2009 sosyoloji Öğretim programı uygulamasına yönelik ... · 1. değişik bilim alanlarındaki...

Özet: Araştırmada, 2009- 2010 yılında uygulamaya konulan Sosyoloji öğretim progra-mının öğretmen görüşleri doğrultusunda uygulamada karşılaşılan güçlükler üzerinde du-rulmuştur. İstanbul, Düzce, Aydın, Bursa, Kayseri, Amasya, Kütahya, Diyarbakır, Mersin, Şanlıurfa, Gaziantep, Tokat, Konya, Kars, Edirne, İzmir, Adana, Ankara, Muğla, Sakar-ya, İzmit ve Elazığ illerinde amaçlı örneklem yoluyla seçilen 230 sosyoloji öğretmenine 45 maddeden oluşan 5’li likert tipi ölçek geliştirilerek uygulanmıştır. Araştırmada genel tarama modeli kullanılmıştır. Bu görüşler doğrultusunda programda yer alan eksiklikler tespit edilmesi ve programın yeniden yapılandırılmasında fayda sağlaması amaçlanmakta-dır. Araştırmada, ortaöğretimde uygulanan sosyoloji müfredatının sosyoloji öğretimi için yeterli olduğu fakat Sosyoloji öğretim programının uygulanması için hazırlanan ders kitap-larının yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, Sosyoloji Öğretim Programı, Öğretim Programı, Ölçek

Difficulties Met with, in the Praxis of the ‘2009 Sociology Curriculum’Abstract: This research as well, it is given point to the difficulties met with the application

about -the Sociology Curriculum- by the means of the consideration with the teachers’ opinions’.‘The ‘likert- type with -the five-scale’ consisting of 45 articles has been applied by being developed’ to 230 sociology teachers chosen by the method of ‘achieved sample’ in following cities: İstanbul, Düzce, Aydın, Bursa, Kayseri, Amasya, Kütahya, Diyarbakır, Mersin, Şanlıurfa, Gaziantep, Tokat, Konya, Kars, Edirne, İzmir, Adana, Ankara, Muğla, Sakarya, İzmit and Elazığ. The general carding model has been applied in the research. Orientation of these opinions achieved by teachers, this; is aimed that, ‘the failures taken place in the programme are to be fastened down/fixed and benefit is to be provided in the reconstruction of the programme. The whole statistical settlements related to the research have been analyzed in the ‘computer-medium’. In this study, the sociology curriculum for secondary education, sociology, teaching sociology, but is adequate for the implementation of the curriculum was concluded that not enough prepared for the lesson books.

Keywords: Sociology, Sociology Teaching Programme, Curriculum, Scale

2009 Sosyoloji Öğretim Programı Uygulamasına YönelikÖğretmen Tutumları

*) Doç.Dr.,AfyonKocatepeÜni.EğitimFak.EğitimBil.BlEğit.Prog.veÖğrt. (e-posta:[email protected])

**) AfyonKocatepeÜni.SosyalBil.Ens.Eğit.ABD (e-posta:[email protected])

Gürbüz OCAK (*)Dilek ASLAN TAŞÇI (**)

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (1): 379-399

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (1): 379-399380 / Gürbüz OCAK

Dilek ASLAN TAŞÇI

GirişEğitimsistemininyapıtaşıöğretimprogramlarıdır.Öğretimsürecinekimlerkatılacak,

neleriöğrenecekler,nasılöğreneceklervenezamanöğreneceklersorularınıcevaplandı-racakşekildetasarlananöğretimprogramlarıeğitimreformlarıiçindeönemlibirboyutuifadeetmektedir.Yani,öğretimprogramı,öğrenilecekkonualanlarıvedisiplinleriaçık-ladığıgibiprogramınuygulanmasında,programakatılanöğrencilerinveöğretmenleringörevvesorumluluklarınıdaaçıklamaktadır.

Eğitimsistemindeyapılandüzenlemeler,programlardayeraldığıölçüdeanlamka-zanır.Programlarulaşılacak amaçları, bu amaçlaraulaşabilmek için seçilecekvebelliilkeleregöredüzenlenecekiçeriği,uygulanacakyöntemleri,destekleyiciaraç-gereçleri,amaçlaranekadarulaşılabildiğinigösterendeğerlendirmeölçütlerinikapsamaktadır(Gö-zütok,2004).Bunedenleprogramgeliştirmenin,birulusungeleceğinişekillendirmesindeyaşamsalönemesahipolduğunusöylemekyanlışolmayacaktır(MerterveYıldız,2010).Buyüzdende,eğitimsistemindedeğişikliklerinprogramgeliştirmeçalışmalarınadayan-dırılmalıdır.Çünküöğretmeneğitimindenderskitabına,sınıfyönetimindenuygulanacaköğretimyönteminevenetürbirvatandaşyetiştirmekistediğinizsorularınıncevabınıaçıkyadagizlibirşekildeuygulananprogramlardabulmakmümkündür(Akbaba,2004).Buşekildebirprogramgeliştirmeçabasıiçinegirildiğindeyapılmasıgerekecekçalışmaiseprogramgeliştirmenindiğerboyutlarınıtamamlamakolacaktır.

Ülkemizdedesonyıllardaeğitimsistemindeyapılmakistenendeğişikliklerprogramgeliştirmeçalışmalarınadayandırılmayaçalışılmaktadır.2004yılındanbuyanaMilliEği-timBakanlığıtarafındanyürütülençalışmalarileöğretimprogramlarıaracılılığıylaeği-timsistemimizüzerindeciddideğişikliklergerçekleşmektedir.Öğretimprogramlarınınçağdaşihtiyaçlaragöredüzenlenmesi,diğerşartlarazeminoluşturmasıbakımındanMilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKuruluBaşkanlığıtarafındanönceliklibirkonuolarakgörülmüştür.Dünyada veTürkiye’de yaşanan gelişmeler doğrultusunda ilköğretim veorta öğretimprogramlarının bütünsel bir bakışla yenilenmesi için çalışmaların gerekliolduğuifadeedilmiştir(AcarveKaracaoğlu,2010).

BütünbugörüşlerleberaberMilliEğitimBakanlığıtarafındansondönemdegerçek-leştirilenprogramgeliştirmeçalışmalarışöylegerekçelendirilmiştir:

1. Değişikbilimalanlarındakiaraştırmabulgularınınveeğitimbilimlerindeöğretme/öğrenmeanlayışındakigelişmelerinyöntemveiçerikolaraköğretimprogramları-nayansıtılması,

2. Eğitimdekaliteyiarttırmakveeşitliğisağlamak,3. Ekonomiyevedemokrasiyeduyarlıbireğitimihtiyacı,4. Bireyselveulusaldeğerlerinküreseldeğerleridedikkatealarakgeliştirilmesiih-

tiyacı,5.Mevcutöğretimprogramlarıuygulamalarıkapsamındaöğrencilerinçoğunluğun-

daokula,öğrenmeye,okumayatepkidüzeyindebiristeksizlikolması,

3812009 Sosyoloji Öğretim Programı Uygulamasına Yönelik Öğretmen Tutumları

6.Mevcut öğretim programlarında konuların çok kapsamlı ve ezbere dayalı bilgiyoğunlukluolmasınedeniyle,konularınzamanındabitirilememesiveçoğuzamansıkıştırılıpöğrenilmedenbitirilmesinintercihedilmesi,

7. Programdayeralankonularınbirçoğununçocuklarınyaşvegelişimdüzeylerineuygunolmaktan,onlarınmerakveilgilerinikarşılamaktanuzakolması,

8. Okuldakazandırılmayaçalışılanyaşantıbiçimleriilegerçekdünyanınçoğukezuyumiçindeolmaması,

9. Dikeyeksendekavrambütünlüğününolmaması,10.Yatayeksendederslerarasındayeterliparalelliğinsağlanmamışolması,11.Ekonomikvetoplumsalgelişmelerinbirsonucuolarak,bireylerinyaratıcılık,eleş-

tireldüşünme,problemçözme,kararverme,işbirliğiyeterliklerinikazanmalarınındahabirönemkazanmışolması,

12.Kendiniifadeedebilen,iletişimkurabilen,girişimcilikruhunasahipvatandaşlaryetiştirmegerekliliğidahabaskınkonumagelmesi,

13.Çocuklarımızın,ülkeçapındayadauluslararasıdeğerlendirmelerdebeklenendü-zeydebaşarıgösterememesi.

