T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

YIKAYICI VE KURUTUCULARIN BAST SU TESSATI

522EE0107

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. SU SERTLNN NEM VE LLMES ................................................................... 3

1.1. Su Artma ...................................................................................................................... 3 1.2. Yumuak Su Avantajlar Nelerdir ................................................................................. 3 1.3. Yumuak Su ocuklar in Neden Faydaldr .............................................................. 4 1.4. Yumuak Suyun Dier Faydalar .................................................................................. 4 1.5. Su Sertliine Neden Olan Mineraller ............................................................................ 5 1.6. Kaynam Su Arnm mdr ......................................................................................... 5 1.7. Suyu Nasl Test Edebiliriz ............................................................................................ 5 1.8. Salk Asndan Klor ................................................................................................... 5 1.9. Suyum Temiz ve Tad yi mi ........................................................................................ 6 1.10. Tatl Su ve Ac Su ....................................................................................................... 6 1.11. Yerst Ve Yeralt Sular Arasndaki Farklar Nelerdir .............................................. 6 1.12. Artlm Su ................................................................................................................. 6 1.13. Hangi Su Analizleri Yaplmaldr ............................................................................... 6 1.14.Sudaki Hangi Maddeler Hangi Rahatszlklara Sebep Olur ......................................... 7 1.15. Suyun Dezenfeksiyonu ............................................................................................... 7

1.16. Artma Sistemi Seimi ................................................................................................ 8 1.17. Sert Su Nedir ............................................................................................................... 9

1.17.1. FR (Fransz Sertlii) Nedir .................................................................................. 9 1.17.2. Sert Su Ne Gibi Problemlere Sebep Olur ............................................................ 9

1.17.3. Su Sert se Yumuatmak in Ne Yaplabilir....................................................... 9 1.18. Sulardaki Kirece Kar Yaplmas Gerekenler. ......................................................... 10 1.19. Blgenizdeki Suyun Gerektirdii Kire zc Miktar Tayini .............................. 11 1.20. Ykayclarda Basn Miktar .................................................................................... 12 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. BAST SU TESSAT LEMLERN YAPMAK ............................................................. 16

2.1. Su Sertlik Ayar Tablosu .............................................................................................. 18

2.2. amar Makinelerinin Montaj .................................................................................. 19 2.3. Balantlar Su k ................................................................................................... 21 2.4. Ykayclarda Kullanlan Hortumlar ........................................................................... 22 2.5. Ykayclarda Su Tesisat ............................................................................................ 23 2.6. Kurutucularda Yaplan lemler .................................................................................. 25 2.7. Su Tank ...................................................................................................................... 25 2.8. Su Haznesinin Boaltlmas ........................................................................................ 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 30 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 31

KAYNAKA ......................................................................................................................... 32

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR KOD 522 EE 0107 ALAN Elektrik Elektronik teknolojisi

DAL/MESLEK Elektrikli Ev Aletleri MODLN ADI Ykayc ve Kurutucularn Basit Su Tesisat MODLN TANIMI

Ykayc ve kurutucu cihazlarn basit su tesisat ilerini yapabilmeyi anlatan bir renme materyalidir..

SRE 40/24

N KOUL Alan ve ortak modlleri tamamlam olmak.

YETERLK Ykayc ve kurutucu cihazlarn basit su tesisat ilemlerini yapabilmek.

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda ykayc ve kurutucu makinelerin (amar, bulak, kurutma makineleri) alma prensibini, cihazn yapsn tanyacak ve bunlarn basit su tesisat ilemlerini tekniine uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar 1. Ykayclarda ve kurutucularda kullanlacak suyun

basncnn ve sertliinin llmesi, buna uygun tedbirlerin alnmasn yapabileceksiniz.

2. Ykayc ve kurutucularn altrlmas iin kurulacak basit su tesisat ilemelerini yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Elektrikli ev aletleri atlyesi, Teknik resim snf, alma yeri teknik servis, Fabrika, Atlye ve retim bantlar. Kapal ortamlarda almakla birlikte hareket halindedir. Servis iin evlere ve iyerlerine gitmesi gerekir. Donanm Takm hane, Takm antas, uzaktan kumanda devre elemanlar, g elektronii devre elemanlar, bilgisayar sistemi, mikro denetleyici programlaycs, elektrikli ev aletleri kataloglar, tepegz, projeksiyon ve bilgisayar.

LME VE DEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda, o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

Su, doann deeri biilemeyen bir armaandr. Yeryznn bir noktasnda balayp baka bir noktasnda sonulanan su hareketleri eitli maddeleri zp tayarak yer yzeyini ekillendirmektedir. Su, kayalardan ve toprak katmanlarndan geerken karbonik asit, kalsiyum, magnezyum, demir, mangan ve benzeri gibi elementlerin karbonatlarn zmektedir. Bu da suyun sert olmasna, yani su kaplarnn ve tesisatlarnn yksek scaklkta kirelenmesine neden olur. Bir yandan hayat kayna olan su, dier yandan ayn maddelerden dolay yaammz zorlatrmaktadr. Temizlik iin daha fazla deterjan, yumuatclar, tkanan borular, almayan vanalar, s iletimi iin daha fazla enerji, ryen tesisatlar vs. gnmzde tketim ekonomisinin de tetiklemesi ile her gn daha fazla kimyasal kullanlarak bu sorunlarn stesinden gelinmeye allmaktadr. Hepimiz kimyasallarn baz sorunlar zerken doay tahrip ettiini, evremizin dengesini bozduunu biliriz. Yaammz iin suyun ne kadar nemli olduunu hepimiz biliriz.

