weinig aandacht voor preventie in nieuwe gezondheidsnota

5Jaargang 38

Juni 2011Uitgave van MMV

Weinig aandacht voor preventie in nieuwe Gezondheidsnota • Wonderdiëten bestaan niet • Louis Bolk Instituut verzamelt ervaringen over rol biologische voeding bij

kanker • Veelbelovend sint-janskruid breekt (nog) niet door

De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

algemene informatie

(Zie ook colofon pagina 27)

Bestuur

Vriendelijk verzoek alle post bestemd

voor het bestuur te zenden aan:

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter:

Dave Schut

Eefde

Secretaris:

Johan Klumpenaar

Vlissingen

Penningmeester a.i.

Rob Kappé

Bestuursleden:

Sietze Blom

Bant

Jan Bor

Hoogblokland

Hans Stoop

Bergen op Zoom

Adviseurs:

Cor van Groningen

Drs. Bob Hornstra

Piet Sijpersma

Administratie/algemene informatie

De administratie van de vereniging

wordt gevoerd door de heer

Wim Kuling.

Centraal Bureau:

Postbus 508


telefoon (0172) 49 79 44 (werkdagen

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

fax (0172) 47 06 44

e-mail: [email protected]

Aanmelding nieuwe leden

Schriftelijk bij het Centraal Bureau

of via de website.

Lidmaatschap

Nieuwe leden: € 22,- per kalender jaar

(automatische incasso), € 26,- per

kalender jaar (acceptkaart).

Voor Belgische leden minimaal

€ 35,50 op rekening ING bank

335-0078672-51 t.n.v. Moerman-

vereniging. Voor de overige leden in

Europa € 35,50, buiten Europa € 40,-.

Een kleine ’overbetaling’ op de

minimumcontributie wordt zeer op

prijs gesteld.

Contributie giro 42.39.229 t.n.v.

Moermanvereniging te Alphen aan

den Rijn. Opzegging lidmaatschap:

vóór 1 december van het lopende

jaar. Administratiekosten: € 3,50

wanneer een herinnering gestuurd

moet worden.

De Moermanvereniging en de

stichting Steunfonds Amnestie zijn

door de Belastingdienst erkend als

algemeen nut beogende instelling

(ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-

king aan onze stichting is aftrekbaar

van de inkomstenbelasting (binnen

de daarvoor geldende regels).

Losse nummers Uitzicht

Losse nummers kunnen (na)besteld

worden à € 5,25 per exemplaar. Dit

kan schriftelijk of telefonisch bij het

Centraal Bureau.

Internet

www.moermanvereniging.nl


Patiëntenvoorlichting

Telefoon 088-2424240 (Infolijn)

Of voor algemene informatie over de

vereniging: (0172) 49 79 44

Informatie lezingen en kooklessen

Schriftelijke vragen naar:

Postbus 508


Postzegel insluiten.

Klachten van patiënten

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-

federatie Additieve Geneeskunde)

Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

Advertenties Uitzicht

Advertentietarieven kunnen worden

aangevraagd bij:

J.P.H. Geraats

Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

telefoon (0495) 53 22 20


Stichting SteunfondsAmnestie

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

291, 2771BL Boskoop of via ING

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie

in Boskoop.

Bovenstaande rekeningnummers van

Stichting Steunfonds uitsluitend te

gebruiken voor giften.

Legaten

Wie het Steunfonds testamentair wil

gedenken, wordt aanbevolen gebruik

te maken van de volgende formulering:

‘Ik legateer aan de Stichting Steun-

fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)

de som van €……… vrij van rechten en

kosten’.

Regio-secretariaten

Amsterdam en Wijde Omgeving

Mevr. T. Visser

Quellijnstraat 128

1073 XL Amsterdam

telefoon (020) 675 41 50

Gelderland

Mevrouw R. van Elk

Utrechtseweg 84

6812 AH Arnhem

telefoon (026) 844 95 16

Zeeland/West-Brabant

Mevr. K. Walhout

Oranje Nassaustraat 26

4341 GC Arnemuiden

telefoon (0118) 60 18 68

Den Haag

Mevr R Rosier

Gerrit van de Veenlaan 216

2552 WN Den Haag

telefoon (070) 391 02 79

Friesland

Mevr. T. Meesters

Singel 7

8771 SV Nijland

telefoon (0515) 56 98 13

Groningen/Drenthe

Mevr. H. Prins

Schout Poelmanweg 32

9617 BX Harkstede

telefoon (050) 404 22 46

Limburg

De heer J.H.P. Peters

Oude Heerweg 145

5941 EK Velden

Tel (077) 472 14 53


Noord-Holland Noord

Vacature

Overijssel

Dhr. G.J.W. Tretmans

Tuinvaas 16

7609 ZT Almelo

telefoon (0546) 56 94 11

Rotterdam

Dhr. M. Ouwehand

Statenweg 405

3039 HP Rotterdam

telefoon (010) 467 78 64

mobiel 06 23234874

Rijnmond/Westland

Vacature

Nieuwe Gezondheidsnota: stap terug

Niet alles wat nieuw is valt te bejubelen. Dat geldt ook voor de nieuwe Gezondheidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ van de minister van Volks-gezondheid, Welzijn en Sport, Edith Schippers. Een veelbelovende titel, maar feitelijk een stap terug in de tijd. En verrassend weinig aandacht voor preventie. Met deze nota, een vierjaarlijkse uitgave die beoogt te inspireren, komt gezondheid niet echt dichtbij.

Wonderdiëten bestaan niet

Wonderdiëten kunt u gerust vergeten. Ze bestaan niet. Het maakt niet uit aan welke dieetgoeroe u zich vastklampt. De Engelse voedingsadviseur Glenn Matten schreef een boek dat in ons land is verschenen onder de titel ‘Wat je zeker moet (w)eten’. Je wordt niet aantrekkelijker en super-slank met dit boek, maar je kunt er wel veel uit opsteken over gezonde diëten.

Positief denken werkt echt

Positief denken werkt echt. Wie daar nog aan twijfelt, kan zich laten overtuigen door Marja Ruijterman. Zij ontdekte op een crisispunt in haar leven de kracht van gedachten en dat veranderde haar leven totaal. ‘Gedachtenkracht’ is de titel van het inspirerende boek dat ze erover schreef.

Onderzoek rol biologische voeding bij kanker

Stel, je hebt kanker. Kun je dan met wat je eet en drinkt je ziekteproces beïnvloeden? En kan biologisch voeding daar een rol bij spelen? Het Louis Bolk Instituut wil het antwoord op die vragen zien te vinden en is daarom een zogeheten ervarings-onderzoek gestart. Daar kunt u aan meewerken. Hoe, dat leest u in dit artikel.

Sint-janskruid breekt niet door

De verwachtingen waren hooggespannen voor het sint-janskruid als natuurlijk geneesmiddel in de strijd tegen depressies. Er werd een doorbraak van verwacht als antidepressivum. Die doorbraak kwam er (nog) niet. Hoe een veelbelovend middel met weinig of geen bijwerkingen voorlopig nog op de plank blijft liggen, omdat artsen de boot afhouden.

4

18

22

10

8

2 3

Bangmakerij

Enkele weken geleden werd het honderd-duizendste exemplaar van het boekje ‘Wat zit er in uw eten?’ in Amsterdam uitgereikt aan de Franse auteur Corinne Couget. Zij wil ons bewust maken van de risico’s van E-nummers. De massale belangstelling van consumenten voor haar boekje zegt iets over de argwaan die is ontstaan over het voedselaanbod. Dat krijg je als de voedingsindustrie zich voortdurend schuldig blijkt te maken aan misleiding en minachting van het publiek. Het artikel in dit nummer over de acties van Foodwatch spreekt wat dat betreft boekdelen.

Nu is het bepaald niet zo dat Corinne Couget iedereen heeft kunnen overtuigen. “Bangmakerij”, wordt haar vanuit weten-schappelijke kringen verweten. Alle stof-fen met een E-nummer zouden grondig zijn onderzocht. De instantie die zich met dat onderzoek bezighoudt is EFSA, het officiële bureau van de Europese Unie. Volgens de critici van mevrouw Couget kunnen we op EFSA blindvaren. De inkt van hun pennenvruchten was echter nog niet opgedroogd of er verscheen een onderzoek over de risico’s voor zwangere vrouwen bij het gebruik van de suiker-vervanger aspartaam. Een Deens onder-zoek wees uit dat deze stof veel minder veilig is dan altijd was aangenomen.

Over aspartaam is een complete oorlog uitgevochten. Met name op internetsites is het bedolven onder een lawine van waarschuwingen en kritiek. Maar van officiële zijde werden alle reserves weg-gewimpeld met een verwijzing naar EFSA. Die had alle rapporten over de suikervervanger doorgelicht en in orde bevonden. We konden het veilig innemen. Als E 951 komt het sindsdien voor in honderden zo niet duizenden producten.Nu moet hetzelfde EFSA met hangende pootjes terugkomen op haar eerdere fiat. Aspartaam gaat opnieuw de molen in. Misschien moeten de Europese onderzoe-kers toch het boekje van mevrouw Couget eens raadplegen. U weet wel, dat boekje dat ons onnodig bang zou maken.

Cor van Groningeneindredacteur Uitzicht

4 5

Elke vier jaar komt de minister van VWS met een

Gezondheidsnota. Daarin worden de landelijke

prioriteiten benoemd die aanknopingspunten bieden

voor gemeenten om hun gezondheidsbeleid op te ba-

seren. De nota dient officieel als inspiratiebron voor

het behouden en verbeteren van de volksgezondheid.

De nu verschenen nota ‘Gezondheid dichtbij’ laat

zien dat de vijf speerpunten uit de vorige nota nog

steeds gelden. Ook de komende jaren wordt ingezet

op overgewicht, diabetes, depressie, roken en schade-

lijk alcoholgebruik. Daarbij wordt het accent gelegd

op bewegen. “Bewegen is goed voor lichamelijke

en geestelijke gezondheid en is verbonden met de

andere speerpunten”, schrijft de minister in haar

aanbiedingsbrief aan de Tweede Kamer.

Liberaal stempelDe nota draagt duidelijk een liberaal stempel. Wat de

minister betreft heeft de overheid alleen een functie

op de terreinen waar de burger zelf geen invloed op

uit kan oefenen, zoals bijvoorbeeld voedselveiligheid.

Wat dat punt betreft gaat de nota voor duidelijke

weten regelgeving en toezicht op de naleving hier-

van. Ook zal er naast de bestaande bevolkingsonder-

zoeken op borstkanker en baarmoederhalskanker

stijl, zoals roken en vet eten, brengt op de lange

termijn veel kosten, zowel materieel als immaterieel

met zich mee. Dat de minister dit negeert, getuigt van

een beperkte visie op volksgezondheid”, aldus KWF

Kankerbestrijding in een reactie op de nota.

Ook het Voedingscentrum toont zich kritisch. Directeur

Felix Cohen benadrukt het belang van goede voeding

voor de gezondheid. Hij plaatst kanttekeningen bij het

accent dat de nota legt op bewegen. “Overgewicht, een

probleem van deze tijd bij de helft van alle Neder-

landers, is ook te voorkomen door aanpassingen in

ons eetpatroon, in combinatie met voldoende dage-

lijkse beweging.” Mensen beseffen volgens Cohen

niet hoeveel beweging er nodig is om verkeerd eten

te compenseren. Zo moet je 80 minuten wandelen

om de calorieën van twee glazen bier en drie bitter-

ballen te verbranden. En die tijd heeft de moderne

mens met zijn drukke agenda helemaal niet. “Het is

dan een relatief eenvoudiger keuze om minder te

eten dan om te compenseren met beweging. Die

informatie heb je wel nodig om gezonde

besluiten te kunnen nemen”, aldus Cohen.

Aandacht voor jeugdDe jeugd krijgt extra aandacht in deze nota. Naast

bevordering van een gezonde leefstijl, vroege signa-

Weinig aandacht voor preventie

Nieuwe Gezondheidsnota: stap terug in de tijd

Op 25 mei presenteerde minister Edith

Schippers van Volksgezondheid, Welzijn

en Sport de nieuwe Gezondheidnota.

Deze nota zet de beleidslijnen uit voor

de komende vier jaar op het gebied van

gezondheid. De teneur: mensen zijn zelf

verantwoordelijkheid voor hun eigen

gezondheid. Dat klopt in principe, maar

de burger die daar niet zo goed in is,

is het kind van de rekening.

Tekst: Petra Pronk

vanaf 2013 een bevolkingsonderzoek naar darm-

kanker worden ingevoerd.

Maar alles wat daarbuiten valt, wordt nadrukkelijk

als de eigen verantwoordelijkheid van de burger

gepresenteerd. “Het kabinet staat voor eigen verant-

woordelijkheid en eigen kracht van mensen. Dat

geldt ook voor de gezondheid. Dit betekent dat niet

de overheid, maar de mensen zelf aan zet zijn. Be-

trokkenheid van het bedrijfsleven, maatschappelijke

organisaties, het onderwijs en zorgverleners bij het

stimuleren van gezond gedrag wordt vergroot. Indien

een bijdrage van de overheid noodzakelijk is, zijn de

gemeenten in veel gevallen als eerste aan zet”, aldus

de minister in haar brief. Dat laatste baart zorgen in

een tijd dat gemeenten worstelen met draconische

bezuinigingen.