Bugerekçelerküreselbirdünyaiçindesürdürülebilirbirkalkınmaverekabetgücüoluşturmanındabirönkoşuluolarak,öğretimprogramlarının içerikve eğitimöğretimyaklaşımıbakımındançağıngereklerineuygunbiçimdeyenidentasarlanmasıgerektiğinigöstermektedir.Sürdürülebilirbirkalkınmaveuluslararasıalandarekabetgücününoluş-turulması,çağıngerisindekalanbiriçerikveanlayışlakazandırılamaz.(MEB,2005)

Ülkemizdepekçokkezprogramgeliştirmeçalışmalarıyapılmıştır.Ancakçalışmalardahaçokmevcutprogramlarınyenidendüzenlenmesibiçimindekarşımızaçıkmaktadır.M.E.B.TalimTerbiyeKuruluBaşkanlığı’nın01.11.1995tarihve353sayılıKararıileka-buledilen“SosyolojiDersiÖğretimProgramı”nın2010–2011ÖğretimYılındanitibarenuygulamadankaldırılmasıkararlaştırılmışveMilliEğitimBakanlığıTalimTerbiyeKuru-luBaşkanlığı’nın14-12-2009tarihve237sayılıkararıylaSosyolojiDersiÖğretimProg-ramınınuygulanmasınakararverilmiştir.Eskisosyolojiöğretimprogramınınyenilenip2009programınınortayakonulmasıdabununbirörneğinioluşturmaktadır.Toplumsalyaşamdaoluşangelişmevedeğişmelerbunasebebiyetvermektedir.SosyolojiÖğretimProgramında,kazanımveetkinlikörneklerioluşturulurken,öğrencilerinilgi,yetenekvebecerilerini,yaşadığıtoplumuanlayabilen,toplumlarıbilimselolarakdeğerlendirebilen,sosyolojikbakışaçısınıgeliştirebilenbirprogramhedeflenmiştir.Ayrıcaaktiföğrenmeilkeveyöntemlerinedayalı,öğrenciyimerkezealan,öğretmeni,öğrencilerinbilgiyiaraş-tırmasında,keşfetmesinde,yapılandırmasındaöğrenmedeaktifhalegetirmesindesorum-luvegörevligörenbiranlayışagörehazırlanmıştır(MEB,2005).

ÇalışmadaincelenecekSosyolojibilimibirFransızbilimidir.19.yy’ınbaşlarındaAu-gustComte’un elinde doğmuştur. Sosyolojinin ortaya çıkışı toplumların gittikçe artan

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (1): 379-399382/Gürbüz OCAK

Dilek ASLAN TAŞÇI

problemlerineancakbubilimdalınınverileriyleçözümbulunabileceği inancıylapara-lelliktaşır.Ayrıcatoplumdacereyanedenhadiseleriobjektifşekildeinceleyip,bunlarıncereyan tarzına ilişkinbir takımteorikuralvekanunlarkoymakister. İnsanlarınortakyaşamabiçimive ilişkileri ilebunundoğurduğuyapılaşmave sorunları araştırmakdasosyolojininincelemekonularıarasındadır(Celkan,1990).

Türkiye’ye sosyolojinin girişi Osmanlı’nın son dönemlerinde modernleşme hare-ketlerininetkisiyleolmuştur.Sosyolojiye,çöküşsürecindekidevletikurtarmamisyonuyüklenmiş,buyüzdensosyolojiresmiideolojiyeparalelolarakşekillenmiştir.BudurumCumhuriyetdönemindededevametmiş;sosyoloji,resmiideolojiyitoplumabenimsetme,iletmevemeşrukılmaamacınıtaşımıştır.BuyüzdenTürkiye’desosyolojitoplumayenibirkimlikinşaetmekiçinbiraraçolarakkullanılmıştır(HızveDurdu,2004).Budoğrul-tudadasosyolojiokullardaeğitimolarakverilemeyebaşlanmıştır.Sosyolojiöğretimiile,bireyintoplumsalolaylararasındakikarmaşıkilişkileriobjektifbirbiçimdekavrayaraktoplumadaha iyi uyum sağlayabilmesi için gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılmasıamaçlanmaktadır(Alican,2007).

Sosyalbilimlerkapsamındayeralansosyolojide,gözlem,alanaraştırmasıgibibilim-selaraştırmayöntemveteknikleri,kullanılaraktoplumsalyapınınekonomik,siyasalvekültürelboyutlarıylaincelenmesivebukonulardabilginingeliştirilmesiamaçlanmakta-dır(Yalar,2001).

Sosyolojidersprogramı;SosyolojiyeGiriş,BireyveToplum,ToplumsalYapı,Top-lumsalDeğişmeveGelişme,ToplumveKültür,ToplumsalKurumlarolmaküzerealtıünitedenoluşmaktadır.SosyolojiyeGirişbaşlıklıbirinciünitedesosyolojibiliminenedenihtiyaçduyulduğuüzerindedurularak,biranlamda,toplumsalhayatıanlamadasosyoloji-ninönemiveişlevlerigösterilmişolacaktır.Buünitedetoplumkavramıişlenirken,sosyo-lojidekigelişimsürecidikkatealınmıştır.BireyveToplumbaşlıklıikinciünite,öğrenci-ningünlüksosyalyaşamıdahaiyianlayabilmesinisağlayacaktemelbilgilerdenseçmeleryapılarakoluşturulmuştur.ToplumsalYapıbaşlığınıtaşıyanüçüncüüniteninilkkonusutoplumsalyapıkavramınıntemelindeyeralantoplumsaletkileşimkavramıdır.Sosyolo-jidetarihselbirgerçekolarakherzamanvarolandeğişmevegelişmeolgusu,dördüncüünitede yer almaktadır. Bu kapsamda yaşanmakta olanmodernleşme ve küreselleşmegibiikideğişmesürecideönemkazanmaktadır.Buvebenzerikonularileöğrenciyeya-şadığıçağıanlamadaveanlamlandırmadabilgisunulmuşolacaktır.Sosyolojininkonusuolanetkileşimağlarınınoluştuğuortamolarakkültürolgusununsosyolojiyegirişiçindeönemlibiryerivardır.Beşinciünitedealışılagelmişmaddi-manevikültürşeklindekiikiparçalıkültürkavramıyerine,kültürüanlamayıvekültürelanalizyapmayıkolaylaştıranüçboyutlukültürkavramıtemelalınmıştır.Altıncıünitedeisetoplumhayatındabelirliihtiyaçlarıkarşılamayayönelikişlevlerigerçekleştirmeküzerekuşaktankuşağaaktarılananlamkodlarıvenormlarolaraktoplumsalkurumlaryeralmaktadır(MEB,2009).

SosyolojiDersi2009ÖğretimProgramınınGenelAmaçları• Toplumunyapısını,işleyişini,değişiminivebunlarınbağlıolduğutoplumsalyasa-

larıbilir.


• Toplumsalilişkiveetkileşimlerinyapısıveişleyişiileilgilikuralveilkelerikav-rar.

• Bireyinsorunlarınıtoplumla,toplumunsorunlarınıdabireylerleilişkilendirir.• Toplumsalsorunlarıkavrar;toplumun,ekonomikvekültürelkalkınmasınabilinçli

birşekildekatkıdabulunur.• Toplumu,geçmişiyleilişkisiiçindetanıyarak,içindeyaşanılandurumubilinçlibir

biçimdeyorumlar.• Türktoplumununyapısınıtanır,bugününüdahabilinçlibirşekildeyorumlar.• Toplumsalyaşamıdeğiştirenvedönüştürenkoşullarıanalizeder.• Küreselleşmeninfarklıboyutlardaki(ekonomi,sanat,bilimvekültürel)etkilerini

yorumlar.• Toplumsaldeğişmenin,toplumubütünboyutlarıylaetkilediğini,bireylerdeçeşitli

uyumsorunlarıyaratabildiğini,bunlararağmenzorunluvegerekliolduğunukav-rar.

• Kültürünçeşitliboyutlarınınolduğunufarkeder.• Cumhuriyetidiğeryönetimbiçimlerindenayıranüçtemelilkenin(çağdaşlık,laik-

likvemillîlik)öneminikavrar.• Toplumun,"farklılıklarıkuşatanbirbirlik"halindevedemokrasitemelindegelişip

güçlenmesigerektiğineinanır.• Toplumsal kurumların neler olduğunu bilir ve işlevlerini değerlendirir (MEB,

2009).

