FİZİKSEL RİSK

ETMENLERİ – II

HAS 223

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Doç. Dr. Şeyda ÇOLAK

H.Ü. Fizik Müh.

Fiziksel Risk Etmenleri

Çalışma ortam faktörleri arasında fiziksel etkenler önemli yer

tutar ve meslek hastalıkları arasında fiziksel etkenlere bağlı

olan hastalıklar sıklıkla gözlenir.

Fiziksel Risk Etmenlerinin Sınıflandırması

1. GÜRÜLTÜ

2. TİTREŞİM

3. BASINÇ

4. TERMAL KONFOR

5. AYDINLATMA

6. RADYASYON

4. TERMAL KONFOR

Termal konfor; çalışanların sıcaklık, nem, hava akımı,

termal radyasyon vb. iklim şartları açısından, bedensel ve

zihinsel faaliyetlerini sürdürürken uygun bir rahatlık içinde

bulunmasıdır.

Termal Koşullara Bağlı Sağlık Sorunları

Çalışma ortamlarında, normal sıcaklığının altında ve

normal sıcaklığın üstündeki sıcaklık değerleri çalışan

üzerinde sorun yaratmaktadır.

Vücut sıcaklığındaki çok küçük değişimler bile, insanın

konforu, fizik ve mental fonksiyonları bakımından önemlidir.

5

«Isı» bir enerji miktarı terimidir.

«Sıcaklık» ise bir cismin ne kadar soğuk ve/veya

sıcak olduğunu ifade eden niceliktir. Hava

sıcaklığının fiziksel ölçüsüdür. Sıcaklık, termal

konforun ana parametrelerindendir.

İşyeri ortam sıcaklığı;

«kuru (civalı) termometreler» ile ölçülür. Birimi;

«Santigrat, Fahrenheit ve Kelvin’dir»

6

HAVA SICAKLIĞIİnsan vücudunda tuz, asit, baz, şeker v.b. fiziksel ve kimyasal

niceliklerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. Bu

dengelerden bir başkası olan sıcaklık, sağlıklı bir kişi için

36 C değerindedir (Sıcaklık, sistemin ortalama moleküler

kinetik enerjisinin ölçüsüdür).

İnsan vücudu; ortamdaki havanın soğuması durumunda

büzülerek, titreyerek, havanın ısınması durumunda ise

terleyerek, devreye giren savunma sistemleri sayesinde, vücut

ısısını sabit tutmaya çalışır. Ancak savunma mekanizmaları

çalışırken insan rahatsız olur, iş verimi düşer, dengesi bozulur.

Örnek: Kağıt, kumaş, yeraltı maden işletmeleri

Demir-çelik, cam, çimento sanayii

İşyerlerinde sıcaklık; 15 - 30 C aralığında olmalıdır.

NEMMutlak nem; birim havadaki su miktarıdır.

Bağıl nem; havanın bünyesinde su buharı halinde tuttuğu mutlak nemin, bulunduğu sıcaklık ve basınç koşullarında

tutabildiği azami su miktarına (maksimum nem) olan oranıdır. İSG yönünden bağıl nemin değeri önemlidir.

Bir işyerinde bağıl nemin değerlendirilmesinde, sıcaklıkve hava akım hızı gibi diğer termal konfor koşullarının da

göz önünde bulundurulması gerekir.

Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30 - 80 arasında bulunmalıdır.

HAVA AKIM HIZIİşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan

gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir.

Ancak, hava akım hızının iyi ayarlanması gereklidir. Çünkü vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımının etkisi ile

ısı transferi gerçekleşir. Bu transferin yönü sıcaklık değişimlerine bağlıdır.

Hava vücuttan serinse, vücut sıcaklığı azalır, hava vücuttan sıcaksa vücut sıcaklığı artar.

Hava akım hızının 0.3 - 0.5 m/s değerini aşmaması gerekir. Daha hızlı hava akımları rahatsız edici esintiler halinde

hissedilir.

Termal Radyasyon (Radyant Isı)

Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. Radyant ısı

absorplanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana

getirmeyen elektromanyetik enerjidir.

Örnek: Ocak, fırınlar ve kalorifer ekipmanlardan önemli

miktarlarda radyant ısı yayılmaktadır.

Termal radyasyondan korunmanın yolu, çalışan ile

kaynak arasına, açığa çıkan ısıyı soğurmayan, yansıtıcı

bir engel (erimiş maden veya cam külçeleri, vb.)

maddeler koymaktır.

