjetur me kohë vrimën e Lizësdhe futej pa biletë në vendin e po-etëve të vdekur, poetëve më tëmëdhenj që ka njohur njerëzimi.Ai kishte punë me Gëten, Shile-rin, Holderlinin, Niçen, Em-ineskun, Safon, Seferis, Kavafis,Elitis, Rilke, Lorka, Jirzhi Volkeretj.. Në përkthimet e tij të përko-ra ndihej zhdërvjelltësia e njëmjeshtri valsi me patina akulli.

Perikliu ishte klalsiku i funditfisnik, bohemi i shkëputur prej ko-hëve dhe moraleve të bekuarafamiljare, ai, aq shumë u dashuruame Faustin...

Roland GjozaRoland GjozaRoland GjozaRoland GjozaRoland Gjoza

Botimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku iBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku iBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku iBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku iBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku iriprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshriprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshriprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshriprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshriprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshshqip e greqisht me transkriptimin, studiminshqip e greqisht me transkriptimin, studiminshqip e greqisht me transkriptimin, studiminshqip e greqisht me transkriptimin, studiminshqip e greqisht me transkriptimin, studimindhe përkthimin në gjuhën shqipe të ungjillitdhe përkthimin në gjuhën shqipe të ungjillitdhe përkthimin në gjuhën shqipe të ungjillitdhe përkthimin në gjuhën shqipe të ungjillitdhe përkthimin në gjuhën shqipe të ungjillit

sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezesipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezesipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezesipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezesipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën angleze

Nisma për botimintërësor të katër-

ungjillit të Korçës në fak-simile, transkriptimin,studimin përkatës dhepërkthimin në gjuhën sh-qipe, duhet të vlerësohetsi një ngjarje kulturore merëndësi të veçantë, që du-het të pasohet me të tjeratë kësaj natyre. Ky botimi përbashkët i Drejtorisësë Përgjithshme tëArkivave, i Kishës Orto-dokse Autoqefale të Sh-qipërisë dhe i ShoqërisëNdërkonfesionale Bibliketë Shqipërisë, nga ana estudiuesve Andi Rëmbecie Sokol Çunga, nën mbik-ëqyrjen shkencore të pro-fesor Agamemnon Celi-kas, është një kontribut

me shumë vlerë për sh-kencat shqiptare, që na jepmundësinë të njohim mëmirë dhe me një kontakttë drejtpërdrejtë - si menjë dokument shkencor,këtë Kodik katërungjillortë ruajtur deri vonë nëMitropolinë e Korçës.

Botimi luksoz dhe din-jitoz i kësaj vepre përbëhetnga tre vëllime të veçan-ta: Kodiku vetë, i ripro-dhuar në faksimile besni-ke e origjinalit, vëllimi dygjuhësh shqip e greqishtme transkriptimin, studi-min dhe përkthimin nëgjuhën shqipe të ungjillitsipas Lukës, si dhe studi-min në gjuhën angleze. Nëkëtë mënyrë kjo pasuri ibëhet e njohur gjithë botësshkencore dhe të intere-suarve për të....

Kongresi i Drejtshkrimitdhe çështje të leksikut

Nëse drejtshkrimi ështëfusha e normuar më merreptësi e gjuhës stan-darde, leksiku është fushamë së lirshmi "e nor-muar". E nisëm kështupër të përfushur tezën qëdo të përvijohet në këtëkumtesë e cila jo vetëmvërteton një fakt tëgjithënjohur, por lejonedhe mundësinë për t'iukundërvënë atyre qëthonë se Kongresi i Drejt-shkrimit i bëri një pa-drejtësi të madhe e tëpalejueshme leksikut tëdialektit verior, dialektitgegë, dhe se kjo u bë përqëllime thjesht politikedhe të tjera. Sot pas 40vjetëve nga Kongresi i

Drejtshkrimit, i cilësuarnga mendjendriturit singjarja më e madhe kul-turore në jetën e sh-qiptarëve përgjatë shekul-lit 20, diskutimi për vlef-shmërinë e standardit përshqiptarët, diskutimi përvlefshmërinë e rrugës qëështë ndjekur për këtëstandardizim dhe, më nëfund, edhe diskutimi përpërmbushjen a mospërm-bushjen e funksioneve ko-munikuese në të gjitharrafshet nga ana e këtijstandardi, shikuar ngaperspektiva e së tashmesdhe e së ardhmes së sh-qiptarëve, duket jo vetëmprapakthyese, por mëshumë se kaq, verbëri dhemospasje vizioni për ecjene shqiptarëve bashkë nëkohën qe po vjen....

A kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë tëA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë tëA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë tëA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë tëA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë tëgegërishtes? Natyrisht se kanë mbeturgegërishtes? Natyrisht se kanë mbeturgegërishtes? Natyrisht se kanë mbeturgegërishtes? Natyrisht se kanë mbeturgegërishtes? Natyrisht se kanë mbetur. Dhe. Dhe. Dhe. Dhe. Dhe

kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, pokanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, pokanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, pokanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, pokanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, poedhe të toskërishtes, edhe të të folmeve tëedhe të toskërishtes, edhe të të folmeve tëedhe të toskërishtes, edhe të të folmeve tëedhe të toskërishtes, edhe të të folmeve tëedhe të toskërishtes, edhe të të folmeve të

tjera të të gjithë arealit shqipfolës...tjera të të gjithë arealit shqipfolës...tjera të të gjithë arealit shqipfolës...tjera të të gjithë arealit shqipfolës...tjera të të gjithë arealit shqipfolës...

Ismail Qemali i EltionIsmail Qemali i EltionIsmail Qemali i EltionIsmail Qemali i EltionIsmail Qemali i EltionVVVVValles, portreti qëalles, portreti qëalles, portreti qëalles, portreti qëalles, portreti që

porositi familja Vloraporositi familja Vloraporositi familja Vloraporositi familja Vloraporositi familja VloraLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimitLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimitLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimitLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimitLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimitmediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e kamediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e kamediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e kamediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e kamediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka

porositur këtë portret, e pakënaqur ngaporositur këtë portret, e pakënaqur ngaporositur këtë portret, e pakënaqur ngaporositur këtë portret, e pakënaqur ngaporositur këtë portret, e pakënaqur ngapërshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sapërshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sapërshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sapërshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sapërshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa

të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…

○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17○ ○ ○ ○

faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Prej 1000 vjetësh...Prej 1000 vjetësh...Prej 1000 vjetësh...Prej 1000 vjetësh...Prej 1000 vjetësh... Kodiku i Korçës nr Kodiku i Korçës nr Kodiku i Korçës nr Kodiku i Korçës nr Kodiku i Korçës nr. 93. 93. 93. 93. 93në një botim dinjitoznë një botim dinjitoznë një botim dinjitoznë një botim dinjitoznë një botim dinjitoz

I shoh lajmet kulturore tëgazetave në internet dhe këtë

e bëj në një orë të mëngjesit tëvonë. Dje, me 14 dhjetor, këtë ve-prim të zakonshëm e bëra më

mendova sikur isha ai tjetri, nje-riu i pajetë, Perikliu, që nuk emendonte se jeta është çdo ditëbashkëudhëtare e aksidentit, esë papriturës, e cila të ndan le-htësisht nga të gjitha gjërat qëkë nisur të bësh...

○ ○ ○ ○

faqe 15faqe 15faqe 15faqe 15faqe 15

KUJTIMETKUJTIMETKUJTIMETKUJTIMETKUJTIMET///// "T"T"T"T"Tirana më mbyt, në Durrës prek qetësinë"irana më mbyt, në Durrës prek qetësinë"irana më mbyt, në Durrës prek qetësinë"irana më mbyt, në Durrës prek qetësinë"irana më mbyt, në Durrës prek qetësinë"vonë se përherë dhe u tronditashumë kur pashë se profesori qënjihte mbin dhjetë gjuhë të huajadhe përkthyesi, Perikli Jorgoniishte ndarë nga jeta, prej një ak-sidenti banal dhe fatal. U ndjevakeq, u trishtova jashtë mase, dhe

Kongresi iKongresi iKongresi iKongresi iKongresi iDrejtshkrimit, debatetDrejtshkrimit, debatetDrejtshkrimit, debatetDrejtshkrimit, debatetDrejtshkrimit, debatetprapakthim e verbëriprapakthim e verbëriprapakthim e verbëriprapakthim e verbëriprapakthim e verbëri

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16

Shefkije IslamajShefkije IslamajShefkije IslamajShefkije IslamajShefkije Islamaj

Suzana VSuzana VSuzana VSuzana VSuzana Varvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kuka

Prof. DrProf. DrProf. DrProf. DrProf. Dr.....Aleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër Meksi

Në foto:(Majtas)Perikli

Jorgoni(Djathtas)

PerikliJorgonime të

shoqenElida

Jorgoni

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 16 dhjetor 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom PORTRET

