FEN BİLİMLERİÜNİTE 5

BASİT MAKİNELER

NCELiK yayınlarıwww.oncelikyayinlari.com

https://www.instagram.com/oncelikyayinlari https://www.facebook.com/oncelikyayinlari

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

NCELiK yayınları

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

2 www.oncelikyayinlari.com

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

BASİT MAKİNELERBasit Makinelerin Özellikleri¤ Bir işi daha kolay yapmamızı sağlarlar.¤ Genellikle bir kaç parçadan oluşurlar.¤ Sadece tek bir kuvvet çeşidi kullanılır.¤ Kuvvetten veya yoldan kazanç sağlarlar. Bazı basit makineler sadece iş yapma kolaylığı sağlar.¤ Kuvvetin yönünü, büyüklüğünü(şiddetini) de-ğiştirebilirler.¤ Bir işin yapılma hızını azaltabilirler.¤ Bir enerjiyi başka enerjiye dönüştürebilirler.

Basit Makinelerle Neler Yapılamaz?¤ İş ve enerjiden kesinlikle kazanç sağlanamaz. Çünkü bir basit makine kendisine verilen enerjiden daha fazla enerji elde edemez.

¤ Aynı basit makine üzerinde hem kuvvetten, hem yoldan kazanç sağlanamaz. Kuvvetten kazanç varsa yoldan kayıp vardır; yoldan kazanç varsa kuvvetten kayıp vardır.

Kuvvet Kazancı: Uygulanan kuvvetin elde edilen kuvvetten küçük olmasıdır. Örneğin el arabasında 500 N’luk bir yükü 100 N’luk kuvvetle kaldırabiliriz.

¤ Kuvvet kazancı, yükün kuvvete oranı olarak da ifade edilir. Yük/Kuvvet oranı ne kadar büyük olursa kuvvet kazancı o kadar büyük olur.

Giriş Kuvveti: Basit makineye uygulanan kuvvettir.

Çıkış Kuvveti: Uygulanan kuvvetin etkisiyle basit makine üzerinde oluşan kuvvettir. Çıkış kuvveti genellikle yük tarafında oluşur.

Basit makineler¤ Makaralar¤ Kaldıraçlar¤ Eğik düzlem¤ Çıkrık¤ Dişli çarklar¤ Kasnaklar

Basit Makine Örnek�eri

Hareketl�MakaraSab�t Makara

Palanga Palanga

Eğ�k Düzlem

Çıkrık

Kaldıraç

KasnakD�şl�çark

V�da

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

MAKARALARBir eksen etrafında dönebilen, çevresinden ipin geçebileceği kanal bulunan basit makinelerdir.Makaralar ikiye ayrılır.1- Sabit makara2- Hareketli makara

Sabit MakaralarSabit bir noktaya asılan ve dönerek cisimlerin hareket etmelerini kolaylaylaştıran makaraya sabit makara denir.

Sabit Makaraların Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar.¤ Kuvvetin yönünü değiştirirler.¤ Bir ip yardımıyla sadece kendi ekseni etrafında döner.¤ Aşağı, yukarı; sağa ve sola hareket etmezler.¤ Kuvvetten ve yoldan kazanç sağlamazlar.¤ Kuvvetten ve yoldan kayıp da yoktur.¤ Sabit makaralarda ip ne kadar çekilirse yük de o kadar yükselir.NOT: Sabit makaralarda makara ağırlığının her-hangi bir önemi yoktur.¤ Sabit makaralarda taşınan yükü dengelemek için yükün ağırlığı kadar kuvvet uygulamak ge-rekir.

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

www.facebook.com/oncelikyayinlari

100N

100N

50N

50N

75N

75N

25N

25N

���

�

� ���

Yük ağırlığı = Kuvvet büyüklüğü

P=F

�

�

� �

�

� �Kuvvet�n

uygulanmayönü

Yükünhareket

yönü

Kuvvet�nuygulanma

yönü

Yükünhareket

yönü

Kuvvet�nuygulanma

yönü

İp ger�lmes�

�

Bayrak d�reğ�

İnşaatDağcılık

Yük gem�ler�Olta

V�nç

Sabit Makaraların Kullanm Alanları

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

3 www.oncelikyayinlari.com NCELiK yayınları

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

NCELiK yayınları

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

4 www.oncelikyayinlari.com

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

Hareketli MakaralarYük ile birlikte hareket eden makaralara hareket-li makara denir. Hareketli Makaraların Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar.¤ Çok ağır yükleri daha az kuvvetle kaldırmak için kullanılırlar.¤ Bir ip yardımıyla hem kendi ekseni etrafında dönerler, hem de yükle birlikte aşağı, yukarı; sağa, sola hareket ederler. ¤ Kuvvetten kazanç sağlarlar fakat aynı oranda yoldan kayıp vardır.¤ Hareketli makaralarda ip 2 metre kadar çekilir-se yük 1 metre kadar yükselir.¤ Hareketli makaralarda taşınan yükü denge-lemek için yükün ağırlığından daha az kuvvet uygulanır.NOT: Hareketli makaralarda, makaralar yükle birlikte taşındığından toplam yük makara ve yükün ağırlığı kadardır.

