Gradjevinsko-arhitektonski fakultet NišKatedra za urbanizam i prostorno planiranje

III semestar, ak. 2006/2007

URBANIZAM 2

URBANIZAM 2

Sadržaj predmetaObaveze studenata Literatura

Sadržaj predmeta

Fenomen urbane sredine i procesa urbanizacije Ljudske aktivnosti i urbani prostor Problematika fenomena grada, njegove strukture, funkcije i

forme Uticajni faktori u oblikovanju grada (društveni, politički,

ekonomski, ekološki) Uvod u urbanističko planiranje Urbana struktura i zoniranje, teorije i modeli. Osnovni činioci

urbane strukture Teorijske postavke, praktične metode i tehnike urbanističkog

planiranja Osnovne metode i tehnike urbanističke analize Procena kvaliteta urbane strukture

Urbanizacija

Osnovne karakteristike

Elementi Tokovi Dinamika

urbanizācija

urbanisering

urbanisation

urbanización

urbanisation

Verstädterung

kaupungistuminen

urbanisering

αστυφιλία

urbanizzazione

urbanisatie

urbanização

urbanizace

urbanizáció

urbanizacja

urbanisation

urbanizácia

urbanizare

Proces urbanizacije

Urbanizacija je veoma složen i dinamičan pojam – svaka naučna disciplina definiše i proučava urbanizaciju sa svog aspekta

Ubraja se u najznačajnije procese koji se odvijaju u savremenom svetu

Urbanizacija i industrijalizacija – glavni pokretači društvene modernizacije

Zajednička osnova...

U prvi plan se stavlja

RAZVOJ GRADOVA

Razlike se javljaju u pogledu komponenata i uticajnih činilaca urbanizacije – u odnosu na predmet proučavanja naučnih disciplina

Generalno...

Urbanizacija je proces kvantitativnog i kvalitativnog rasta gradskog stanovništva, praćen promenama u njegovoj socio-ekonomskoj i aglomeracijskoj strukturi

Pojam urbanizacijeUrbanizacija lat. urbs grad, urbanus gradskiUrbanitet lat. urbanitas, pristojnost, učtivost,

uglađenostUrbani lat. urbanus,

gradski,varoški,obrazovan,pristojan

Španski inženjer arhitekta Idelfonsio Cerda prvi upotrebio termin urbanizacija u svojoj knjizi Teoria general de l, urbanization da bi označio novu disciplinu - nauku o prostornoj organizaciji gradova

Pregled razvoja procesa urbanizacije

Počeci urbanizacije – nastanak gradova u doba Mesopotamije, egipatskog carstva i antike

’’Paralelizam’’ u nastajanju sela i grada’’Prva neolitska sedalačka naselja mogli bi smo da shvatimo kao protururalne jedinice, jer se selo kao poseban tip naselja jasno diferencira tek u fazi jačanja države dvorečja, carstva Egipta i antike, drugim rečima, bila je potrebna i pojava drugog pola – grada da bi se selo jasno diferenciralo. Preduslov tome jeste diferencijacija društva koja je vodila i diferencijaciji osnovne uloge naselja ’’ V. Macura (1988)

Agrarna revolucija - razvoj prvih gradova Smatra se da su prvi gradovi nastali pre otprilike 10 000

godina na Bliskom Istoku. Najstarijim gradom smatra se Jerihon na zapadnoj obali

Jordana. Naseljen je oko 7 500 - 7 000. g. pr. n.e. i imao je oko 2 000 st.

U sljedećih nekoliko vekova nastala su druga urbana naselja u tom regionu - Vavilon, Teba, Sumer... U dolini reke Ind nastali su Mohenjo-Daro i Harappa.