IIIIINNNNN MEMORIAMMEMORIAMMEMORIAMMEMORIAMMEMORIAM

Roland GjozaRoland GjozaRoland GjozaRoland GjozaRoland Gjoza

...bie fjala, sa, për t'iu bërë mik (se ai ekishte këtë merak, pa tu bërë mik nuk kri-jonte kurrfarë marrëdhënie me ty) shtyntekohën, mënyrën e jetesës, veset, ritualetnjerëzore drejt atyre caqeve qe kishin perën-duar, gjithsesi për tu përshtatur me vdekjetgrandioze. Pikërisht ngaqë kishte të bënteme të ikurit e mëdhenj, shenjat e vërtetangushëllimtare për ta shtyrë njëfarësoj këtëjetë sizifiane, shpesh pa kuptim, dinte tekrijonte ekuilibrin me zgjuarsinë dhe fuqinëe tij prej titani qe ia kam njohur për sëafërmi, paraqitej ne shoqëri si një i ftuar nenjë darkë të shquar, ku prej rendësisë qe ijepte vetes, bënte kinse sikur po shkonte mepak vonesë. Ishte ashik i vetvetes, i trupit tëtij. Shpesh kalonte nga Televizioni me atëhapin e tij të shpejtë, me çantën sportive mbishpine, përherë të mbushur tej mase, tëshqyer vende-vende dhe kërkonte me symiqtë. Pero, e thërrisja unë dhe e ftoja tePergola, me pjergullat e rrushit kokërrmadhmbi tryeza. Vinte i biri i Fatos Kongolit qëpunonte kamerier atje me një tabaka në duare me një palë gërshërë të mëdha dhe këpustebistakë me rrush me një cipë veshtullore për-sipër prej djersës mjaltore. Ndërkaq, Perik-liu mbushte duart me rrushdhe ai nuk i thoshte kurrgjë,vetëm buzëqeshte dhe men-jëherë bëheshin miq. E,c'kemi? e pyesja. Erdha te japlajmin, thoshte me atë syrinprej satiri, përplot shndërritjegëzimi dhe ironie të mëshir-shme. Hapte çantën dhe nx-irrte një libër të Rilkes gjer-manisht. Po e përkthej, ështëngjarje.. Ikte papritur e vintenjë ditë tjetër përsëri me atëfytyrë të qeshur, të kthyer ngadritaret e televizionit tëmbushur me dokrra të përdit-shme, me supën e ushtarit tëfrontit politik. I shkrehte to-pat e mëngjesit? Ja, po bëjmëgati ato të drekës, i përgjigje-sha. Gjithsesi e qeshura e tijs'kishte asgjë të keqe, përveçmëshirës, ngaqë ai e kishtemendjen tërësisht te librat qëmbante ne çantën e shqyer.Ç'ke atje? e pyesja. Ah, ngjar-je botërore, Roland, po përk-thej Niçen. Nxirrte librin dhema tregonte me atë djersë që e mbulontemenjëherë prej emocionit, ndërsa xhumba eballit i shkëlqente, shoga, i llamburiste dhesikur jepte e merrte me shkëlqimin lëbyrëstë syve te tij blu që i kishin të gjitha dritat ejetës. Ishte i fundmi përkthyes i klasikeve, ipoetëve të pavdekshëm, që kurdoherë sfi-dojnë modernitetet. Ishte mjeshtri i metravepoetike, i fjalës së zgjedhur shqipe, i asajhollësisë që qendron te qëmtimi intuitiv, iritmit dhe rimës levorashe. Ishte besniku mëi madh i vargut të papërsëritshëm, magu isë papërsëritshmes që e nënshtroi me gju-hën e bekuar shqipe. Dhe asnjëherë nuk eftuan në studiot politike ku mikrofonat ish-in kthyer me kohë në topa artilerie. Ne atostudio gjallonte fama e ditës, fama e dy-shimtë e vipit të javës. Aty krekoseshin gjelate parlamentit dhe pulat e spektakleve tëkopjuar me dorë të lirë. S'kishte vend përzeje kaq të holla, për mjeshtëri mjeshtërish,po vetëm për shtijare që e sillnin bojën mevete. Edhe njëherë qe u përpoqa ta fus bren-

vijon nga faqja 13

PERIKLI JORGONI, SI E

da, emisioni ishte blerë prej një karagjozi qëdonte të shpallej i famshëm që me librin eparë. Nuk e gëzoi këtë fat Perua ynë, veçbariti poshtë atij dinozauri që e pa si njëmizë. Pastaj ajo dita, më e trishtuara ditë qes'e heq dot nga mendja; Perua ngeci, kur epyeta; C'kemi ndonjë të re? Aq u hutua saunë nisa ta ndjej veten fajtor. Çanta, e fryresi deng, ia kishte përkulur njërin sup, aqshumë ishte e ngarkuar me libra. U ul tePergola, mblodhi veten. Si u qetësua, pasimbaroi dhe kafenë, hapi çantën dhe me tre-goi c'mbante brenda; jo libra, jo, jo, aspaklibra, po tesha te palara. S'kam ujë, Roland,u bë një jave, s'di ku t'i laj... Asnjëherë s'kishamenduar për Peron fizik, ekzistencial, që kanevoje të hajë, të ndërrohet, të paguaje tak-sat, të ngryset me një kothere e të gdhihetme një varg të punuar hollë në flakën emekur te qiririt. Nuk u ankua kurrë. I kish-te të gjitha, kështu pandehej, sepse ai kish-te dinjitetin e atyre që përkthente; Gëtes,Shilerit, Hajnes, Bllokut,.. dhe kurrsesi

s'mund t'i tradhtonte për një cikërrimë sibuka që të mungon, si teshat që s'ke ku t'ilash.. Nuk kam parë njeri që t'i kushtontetrupit, fizikut, muskujve, aq shumë frymëz-ime spartane dhe ia zbulova sekretin, ai ekishte talent atë punë, shëndetin, i cili nuke la kurrë në baltë. Vetëm nëpër rrugë eshikoj Perikliun, aty-këtu, tutje-diku, ne atëperpetum mobile qe ia kërkonte organizmi itij i fortë. E kishte të brendshëm hedhjen ehapit, kërkimin e miqve ashtu rastësisht, terasteve, takimeve efemere me pak flakërimeqiriri që s'mbanin, se ai ishte gjithmonë sh-kaktar i prishjeve, ngaqë e kishin marrë mëqafë frau Gete, madame Flober, shija e përko-rë e tyre, ai sharm shkundullues që e shndër-ronte te vetëmjaftueshëm në mahnitje. Ekishte këtë trill, për andej, por ne ia mer-rnim për këndej, të gjithë gaboheshim metë. S'mjaftonte ajo ngrohtësi që të jepte, ajozjarrmi miku që ia ndjeje, ai harxhohej andej,netëve te dritarja e pafshirë ndonjëherë, nëvetminë e plotë të një magu, shkonte e tretej

me kënaqësi për miqtë e tjerë, të gjithë miqtë vdekur, po atij i dilte për të gjallët dhe tëvdekurit, ca me shume për të vdekurit. Lu-ante futboll, lahej me ujë të ftohtë, bëntegjimnastike, ishte bir i një mjeku të shquar,dinte si të mjekohej, të mbahej i bukur. Perik-liu ishte i bukur, kishte prerjen e statujavete heronjve të Praksitelit, kishte diçka ngaantikiteti paraqitja e tij prej popullit të Ili-adës. Perikliun e njoha më mirë kur punojaarsimtar në Pukë dhe paraqita në shtëpinëbotuese "Naim Frasheri" librin e dytë mepoezi; Hapësire. Shefi i poezisë ishte IsufNelaj, një mësues fshatrash që vargëzonte,një njeri që dukej sikur flinte në këmbë. Bur-rë i urte, gjithmonë i frikësuar, sikur atd-heut socialist pikërisht prej poezisë do t'ivinte hataja. Me thirri në zyrë dhe më tha:Ke një bërthamë të mirë, nja njëzetë poezidhe më përmendi ato që në zhargon ne iquanim pasaportë për të kaluar libri. 70poezitë e tjera, sipas tij, nuk vlenin. Redak-tor kisha Perikliun. Ia hodhe, më tha, të pas-

Vitet e vetmisë, përkthimet,Historia me Rukinën, magjepsja, bisedat, batutat eHistoria me Rukinën, magjepsja, bisedat, batutat eHistoria me Rukinën, magjepsja, bisedat, batutat eHistoria me Rukinën, magjepsja, bisedat, batutat eHistoria me Rukinën, magjepsja, bisedat, batutat e

shumta dhe vargjet... Një ditë plot kujtime në Manastirshumta dhe vargjet... Një ditë plot kujtime në Manastirshumta dhe vargjet... Një ditë plot kujtime në Manastirshumta dhe vargjet... Një ditë plot kujtime në Manastirshumta dhe vargjet... Një ditë plot kujtime në Manastir...............

Në foto: 14tetor 2011 neKolesia /KukesPerkujtohet100 vjetori ishkolles seKolesianitne Kukes,Petro Luara-si, BlerinaSpahiu,PerikliJorgoni,Islam Spahiu

Në foto:17 Gusht2011 nekishen eShenMerise ,Elbasan,parabustit teKostandinKristoforidhit

6 Prill 2011. 100 vjetori i ngritjes sëflamurit shqiptar në Bratile të Deçiqit

Në foto: 13mars 2011në Durres,

mbahetmesha nëpërkujtimtë Pesh-kopit Fan

Stilian NoliPara bustitse at Nikoll

Kaçorrit.Petro

Luarasi,Ali Korça,

GjonKaçorri,

PerikliJorgoni

dhe ElidaJorgoni

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 16 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI PORTRET

ka pranuar shume. C'thua, ia prita, ai kërkontë tjera si ato.. Bëji, me tha, po ama të tjeratduhet të shkëlqejnë... A do të vish në Tiranë,apo jo? Roland, ia shtrojmë tek "Tymi", njatre bërxolla për shoq, dy tre kriklla mbi fuçitëe birrave, në atë tymin këndellës ku t'i djegsytë më fort piperi i kuq i qofteve... Marrimdhe qofte për inat të Isufit, qe s'di ç'është Tymi!U përpoq i ziu Perikli të më fuste ndonjë cikëltë dhembshur, nga ato që na bëjnë me fletëkur botohen, por s'qe e gjene. Dështoi me muaPerikliu. Dhe në ndonjë rast tjetër, ai prapëdështoi me mua. Por siç e merrni me mendkëto ishin dështime të gjallësh qe iu shkonme fort dështimi, sukseset ishin gjithmonëandej, nga të vdekurit. Prandaj nuk e kishtemendjen këndej, i dashuri miku im, Perikli,se ai e kishte këtë kohën tonë vetëm për bor-deronë, ndërsa atë tjetrën për dinjitetin e tij.Rasti do të na bashkonte të dyve në Festiva-lin e Poezisë në Strugë. Hotel Drim. Ai she-jtan i fliste të gjitha gjuhët. Ku nuk i fustehundët. Edhe kur dogjën flamurin tonë, siç

ndodhte atje çdo vit, ai do të protestonte menjë grup shqiptaresh të Strugës, derisa fla-muri të ngjitej përsëri atje në majën e shtizëspërkrah flamurit amerikan. Shenjë e mirë kjo,Roland, ka për të na ecur. Por nuk na eci.Dështimi na ndiqte te dyve, po duke napërqafuar me dashuri. Ja, u shfaq ajo, Ruki-na brune, nje bukuri e përbindshme, që i lapoetët, 120 poetë nga e gjithë bota, pa mend.Rukina të buzëqeshte, sikur të kishte dash-nor. Shkruante poezi. Dihet, ato përfundu-an shpejt në duart e Peros. Shkruaj për qejf,tha ajo arabisht. Dhe ai iu përgjigj në gjuhëe saj. Sa e bukur ishte! Nuk kisha pare femërmë të bukur se ajo. Xhinde. Po me Peron tonënuk shkonte fare. Ai s'donte t'ia dinte ngakëto. Paraqitja tretet prej fjalës, tek e funditfjala e lidh zemrën, jo pamja. Dërdëlliste Perodhe ajo vetëm qeshte. Po shkonim me tragetpër në Shën Naum te hanim dreke. Ai nuk indahej. Po edhe ajo nuk ndihej fare e bezdi-sur prej tij. Ajo dinte frëngjisht, se kishte më-suar në universitetin francez të Bejrutit,

kështu që u morën vesh me Këngët e Rolan-dit, të cilat ajo i dinte përmendësh. Po edheai ia bëri qejfin me Rembone, Preverin,Eluarin..Te dukej se edhe ajo nuk po i nda-hej. Ai bablok, dyfishi i moshës së saj, mekokë të shogët, i piu para syve të mi katërshishe vere, pa u dehur. E merr vesh, mëpëshpëriti, qenka gruaja e ambasadorit teLibanit në Shkup. Hiq dorë, i pëshpërita. Epse të heq dore, a ka pafajësi më të madhe setë flasësh për poezinë? Pero, ti kujton se ne tëtjerët jemi gdhenj, s'marrim vesh fare seç'flitet, ti sapo i propozove. O, Roland, po tëshkruarit e poezise a nuk është akt propozi-mi? Atje, në skrivani, i propozojmë Muzës,këtu në Shen Naum, Rukinës qeë ta jep munë lule të ballit. E kthehu dhe shishen e pestë.Ajo djallushkë vetëm i qeshte dhe e nxiste nëatë misterin e errët që s'dihet ç'lë pas. Prisjaqë Perua ynë të gremisej diku, po ai s'dontet'ia dinte, i shënjuari dukej sikur ishte shen-jtëruar në atë manastir ku të gjithë ndezëmqirinj dhe ata ende digjeshin, ndërsa vera na

"Tirana më mbyt, nëDurrës prek qetësinë"

Kur e pyesnin përse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në TKur e pyesnin përse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në TKur e pyesnin përse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në TKur e pyesnin përse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në TKur e pyesnin përse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në Tiranë.iranë.iranë.iranë.iranë.E kam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen në mëngjes dhe bashkëE kam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen në mëngjes dhe bashkëE kam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen në mëngjes dhe bashkëE kam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen në mëngjes dhe bashkëE kam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen në mëngjes dhe bashkë

me detin prek qetësinë. me detin prek qetësinë. me detin prek qetësinë. me detin prek qetësinë. me detin prek qetësinë. Atje jam për punë. TAtje jam për punë. TAtje jam për punë. TAtje jam për punë. TAtje jam për punë. Tirana më mbyt"....irana më mbyt"....irana më mbyt"....irana më mbyt"....irana më mbyt"....