Yaammz ve medeniyetleri yaratan suya kirlenirse? Kirli su yznden gnde ou ocuk yetmi bin insan lyor dnyamzda. Kirlenmi suyun lke ve dnya ekonomisine verdii zarar yannda, bizim ve sevdiklerimizin de saln tehlikeye drdn unutmamalyz. Sudaki kimyasal maddeler, bakteriler, mikroorganizmalar, tenyalar, insan ve hayvan kalntlar, kire, klor vs. gibi maddeler insan yaamn, saln ve ekonomisini olumsuz ynde etkiler. zellikle mide ve barsak sorunlarnn, boaltm sistemi rahatszlklarnn, kirelenme, kemik hastalklarnn artnda kireli ve kirli sularn pay byktr. Sudaki ar klor, klorofanin denen kanserojen bir bileie dnr.

Ayrca kireli sular evimizde kullandmz ofben, amar makinesi, bulak makinesi, hal ykama makinesi, kalorifer, buharl t gibi birok hassas ve pahal ev aletinin de dmandr. Dolaysyla tesisatn kuracamz bu cihazlar altrmak iin suya ihtiyacmz olduunu unutmayalm. Bunun yannda makinelerin kurulumu srasnda gereken nem ve hassasiyeti mutlaka gstermeliyiz.

GR

2

3

RENME FAALYET1

Bu faaliyette; ykayclarda ve kurutucularda kullanlacak suyun basncnn ve sertliinin llmesi, buna uygun tedbirlerin alnmasn reneceksiniz.

Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar aadadr:

Evinizde, atlyenizde bulunan su tesisatndaki suyun basncn lnz. Evinizde, atlyenizde bulunan su tesisatndaki suyun sertliini ve kire

derecesini reniniz.

1. SU SERTLNN NEM VE LLMES

1.1. Su Artma

ilmesinde, kullanlmasnda veya evreye braklmasnda (atksu) saknca bulunan sularn, kirletici parametlerinden arndrlmasna "su artma" denir

1.2. Yumuak Su Avantajlar Nelerdir

ou kii temiz ime suyunun faydalarn bilir, ancak yumuak suyun ailelere salayabilecei avantajlar daha az bilinmektedir. Yumuak su yaam kalitenizi u ekilde gelitirir.

Yumuak bir suya sahip olmak tasarruf salar. Daha az sabun ve temizlik malzemesi kullanlr. Btenizdeki tasarruf otomatik olarak gerekleir.

Su tesisatnz daha uzun mrl olur. Sert su tesisatta mineral kalntlarna yol aar. Yumuak suda ise bu kalntlar olmaz. Su basnc ve tazyii azalmaz. Sert suda kalorifer tesisatndaki kirelenme, yakt tketiminin artmasna sebep olur.

Su stma aralar, daha uzun mrl hle gelir. Sert suyun brakt tortu ve kire birikintilerini brakmaz. Istcnzda kire kalntlar olmadnda en az %20 enerji tasarrufu salar.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

4

Tra yanmalarn azaltr. Yumuak su tra bann daha kolay hareket etmesini salar. Tra banzn da mrn uzatr.

Su kullanlan tm cihazlarn mr uzar. Kahve, ay makinesinden, nemlendirici buhar makinesine, tm aralarn mr uzar.

Yumuak suyla yaplan yemekler daha lezzetli olur. Sertlik mineralleri yemeklerde istenmeyen bir tat verir. Sert su ile yaplan buz, buulu bir grnmde olur

1.3. Yumuak Su ocuklar in Neden Faydaldr

Ciltlerinde sabun kalntlar kalmaz. Cildin doal ya, minerallerle kaplanmad iin ciltleri daha yumuak ve salkl olur. Sert sularda sabun kelei, banyo veya du sonrasnda insan derisine yapr. Deri gzeneklerini tkar ve sa tellerini kaplayarak sertletirir. Deriye yapan bu ktle, bakteri remesi iin elverili bir ortam yaratr.

Cildi temizlemek iin daha az sabuna ihtiya olur. Bu zellikler, daha kk ocuklar iin nemlidir. Kk yalarda ciltleri sabun ve temizlik rnlerine kar daha hassastr. Yumuak suyla az miktar sabun ve ampuan uzun sre kullanlr.

Salar sertlik veren minerallerden oluan bir paltoyla rtlmediinde daha yumuak olur ve kolay ekillenir. Bu, kolay taranmay ve karmamay salar.

1.4. Yumuak Suyun Dier Faydalar

Muhtemelen yumuak su kullandnzda fark ettiiniz ilk ey, daha az temizlik malzemesi alyor olmanzdr. Bulak deterjan, ampuan, amar deterjan ve sabunu daha az kullanrsnz. Bunun sebebi, yumuak suyun ok gl temizleyici bir g olmasdr. Daha az kullanp daha iyi sonu alrsnz. Normal olarak veya 2/3 daha az temizlik rnyle ayn, hatta daha iyi sonu alrsnz.

Elbiseleriniz uzun mrl ve parlak olur. Sert su, mineralleri kumata brakr. Bu ise onlarn donuk ve kirli grnmesine sebep olur. amar makineniz de daha uzun mrl olur.

Lekeler ve halkalar banyoda olumaz. Bardak ve tabaklarda izgiler olumaz. Sert suyun brakt film tabakas ve sabun kalntlar olmad iin kirli yerler

ve duvarlar daha kolay ve hzl temizlenir. Yumuak suyla banyo yaptnzda cildiniz daha yumuak olur. Banyodan ve

dutan cildinizde gerek temizlii hissederek ve yenilenmi olarak karsnz. Ayn zamanda przl ve kuru cilt zelliklerini azaltr.

Eer sanz boyuyorsanz rengi uzun sre parlakln korur.