Sosyolojidersindeyapılacakölçmevedeğerlendirmeetkinlikleriileöğrencilerinüstdüzeyzihinselbecerileride (okuduğunuanlama,eleştirme,yorumlama;bilgi toplama,analizetmevebirsonucaulaşma,gözlemyapma,gözlemlerdensonucaulaşma,günlükhayattakarşılaşılanproblemleriçözme,araştırmayapma,sorgulamayapma,tablo,gra-fikvediyagramhazırlamaveyorumlama,öğrendikleriilegünlükyaşamarasındailişkikurma,kendinivearkadaşlarınıdeğerlendirmegibi)değerlendirilmeyeçalışılır.Butürbecerilerinyalnızcagelenekselölçmearaçveyöntemleriiledeğerlendirilmesizordur.Buaraçlarınyanındaperformansdeğerlendirmetemelliaraçveyöntemlerdekullanılır.Sos-yolojidersinde;sınavlardavealıştırmalardaöğrencininperformansınıdeğerlendirmeyeuygunsorularınyanısıra,çoktanseçmeli,eşleştirmevekısacevaplısorularyeralabilir.Sosyolojieğitiminde,sürecideğerlendirmekiçin“öğrenciüründosyası”ve“performansdeğerlendirme”yöntemleriönerilir(MEB,2009).

Toplumsalyaşamındinamiklerinikavrayarakönyargıvedogmalardanuzaktoplumunekonomik,kültürel,sosyalkalkınmasınagerçekçibirbiçimdekatkısağlamakiçingereklibilgivedüşünmebecerilerininönemlibirbölümününbireyleresosyolojiöğretimiyleka-zandırılmasıbeklenmektedir(Yalar,2001).2009SosyolojiDersiÖğretimProgramı’nınbu işlevleriyerinegetirmesigerekir.BudauygulamadaolanSosyolojiDersiÖğretimProgramı’nındeğerlendirilmesinigereklikılmaktadır.Buaçıklamalardanhareketlesos-


Dilek ASLAN TAŞÇI

yoloji ders öğretmenleri bu kazanımları yerine getirmedeuygulama esnasındane gibigüçlüklerlekarşılaşmışolacağıproblemolarakgörülerek,elealınmakistenmektedir.

I. Araştırmanın AmacıÖğretmenlerin, sosyolojiprogramınınamaçlarınınöğrencilerinbualanla ilgili ihti-

yaçlarınısağlamadayeterliolupolmadığıileilgilialgılamalarını,hâlenyürütülenprogra-mınınamaçlarınıntoplumunbeklentiveihtiyaçlarıileuyuşupuyuşmadığını,öğrencilerintoplumsalsorunlarailgigöstermelerinivebusorunlaraçözümönerilerigeliştirmelerinisağlamayaelverişliolupolmadığını,programınıniçerikyönündenyeterliolupolmamasıileilgiliolarakalgılamalarını,sosyolojiprogramınıngüncelkonularlayeterikadardes-teklenipdesteklenmediğini,şuandayürütülensosyolojiprogramınınçağdaşbirsosyolojieğitimininsağlanmasıiçinuygunolupolmadığınıortayakoymakamacıylabuçalışmayapılmıştır.

Problem Cümlesi

Öğretmenlerin2009SosyolojiDersiÖğretimProgramınınuygulamasınayöneliktu-tumlarınasıldır?Bututumlarbazıdeğişkenleraçısındananlamlıbirfarklılıkgöstermektemidir?

Alt Problemler

• Öğretmenlerinölçeğinaltboyutlarınayöneliktutumlarınındağılımınasıldır?• Sosyolojiöğretmenlerininsosyolojiöğretimprogramıuygulamalarınayöneliktu-

tumlarındacinsiyetaçısındananlamlıbirfarkvarmıdır?• Sosyolojiöğretmenlerininsosyolojiöğretimprogramıuygulamalarınayöneliktu-

tumlarındaçalışılanokulunbulunduğuilaçısındananlamlıbirfarkvarmıdır?• Sosyolojiöğretmenlerininsosyolojiöğretimprogramıuygulamalarınayöneliktu-

tumlarındamezunolunanokulaçısındananlamlıbirfarkvarmıdır?• Sosyolojiöğretmenlerininsosyolojiöğretimprogramıuygulamalarınayöneliktu-

tumlarındaöğretmenlikmesleğindekihizmetsüresiaçısındananlamlıbirfarkvarmıdır?

SınırlılıklarÇalışmaaraştırmayakatılansosyolojiöğretmenlerivetutumölçeğindeyeralanmad-

delerlesınırlıdır.

II.YöntemAraştırmanın ModeliAraştırmadaortaöğretimdeuygulananSosyolojiDersiÖğretimProgramınınbuder-

sinöğretiminiyapanöğretmenleringörüşlerinedayalıolarakdeğerlendirilmesiyapılma-yaçalışılmıştır.Bubölümdearaştırmanınçalışmagrubu,ölçmearacınıngeliştirilmesiveverilerinanalizindekullanılanteknikleredeğinilmiştir.


Buaraştırma,taramamodeliesasalınarakyapılmıştır.Taramamodeli,varolandu-rumuolduğugibiyansıtmayıesasalır(Balcı,2004)Geneltaramamodelleri,çoksayıdaelemandanoluşanbirevrende,evrenhakkındagenelbiryargıyavarmakamacıylaevrenintümüyadaondanalınacakbirgrup,örnekyadaörneklemüzerindeyapılantaramadü-zenlemeleridir(İslamoğlu,2003).Betimselbirçalışmaolanbuaraştırmadataramamo-delininkullanılmasınınsebebi,2009sosyolojiöğretimprogramınınuygulanmasını230felsefegrubuöğretmenindeneldeedilenverilerideğerlendirmektir.

Evren ve ÖrneklemAraştırmanınçalışmagrubu2010-2011öğretimyılıiçerisindeSosyolojidersiöğreti-

miyapan230felsefegrubuöğretmenindenoluşmaktadır.Örneklemtürüolarak,amaçlıörneklemkullanılmıştır.Buörneklemenintemeli,araş-

tırmanınamaçlarıdoğrultusundabirevrenintemsilcibirörneğiyerine,amaçlıolarakbiryadabirkaçaltkesiminiörnekolarakalmaktır.Başkabirdeyişleamaçlıörnekleme,ev-reninsorunaenuygunbirkesiminigözlemkonusuyapmakdemektir(Sencer,1989).Ye-terlifelsefeöğretmeninesadecebiryadabirkaçilsınırlamasıylaulaşmakzorolacağındanilsınırlamasıyapılmadanTürkiyegenelindeulaşılabilinenfelsefegrubuöğretmenlerineölçekuygulanmıştır.İstanbul,Düzce,Aydın,Bursa,Kayseri,Amasya,Kütahya,Diyar-bakır,Mersin,Şanlıurfa,Gaziantep,Tokat,Konya,Kars,Edirne,İzmir,Adana,Ankara,Muğla,Sakarya,İzmitveElazığillerindenoluşmaktadır.Ölçeklerinuygulanmasıinter-netortamındafelsefegrubuöğretmenlerininpaylaşımplatformlarındanyapıldığıiçinbuillerdeyeralanöğretmenlertarafından“sosyolojiprogramıuygulamagüçlükleriölçeğidoldurulmuştur.

Veri Toplama AracıÖlçekteyeralanmaddelerikibölümdenoluşmaktadır.Birincibölümdearaştırmaya

katılanöğretmenlerinkişiselbilgilerineyönelikdörtmadde,ikincibölümdeiseprogra-mındeğerlendirilmesineyönelikkırkbeşmaddeyeralmaktadır.Veritoplamaaracıbeşlilikerttipiderecelendirmeölçeğiesasalınarakgeliştirilmiştir.CevaplayıcılarınönplanaalındığıölçeklemeyaklaşımınıntipikbirörneğiolanLikertölçeğinde,tutumlarıölçüle-cekbireylerintepkidebulunacaklarıçeşitliifadeleryeralmaktadır.Tutumölçeğinialanbirey,benimsediğiifadeleriişaretlemekyerine,verilenherifadeyeneölçüdekatılıpkatıl-madığınıdereceleriçindebelirlemektedir(Tavşancıl,2006:138).

Araştırmanınsağlıklıverilereulaşılabilmesivebuverilerin,araştırmanınproblemi-ninveçözümününortayakonulmasını sağlayabilmesi için,öncelikle literatür taramasıyapılmıştır.Aynızamanda,araştırmanınhangibölümlerdenoluşacağı,nasılbiryönteminizleneceğibelirlenmiştir.