10

Termal konfor bölgesi; insanların iş yapma ve faaliyetlerini

sürdürme açısından en rahat durumda oldukları bölgedir.

Bunalım bölgesi; insanların vücutlarından ısı atmalarının

güçleşmesi sebebiyle, hava akımı olmayan bir ortamda

bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem kombinasyonları

bölgesidir.

Kapalı işyerlerindeki sıcaklık ve nemin, yapılan işin

niteliğine uygun değerlerde tutulması esastır.

Yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye

çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınmalı,

kışın ise ortam ısıtılmalıdır.

Aynı zamanda, yapılan işin özelliğine göre, uygun nem

değeri sağlanmalıdır.

Ortam Sıcaklığının Değerlendirilmesi

Psikrometre

(Nem ölçer)

Kuru-ıslak

termometre

Hava akım hızı ölçümü

Anemometre

Radyan sıcaklık ölçümü

Siyah hazneli termometre

13

14

İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri

sıcaklık, kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil,

fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır.

Bu sıcaklık, içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile

ölçülen sıcaklık, ortamdaki havanın nem değerine ve hava

akım hızına bağlı olarak oluşan sıcaklıktır.

Optimum çalışma aralıklarıOrtam sıcaklığı: Yaz aylarında 22-25 C

Kış aylarında 20-23 C

Bağıl Nem: % 40-50

Hava Akımı: 0,1-2,0 m/s

Yüksek sıcaklık riski olan işler;

• Metallerin eritilme işleri

• Demir döküm işleri, dökümhaneler

• Metalden eşya imali

• Cam sanayi

• Porselen ve seramik üretimi

• Tekstil endüstrisi

• Gıda maddeleri imalatı, fırınlar

Çalışan kişinin sıcaklıktan etkilenmesi ortam sıcaklığı, bedensel

aktivite ve giysi türü ile ilişkilidir.

Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları

Efektif sıcaklık; 29 °C olursa, performans %5 düşer.

Performans düşüşü ortam sıcaklığının 30 °C olduğu durum için

%10, 31 °C olduğu durum için %17 ve 32 °C olduğu durum için

ise %30’dur.

1. Isı yorgunluğu: Terleme sonucu kişide su kaybının hafif

olduğu durumlar için yorgunluk hissi gözlenir.

2. Isı kramplar: Yüksek sıcaklığa bağlı ileri düzeydeki sıvı

ve elektrolit kayıplarında vücuttaki büyük kas gruplarında

ağrılı kasılmalar (potasyum eksikliği) gerçekleşir.

3. Sıcak çarpması: İleri düzeylerdeki sıvı kayıplarında ise

ısı dengesi bozulur. Vücut ısısı arttığı halde terleme durur,

vücut sıcaklığı 41 - 42 C değerlerine yükselebilir. Bilinç

bulanıklığı, koma, hatta ölüm gerçekleşebilir.

Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları

19

Ağır Etkiler

Döküm, maden, metal işleri, yüksek fırınlar, cam

fabrikalarında çalışanlarda görülür.

Isı çarpması, hipotalamustaki ısı düzenleme sisteminin

adaptasyon yetersizliği ve terlemenin durması sonucu

oluşur.

Vakaların dörtte biri ölümle sonuçlanır. Halsizlik, baş ağrısı,

baş dönmesi, yürüyüş bozuklukları, mental bozukluklar,

iştahsızlık, kusma vb. görülür. Vücut ısısı çok yüksek, deri

kırmızı ve kurudur, terleme yoktur.

Yüksek sıcaklığa bağlı sağlık sorunlarının

tedavisi

• Serinletmek,

• Sıvı ve elektrolitlerin tekrar vücuda vermek

İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v.s. gibi bazı

fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde

kalması gerekmektedir.

Yüksek Sıcaklık için Kişisel Koruyucu

Donanım

Çok sıcak fırınlar karşısında çalışanlar, itfaiyeciler için

yanmaya karşı dirençli koruyucu giysiler ve sıcak

cisimleri elle tutarken ısı yalıtımı sağlayan koruyucu

eldivenler kullanılmaktadır.