5

1.5. Su Sertliine Neden Olan Mineraller

Sert su, normal olarak konutlarda en ok rastlanan problemdir. Sert su, 1 GPGnin zerinde sertlik minerali bulunduran sudur. En yaygn sertlik mineralleri kalsiyum, manganez ve magnezyumdur.

1.6. Kaynam Su Arnm mdr

Hayr, kaynam su yalnzca bakterileri yok eder. Nitrat gibi ou kirletici madde kaynatlarak sudan ayrlamaz. Baz durumlarda kaynatma ilemi, suyu azaltt iin kirletici maddelerin younluunu artrabilir.

1.7. Suyu Nasl Test Edebiliriz

Suyunuzun sertliini ve zelliklerini test etmek, zel analiz yntemleri gereklidir. Sertlik gibi parametrelerde basit bir kit ile yaplabilirken, detayl analizler iin laboratuvar analizleri gereklidir.

Resim 1.1: Su test cihaz

1.8. Salk Asndan Klor

Klor, hastalk yapc bakterileri yok etmek iin suya konan bir dezenfektandr. 80 yldr klorun hastalklar azaltt kantlanmtr. Ancak baz bilim adamlar klorun sudaki dier kirletici maddeler ve organik maddelerle birleerek kloroform gibi tepki verdiini dnmektedirler. Dezenfeksiyon yan rn denen bu ieriin kanser gibi baka salk problemlerine yol amas mmkndr. Sudaki klor, rahatsz edici boyuttaysa FOK'US aktif karbon filtreleri suda asl bulunan kloru artmaktadr.

6

1.9. Suyum Temiz ve Tad yi mi

Suyun kokusu, grn ve tad onun kalitesini gstermez. Sudaki ok sayda problem, hissedilmez ve grlmez olabilir. Emin olmann tek yolu, onu test etmektir. ebeke suyu kullanyorsanz bal olduunuz kaynan deerlerini temin edebilirsiniz. Ancak suyun tanmas ve depolanmasndan kaynaklanan problemler gz nne alndnda suyun test edilmesi en emin yoldur.

1.10. Tatl Su ve Ac Su

Toplam znm madde (TDS) sularn mineral ve iyon zenginliini gsteren nemli parametrelerden bir tanesidir. nk tabiatta sular, kaynaklarna gre, TDS konsantrasyonlar asndan farkllklar gsterir. 1500 mg/lt TDS younluu "tatl su" kaynaklar iin st limittir. 5000 mg/lt TDS'ye sahip sular genel olarak "ac su" olarak tabir edilirken daha fazla TDS ieren sular "tuzlu su" olarak tanmlanr. Sularda yksek oranda TDS bulunmas (> 2000 mg/lt) hemen her kullanm amac iin suda iyon giderme ilemini gerektiren bir durumdur. Bu tip bir su endstriyel veya sosyal su temininde kstl amalar haricinde kullanlamayaca gibi sulama suyu amal olarak da kullanlamaz.

1.11. Yerst Ve Yeralt Sular Arasndaki Farklar Nelerdir

Tatl sular, yzeysel su kaynaklar ve yeralt akiferlerinden temin edilir. Yzeysel su kaynaklar, genel olarak bulank ve tortuludur ve sulama amal kullanmlar dnda mutlaka filtreleme gereklidir. Yeralt sular ise znm madde younluu asndan olduka zengindir. Ancak, yeralt sular, kalite olarak yzeysel su kaynaklarna gre daha yksek vasftadr. Yeralt katmanlar arasndaki szlme esnasnda yksek miktarda kat madde, znm formda yeralt suyuna karr. Yeralt sularnn TDS asndan zengin olma sebebi de budur. Yeralt sularnda genelde rastlanan TDS deeri 600 900 mg/lt TDSdir.

1.12. Artlm Su

Doru tasarlanm artma sistemlerinden geirilmi olan sular elbette salkldr. Ancak, dikkat edilmeden hatal seilmi olan artma cihazlarndan temin edilen sular zararl olabilir ve hatta hastalk yapabilir. Burada sorumluluk tamamyla tasarm mhendisine aittir. Genelde cihaz kalitesizliinden kaynaklanan problemler ikincil problemlerdir. Birincil problemler, yanl tasarmdan kaynaklanmaktadr.

1.13. Hangi Su Analizleri Yaplmaldr

Grnm, renk, bulankllk, toplam sertlik, klorr, iletkenlik, nitrit, amonyak, nitrat, demir, kurun, mangan, alkalinite, pH, toplam bakteri ve koliform bakteri baklmas gereken parametrelerdir.

7

1.14.Sudaki Hangi Maddeler Hangi Rahatszlklara Sebep Olur

Arsenik: Karacier ve ciltte kt huylu tmr oluumu, kramplar, spazmlar, sinir sistemi rahatszlklar

Baryum: Uzun sreli uyarc kas reaksiyonlar, sinir blokaj Benzen: Kanser, lsemi, anemi Kadmiyum: Bronit, anemi, mide rahatszlklar Karbon tetraklorid: Merkezi sinir sistemi basks, mide, karacier ve bbreklerde

hasar, koma ve lm Klordan: karacier ve bbrek hasar Klorobenzen: Solunum sisteminde iritasyon, merkezi sinir sisteminde depresyon

Kloroform: Karacier, bbrek ve kalp etkileri Kromyum: Bbrek hasar, kanser Bakr: Mide iritasyonu, ocuk ve bebek lm, wilson hastal Dikloroetilen: Mide bulants ve ba dnmesi Etilendibromid: Dourganln azalmas Florit: Yksek dozlarda iskelet sistemi hasar Heptaklor: Tmr oluumu Kurun: Sinir sisteminde, bbreklerde, reme sisteminde hasar. Lindan: Kronik karacier hasar, anemi, lsemi Merkr: Bbrek yetmezlii, lm MetilenKlorid: Zehirli