Bu araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan “2009SosyolojiÖğretimProgramınınUygulanmasınaYönelikTutumlarÖlçeği”kullanılmıştır.Ölçekformugeliştirilirken;


Dilek ASLAN TAŞÇI

1.M.E.B.2009SosyolojiDersiÖğretimProgramıincelenmiştir.2.Programgeliştirmevedeğerlendirmeileilgililiteratürtaranmıştır.3.Olasıölçekmaddeleri içinsosyolojiöğretmenleriningörüşleriveuzmanbilgisi-

nebaşvurulmuştur.ŞuanMuş’dagörevyapanF.D., İstanbul’dagörevyapanA.S.veKayseri’degörevyapanS.A.ilegörüşülerekfikirlerialınmıştır.Ayrıcauzmanolarakdaeğitimbilimleriuzmanlarınınbilgisinebaşvurulmuştur.Bubilgilerdoğrultusundadüzen-lenenölçekformuörneklemkümesineuygulanmıştır.Ölçekuygulamasındaİstanbulilitemelealınarakuygulamayaçalışılmışfakatdahasonraveritoplamadakarşılaşılangüç-lüklerdendolayıfarklıillerdeuygulanmayadahiledilmiştir.Ayrıcainternetortamındanfelsefegrubuöğretmenlerininoluşturmuşolduklarıplatformlarvegruplarsayesindedebirçoköğretmeneulaşılabilmiştir.

Araştırma için kullanılan ölçeklerden beş tanesi uygun doldurulmadığı için değer-lendirmeyealınmamıştır.Geçerliolanölçeklerdekicevaplar,bilgisayarortamındaaraş-tırmanınamaçlarıdoğrultusundaçözümlenmiştir.Eldeedilenverilerin faktöranalizineuygunluğunubelirlemek içinyapılanKMOveBartlett testi sonucunda,KaiserMayerOlkin(KMO).938veBartletttestideğerinin.00anlamlıolması(p<.05),verilerinfaktöranalizineuygunolduğunugöstermiştir.Ölçeğinfaktöranalizisonucundabeşfaktöror-tayaçıkmıştır.Bulunan5faktörtoplamvaryansın%68.117’siniaçıklamaktadır.Yapılananalizler sonucundaölçeğinbeş faktörlü çıktığı, budurumunölçeğinhazırlanmasındadikkatealınanbeştemelyapıyı(müfredat,kazanım,etkinlik,gelişim,seviye)yansıttığıdüşünülmüştür.Herbirfaktörünaçıkladıklarıvaryansoranısırasıylayüzde48,774;yüz-de6,022;yüzde5,051;yüzde4,284;yüzde4,017vetoplam68,117’dir.Güvenirlikanaliz-leriiçinCronbachalfakatsayılarıhesaplanmıştır.I.Faktör(müfredat)içinalfakatsayısı,911II.Faktör(kazanım)içinalfakatsayısı,917III.Faktör(etkinlik)içinalfakatsayısı,825IV.Faktör(gelişim)içinalfakatsayısı,863olarakhesaplanırken,V.Faktör(seviye)için.698’dir.Ölçeğintoplamalfadeğeri iseα=0.965’tir.Özdamar(1999)’agöre; .80≤α<1.00iseölçekyüksekderecedegüvenilirdir.Budurumdauygulanantutumölçeğiningüvenilirolduğusöylenebilir.BeşliLikerttipindegeliştirilentutumölçeğindemaddeler“TamamenKatılıyorum”,“Katılıyorum”,“Kararsızım”,“Katılmıyorum”,“HiçKatılmı-yorum”şeklindederecelendirilmiştir.

Verilerin AnaliziVerilerinçözümlenmesinde,öğretmenvevelilerinverdiklericevaplarınpuanlarınıhe-

saplamakamacıylaölçekteyeralanmaddeler;4.20–5.00“TamamenKatılıyorum”,3.40–4.19“Katılıyorum”,2.60–3.39“Kararsızım”,1.80–2.59“Katılmıyorum”,1.00–1.79“HiçKatılmıyorum”


aralıklarıtemelalınarakyorumlanmıştır.Verilerinçözümlenmesinde,aritmetikortalama,frekans,yüzde,faktöryükleri,tekyönlüvaryansanalizivet-testiistatistikişlemlerikul-lanılmıştır.

III. Bulgular ve YorumlarAraştırmanınbulgularıaltproblemleregöresıralanmıştır.Tablolarınoluşturulmasın-

daölçeğinaltboyutlarıdikkatealınmıştır.Hatasızdoldurulduğutespitedilen230taneölçekteneldeedilenverilerinfrekans,yüzdelik,faktöryükleriveortalamadeğerleriöl-çeğinaltboyutlarınauygunolarakTablo1,2,3,4ve5’teverilmiştir.“Öğretmenlerinölçeğinaltboyutlarınayöneliktutumlarınındağılımınasıldır?”altproblemineaitsonucadaaşağıdakitablolardanulaşılabilmektedir.

Tablo 1: “Öğretim Programı”na (Faktör 1) Yönelik Maddeler İçin Frekans, Yüzde ve Madde Ortalamaları ile Maddelerin Faktör Yükleri

(5:Tamamenkatılıyorum.4:Katılıyorum.3:Kararsızım.2:Katılmıyorum. 1:HiçKatılmıyorum)

MADDENO F.Y. 1 2 3 4 5 X SONUÇ1-Ortaöğretimdeuygulanansosyolojiöğretimprogramısosyolojiöğretimiiçinyeterlidir.

,478f 20 88 33 74 15

2,89 K*% 8,7 38,3 14,3 32,2 6,5

9-Programdaöngörülenetkinlikler,öğrencileridersemotiveeder. ,725

f 34 90 37 55 142,67 K*

% 14,8 39,1 16,1 23,9 6,115-Takipedilenderskitabı(biçimselyapı,bilgilerinyeterliliği,anlatımözellikleri,öğrenmeetkinliklerivb.açılardan)yeterlidir.

,662f 19 75 53 51 31

3,03 K*% 8,3 32,6 23,0 22,2 13,5

16-2009sosyolojiprogramıçağdaşbirsosyolojieğitimininsağlanmasıiçinuygundur.

,708f 31 87 36 57 19

2,76 K*% 13,5 3,78 15,7 24,8 8,3

18-Programöğrencideyapıcı,üreticiveeleştiricidüşünmeyigeliştiriciniteliktedir. ,658

f 35 79 51 39 262,74 K*

% 15,2 34,3 22,2 17,0 11,322-Program,öğrencilerdesosyolojiyekarşıolumluduyuşsalözellikleri(tutum,özgüven,vb.)geliştirmedesondereceetkilidir. ,630

f 47 63 61 48 112,62 K*

% 20,4 27,4 26,5 20,9 4,826-Sosyolojiöğretimprogramıöğrencilerinyaparakyaşayaraköğrenmesiniyeterliliklesağlamaktadır.

,693f 35 57 44 52 42

3,03 K*% 15,2 24,8 19,1 22,6 18,3

30-Sosyolojiöğretimprogramınınuygulanmasıiçinhazırlananderskitaplarıyeterlidir.

,703f 31 65 34 66 34

3,03 K*% 13,5 28,3 14,8 28,7 14,8

K*:Kararsızım

Tablo1’denhareketleölçeğinbirincifaktörünüoluşturanöğretimprogramıboyutun-dayeralanifadelereöğretmenleringenelolarakkararsızkaldıklarınıifadeetmeleri2009


Dilek ASLAN TAŞÇI

sosyolojiöğretimprogramınıntamolarakuygulanamadığınınbirgöstergesidir.Ölçeğin1.Maddesinde“Ortaöğretimdeuygulanansosyolojimüfredatısosyolojiöğretimiiçinye-terlidir.”İfadesineöğretmenlerin38,3’ükatıldıklarınıifadeetmişlerdir.Öğretmenlerinbumaddeyeverdiklericevaplarınortalamasıincelendiğinde2,89ile“Kararsızım”aralığınadenk gelmiştir.Ölçeğin 30.Maddesinde “Sosyoloji öğretimprogramının uygulanmasıiçinhazırlananderskitaplarıyeterlidir.”İfadesineöğretmenlerin28,7’sikatılmadıklarınıifadeetmişlerdir.Öğretmenlerinbumaddeyeverdiklericevaplarınortalamasıincelendi-ğinde3,03ile“Kararsızım”aralığınadenkgelmiştir.Ölçeksonucundaöğretmenlergenelolarakkitaplarınyetersizkaldığınıdüşünmektedirler.Öğretimprogramındakarşılaşılangüçlüklerdenbirboyutuifadeetmektedir.

Tablo 2: “Kazanım”a (Faktör 2) Yönelik Maddeler İçin Frekans, Yüzde ve Madde Ortalamaları ile Maddelerin Faktör Yükleri


MADDE NO F.Y. 1 2 3 4 5 X SONUÇ36. Sosyoloji öğretim programında öğrenme alanları birbirini bütünleyecek biçimde ilişkilendirilmiştir.