Soğukta Çalışma • Gıda endüstrisinde soğuk hava depolarında çalışanlar,

• Yol bakım işçileri, polisler, tarım işçileri, ambulans-sağlık

çalışanları, telefon, elektrik vb bakım işçileri,

• Balıkçılar, denizciler, deniz fenerinde çalışanlar,

• Deniz üzerindeki petrol istasyonlarında çalışanlar,

• Sporcular (dağcılar, kayakçılar)

Soğukta Çalışmada Sağlık Sorunları

Soğuk ortamda çalışanlarda titreme refleksi oluşur. Sürekli

soğukta çalışanlarda bu koruyucu mekanizmalar süreklilik

kazanır ve kişi soğuğa daha dayanıklı hale gelir.

Soğuk ortamda en sık görülen olay üşüme’dir. İleri düzeyde

olmadığı sürece yalnızca üşüme ciddi sağlık sorunu yaratmaz.

Ancak üşümenin sonucu olarak el becerileri zayıflar.

Bu durum beceri gerektiren işlemler bakımından önemlidir.

Vücudun uç kısımlarından başlayarak (el, ayak parmakları,

kulak kepçesi, burun ucu) donma ve doku kaybı gelişebilir.

Ölümle sonuçlanabilir.

Üşüyen kişi ılık bir ortama alınmalı ve ısıtmak için kuru ve

kalın giysiler giydirilmeli, bilinci açık ise ılık içecekler

verilmelidir.

İleri derecede soğuk maruziyetinde sıcak su banyosu

(40 - 41 C) yararlı olabilir.

Korunma bakımından açık havada, denizde çalışanları

rüzgardan korumak önemlidir. Yırtılmaz, su geçirmez,

elektrikle ısıtılabilen özellikte giysiler yararlıdır.

Soğuktan Korunma

5. AYDINLATMA

26

Işık; insan gözüyle algılanabilen dalga boylarındaki

elektromanyetik ışınımdır (400 – 700 nm).

Işığın ölçülmesine fotometri denir. Aydınlatma şiddeti ışık

kaynağı ya da ışık yayan kürenin gücünü tanımlar. Bu

değer birim alana düşen ışık akısıdır.

27

Işığın şiddeti mum (cd)’dur.

Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise

Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı

ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar ile yüzeyin

normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da vardır.

Aydınlanma birimi Lüks’dür.

E = I / d² . Cos α (Lüks = mum / m² )

Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine «Işık Akısı» denir ve harfi ile gösterilir. Birimi Lümen’dir.

Φ = E (Aydınlanma) . S (yüzey)

28

Görme; iş yerlerinde en çok ihmal edilen duyumuzdur.

Bu nedenle, çalışanların sağlığının korunması için

gerekli uygun fiziksel koşullarından birisi

“aydınlatma”dır.

İşyerlerinde uygun aydınlatma ile çalışanın göz sağlığı

korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmaları ve pek

çok iş kazası önlenir,olumlu psikolojik etki sağlanır. Bu

nedenle, işyerlerinde özellikle sanayi kuruluşlarında

yapılan iş ve işlemin gerektirdiği uygun aydınlatmayı

sağlamak gerekmektedir.

Aydınlatma

İSG açısından, işyerlerinin öncelikle gün ışığı ile yeter derecede

aydınlatılmış olması gerekir. Ancak işin konusu veya işyerinin

yönelimi nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan

durumlarda veya gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli

aydınlatma sağlanmalıdır.

Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk

oluşturabileceği yerlerde, acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak

yedek aydınlatma sistemlerinin de bulunması gerekmektedir.

30

Aydınlatmanın güneş ışığı ile yapılması esastır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde

«işyeri taban yüzeyinin en az 1/10’i oranında ışık

almasına sağlayacak şekilde pencerelerin olması» şartı

getirilmiştir.

Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi hiç

olmadığı durumlarda, suni aydınlatma yapılması

gerekmektedir.

Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile

yapılmaktadır. Başka aydınlatma araçları kullanıldığında,

ortamın havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara

sebep olmamasına dikkat edilmelidir.

İyi bir aydınlatmanın nitelikleri• Yapılan işe göre yeterli şiddette,

• Sabit,

• İyi yayılmış,

• Gölge vermeyen

• Işık rengi ve yansıması uygun

Uygunsuz veya yetersiz

aydınlatmanın sonuçları; • Sinirleri gerer,

• Yorgunluk yapar,

• Göz yorgunluğuna neden olur,

• Görme etkinliğini azaltır,

• İş yapmayı zorlaştırır,

• İş verimini azaltır,

• İş kalitesini bozar,

• Ekonomik zararlara yol acar.

İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri

yerler en az 20 lüks ile aydınlatılacaktır.

Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri

işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve

yük asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma ve

yıkanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler en az 100 lüks ile

aydınlatılacaktır.

Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve

kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks ile

aydınlatılacaktır.

Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince

işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks ile aydınlatılacaktır. Hassas

işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks ile

aydınlatılacaktır.

Aydınlatma miktarı Ayrıntılı işler kaba işlere göre daha fazla ışık gerektirir. Sanayide

işin inceliğine ve tehlikesine göre aydınlatma düzeyi değişebilir.

6. RADYASYON

RADYASYON1. İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon (E <10 eV): RF, MD,

Görünür Bölge ve UV bölgesini (390 nm - 1nm) içerir. Örnek:

Baz istasyonları, cep telefonları, mikrodalga fırınlar, radarlar,

yüksek gerilim hatları vs.

2. İyonlaştırıcı Radyasyon (E >10 eV): X-ışınları (1-0.05 nm),

gama ışınları. Örnek: Elektron, pozitron, proton, alfa

parçacıkları, nötronlar, ağır iyonlar, mezonlar vb.

35

= 10 - 0.01 nm

E = 0.125 -125 keV

= 30x1015 - 30.000x1015 Hz

(E >10 eV) (E <10 eV)

Kararsız atom çekirdeklerinin yüksek enerjili

elektromanyetik dalga (X-ışınları, -ışınları) veya yüksek

enerjili yüklü parçacık (elektron, pozitron, proton, nötron,

beta parçacığı, parçacığı, vb.) emisyonu ile parçalanması

olayıdır. Bu etkiler iç elektron ve/veya çekirdek tepkimeleri

sonucu ortaya çıkmaktadır.

RADYOAKTİVİTE

İYONLAŞTIRICI RADYASYON

Dünya genelinde kişi

başına yaklaşık 2.8

mSv yıllık doza maruz

kalınmaktadır.

DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI

- Kozmik ışınlar

- Yerkürede bulunan kısa

yarı ömürlü radyo

izotopların yaydığı

gama ışınları

- Vücudumuzdaki

radyoaktif elementler

- Radyumun bozunması

sonucu salınan radon

gazı (yer ve bina)39

Radon

%55

Dahili

%10

Gama

19%

Kozmik

%16

YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI

Tıpta teşhis ve tedavi amaçlı olarak

Nükleer güç santralleri

Atom bombası denemeleri (1950-1960)

Bazı tüketim malzemeleri (tv sistemleri, paratoner,

lüminesanslı saatler vb.)

Kömür ve fosfat kayaları

Endüstriyel radyasyon kaynakları vb.

41

İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları

Tebliği, 26.12.2012

Çok Tehlikeli İş Kolları

Uranyum ve toryum cevherleri madenciliği, diğer inorganik

temel kimyasal maddelerin imalatı, uranyum, plütonyum ve

toryum cevherlerinin zenginleştirilmesi (nükleer reaktörler),

nükleer yakıtların işlenmesi, metallerin ve metal cevherlerinin

toptan ticareti, uranyum ve toryum cevher ticareti, hastane

hizmetleri, insan sağlığı ile ilgili diğer hizmetler, analiz veya

raporlama olmaksızın teşhis amaçlı görüntüleme hizmetleri

(tıp doktorları dışında yetkili kişilerce sağlanan röntgen,

ultrason, manyetik rezonans (MR) vb. görüntüleme hizmetleri)

(hastane dışı)

42

İlgili Yönetmelikler

Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde

çalıştırılacakların mesleki eğitimlerine dair yönetmelik

(13.07.2013).

Kanserojen veya mutajen maddelerle çalışmalarda sağlık

ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik (06.08.2013).

Sağlık kuralları bakımından günde azami yedi buçuk

saat veya daha az çalışılması gereken işler hakkında

Yönetmelik (16.07.2013).

Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları

hakkında yönetmelik(06.04.2014).

Dünya genelinde kömür madeni dışındaki madenlerde

sayıları 1 milyon civarında olan çalışanın aldığı doz

ortalamanın üstündedir.

Kömür madenlerindeki radon seviyesi genellikle

havalandırma koşullarının yeterli ve uygun olmadığı

yerlerde işçi başına soğurulan yıllık radyasyon dozu 15

mSv'i geçer!