Nikel: Hiperglisemin, mide ve sinir sistemi rahatszlklar Pentaklorofenol: tah kayb, solunum yetmezlii, uyuma, koma ve lm PCB: Cilt ve karacier hasar, mide bulants, kilo kayb, koma, lm Selenyum: Kanserojen, mukusta tahribat

Slfat: Laksatif etki Tetrakloroetilen: Merkezi sinir sistemi etkisi, uyuma, lm Toluen: Uyuturucu etki, gzlerde ve solunumda iritasyon Toksafen: Akcier hasar Trikloroetan: Uyuturucu etki, merkezi sinir sisteminde depresyon, bilin kayb,

lm Trikloroetilen: Merkezi sinir sisteminde depresyon, koordinasyon kayb, bilin kayb Trihalometan: Kas ve sinir sisteminde etki, bilin kayb Vinilklorid: Merkezi sinir sisteminde depresyon, grme ve iitme kayb, lm Ksilen: Mukoz yap iritasyonu, akcier tkanmas, bbrek yetmezlii inko: Kas sertlii ve ac, itah kayb, mide bulants

1.15. Suyun Dezenfeksiyonu

Suyun iindeki mikroorganizmalarn yaamn kontrol amacyla dezenfekte edilmesi arttr. Dezenfeksiyon ileminin birok ekilde gerekletirilmesi mmkndr. Ancak, en yaygn olarak klorlama ve ultraviyole dezenfeksiyon sistemleri kullanlmaktadr. Klor, eskiden beri en yaygn kullanlan dezenfektandr. Yaygn kullanmnda klorun ucuz bir dezenfeksiyon sistemi olmasnn yan sra, kalc etkiye sahip olmas da nemli bir etkendir.

8

Klor, suya kartrld anda, suyun iindeki baz organik maddeler ve ar metallerle reaksiyona geer. Tm reaksiyonlar meydana geldikten sonra, 0.5 mg/lt serbest bakiye klorun suda braklmas, nihai kullanm noktasna kadar mikroorganizmal faaliyeti nleyecektir. Ancak klorlama yapldktan sonra herhangi bir noktada, serbest bakiye klorun aktif karbon sistem vastas ile sudan alnmas, artma sistemi sonrasnda suyu mikroorganizmal kirlenmeye ak hle getirecektir. Klorlanm su, aktif karbon sistemden geirilse bile, 0,1 mg/lt bakiye klorun by-pass edilmesi tavsiye edilir. Ancak klorun suyun iindeki bir takm organik maddelerle birleerek, insan salna zararl kanserojen kimyasal bileiklerin (trihalometan, kloroform vb.) oluumuna sebebiyet verdii bilinmektedir. Klor kullanm kontrolsz yapld takdirde bu tip kimyasallarn oluumu mmkndr. Bu sebepten dolay suyun dezenfeksiyonu amacyla deiik kimyasallarn kullanm da her geen gn artmaktadr. Ancak gnmzde klor hlen en sk kullanlan dezenfektandr. Suyun dezenfeksiyonu amacyla kullanlan bir dier yntem ise ultraviyole dezenfeksiyondur. Bu yntemde, dalga boyu 254.7 nanometre olan ultraviyole nm kullanlr. Bu nm, suyun iindeki mikro organizmalarn DNA yapsnda bozulmaya sebep olup, remeyi engeller. Ultraviyole sistemler, dezenfeksiyon amacyla olduka yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.

Ancak bu sistemlerde dikkat edilmesi gereken konu, sistemin nihai kullanma mmkn olduunca en yakn yere konmasdr. Ayrca sistemden kan su, zellikle atmosfere ak ayr bir niteye girmemeli ve bekletmeden kullanlmaldr. Ayrca voltaj dmleri veya elektrik kesintilerinde sistemin bir jeneratr sistemine bal olmas faydal olacaktr. Sadece yzde 10'luk bir voltaj dm, sistemin etkinliini % 20 orannda azaltabilmektedir. Ultraviyole sistemlerin, estetik olarak grnm bulank olan sularda kullanlmas durumunda suyun UV nite ncesinde hassas parack tutma kabiliyetine sahip tortu filtrelerinden geirilerek bulankllnn giderilmesi arttr. Zira mikroorganizmalar, byk paracklarn nm engellemesi sonucu UV niteden canl kabilmektedir. UV nitelerin ayrca periyodik bakm nemlidir. Senede bir kere UV lamba deiimi ve ham su kalitesine bal olarak periyodik olarak kuvars cam temizliinin yaplmas ok nemlidir. Bu temizliin yaplmamas, UV nm etkinliini azaltacaktr.

1.16. Artma Sistemi Seimi

Sadece yatrm maliyetine baklarak yaplan deerlendirmeler ou zaman yanl sonular verebilmektedir. Ama bu, en pahal sistem en iyisi anlamna gelmemektedir. Sistem ve teklif deerlendirmesinde istenen sonu iin en iyi(optimum) artlar salayan dizayn seilmelidir. Optimum artlarn salanmas ise aadaki unsurlara baldr. Seilen su artma niteleri, temin edilen k suyu nihai kullanm amacna uygun olmaldr. Kullanm amacnn dna kan her nite, gereksiz yatrm ve iletme maliyeti anlamna gelir. nitelerin seimi esnasnda hidrolik kapasite deil, artma kapasiteleri gz nnde bulundurulmaldr. Artma kapasitesine gre seilmeyen bir nite, istenen verimi salamayacaktr. Tipik bir deer olarak zellikle kum ve aktif karbon filtreleri iin tank iindeki hzn 20 mt/saat'i amamas gerekir. At durumlarda, filtrenin ana ilevlerinden olan adsorpsiyon ilevi kaybolur ve sadece szme ilevi devam eder. Bunun yan sra yatak hznn artmas, filtredeki basn kaybnn da artmasna sebep olacaktr.