,624f 32 88 63 35 12

2,59 K**% 13,9 38,3 27,4 15,2 5,2

37. Sosyoloji öğretim programının öğretim etkinlikleri düzenli planlanmıştır. ,659

f 35 93 51 40 112,56 K**

% 15,2 40,4 22,2 17,4 4,8

38. Kazanımlar ara disiplinlerle ilintilidir. ,719f 33 87 57 40 13

2,62 K*% 14,3 3,78 24,8 17,4 5,7

39. Kazanımlar öğrencilerin iletişim becerilerini geliştirecek niteliktedir. ,734

f 29 67 61 55 182,85 K*

% 12,6 29,1 26,5 23,9 7,840. Temalar (ünite) öğrencilerin öğrenmelerini motive edecek niteliktedir. ,668 f 37 65 51 55 22

2,82 K*% 16,1 28,3 22,2 23,9 9,6

41. Kazanımlar ve öğrenme etkinlikleri birbiriyle tutarlıdır. ,693

f 30 103 51 34 122,54 K**

% 13,0 44,8 22,2 14,8 5,242. Öğrenme etkinlikleri, öğrencilerin ön bilgileri ile yeni kazanacakları bilgi arasında köprü kurmalarını sağlayacak niteliktedir.

,665f 23 98 55 43 11

2,65 K*% 10,0 42,6 23,9 18,7 4,8

44. Değerlendirme etkinlikleri öğrencilerin gelecekteki öğrenme yaşantılarını planlamaya yardımcı olacak niteliktedir

,569f 25 61 56 65 23

3,00 K*% 10,9 2,65 24,3 28,3 10,0

K*:KararsızımK**:Katılmıyorum

Tablo2’denhareketleölçeğinikincifaktörünüoluşturankazanımboyutundayeralanifadelereöğretmenleringenelolarakkararsızkaldıklarınıifadeetmeleri2009sosyoloji


öğretimprogramınıntamolarakuygulanamadığınınbirgöstergesidir.Ölçeğin36.Mad-desinde“Sosyolojiöğretimprogramındaöğrenmealanlarıbirbirinibütünleyecekbiçimdeilişkilendirilmiştir.”37.Maddesinde“Sosyolojiöğretimprogramınınöğretimetkin-likleridüzenliplanlanmıştır.”41.Maddesinde”Kazanımlarveöğrenmeetkinlikleribir-biriyletutarlıdır.”İfadelerindeortalamadanhareketlekatılmıyorumsonucunaulaşıldığınıgörürüz.

Tablo 3: “Etkinlik”e (Faktör 3) Yönelik Maddeler İçin Frekans, Yüzde ve Madde Ortalamaları ile Maddelerin Faktör Yükleri


MADDENO F.Y. 1 2 3 4 5 X SONUÇ

20-Program,kazanımlaraçısındanöğrencilerefırsateşitliğinisağlar. ,777

f 36 77 72 32 132,60 K*

% 15,7 33,5 3,13 13,9 5,7

32-Kazanımlar,önerilmişolanetkinliklerleöğrencilereyeterliliklekazandırılabilir. ,611

f 30 94 60 34 122,58 K**

% 13,0 40,9 26,1 14,8 5,2

33-Sosyolojiöğretimprogramıöğrencilerinakılyürütmebecerilerinigeliştirmektedir. ,698

f 29 88 47 49 172,72 K*

% 12,6 3,83 20,4 21,3 7,4

K*:KararsızımK**:Katılmıyorum

Tablo3’denhareketleölçeğinüçüncüfaktörünüoluşturanetkinlikboyutundayeralanifadeleregöreöğretmenleringenelolarakkararsızkaldıklarınısöyleyebiliriz.Ölçeğin37.Maddesinde“Sosyolojiöğretimprogramınınöğretimetkinlikleridüzenliplanlanmıştır.”Ortalamadanhareketlekatılmıyorumyargısınavarılmıştır.

Tablo 4: “Kazanım – Gelişim İlişkisi”ne (Faktör 4) Yönelik Maddeler İçin Frekans, Yüzde ve Madde Ortalamaları ile Maddelerin Faktör Yükleri



5.Kazanımlar,öğrencilerinbilişselgelişimözelliklerineuygundur ,745

f 32 105 35 48 102,56 K**

% 13,9 45,7 15,2 20,9 4,3

6.Kazanımlar,öğrencilerinduyuşsalgelişimözelliklerineuygundur. ,768

f 40 93 47 34 102,50 K**

% 17,4 40,4 20,4 17,4 4,3

7.Kazanımlar,öğrencilerinpsiko-motorgelişimözelliklerineuygundur. ,736

f 43 96 41 41 92,46 K**

% 18,7 41,7 17,8 17,8 3,9

K**:Katılmıyorum


Dilek ASLAN TAŞÇI

Tablo4’denhareketleölçeğindördüncüfaktörünüoluşturankazanım-gelişimilişkisiboyutundayeralanifadeleregöreöğretmenleringenelolarakkatılmadıklarınısöyleyebi-liriz.Yanikazanımlaröğrencilerinbilişsel,duyuşsalvepsiko-motorgelişimözelliklerineuygundeğildirsonucunaortalamadanhareketleulaşabiliriz.

Tablo 5: “Öğrenci Seviyesi”ne (Faktör 5) Yönelik Maddeler İçin Frekans, Yüzde ve Madde Ortalamaları ile Maddelerin Faktör Yükleri



13.Programdakikonularkolaycaanlaşılabilirveöğrenilebilir. ,595

f 37 107 41 43 82,49 K**

% 16,1 43,9 17,8 18,7 3,5

29Sosyolojiöğretimprogramıyladersleröğrencimerkezliişlenebilmektedir. ,584

f 31 96 45 346 122,61 K**

% 13,5 41,7 19,6 20,0 5,231Öğretimprogramıiçinönerilmişolanöğretimyöntemveteknikleriöğrenciseviyesineuygundur.

,736f 44 103 35 37 11

2,42 K**% 19,1 44,8 15,2 16,1 4,8

K**:Katılmıyorum

Tablo5’denhareketleölçeğinbeşincifaktörünüoluşturanöğrenciseviyesiboyutundayeralanifadeleregöreöğretmenleringenelolarakkatılmadıklarınısöyleyebiliriz.Ölçe-ğin29.Maddesinde“Sosyolojiöğretimprogramıyladersleröğrencimerkezliişlenebil-mektedir.”İfadesiortalamadanhareketlekararsızımsonucunuortayaçıkarmıştır.Ölçeğinbeşincifaktöründeyeralan3maddeden2tanesineverilencevaplar“Katılmıyorum”ara-lığına,1tanesineverilencevap“Kararsızım”aralığınakarşılıkgelmektedir.Genelolarak2009Sosyolojiöğretimprogramınındeğerlendirilmesineyönelikbulgularkısmenolumluyöndedir.

Sosyoloji öğretmenlerinin sosyoloji öğretim programı uygulamalarına yönelik tutum-larında cinsiyet açısından anlamlı bir fark var mıdır?

Tablo6’daölçeğinaltboyutlarındaneldetoplampuanlararasındacinsiyetaçısındananlamlıbirfarklılığınolupolmadığınıbelirlemekiçinyapılanttestineaitsonuçlarve-rilmiştir.Tablo6incelediğinde,puanortalamasıaçısındanbayanöğretmenlerinöğretimprogramıboyutundapuanortalaması23,40 iken, erkeköğretmenlerinpuanortalaması22,12olarakhesaplanmıştır.Kazanımboyutundabayanöğretmenlerinpuanortalaması21,68ikenerkeköğretmenlerinpuanortalaması21,38bulunmuştur.Etkinlikboyutundabayanöğretmenlerinpuanortalaması7,81 iken erkeköğretmenlerinki8,02olarakhe-saplanmıştır.Gelişimboyutundabayanöğretmenlerinpuanortalaması7,56 ikenerkeköğretmenlerinki7,50olarakhesaplanmıştır.Seviyeboyutundabayanöğretmenlerinpuanortalaması7,37 ikenerkeköğretmenlerinki7,72olarakhesaplanmıştır.3.ve5.Faktördışındabayanöğretmenlerinpuanortalamalarınınerkeköğretmenlerdendahayüksektir.