LeefstijlinterventieDe overheid ziet het als haar rol een omgeving te

creëren waarin burgers zelf in staat zijn om gezonde

keuzes te maken. Op zich niks mis mee, maar het is

de vraag of er van dat ‘creëren van gezonde omge-

vingen’ wel zoveel terecht komt. De gezondheidsnota

ademt namelijk aan alle kanten de geest van bezuini-

gingen. Dat is waar de keuzes uit voortkomen: gebrek

aan geld en de noodzaak om dingen uit het gezond-

heidspakket te schrappen. Visie, zeker langetermijn-

visie, is op weinig punten te vinden.

Zo is het glashelder dat minister Schippers geen

voorstander is van door de overheid gefinancierde

leefstijlinterventies. Het idee dat burgers zelf moeten

beslissen over hun leefstijl is prominent in de nota

aanwezig. Daarbij wordt een omgeving waarin ge-

zonde keuzes makkelijk moeten zijn, gepropageerd.

Een van de manieren om dat te bereiken is volgens

de nota: via Publiek Private Samenwerking. Campag-

nes die werken aan het bewustzijn van mensen als

het gaat om gezond leven, passen daar niet in. Het is

de vraag of dat zo verstandig is. Op korte termijn

bespaar je daar geld mee, maar op lange termijn

wordt de rekening alleen maar hoger.

KWF Kankerbestrijding is in elk geval teleurgesteld

over het feit dat de minister weinig oog heeft voor

het belang van preventie en gezondheidsbevorde-

ring. ‘De minister streeft weliswaar een positief leef-

stijlbeleid na, maar wil daartoe geen investeringen

doen. Leefstijlinterventies worden door Schippers

gezien als een kostenpost en niet als een wezenlijk

onderdeel van volksgezondheid. Een ongezonde leef-

lering van risico’s en inzet op weerbaarheid om

dagelijkse verleidingen te weerstaan, vindt het kabi-

net dat het stellen van grenzen en het stimuleren van

een gezonde basis bij de jeugd gerechtvaardigd is.

De minister ziet hierin voor ouders en scholen een

belangrijke rol weggelegd. Dat is ook zo, maar ook

hier geldt: dat is in veel gevallen theorie. Uit het feit

dat obesitas onder de jeugd enorm in opkomst is,

blijkt wel dat de huidige aanpak niet voldoende is en

in veel gevallen niet werkt. Veel ouders en scholen

nemen hun verantwoordelijkheid nu eenmaal niet

als het gaat om de gezondheid van kinderen. Zijn die

kinderen dus maar het kind van de rekening? Inten-

ties uitspreken is niet genoeg. Er zullen ook heel

concreet maatregelen nodig zijn om jongeren aan te

Brandbrief over preventiebeleid

De Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en de Nederlandse Public Health Federatie hebben in een brief aan minister Schippers hun zorg uitgesproken over de tendens om te bezuinigen op prikkels die mensen kunnen aanzetten tot gezond leven. De twee organisaties pleiten juist voor extra prikkels, niet alleen gericht op de individuele burger, maar ook op partijen als zorgaanbieders, producenten van voedsel en drank, zorgverzekeraars, werkgeversorganisaties en platforms van scholen.

Eind 2010 hebben diverse partijen de koppen bij elkaar gestoken om te praten over een goed preventiebeleid. Uit die bijeenkomst kwam duidelijk naar voren dat er grote consensus bestaat over de noodzaak van het beoogde doel: een beter prikkelbeleid. “Uit de discussies kwam naar voren dat er bij velen weinig vertrouwen is in het vooral voortborduren op hoofdzakelijk vrijblijvende pogingen tot gedragsbeïnvloeding van de burger of ander actoren”, zo schrijven de KNMG en de NPHG in de brief.En dat is zorgelijk, want: “Met nadruk en met cijfers onderbouwd kwam naar voren dat de ontwikkeling van ongezondheid in Nederland het patroon van vele westerse landen (met name de USA ) volgt, en dat de uitkomsten dramatisch zullen blijken te zijn. Zelfs met drastisch ingrijpen zullen bijvoorbeeld overgewicht en diabetes type 2 bij kinderen, de komende decennia fors toenemen en een groot beslag leggen op de schaarse middelen in de zorg. Ook de participatie met de burger in onze samenleving zal daar onder lijden.”

Lees verder >

Advertenties

Gezond levenGezond blijven

10% korting bij de Roode Roos

Een leven lang vitaal!Squalene is een bijzondere stof die

zowel in het menselijk lichaam als in de

natuur wordt aangemaakt. Het behoort

tot een speciale groep antioxidanten,

de zogenaamde isoprenoïden en

wordt uit de levertraan van de diepzee

dogfish verkregen. Squalene heeft het

vermogen om zuurstof toe te voegen aan

de menselijke cel. Hierdoor beschermt

het de cellen waardoor het lichaam

wordt behoed voor de ziekmakende

moleculen. Issho Genki® Squalene iP6

is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver

voedingssupplement dat uw lichaam

weer in balans brengt.

Versnelt herstel

Toename energie, vitaliteit

en uithou-dingsvermogen

Beschermt tegen vroegtijdige

veroudering van de huid

Beschermt tijdens chemotherapie en

bestraling

Beschermt cellen en weefsels

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: [email protected]: www.fyto-life.nlwww.isshogenki.com

Vascu-Vitaal® doet wat het belooft: het houdt de bloedvaten schoon.

VASCU-VITAALondersteunt het lichamelijke

weerstandsvermogen en bevordert een algemene goede gezondheid

In de achterliggende 20 jaar heeft Vascu-Vitaal® haar werkingbewezen blijkens de vele positieve reacties van mensen in binnen-en buitenland, die Vascu-Vitaal® gebruikt hebben. Vele natuur-geneeskundigen hebben ervaren dat hun cliënten/patiëntenklachtenvrij waren na een behandeling met Vascu-Vitaal®.

OLIGO PHARMA BV, Kerklaan 2, 1211 PP HilversumTel. 035 - 6244671, fax 035 - 6244672


Houdt de bloedvaten schoon

6 7

OV ERPEINZINGEN...

Reacties: [email protected] of schriftelijk via de redactie van dit blad. Informatie en contact via www.filosofischepraktijk.eu of telefonisch (026) 339 08 15.

Luisterend voelen

U kent ze vast wel. Mensen die hun gevoel volgen en mensen die hun verstand gebruiken. Intuïtie en ratio lijken lijnrecht tegenover elkaar te staan.

De gevoelsmatige beslisser zegt bijvoorbeeld: ‘Dat huis voelt goed aan’. Zo’n intuïtieve keuze wordt gerechtvaardigd met sprekende voorbeelden van succesvolle gevoelskeuzen. Wij weten echter dat voorbeelden de waarheid nooit bevestigen. Wie bijvoorbeeld wil aantonen dat alle zwanen wit zijn, heeft zelfs aan miljoenen voorbeelden nog niet genoeg. Wel bewijst één tegenvoorbeeld van een zwarte zwaan zijn ongelijk. De gevoelsmatige keuze is zwak gefundeerd. Het kan goed gaan, maar vaker ook mis.

De rationele beslisser zegt bijvoorbeeld: ‘Dat huis is ruim, betaalbaar en het ligt op een rustige plek’. Hij rechtvaardigt zijn keuze niet met voorbeelden, maar met feitelijke argumenten. Rationele beslissingen zijn krachtig gefundeerd, maar kunnen toch verkeerd uitpakken. Drogredenen liggen op de loer, om-standigheden kunnen wijzigen of verkeerd worden ingeschat.

Soms falen zowel gevoel als ratio. Wie wel eens naar tv-spelletjes kijkt zoals Miljoenenjacht, kan de machteloosheid van zowel gevoel als ratio goed observeren. De uitverkoren deelnemer wint als hij voor zichzelf een gesloten koffer uitzoekt met veel geld en vervolgens andere koffers opent met weinig geld. Het meest aangevoerde ‘argument’ voor die keuzen is: ‘Die koffer voelt goed’. Dat is natuurlijk een drogreden. Zowel gevoel als ratio staan volledig buitenspel. Waar ‘het toeval’ regeert, bepaalt het willekeurige lot het resultaat.

Terwijl bij het vervolg van het spel het gevoel blijft falen, krijgt de ratio enig houvast. De deelnemer moet beslissen: ‘doorgaan’ of ‘stoppen’. De ratio kan de kans op succes enigszins bereke-nen. Stoppen betekent de zekerheid van een vaststaand gewon-nen bedrag. Doorgaan biedt een kans op ‘bijna niets’, ‘veel meer’ of zelfs ‘alles’. Het is verstandig de gevoelsmatige hebzucht onder controle te houden van de nuchtere ratio. De noodzaak tot rationele controle geldt niet alleen bij dit spelletje.

Het echte leven is een ander spelletje, waarbij toeval ongetwijfeld ook een grote rol speelt. Het leven gaat zoals het gaat.

Veel beslissingen moeten wij toch voor eigen rekening nemen. Zijn wij hier geheel en al overgeleverd aan toevalligheden en onberekenbare kansen? Geenszins, wij kennen ook wat zeker-heden, – die steen valt immers altijd naar beneden. Ook kan een mens zijn eigen zekerheden creëren door goed te kiezen. Hoe doe je dat? Wat is goed? Hoe kun je adequaat beslissen?

In een wereld waarin niet alles – zoals bij het kofferspelletje – toevallig is, is het alternatief van tossen om ‘kop of munt’, niet erg verstandig. Zet u uw gevoel in of uw ratio, uw intuïtie of uw verstand? Moet u dan toch kiezen voor het een óf het ander?

Die zwart-wit tegenstelling is echter een fictie en daarmee een oneigenlijke keuze. Die polaire tegenstelling is een erfenis van dualistisch denken. Hetzelfde geldt voor andere scheidingen, zoals die tussen lichaam en geest, geluk en ongeluk, goed en kwaad, mooi en lelijk etc. Uiterste polen kunnen wel denkend onderscheiden worden, maar in het leven niet gescheiden. De ene pool bestaat zelfs bij de gratie van de andere. Dergelijke tegenstellingen versmelten in menselijk handelen en ervaren tot één geïntegreerd totaal, waarin alle nuances van ‘grijs’ voor-komen. Iedere gedachte is doordrenkt van gevoel en ieder gevoel doordesemd met gedachten.

Wie zegt gevoelsmatig te kiezen, verzuimt zijn verborgen argu-menten te verwoorden. Wie zegt rationeel te kiezen, miskent de rol van zijn gevoel. Ratio en gevoel staan niet lijnrecht tegenover elkaar, maar liggen – elkaar overlappend enigszins hiërarchisch – onder en boven, en in elkaar.

Onder onze gevoelens liggen gevoelsbepalende gedachten. Om die reden laten (negatieve) gevoelens zich niet rechtstreeks positief beïnvloeden, maar alleen via verandering van gedach-ten. Wie in staat is door zijn gevoel heen de onderliggende gedachten naar boven te halen, maakt zijn argumenten helder, voor zichzelf en anderen.

Wie goed luistert naar zijn gevoel, zal het horen spreken, in woorden en ideeën. Je moet er alleen even over nadenken. Dat geeft een goed gevoel en het best haalbare resultaat in een onzekere wereld.

Rein Stoel

zetten tot een gezondere leefstijl, en juist op dat

punt laat de nota het afweten.

RokenNaast preventie is ook het tabaksbeleid vreemd

genoeg kind van de rekening. Hoewel roken

benoemd is als een van de vijf speerpunten, en

tabaksontmoediging een van de meest kosten-

effectieve methoden is om de volkgezondheid te

verbeteren, worden nergens in de nota concrete

maatregelen genoemd om het aantal rokers terug

te dringen. Gezien de impact die roken heeft op

de gezondheid is dat op z’n minst vreemd. Elk

jaar sterven in Nederland bijna 20.000 mensen als

gevolg van roken. Een kwart van de rokers sterft

voor het 65e levensjaar. Bovendien is het bekend

dat mensen die roken, vaker en langer ziek zijn

en dus minder bijdragen aan het arbeidsproces.

Ze zijn dus echt een kostenpost. Juist in tijden

van bezuinigingen zou het dus logisch zijn om

stevig in te zetten op deze groep, zou je zeggen.

De Wereld Gezondheids Organisatie ziet een

effectief ontmoedigingsbeleid voor tabak ook als

het beste middel om de volksgezondheid wereld-

wijd te verbeteren. Maar onze minister laat het

bij mooie woorden. Zij vindt wel dat de overheid

een taak heeft als het gaat om gezondheids-

bescherming en wil omgevingen creëren die

gezond gedrag stimuleren, maar ze maakt niet

echt concreet hoe dat dan zou moeten. Sterker

nog, een van de belangrijkste plekken die zich

zouden lenen voor aanpak van het roken – de

horeca – laat zij ongemoeid. Het officiële beleid is

een rookvrije horeca. In de praktijk wordt dit ech-

ter aan alle kanten geschonden. Door de slechte

handhaving van het rookverbod in Nederland

kunnen mensen op heel veel plekken nog steeds

zonder problemen een sigaret opsteken.

Al met al geeft de nieuwe nota reden tot zorg.

We zijn hiermee wel heel ver verwijderd van de

geest van het vorige kabinet dat nog overwoog om

een vettax in te voeren op ongezonde voeding.

De nieuwe Gezondheidsnota lijkt een stap terug

in de tijd.