9

1.17. Sert Su Nedir

Suyun sertlii; evsel, ticari ve endstriyel kullanmlarda en ok rastlanan problemdir. Suya sertlik veren mineraller, daha ok suda znm olarak bulunan kalsiyum ve magnezyum mineralleridir. Suyun sertlik snflamas u ekilde verilebilir:

0-5 Fr ok yumuak

5-10 Fr Yumuak

10-20 Fr Orta sert

20-30 Fr Sert

>30Fr ok sert

1.17.1. FR (Fransz Sertlii) Nedir

Fransz sertlii (Fr) veya mg CaCO3 lkemizde yaygn olarak sertlik snflandrmasnda kullanlan birimlerdir. Suyun iindeki sertlik iyonlarnn younluunu (konsantrasyon) tanmlamada kullanlr. 1 Fr derecesi, 10 mg CaCO3 sertliine eittir.

1.17.2. Sert Su Ne Gibi Problemlere Sebep Olur

Sert suyun zararlar, ok ksa olarak aadaki gibi verilebilir. Sert su ile evsel kullanmlarda daha fazla sabun ve temizlik rn kullanlr. Sert su, dedii her noktada temizlenmesi ok zor olan sabun keleklerine neden olur. Sudaki sertlik, zamanla kendiliinden veya su stldnda hzla znrln kaybeder ve getii yzeylere yapmaya balar. Su borularnn ii hzla dolar, su basnc ve ak azalr. Suyun stld yzeylerde daha da artan kirelenme, yaltkanla sebep olur ve elektrik tketimini artrr. Kalorifer tesisatndaki kirelenme, yakt tketiminin artmasna sebep olur. Sabun kelei, banyo veya du sonrasnda insan derisine yapr. Deri gzeneklerini tkar ve sa tellerini kaplayarak sertletirir. Deriye yapan bu ktle, bakteri remesi iin elverili bir ortam yaratr. Sertlik mineralleri, yemeklerde istenmeyen bir tat verir. Sert su ile yaplan buz, buulu bir grnmde olur.

1.17.3. Su Sert se Yumuatmak in Ne Yaplabilir

Suyunuz eer 10 Fr zerinde sertlikte ise mutlaka yumuatlmas gereklidir. Suyu yumuatmann en pratik yolu, iyon deitirici reine kullanmaktr. yon deitirici reineli sistemler, genelde sodyum iyonlar ile sertlik iyonlarn yer deitirterek alrlar. Proses esnasnda su, reine tanecikleri arasndan szlerek geer. Reine tanecikleri zerindeki elektrik yk, sodyum iyonlarn reine tanecii zerinde tutar. Ancak reine taneciklerinin ayn zamanda sertlik minerallerini tutma kabiliyeti de vardr. Reine taneciklerinin sertlik minerallerini tutma kabiliyeti, sodyum iyonlarn tutma kabiliyetine gre daha fazladr. Bu ekilde iyon deiimi gerekleir. Belli miktarda sert su, reine yatandan getikten sonra reine tanecikleri tamamyla sertlik mineralleriyle kaplanr.

10

Bu durumda sertlik minerallerinin tutulmas son bulur. Sertlik iyonlarnn tekrar sudan tutulabilmesi iin reine taneciklerinin sertlik minerallerinden kurtarlarak tekrar sodyum taneciklerinin balanmas gereklidir. Bu ileme rejenerasyon ad verilir. Rejenerasyon esnasnda tuzlu su reine tankna verilir ve reine sodyuma doyurulur. Reine tanknda biriken yksek younluktaki sodyum iyonlar, sertlik iyonlarn reine taneciklerinden ayrr. Reine, daha sonra temiz su ile durulanarak fazla tuz ve sertlik mineralleri tanktan atlr. Reine tank, tekrar sertlik iyonlarn tutmaya hazr durumdadr.

1.18. Sulardaki Kirece Kar Yaplmas Gerekenler.

Sudaki kire amar makinenizde sorunlara yol aar: Sudaki kire, her ykama ve scaklkta, amar makinenizin rezistans ve hayati nem tayan dier paralar zerinde birikerek bozulmalarna yol aar.

Bu durumda:

amar makinenizin mr ksalr.

amar makinenizin ykama performans der.

Pahal tamir masraflaryla karlama riskiniz artar.

Deterjan tketiminiz oalr.

Her Scaklkta Kire zc Kullann: amarlarnz ister 30C, ister 95C'de ykayn, amar makinenizin rezistans, suyu stmak iin ayn yksek scakla eriir. Bu nedenle makinenizi korumak iin her scaklkta ve her ykamada mutlaka kire zc kullann.

Kire zc Deterjan Tasarrufu Salar: Kire zc, en sert sular bile yumuattndan kireli sularda amar ykarken, daha ok deterjan kullanmanza gerek yoktur. Bylece kire zc ile daha az deterjan kullanarak amarlarnz tertemiz ykayabilirsiniz,

Makinenizde Kire Oluumunu nlemek in Kire zc Kullann: Yeni kire zc, ykama suyunda kire oluumunu nler. Kire zc amar makinenizin rezistans, tamburu ve borular gibi hayati paralarnn yan sra amarlarnz da kirecin zararl etkilerinden korur.

Kire zcyle amarlar Yamur Suyu Yumuaklnda Ykanr: Sudaki kalsiyum ve magnezyum kireleri, ykanan kalsiyum ve magnezyum kirecini yok ettiinden kuman dokular arasna girer, kirin sklmesini nler, kuma sertletirir ve ypratr. Kire zc sudaki amarlarnz yamur suyunda ykanm kadar yumuak ve tertemiz olur.