Tablo 6: Cinsiyet için yapılan T testi sonuçlarıÖLÇEKBOYUTLARI CİNSİYET N X SS T P

ÖğretimProgramı(Faktör1)

Bayan 122 23,40 7,981,25 ,21*

Bay 108 22,12 7,46

Kazanım(Faktör2)

Bayan 122 21,68 7,283,25 ,74*

Bay 108 21,38 6,59

Etkinlik(Faktör3)

Bayan 122 7,81 2,99,57 ,56*

Bay 108 8,02 3,08

Gelişim(Faktör4)

Bayan 122 7,56 2,75,16 ,86*

Bay 108 7,50 7,46

Seviye(Faktör5)

Bayan 122 7,37 2,671,00 ,31*

Bay 108 7,72 2,52

*P>0.05

Puanortalamalarıarasındaerkekvebayanöğretmenlerarasındaanlamlıbirilişkiolupolmadığınıbelirlemekamacıylattestiuygulanmıştır.Yapılanistatiskselanalizlersonu-cundacinsiyetdeğişkeninin2009sosyolojiöğretimprogramınınuygulanmasındaanlamlıbirfarklılığanedenolmadığısaptanmıştır(p>0.05).

Sosyoloji öğretmenlerinin sosyoloji öğretim programı uygulamalarına yönelik tutum-larında çalışılan okulun bulunduğu il açısından anlamlı bir fark var mıdır?

Tablo7’deölçeğin alt boyutlarındanelde toplampuanlar arasında sosyoloji öğret-menlerininçalıştıklarıokulveyabulunduğuilaçısındananlamlıbirfarklılığınolupolma-dığınıbelirlemekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizineaitsonuçlarverilmiştir.

Tablo 7: Çalışılan Okulun Bulunduğu İl İçin Yapılan T testi Sonuçları

ÖLÇEKBOYUTLARI OKULUNBULUNDUĞUİL N X SS T P


İstanbul 77 25,31 5,034,18 ,00*

İstanbuldışı 153 21,54 8,55Kazanım(Faktör2)

İstanbul 77 26,67 4,943,84 ,00*İstanbuldışı 153 20,47 7,56

Etkinlik(Faktör3)


Gelişim(Faktör4)


Seviye(Faktör5)


*p<0.05


Dilek ASLAN TAŞÇI

Ölçektekimaddelereverilenyanıtlarınokulunbulunduğuilegöreanlamlıbir fark-lılıkgösteripgöstermediğini tespitedebilmekiçinyapılant testindeöğretimprogramı,kazanım,etkinlik,gelişimveseviyeboyutundatoplananverilerleokulunbulunduğuilarasındaanlamlıbirfarkbulunmuştur.(p<0.05).

Sosyoloji öğretmenlerinin sosyoloji öğretim programı uygulamalarına yönelik tutum-larında mezun olunan okul açısından anlamlı bir fark var mıdır?

Tablo8’deölçeğin alt boyutlarındanelde toplampuanlar arasında sosyoloji öğret-menlerininmezunolduklarıüniversiteaçısındananlamlıbirfarklılığınolupolmadığınıbelirlemekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizineaitsonuçlarverilmiştir.

Tablo 8: Mezun Olunan Üniversitenin Bulunduğu Bölge İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları

ÖLÇEKBOYUTLARI MEZ.OL.ÜNV.BÖLG. N X SS F P


Marmara 81 22,69 8,10

1,38 ,21*

Ege 27 20,55 6,53

İçAnadolu 53 23,22 7,84

Akdeniz 14 19,42 7,04

Karadeniz 5 23,20 9,01

Doğu 28 24,67 7,93

Güneydoğu 16 22,93 6,94

Kazanım(Faktör2)

Marmara 81 22,06 7,50

,41 ,89*

Ege 27 21,51 6,32

İçAnadolu 53 20,28 6,53

Akdeniz 14 20,78 5,14


Doğu 28 22,10 7,36

Güneydoğu 16 21,68 7,70

Etkinlik(Faktör3)

Marmara 81 7,92 2,93

,35 ,93*

Ege 27 7,59 2,15

İçAnadolu 53 8,09 2,98

Akdeniz 14 7,07 3,24


Doğu 28 8,21 2,69

Güneydoğu 16 7,68 3,15


Gelişim(Faktör4)

Marmara 81 7,45 3,12

,80 ,58*

Ege 27 7,96 2,99İçAnadolu 53 7,05 2,84Akdeniz 14 6,92 2,40Karadeniz 5 7,00 2,82Doğu 28 8,07 2,95


Seviye(Faktör5)

Marmara 81 7,48 2,70

,19 ,98*

Ege 27 7,33 2,20İçAnadolu 53 7,60 2,69Akdeniz 14 7,35 3,69Karadeniz 5 7,60 1,67Doğu 28 7,71 2,40


*p>0.05

Ölçektekimaddelereverilencevaplardaneldeedilenverilerinortalamalarınınmezunolunanüniversiteninbulunduğubölgeaçısındananlamlıbirfarklılıkgösteripgösterme-diğinitespitetmekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizindeöğretimprogramı,kazanım,etkinlik,gelişimveseviyeboyutundatoplananverilerleöğretmenlerinmezunolduklarıüniversiteleregöreanlamlıbirfarklılıkbulunamamıştır(p>.05).

Sosyoloji öğretmenlerinin sosyoloji öğretim programı uygulamalarına yönelik tutum-larında öğretmenlik mesleğindeki hizmet süresi açısından anlamlı bir fark var mıdır?

Tablo9’daölçeğin alt boyutlarındanelde toplampuanlar arasında sosyoloji öğret-menlerininöğretmenlikmesleğindekihizmetsüresiaçısındananlamlıbirfarklılığınolupolmadığınıbelirlemekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizineaitsonuçlarverilmiştir.


Dilek ASLAN TAŞÇI

Tablo 9: Öğretmenlik Mesleğindeki Hizmet Süresi İçin Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları

ÖLÇEKBOYUTLARI ÖĞRT.HİZMETSÜRESİ N X SS F P


0–5yıl 54 22,33 9,20

,31 ,87*6–10yıl 79 22,37 7,4011–15yıl 41 23,68 7,3916–20yıl 55 23,18 7,1321yılveüstü 1 26,00 -

Kazanım(Faktör2)

0–5yıl 54 19,83 7,69

1,26 ,29*6–10yıl 79 21,87 7,1811–15yıl 41 21,92 6,4216–20yıl 55 22,38 6,1321yılveüstü 1 27,00 -

Etkinlik(Faktör3)

0–5yıl 54 7,57 3,24


Gelişim(Faktör4)

0–5yıl 54 7,57 3,21


Seviye(Faktör5)

0–5yıl 54 7,18 2,98


*p>0.05

Ölçektekimaddelereverilencevaplardaneldeedilenverilerinortalamalarınınöğret-

menlikmesleğindekihizmetsüresiaçısındananlamlıbirfarklılıkgösteripgöstermediğinitespitetmekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizindeöğretimprogramı,kazanım,etkin-lik,gelişimveseviyeboyutundatoplananverilerleöğretmenlerinmesleklerindekihizmetsürelerinegöreanlamlıbirfarklılıkbulunamamıştır(p>.05).


Tartışma ve SonuçBuçalışmaile2009SosyolojiÖğretimProgramınınliselerdebudersinöğretiminiya-

panöğretmenleringörüşlerinedayalıolarakdeğerlendirilmesiamaçlanmıştır.Bualanlailgilidahaönceyapılançalışmalardabuaraştırmaiçinönemlibiryertutmaktadır.Yalar(2001)’ın yapmış olduğuLise SosyolojiDersiÖğretimProgramınınDeğerlendirilme-siadlıçalışmasındaneldeedilensonuçlaragöre,SosyolojiDersiÖğretimProgramınıniçeriköğesidışındagenelolarakyeterliveuygunolduğu,öğrencilerinsosyolojidersinekarşıolumlututumlarasahipolduklarısöylenebilir.ÖğretmenlerinSosyolojiprogramınıdahaetkiliuygulayabilmekiçingüçlükçekilenkonulardahizmetiçieğitimprogramlarınayararlıolacağıgörüşündeolduklarısöylenebilir.Alican(2007)’ınyapmışolduğuAnkaraLiselerindeSosyolojiDersiVerenSosyolojiÖğretmenlerininSosyolojiDersleriİleİlgiliYaklaşımlarıadlıçalışmasındaneldeedilensonuçlaragöre,Sosyolojiprogramı;öğret-menlertarafındançağdaş,güncelveaktüelolmaması,teorikvekapsamlıolmasıbakımın-daneleştirilmiştir.Ayrıcaöğretmenleröğrencilerinihtiyaçduyduklarısosyolojibilgisinive sosyolojik bakış açısını kazanamadıklarını düşünmektedirler. Toplumsal sorunlarailgiduyuşaşamasındaolanöğrencilerinderseilgilerininçekilmesiniönleyicietkenlerinazaltılmasıgerektiğiyargısınavarılmıştır.Sonuçolarak,programınöğrencininkarşılaş-tığıyenidurumlardaçözümüretebilmesine,eleştireldüşünenbireylerinyetiştirilmesineimkânsağlayarakaraştırma,tartışmagibiöğrenciyiaktifkılacakbiryapıdayenidendü-zenlenmesinevarılmıştır.2009sosyolojiöğretimprogramınındeğerlendirilmesindeise,Sosyolojiöğretmenleritemelindeyapılanbuçalışmadaöğrencilerüzerinebiruygulamayapılmamasıaradaki farkıgöstermektedir.Öğretmenlereuygulananölçekmaddelerinebaktığımızdabenzerbazımaddelerinolduğunugörmekteyiz.Yapılançalışmasonucundada,diğerçalışmalardaolduğugibişuanuygulanansosyolojiöğretimprogramınınyeter-liliğineulaşılmıştır.