8 9

Prei hoort erbij

Als voorbeeld van de aanpak van Matten het hoofdstukje over prei. Hij noemt het een ondergewaardeerde groente. Prei behoort tot de alliumfamilie en bevat een redelijke hoeveelheid organo zwavelverbindingen. “Als je veel van deze plantenfamilie eet (waartoe ook uien en look behoren), zou dat het risico op maagkanker verlagen”, aldus de auteur.Ook bevat prei een overvloed aan prebiotica. Dat is niet alleen goed nieuws voor onze spijsvertering maar “prebiotica bevorderen ook de absorptie van mineralen zoals calcium en versterken de werking van ons immuunsysteem.”Verder bevat prei redelijke hoeveelheden carotenoïden (vooral luteïne enzeaxanthine die goed zijn voor de ogen), het antioxidant vitamine C en de homocysteïne verlagendevitaminen B6 en folaat.Bij het kopen let Matten erop dat de prei ultravers is en lokaal geteeld. Als recept heeft hij een puree van prei met mosterd.

Wat je zeker moet (w)eten, Glen Matten, uitgeverij Kosmos, isbn 97890215 49378, 160 blz., € 14,95.

Gezond eten, gewoon doen, Frans Kok en Broer Scholtens, uitgeverij Bert Bakker/Prometheus, isbn 9789035136250, 157 blz., € 19,95.

Volgens prof. Frans Kok krijg je bij het wonderdieet van dr. Frank te

weinig eten binnen. Kok is verbonden aan de Universiteit Wageningen en schreef samen met wetenschapsjourna-list Broer Scholtens het boek ‘Gezond eten, gewoon doen’. Daarin pleit de hoogleraar voor nuchterheid. We moeten ons volgens hem door alle mooie beloftes niet het hoofd op hol laten brengen.

ExperimentDr. Frank van Berkum is verbonden aan een kliniek voor mensen met overgewicht. Zijn dieet is gebaseerd op eiwitten. Die zorgen al snel voor een vol gevoel, terwijl je er niet dik van wordt. Medisch is het allemaal verantwoord, zou je mogen verwachten. Zijn boek ‘Slank met Dr. Frank’ is een van de bestsellers van 2010. De Wageningse hoogleraar Kok is er niet van onder de indruk. Het dieet van dr. Frank leidt volgens hem tot ondervoeding en er zijn gezonde alternatieven waarbij je ook nog voldoende voedsel in de maag krijgt. Bovendien zijn die diëten wel vol te houden, in tegenstelling tot wat dr. Frank ons voorschotelt. Ze zijn ook nog eens lekker en bevatten voldoende calorieën. In het boek geven Kok en Scholtens een aantal bijbehorende recepten.

Waar prof. Frans en dr. Frank het beiden roerend over eens zijn, is dat we gezonder moeten eten. Kok onderging zelf een experiment waarbij hij een maandlang ongezond at en daarna een maand gezond. In de ongezonde periode nam zijn gewicht met twee kilo toe. Bloedmonsters en MRI-foto’s lieten zien dat een groot deel van het overtollige vet in de buik-streek ging zitten. Foute boel, zoals we weten. Ook zijn bloed-waarden vertoonden al snel een slecht beeld.In de gezonde maand at Kok volgens de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Ook bewoog hij meer. De extra kilo's verdwenen in rap tempo. Conclusie van Kok en Scholtens: afslankdiëten kunnen met de vuilnisman mee als we ons houden aan de Schijf van Vijf.

Overstelpend aanbodPrachtig, al die aandacht voor gezonde voeding. Langzaam maar zeker breekt het besef door dat er op dit gebied heel

veel mis is. Wetenschappers die helpen ons daarvan bewust te maken, verdienen waardering. Ze hebben moed want gek genoeg is voeding in de academische onderzoekswereld een ondergeschoven kindje.Dát er iets mis is, is zeker. Wat er precies mis is, blijft voor velen in nevelen gehuld. Wel is duidelijk dat ons gedrag het grootste probleem is. Zoet, zout en vet zijn op zich de boos-doeners niet, wel het gegeven dat we er met zijn allen veel te veel van innemen. En dat is weer het gevolg van het over-stelpende aanbod waar de meeste mensen helaas geen weer-stand tegen kunnen bieden. Het wordt ook zo geraffineerd aan de man en de (huis)vrouw gebracht.

De ‘slechte’ voedingsproducten zijn bovendien spotgoedkoop vanwege de overproductie. Er is zelfs een zuivel-, vlees- en graanberg. Verder worden ze ook nog eens zwaar gesubsidi-eerd. Gezonde producten zoals groenten en fruit moeten die subsidies missen, zijn verhoudingsgewijs duur en daardoor voor de voedingsindustrie niet aantrekkelijk. Vandaar dat er geen verleidelijke dames op de buis verschijnen om ons aan te zetten tot de consumptie van verse spinazie of supergezonde frambozen.

Meer kennisToch is dat nog niet het hele probleem. Zeker, er is van alles mis met het gemiddelde consumptiegedrag en er zou al heel veel gewonnen zijn als iedereen morgen massaal het heden-daagse flutvoedsel liet staan en zou overstappen op de aanbe-volen dagelijkse porties groenten en fruit. Volgens de omvat-tende studie van het Wereld Kanker Onderzoeksfonds (WKOF) uit 2008 zou de sterfte aan kanker daardoor met ongeveer een derde omlaag kunnen.

Wat echter net zo goed nodig is, is dat de kennis over gezond eten veel verder toeneemt. Meer groente eten is op zich toe je juichen, maar wie vervolgens meer soja op het menu zet is toch niet goed bezig. Drs. Hans Stoop heeft dat eerder in dit blad overtuigend aangetoond. En een appel is prima maar een portie aardbeien is beter.Op dit gebied is er maar weinig informatie voorhanden die geschikt is voor een breed publiek, ook niet op de website van het Voedingscentrum. Er is slechts een handvol geslaagde pogingen ondernomen en ze kunnen dienen als hoopgevend voorbeeld. Het boek ‘Wat je zeker moet (w)eten’ is zo’n

poging. Het is geschreven door de Engelse voedingsadviseur Glen Matten en is sinds kort als Nederlandse versie op de markt gebracht door uitgeverij Kosmos.

Honderd productenMatten heeft honderd alledaagse producten op een rij gezet waarvan hij van mening is dat we die meer zouden moeten eten. Hij geeft aan waarom en vertelt er meteen bij hoe je ze moet klaarmaken. Ook vermeldt hij bij ieder product een eenvoudig recept waarin het is verwerkt.Een greep uit de producten die Matten opvoert: amandelen, eieren, frambozen, haver, tomaten, bananen, selderie, pom-poenzaden, waterkers, roggebrood, prei, erwten, rode linzen, basilicum, makreel, peterselie, hennepzaadolie, miso, bieslook, eend, kurkuma, walnoten, spelt, boerenkool, mosselen, witte bonen, rode kool, bruine rijst, bosbessen, aardbeien, ananas, granaatappelsap en witte thee. Dit korte overzicht zal voor de trouwe lezers van Uitzicht duidelijk maken dat we hier van doen hebben met iemand die zijn zaakjes goed heeft bijgehouden, beter dan bijvoorbeeld het Voedingscentrum.Dat wil niet zeggen dat het boek zonder tekortkomingen is. Het begrip glycemische index (of beter nog: glycemische last) kwam ik in het boek niet tegen, ook niet in algemene termen. Dat is jammer want dat leert ons veel over de dreiging van overtollig vet. Hoe groter de glycemische last van een product, hoe groter het risico dat het zich omvormt tot vet.

Gezonde diëtenOok het belang van biologische voeding komt niet helemaal uit de verf bij Matten. Desgevraagd zegt hij dat hij daarover bewust terughoudend is. “Ik onderken de noodzaak van bio-logische voeding. Maar mijn missie bij het schrijven van het boek was de boodschap zo simpel mogelijk neer te zetten. Ik zou het al heel wat vinden als mensen gezonde maaltijden nuttigen met verse ingrediënten. Als het biologisch is, is dat nog beter maar niet iedereen kan zich dat permitteren. En ik wil juist dat mijn boek iedereen bereikt en niet een bepaalde groep.”

Het boek zal je niet aantrekkelijker of superslank maken, waarschuwt Matten. “Wonderdiëten bestaan niet”, is zijn stelling. Wel gezonde diëten en daar reikt de schrijver veel nuttige informatie over aan waarvan je zou wensen dat die van huisje tot deurtje serieus genomen wordt.

Wonderdiëten bestaan nietEngelse voedingsadviseur Glen Matten: betere informatie dan Voedingscentrum

De nieuwe dieetgoeroe heet dr. Frank. Hij is internist, wordt gepromoot door dagblad

De Telegraaf en verslaat zijn honderdduizenden. De resultaten die hij weet te bereiken,

ogen verbluffend. Toch is niet iedereen even enthousiast. Wonderdiëten bestaan volgens

de critici niet. Tekst: Jan van Klinken

Frans Kok

Glen Matten

10 11

Tips om positiever in het leven te staan

Stel jezelf een paar vragen:• Wat denk ik nu?• Hoe vaak heb ik dit gedacht?• Heb ik er wat aan gehad?• Zo niet, waar heb ik wel wat aan?

Bij de laatste vraag schiet je direct door naar constructief denken. Je voet meteen meer energie. Doe dit een paar maal per dag. Ga er even rustig bij zitten en observeer je gedachten.

‘Gedachtenkracht’ is te bestellen in de boekwinkel, via bol.com en via Marja zelf. Nieuwe columns zijn te lezen op www.marjaruijterman.nl

Marja Ruijterman kwam op een ongebruikelijke manier achter de kracht

van gedachten: toen ze het leven niet meer zag zitten en er een einde aan

wilde maken. Maar zoals het hele leven tegenzat, zat ook dát moment

tegen. Er lag ijs in de Amstel, dus haar plan om erin te springen, viel in

duigen. Het werd een keerpunt in haar leven.

Marja Ruijterman, auteur van het inspirerende boek ‘Gedachten-

kracht’, vertelt in haar boek met grote openheid over de moeilijke periode die vooraf ging aan het grote keerpunt in haar leven: het moment dat chronische negativiteit plaatsmaakte voor positivi-teit. “Ik was een jaar of dertig, heel femi-nistisch en enorm strijdbaar. Ik was al-tijd in gevecht en behoorlijk cynisch, een gevangene van mijn eigen princi-pes. Daardoor was ik heel wat vrienden kwijtgeraakt.”In haar boek schrijft ze over die periode: “Mijn principes kostten me heel wat ba-nen. Ik weigerde ‘Geachte heer’ te typen als het ook een vrouw kon zijn. Ik ver-trok meteen toen bleek dat de moertjes waar ik facturen voor moest typen voor geweren bleken te zijn. Ik deelde pam-fletten uit voor demonstraties op mijn werk bij een keurige bank en weigerde nette kleren aan te trekken. Ik zei tegen mijn chef dat ik zijn driedelige maatpak ook niet mooi vond.” Kortom: Marja maakte het zichzelf reuze moeilijk door-dat ze, zoals ze achteraf zegt, “verstarde in haar principes.”

‘Een ander mens’Op een koude winterdag zag ze het le-ven echt niet meer zitten en fietste ze naar de Amstel om er een einde aan te maken. Maar ze had pech. Of eigenlijk: geluk, want het had flink gevroren en de rivier lag vol met ijs. Haar plan viel dus in het ijzige water. “Ik had het gevoel dat de hele wereld tegen me was”, lacht ze jaren later in haar zonnige keuken in Amsterdam. “Maar met de wanhoop kwam ook een nieuw besef: als dit de bodem was, dan kon het alleen nog maar omhoog!”Met die flits van inzicht begon haar le-ven opnieuw. “Ik was me er op dat mo-ment heel sterk van bewust dat ik al mijn principiële ideeën overboord kon gooien, en helemaal opnieuw kon be-ginnen. Ik gaf mezelf als het ware toe-stemming om opnieuw te gaan leven. Dat was enorm bevrijdend. Ik liet alle

vastgeroeste ideeën terplekke los en voelde me vreemd gelukkig. Ik kwam thuis als een ander mens.”

Positief denkenMarja gooide het roer radicaal om. Ze volgde trainingen in NLP, meditatie en een massageopleiding. Daardoor kwam ze anders in het leven te staan. Ook zocht ze in spiritueel opzicht een thuis. Dat vond ze bij de Brahma Kumaris. Deze non-gouvernementele organisatie, geleid door vrouwen, leert mensen hoe ze iets voor de wereld kunnen beteke-nen door hun eigen spirituele groei se-rieus te nemen en blokkades uit de weg te ruimen door positief te denken. “Daar maakte ik voor het eerst kennis met het idee dat gedachten een enorme kracht hebben en dus de wereld kunnen beïn-vloeden. En dat het mooie is dat je dat helemaal zelf in de hand hebt, want jij

bent de baas over je gedachten.” Ze volgde diverse keren een cursus positief denken en merkte al snel het resultaat. “Ik was gewend om van mezelf te denken dat ik niks was en niks kon, maar nu werd ik uitgedaagd om con-structief te denken. Dat maakte alles anders.” Ze voerde geen negatieve gesprekken meer en ineens leek het of de flow in haar leven zijn werk begon te doen. “Dingen gingen stromen. Ik was het levende bewijs dat positief denken werkt”, zegt ze achteraf. Het was een nieuwe ervaring: alle din-gen die ze oppakte leken moeiteloos te verlopen. In diezelfde tijd begon ze ook macrobiotisch te eten. Dat maakte een wereld van verschil voor haar gezond-heid. “Voor die tijd had ik last van PMS (premenstrueel syndroom - PP). Twee weken voordat ik ongesteld moest worden had ik pijn en maakte ik met iedereen

Tekst: Petra Pronk Foto’s: Leonard Davids/BVF

ruzie. Dat was altijd zo geweest, maar nadat ik macrobiotisch ging eten, was dat binnen drie maanden helemaal over.”