Kire zc Elektrik Tketiminizi Azaltr: Makinenizin rezistans zerinde zamanla oluacak kire tabakas, snn suya gemesini engelleyerek suyun snma sresini uzatr ve elektrik tketiminizi artrr. Kire zc, rezistansnzn kirelenmesine engel olduundan elektrik tketiminiz azalr.

11

Resim 1.2.: Su kire seviyesinin test edilmesi

1.19. Blgenizdeki Suyun Gerektirdii Kire zc Miktar Tayini

Suyunuzdaki kire miktarnn testinin ardndan ne kadar lekte kire zc kullanacanzn tayinine yardmc olmas asndan aadaki haritada size yol gsterecektir.

Resim 1.3: Trkiye deki sulardaki kire miktar haritas

1 orba ka(1 lek) Kire zc yaklak 22 gramdr. Mavi renkli yerler : Az kireli suya sahip yerler iin 1 lek Sar renkli yerler : Kireli suya sahip yerler iin 2 lek Yeil renkli yerler : ok kireli suya sahip yerler iin 3 lek Krmz renkli yerler: ok kireli suya sahip yerler iin 4 lek kire zc kullanlmas uygun olacaktr.

12

Aada kire zc kullanmnn ykayclar iin ortaya karm olduu sonular grmektesiniz.

Resim 1.4: Kire zc kullanmnn etkileri

1.20. Ykayclarda Basn Miktar

Musluktan en az 1, en fazla 10 bar basnla su akmas makinenizin verimli almas iin yeterli olacaktr. Pratik olarak 1 bar tam alm musluktan 1 dakikada 8 litreden fazla suyun akmas demektir. Dier yollardan bas lm iin manometreler kullanlr.

Resim.1.5. eitli manometreler ve kullanm alanlar

Kire zc kullanlmazsa

13

UYGULAMA FAALYET

Ykayc ve kurutucu tesisat iin kullanlacak suyun basncnn ve sertliinin llmesi.

lem Basamaklar neriler

Sertlii ve kire derecesi lmleri iin ykayc iin hazrlanan tesisattan su rnekleri alnr.

Alnan bu su rnekleri, eitli testlere tabi tutulur.

Suyun sertlii testi, Ph lm cihazlaryla yaplr.

Sudaki kirecin lm, deneme eritleri vastasyla yaplr.

lm malzemeleriyle yaplan testler sonucunda gerekli dzeltmeler yaplr.

Ykayclarn uzun mrl olmalar iin mutlaka kire zc kullanlmaldr.

Suyun sertlii ykama iin nemlidir.

UYGULAMA FAALYET

14

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular doru/yanl olarak cevaplandrnz.

1. Suyun serliini manometre ile leriz. 2. Sudaki kirelerin makineye zarar vermemeleri iin kire zc kullanlr. 3. deal su sertlii, 10-15 Fr olmaldr. 4. Su basnc lm basit olarak 1 dk da tam alm musluktan 8 lden fazla su akmas

demektir.

5. Musluklardan 1-10 bar basnla su akmas, ykayclar iin idealdir.

LME VE DEERLENDRME

15

PERFORMANS DEERLENDRME

KONTROL LSTES

Modln Ad:

Konu

Ama

Ykayclarda Basit Su Tesisat lemleri Ykayclarda su tesisatlar Ykayclarn su tesisatlarn kurmak.

Modl Eitimini Alann

Ad ve Soyad:

AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.

Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1 nln giyip gerekli gvenlik nlemlerini aldnz?

2 Ortam temizliini kontrol ettiniz mi?

3 Kullanacak olduunuz takmlar hazrladnz m?

4 Kontroln yapacanz suyun zeliliklerini biliyor musun?

5 Su ile ilgili gerekli lmleri yaptnz m?

6 Yaplan lmler sonunda kullanlacak kimyasal miktarn belirlediniz mi?

7 Kimyasallar belirlerken tablolar dikkate aldnz m?

8 Su basn kontroln yaptnz m?

9 Ykayclar iin gerekli basn deerini rendiniz mi?

10 Ykaycy montaj iin hazr hle getirdiniz mi?

DNCELER

...

DEERLENDRME

Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

PERFORMANS DEERLENDRME

16

RENME FAALYET2

Ykayc ve kurutucularn altrlmas iin kurulacak basit su tesisat ilemelerini yapabileceksiniz.

Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr:

Ykayc ve kurutucu cihazlarn basit su tesisat ilemleri nasl ve ne ekilde yaplr?

Ykayc ve kurutucularn basit su tesisat ilemlerinde kullanlan malzemeler nelerdir?

2. BAST SU TESSAT LEMLERN YAPMAK

Ykayclarn ykama ilemlerini yapabilmeleri iin su kullanlmaktadr. Kullanlan suyun makine ierisinde ii bittikten sonra dar atlmas gerekmektedir. Suyun makine ierisine alnmas ve dar atlmasnda eitli aamalar vardr.

amar, bulak makineleri iin kurulacak tesisat nemlidir. Bu tesisatn kurulmasnda dikkat edilecek hususlar aada resimlerle anlatlmtr.

amar makinelerinde su tahliye hortumunun konumu ok nemlidir. Yanl konumlandrma makine su tahliye motorunun arzalanmasna sebep verebilir. Aada amar makineleri iin su tahliye hortumunun bulunmas gerekli olan seviyeler gsterilmektedir.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

17

ekil 2.1: Makine montajnda tahliye hortumu ayarlama

ekil 2.2: Bulak makinesi montaj (su tahliye borusunun durumuna dikkat ediniz.)

amar makineleri iin geerli olan durumlar, bulak makineleri iin de geerli olup su tahliye hortumlarnn tesisata yerletirilmesi ekil2.2 de grlmektedir.