Suzana VSuzana VSuzana VSuzana VSuzana Varvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kuka

NJOHA!poetët...

I shoh lajmet kulturore të gazetave në internet dhe këtë ebëj në një orë të mëngjesit të vonë. Dje, me 14 dhjetor, këtë

veprim të zakonshëm e bëra më vonë se përherë dhe u tron-dita shumë kur pashë se profesori që njihte mbin dhjetë gju-hë të huaja dhe përkthyesi, Perikli Jorgoni ishte ndarë ngajeta, prej një aksidenti banal dhe fatal. U ndjeva keq, u tr-ishtova jashtë mase, dhe mendova sikur isha ai tjetri, njeriui pajetë, Perikliu, që nuk e mendonte sejeta është çdo ditë bashkëudhëtare e ak-sidentit, e së papriturës, e cila të ndan le-htësisht nga të gjitha gjërat që kë nisurtë bësh. Trishtimi më bëri të kujtoj profe-sor Perikliun, me të cilin vendosëm njëkomunikim profesional të besueshëm dhenjerëzor. U ngrita nga tavolina e punësdhe mora dy librat që mi kishte dhuruar"Safon" dhe "Kavafis". Natyrisht kur enjeh një njeri dhe ke bashkëpunuar metë, profesionalisht zbulon se diçka hum-bet ose më qartë t`i mbyll në veten tëndeatë çka njeriu i njohur, ta kishte bërë pjesëtë unit tënd. Ishte fundi i viteve `90 dheekspozitat në Galerinë Kombëtare tëArteve vinin si vrulli i një lumi, që dukejsikur po e hapte për herë të parë shtratine tij dhe kjo i bëntë intelektualët, njerëzite dashur të pikturës dhe të skulpturës,vizatimit dhe grafikës, më pak ata të fo-tografisë, sepse ende nuk iu kishte ardhurkoha e duhur, të vinin po me ritmin e tij. Ishte ekspozita efundvitit dhe më kujtohet mirë "Onufri", vizioni i të cilit sapoi kishte nxitur debatet e të gjithë të intresuarve për artetfigurative, që po i drejtoheshin me të drejtë një emërtimi tëri, duke i cilësuar, arte pamore. Eh sa shumë ka për të shk-ruar historia e arteve, edhe të këtyre viteve që janë shumë tëafërta, pasi dhe për këtë emërtim lindën debate të kuptimitdhe të mos kuptimit, të pranimit dhe të mos pranimit. Dhenë këtë kohë, dhe madje në atë ditë përurimi të "Onufri99",erdhi drejt meje profesori i disa gjuhëve, përthyesi me emër,që nga rinia jonë e një kohe të kapërcyer, sot, i ndjeri PerikliJorgoni. Nuk e harroj energjinë e tij dhe një trastë letre gjith-monë në dorë, ku kishte libra në gjuhë të huaj për t`i përk-thyer, por edhe në shqip, të shqipëruara prej tij, të sapo dala

në treg, kur më tha: "A më njeh mua Suzana"? Se si më tingël-loi emri im, pasi ishte nga të pakët që më thërriste në emrine gjatë. "Po profesor! Do të ishte turp mos t`iu njihja, pasi dotë thotë se nuk kam lexuar asnjë përkthim tëndin. Por kjonuk ka ndodhur. Natyrisht, sot, po iu flas për herë të parëdhe të falenderoj që më takuat". Diskutimi i parë i asaj diteme Prof. Perikliun ishte se ai e pranonte që artet figurativetë cilësoheshin arte pamore dhe argumentoi disa arsye. Ngaajo ditë i madhi gjuhëtar, përkthyes e njohës i disa gjuhëvemë ofroi ndihmën e tij, se si të shprehesha shumë më qartëdhe të përdor shumë më profesionalisht gjuhën shqipe te men-

dimet e mia. Gjurmët e punës së tij si redak-tor shkencor dhe letrar janë në tekstin timpërfundimtar, te tre librat e mi, të llojitmonografi, kushtuar artistëve shqiptarë. Ko-rrektesa e tij e pallogaritshme në punë, nukmatej me çmimin monetar, thuaj se punontepa lekë, edhe pse pensioni i tij ishte i pakët.Idealist dhe energjik, i shpejtë dhe i paga-bueshëm, korrigjues dhe mirënjohës,dashamirës dhe besues. I dasuruar me gju-hën dhe ata që dinin ta shkruanin.

Disa vite më parë ai u martua me një zon-jë, që kujdesej dhe ndjehej e nderuar që ishtegruaja e tij. Të tre bashkë kemi pirë kafeshpeshherë. Vendosi të jetonte në plazhin eDurrësit. Më tregonin të dy, se familjet e tyrekishin vuajtur, se ishin familje të njohura, tëpasura dhe patriote të Shqipërisë. Ai ishte nipi Hilë Mosit, por ai vet ishte patriot edhe më imadh, sepse besonte tek të parët, por beson-te dhe se vetëm duke qënë një patriot, mundtë sjellësh përmirësim në jetën e shqiptarëve.

Kjo e bënte të shkonte në përkujtimin e çdo ngjarje, që kish-in ndërmarrë patriotët e viteve të shkuara dhe në shumërrethe të Shqipërisë dhe madje jashtë saj. Kur e pyesninpërse Perikli shkon e vjen në Durrës, e nuk rri në Tiranë. Ekam dëgjuar të thotë se: "Atje e ndjej se jetoj. Ngrihen nëmëngjes dhe bashkë me detin prek qetësinë. Atje jam përpunë. Tirana më mbyt".

Mendoj se ai është një nga të diturit e shqiptarëve të ko-hës që po jetojmë dhe në mënyrë absolute të diturit e tjerë dota kujtojnë gjiothmonë, sepse në duart e tyre do kenë përk-thimet e tij dhe në biblioteka do gjejnë emrin e tij. Vetëm sekam frikë se nganjëhërë, përkthyesit harrohen. Le tëshpresojmë se emri dhe personaliteti i Perikli Jorgonit tëmos e ketë këtë fat.

ngjiste mbi shpinë një mijë flatra dylli.Ngjiteshim e binim. Veç Perua fluturonte es'donte të ndalonte kurrkund. Më në fund kurpo ktheheshim dhe ai mezi priste që ajo tëpranonte, ranë dhe flatrat prej dylli të Perossonë. Çuno, foli ajo shqip duke na lënë pamend të dyve, unë jam evgjitkë pe Korçe! Kaq.Dhe u zhduk. Nuk e pamë më. Po dhe ai eharroi shpejt, se nuk e linte të tradhtonteshijen e lartë, frau Gete! Kishte punë me tëvdekurit e mëdhenj që arriti t'i sjellë të gjallënë këtë jetën tonë me xhuke e blatishte.

Këtu në Nju Jork mora vesh se ai u nispër atje, thonë se të vdekurit e mëdhenj kanëmbetur të kënaqur prej punës së tij dhe eftuan përgjithmonë, po veç nuk ia dinë hu-qin, që ai pi pa hesap dhe s'dehet, i prishetmendja dhe kushedi i propozon frau Gëtes,o Zot, i lutem me shpirt hyut, veç me këtëdështim përkohësie mos e njollos, falja këtëpaudhësi duke mbyllur ti i pari sytë dheveshët, se ai djallush ç'ka për të bërë e bën!

Nju Jork 2012Nju Jork 2012Nju Jork 2012Nju Jork 2012Nju Jork 2012

Petro Luarasi, Perikli Jorgoni

Në foto:PerikliJorgoni

www.shqiptarja.com E diel, 16 dhjetor 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom IN MEMORIAM

VVVVVARGJETARGJETARGJETARGJETARGJET AAAAAMANETMANETMANETMANETMANET

Poema e fundit e mbetur përgjysmëPERIKLI JORGONI

VVVVVargje për baritonin Llukë Kaçaj. Data 1argje për baritonin Llukë Kaçaj. Data 1argje për baritonin Llukë Kaçaj. Data 1argje për baritonin Llukë Kaçaj. Data 1argje për baritonin Llukë Kaçaj. Data 11.12.2012, ora 20:15°°1.12.2012, ora 20:15°°1.12.2012, ora 20:15°°1.12.2012, ora 20:15°°1.12.2012, ora 20:15°°

Dhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata Hamzai

1.Sa forcë karakteri edhe ç'durim i rrallëTë duhet, mos përfillësh kaq zgjyrë, llohë e baltë,Që vjen e të përplaset në zverk e në fytyrë,Kur shpifja e mashtrimi të sulen bulçifryrë,Kur laro e zuzarë, spurtdhjakë e zagarëJetojnë në mes pallatesh si princa e pashallarë.

2.Si nuk të plasi zemra, s't'u ça plot mllef prej dhimbjeSi zhgualli i breshkës, si boçja e një pishe,Kur pe me sy papritur, me ngjethje e i habitur,Mes skuthash e tinëzarësh finokë e të lajthiturDhe ndonjë shok a mike, që shpirti yt i pastërKujtonte se i kishte të besës e të afërt,Se me ta shpesh ke qeshur, ke bredhur e ke pirëDiku në një gosti, raki apo një birrë.

3.Nuk prisje që ky gjyq, i ngrehur e i shtirë,Të nxirrte pa një njollë, shëndoshë e të dëlirë,Kur trupin në qelitë kallkan në errësirëTa kishin rrahur rëndshëm, sa sytë t'i kishin nxirrë,Ndaj brinjët e kokallat të thernin e s'bëje gjumëI shembur në mes rreckash plot pluhur edhe zhul.