Iako su ti gradovi bili relativno veliki i gusto naseljeni za tadašnje pojmove, to nije bilo presudno za njihov status. Ono što ih je razlikovalo od ostalih naselja i što ih je karakterisalo u svim periodima razvoja je njihova funkcionalna struktura:

- značajan udeo njihovog stanovništva bio je zaposlen u delatnostima koje nisu uključivale proizvodnju

hrane i sirovina - odvojen politički sistem – politička funkcija grada- religiozni objekti – duhovna funkcija grada- bili su omeđeni zidinama – fortifikaciona funkcija

grada

Početak nove ere i doba antike- jačanje političke funkcije grada Broj gradova se povećao, kao i

njihov uticaj na okolno područje.

Period obeležen mnogim društvenim, kulturnim i privrednim promenama i osnivanjem prvih država. Antički gradovi nisu samo imali svoju autonomiju i administraciju, već su ujedno bili i države, tj. gradovi-države (grčki polisi). Slične primere imamo i danas - Singapur, Monako, Luksemburg

U gradovima-državama samo je oko 5% stanovništva živelo unutar zidina, dok je ostalih 95% živelo u okolini, baveći se poljoprivredom ili drugim primarnih delatnostima

Početak nove ere i doba antike- jačanje političke funkcije grada

Ove promene nisu bile karakteristične samo za Bliski Istok i dolinu Inda, već su se pojavile na mnogim područjima na Zemlji. Osim Tebe i drugih antičkih egipatskih gradova, Afrika je imala još urbanih naselja pre 1. g. p.n.ere, dok je Kina još 221. g. p. n.e. ujedinjena s Pekingom kao glavnim gradom. Tragove urbanih naselja iz tog doba nalazimo i u Indokini, Srednjoj i Južnoj Americi.

Ovi gradovi su takođe osnovani u dolinama reka, bili su zahvaćeni agrarnom revolucijom, razvili su svoje POLITIČKE STRUKTURE i u njima je isto tako živeo vrlo mali udeo stanovništva celog okolnog područja (3-5%).

Period dominacije gradova - teorija centralnog mesta

Taj manji udeo stanovništva je ipak dominirao u političkom, kulturnom i privrednom životu regije. Ova pojava poznata je pod nazivom teorija centralnog naselja. Osnovna postavka ove teorije je da je centar nekog područja tačka koja je najdostupnija stanovništvu tog područja.

Prvi gradovi su iskoristili upravo tu prednost, postali su mesta proizvodnje i razmene za širu okolinu, akumulirali su društvenu i privrednu moć te uticali na organizaciju prostora. Stvorivši nadređeni položaj, gradovi su postali centri o kojima je periferija bila zavisna i učvršćivali su svoj centralni položaj - na svom vrhuncu Rim je imao oko 800 000 stanovnika, a vladao je prostorom od nekoliko miliona kvadratnih kilometara i milionima ljudi koji su živeli na tom prostoru.

Urbanizacija pre industrijske revolucije - jačanje trgovačke i kulturne funkcije grada

Doba feudalizma – centar urbane civilizacije premešta se iz Evrope na istok, na Tursko i Kinesko carstvo

Doba renesense – obnova urbanog razvoja Evrope

U severnoj Italiji, nekoliko gradova razvilo se u kulturne i bankarske centre. U početku su to bili gradovi-države, međutim kasnije su imali značajan uticaj na celu regiju i na svet - Padova, Bologna, Venecija (s 78 000 stanovnika 1363. g.) i Firenza (55 000 stanovnika). London je i dalje beležio porast, ali je ipak u to vreme imao samo 35 000 stanovnika.

U 15. i 16. veku Konstantinopolis i Peking su i dalje bili najveći svetski gradovi, dok su u Italiji, Španiji i Porugalu i dalje bili najveći urbani centri Evrope

Industrijska revolucija i proces urbanizacije

18. i 19. vek –

Industrijalizacija ubrzava urbanizaciju i osnovni je razlog prostorne i demografske ’’erupcije’’ gradova na globalnom nivou

Urbanizacija i industrijalizacija – glavni pokretači društvene modernizacije

Prema L. Mamfordu

’’porast površine obradive zemlje, poboljšanje zemljoradnje, povećanje broja stanovnika i sve veći broj gradova, išli su u toku cele istorije ruku pod ruku – ali nikada više nego u poslednjem stoleću...’’