Uçak yolculukları sırasında uçuş personelinin kozmik

ışınlardan aldıkları dozlar uçuş yüksekliği ve zamanına

bağlı olup ortalama yıllık doz 3 mSv civarındadır.

TETKİK

Radyoloji

Etkin Doz

Eşdeğeri

(mSv)

TETKİK

Nükleer Tıp

Etkin Doz

Eşdeğeri

(mSv)

Akciğer

Grafisi

0.14 - 0.04 Kemik 1.1 - 6.8

Akciğer

Skopisi

0.98 - 0.29 Beyin 0.6 - 11.3

Karın 1.1 - 0.22 Kalp 3.0 - 11.7

Barsak 4.1 - 5 Karaciğer/Dalak 0.9 - 2.2

Anjiyografi 6 - 8 Akciğer 1.1 - 1.4

Mamografi 1 Böbrek 0.01 - 2.1

BT 4 - 3 Troid 1.5 - 3.1

İyonizan Radyasyonun

Tüm Vücuda Etkileri

1. Belirli bir eşik doz üzerinde herkeste görülen bu somatik

etkilere “non-stokastik etki (deterministik etki) adı

verilir. Bu etki soğurulan doza bağımlıdır ve genellikle

0.25 Sv değerinin üzerinde gözlenir.

2. Herhangi bir “eşik değerin” söz konusu olmadığı düşük

enerjili iyonize radyasyon dozu soğurumlarına gözlenen

etki “stokastik etki (geç etki)” olarak tanımlanır. Bu

etkiler, belli bir latent evrenin sonunda kişinin kendisinde

(somatik) malign hastalıklar (kanser) şeklinde ortaya

çıkabileceği gibi, sonraki nesillerde de (genetik etki)

ortaya çıkabilir.

46

Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda radyasyon

uyarı levhalarının bulunması zorunludur:

ZAMAN

UZAKLIK ENGEL

RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA

YÖNTEMLERİ

1. ZAMAN: Radyasyona maruz kalan kişinin kaynakla etkileşimde

olduğu süredir. Mümkün olduğunca kısa olmalıdır.

Doz = (Doz Şiddeti) x (Zaman)

2. UZAKLIK: Radyasyon şiddeti uzaklığın karesi ile ters orantılıolarak azalmaktadır. Uzaklık, mümkün olduğunca fazla olmalıdır.

3. ENGEL (ZIRHLAMA): Etkili bir koruma için radyasyon kaynağı

ile kişi arasına, radyasyon türüne uygun engel konulmalıdır.

1. JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda): Kişilere veya

topluluklara, radyasyon hasarlarına kaşı net bir yarar sağlamayan

radyasyon uygulamalarına izin verilmemelidir.

2. OPTİMİZASYON (Optimum Doz Alınması / ALARA):

Uygulamalarda net yararı maksimize etmek üzere ışınlanan kişilerin

sayısı, bireysel dozun büyüklüğü, ekonomik ve sosyal faktörler dikkate

alınarak, mümkün olan en düşük dozun alınmasının başarılmasıdır.

ALARA (As Low As Reasonably Achievable)

3. DOZ SINIRLARI:

RADYASYONDAN KORUNMA

48

Halk için izin verilen yıllık radyasyon dozu 1 mSv

Sağlık personeli için izin verilen yıllık radyasyon dozu 20 mSv

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ

• Her çalışma için, gerekli radyoaktif maddenin zararlı en azmiktarı kullanılacaktır.

• Kaynak ile işçiler arasında uygun bir aralık bulunacaktır.

• İşçilerin, kaynak yakınında mümkün olduğu kadar kısa sürekalmaları sağlanacaktır.

• Kaynak ile işçiler arasında uygun koruyucu bir paravankonulacaktır.

• İşçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları özel cihazlarla (kişiseldozimetre) ölçülecek ve bunlar en geç ayda bir defadeğerlendirilecektir. Alınan radyasyon, izin verilen dozunüstünde bulunduğu hallerde, işçi bir süre için bu iştenuzaklaştırılacak, böylece yıllık toplam doz korunacaktır.

• IR ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyengözlükler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir.

• IR ışınlar saçan işlerde çalışacak işçilerin, işe alınırken genelsağlık muayeneleri yapılacak, özellikle görme durumu vederecesi tayin olunacak ve gözle ilgili bir hastalığı olanlar buişlere alınmayacaklardır.