2009sosyolojiöğretimprogramınıdeğerlendirmeçalışmasında“Ortaöğretimdeuy-gulanansosyolojimüfredatısosyolojiöğretimiiçinyeterlidir.”ifadesindeöğretmenlerin38,3’ükatıldıklarınıifadeetmişlerdir.“Sosyolojiöğretimprogramıöğrencilerinyaparakyaşayarak öğrenmesini yeterlilikle sağlamaktadır.” ifadesinde ise, öğretmenlerin 24,8‘ikatıldıklarınıifadeetmişlerdir.Puanortalamalarıarasındaerkekvebayanöğretmen-lerarasındaanlamlıbirilişkiolupolmadığınıbelirlemekamacıylattestiuygulanmıştır.Yapılan istatistiksel analizler sonucunda cinsiyet değişkeninin 2009 sosyoloji öğretimprogramınınuygulanmasındaanlamlıbirfarklılığanedenolmadığısaptanmıştır(p>.05).Budurumprogramınuygulanmasındaöğretmenlerincinsiyetleriaçısındananlamlıfark-lılığınolmadığınıortayakoymaktadır.Yanibayanveerkeköğretmenlerinprogramadairdüşünceleriarasındafarkolmadığısöylenebilir.Diğerbir ifadeilebayansosyolojiöğ-retmenlerinyeniprogramhakkındakigörüşleriyleerkeksosyolojiöğretmenlerininyeniprogramhakkındakigörüşleribirbirinebenzerdiryorumuyapılabilir.Ölçektekimadde-lere verilen cevaplardan elde edilenverilerin ortalamalarınınmezunolunanüniversiteaçısındananlamlıbirfarklılıkgösteripgöstermediğinitespitetmekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizindemüfredat,kazanım,etkinlik,gelişimveseviyeboyutundatoplananve-


Dilek ASLAN TAŞÇI

rilerleöğretmenlerinmezunolduklarıüniversitelerinbulunduklarıbölgeleregöreanlamlıbirfarklılıkbulunamamıştır(p>.05).Budurumdaprogramiçinönemlibiranlamifadeetmektedir.Bölgelerfarklıfarklıdaolsaprogramındeğerlendirilmesindeolumsuzbirdu-rumarastlanmamaktadır.Ölçektekimaddelereverilencevaplardaneldeedilenverilerinortalamalarınınöğretmenlikmesleğindeki hizmet süresi açısından anlamlı bir farklılıkgösteripgöstermediğinitespitetmekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizindemüfredat,kazanım, etkinlik, gelişim ve seviye boyutunda toplanan verilerle öğretmenlerinmes-leklerindeki hizmet sürelerine göre anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>.05).Bura-dan,sosyolojiöğretmenlerininyeniprogramhakkındakigörüşleriilemeslekikıdemlerarasındafarkolmadığıyorumuyapılabilir.Öğretmenlerinhizmetsüreleridoğrultusundaprogramındeğerlendirilmesindeolumsuzbirdurumlakarşılaşılmamaktadır.

Öğretmenlerinsosyolojidersiöğretimprogramınınamaçları,bualanlailgiliöğrenci-lerinihtiyaçlarınıkarşılaması,içeriği,öğretmenlerinsosyolojidersiöğretiminingerekli-liği,problemleriileilgiligörüşlerielealındığındaaraştırmadaneldeedilenbulgulardanaşağıdakisonuçlaraulaşılmıştır:

• Öğretmenlerbüyükölçüdeprogramınamaçlarınınöğrencilerinbualanlailgiliihti-yaçlarınısağlamadayeterliolduğunudüşünmektedirler.

• Toplumunbeklentiveihtiyaçlarınıkarşılamasıyönündeeksikliklerolmasınarağ-menprogramınkabuledilebilirolduğudüşünülmektedir.

• Öğretmenlerin,sosyolojiprogramınıngüncelkonularlayeterikadardesteklendiğigörüşünepekdekatılmadığıvebukonudayenidüzenlemeleringerektiğisöylene-bilir.

• Sosyolojiöğretimprogramınıniçeriği,öğrencilerintoplumsalsorunlarailgigös-termelerivebusorunlaraçözümönerilerigeliştirmelerinisağlamayaelverişliol-masınıeksikliklererağmenkabuledilebilirbulmaktadırlar.

• “Sosyolojidersininprogramıiçerikyönündenyeterlidir.”Görüşünüifadeedenle-rinçokdabulunmadığıvebukonudadüzenlemeleringerektiğisöylenebilir.

• Öğretmenlerin,sosyolojiprogramınıngüncelkonularlayeterikadardesteklendiğigörüşünepekdekatılmadığıvebukonudayenidüzenlemeleringerektiğisöylene-bilir.

Ayrıcaöğretmenlerleyapılangörüşmelersonucundaise,“Şuandayürütülensosyolojiprogramıçağdaşbirsosyolojieğitimininsağlanmasıiçinuygundur.”ileilgilidüşüncele-rindebüyükölçüdeolumsuzgörüşbelirtmişlerdir.Öğretmenlerinöğretimdekarşılaştık-larıproblemlerinkaynağınınençok“Kaynaklarınyetersizliği”ile“Dersmüfredatıyeter-sizliği”“İçindebulunulangenelekonomikvetoplumsalşartlar”olduğugörülmektedir.Genelolarakekonomiktoplumsalşartlardakidüzelmeninöğretmenlerinproblemlerininortadankalkmasındaetkiliolacağısöylenebilir.

Liselerdesosyolojidersinin,11.sınıftafelsefeilebiraradaverilmesiyerine,psikolojigibi10.sınıfdersiolarakokutulmasıgerektiğikanısındalar.Çünküfelsefepsikolojive


sosyolojiyikapsayanbirdersözelliğinesahiptir.Buikidersitamamlamışolanöğrencinindaharahatbaşarabileceğibirdersolacaktır.Sosyolojidersiözelliklederskitaplarıaçısın-danbirazsıkıntıtaşımaktadır.Kitaplareskiyıllaragöredahaazbilgiaktarıyor.Dahaçokaraştırmayaveödevedayalıdır.Etkinlikağırlıklıolmasınıniyifakatbununbirazaşırıyakaçtığıdüşüncesiyoğunlukkazanmaktadır.Özelliklebazıetkinliklereaitsorularınkitabıokuyanbirisininyapabileceğietkinliklerolmadığınıifadeetmektedirler.Yanikitaptatamolarakanlatılmayanbilgileredönüketkinliklerinolduğudilegetirilmiştir.Doğubölge-sindegörevyapanöğretmenlerözellikleöğrencilerdenaraştırmayapmalarıistediklerindeciddisıkıntılaryaşadıklarınıifadeetmişlerdir.Tekkaynağınöğretmenlerolduğunuvebuyüzdendedaimasüreklibilgiaktarankonumunasahipolduklarınısöylemektedirler.