Razvoj industrijskih gradova

Krajem 16. veka centar kolonijalne vlasti premestio se na sever, u Holandiju i Englesku.

Tehnološke inovacije, zajedno s bogatstvima iz novoosvojenih područja i političkim promenama doveli su do raspada feudalnog sistema. Rezultat je bio druga agrarna revolucija.

Izumom parne mašine i njegovom primenom povećala se poljoprivredna proizvodnja, ali i potreba za industrijskim radnicima u gradovima.

Engleska je u to vreme doživljavala industrijsku i urbanu revoluciju. Godine 1750. London je dostigao brojku od 750 000 stanovnika.

Oko 1800. g. Peking i London su dostigli milion stanovnika i tako postali prvi milionski gradovi na svetu. U isto vreme, 10% Engleske je bilo urbanizirano.

Početak 19. veka – uslovljenost procesa industrijalizacije i urbanizacije

Početkom 19. veka nastaju velike razlike između stepena urbanizacije industrijalizovanih zemalja i današnjih slabije razvijenih zemalja. Industrijska revolucija proširila se na celo Ujedinjeno Kraljevstvo, kontinentalni deo Evrope i Severnu Ameriku i bila je popraćena snažnom urbanizacijom.

Ubrzani rast gradova - krajem 19. veka u svetu je bilo 16 milionskih gradova, od kojih je 12 bilo u Evropi i jedan u Severnoj Americi (New York). Oko 50% stanovništva Engleske živelo je u gradovima.

Tokom 20. veka došlo je do stvaranja megalopolisa – megagradova i velikih urbanih aglomeracija.

Početak 19. veka – uslovljenost procesa industrijalizacije i urbanizacije

Industrijska revolucija nije se proširila na zemlje Latinske Amerike i Afrike, koje su bile samo izvor sirovina i radne snage za Evropu - vremenom je došlo do nejednakog i sporog urbanog razvoja.

Osnivanje trgovačke postaja, jezgra mnogih današnjih velikih gradova (npr. Bombaya, Jakarte, Havane, Madrasa, Rio de Janeira i drugih).

Direktan uticaj kolonijalnih sila na razvoj gradova i urbanih sistema (merkantilistički kolonijalizam).

U kolonijalnim područjima razvili su se veliki lučki gradovi koji su služili za izvoz u kolonijalne sile –Nisu se razvili drugi urbani centri, tako da je u unutrašnjosti bilo uglavnom ruralno stanovništvo , a taj trend je u velikom broju slučajeva prisutan i danas.

Urbanizacija vezana za industrijsku revoluciju proističe iz:

Prethodne razgradnje ruralnih društvenih struktura praćene emigracijom stanovništva u postojeće gradove

Preobražaja privredne strukture koja dovodi do koncentracije radne snage, stvaranja tržišta i industrijske sredine

Danas... Oko 45% svetskog stanovništva živi u gradovima 2007. se očekuje da broj urbanog i ruralnog

stanovništva na globalnom nivou bude izjednačen Postoje značajne razlike između udela urbanog

stanovništva,tempa, dinamike i karakteristika procesa urbanizacije u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju

U razvijenim zemljama Evrope, Japanu, Australiji i Severnoj Americi taj udeo se kreće oko 80% (npr. Island 97%, Izrael 90%, Japan oko 80%, Danska i Australija 85%)

U većini zemalja Azije, Afrike i Južne Amerike udeo urbanog stanovništva je u proseku 35%, ali u nekim zemljama je izrazito nizak (npr. Nepal 10%, Ruanda 5%).