‘Slachtofferschap’Hoe sterk de kracht van gedachten is, zag Marja niet alleen in haar eigen le-ven, maar ook in dat van anderen. Neem haar moeder. “Ze had een kwaal aan haar ogen. De dokter zei dat ze ermee moest leren leven. Maar moeder zei heel stellig: ‘Ik dacht het niet! Binnen drie maanden is het over!’ En het was bin-nen drie maanden over.”Ook bij haar cliënten ziet ze steeds op-nieuw wat een verschil het maakt of je positief of negatief tegen het leven aan-kijkt (zie kadertje). Constructief denken is inmiddels een vanzelfsprekend on-derdeel van haar leven geworden. Maar dat wil niet zeggen dat ze het altijd even goed onder de knie heeft. Zo was ze on-langs op vakantie in Zuid-Afrika, waar ze beroofd werd van al haar geld. “Dat was heel confronterend”, zegt ze eerlijk. “Ik was geschoold in positief denken, maar op dat moment was het enorm moeilijk om dat in de praktijk te bren-gen en me geen slachtoffer te voelen. Als je zonder geld in een vreemd land zit, kun je toch behoorlijk van slag zijn. Ik merkte dat ik bijna gehecht was aan het slachtofferschap. Maar zodra ik dat herkende heb ik ook de knop omgezet en besloten dat ik mijn vakantie daar niet door zou laten verpesten. Dan merk je toch wel dat oefening loont. Je valt soms terug, maar je weet ook steeds sneller weer op te krabbelen.”

‘Leven zelf vormgeven’Positief denken valt te leren. Het begint volgens Marja allemaal met inzicht. “Je weet wat gedachten met je lichaam doen, zowel positief als negatief. Dus moet je de kracht van je wil gebruiken om daarop in te grijpen. Stel dat je altijd gewend bent om negatief te denken. ‘Het wordt nooit wat, dat kan ik toch niet, alles gaat ook altijd mis…’ Dat soort gedachten vertalen zich in je lichaam en

ondergraven uiteindelijk je gezondheid. Het probleem is dat je je slachtoffer van de omstandigheden voelt.Het keerpunt komt als je beseft dat je geen slachtoffer bent, maar dat je zelf je leven vorm kunt geven en de negatieve spiraal kunt doorbreken. Hoe? Door steeds opnieuw heel bewust de nega-tieve gedachten stop te zetten en je aan-dacht te richten op dingen waar je je lekker bij voelt. Je moet jezelf constant liefdevol bijsturen.”De ademhaling is een goed instrument om jezelf op het goede spoor te krijgen. Marja leert haar cursisten bijvoorbeeld om ontspannen te gaan zitten en vervol-gens drie maal diep en hoorbaar in en uit te ademen (de ‘plofademhaling’). Vervolgens moet je alles loslaten, van je armen tot je wangen, en alle spanning laten wegvloeien. “Als je dat een aantal keren doet, merk je dat je ‘goed in je vel’ begint te zitten en dat er ruimte komt voor het echte wijze zelf”, is haar erva-ring. “Het stukje van jezelf dat prima weet wat goed voor je is en wat niet. Van daaruit kun je besluiten wat je wilt doen en nieuwe paden inslaan.”

‘Grote schoonmaak’Om echt opnieuw te kunnen beginnen, moet je trouwens wel ‘grote schoon-

maak’ houden. Het is belangrijk om eventuele emotionele bagage te verwer-ken en los te laten. Positief denken is namelijk geen wondermiddel. Je kunt alleen bouwen op een schoongeveegd fundament, leerde Marja al vroeg. Haar moeder was half Joods en verloor in de Tweede Wereldoorlog dertig familiele-den, onder wie haar vader en grootou-ders. Marja zag wat dat verdriet met haar moeder deed; daardoor is het be-lang van dingen verwerken haar goed duidelijk geworden. “Ik heb heel wat mensen gezien die na de oorlog gewoon de draad weer probeerden op te pakken zonder de tijd te nemen om hun verlies te verwerken. Schouders eronder en doorgaan, was het motto. Maar zo werkt het niet. Weglopen voor pijnlijke emo-ties is geen oplossing. Het is altijd be-langrijk dat je pijn, angst en verdriet on-der ogen ziet. Je moet erdoorheen om ermee af te kunnen rekenen. Anders zet het zich ergens vast in je lichaam.“

Lees verder >

Marja Ruijterman:

‘Positief denken werkt’

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Kruiden natuurlijke heelmeesters

Recepten1. Maak je eigen tandpastaHoe vreemd het ook klinkt, ver-koold lindehout is een fantasti-sche tandpasta. Terwijl gewone tandpasta het glazuur van de tanden schuurt, doet lindehout-tandpoeder dat niet. Takjes van de lindeboom in stukjes van 1 cm snijden en dan langzaam in een droge gietijzeren pan verkolen, of roosteren tot ze zwart worden. Maal het vervolgens fijn en je hebt zwart tandpoeder. “De oudste tandpasta ter wereld voor gezonde tandvlees en ha-gelwitte tanden”, lacht Marry.

2. Lindebloesem waterGezichtslotion maken door 30 gr. bloesem 10 minuten te trekken in ½ liter water en te conserveren met 1 dl appelazijn. Te gebruiken als verfrissende lotion voor een gevoelige huid.

Advertentie

V A S C U L A I R E N U T R I Ë N T E N

NA 11501 adv vascusan 185x130.indd 1 30-05-11 11:02

12 13

Informatie: Marry FoelkelTekst: Petra Pronk

De eerste week van juli is traditie-getrouw de tijd dat de linde bloeit.

Behalve heerlijke bloesem levert deze boom eigenlijk het hele jaar door onder-delen die goed zijn voor de gezondheid. Van de blaadjes tot de bast, de linde doet goede dingen voor het lichaam. Je kunt er zelfs tandpasta van maken!

De lindeboom is omgeven met mythes. De boom is volgens Marry Foelkel voor-al bekend als een hoeder van huis en haard. “Daarom was de linde in de Oud-heid gewijd aan Freya, de Germaanse aardmoeder. In de Middeleeuwen werd de boom ‘gekerstend’, waarna die opge-dragen werd aan Maria. Vandaar dat er onder linden vaak Mariabeeldjes te vinden zijn. De linde is ook de boom van de echtelijke trouw (het silhouet heeft niet voor niets een hartvorm - PP). Er werden huwelijken onder gesloten. Daarnaast is de linde ook bekend als ge-rechtsboom: op de dorpspleinen werden er rechtszittingen onder gehouden. Dat had een praktische reden. Als het zomers heet was, was het onder de linde vijf graden koeler, zodat de rechters hun hoofd koel konden houden.”

Lindebloesemthee“Het mooie van de linde is dat alle onderdelen gebruikt kunnen worden”, meldt Marry enthousiast. “Het begint met het blad, daarna hartje zomer de mooie roomwitte bloesems. Daar kun je

heerlijke thee van maken. De smaak is zacht en aromatisch als honing. Linde-bloesem heeft een antivirale werking en werkt goed tegen griep en verkoudheid. Uitwendig gebruikt werkt hij tegen rim-pels, couperose en netelroos. Inwendig gebruikt helpt lindebloesem tegen zwaarlijvigheid, hooikoorts en maag-klachten. Als je tijdens de bloei onder de boom zit of staat, hoor je de boom zingen, de muziek van miljoenen bijen en andere insecten die de boom dank-baar bezoeken.”

BladIn het vroege voorjaar kan het blad als groente gegeten worden. Het jonge lindeblad is heel mals en kan gegeten worden als wijndruivenblad, gevuld met bijvoorbeeld rijst, kruiden als dille en zonnepitten.Het blad is vochtafdrijvend en het voor-komt trombose. Kauwen op lindeblad is ook goed tegen aften en andere ont-stekingen in de mond.

HoutHet hout heeft een geneeskrachtige werking wanneer er houtskool van gemaakt wordt. Deze kool heeft een zuiverende werking. Houtskoolfilters worden gebruikt voor zuivering van water, en de beroemde norit is ervan gemaakt. Met havermout bindt het zich aan het maagzuur en fungeert zo als maagzuurremmer. In het oude Rome werd houtskool gebruikt om vergiftiging tegen te gaan.

Linde: bron van huiselijk geluk en gezondheid

ZadenDe zaden kunnen gebruikt worden om olie uit te persen. Die wordt bijna niet ranzig en smaakt net zo fijn als amandel-olie.

BastDe bast kan gebruikt worden tegen wondjes.

Fragment uit ‘Gedachtenkracht’

“Ooit leerde ik dat je gedachten kunt kiezen. Had ik nooit bij stil gestaan. Er zijn vijf soorten gedachten.

Positieve: Alles wat prettig is om aan te denken.

Constructieve: Probleemoplossend denken.

Noodzakelijke: Alles wat je denkt om goed te functioneren.

Verspilde: Gedachten die je meer dan drie keer denkt.Angst voor de toekomst, spijt van het verleden, noodzakelijke gedachten die je meer dan drie keer denkt. Bijvoorbeeld: Moet Jan nog bellen…

Steeds maar weer dezelfde gedachten denken waar je niets aan hebt. Malen.

Negatieve: Het wordt nooit wat met me… De wereld is slecht….

“… Je kunt ervoor kiezen te voelen. Het voelen van je ver-driet of pijn maakt dat je op dat moment niet alleen maar denkt. Als je door het gevoel heen durft te gaan, zul je ervaren dat het op een gegeven moment langzaam wegebt.Als je niet durft te voelen en maar rond blijft malen met je gedachten, duw je de pijn weg en blijft het altijd op de achtergrond sluimeren.Dat werkt weer op de zwakke plekken in het lichaam. Ook kan dit doorwerken in je vriendschappen en/of relaties. Het is een constructieve gedachte te kiezen voor voelen en dus verwerken. Verspilde en negatieve gedachten nemen een hap uit je hersens en maken moe en je bent niet meer geneigd iets te ondernemen of risico’s te nemen, want het heeft toch geen zin. Positieve en constructieve gedachten geven energie.

De pessimist en de optimist hebben allebei gelijk. Je creëert wat je denkt!”

(Tekst afkomstig uit het boek ‘Geluk, ik kom er mijn bed niet voor uit’ van Tijn Touber en Jacqueline Berg)

ON OFF

Komkommer-

nieuws

Tekst: Arjan van Laar

Alle bezuinigingen ten spijt blijven de zomervakanties bij de publieke omroep onver-minderd lang. Zembla, Tegen-licht, Kassa, Radar, De Wilde Keuken en De Keuringsdienst van Waarde: ze zijn allemaal al op vakantie. Komkommer-tijd heet de periode dat poli-tiek en media het rustig aan doen. Traditioneel krijgen de poema’s op de Veluwe en ontsnapte giftige slangen dan ruim baan.

De uitbraak van een gemene buikbacterie, waarbij een aantal doden te betreu-ren zijn, kwalificeert zich normaal gesproken niet voor deze nieuwscategorie.

Maar in dit geval toch een beetje omdat de beschuldigende vinger aanvankelijk naar Spaanse komkommers wees. De verkoop stortte in. Ook die van de Nederlandse telers. Daarna bleken ook tomaten verdacht. Waarschijnlijk om geen andere reden dan dat deze twee meestal naast elkaar in de supermarkt liggen. Behalve dat de meeste slachtoffers uit de regio Hamburg komen, heerst over de oorsprong van de EHEC-besmetting vooral onduidelijkheid. Dat voedt wilde specu-laties. Een islamcriticus opperde al dat de uitbraak het werk van moslims kan zijn. Veel waarschijnlijker is echter dat de bacterie uit lokaal geproduceerde mest komt. Dat op deze manier antibioticaresistente (darm)bacteriën in de voedselketen belan-den, betoogde Zembla op 7 mei in een onrustbarende uitzending over antibiotica-gebruik in de veehouderij

ESBLDe aflevering was een herhaling van een jaar eerder. Destijds was de aanleiding de vondst van ESBL-producerende bacteriën in 88 procent van het kippenvlees en in 6 procent van de patiënten die in een Brabants ziekenhuis werden opgenomen. On-dertussen is niets gebeurd, behalve dan dat de ESBL-bacteriën nu ook op groenten gesignaleerd zijn. De Gezondheidsraad waarschuwt in 1977 al tegen het gebruik van antibiotica in de veeteelt. En in 1989 adviseert een commissie van de Gezond-heidsraad: “Laat de levensreddende antibiotica niet toe bij dieren. Want resistente bacteriën kunnen via het voedsel bij de mens komen.”Antibiotica ging in 2005 als groeibevorderaar en als preventief middel in de ban. De consumptie bleef echter gelijk: jaarlijks krijgt onze veestapel bijna zeshonderd ton(!) antibiotica. Vooral in de pluimveesector loopt het de spuigaten uit. Daar wer-ken de antibiotica al zo slecht dat ze aan de derde generatie Celafosporinen bezig zijn; een antibioticaklasse die bij mensen als reservemiddel geldt. Als één kip ziek is, krijgt de hele stal antibiotica. Op recept van de dierenarts die zelf apotheek houdt. Dat het anders kan bewijst Denemarken. Daar ligt het antibioticagebruik tachtig procent lager dan hier.MRSA, Q-koorts, ESBL: onze intensieve veehouderij levert behalve een goedkoop stukje vlees ook tal van gevaarlijke microben op is de boodschap van Zembla. Maar de Nederlandse agrarische sector is een belangrijke pijler onder de Nederlandse export. Kostprijsverhogende maatregelen zoals vermindering van het antibiotica-gebruik komen dus niet zomaar tot stand.