Film Dozimetreleri

TLD Dozimetreleri

Elektrodozimetreleri

Kimyasal Dozimetreler

Cam Dozimetreleri

Yıllık dozun, izin verilen düzeyin 3/10’unu aşma olasılığı

bulunan yerlerde görev yapan kişilerin, kişisel dozimetre

kullanması zorunludur. Dozimetrelerin denetimi TAEK

tarafından yapılır (Madde 21).

DENETİMLİ ALANLAR

Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel

denetime, çalışmalarının radyasyon korunması

bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği

radyasyon ile çalışan kişilerin yıllık doz sınırlarının

(ardışık beş yılın ortalaması) 3/10’undan (6 mSv) fazla

radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır

(Madde 15).

Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan

bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi

ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri

bulunmalıdır (Madde 15, 22).

Örn: Tek kullanımlık koruyucu giysiler, kurşun bazlı materyal içeren özel giysiler

GÖZETİMLİ ALANLAR

Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının

1/20’sinin aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması

beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü

gerektirmeyen, çevresel radyasyonun izlenmesini

gerektiren alanlardır.

Radyasyonla çalışanların haftalık çalışma süresi en fazla

35 saattir (günlük 7 saat uygulaması).

Çalışanın mesai dışında nöbete çağrılması durumunda

mesaide çalışılan süre, haftalık çalışma süresine dahil

edilir.

Radyasyon çalışanlarının yıllık izinlerine ek olarak,

senede dört hafta tatil yapmaları zorunludur (Şua İzni).

Erken emeklilik hakları (her 360 günü için 90 gün fiili

hizmet süresi zammı) bulunmaktadır.

Radyasyon Çalışanları (3153 sayılı Yasa)

55

Mevzuat

Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği

(24.03.2000 ve 23999 RG)

Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırları ardışık beş

yılın ortalaması 20 mSv’i, herhangi bir yılda ise 50 mSv’i

geçemez.

El, ayak veya cilt için 500 mSv’ dir.

Halk için izin verilen radyasyon dozu 1 mSv

Dünyada nükleer endüstri alanında yaklaşık 800.000 kişi

çalışmaktadır. Medikal alanda çalışanların sayısı 2.000.000'un

üzerindedir.

Yapay kaynaklar nedeni ile mesleki olarak ışınlananların

doz ortalamaları yılda 1mSv'den daha düşüktür.

Uranyum madenciliği dışında yapay kaynaklar nedeni ile alınan

yıllık ortalama doz yıllık 2 mSv'nin altındadır.

57

İyonize olmayan radyasyonun enerjisi 10 eV’dan daha düşük

enerjilidir. Bu enerji, molekülleri iyonize etmek için çok düşük,

kimyasal bağların kırılması için de zayıftır.

Yapılan birçok araştırma; iyonlaştırıcı olmayan radyasyon

kaynaklarının yarattığı manyetik alandan, kaynak yoğunluğu

ve enerjisine bağlı olarak çevre ve insan sağlığının

etkilendiğini göstermektedir.

İYONİZE OLMAYAN RADYASYON

İYONİZE EDİCİ OLMAYAN

RADYASYON

1. Doğal ElektromanyetikDalga

Kaynakları: Güneş, yıldızlar,

atmosferik deşarj (yıldırım), vb.

2. Yapay Elektromanyetik Dalga

Kaynakları: Yeraltı ve yerüstü

elektrik hatları, yüksek gerilim

hatları, trafo merkezleri, elektrikli

trenler, elektrikli ev aletleri,

bilgisayar, vericiler, telsiz

haberleşme sistemleri, hücresel

telefon sistemleri (GSM baz

istasyonları ve GSM telefon

cihazları), radyoloji aletleri vb.

İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, madde içerisinden

geçerken yüklü iyonlar oluşturmak yerine, molekül ve

atomların dönüsel, titreşimsel veya elektronik değerliğini

değiştirme yeteneğine sahiptir.

Yapılan bazı araştırmalar; iyonlaştırıcı olmayan

radyasyondan, kaynak yoğunluğu ve enerjisine bağlı olarak

çevre ve insan sağlığının etkilendiğini göstermektedir.