Populacioni trendovi i stepen urbanizacije

SVETProcenaturbanizacije 1950-2015

GodinaProcenat urbanizacije

1950 29.0

1955 30.8

1960 32.8

1965 34.7

1970 35.9

1975 37.2

1980 39.1

1985 41.0

1990 43.0

1995 44.8

2000 46.7

2005 48.7

2010 50.8

2015 52.9

Danas... Najveći urbani rast se beleži

u područjima gde je stepen urbanizacije najniži. Zbog sve većeg pritiska stvorenog snažnim porastom ukupnog stanovništva, jačanja industrijalizacije i privrednih promena, danas je u slabije razvijenim zemljama prisutan trend preseljenja stanovništva iz ruralnih u urbana područja, posebno u primarne gradove, tj. najveće gradove u pojedinim državama, poput Bombaja, Nairobija i Mexico Cityja.

Ruralni egzodus, koncentracija stanovništva u gradovima i veliki demografski pritisak na njih – osnovna obeležja procesa urbanizacije

STIHIJSKA URBANIZACIJA

Bombaj

Kalkuta

Danas...

Istovremeno, visoko urbanizovane zemlje, uključujući Englesku i SAD, dostigle su tačku zasićenja, jer većina stanovnika tih zemalja već živi u gradovima. U tim je zemljama pak prisutan jedan drugi trend, a to je preseljavanje iz grada u okruženje.

Porast broja urbanog stanovništva 1950-2030

Kretanje udela urbanog stanovništva po

kontinentima 1950-2030

Megagradovi - megalopolisi Koji je najveći grad u svetu danas? Postoje različiti podaci iz različitih

izvora. Prema podacima Američkog statističkog ureda najveći gradovi 2003. g. bili su:- Bombay (12,4 mil. st.), - Buenos Aires (12,1 mil. st.),- Karachi (10,5 mil. st.), - Manila (10,2 mil. st.) i - New Delhi (10,2 mil. st.).

Urbaneaglomeracije

Prema podacima UN-a 2001. g. na prvom mestu bio je:- Tokio (26,5 mil. st.), zatim - Sao Paulo (18,3 mil. st.), - Mexico City (18,3 mil. st.),- New York (16,8 mil. st.) i - Bombay (16,5 mil. st.).

Američki statiskički ured

pak predviđa da su najveće aglomeracije 2003. g. bile Tokio (31,1 mil. st.), Mexico City (21,2 mil. st.), New York (21,2 mil. st.), Seoul (20,0 mil. st.) i Sao Paulo (18,8 mil. st.).

Mega gradovi 2000.g.

Mega gradovi 2015.g.

Najveći gradovi sveta i najveće urbane aglomeracije

Srbija – učešće gradskog stanovništva 2002.

Gradsko stanovništvo

Ruralno stanovništvo

broj stanovnika

% učešće-Stepen

urbanizacije

broj stanovnika

% učešće

Srbija 4 218 096 56,40 3 261 341 43,60

Vojvodina 1 147 292 56,67 877195 43,33

Centralna Srbija :- Beogradsko područje- ostali deo C. Srbije

3 070 8041 280 639

1 790 165

56,2981,36

46,13

2 384 146293 411

2 090 735

43,7118,64

53,87

Izvor : Prvi rezultati popisa po opštinama i naseljima Republike Srbije, Republićki zavod za statistiku Srbije, Beograd, jun 2002.

ORGANIZACIJA NASTAVE I ISPITA

UKUPNO 100 bodova

Nastava max20 bod.

Semestralni radMax 40 bodova

Ispit max 40 bodova

Predavanja 8 bod.

Vežbe 12 bod.

OBAVEZE I PRAVA STUDENATA

MINIMUM BODOVA za POTPIS i za pravo izlaska na ISPIT:

35 bodova Studenti koji na predispitnim

aktivnostima imaju 51 – 60 bodova, oslobađaju se dela ispita

Studenti koji na predispitnim aktivnostima imaju 55 – 60 bodova, na lični zahtev i uz odbranu semestralnog rada, stiču pravo da dobiju ocenu 6 (šest)