Bij de bronDirecteur Coutinho van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu is duide-lijk. Het heeft geen zin bepaalde etenswaren te mijden, je moet het probleem bij de bron aanpakken: bij de veetelers. “Maar ja (..) er zitten natuurlijk een heleboel partijen die er allemaal belang bij hebben en dus moet er echt iets gebeuren voor-dat mensen iets gaan doen.” Arts en hoogleraar microbiologie J. Kluytmans, die vorige jaar de ESBL in de kip en in zijn patiënten ontdekte: “Ik vrees toch dat de wereld zo in elkaar zit dat men pas maatregelen neemt op het moment dat er echt iets aantoonbaar mis gaat.” Of de EHEC-uitbraak voldoende aanleiding is voor ingrijpende veranderingen valt te betwijfelen. Het feit dat de Duitse autoriteiten zo gemakkelijk naar buitenlandse kasgroenten wijzen (waar geen dierlijke mest gebruikt wordt), geeft al aan dat het beschermen van de eigen agrariërs toch de eerste prioriteit blijft. De reactie van onze staatssecretaris van landbouw was ook veelzeggend. Binnen enkele uren wist Henk Bleker meer dan 127 tests te overleggen waaruit bleek dat Nederlandse tomaten en komkommers EHEC-vrij waren. Maar de onderzoeksresultaten naar ESBL op Nederlands vlees en groenten blijven geheim.

Radio entelevisie

14 15

Pakjes en zakjes staan de laatste tijd in een kwade reuk. Foodwatch laat

zien dat de scepsis terecht is. Menige consument die een pakje Limburgse ‘Asperce-crèmesoep’ van Honig uit het schap haalt en in het karretje legt, zal denken echt het ‘witte goud’ uit Limburg in huis te halen. In werkelijkheid bestaat het zakje uit een poedertje met een minieme hoeveelheid asperges: 7,5 gram op 1,5 liter. Dat is ongeveer een vingerkootje asperge en dan ook nog eens in poedervorm. In een echte asperge soep gaat al gauw een half pond van deze groente.Gek genoeg smaakt het Honigbrouwsel wel degelijk naar asperges. Dat is te danken aan de smaakversterkers en een kunstmatig aspergearoma in de vorm van E-nummers. Zelfs de herkomst van het ministukje asperge is twijfelachtig. Volgens Foodwatch komen de verwerkte asperges vermoedelijk niet uit Limburg.

Op de knieënFoodwatch Nederland is een afdeling van een internationale organisatie die opkomt voor goed en veilig voedsel. Foodwatch werkt vanuit een klein kantoortje in Amsterdam en moet het hebben van donateurs. In de paar jaar dat ze in Nederland actief is, heeft ze – onder de bezielende leiding van Bart van Opzeeland – al stevige successen behaald. Eerder dit jaar dwong ze sa-men met een consument voedingsgigant Unilever op de knieën. Dat concern

bracht Blue Band Goede Start Witbrood op de markt met als claim 'wit waar volkoren in zit'. De Reclame Code Com-missie was het met klagers eens dat hier sprake was van misleiding. Daarop trok Unilever de claim terug.Foodwatch heeft nu vier nieuwe pijlen op haar boog. Behalve Honig zijn Liga, Heineken en Nestlé het mikpunt. Bij Liga gaat het om Fruitkick, een zoge-naamd gezond tussendoortje. Er zit 46 procent fruitvulling in. Daar krijgt vooral je gewicht een kick van. De vul-ling bestaat voornamelijk uit suiker: een dikke laag glucose-fructosestroop die nog schadelijker is dan gewone tafel-suiker. Volgens Liga zit er ook nog ‘extra framboos’ in. Het is ongelooflijk maar daarmee wordt bedoeld dat er welgeteld één echte framboos in verwerkt is. De fabrikant beweert verder dat het koekje nog voedingsvezels bevat. Klopt, heeft Foodwatch vastgesteld. Helaas zijn die vezels wel kunstmatig gefabriceerd.

FruitsmaakNestlé doet niet voor de vorige twee onder. Het FruitFlesje van dit concern is een kant-en-klare ‘opvolgmelk met fruitsmaak’ voor kinderen vanaf zes maanden. Dat ‘fruitsmaak’ doet het erg-ste vrezen en dat blijkt te kloppen: er zit slechts 7 procent echt fruit in. De aard-bei en de peer doen het leuk op de ver-pakking, maar de consument die het goede met zijn kind voor heeft kan deze opvolgmelk maar beter in de winkel

laten. “Volledig overbodig”, oordeelt Foodwatch. Bovendien kost het vooral met water aangelengde drankje ook nog eens twee keer zoveel als standaard opvolgmelk.Tot slot de Crystal ClearShine Cranberry Vlierbloesem van Vrumona, onderdeel van het Heinekenconcern. Dat watertje zou ons helpen ‘gezond te leven en er stralend uit te zien’. Ook is er sprake van ‘zuiverend bronwater’. Volgens Foodwatch is het gewoon een onzinpro-duct. Water uit de kraan is honderden keren goedkoper dan het 'zuiverende bronwater' van Crystal Clear en voldoet in Nederland aan hogere eisen. Een echte dijenkletser is de aanduiding ‘cranberry vlierbloesem’ in het drankje. De gebruiker moet met een loep op zoek naar deze vrucht. Er zit namelijk een honderdste theelepel cranberrysap in een flesje van 0,5 liter.

WindeiBehalve dat Foodwatch de genoemde vier producenten heeft aangeklaagd bij de Reclame Code Commissie, heeft ze de producten genomineerd voor de Gouden Windei verkiezing. Ze maakten kans op de titel "De grootste misleider van 2011". Iedereen kon tot 7 juni zijn of haar stem uitbrengen. Het werd het nepvolkoren-brood van Blue Band. Op 8 juni stond Foodwatch bij Unilever aan de deur om het Gouden Windei uit te reiken.

www.foodwatch.nl

Foodwatch klaagt voedingsconcerns aan voor misleiding consument

Aspergesoep met 1,26 procent groenteIn Limburgse Asperge-crèmesoep van Honig zit zomaar

een heel vingerkootje asperge. In een gulle bui heeft

het bedrijf er ook nog ui en knolselderij bij gedaan

zodat er in het zakje maar liefst 1,26 procent groente

zit. De kritische consumentenorganisatie Foodwatch

is dit soort misleiding zat en heeft de soepfabrikant,

samen met drie andere voedselconcerns, aangeklaagd

bij de Reclame Code Commissie. Tekst: Hans Nieuwstad

Lekker eten met Riëtte JanssenRecepten voor 4 personen Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

16 17

Muntchocolade

Ingrediënten:60 blaadjes van Marokaanse munt (of andere)60 g bittere chocolade (85%)

Recepten insturenHeeft u een lekker recept dat past binnen de Moermankeuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar [email protected].

Tip: Wil je er een maaltijdsalade van maken, voeg dan 100 g zachte geiten-kaas toe.

Bereidingswijze dressing:Spoel de pistachenootjes af, laat ze we-ken en daarna uitlekken. Doe de olijf-olie, basilicumblaadjes, sjalot en knof-look in de blender en maak ze fijn. Voeg daarna de noten, het citroensap en peper, kurkuma en stevia toe. Blend dit tot een mooie dressing. Gebruik ongeveer de helft voor deze salade.Zet de rest in de koelkast, zo luchtdicht mogelijk afgesloten; raakt het potje leger, giet er dan een laagje olie over dan is het langer houdbaar.

Knapperige groenten-padden-stoelschotel

Ingrediënten:1 rode ui in ringen • 1 rode paprika in slierten • 2 tenen knoflook fijn gehakt • 1 paksoi gewassen en in stukjes gesneden • 2 ontvelde rijpe tomaten • 250 g kastanje-champignons in schijfjes gesneden • 4 el kokosolie • 1 tl kerrie • Bio-shoyu • 1 tl gemalen citroenschil • 1 mespunt cayenne-peper • 4 el pompoenpitten • 4 el kiemen • 4 el zomerse kruiden (bieslook, peterselie, basilicum, majoraan, duizendblad, melde, dragon, munt).

Vlierbloesemflensjes

Ingrediënten:150 g volkoren meel3 g zout2 eieren½ l volle melkmespunt kaneel40 g kokosolie of boter20 schermen vlierbloesem

Oosterse koude wortelavocado-soep

Ingrediënten:2 kilo wortels2 rijpe avocado’s geschild, ontpit en in stukken gesneden3 cm geraspte gemberwortel½ tl kurkuma½ tl zwarte peper1 el kokosolie2 el bio-tamari4 fijngesneden bos- of lente-uitjes3 el fijngesneden korianderblad16 bloemetjes van borage (zonder harige onderblaadjes)

Zomerse salade met pesto-dressing

Ingrediënten: 300 g gemengde slasoorten • 150 g gehalveerde kerstomaatjes • 3 el kap-pertjes of paardenbloemknoppen-kapper-tjes • 75 g olijven (ontzouten, ½ uurtje in water zetten) • 5 zongedroogde tomaatjes in dunne snippers snijden

Ingrediënten pestodressing: 1 sjalot • 3 dl extra virgine olijfolie • 50 g basilicum • 60 g pistachenootjes of pijnboompitten (4 uur geweekt) • 50 ml citroensap • ½ tl zwarte peper • ½ tl kurkuma • 3 teentjes knoflook • 4 druppels stevia

Bereidingswijze:Verwarm de olie en voeg de ui, knoflook, kerrie en cayennepeper toe. Roer goed op hoog vuur en voeg de paprika, paksoi en tomaten toe. Laat de paksoi ietsje slinken en voeg de kastanje champig-nons en citroenschil toe. Warm deze even door, proef en maak op smaak met bio-shoyu. Garneer deze schotel met pompoenpitten, kiemen en kruiden. Gekookt graan of volkoren pasta kan er naar eigen inzicht bij gegeten worden.

Appel-citroen-gemberdrank (1 persoon)

Ingrediënten:2 biologische rijpe appels2 biologische citroenen1½ cm gemberwortel1 mespunt cayennepeper4 druppels stevia

Bereidingswijze:Schil de citroen met een dunschiller en droog de schilletjes om later te malen. Schil de gemberwortel. Was de appels en snijd deze in vieren, verwijder het klokhuis. Haal de overblijvende witte schil van de citroenen. Pers nu alles uit in de sapcentrifuge. Voeg bij het uitge-perste sap de cayennepeper en stevia en roer dit goed door.Dit is een zeer geschikte ontgiftings-drank voor aan het begin van de dag. Je krijgt er energie van en de cayenne-peper activeert je lymfeklierensysteem.

Bereidingswijze:Het volkoren meel met het zout en kaneel vermengen. Maak hierin een kuiltje en breek daar de eieren in, voeg ½ dl melk toe en roer een dik glad beslag hiervan. Verdun het roerend met de rest van de melk zodat een zeer dun glad beslag ontstaat. Kijk de vlierbloe-semschermen na op luizen en verwijder die stukken. Pluk de bloemen van de stelen en schep deze door het beslag. Het volume bloemen is ongeveer gelijk aan het beslag. Smelt een beetje olie of boter. Schep met een soep opscheplepel het beslag in de pan en laat dit helemaal uitvloeien, verdeel de bloemen met een vork zodat die over het hele flensje ver-deeld zitten. Bak de flensjes goudbruin en houd ze warm op een schaal bovenop een pannetje heet water.

Bereidingswijze:Was de wortels en borstel ze schoon. Verwijder de onderkant. Pers de wortels uit in de sapcentrifuge. Doe het sap in een blender met de avocado’s, gember-wortel, kurkuma, peper, kokosolie en tamari en blend dit tot een romige soep. Verdeel deze soep over vier soepborden en garneer elk bord met korianderblad, lente-uitjes en vier blauwe boragebloe-metjes.

Bereidingswijze:Pluk en was de munt en dep deze droog. Zet in een steelpannetje met kokend water een roestvrijstalen bakje en doe daar de chocolade in stukjes in. Smelt zo de chocolade Au bain-marie.Doop elk blaadje met een pincet in de vloeibare chocolade en leg op een schaaltje. Zet het schaaltje in de koel-kast om op te stijven. Voor het serveren even voorzichtig lossteken van de on-dergrond. Leuk en lekker om na een etentje bij de koffie te serveren.

Paardenbloemknoppen-kappertjes

Ingrediënten: 1 potje met deksel • 2 dl appelazijn • 2 el honing • dichte paardenbloemknoppen

Bereidingswijze:Los de honing op in de appelazijn en giet dit in een afsluitbaar potje. Pluk uit de oksel van de paardenbloemplant dagelijks de verse knopjes van de bloemen die nog dicht zijn en stop ze in het potje in de koelkast. Na een paar dagen zijn ze klaar en kunnen ze toegevoegd worden aan salades.