18

2.1. Su Sertlik Ayar Tablosu

Tablo 2.1: Su sertlik ayar tablosu

Bulak makinelerinde kullanlan suyun sertlik derecesi, bulaklar iin nemlidir. Dolaysyla bulak makinelerinde su sertliinin uygun deerde tutulmas gerekir. Bunun iin yukardaki tablodan yararlanlabilir.

Ykayclarda su besleme tesisatlarnn dzenli olmas, kullanclar iin de kolaylk salamaktadr. Aadaki resimlerde ykayclara ait su besleme ve su tahliye tesisat grlmektedir.

Resim 2.1:Ykayclar iin tahliye hortumu ve tesisat balants

19

2.2. amar Makinelerinin Montaj

Makine montajna nakliye emniyetleri kartlarak balanr. Bunlar, makinenin kazan ksmn tutan ve sarsntlardan makineyi koruyan emniyet vidalardr.

ekil 2.3: Nakliye emniyetlerinin karlmas

ekil 2.4: Ayak ayarlarn yaplmas

Makinenizin daha sessiz ve titreimsiz alabilmesi iin, ayaklarnn zerinde dzgn ve dengede durmas gerekir. Makinenizin n ayaklar ayarlanabilir. nce plastik kontra somununu gevetiniz. Aya ayarlayarak dengeyi saladktan sonra plastik kontra somunu yukar doru sktrnz.

Makine ile birlikte verilen zel hortumlar, makine zerindeki su giri vanalarna balanr. Krmz hortum veya krmz yazl hortum, scak su girii; mavi veya mavi yazl hortum ise souk su girii iindir

Balant yerlerinde oluabilecek su szmalarn engellemek iin hortum zerine veya ambalaj iine (ift su girili modellerde 4 adet, dier modellerde 2 adet) lastik conta konmutur. Bu contalarn hortumun her iki tarafndaki balantlarda kullanlmas gerekir. Makine tarafndaki contalar hortum Filtre kanalna oturmaldr.

Balant yerleri, su basnc altnda olduu iin balant yapldktan sonra musluklar sonuna kadar anz. Balant yerlerinin su szdrmazln kontrol ediniz. Ortaya kabilecek su kaaklarn ve bunun verecei zararlar nlemek iin makineyi kullanmadnz zamanlarda musluklar kapal tutunuz.

20

Musluktan en az 1, en ok 10 bar basnla su akmas makinenizin verimli almasn salayacaktr (Pratik olarak 1 bar, tam alm musluktan 1 dakikada 8 litreden fazla su akmas demektir).

Makinenize hortumun dirsekli ucunu taknz. Hortumun somunlarn el kuvveti ile sknz, ngiliz anahtar kullanmaynz.

ift su girili modeller, kr tapa kullanlarak tek su girili olarak da kullanlabilir. Kr tapa, scak su vanasna balanmaldr. Balant yerinden su szmamas iin lastik conta kullanlmaldr.

Su boaltma hortumu lavabo ya da kvet kenarna taklabilir. Hortum krlmamaldr. Boaltma hortumu lavabo ya da kvete asldnda hortum dirsei parasyla dmeyecek ekilde sabitlenebilir.

Boaltma hortumunun ucu, dorudan kirli su boaltma deliine ya da lavabonun k dirseine taklan zel uca balanabilir. Hortum en az 40, en ok 100 cm yksee taklmaldr.

Resim 2.2: Su giri ve k hortumlarnn tesisata balanmas

21

ekil 2.5: Ykayc su tesisat montaj lm cetveli

2.3. Balantlar Su k

Su boaltma hortumunu bkmeden atk su borusuna taknz. Makineniz alrken su boaltma hortumunun kmamas iin hortumu su boaltma borusuna iyice tutturunuz. Su boaltma borusu kanalizasyona bal olmal, yzey sularna akar olmamaldr. Su boaltma hortumu, dorudan kirli su boaltma deliine ya da lavabonun giderine balanabilir. Bu balant yer dzleminden en az 50, en ok 110 cm yksekte olmaldr. 4 metreden uzun tahliye hortumu kirli ykamaya sebep olacaktr.

22

ekil 2.6: Tahliye hortumu montaj lm cetveli

2.4. Ykayclarda Kullanlan Hortumlar

Resim 2.3: Ykayc scak souk su hortumlar

Ykayc gruplarnda kullanlan iki adet dayankl hortum bulunmaktadr. Bunlardan krmz renkli olan scak su tesisat iin, mavi renkte olanlar souk su tesisatlar iin kullanlmaktadr.

Ykayclarda ii biten suyun dar atlmasn salayan hortumlar kullanlr. Bunlar esnektirler. Uzatabilme, ksaltabilme ve bkme ilemlerine msaittirler.

23

Resim 2.4: Ykayc su tahliye hortumu Resim 2.5: Ykayc elik su alma hortumu

2.5. Ykayclarda Su Tesisat

Resim 2.6: Ykayclarda su tesisat kutular

Bir ykaycda su tesisatnn nemli olduunu yukarda aklamtk. Bu tesisatn dzenli ve salam olmas, makine mr asndan da nemlidir. Aada bir ykayc iin yaplan su besleme ve su tahliye tesisat rnekleri verilmitir.

Ykayclar iin kurulmas gerekli olan tesisat aadaki resimlerde basamak basamak gsterilmitir. Bu basamaklar takip ederek ykayclar iin gerekli olan su tesisat balantlarn yapabilirsiniz. Ykaycn yerine yerletirilmesi ve tesisat ilemlerinin dikkatlice yaplmas gerekmektedir.