�

�

�

�

100N

50N

100N

25N

Hesaplamalarda makaraağırlıkları dkkate alınmamıştır.

Toplam yük ağırlığı

Yükü taşıyan p sayısı� Kuvvet büyüklüğü

�

�

Yükünhareket

yönü

Kuvvet�nuygulanma

yönü

Hareketl�Makaraların Kullanım

Alanları

�Yükünhareket

yönü

�Kuvvet�n

uygulanmayönü

V�nç

Araba kurtarma

Yelkenl�ler Yük gem�ler�

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

5 www.oncelikyayinlari.com

PalangalarEn az bir sabit ve bir hareketli makaranın ip ile beraber kullanılmasıyla oluşturulan sisteme palanga denir. Palangaların Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar.¤ Çok ağır yükleri daha az kuvvetle kaldırmak için kullanılırlar.¤ Kuvvetten kazanç sağlarlar.¤ Yoldan kayıp vardır.NOT: Palanga sistemindeki hareketli maka-ralar yükle birlikte taşındığından toplam yük hareketli makaralar ve yükün ağırlığı kadardır.¤ Palangalarda taşınan yükü dengelemek için uygulanan kuvvetin büyüklüğü, kuvvetin yönüne göre değişebilir. Aşağıda verilen palanga örnek-lerini inceleyiniz.

�

�

�

�

60N

15N20N

60N

Kuvvet yukarı yönlü Kuvvet aşağı yönlü

Toplam yük

�UygulanankuvvetMakara sayısı + 1

Toplam yük

�UygulanankuvvetMakara sayısı

Hesaplamalarda makara

ağırlıkları dikkate alınmamıştır.

Yükünhareket

yönü �

Kuvvet�nuygulanma

yönü

�

�

Kuvvet�nuygulanma

yönü

Yükünhareket

yönü�

Yükünhareket

yönü �

Kuvvet�nuygulanma

yönü

�

Palangalar daha çok v�nçlerdeve yük gem�ler�nde kullanılır.

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

NCELiK yayınları

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

NCELiK yayınları

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

6 www.oncelikyayinlari.com

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

Destek

�Yük

Yük

Destek

�

Kuvvet

Kuvvet

Destek

Yük�

Yükağırlığı

Yük koluuzunluğux =

Kuvvetbüyüklüğü

Kuvvet koluuzunluğux

Kesinlikle

kuvvet

kaybı

vardır.

Kesinlikle

kuvvet

kazancı

vardır.

Kuvvet

KaldıraçlarBir destek noktası üzerinde hareket edebilen basit makinelere kaldıraç denir.

Kaldıraçların Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar. ¤ Kaldıraçlarda yük kolu, kuvvet kolu ve destek bulunur.¤ Yükün bulunduğu kola yük kolu; kuvvetin bu-lunduğu kola kuvvet kolu adı verilir.¤ Bazı çeşitleri kuvvetten kazanç sağlarken bazı tip kaldıraçlar kuvvetten kazanç sağlamaz.Not: Kaldıraçlarda kuvvet kazancı oluşabilmesi için kuvvet kolunun yük kolundan uzun olması gerekir. Kuvvet kolu, yük kolundan hangi oranda büyükse o oranda kuvvetten kazanç oluşur. Kuv-vetin ortada olduğu kaldıraçlarda ise her zaman kuvvetten kayıp, yoldan kazanç vardır.

¤ 3 çeşit kaldıraç bulunur.

a) Desteğin ortada, yük ve kuvvetin uçta olduğu

b) Desteğin uçta, yükün ortada, kuvvetin uçta olduğu

c) Desteğin uçta, kuvvetin ortada, yükün uçta

Kuvvet kolu��

Yük �Kuvvet

Yük koluDestek

KuvvetKuvvet kolu

Destek

�

�Yük kolu

Yük

�

YükYük kolu

Destek

�

�Kuvvet kolu

�

Kuvvet

Örnekler

Örnekler

Örnekler

Gazoz açacağıCev�z kıracağı El arabası

Fındık açacağı

Tahterevall� Kayık küreğ�Tırnak makası

Keser Pense-Kerpeten Makaslar

Kürek Olta Cımbız

Maşa Zımba mak�nes�

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

NCELiK yayınları

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

7 www.oncelikyayinlari.com

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

Eğik Düzlem¤ Bir cismi, belirli bir yüksekliğe daha az kuvvet harcayarak çıkarabilmek için kullanılan yatık yüzeylere eğik düzlem denir.