Vlierbloesem van de gewone vlier (sambucus nigra.l) bevatten antioxidanten, flavonoïden, vitamine C, A en kalium, organische zuren, ‘antigriep proteïnes, is antiviraal en infectiewerend. Ze bevorderen het zweten. Zijn bloedzuiverend. Thee drinken van vlierbloesem verkort de ziekte-duur bij griep in 90% van de gevallen met de helft, vermindert koorts en begeleidende verschijn-selen. Uit: Groot handboek geneeskrachtige planten 3e Dr. Geert Verhelst

18 19

Lijf & Leden

Ze was nog maar goed en wel twintig toen Rieky van Elk al besloot om geen vlees meer te eten. Haar ouders kregen vaak vlees van familie uit het dorp, afkomstig van een echt scharrelbeest. Toen ze de verpleging inging en kamer-bewoonster werd, moest ze voor haar lapje naar de slager. "En dat smaakte nergens naar. Dat was gewoon geen vlees", vertelt ze in haar sfeervolle herenhuis in het hartje van Arnhem.

Het vlees was niet het enige wat ze voortaan liet staan. Het was in de jaren zeventig en de natuurvoedingswinkels waren in opkomst. Ze werd er vaste klant. Waarom ze zo kritisch werd, zou ze niet precies meer weten. "Ik was nogal een verkennend type", mijmert ze hardop. Ook koffie schrapte ze van haar lijstje. Het beviel haar niet meer.

DuurzaamNu, bijna veertig jaar later, is ze alleen maar nog kritischer geworden. Ze vindt niet alleen de relatie tussen voeding en gezondheid belangrijk, maar ook duur-zaamheid is voor haar een aangelegen punt. Met haar man en vijf kinderen is ze in Afrika geweest en dat heeft tot nadenken gestemd. Het kan niet zo zijn, vindt ze, dat wij hier in het Westen met z’n allen consumeren dat het een aard heeft en dat de rest het maar moet uit-zoeken. Ook het gesleep van voedsel over de wereld stuit haar tegen de borst.Uitzicht leest ze al sinds mensenheuge-nis, zij het dat ze haar abonnement tus-sendoor wel een tijdje heeft stopgezet. Maar voor het overige was ze al vroeg geïnteresseerd in het gedachtegoed van Cornelis Moerman. "In het ziekenhuis kwam ik als verpleegkundige voortdu-rend in aanraking met kankerpatiënten. Ik zag wat ze moesten doormaken en vroeg me af of er meer was dan de regu-liere behandeling. Het boekje van Moer-

man dat ik eind jaren zeventig in han-den kreeg, sprak me meteen aan."

‘Echt mijn ding’Later werd ze actief binnen de vereni-ging. Ze raakte nauw betrokken bij het opzetten van de Moerman Academie. Ook is ze tot op de dag van vandaag coördinator van de regio Gelderland. Dat roept mogelijk de gedachte op dat ze heel erg recht in de ‘Moermanleer’ is. “Daar ben ik juist niet zo’n voorstander van”, tekent ze aan. "Daarmee bereik je geen grote groepen. En dat is echt mijn ding: hoe lukt dat dan wel? Hoe krijg ik anderen mee?”

Aan haar actieve rol binnen de vereni-ging ging een ingrijpende gebeurtenis vooraf. Zeven jaar geleden werd bij haar beginnende borstkanker geconstateerd. De behandeling bleef beperkt tot een operatie, maar ze voelde wel de behoef-te aan steun van anderen. Daarom meldde ze zich aan als vrijwilliger.

Twee jaar geleden keerde de ziekte te-rug. Haar lymfeklieren bleken aangetast te zijn. Behalve een operatie onderging ze een chemokuur en bestralingen. Ze hield er lymfe-oedeem aan over, een buitengewoon hardnekkige en onaange-name aandoening. “Hoewel er veel kankerpatiënten mee worstelen, is er onder dermatologen maar weinig kennis over deze complica-tie. Je moet veel zelf uitzoeken. Het is ook nog eens bij iedereen anders.”De lymfe-oedeem zit bij haar met name in haar rechterarm die op dit moment continu moet zijn ingepakt. Voor haar functioneren lijkt de ziekte blijvende consequenties te hebben. Haar baan als docente maatschappijleer kan ze straks misschien niet meer uitoefenen. Ze moet elke dag masseren en veel sporten. Ook kosten veel handelingen extra tijd.

Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.

‘ Ik was nogal een verkennend type’

Naam: Rieky van ElkWoonplaats: ArnhemLid sinds: Jaren zeventig

"Het eten koken bijvoorbeeld duurt twee keer zo lang als normaal."

PijnlijkDat bij haar tot twee keer toe kanker werd geconstateerd, heeft in haar direc-te omgeving wel tot kritische opmerkin-gen geleid. Niemand die gezonder leeft dan zij en dan toch die ziekte. Pijnlijk, moet ze erkennen, al heeft het haar nooit van het standpunt kunnen afbren-gen dat gezonde voeding grote invloed heeft op de conditie van ons lichaam."Het is wel zo dat je er kanker lang niet altijd mee kunt voorkomen. Soms is het sterk genetisch bepaald. Mijn vader en moeder zijn beiden overleden aan kan-ker, in het voorgeslacht kwam het ook voor en mijn zus heeft het eveneens. Mijn nichtjes hebben nu het advies gekregen zich vanaf hun 25e om de twee jaar te laten controleren."

Ze is tegenwoordig onder behandeling van een arts die zich toelegt op het opsporen van de oorzaak van kanker. Rieky: "Bij mij heeft hij vastgesteld dat het afvoeren van afvalstoffen niet hele-maal goed functioneert. Met natuurlijke middelen probeert hij dat proces te corrigeren. Het is best wel bijzonder wat hij doet en dankzij hem ben ik hoopvol gestemd.”

Kun je als kankerpatiënt met voeding je ziekteproces be-invloeden? Zo ja hoe dan? En wat kan biologische voeding daaraan bijdragen? Daarover wil het Louis Bolk Instituut gegevens van patiënten zelf verzamelen via een zogeheten ervaringsonderzoek.

Uit eerder onderzoek onder consumenten blijkt dat de helft van hen een betere algemene weerstand ervaart bij

het eten van biologische producten. Met dit onderzoek wil het Louis Bolk Instituut nagaan welke ervaringen (ex-)kankerpa-tiënten hebben bij het eten van biologische voeding. Het Louis Bolk Instituut is een onafhankelijke organisatie die zich richt op een breed scala van ‘groene’ thema’s, zoals re-ductie van CO2-uitstoot, vermindering van pesticidengebruik, het stimuleren van duurzaam bodemgebruik en het beter ver-markten van biologische producten. Ook doet het onderzoek op het gebied van gezondheid en ziekte. Het werkt veelal voor overheden, natuurorganisaties en bedrijven.

VragenlijstKankerpatiënten die aan het onderzoek naar de gezondheids-effecten van biologische voeding willen meewerken, dienen eenmalig een online vragenlijst in te vullen. Die bestaat uit verschillende onderdelen. Naast vragen over de bemerkte gezondheidseffecten, worden vragen gesteld over de biologi-sche producten die de (ex-)patiënt doorgaans eet, over het type kanker dat hij of zij heeft (of had) en over de gevolgde therapieën. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer vijftien minuten.

Het onderzoek loopt tot eind augustus 2011. Tot die tijd kan de vragenlijst worden ingevuld. Het Louis Bolk Instituut ga-randeert dat de gegevens anoniem worden verwerkt, uitslui-tend voor dit onderzoek worden gebruikt en geen commerci-ele doeleinden dienen. De vragenlijst is te vinden op www.louisbolk.nl/ervaring.

Onderzoek leefstijlenHet Louis Bolk is ook betrokken bij een onderzoek waarbij kinderen worden gevolgd van moeders met verschillende leefstijlen. In 2000 zijn daarvoor 2800 zwangere vrouwen geselecteerd, van wie een kwart met een alternatieve leefstijl. De eerste check vond twee jaar na de geboorte plaats. Een van de uitkomsten was dat kinderen die biologische zuivel kregen, minder last van eczeem hadden. Eerder bleek al in de moedermelk voor deze groep meer van het nuttige, onver-zadigde vetzuur CLA te zitten. Het onderzoek, waaraan ook de Universiteit Maastricht deelneemt, loopt nog.

Onderzoek rol biologische voeding bij kanker

Louis Bolk Instituut verzamelt ervaringen van patiënten

Voor artsen

Bij het Louis Bolk Instituut is informatiemateriaal beschikbaar dat artsen in hun wachtkamers kunnen leggen of kunnen meegeven aan patiënten die voor het onderzoek in aanmerking komen.

Voorwaarden deelname

Wie kunnen aan het onderzoek van het Louis Bolk Instituut deelnemen? Mannen en vrouwen van alle leeftijden die: • momenteel kanker hebben of die ziekte in het verleden

hebben gehad;• wel of niet onder behandeling zijn;• op een bepaald moment in hun leven biologische produc

ten zijn gaan gebruiken. Dat kan zowel de totale voeding betreffen als een of meerdere voedingsmiddelen. Deze overstap kan zowel voor of tijdens de ziekte zijn geweest.

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende

medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek

beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene

strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met

Patiëntenvoorlichting 088-2424240.

Vraag Antwoord

20 21

Lichen planus‘In mijn mond is lichen planus geconstateerd. Geïrri-teerd, rood tandvlees. De kaakkchirurg heeft een zalf (corticosteroid) voorgeschreven. Omdat lichen planus verband houdt met het immuunsysteem, is mijn vraag of ik bepaalde voedingsmiddelen of supplementen of iets dergelijks kan gebruiken (of juist niet gebruiken) om te proberen het probleem te bestrijden.’

Lichen planus is een huidziekte die zich voordoet aan het mondslijmvlies en in drie vormen kan voor-komen. Meestal betreft het een vorm die geken-merkt wordt door een netvormig patroon van witte lijnen en stippen op het wangslijmvlies, meestal symmetrisch. De vorm waarbij wangslijmvlies verlo-ren gaat, geeft de meeste klachten in de vorm van branderige pijn en komt voor op wang en tong. Het beeld heeft een golvend klachtenpatroon; bij onge-veer een op de vijf patiënten verdwijnen de klachten spontaan. De oorzaak is eigenlijk onbekend maar er wordt onder andere gedacht aan een auto-immuun-reactie. De reguliere therapie bestaat uit symptoom-bestrijding met corticosteroidenzalf of Beconase spray, soms hoge dosis vitamine A of retinoiden.Mijn advies is om te proberen met Co-enzyme Q10 de toestand van het tandvlees te verbeteren; de dosering zou ik opvoeren tot driemaal daags 100 mg (Uniqui-nol). Afhankelijk van tekorten in uw lichaam zou ik vitamine A geven in combinatie met vitamine E (dan minder of geen bijwerkingen van de vitamine A); een orthomoleculair arts kan dan de dosis bepalen. Met het homeopathische middel Melitagrinum nosode (C30) heb ik soms goed resultaat gezien. Het kan de moeite lonen om een homeopathisch arts te raadplegen.

Buikklachten‘Graag wil ik reageren op een door u beantwoorde vraag over buikklachten. Reeds eerder heb ik mijn ervaringen met coeliakie onder uw aandacht gebracht, maar uw antwoord gaf mij aanleiding om daar nog eens op terug te komen. Ik vraag mij namelijk af of de betrokken lezeres wellicht, net als ik, niet alleen glutenintolerantie heeft, maar ook lactose-intolerantie (intolerantie voor melksuiker). Nadat ik aan een glu-tenvrij dieet was begonnen verdwenen mijn klachten

voor ongeveer 90 procent maar ik bleef tobben met die laatste 10 procent, totdat een onderzoek uitwees dat ik ook lactose-intolerantie had. Door geen melk- en melkproducten meer te gebruiken, maar Alpro Soya, verdween ook de rest van mijn klachten.Ik zou ook graag twee vragen willen stellen. Vraag 1: Mijn kleindochter kreeg op haar negende jaar leuke-mie, waarvan zij door chemotherapie is genezen. De bijwerking was echter botontkalking, zodat zij een heupoperatie moest ondergaan. Daarna heeft zij ech-ter steeds pijn gehouden, waar geen arts een oplossing voor weet. Onderzoeken hebben niets opgeleverd, be-halve dat haar ene been langer is dan het andere; een inlegzool had geen succes. Door de pijn is zij ernstig gehandicapt. Mijn vraag is of u dit probleem wel eens meegemaakt hebt en of u een oplossing weet. Ik ver-moed dat er bij de operatie een fout is gemaakt en dat men dat niet wil toegeven. Vraag 2: Mijn vrouw (82) kreeg in december acute leukemie, waaraan ze helaas in februari al is overleden. Wij vragen ons nu af of deze twee gevallen iets met elkaar te maken kunnen hebben, met andere woorden is leukemie een erfelijke kwaal?’