4.Gjithçka do të duroje, edhe pse mjaft i tretur,Me sy të futur thellë, pa gaz e si të mekur,Mos dilje nëpër rrugë pa nder e si cofëtinë,Sa njerëzve t'u ngjallje keqardhje e lemerinë,Më mirë në llum kënete, në puse e minierë,Edhe pse larg muzikës, që fort deshe ngaherë.

5.Prandaj përpara gjyqit, që nisi të gjykonte,Teksa gjindja e lodhur e shtangur po dëgjonte,S'u theve si një degëz e njomë e për mëshirëS'u lute i tmerruar nga kthina e zinxhirë,Por kur pe nënë Tonen të mbledhur e të ngrysur,Tek fshihte tinës lotët, tek rrekej për të mbyturRënkimet e gulçimet, që s'mund t'i ndrydhte brendaNë shpirtin e munduar shkallmuar keq nga brenga,Kur pe si Ana e dashur, ia plasi vajit e qeshiDhe ra përdhe si zogëz nga shqota e rrebeshi,Nuk munde të përmbahesh, por brofe shpejt që pranë,Ti ndodheshe, por rojet t'u turrën e s'të lanë.

6.Bërtitën, u xhindosën, sikur po ngjante gjëma,Sikur shembej kupola e po i zinte brenda,.............

Date modified: 1Date modified: 1Date modified: 1Date modified: 1Date modified: 11/12/2012 - 20:15°°1/12/2012 - 20:15°°1/12/2012 - 20:15°°1/12/2012 - 20:15°°1/12/2012 - 20:15°°

Një poezi e mbetur përgjysmë në ditëne fundit të jetës. Një natë para se tëndërronte jetë, Perikli Jorgoni ishte

ulur, siç bënin shpesh, në tavolinën e punësme bashkëshorten Elidën. "Ai tha që do tëbëj një poemë për Llukë Kaçaj,baritonin e famshëm", rrëfeuElida në intervistën që dha më14 dhjetor për "Shqiptarja.com", ditën e homazheve. Ish-te e dërrmuar nga dhimbja, pormori zemër dhe premtoi se dotë na e sillte poezinë e mbeturpërgjysmë për botim, sapo tëshkonte në shtëpi. Ajo tregon:"Ai e nisi dhe unë e shtypja nëlaptop. Përjetimet e tij ishin tëfuqishme dhe ne hodhën aq samundi për të vazhduar ditën enesërme, por ja që të nesërmennuk mundi…". Në fund të poez-isë automatikisht laptopi karegjistruar orën e saktë, kurështë ndërprerë puna me sh-krimin e kësaj poezie për të vi-juar ditën tjetër (Date modi-fied: 11/12/2012 - 20:15°°). Poratë ditë poeti nuk u kthye dotnë shtëpi, për shkak të aksi-dentit tragjik. Vargjet për fatintragjik të Lukë Kaçaj i kanë je-huar në kokë deri në çastin efundit, sepse do të vazhdontepjesën tjetër aty ku e kish lënë:

"Bërtitën, u xhindosën, sikurpo ngjante gjëma,/Sikur shem-bej kupola e po i zinte brenda,.."

Elida Jorgoni nuk e kishte aqtë lehtë të na e dërgonte këtëpoezi, por gjeti forca dhe e mbajtifjalën. Poezia erdhi dje përgazetën "Shqiptarja.com" e sho-qëruar me shënimin e saj:"Perikliu atë mbrëmje më tha seishte mjaft i ngarkuar e se kish-te shumë vargje, që i silleshinnë mendje. Më tha: "Kaq për sotdhe nesër ta përfundojmë LlukëKaçajn". - Unë e pyeta, se çfarëtjetër ke në mendje? Ai më thase kishte gati dy poema, përPapa Kristo Negovanin dhe përPapa Llambro Ballamaçin. Unëe pyeta, se kur të erdhi frymëz-imi? Ai më tha se sot gjatë gjithëditës e besoj, se do t'i plotësoj mëmirë nesër. Unë i thashë, seKorça ka detyrime për PapaLlambron, se pllakën e varrittek Varrezat e Dëshmorëve nëKorçë e ka të thyer dhe se tekshtëpia e tyre, e tij dhe e të vël-lait të masakruar nga banditëtgrekë në atë pranverë të vitit1914, nuk ka një pllakë përkuj-timore. Nga kjo shtëpi, trupate dy vëllezërve priftërinj, tëthelëzuar janë tërhequr zvarrëdhe në errësirën e natës,vrasësit i flakën në kodrën eShën Ilias. Ai më tha, se do tëinteresohej për këtë në fillimtë vitit 2013 dhe se do të bise-donte me kryetarin e Bashkisë të Korçës,Niko Peleshin. Mjerisht, la pa përfunduarpoemën për Llukë Kaçajn dhe nuk i shkru-am dy poemat për dy priftërinjtë atdhetarëshqiptarë...

POEMA E DRAMËSPOEMA E DRAMËSPOEMA E DRAMËSPOEMA E DRAMËSPOEMA E DRAMËS TË SHPIRTIT TË SHPIRTIT TË SHPIRTIT TË SHPIRTIT TË SHPIRTIT

Perikli Jorgoni Perikli Jorgoni Perikli Jorgoni Perikli Jorgoni Perikli Jorgoni

(Kujtimit të baritonit me famë ndërkombëtare, Llukë Kaçajt)

Në foto: Perikli Jorgoni metë shoqen Elida Jorgoni

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 16 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ARKIV

FFFFFAKSIMILETAKSIMILETAKSIMILETAKSIMILETAKSIMILET TRASKRIPTIMITRASKRIPTIMITRASKRIPTIMITRASKRIPTIMITRASKRIPTIMI

Prof. DrProf. DrProf. DrProf. DrProf. Dr. . . . . Aleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër Meksi

Nisma për botimin tërësor të katërungjillit të Korçës në faksimile, transkriptimin, studimin përkatës dhe përk-

thimin në gjuhën shqipe, duhet të vlerësohetsi një ngjarje kulturore me rëndësi të veçantë,që duhet të pasohet me të tjera të kësaj naty-re. Ky botim i përbashkët i Drejtorisë sëPërgjithshme të Arkivave, i Kishës OrtodokseAutoqefale të Shqipërisë dhe i ShoqërisëNdërkonfesionale Biblike të Shqipërisë, ngaana e studiuesve Andi Rëmbeci e Sokol Çun-ga, nën mbikëqyrjen shkencore të profesor Ag-amemnon Celikas, është një kontribut meshumë vlerë për shkencat shqiptare, që na jepmundësinë të njohim më mirë dhe me një kon-takt të drejtpërdrejtë - si me një dokument sh-kencor, këtë Kodik katërungjillor të ruajturderi vonë në Mitropolinë e Korçës.

Botimi luksoz dhe dinjitoz i kësaj vepre për-bëhet nga tre vëllime të veçanta: Kodiku vetë,i riprodhuar në faksimile besnike e origjinalit,vëllimi dy gjuhësh shqip e greqisht me tran-skriptimin, studimin dhe përkthimin në gju-hën shqipe të ungjillit sipas Lukës, si dhe stu-dimin në gjuhën angleze. Në këtë mënyrë kjopasuri i bëhet e njohur gjithë botës shkencoredhe të interesuarve për të.

Është më të vërtetë një kënaqësi të kesh nëdorë dhe në bibliotekën personale këtë botimme një cilësi të lartë, që jep pamjen e vërtetëfaqe për faqe të Kodikut të Korçës 93, për tëgjykuar për të, për vlerat e tij, për miniaturat,për shkrimin e bukur.

Studimi në vetvete përbëhet nga tre pjesë.Pjesa e parë me titull "Këqyrje tekstologjike epaleografike" bënë një paraqitje të rilindjes bi-zantine gjatë dinastisë maqedonase dhe vendii kodikut të Korçës në këtë mjedis kulturor,vijohet me një paraqitje të historisë së kodikëvetë Arkivit Qendror Shtetëror, flitet mbi gjin-inë e katërungjillshit bizantin dhe këtë të Ko-rçës. Një vend me rëndësi në këtë pjesë i ështëlënë analizës kodikologjike, shkrimit, libër-lidhjes dhe për shënimet e mëvona në kodik.

Kodiku i Korçës 93, sipas autorëve të këtijbotimi i takon fillimit të shek. X dhe ështëkarakteristikë për atë periudhë. Ai përbëhetnga 308 fletë pergamene me përmasa 153 x120 mm. Ai është pjesë e koleksionit të dorësh-krimeve mesjetare që ruhen në Arkivin Sh-tetëror. Kodiku i përket shek. X, është i shkru-ar në formë kryqi, një dukuri e rrallë dhe njënga shembujt më të vjetër të kësaj gjinie. Sh-krimi i përket tipit Bouletée, një shkrim ger-mëvogël i rrumbullakët, i realizuar bukur dhei përdorur gjerësisht në dorëshkrimet bizan-tine të shek X. Tek titujt e kapitujve dhe tekgermat nistore, shkruesi përdor modele shkri-mi germëmëdhenj të një periudhe më të her-shme. Kodiku është shkruar nga tre shkruestë në dy periudha kohe. Duket qartë se shk-ruesi i të katër ungjijve i përket gjysmës sëparë të shek. X; kurse dy të tjerët, që kanë sh-tuar disa fashikuj në fund, nisur nga tipologjiae shkrimit, janë të shek. XIII. Bazuar në kar-akteristikat paleografike dhe kodikologjike,vendi i kopjimit rezulton të kenë qenë punish-tet librëshkruese të Kostandinopojës, ndërsavendi i përdorimit të tij, Korça.

Pjesa e dytë, "Miniaturat e dekoret", me au-torë Ioannis Vitaliotis, Andi Rëmbeci dhe SokolÇunga, trajton miniaturat dhe zbukurimorene Kodikut. Siç dihet në manuskriptet e peri-udhës mesjetare, zbukurimi i tyre është për-bërëse e vlerave të tyre, si një aspekt i lidhjessë përdoruesit me tekstin dhe hyjnoren, ku

pamja kishte rëndësi të veçantë. Ato në këtëkatërungjill të Korçës, janë në 6 fletë per-gamene, ku paraqiten Kanonet e Eusebit nënjë formë tradicionale e mjaft elegante. Përsai përket miniaturave të katër ungjillorëve, re-alizimi i tyre është sipas tipit ikonografik. Veçtyre kemi zbukurimet mbititullore dhe shkro-njat nistore. Në spektrin e ngjyrave mbizotëronari, ndërsa kombinohet edhe kafja e kuqe,jeshilja e errët dhe e kaltra. Motivetgjeometrike dhe bimore të dekoreve mbitit-ullore zhvillohen mbi sfond të kaltër apo jeshiletë errët. Germat nistore të punuara artistik-isht ndjekin, në përgjithësi, të njëjtin stil.