Uygulamadakikitabıniçeriğiyleilgilidüşüncelerdeise,kitabınbirçokyerindekonu-larınyanlışbirbaşlığınaltındaanlatıldığını,bununenönemliörneğininII.Bölüm“Top-lumsal ilişkiler” konusuolduğunu söylemişlerdir.Yani bu ünitenin “Toplumsal yapı”ünitesi içindeanlatılmasınındahadoğruolacağıfikrine sahipler.Ayrıcakitabınbirçokbölümündekonulargereksizyerealtbölümlereayrıldığını,konubütünlüğününkaçırıl-dığınıifadeetmişlerdir.ÖrnekolarakdaToplumsalGelişmeünitesinivermişlerdir.Yinebölümbaşlıklarındageçenifadelerinaçıklamalarınıaynıbölümdedeğilsonrakibölümdebulunduğunuifadeetmişlerdir.“Toplumsaldeğişme”ünitesiiçinde“çözülme”kavramıII.Bölümdeverilmişfakatsonrakibölümdeaçıklamasınınyapıldığınıörnekolarakgös-termişlerdir.Hemenhemenherünitevealtbölümlerdeözellikleinternettenalınanörnekhaberlereçokfazlayerverildiğini,bunaekolarakokumaparçalarınınoldukçauzunvekimizamansıkıcıolabildiğinidilegetirmişlerdir.Yapılandırmacıyaklaşımlahazırlananbukitaptadozunbirazkaçtığını,teorikbilginindüzeyininoldukçaazaldığını,“Uygulu-yorum” etkinliklerinde verilen kimi tabloların karmaşık bir yapıya sahip olduğunu vebelirsizlikler içerdiğini ifadeetmişlerdir.Sonolarak,ünitelerinsıralanışındadahatalarolduğunusöylemişlerdir.Budurumdaöğrencilerinderseolanmotivasyonlarınıolumsuzderecedeetkilemektedir.

Ölçekte verilen cevaplar doğrultusundaSosyolojiDersiProgramınındeğerlendiril-mesinde,yürütülensosyolojimüfredatınıngünümüzdünyasınauygunolduğu,programıniçeriğinin,içeriğinortayakonulmasındaişekoşulanöğretimyöntemvetekniklerinyeterlidüzeyde etkili olduğunun ve bu uygulamaların öğrencilerin kişisel gelişimlerine katkısağladığıvesosyolojinindebusayedetoplumdakigörevinindeişlevselolduğuuygula-yankişilerinverdiğicevaplardananlaşılmaktadır.

Sosyoloji programında verilmek istenen konuların, hem kişilere fayda sağlamadahemdetoplumunkültüreldeğerleriözümsemedeetkinolduğugörülmekte,toplumbireyçatışmasını önleyici nitelikte bir işleve sahip olmaktadır.Bu içerik hem toplum bireyentegrasyonunusağlamaktahemdebireylerarasıeşitsizliğingiderilmesindebiraraçrolügörmektedir.Programınuygulandığıbireylereeldeedinilecekkazanımlarınbilincindeol-masınısağlayıcınitelikteolmaklabirlikte,öğrencimerkezliuygulamalardasıkıntıyaşan-dığıdaverilerdenanlaşılmaktadır.Programöğrencininyaparakyaşayaraköğrenmesin-


Dilek ASLAN TAŞÇI

deetkiliolmasınarağmenöğrencimerkezliprogramuygulamasındayetersizolmasıbirçelişkiyidegösterirniteliktedir.Diğerdikkatçekicinoktaiseokulunfizikikoşullarınınprogramınuygulanmasındayeterligörülebilmesidir.

Programın içeriğinioluşturulmabiçimi, uygulanması, öğrencidüzeyineveöğrencimerkezliolmasınabağlıolarak,öğretimyöntemvetekniklerininhedeflerigerçekleştire-ceknitelikteveöğrencininkazanımlarıedinmesinebukazanımlarınfarkındaolmasınaöğrenmeyeetkinolarakkatılmasınavedeğerlendirmeninöğrencihakkındaöngörülebi-lirliğininetkiliolmasınaolanaksağlamasınarağmen,uygulananprogramınöğrencimer-kezliuygulanmasındasıkıntılaryaşandığınınvedeğerlendirmeetkinliklerininkapsamlıvegenişçerçevedeolmadığınadadikkatçekilmektedir.

İyibiryurttaşolmalarıamaçlananbireylerintoplumsaldeğişmenindinamiklerinikav-rayaraktoplumunekonomik,sosyalvekültürelsorunlarınıbilen,busorunlarıngideril-mesindebireylerinözgünçözümönerilerigeliştirmelerineolanaksağlayangereklibilgivedüşünmebecerilerininbireylerekazandırılmasısosyolojiöğretimindenbeklenmekte-dir.Fakatuygulamadaolansosyolojiprogramıtamolarakbuhedefleriyerinegetiremesedeyinedekısmenbuhedeflereulaşılmaktadır.

Günümüzkoşullarınındeğişenyapısındabireylerinilgive ihtiyaçlarıdadeğişmek-tedir.Gelecekyıllarınortayaçıkaracağıyeniihtiyaçlardadikkatealındığında,eğitiminsorunlarıyarındaolacaktır;budurumdankaçınmakimkânsızdır.Önemliolansorunlarıçözmedekikararlılıktır.Görünenodurki,önümüzdekiyıllarda,ülkemizdekigelişimeği-liminingerektirdiğinitelikteinsankaynağınınhazırlanmasıiçinortaöğretimprogramla-rınınyenidendüzenlenmesigerekmektedir.Çünküortaöğretimprogramlarınındahakali-teliolması,dahaiyieğitimalmışbireyprofilininoluşmasındafaydasağlayacaktır.Sonuçolarak,öğretmenlerdensürekligeribildirimalınmalıveprogramüzerindedeğişikliklerbu doğrultuda yapılmalıdır. Programın öğrencinin karşılaştığı yeni durumlarda çözümüretebilmesine,eleştireldüşünenbireylerinyetiştirilmesineimkânsağlayarakaraştırma,tartışmagibiöğrenciyiaktifkılacakbiryapıdayenidendüzenlenmesigerekmektedir.

Kaynakça

Acar,E.Karacaoğlu,Ö.C.(2010).“YenilenenProgramlarınUygulanmasındaÖğretmen-lerinKarşılaştığıSorunlar”.YüzüncüYılÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,VI1(1).ErişimTarihi:25-04-2011.http://efdergi.yyu.edu.tr.

Akbaba,T.(2004).“CumhuriyetDönemindeProgramGeliştirmeÇalışmaları”.BilimveAklınAydınlığındaEğitimDergisi,5(54–55),Ankara.

Alican,N.(2007).AnkaraLiselerindeSosyolojiDersiVerenSosyolojÖğretmenlerininSosyolojiDersleriİleİlgiliYaklaşımları:AnkaraLiselerindeSosyolojiÖğretimindeKar-şılaşılanÇokBoyutluSorunlar.(YayınlanmamışYüksekLisansTezi).Ankara:GaziÜni-versitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.


Balcı,A.(2004).SosyalBilimlerdeAraştırmaYöntem,Teknikveİlkeleri.Ankara:Pe-gemAYayıncılık.

Celkan,H.Y.(1990).“LiselerdeSosyolojiÖğretimi,EğitimProgramlarıveÖğretim”,AnkaraÜniversitesiEğitimBilimleriFakültesi,EğitimBilimleriBirinciUlusalKongresiBildirilerI.Ankara.

Gözütok,D.(2003).“Türkiye’deProgramGeliştirmeÇalışmaları”.MilliEğitimDergisi.Sayı:160.

Hız,K.Durdu,Z.(2004).“Türkiye’deSosyolojininKimliği”.SosyolojiDergisi12-13.Eri-şimTarihi:23-04-2011.uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi...ano=46128.

İslamoğlu,A.(2003).BilimselAraştırmaYöntemleri.İstanbul:BetaYayınDağıtım.

MEB.(2005).İlköğretim1-5.SınıfProgramlarıTanıtımElKitabı.Ankara:DevletKitap-larıMüdürlüğüBasımevi.

MEB.TebliğlerDergisi,Sayı:2444,4.12.1995.

MEB (2009). Ortaöğretim Sosyoloji Dersi Öğretim Programı Erişim Tarihi: 17-03-2011http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=8

Merter,F.YıldızH.(2010).“CumhuriyettenGünümüzeLiseProgramlarınınAtatürkİlkeveİnkılâplarınıGençNesillereBenimsetmesiBakımındanDeğerlendirilmesi”,MehmetAkifErsoyÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,Yıl10,Sayı20,Burdur.ErişimTarihi:23-04-2011edergi.mehmetakif.edu.tr/index.php/efd/article/view/262/157.

Özdamar,K.(1999).PaketProgramlarlaİstatistikselVeriAnalizi.Eskişehir:KaanKita-bevi.

Tavşancıl,E.(2006).TutumlarınÖlçülmesiveSPSSileVeriAnalizi.Ankara:NobelYa-yınDağıtım.

Yalar,T.(2001).LiseSosyolojiDersiÖğretimProgramınınDeğerlendirilmesi.(Yayım-lanmamışYüksekLisansTezi).Eskişehir:AnadoluÜniversitesiEğitimBilimleriEnsti-tüsü.

2009 sosyoloji Öğretim programı uygulamasına yönelik ... · 1. değişik bilim alanlarındaki...

Documents