Dank voor uw nuttige aanvulling. Ik heb vaker gezien dat gluten- èn melkintolerantie gelijktijdig voorkomen bij dezelfde patiënt. Het is, bij verden-king van beide intoleranties, tijdwinst om gelijkertijd op beide te onderzoeken. In plaats van het gebruik van Alpro Soya bij lactose-intolerantie (ik ben niet enthousiast over het gedurende lange tijd nuttigen van ongefermenteerde sojaproducten) zijn er ook Lactase tabletten verkrijgbaar (o.a. AOV, Lamberts) die de melksuiker in gewone melk helpen om te zetten en de melk op deze manier voor genoemde groep mensen weer drinkbaar maakt. Uw kleindochter die op haar negende behandeld werd voor leukemie (waarschijnlijk een agressieve blastenleukemie) hield een ontkalking over aan de behandeling, zoals u schrijft. Ik denk dat prednison-gebruik gedurende lange tijd de oorzaak is. Na de heupoperatie blijft ze ernstig pijn houden; ik ben het met u eens dat het mogelijk is dat deze operatie niet volgens de regels is verlopen maar dat is moeilijk te bewijzen. Ik zou haar het homeopathische Symp-hytum D6 en Calcium phosphoricum D12 willen ge-ven, driemaal resp. tweemaal daags, gedurende zes weken. Indien dit niet helpt dan een homeopathisch arts raadplegen. Bij heupklachten zie ik ook goede

resultaten van Harpagophytum D3/ D6 en Mieren-zuur injecties (Formasan van het merk Sanum te verkrijgen via de Sonnenapotheek in Emmerich). Heeft zij niet een te laag vitamine D3 gehalte? Tegenwoordig hanteren we een normale waarde van minimaal 75 mmol/L.Dan over uw vrouw die eveneens leukemie heeft gekregen en wel op 82-jarige leeftijd. Het lijkt mij puur toeval dat kleindochter en grootmoeder beiden leukemie kregen. Als er erfelijkheid in het spel is dan zie je onder andere meerdere familieleden be-trokken bij deze aandoening. Zo behandelde ik een vrouw met chronische leukemie van wie een aantal neven en nichten al overleden waren aan leukemie, de meesten rond dezelfde leeftijd. De homeopathi-sche remedie Carcinosinum speelt meestal een grote rol bij families die erfelijk belast zijn met kanker; het voorschrijven van dit middel hoort echter thuis in de handen van een klassiek homeopathisch arts.

Supplementen ‘In 1983 ben ik begonnen met het innemen van voedings-supplementen en vitaminetabletten. Begin 2003 kreeg ik een bloeddrukverlager en een plastablet voorgeschreven. Eind 2010 kwam daar, na een darmonderzoek, een laxans bij. Inmiddels vraag ik me af of het zinvol is voedingssupplementen te blijven innemen. Gaan ze door het innemen van bovenstaande medicijnen er niet net zo hard weer uit als dat ze er ingaan? Mijn leeftijd is 76 jaar en ik ben een vrouw. Kunt u mij wijzer maken?’

Plastabletten van het soort dat u gebruikt kunnen soms mineralenverschuiving geven (bijvoorbeeld van kalium). Bovengenoemde medicijnen kunnen echter over het algemeen niet de vitamines die u via een multi inneemt uitdrijven. Het is daarentegen juist verstandig een multi als supplement te gebrui-ken, ook gezien uw leeftijd, bijvoorbeeld met extra calcium en magnesium. Van magnesium is bekend dat het bloeddrukverlagend kan werken, bijvoor-beeld via MetaRelax (met magnesiumglycinaat). Ook vitamine D3 aanvulling is op oudere leeftijd heel vaak noodzakelijk, bij veel binnen zitten kan een dagelijkse dosis van 1000 tot 2000 ie vitamine D3 nodig zijn, onder andere om het calcium in de botten te houden en ter ondersteuning van het hart.

Ontkalking‘Ik ben 63 jaar en heb vorig jaar mijn arm op drie plaatsen gebroken. Ik ben geopereerd en heb een plaat in mijn arm gekregen en krijg nu fysiotherapie. Ik moest een dexa/botscan laten maken; het bleek dat ik ernstige osteoporose heb, dus botontkalking. Ik dacht hoe kan dat nou, ik slik vitamine D, een multi, kalk-tabletten en noem maar op, een aardig rijtje dat ik niet zo gauw uit mijn hoofd ken. Ik rook niet, beweeg veel, fiets veel, drink wel een glas rode wijn. Ik heb Actokit gekregen, die moet ik vijf jaar innemen en dan weer een botscan laten maken. Mijn vraag is: hoe kan ik als ik zoveel slik aan supplementen ontkalking krijgen?’ (Vraag is ingekort).

Ontkalking kan heriditair (erfelijk) voorkomen. Het kan ook gerelateerd zijn aan de hormonale status bij een vrouw, bijvoorbeeld een vroege menopauze waardoor de oestrogenen al vroeg verminderen of wegvallen. Osteoporose is ook en vooral een kwestie van tekorten aan kiezelzuur, buiten de aanwezige calcium- en magnesiumvoorraden. Vitamine D speelt een grote rol; u schrijft dat u vitamine D hebt ingenomen, maar hoeveel? Het kan nodig zijn om 2000 tot 3000 ie per dag te gebruiken. Het is zeker zinvol om een keer uw vitamine D3 gehalte te laten prikken. Een goede D3 spiegel ligt op of boven de 75mmol/L. Een goed preparaat bij osteoporose vind ik onder andere Ultra Bone van Fytocura, met vol-doende kiezelzuur (bamboe), calcium, magnesium, boron en mangaanverbindingen die goed opneem-baar zijn. Vitamine K2 kan nodig zijn; K2 haalt cal-cium als het ware uit de bloedvaten en drijft het in de botten.Even een ander wetenswaardig symptoom. Het blijkt dat bij mensen met hyperhomocysteïnaemie (een te hoog gehalte aan homocysteïne, een gevaarlijke cholesterolachtige verbinding in het bloed) de kans op fracturen, dus botbreuken, tweemaal zo groot is wegens osteoporose. Het artikel heeft gestaan een be-langrijk regulier medisch blad: “New England Journal of Medicine”. Het kan dus raadzaam zijn bij osteopo-rose ook uw cholesterolgehalte te laten meten en dan met name ook het homocysteïnegehalte. Al met al kunt u, denk ik, uw botconditie verbeteren met bovenstaande middelen in combinatie met veel wan-delen in de buitenlucht, vooral in de zon als die er is.

Zie ook pagina 30.

22 23

“Nee meneer, daar kan ik u niets over zeggen. Het is een homeopathisch middel en daar hebben wij geen

informatie over”, reageert de assistente van een willekeurig gekozen apotheker op de vraag of ze iets meer kan vertellen over sint-janskruid. Het is duidelijk dat ze haar zaakjes niet goed heeft bijgehouden en het valt te vrezen dat ze niet de enige is.

ZonneschijnNatuurgeneeskundigen hadden het al eerder ontdekt: wie neer-slachtig is, moet sint-janskruid gebruiken. “Zonneschijn voor de geest”, heet het middel in die kringen. Het kruid fleurt ons snel op wanneer we te maken hebben met depressieve gevoelens of lusteloosheid, zo luidde de ondervinding van velen.De aanwijzingen dat de gebruikers zichzelf niet voor de gek hielden, waren zo talrijk dat in wetenschappelijke laboratoria uitgebreid onderzoek werd gedaan naar de werkzaamheid van het sint-janskruid. Het was voor sommigen even slikken

dat de ‘kruidendokters’ zomaar gelijk hadden, maar de uit-komsten vielen niet te loochenen. Het kruid bleek bij depres-siviteit uiterst effectief. In 2005 werd in het gerenommeerde British Medical Journal melding gemaakt van een Duits onderzoek waaraan 250 pa-tiënten met een matige tot zware depressie hadden deelgeno-men. De conclusie was niet voor tweeërlei uitleg vatbaar. Sint-janskruid is volgens de onderzoekers ten minste even effectief is als het populaire antidepressivum Seroxat (tegen-woordig beter bekend onder de soortnaam paroxetine), maar het werd aanwijsbaar beter verdragen.Mooie opsteker voor de verkopers van natuurgeneesmidde-len, zo leek het. Maar dat succes was van korte duur. “Het is tijd om hiermee naar het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen te stappen”, verklaarde prof.dr. P. de Smet, hoogleraar farmaceutische patiëntenzorg kort na de publica-tie van het onderzoek tegenover dagblad Trouw. Behalve dat De Smet werkzaam is bij het Wetenschappelijk Instituut Nederlandse Apotheken is hij ook actief binnen de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Het leek de bekende reflex: eerst suggereren dat alle natuurgeneeskundigen prutsers zijn en als dan het nut van een van hun middelen is bewezen, het meteen annexeren. Als argument voerde De Smet aan dat depressies door een deskundige moeten worden begeleid.

WoedendVincent Bouwmeester, toentertijd directeur van Biohorma, reageerde woedend op de poging van De Smet. Het bedrijf is producent van de natuurlijke geneesmiddelen van Alfred Vogel. “De omgekeerde wereld", fulmineerde Bouwmeester. Hij wees erop dat duizenden mensen al jarenlang baat heb-ben bij sint-janskruidpreparaten en nu de werking ervan wetenschappelijk was aangetoond, zouden zij het ineens niet meer mogen verkopen?

Het bekende concern VSM Geneesmiddelen had intussen een registratiedossier aangelegd waarin behalve de studie uit het British Medical Journal vele andere onderzoeken voorkwamen. VSM bracht (en brengt) zelf het extract Hyperiplant op de markt dat nu gold als bewezen effectief en veilig. Dat maakte dat het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen besloot Hyperiplant officieel te registreren als het geneesmiddel bij milde of matige depressieve klachten. Het product kreeg een

UA-status wat betekent dat het uitsluitend bij de apotheek verkrijgbaar is (zonder recept). “Een goede zaak”, vindt Annelies Klink van VSM. “Net als andere sint-janskruidmiddelen kent het interacties met andere medicijnen. De apotheker controleert of een patiënt het veilig kan gebruiken.”Dat het extract officieel is geregistreerd als geneesmiddel, betekent overigens niet dat het nu wordt vergoed, zelfs niet als het door de huisarts is voorgeschreven. De patiënt moet het dus zelf blijven betalen. Omdat sint-janskruid beter wordt verdragen dan de meeste synthetische middelen, zou het voor de hand liggen dat artsen massaal kiezen voor het sint-janskruidextract. Het tegendeel is echter het geval. Veel artsen blijven voorlopig trouw aan synthetische middelen, met name aan paroxetine (zie kader). Daarbij gaat het om enorme aantallen. Zo’n één miljoen men-sen in ons land slikken antidepressiva. Onder hen zijn trou-wens veel kankerpatiënten: 1 op de 6. Een deel van hen slikt

die overigens niet vanwege neerslachtigheid maar bijvoor-beeld ter bestrijding van angststoornissen.

Steen en beenAnnelies Klink ziet dat er wel meer artsen open staan voor een middel als Hyperiplant, vooral als de patiënt er zelf om vraagt. Dat laatste is niet zo verwonderlijk. Op de verschillen-de internetfora blijkt dat het merendeel van de gebruikers een sint-janskruidproduct verkiest boven een synthetisch middel zoals paroxetine. Belangrijk argument is dat ze het eerste beter verdragen. Over de bijwerkingen van met name paroxetine wordt op fora steen en been geklaagd. Wie de bijsluiter raadpleegt, zal daar niet van opkijken (zie kader).

Al met al is de situatie nog niet echt in gunstige zin veran-derd. De doorbraak van sint-janskruid is ondanks de bewezen effectiviteit bepaald nog niet op handen, omdat veel artsen nu eenmaal zweren bij allopathische middelen.

Doorbraak sint-janskruid als antidepressivum blijft uit

Depressie Vereniging pleit voor sint-janskruid

De voorstanders van sint-janskruid hebben kort geleden krachtig bijval gekregen van de Depressie Vereniging. Die pleit in een pers-bericht voor meer aandacht voor het middel als alternatief voor de gangbare antidepressiva bij lichte en matige depressieve klachten.De vereniging vindt dat het sint-janskruid niet serieus wordt genomen door het merendeel van de artsen in Nederland. Ook is er volgens haar weinig deskundig advies over het geschikte merk of preparaat. Er zijn volgens de vereniging nogal wat producten met de naam sint-janskruid die niet de juiste werkzaamheid bevat-ten als het gaat om het verlichten van depressieve klachten. Die mogen nog steeds door de drogist worden verkocht (alleen extracten zoals Hyperiplant zijn bij de apotheek ondergebracht).

De vereniging beroept zich op het oordeel van prof. dr. Brenda Penninx, hoofd onderzoeker van de Nederlandse studie naar angst en depressie. Volgens Penninx lijkt sint-janskruid even goed te werken bij matige en lichte depressies als paroxetine en Prozac. Omdat sint-janskruid minder bijwerkingen kent, vindt de hoog-leraar dat artsen moeten kiezen voor dit natuurlijke geneesmiddel.

Niet zomaar overstappen

Sintjanskruid (Hypericum perforatum) is een vaste plant die van origine Europees is maar van daaruit verder is verspreid. De naam is niet bij toeval ontstaan. Het kruid bloeit rond het SintJansfeest op 24 juni, de tijd dat de zon op zijn hoogst staat. Rond die tijd worden de gele bloemen van de plant geoogst. In de vorm van sintjansolie kan het gebruikt worden tegen brandwonden en zonnebrand.

Het kent bijwerkingen, zeker als het als antidepressivum in hoge concentraties (dus als extract) wordt gebruikt, maar ze komen zelden voor. Mogelijke klachten zijn vermoeidheid, maagdarmklachten en overgevoeligheid. Die bijwerkingen van het sintjanskruidextract vallen in het niet bij die van het synthetisch alternatieven zoals paroxetine. De bijsluiter van dat middel maakt melding van slapeloosheid (vaak), troebel zicht (vaak), versnelde hartslag (soms) en maag en darmklachten (zeer vaak) inclusief verstopping (vaak). Ook komen frequent veranderingen in het seksuele functioneren voor, zoals sterk verminderde lustgevoelens. Verminderde eetlust, krachte

Sint-janskruid helpt tegen depressies. Natuurge-

neeskundigen wisten dat al langer, maar sinds

enkele jaren is ook de reguliere geneeskunde van

de werkzaamheid van dit middel overtuigd. Toch

houden artsen de boot af. Tekst: Jan van Klinken

loosheid en toename van het gewicht zijn evenmin uitzonderlijk.Sintjanskruid kan de werking van geneesmiddelen, waaronder antikanker medicijnen, nadelig beïnvloeden. Het versterkt de werking van het leverenzymsysteem, waardoor een aantal geneesmiddelen sneller wordt afgebroken en daardoor een geringere werking heeft. Zo kan het gebruik van sintjanskruid onder andere de werking van de anticonceptiepil verminderen. Het is raadzaam hierover de apotheek te raadplegen.