Studiuesit tregojnë se këto janë të fazës sëparë d.m.th të njëkohshme me vetë dorësh-krimin (tekstin) dhe i takojnë shekullit të X-të, ato dallohen për përdorimin e gjerë të arit,

krahasuar me ngjyrat e tjera. Ky stil dekorimiparaqet ngjashmëri me grupin e kodikëve mezbukurime blu-ar, sipas K.Weitzman, stil ilidhur me punishtet e Kostandinopojës të fun-dit të shek. IX dhe fillimit të shek. X. Dekoretqë përmbajnë elementet e rozetës dhe lulendorëzonjë na drejtojnë për nga shek. X dhe ponga Kostandinopoja, apo zonat përreth. Përsai përket miniaturave të ungjillorëve ato memjaft gjasë janë të shekullit të XIII-të. Po kësh-tu dekori i thjeshtë i shtesave të mëvonshmenë fund të Ungjijve (Sinaksari dhe Menologu)i përkasin fundit të shekullit të XIII-të.

Pjesa e tretë, "Transkriptimi paleografik iUngjillit sipas Lukës", ka për autorë Andi Rëm-becin dhe Sokol Çungën të cilët na shpjegojnëse ai është kryer sipas rregullave të standard-izuara metodologjike, duke ruajtur drejtsh-

krimin, theksin, shenjat e pikësimit si në origji-nal, ndërsa fjalët e bashkuara u ndanë dhe sh-kronjat e emrave të përveçëm u shkruajtën tëmëdha. Shënojmë se është për të vlerësuar qësi në përkthimin në shqip ashtu dhe në tran-skriptimin në gjuhën e origjinalit është ruaj-tur forma e kryqit si në Kodik. Çdo ndryshimshënohet me shenja dalluese për studiuesit.

Ja vlen të nënvizohet fakti se një botim fak-simile i këtij lloji e cilësie është i pari në his-torinë e botimeve dokumentare në Shqipëri, për-gatitur me bashkëpunimin e institucioneve ven-dase. Fusha e botimeve të burimeve historikesipas standardeve shkencore është pak e lëvruarnë Shqipëri, qoftë për shkak të së kaluarës sëizoluar, qoftë për shkak të mungesës së përvojësdhe mundësive. Botimi i këtij Kodiku, si një prejmë përfaqësuesve në rang botëror të asaj vep-rimtarie intelektuale të spikatur gjatë njërësprej periudhave më të lulëzuara kulturore tëperiudhës Bizantine, veç rëndësisë së vet sh-kencore, vjen të shërbejë si një kontribut në pro-movimin e monumenteve të trashëgimisë kul-turore në Shqipëri. Vlera e këtij botimi qëndronedhe në studimin e tij që nxjerr në pah vlerat,vendin e tij në artin mesjetar, datimin, përqas-jet dhe ndikimet, e gjithë kjo meritë e autorëve,që duhen përgëzuar dhe inkurajuar për ta vazh-duar këtë punë edhe pse të vështirë.

Botimi në këtë formë e me cilësi iKatërungjillit të Korçës përbën një ngjarje merëndësi të veçantë në jetën kulturore të ven-dit, një pasuri që vjen tek ne prej njëmijëv-jetësh e bëhet pronë e të gjithëve. Tashmëkushdo mund ta admirojë, ta studiojë në origji-nalitetin e tij. Është një botim i vyer, që urojmëtë jetë i pari por jo i fundit për këtë gjini, pra tëpasohet dhe me të tjerë Kodikë.

Kodikët që kanë arritur deri në ditët tonapërbëjnë një thesar si dëshmi e kulturës së njëvendi që i përdori në shekuj, i ruajti sepse ivlerësoi. Ata na nderojnë jo vetëm me vlerat etyre por edhe me këtë vlerësim.

TTTTTiranë 12 dhjetor 2912iranë 12 dhjetor 2912iranë 12 dhjetor 2912iranë 12 dhjetor 2912iranë 12 dhjetor 2912

Në foto: Pjesë nga transkriptimi dhe përkthimi shqip

Kodiku i Korçës 93, (Pamje e jashtme) Kodiku i Korçës 93, f 6v (Tabela e Eusebit) Kodiku i Korçës 93, f 226v (Ungjillori Joan)

Kodiku i Korçës nr. 93në një botim dinjitoz

PREJ 1000 VJETESH...

Botimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku i riprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku i riprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku i riprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku i riprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshBotimi përbëhet nga tre vëllime: Kodiku i riprodhuar në faksimile, vëllimi dy gjuhëshshqip e greqisht me transkriptimin, studimin dhe përkthimin në gjuhën shqipeshqip e greqisht me transkriptimin, studimin dhe përkthimin në gjuhën shqipeshqip e greqisht me transkriptimin, studimin dhe përkthimin në gjuhën shqipeshqip e greqisht me transkriptimin, studimin dhe përkthimin në gjuhën shqipeshqip e greqisht me transkriptimin, studimin dhe përkthimin në gjuhën shqipe

të ungjillit sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezetë ungjillit sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezetë ungjillit sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezetë ungjillit sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën anglezetë ungjillit sipas Lukës, si dhe studimin në gjuhën angleze

www.shqiptarja.com E diel, 16 dhjetor 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom STUDIMI

GGGGGJUHAJUHAJUHAJUHAJUHA DDDDDISKUTIMETISKUTIMETISKUTIMETISKUTIMETISKUTIMET

Shefkije IslamajShefkije IslamajShefkije IslamajShefkije IslamajShefkije Islamaj

Debatet për standartin, prapakthim e verbëriKONGRESI I DREJTSHKRIMIT

A kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërishtes? Natyrisht seA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërishtes? Natyrisht seA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërishtes? Natyrisht seA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërishtes? Natyrisht seA kanë mbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërishtes? Natyrisht sekanë mbeturkanë mbeturkanë mbeturkanë mbeturkanë mbetur. Dhe kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të. Dhe kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të. Dhe kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të. Dhe kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të. Dhe kanë mbetur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të

toskërishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithë arealit shqipfolës...toskërishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithë arealit shqipfolës...toskërishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithë arealit shqipfolës...toskërishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithë arealit shqipfolës...toskërishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithë arealit shqipfolës...Kongresi i Drejtshkrimitdhe çështje të leksikut

Nëse drejtshkrimi është fusha e normuarmë me rreptësi e gjuhës standarde, leksikuështë fusha më së lirshmi "e normuar". Enisëm kështu për të përfushur tezën që do tëpërvijohet në këtë kumtesë e cila jo vetëmvërteton një fakt të gjithënjohur, por lejonedhe mundësinë për t'iu kundërvënë atyre qëthonë se Kongresi i Drejtshkrimit i bëri njëpadrejtësi të madhe e të palejueshme leksikuttë dialektit verior, dialektit gegë, dhe se kjo ubë për qëllime thjesht politike dhe të tjera.

Sot pas 40 vjetëve nga Kongresi i Drejt-shkrimit, i cilësuar nga mendjendriturit singjarja më e madhe kulturore në jetën e sh-qiptarëve përgjatë shekullit 20, diskutimi përvlefshmërinë e standardit për shqiptarët,diskutimi për vlefshmërinë e rrugës që ësh-të ndjekur për këtë standardizim dhe, mënë fund, edhe diskutimi për përmbushjen amospërmbushjen e funksioneve komuni-kuese në të gjitha rrafshet nga ana e këtijstandardi, shikuar nga perspektiva e sëtashmes dhe e së ardhmes së shqiptarëve,duket jo vetëm prapakthyese, por më shumëse kaq, verbëri dhe mospasje vizioni për ecjene shqiptarëve bashkë në kohën qe po vjen.

Duke ndjekur tezën e ngritur për dis-kutim në fillim shtrohet pyetja: a e ka nor-muar Kongresi i Drejtshkrimin leksikun, nëtë vërtetë a e ka sanksionuar përdorimin amospërdorimin e një pjesë të leksikut të sh-qipes? A ka qenë e mundur kjo? E para qëduhet të thuhet është: shumëfunksionali-teti dhe shtresëzimi i gjuhës standarde janëkriteret më të rëndësishme për "normimin"e leksikut. Këto dy kritere nuk janë marrëdhe as nuk po merren parasysh në mënyrëkritike në debatet shkencore e joshkencore.Kjo ka sjellë gjykime jo të drejta dhe argu-mentime të pambështetura shkencërishtpër normën tonë gjuhësore, rrjedhimishtedhe për normën leksikore.

Brenda këtyre diskutimeve, më së shumtiu debatuan e po debatohendrejtshkrimi, paskajorjadhe leksiku. Nëse i pari,pra drejtshkrimi, "përfitoi"nga ky debatim e aktuali-zim edhe disa propozimekonkrete, në të shumtën eherës të paarsyetuara sh-kencërisht dhe praktik-isht, në Këshillin Ndërak-ademik të Gjuhës, i cili ukrijua këtu e tetë vjet mëparë, në rend të parë, sirrjedhojë dhe si presionpikërisht i këtyre debat-eve, e dyta, paskajorja pretnë radhë për t'u bërë çësh-tje e "nxehtë" po në këtëKëshill. Mund të thuhet,madje, se ende nuk janë hapur të gjitha çësh-tjet që pretendohen të hapen e të "zgjidhen",dhe për më tepër priten edhe rrjedhoja të tjeratë këtyre debatimeve, jo vetëm në rrafshin edrejtshkrimit, po sidomos edhe në rrafshinmorfo-sintaksor. Çështja e tretë leksiku ngakëto debate mund të duket se do të dalë mësë lehti, pikërisht pse çështja e leksikut nuk

mund të krahasohet me çështjet e fonetikësdhe gramatikës, ndërsa paragjykimet për këtëtë fundit rrëzohen lehtësisht. Çështja e le-ksikut i takon më shumë dijes së linguistikësnjohëse a kognitive dhe vetëm ajo mund tësqarojë më së qarti lidhjet e leksikut menormësinë, rrjedhimisht edhe me drejtsh-krimin, dhe për arsye se kjo çështje nuk ka tëbëjë me asnjë lloj normësie të caktuar a tëparacaktuar në Kongresin e Drejtshkrimit.Si e tillë kjo çështje kërkon diskutim e jo de-batim dhe gjithsesi në nivele profesionale-gju-hësore me platforma që do ta shohin prob-lemin realisht e jo me argumentime joshken-core, paragjykime politike, ideologjike, kra-

hinore, e të tjera. Se cilat janë problemet eleksikut të shqipet lidhur edhe çështje tënormës leksikore na e sqaron drejt e qartë,pos të tjerëve, leksikologu ynë i shquar, prof.Jani Thomai në referatin e paraqitur po nëkëtë Këshill për çështje aktuale të leksikuttë shqipes, në të cilin midis të tjerash thotëse "Problemet e leksikut në shqipen e sotme

standarde janë shumë më të veçanta sesa nënënsistemet e tjera të gjuhës, si fonetika, gra-matika e fjalëformimi, së paku për katër ar-sye themelore: A) për shkak të veçantisë sënormës leksikore; B) për shkak të raportevetë leksikut të standardit me leksikun e gju-hës në përgjithësi C) për shkak të dinamikësdhe të lëvizjeve të mëdha e të shpejta në le-ksik me gjithë qëndrueshmërinë e normësdrejtshkrimore e gramatikore, dhe Ç) për sh-kak të ndikimit të drejtpërdrejtë e të men-jëhershëm të zhvillimeve e të ndryshimevehistorike, ekonomike, shoqërore, madje edhepolitike ose të politikave të zbatuara në plan-ifikimin gjuhësor".