60

Ortamdaki iyonlaştırıcı olmayan elektromanyetik dalgaların

etkisinde kalma sonucunda canlılarda iki tür etki oluşabilir:

1. Isıl etkiler: Vücut tarafından soğurulan iyonize olmayan

elektromanyetik enerjinin ısıya dönüşmesi ve vücut sıcaklığında

artışa neden olması olarak tanımlanır. Bu sıcaklık artışı, ısının

kan dolaşımı ile atılarak dengelenmesine dek sürer. Örnek:

12 dakika cep telefonu ile konuşma sonrasında beyinde

sıcaklık artışı ortalama 0,1 C olacak şekilde ölçülmüştür.

2. Isıl olmayan etkiler: İyonize olmayan radyasyonun etkili

olduğu iddia edilen bozukluk ve hastalıklar arasında beyin

aktivitelerinde değişiklikler, uyku bozuklukları, dikkat

eksilmeleri, baş ağrıları vb. vardır. Ancak bu riskler çok

yüksek deneysel dozlar ve yüksek sürelerde geçerli

olmaktadırlar.

Ultraviole (UV): UV ve Güneşten korunmak için açık renk, ince

pamuklu kumaştan yapılmış giysiler giyilmeli, şapka ve güneş

gözlüğü kullanılmalıdır. Koruyucu kremlerden yararlanılmalıdır.

Kaynak işlemleri sırasında ise maske, koruyucu gözlük ve

eldivenler ile yüz ve gözler korunmalıdır. UV; Gözlerde kızarma,

kaşıntı, sulanma ve ağrıya neden olur. İleri etkilenmelerde göz

yüzeyinde ülserasyonlar görülebilir.

Mikrodalga (MD); MD fırınlarda, TV ve radyo verici antenlerinde,

uydu iletişiminde, kablosuz internet erişiminde, bluetooth

kulaklıklarda, mağaza güvenlik sistemlerinde vb alanlarda

kullanılır. Dokularda sıcaklık artışına neden olabilir.

Infrared (IR); Katı maddeler ve metaller eritilirken akkor haline

geldiklerinde çevreye IR radyasyonu yayarlar. Kızılötesi ışınlar

ulaştıkları dokuda sıcaklık artışına yol açarak katarakt vb

semptomların gelişmesine yol açabilirler. Uygun gözlük

kullanılmalıdır.

RF Radyasyonu: Yakın zamana kadar radyo dalgalarına bağlı

herhangi bir sağlık sorunu olmadığı görüşü hakimdi. Son yıllarda

özellikle yüksek gerilim hatlarına yakın bölgelerde oturan ve

çalışanlarda bazı malign hastalıklar görüldüğü bildirilmektedir.

Ancak RF radyasyonun sağlık sorunu yaratmadığını söyleyen

birçok çalışma da vardır. Kesin bir görüş için, bu konuda yapılacak

çok sayıda araştırmaya gerek duyulmaktadır.

Cep telefonlarının zararlı etkisinden kaçınmak için;

- uzun süreli telefon görüşmelerinden kaçınmak,

-mobil telefonları çocuklara kullandırmamak,

- baz istasyonları, TV ve radyo vericilerine gereksiz yere

yaklaşmamak,

- mobil telefonları kulaklık ile kullanmak, ekstra özelliklerinden

(çalar saat vb) kaçınmak, sms özelliğini tercih etmek

-Asansör, metro vb yerlerde kullanmamak gerekir.

MOBİL TELEFON (900 - 2000 MHz)

Kanser yapan maddeleri her yıl düzenli olarak özelliklerine

göre gruplara ayıran Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı

(IARC), elektromanyetik alanları “muhtemel

kanserojenler” olarak bilinen 2-B grubu olarak

sınıflandırmıştır.

Grup 2B: İnsanlardaki kanserojenik etki için deliller

sınırlı ve yetersiz olan kimyasal maddeler bu kategoriye

dahil edilir.

SAR: 2 W / kg (Özgül Soğurma Oranı)

Elektromanyetik Radyasyondan Korunmak

●Elektrikli aletleri mümkün olduğunca kullanıcıdan uzakta

çalıştırılmalıdır. Elektromanyetik etki mesafe ile hızla

azalacaktır.

●Kullanılmayan elektrikli aletler ya kapalı tutulmalı veya

fişten çıkartılmalıdır. “Stand by” konumunda

elektromanyetik kirlilik yayılmaktadır.

●Düşük radyasyonlu bilgisayar ekranı veya ekran filtresi

tercih edilmelidir.