24

Resim.2.7: a)Ykayclarda tesisat ve montaj ilemleri

Resim.2.8: b)Ykayclarda tesisat ve montaj ilemleri

25

2.6. Kurutucularda Yaplan lemler

ekil 2.7: Kurutucu makinesi montaj grnm

2.7. Su Tank

Kurutma esnasnda slak amarn nemi amardan alnarak younlatrlr (kondanse edilir). Su tankn, her kurutmadan sonra veya kurutma esnasnda "Tank Dolu" uyar lambas yandnda boaltnz.

Su tankn program alrken kesinlikle dar karmaynz! Younlatrlan suyu makine ile beraber verilen tahliye hortumu vastasyla bir gidere boaltabilirsiniz ("su tahliyesinin dorudan darya verilmesi" blmne baknz).

26

ekil 2.8: Kurutucu su tank

2.8. Su Haznesinin Boaltlmas

Su tankn dikkatlice panodan dar ekiniz, bir elinizle arkadan tutunuz. Su tanknn kapan anz. Suyu boaltnz. Eer kapakta hav birikimi olumu ise ltfen bunlar da temizleyiniz. Kapa

bastrarak kapatnz. Su tankn tamamen ieri itiniz.

nemli:

Younlatrlan su, ime suyu deildir. Ancak filtre ettikten sonra (rnein kahve filtresinden) buharl t veya hava nemlendiricisi iinde kullanabilirsiniz.

Eer su tankn boaltmay unutursanz sonraki kurutmalar srasnda su tank dolunca, makineniz duracak ve "Tank Dolu" uyar yanacaktr. Bu durumda su tankn boalttktan sonra kurutma ilemine devam etmek iin "Bala/Beklet" tuuna basnz.

Tambur Kanatlarnn Temizlenmesi

Makinenin iindeki tamburun, amarn kuru olup olmadn alglad, nem alglayclar bulunmaktadr.

27

UYGULAMA FAALYET

amar makinesi iin basit su tesisatnn kurulumu

lem Basamaklar neriler Ykayc montajn yapmak iin

kutusundan karnz. Ykayc montaj vidalarn karnz. Ykaycnn kurulaca yere gerekli

olan su tesisatn yapnz. Scak-souk su musluklarn ve su

tahliyesi iin gerekli olan tesisatlar kurunuz.

Ykaycnn(titreimsiz almas iin) ykseklik ayarlarn ayak vidalarndan salaynz.

Souk ve scak su hortumlarn tesisata balaynz.

Su tahliye hortumunu uygun ykseklikte tesisata balaynz.

Scak (krmz) ve souk (Mavi) su hortumlarn kartrmaynz.

Makinenin salkl almas iin mutlaka ayak ayarlarn yapnz.

Ykayclarda tahliye szgecini arada temizlemeyi unutmaynz.

Kurutucularda su haznesinde biriken suyu boaltnz.

Ykayclar iin kurulan tesisatn salkl olmasna zen gsteriniz.

UYGULAMA FAALYET

28

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular doru/yanl olarak cevaplandrnz.

1. Ykayclarda scak-souk su tesisat iin ayr renkte hortumlar kullanlr. 2. Ykayclar iin kullanlan tesisat musluklar normal musluklarn aynsdr. 3. Ykayclarda tahliye hortumu ykseklii veya konumu nemli deildir. 4. Ykayclarn nakliye emniyetleri karlmadan montaj yaplmamaldr. 5. Ykayclarda suyun filtresi iin bulunan filtreler periyodik olarak temizlenmelidir.

LME VE DEERLENDRME

29

PERFORMANS DEERLENDRME

Modln Ad Konu

Ama

Ykayclarn Basit Su Tesisat lemleri Ykayclarn montaj Ykayclarn montajn yapmak.

Modl Eitimini Alann Ad ve Soyad

AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.

Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER

DEER LE

0 1 2 3

1 e zamannda balama

2 elbiselerini giyme

3 iin kullanlacak takmlar hazrlama

4 Yaplacak iin ierii hakknda ksa bilgi sahibi olma

5 Ykayclarn montaja hazrlanmas

6 Ykayclarn nakliye emniyet vidalarnn karlmas

7 Ayak ayarlarnn yaplmas

8 Su tesisatnn tamamlanmas

9 Ykayc ile tesisat arasndaki balanty kurma

10 Ykayc tesisat hortumlarnn balant artlarna ve yksekliine uyulmas

11 Ykayclarda periyodik temizliklerin yaplmas

TOPLAM PUAN

DNCELER .

DEERLENDRME

Arkadanz derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

PERFORMANS DEERLENDRME

30

MODL DEERLENDRME

Bu modl sonunda ykayclarn montaj ve montajnda dikkat edilmesi gerekli hususlar kavranm olmaldr.

Ykayclar iin kullanlacak suyun: Sertlik lm

Kire lm

Basn lmleri

yaplm olmaldr. kan deerler neticesinde ykayc iin gerekli normal deerlere tanm olmaldr.

Ykayclar iin yaplmas gerekli olan periyodik bakmlar uygulanmaldr.

MODL DEERLENDRME

31

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FALYET -1 CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 D

3 Y

4 D

5 D

RENME FALYET -2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 Y

3 Y

4 D

5 D

CEVAP ANAHTARLARI

32

KAYNAKA

PAKSOY Muhittin, Elektrik Makineleri Ders Notlar Bursa 2000.

nternet Siteleri

Beyaz Eya Kataloglar

Tm Elektrik Makineleri Kitaplar

AC. Motorlar Kitaplar

Internet Arama Motorlar ve Siteleri

KAYNAKA