Eğik Düzlemlerin Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar.¤ Eğik düzlemlerde daima kuvvetten kazanç yoldan kayıp vardır.¤ Eğik düzlemler hareketsizdir.

¤ Eğik düzlemlerde yol uzunluğu arttıkça uygu-lanan kuvvetin büyüklüğü ve eğim azalır.( Sağ taraftaki resim)¤ Eğik düzlemlerde yol uzunluğu azaldıkça uy-gulanan kuvvetin büyüklüğü ve eğim artar.( Sol taraftaki resim)Not: Yukarıdaki resimde her iki durumda da yapılan işler eşittir.

P

Fh L

Pxh = FxL

Eğ�k düzlemlerde yük, kuvvet, yüksekl�kve uzunluk arasındak��l�şk�

Yük x Yüksekl�k = Kuvvet x Uzunluk

�

�Eğ�m azUygulanan kuvvet�azRampa uzunluğu�fazla

�Eğ�m fazlaUygulanan kuvvet�fazlaRampa uzunluğu�az

Yük

�Ku

vvet

Ramp

a uzu

nluğu

Yüksekl�k

Uzunluk (L)

Yüksekl�k

(h)

Eğ�k Düzlem Örnekler�

Engell�rampası Yokuşlu, v�rajlı yollar

Yük taşıma Merd�ven

>>> N

CELiK

<<<

'li o

lmak i

çin s

ayfa

mız

ıta

kip

edeb

ilir

siniz

.

BASİT MAKİNELER ÜNiTE 5

8

Abdu

lkad

ir O

RAK

CI -

Bur

han

BOZT

AŞ -

Meh

met

ALİ

ŞEN

AY -

Süle

yman

ALT

INTA

Ş

ÇıkrıkMerkezleri çakışık farklı silindirlerden oluşan ve sabit bir eksen etrafında dönebilien basit maki-nelere çıkrık denir. Çıkrıkların Özellikleri¤ İş yapma kolaylığı sağlarlar. ¤ Kuvvetten kazanç sağlar.¤ Yoldak kayıp vardır.¤ Çıkrıkta kuvvetin uygulandığı kola çıkrık kolu denir. Çıkrık kolu kaldıraçlardaki kuvvet kolu ile benzerlik taşır.Not: Çıkrıkta kuvvet kazancını arttırmak için;¤ Çıkrık kolunun yarıçapı arttırılır.¤ Yükün bağlı olduğu silindirin yarıçapı küçültü-lür.En çok biline basit makinelerden olan kuyu çıkrı-ğı aşağıda verilmiştir.

A : Yükün bağlı olduğu küçük silindir.B : Kuvvetin uygulandığı çıkrık kolunun oluştur-duğu büyük silindir.

r : Küçük silindirin yarıçapı.R : Büyük silindirin yarı çapı yani çıkrık kolu.

Örnekler

Dişli çarklarHareketin yönünü ve hızını değiştiren, silindir şeklinde etrafında dişler olan basit makinelerdir.Dişliler aşağıdaki gibi farklı şekillerde birbirlerine bağlanabilirler.

Saatlerde, bisiklet tekerlerinde, tank paletlerinde, motorlarda kullanılırlar.

KasnaklarHareketin yönünü ve hızını değiştirmek için kul-lanılan basit makinelerdir. Kasnaklar aşağıdaki gibi farklı şekillerde birbirlerine bağlanabilirler.

Dikiş makinelerinde, araç motorlarında, oyuncak arabalarda, yürüyüş bantlarında, yürüyen merdi-venlerde, merket kasalarında kullanılırlar.

Bunların dışında birden fazla parçayı tuturmak için kullanılan vida ve cisimleri parçalamak ve kesmek için kullanılan kama da birer bast maki-nedir.

Bileşik Makineİki ya da daha fazla basit makinelerden oluşan sistemlere bileşik makine denir. Örneğin bisiklet kaldıraç, dişli, çıkrık, vida gibi basit makinelerden oluşmaktadır. Aşağıda bir bileşik makine düze-neği verilmiştir.

Çıkrık kolu

Kuyu çıkrığı

AB

Kuvvet

r R

Kalemtıraş Kahve değ�rmen�

Musluk Kapı kolu

D�reks�yonTornav�da

B�s�klet pedalı Kıyma mak�nes�

AB

A

B

AB

A

B C

B

A

AB

www.oncelikyayinlari.com NCELiK yayınları

Öncel�kl�Set�n�z 3'ü B�r Arada

SİZ DE NCELİKLİ OLUN!

LGS’de

Denemelerimizin örnek PDF’leri, bayi listesi ve satın alma işlemleri için;

www.oncelikyayinlari.com

https://www.instagram.com/oncelikyayinlari https://www.facebook.com/oncelikyayinlari

Sosyal medya hesaplarımız

NCELiK yayınları