E trajtuar kështu çështja e leksikut të sh-qipes ligjëson edhe moskodifikimin e asnjërregulle të ngurtë e të rreptë për leksikun eshqipes në Kongresin e Drejtshkrimit të Sh-qipes dhe konfirmon absurditetin e diskuti-meve për "lënien anash". Si thuhet qëllimishttë leksikut të gegërishtes për rrjedhojë edhe

"varfërimin substancial" të shqipes pa këtëleksik. Me këtë rast po tumir një mendim tëArdian Vehbiut, i cili u sillet shpesh këtyredebateve. Citoj:: "Fakti më i dukshëm, më ab-solutisht i rëndësishëm, që u shpëton - ngapadija ose nga mendja e keqe - ithtarëve të"pasurimit" të standardit me fjalë gege të lënaderi më sot jashtë, është se dy kryedialektete shqipes dallojnë mes tyre sidomos në fone-tikë dhe gramatikë, por jo dhe aq në leksik;dhe se këto dialekte i kanë shumë fjalë, meqindra në mos mijëra, të përbashkëta mes tyre- duke filluar nga fjalë të rëndomta, si pishë,dorë, mend, gjej, shkoj, i mirë, kot, dje, etj.;pa përmendur pastaj që variacioni leksikorbrenda një kryedialekti ose dallimet leksiko-re midis të folmeve (të themi, e folmja eZadrimës dhe e folmja e Drenicës), shpeshështë po aq i theksuar, në mos më tepër, sevariacioni leksikor midis kryedialekteve." Dhese "dallimet leksikore ndërdialektore luajnërol të parëndësishëm në mënyrën si struk-turohet dhe si funksionon leksiku i sotëm nor-mativ i shqipes; para së gjithash, ngaqë folësipërgjithësisht nuk mund ta dijë se ngaç'dialekt ka hyrë një fjalë e caktuar në stan-dard, përveçse po të jetë specialist dialek-tolog." Po e plotësoj mendimin e drejtë të Ve-hbiut se leksiku i shqipes është përftuar nëkontekstin mbidialektor të shqipes dhe para-qitet si një sistem që po zhvillohet përmesburimeve të ndryshme: krijimit, huazimit,shfrytëzimit të burimeve dhe të mjeteve fjalë-formuese të shqipes të të dyja dialekteve dhetë folmeve të tyre. Standardi i shqipes ngaaspekti leksikor shpreh potencial për zgjer-im e zhvillim e jo mbyllje e frenim. Ja dhe njëarsye që vërteton vështirësinë e kodifikimittë një norme të rreptë leksikore.

Natyra e standardsisë dhe e neutralitetitnë fushën e leksikut, ashtu si edhe mundësitëe gjuhës standarde shqipe në rrafshin e le-ksiku, më së miri shfaqen në prodhimin letrar,në prodhimin e publicistik, në prodhimin sh-kencor, në prodhimin leksikografik, shkurt nëpunën e shkrimtarit, të publicistit, të gazetar-it, të shkencëtarit, të përkthyesit, të le-

ksikografit, të termino-logut, të redaktorit gjuhë-sor, e kështu me radhë,me një fjalë të të gjithëatyre që me gjuhënshënojnë, krijojnë dhe zh-villojnë botën tonë. Për-pjekja për ta normuar le-ksikun në kuptimin epërjashtimit, siç parak-upton koncepti "normë",në të vërtetë do të thotëpërpjekje për të vënë nëkallëpe dhe për të mode-luar përvojën e një bash-kësie gjuhësore, prandajështë e gjykuar të dësh-tojë para se të fillojë tëzbatohet. Kjo ndodh edhenë rast të përpjekjes për

zbatim të dhunshëm. Hartuesit e rregullavetë drejtshkrimit të shqipes e kanë ditur mirëkëtë fakt.

Në debatet për leksikun shkohet edhe metutje. Edhe fjalori i gjuhës së sotme shqipebashke me plotësimet që ka njohur deri më2006 cilësohet si përjashtues i një pjese të

Pamje nga salla, ku u mbajt Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe

Gjatë diskutimeve të Kongresit të Drejtshkrimit 1972 Delegatët e Kongresit të Drejtshkrimit 1972

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 16 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI PROMEMORJA

madhe të leksikut te Veriut. Nuk është gjuhastandarde fjalori i vitit 1980, as plotësimet etij të mëvonshme, sepse nuk është e mundurtë paraqitet e gjithë pasuria e saj në një fjalor.Fjalori i gjuhës së sotme shqipe, i quajtur"Fjalori i Kongresit" nga kundërshtuesit estandardit, pos fjalësit të përbashkët të të dyjadialekteve, që është pjesa e kryesore e fjalo-rit, pjesa më e madhe absolute, ka përfshirëedhe mjaft njësi leksikore me përcaktuesindialektizma të ngushta, që shpesh janë tëburimit të huaj, turk, grek e sllav, e që i gje-jmë në të dyja dialektet. Fjalori ka përfshirëgjerësisht materialet gjuhësore të gegërish-tes nga vepra e Fishtës dhe nga veprat e au-torëve të tjerë gegë, nga fjalori i Bashkimit enga fjalorë të tjerë të arealit gegë. Një hetimmë i hollë në këtë rrafsh e dëshmon fare mirëkëtë pohim.Mund të shtrohet pyetja - a kanëmbetur jashtë këtij fjalori fjalë të gegërish-tes? Natyrisht se kanë mbetur. Dhe kanë mbe-tur jo vetëm të gegërishtes, po edhe të toskër-ishtes, edhe të të folmeve të tjera të të gjithëarealit shqipfolës, deri edhe të atyre të ar-bëreshëve të Greqisë, të arbëreshëve të Ital-isë e të Zarës dhe më gjerë, sepse nuk ka qenëdhe nuk është e mundur as të përfshihen tëgjitha dhe as të mblidhen të gjitha fjalët ashprehjet. Nuk është leksiku i gjuhës stan-darde tërësia e fjalëve të një fjalori sado i madhe përfshirës të jetë ai, sepse kjo është pamun-dur të realizohet. Edhe kriteret e përzgjedhjesgjithmonë mënjanojnë numër të caktuar tëfjalëve, siç ka ndodhur edhe me fjalorët qëkemi: u është dhënë përparësi fjalëve vendësepara fjalëve të huaja, fjalëve me shtrirje mëtë gjerë para atyre me përdorim shumë tërrudhur, neologjizmave para huazimeve ekështu me radhë. Konsideroj se ky nuk ësh-të problemi që duhet të na shqetësojë. Kaproblem të tjera që lidhen me leksikun e le-ksikografinë shqipe që mund të konsidero-hen të ngutshme dhe jo lehtë të zgjidhshme

Në këtë përvjetor të Kongresit të Drejtsh-krimit kur po organizohet kjo Akademi gjerë-sia e problematikës që mund të shtrohet e tëdiskutohet sot i kalon kufijtë e kësaj akade-mie shkencore. Kjo problematikë do të mundtë përfshinte trajtime që lidhen jo vetëm measpektin e normës dhe të normësisë, të rreg-ullave të drejtshkrimit, të rëndësisë dhe tëkuptimit të këtij Kongresi për shqiptarët nëperspektivën e sotme e të mëtejshme gjuhë-sore, për njohjen dhe zbatimin e rregullave tëdrejtshkrimit, por edhe trajtime që lidhenposaçërisht me leksikun (tërësinë e fjalëve)dhe fjalëformimin e shqipes, me le-ksikografinë (teorinë dhe praktikën e hartimittë fjalorëve të tipave të ndryshëm) shqipe, mepërfshirjen e leksikut popullor (dialektor ekrahinor) me vlerë letrare potenciale nëFjalorët e gjuhës së sotme shqipe (1980) dhenë fjalorë të tjerë të shqipes a me shqipen, mepasurimin e mëtejshëm të leksikut të saj, meterminologjitë e shqipes, me sfidat në kontek-stin e ri shoqëror-politik, me letërsinë artis-tike, me për prirjet e reja zhvilluese në gjitharrafshet e stilet e gjuhës, e kështu me radhë.

Mund të sjellim përfundimin se gjuhastandarde për këto afro 40 vjet ka dëshmuarse i përmbush mirë funksionet e një gjuhe tëpërbashkët mbarëkombëtare dhe ajo nukmund të identifikohet me idiomën mbi ba-zën e së cilës është ndërtuar. Si e tillë ajoparaqet pasurinë e përbashkët gjuhësore,brenda së cilës janë mbrujtur forma, struk-tura, morfema, leksema, frazeologji e ndër-time të mbarë shqipes në vertikalen e hori-zontalen e saj. Dhe, në këtë pasuri kanë his-en të gjithë shqiptarët, sepse ajo është kri-juar përgjatë historisë së tyre të përbashkëtdhe në proceset e sotme të zhvillimit të tyredinamik në të gjitha fushat e jetës. Ajo ështëpasuruar dhe po pasurohet edhe përmeslëvizjeve dhe komunikimit ndërshqiptarshumë të dendur dhe shumë domethënës sot.

Prishtinë, 7.12.2012Prishtinë, 7.12.2012Prishtinë, 7.12.2012Prishtinë, 7.12.2012Prishtinë, 7.12.2012

RRRRRËNDËSIAËNDËSIAËNDËSIAËNDËSIAËNDËSIA E E E E EKONOMIKEKONOMIKEKONOMIKEKONOMIKEKONOMIKE

SHQIPERIA ETNIKEPse duhet t'i bashkohenShqipërisë Ohri e Prespa

Kjo është pjesa e katër e dokumenteve, shkëputur ngapromemorja që u përgatit për Ministrinë e Jashtme Ital-

iane në 1941.Promemorja do i dërgohej Musolinit, për pro-jektin e Shqipërisë së Madhe. Promemorja u përgatit nganjë komision me këto anëtarë: Fejzi Alizoti, Mustafà Merli-ka-Kruja, Xhemil Dino, Dhimitër Berati e Tahir Shtylla.Nëkëtë pjesë që po botojmë sot analizohet rëndësia ekonomikee zonës së liqenjve Ohër e Prespë për Shqipërinë dhe ësh-të përfshirë në shtojcën nr.3.

PARASHTRESË BASHKANGJITUR SHTOJCËS N°3RËNDËSIA EKONOMIKE E ZONËS SË LIQENJVE

TË OHRIT E TË PRESPËS PËR SHQIPËRINË"Zona e liqejve është pak e banuar, qëndrat e një farë rëndësie

janë qytetet e Ohrit dhe fshati i Strugës mbi liqenin e Ohrit, veçResnjes pak në veri të liqenit të Prespës. Në brigjet e Prespës, në atatë Ventrokut, një krah i hershëm i liqenit të Prespës, nga i cili ështëndarë nga një rryp toke i formuar nga material i hedhur rishtas, kapak fshatra me pak qindra banorë. Nuk ka një rëndësi të madhe kjozonë e liqenjve në vështrimin demografik e, sidoqoftë, bëhet fjalë përvënde që kanë një popullsi të përbërë nga bullgarë e shqiptarë mepakica vllahe. Rëndësia e krahinës nuk shtohet nga rezervatprodhuese të territorit, mbasi bëhet fjalë për zona malore e, si tëtilla, pa kultura të leverdisëshme, me përjashtim, ndoshta të ultë-sirës së vogël lyshtërore të Strugës, në të cilin rrjedh Drini i Zi, qëzbraz liqenin e Ohrit. "Krahina ka një rëndësi të dukëshme për tëtjera arsye. Liqejt e Ohrit, të Prespës, të Ven-trokut e të Maliqit, prej të cilëve vetëm ky ifundit gjëndet në territorin e caktuar Shtetitshqiptar në Konferencën e Londrës, përbëjnërezerva të mëdha ujore prej të cilave, nëpërm-jet derdhjeve sipërfaqësore ose rrugësh nën-tokësore, ushqehen lumenjtë më të mëdhenjtë Shqipërisë, ujrat e të cilëve derdhen nëdetin Adriatik. "Për të dhënë një ide të rën-dësisë së këtyre rezervuarëve, mjafton të kuj-tojmë se liqeni i Ohrit ka një sipërfaqe prej270 km.² dhe ujra me thellësi deri në 287 m.; ato të Prespës apo të Ventrokut, nëse ndry-shojnë nga Ohri për thellësitë e ujrave qëshkojnë nga 7m. deri përtej 50 m., nuk ndry-shojnë për sipërfaqet që madje, të marra sëbashku, rezultojnë më të mëdha se liqeni iOhrit, duke qënë të përllogaritura në rreth320 km.² ; liqeni i Maliqit ka një sipërfaqepak më të madhe se 30 km.². Këta pellgje tëmëdhenj janë ata nga ku burojnë Drini i Zi,Devolli, e ndoshta, nëpërmjet rrjedhjesh tënëndheshme, edhe Shkumbini. Këta lumenjjanë më të rëndësishmit e Shqipërisë Qëndrore e, gjatë rrjedhjes sëtyre kanë qenë shënuar rrugët historike të depërtimit të gjindjeslatine në gjysishullin ballkanik. Drini, ndër të gjitha rrjedhjet ujoretë Shqipërisë, është ai që ka më shumë se gjithë të tjerët karakterine vërtetë të një lumi. Drini, që buron nga liqeni i Ohrit, përshkon përrreth 20 km. luginën e Strugës që bën pjesë në territorin e dhënëserbëve mbas luftës së vitit 1913, vazhdon më pas nëpër Dibër, dukeshënuar kufirin mes Shqipërisë e Serbisë; nga Dibra hyn përfundi-misht në truallin shqiptar për t'u derdhur, mbas bashkimit me Dri-nin e Bardhë e degë të ndryshme, në Adriatik në jugë të Shkodrës.Në pjesën që përshkon ultësirën e shkurtër lyshtërore të Strugësndeshen gjurmët e punimeve hidraulike të epokës romake. "Regjimii ujrave të gjithë zonës së liqenjve mblidhen tek Devolli dhe Drini eshkojnë drejt Adriatikut, është i madh interesi i Shqipërisë së pa-varur që kjo zonë, mundësisht, të jetë e përfshirë në kufijtë e saj."Nga një studim i përgjithshëm, aq sa mund të jetë i mundur nëharta jo shumë të sakta dhe me një shkallë 1 : 200.000, do të kishim

këto të dhëna për pellgjet ujëmbledhëse të liqenjve të ndryshëm :liqeni i Ohrit ka rreth 1750 km.², liqejtë e Prespës dhe Ventrokutrreth 1350 ; liqeni i Maliqit më shumë se 800 km². Reshjet në Sh-qipëri janë të bollshme, matjet e kryera gjatë bregdetit nga Fisheridhe Filipsoni, që janë vërtetuar nga matjet e kryera edhe gjatë push-timit tonë, japin një mesatare më të lartë se 1000 mm. Krahina eliqenjve, për lartësinë e saj, i përket zonës mesatare malore. Liqeni iPrespës është 857 m. mbi nivelin e detit, e në po të njëjtën lartësiështë liqeni i Ventrokut ; liqeni i Maliqit është pak më pak se 800 m.,ai i Ohrit është 657 m.; të llogaritet mesatarja vjetore e reshjeve nëkëto zona mbi 1000 metra nuk duhet quajtur një llogari e tepruar.Kemi pra : bollëk ujrash nga reshjet, gjërësi spikatëse pellgjesh ujëm-bledhëse dhe një sipërfaqe shumë të madhe të pellgjeve natyrorë merezerva të thellësive të mëdha, të tilla që mbajnë disa qindra milionëmetro³ ujë. "Siç u tha më sipër, këto liqenj ushqejnë burimet e lu-menjve nëpërmjet derdhjes sipërfaqësore ashtu si dhe nëpërmjetshtresave të ujrave të nënëdheshëm, të ndihmuara nga natyra kar-sike e tokës. Duke shqyrtuar rrjedhat e këtyre lumenjve, në kra-hasim me kuotat e liqenjve, zbulohen disnivele të mëdha që bëjnë tëmundur krijimin e burimeve të mëdha energjish hidraulike në pakkilometra të rrjedhjes. Nuk është rasti të sjell këtu të dhëna e llogarimbi mënyrën më të mirë për të përdorur disnivelet e liqenjve e tëlumenjve, që pata mundësi të vërtetoj me ndihmën e teknikëve tëkompetencave të padiskutueshme. Mjafton të përmendim se mundtë arrihen shifra shumë të larta nga përdorimi i mundshëm e i sh-kallëzuar i ujrave si forca lëvizëse të tilla që mund të kalojnë 300.000kuaj fuqi." Sot gjithkush e sheh se, duke mos patur arsye të natyrëspopullsore që të kundërshtojnë bashkimin e zonave të liqenjve me

Shqipërinë e pavarur, kjo zonë duhet tëpërfshihet në territorin shqiptar. " Nësefuqi të mëdha e të vogla kërkojnë, përarsye të karakterit ekonomik, të shtr-ijnë kufijtë e tyre politikë, edhe se nukpërputhen saktësisht me ata etnikë, përtë përfshirë pellgje mineralesh apo ele-mentë të tjerë që sigurojnë mjetet e tyretë prodhimit e me to një jetë të begatënga pikpamja ekonomike, do t'ishte njëpadrejtësi e dukshme t'i hiqej Shqipërisënjë territor që i përket gjeografikisht enë të cilin, duke përdorur forcat e shum-ta lëvizëse, do të përfitonte një pjesë tëmadhe të mirëqënies së ardhme. Forcatlëvizëse ujore që, të kthyera në energjielektrike, mund të shfrytëzohen në kra-hinat e liqenjve e të lumenjve me të cilatlidhen, përveç se lehtësojnë zgjidhjen eproblemeve të komunikimit hekurud-hor, mund të përbënin elementin e parëpër një transformim të shpejtë të struk-turave ekonomike të Vendit, veçanër-

isht nëse me trasportet në largësi do të përdoreshin gjatë zonavebregdetare, n'afërsi t'atyre porteve që më mirë mund të shërbejnëpër impiante të karakterit industrial. Popullsia e pakët, e shpërn-darë në zonat e lartpërmendura, do të mirëpriste të bënte pjesë nëShtetin shqiptar edhe se e kombësive të ndryshme si bullgare, sh-qiptare apo rumune." Siç shihet, një bashkëndodhje (koinçidencë)e lumtur interesash do t'i lejonte Italisë, që duke mbrojtur pavar-ësinë dhe integritetin shqiptar, të bënte mbrojtjen më të mirë tëpolitikës së saj ; mirësia e çështjes shqiptare, e bazuar mbi arsye tëpadiskutueshme drejtësie dhe bazash kombëtare të pakundërsh-tueshme, do t'i jepte Italisë mjetin për t'a paraqitur çështjen në njëfushë ideale që do t'ishte shumë e dobishme dhe tërheqëse. ( Nganjë përkujtesë e shkurtër përmbledhëse, e shkruar për përdorimtë Dërgatës Italiane në Konferencën e Paqes në Paris nga i nderu-ari Françesko Faci, Komisari Civil Italian për Gjirokastrën e Sh-qipërinë Jugore më 1917, dhe e kopjuar nga libri i G. A. Kolona diÇesarò me titull "Italia në Shqipërinë Jugore" (Faqe 68 - 73)

Pjesa e katërt e dokumentave/ Komisioni i promemories që u përgatit për MinistrinëPjesa e katërt e dokumentave/ Komisioni i promemories që u përgatit për MinistrinëPjesa e katërt e dokumentave/ Komisioni i promemories që u përgatit për MinistrinëPjesa e katërt e dokumentave/ Komisioni i promemories që u përgatit për MinistrinëPjesa e katërt e dokumentave/ Komisioni i promemories që u përgatit për Ministrinëe Jashtme Italiane në 1941, analizon rëndësinë ekonomike të zonës së liqenjve...e Jashtme Italiane në 1941, analizon rëndësinë ekonomike të zonës së liqenjve...e Jashtme Italiane në 1941, analizon rëndësinë ekonomike të zonës së liqenjve...e Jashtme Italiane në 1941, analizon rëndësinë ekonomike të zonës së liqenjve...e Jashtme Italiane në 1941, analizon rëndësinë ekonomike të zonës së liqenjve...

Prespa e vjetër

www.shqiptarja.com E diel, 16 dhjetor 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom TABLO

AAAAARTRTRTRTRT P P P P PAMORAMORAMORAMORAMOR

Portreti që porositi familja Vlora

ISMAIL QEMALII ELTION VALLES

Larg zhurmës institucionale, larg fetishizimit mediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka porositur këtëLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimit mediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka porositur këtëLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimit mediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka porositur këtëLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimit mediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka porositur këtëLarg zhurmës institucionale, larg fetishizimit mediatik, ka qenë vetë familja Vlora që e ka porositur këtëportret, e pakënaqur nga përshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…portret, e pakënaqur nga përshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…portret, e pakënaqur nga përshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…portret, e pakënaqur nga përshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…portret, e pakënaqur nga përshfaqjet e deritanishme të kësaj figure sa të nderuar aq edhe të shfrytëzuar…

Astrit CaniAstrit CaniAstrit CaniAstrit CaniAstrit Cani

Artisti Eltjon Valle më fton memë tregue pikturën e tij tëfundit. Vizitojmë apartamen-

tin tij, në skaj të lagjes 'Isola' të Mil-anos, ku muret janë të mbuluar ngakuadrot e tij me format të madh, nëtonalitete të errëta, shpesh monok-romatike. Këtu lart mbërrijnë veprattë cilat autori i ndjen më afër, ato qëmeritojnë të rrinë veç, larg angarisësë ateljesë. Herën e fundit që kamparë një seri prej tij, ishte një inven-tar i shkrimtarëve të mallkuar tëshekullit XX, ku secili mund të njihteshkrimtarin e vet. E vetmja gjë qëka mbetur e pranishme edhe sot, ngaajo 'recherche' e dikurshme, ështëpërdorimi i naftës në telajot e tij, mebazë bojrash vaji. Hedhja e bazës ose'grunti' bëhet gjithmonë me bojraklasike. Më vonë vjen retushimi meolio di pietra ose petrolio. Elementinaftë për Vallen, është një mënyrëme sondue fëmininë e vet, në jugunindustrial. Dhe fëminia është obse-sioni i çdo artisti. Duke ia shtuarnaftën, piktura e tij refuzon me qenëe bukur tout court. Ajo të imponohetme mënyra të tjera. Sikundër nëmënyrë magjike një fëmini mund tëjetë fatlume, pa qenë e bukur. Pik-tura e tij të imponohet në radhë tëparë me dimensionin e saj urban, kuasgjë nuk i lihet rastit. Valle e vazh-don kërkimin e tij në të gjitha për-thyerjet e postmodernizmit, dukekërkuar udhën e tij në peisazhinapokaliptik. Megjithatë herë pashere, ai ndjen nevojën t'i kthehetakademisë.

Këtë radhë ka marrë përsipër njësubjekt pa të dytë, personalitetin mënë zë dhe më të padiskutueshëm, fl-amurtarin e Rilindjes sonë, IsmailQemalin. Larg zhurmës instituciona-le, larg fetishizimit mediatik, ka qenëvetë familja Vlora që e ka porositurkëtë portret, e pakënaqur nga për-shfaqjet e deritanishme të kësaj fig-ure sa të nderuar aq edhe të shfrytë-zuar. Nismëtari i projektit shpreheti kënaqur me rezultatin, dhe uron tashohë në qarkullim sa më shumë,deri sa kjo e përshfaqje të tjera si kjot'ia zënë vendin atyre të realizmit so-cialist. Për filatelistët urojmë ta kemiedhe në ndonjë seri pullash. Ka endeshumë punë me arritë tek ndryshi-mi i perceptimit edhe për këtë ikonëkombëtare.

Shumica e shqiptarëve e njohinatë nëpërmjet filmit, i cili, pavarë-sisht aktorit të pazëvendësueshëmqë e luan, e rëndon gjithçka me njëretorikë prapavepruese, që e prishvërtetësinë realiste të kohës dhe ven-dit, 'hic et nunc'-un aristotelian. Mëshumë se gjithçka, na intereson mehetue pikëpjekjen e përmasës njerë-zore me përmasën historike të asajbëme. Nga libri i edituar e botuarprej Darling I. Vlora, përmendim njëcitat që na jep nga afër kalimin evështirë drejt destinacionit që bëhetdestin. Nga kujtimet e delegatit Dh.Zografi:

"…Vlora nga Durrësi nëpër detmban 5-6 orë, po nëpër tokë, në

dimër mban 4 ditë me kuaj të mirë.Ç'kemi parë dhe ç'kemi bërë në këtëudhë bëhet një roman më vete. Fush-ët e Muzeqesë, të mbytura me ujë,dukeshin si nonjë det pa anë dhe ikemi shkuar kaluar 5-6 orë më këm-bë në ujë gjer mbi gju, asisoj dhe udhëtë gjata me baltëra të thella që mezinxirrte këmbën kali. Për tu vënë reish guximi, kurajua, fytyra e ëmëldhe e pandryshueshme e plakut Is-mail Qemali, i cili shkonte gjithnjëpërpara. Një njeri i pamësuar nër atovise, jo plak si Ismail Qemali, poshumë më i ri, sikur në flori taveshësh, s'ta bën atë udhëtim. Popatriotizmi dhe gazi i punës së shen-jtë që kish nisur, e mbushte me kura-jo që të marrë atë udhë të gjatë. Dukeparë guximin e plakut të shtrenjtë,na forcohej edhe neve zemra që tëkapërcejmë gjithë ato rreziqe, të cilatkur i kujtojmë sot na zë tmerri. Ç'kabërë Ismail Qemali sot për Sh-qipërinë, ç'nder i do bërë dhe ku du-het ngritur emri i tij, atë mund tagjykojë vetëm ai njeri që di dhe paveprat e tij…"

…Poezia e fortë e realitetit. Shpre-hja "gazi i punës së shenjtë" flet përatë nivel realiteti ku aksioni bëhetpoezi. Një poezi që duhet vazhduar.Ismail beu ka qenë kapiteni i parë ikësaj anijeje që quhet Albania. Të nafalni që po i përmendim emrinndërkombëtar, por i shkon anijevenjë i tillë. Ai qe i pari që vërtetoi sekjo anije e vogël lundron, dhe i sig-uroi asaj njohjen dhe përnjohjenndërkombtare. Ka pasur kohë kurnjë pjesë e vetë shqiptarëve e kanësekuestruar këtë anije, dhe mu siRobinson Crusoe pas anijembytjes ekanë plaçkitur atë, anijen e vet.Dritëshkurtëve kjo i është dukurracionale, thuase mund të çohet nëshpi atdheu copa-copa. Por është ekundërta, duhet të vendoset shtëpianë një atdhe, atëherë begatohet sh-tëpia e atdheu bashkë. Robinsoni eplaçkit anijen e vet, pasi ajo nuk lun-dron më, e nuk mund ta shpëtojë dot,i duhet thjesht për mbijetesë. Poranija jonë Albania do lundojë sot emot e do ketë prapë kapitenë si Is-mail beu. Piratët qysh sot kanë fil-luar të kthehen në papagaj.

Me cinizëm prej kritiku, them searsyeja përse Valle e ka qarë portre-tin e Ismail Qemalit, vjen prej dis-tancës nga historia dhe kompleski-teti i saj. Dora e tij lëviz me ritmnin

e emocionit, pa ngërçin e ideologjisë.Sikundër ka aktorë që e qajnë teks-tin pikërisht sepse nuk e kuptojnëatë, dhe vetëm kështu ata bëhen vetëteksti. Por Valle e ka ndjerë subjek-tin e vet, s'e ka duruar dot gjatë, eka rrokur me penelata të shkathëta,ku gjithsesi ndihet një emocion që kalidhje me sekretet e gjakut të tëparëve. Dhe kështu kemi një portrettë formatit mesatar (100 me 70), tëpunuar mbi një fotografi të përsosurtë vitit 1910, prej arkivit të familjes.Kuptohet, që shtrimi i imazhit nëpikturë, i jep atij shumë më tepërjetë, ngasa do t'i jepte një zmadhim ithjeshtë i resmes origjinale.

Mbi mur, prapa një gramafonikinse butaforik, fytyra e plakut tëurtë duket sikur buzëqesh dhe na jepbekimin, a thua se mirësia e tij naqenkej edhe mirësia jonë, sikur pona dhuron pak nga ai dinjitet duke engjallur atë brenda nesh, ku ka qenëi topitur për shumë kohë.

I thirrur gati para përgjegjësisë,

për të realizuar portretin Valles iduhet të shfrytëzojë gjithçka që i kamarrë shkollës shqiptare dhe akade-misë italiane që ka frekuentuar nëvitet e vështira të formimit të tij. Përgruntin dhe flamurin, ai kërkon tëkuqen, por nuk mjaftohet patriotik-isht me atë të Onufrit, kërkon Tin-toreton, mjeshtrin e kahershëm.Mosnjohja e historisë nga ana e pik-torit, i jep kësaj pikture një pafajsitë rrallë dhe e çliron nga çdo aka-demizën e njëherësh nga çdoideologji. Valle pikturon njeriun prejmishi dhe ashti dhe gjestin e tij.

Nuk është këtu vendi të flasim përmodernitetin dhe tagrin shumëpër-masor të figurës së Ismail Qemalit.Si individ, pavarësi-bërësi jonë kaedhe një tregues tjetër shumë tërëndësishëm, se është ndër sh-qiptarët me zhvillimin më të mirëpsiko-fizik të kohës. Na duket i dorëssë parë fakti se ai ishte një figurë qëpo të mos kishte bërë Shqipërinë dotë kishte punuar për Turqinë mod-

erne, e mbase kontributi i tij direktdo t'i ishte shpërblyer familjes së tijaty. Por sikur ai të kishte zgjedhurtë bënte për Turqinë, familja e tij sotdo të ishte mbase më e kamur, më emadhe dhe më e respektuar, por nukdo të ishte më shqiptare.'Amor fati'e deshi për 'të dhe për ne që paslavdisë të vinte kupa e hidhur. Njëpoet amerikan ka thënë: find whatyou love and let it kill you.

Na frymëzon maturia, drejtpeshi-mi dhe personaliteti i shëndetshëmi Ismail beut (për anglishtdashësit:lord Qemali). Ai nuk anon kurrkah.Kudo ku shkon është shqiptar, nukështë as lindor as perëndimor. Njerëzsi ai europianizuan edhe Turqinë. Potë ishim si ai nuk do t'imitonim, nukdo ta bënim me anue anijen tonë,duke vrapuar herë kah perëndimiherë kah lindja. Kështu do t'ishimas lindorë as perëndimorë, pra edhelindorë edhe perëndimorë. E në këtokohëra të globalizimit ne do t'ishimmediatorë të shkëlqyer të këtyre dyBotëve, që janë e njejta botë. Pra nëvend që të ishin perëndimi dhe lind-ja dy gurët e mokrës që na grijnëqëmoti, do të ishin dy burimet tonaqë na furnizojnë padà me energji so-ciale. Do të ishte e vetmja mënyrëpër mos e e fetishizue veten, siç kemifetishizuar të gjitha ikonat tona.

Portreti e ka vazhduar rrugëtimine tij. Janë bërë shumëfishime të sh-typura dhe është shpërndarë edheelektronikisht. Diaspora e sh-qiptarëve të Kosovës e ka pritur Dar-lingun dhe nderuar atë me qytetarinderi. Kuptohet që për stërnipin e Is-mailit, ky është një vlerësim frymë-zues. Ne shqiptarët e simbas-Londrësnuk e harrojmë amà, se ishte stërgjy-shi i tij që na e dha qytetarinë bashkëme nderin. Nuk do të lejojmë e as nukdo të ndodhë që piratët të na i marrintë dyja.

Sot ky portret është pjesë e kole-ksionit privat të zotit Renato Skën-deri. Me prani të kahershme në atd-heun e pikturës, ai i ndih me sa mun-det artit të ri shqiptar…Të gjitha for-mulimet janë të tepërta dhe e lëmëportretin të flasë.

Na intereson ta ndjekimudhëtimin e portretit. Jemi shumëkureshtarë të shohim si do festohetnë familjen Vlora 100 vjetori. Si njëVit-i-Ri Shekull-i-Ri?…

Pavarësia është një realitet që du-het vazhduar pa ia prishur poezinë.

Ismail Qemali tablo e Eltjon Valles