Sintjanskruid beïnvloedt niet alleen de neurotransmitter noradrenoline maar verhoogt net als veel antidepressiva de beschikbare hoeveelheid serotonine in de hersenen. Dat heeft gevolgen voor onze stemming. Gelijktijdig gebruik van sintjanskruid en een ander antidepressivum wordt daarom afgeraden. Wie eenmaal een synthetisch middel gebruikt, kan moeilijk overstappen. Afbouwen van een middel is namelijk noodzakelijk om ermee te stoppen. En afbouwen is nu eenmaal geen optie zolang de depressieve gevoelens niet zijn geweken.

Natuurlijk gezond met homeopathie van VSM

Snel en effectief Homeopathische geneesmiddelen kunnen snel werken, soms al binnen een uur. Door hun milde werking zijn ze goed te combineren met andere geneeswijzen. Kleine ongemakken kun je zelf met een homeopathisch geneesmiddel oplossen. Voor andere aandoeningen heb je een professionele behandeling nodig. Ga in dat geval naar een ervaren homeopathisch arts of therapeut.

Kijk voor meer informatie op www.vsm.nl.

Natuurlijk gezondDe natuur is een bijna onuitputtelijke bron van vitaliteit. VSM gebruikt deze kennis al 110 jaar bij het vervaardigen van home opathische geneesmiddelen op basis van stoffen uit de natuur, zoals planten en kruiden. Hierdoor kun je op een natuurlijke manier gezond worden en blijven.

De beste kwaliteitAlleen het beste is goed genoeg, als het om je gezondheid gaat. De producten van VSM voldoen aan alle strenge regels die gelden voor geneesmiddelen. Wij kweken in onze eigen tuin het overgrote deel van de plantaardige grond-stoffen. Op ecologische wijze, dus zonder bestrijdingsmid-delen en kunstmest.

Adv VSM Uitzicht 185x130.indd 1 29-04-2009 15:41:54

Advertenties

24 25

Gelukkig geen medicijn voor vitaal orgaan

De reguliere geneeskunde stelt de organen bij de behandeling van ziekte centraal. Zelfs het ziekenhuis is er geheel op ingericht: KNO, oogheelkunde, cardiologie, urologie, longziekten, etc. Hierbij wordt een veel belangrijker orgaan volledig over het hoofd gezien: het bindweef-sel, een onderschat superorgaan.

Het bindweefsel omvat ongeveer één vijfde van het totale lichaamsvolume. Het bevat alle bloedvaten, zenuwen en lymfvaten en vormt daarmee het toevoersysteem voor alle cellulaire processen. Het is veel meer dan een noodzakelijke opvulling in het lichaam om de organen hun plek te geven en wat steun en stevigheid. Het bindweefsel is niets minder dan uw interne communicatie- en transportsysteem.

Laat ik voor het juiste begrip eens een metafoor gebruiken: de steden (organen) kunnen niets wanneer het land eromheen (bindweefsel) niet in orde is. Het hart is uitermate belangrijk voor de rest van het lichaam. Maar als er geen transport plaatsvindt naar het hart toe van voedingsstoffen en evenmin afvalstoffen uit het hart worden afgevoerd, houdt het op. Wan-neer dit niet in orde is, zal het hart steeds slechter functioneren en er op een gegeven moment mee ophouden. En dit is afhankelijk van de kwaliteit van het los bindweefsel dat zich bevindt tussen de organen. Het devies is dus om dit bindweefsel in een goede conditie te houden, dan komt het over het algemeen met het hart ook wel goed. Dit geldt niet alleen voor het hart, maar ook voor alle andere organen. We dienen onze aandacht daarom meer te verplaatsen naar het bindweefsel in plaats van naar de organen, zoals nu algemeen gebruikelijk is.

Helaas wordt er nog met dédain naar dit superorgaan gekeken. Men vergeet dat dit ‘commu-nicatieorgaan’ gevoed moet worden. Orthomoleculaire artsen realiseren zich dit als geen an-der. Het overgrote deel van de Nederlanders voedt zich slecht en krijgt al helemaal te weinig voedingsstoffen binnen die het bindweefsel actief ondersteunen. Een belangrijke component van het bindweefsel is het hyaluronzuur. Dit hyaluronzuur wordt geroemd om haar vocht-vasthoudend vermogen. Eén molecuul hyaluronzuur is in staat om ongeveer duizend water-moleculen te binden. Helaas neemt de hoeveelheid hyaluronzuur af tijdens het leven. Het slik-ken van hyaluronzuur is dan geen optie, omdat het niet op de plaats van bestemming aankomt.

N-acetyl-D-glucosamine is de belangrijkste bouwsteen van hyaluronzuur en kan wel als sup-plement opgenomen worden. N-acetyl-D-glucosamine is een natuurlijke stof die gewoon in onze voeding voorkomt, zoals in melk en schaaldieren (kreeft en krab). Wie N-acetyl-D-glu-cosamine als supplement slikt, vergroot het watervasthoudend vermogen van het bindweefsel. Aan onze buitenkant (de huid) uit zich dit in minder vorming van de fijne rimpels. Nog be-langrijker is het effect aan onze binnenkant, in het bindweefsel. Door water vast te houden functioneert het bindweefsel optimaal. Vergelijk het met een spons. Deze is van de beste kwa-liteit wanneer die zoveel mogelijk water kan absorberen.

Bindweefsel, als vitaal medium bezien, leidt tot een holistische visie op gezondheid die in de reguliere geneeskunde volledig over het hoofd gezien wordt. Vele ziekten en aandoeningen kunnen op grond hiervan worden verklaard en behandeld. Goede voeding en voedingssupple-menten vormen hierbij de basis en er zijn gelukkig geen medicijnen die het bindweefsel kun-nen voeden.

Kruiswoordraadsel Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuur-lijke kankerpreventie en Ondersteunende therapieën. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld.

VerantwoordingDe redactie van Uitzicht en het bestuur van MMV brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verant-woordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren.

EindredactieCor van Groningen

Medewerkers aan dit nummer:Drs. Bob Hornstra, artsRiëtte JanssenJan van KlinkenArjan van LaarHans NieuwstadPetra PronkDr. Gert Schuitemaker

FotografieStef Breukel e.a.

RedactiecommissieDrs. Simon de Graaf (FIAC)Truus HartsinkDrs. Hans StoopCor van Groningen

RedactieadresRedactie UitzichtHof van Azuur 302614 TB Delft

AdvertentiesAdvertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij:J.P.H. GeraatsLouis Regoutstraat 366006 LL WeertTelefoon (0495) 53 22 20

InschrijvingUitzicht ISSN 0169-9938

Uitzicht op internetwww.moermanvereniging.nl

E-mail: [email protected]

Kopij volgend nummer:Magazine 6/2011 vóór 27 juni 2011

co

lo

fo

nAls u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u aan de hand van de cijfers ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.

Korte berichten

26

Horizontaal:1. transporteren 9. met drift omhoogsnellen 16. provinciaal 17. verder in de tijd 18. autonoom gebied in China 20. honingdrank 21. bevel 22. aanwijzend voor-naamwoord 24. plant 26. automerk 28. stampen 31. plaats 33. deel van de dag 34. lengtemaat 35. genoegen (bargoens) 36. onder andere 38. telwoord 39. buis-lamp 40. plaats in Gelderland 42. niet lang 44. reverende domine 45. deel van het alfabet 47. stoep op een station 49. gelijk 50. sterkedrank 51. dik 52. ontkenning 53. plant 56. balspel 59. slee 61. vlijt 64. rivier in België 65. platina 66. wet (Engels) 68. en omstreken 69. roofvogel 72. onderofficier 73. touw 74. uitroep bij de jacht 76. telwoord 79. muziekinstrument 80. grond bij boerderij 82. boom 83. kledingstuk 84. aanwijzend voornaamwoord 85. omlaag 87. naast 88. rund uit de oertijd 90. achterhaald 91. monoplaan.

Verticaal:2. getij 3. groot wijnglas 4. niet weinig 5. vreemde munt 6. boom 7. plaats in Duits-land 8. bijbelse figuur 9. hongerziekte 10. bolletjes van kunstmeststoffen 11. geheel de Uwe 12. nachtvogel 13. nijlreiger 14. stadsgracht 15. ex tempore 19. saliniteit 21. heilige 23. errore excepto 25. station vanwaaruit golven worden uitgezonden als communicatiemiddel 27. vaas 28. vlek 29. procureur-generaal 30. Europeaan 32. voordat 34. aanwijzend voornaamwoord 37. arrondissement 40. mits 41. krijgs-macht 42. boei 43. jongensnaam 45. bijbelse figuur 46. meisjesnaam 47. hoofddek-sel 48. muuropening 54. groet (Latijn) 55. Spaanse provincie 57. bepaald gas 58. netto 60. tentoonstellingsgebouw in Amsterdam 62. flensjes 63. ingang 65. En-gelse herberg 67. hardvochtig 69. vertegenwoordiger 70. voegwoord 71. gemalin van Zeus voor Hera 73. volbloed Hollander 75. regelmaat 77. kiem 78. maanstand 79. tuingereedschap 81. ijzer (Frans) 84. rivier in Schotland 85. momenteel 86. internetadres van Rwanda 88. overdosis 89. selenium.

Oplossing‘Uitzicht en inzicht zijn sterk aan elkaar verwant.’ Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2011/03. Soms lijkt het leven ineens even op een puzzel. Dat ene stukje wat je nu net even nodig hebt, lijkt te ontbreken of je krijgt de stukjes niet (meer) op de juiste plek. Een vraag-stuk vraagt om een oplossing, om Inzicht. Ontdekken wat je wilt, belemmeringen opruimen, de goede keuzes maken en met je wens(en) aan de slag gaan. Dit zou je kunnen zien als het leggen van een puzzel, waarbij eerst alle puzzelstukjes verzameld worden. De puzzelstukjes zijn bijvoorbeeld je drijfveren, je dromen, je kernkwaliteiten maar ook je valkuilen. Na het verzamelen van alle stukjes wordt de puzzel in elkaar gelegd, je nieuwe plaatje wordt dan zichtbaar en er ont-staat een duidelijk Inzicht. Inzicht in hoe jij keuzes maakt, kan je helpen om beter te weten wat je wilt. Daardoor kun je gaan kiezen voor wat je écht wilt.

De prijzen gaan naar de volgende winnaars:1e prijs: dhr. v.d. Kooi, Gouda,2e prijs: dhr. de Haan, St. Pancreas,3e prijs: dhr. van Ee, Rotterdam.

De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht 2011/05 sluit 30 juli 2011.

LET OP!Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,00 op ING rekening 6189, t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen.

Gert TretmansTuinvaas 167609 ZT Almelotel. (0546) 56 94 11.E-mail: [email protected]

27

Met de Hall of Fame wil de ISOM, waar-van Schuitemaker van 1999 tot 2009 president was, mensen eren die grote verdiensten hebben gehad voor de ontwikkeling van de orthomoleculaire geneeskunde.

In zijn toespraak namens de ISOM onderstreepte Steven Carter Schuite-makers inspanningen voor de ortho-moleculaire geneeskunde in Europa en vooral Nederland. Hij prees hem onder

Iet Kessels (75) overleden

Zondag 5 juni is op de leeftijd van 75 jaar Iet Kessels-Erné uit Melick overleden. Vele jaren was Iet, samen met haar man Fons Kessels, nauw betrokken bij het werk van MMV in Limburg. Ze was een zeer actief en meelevend lid van de vereniging. Haar verdiensten zullen in dankbare herinnering blijven. Ons mee-

leven gaat in het bijzonder uit naar haar echtgenoot Fons en we wensen hem de kracht toe om dit grote verlies te dragen.Iet Kessels is zaterdag 11 juni naar haar laatste rustplaats gebracht op de natuur-begraafplaats ‘Bergerbos’ in St. Odiliën-berg, na een herdenkingsdienst in de Ursulakapel in Roermond.

Dr. Gert Schuitemaker vijftigste in ‘Hall of Fame’

Uitzichtcolumnist dr. Gert Schuitemaker is tijdens het jaarlijkse orthomolecu-laire congres in het Canadese Toronto opgenomen in de ‘Hall of Fame’ van de International Society for Orthomolecular Medicine (ISOM). Schuitemaker is de vijftigste naam in de Hall of Fame.

meer voor zijn werk om het bewustzijn van de betekenis van vitamine D te ver-groten. Stephen Lawson (Linus Pauling Institute) waardeerde Schuitemaker voor de manier waarop hij de betekenis van voeding en voedingssupplementen voor de gezondheid onder de aandacht brengt. Ook de Canadees Erik Paterson en de Japanners Tsuyohi Kitahara en Atsuo Yanagisawa werden tijdens het jaarcongres opgenomen in de Hall of Fame.

Postbus 160352500 BA Den Haag

Telefoon 070-3010701Fax 070-3010707

Magazijn voor orthomoleculaire voeding

De Roode Roos B.V.

LedenNormaal FabrikantNr

€ 34,87€ 46,50Pharma NordBio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)268

€ 22,42€ 29,90Bio MineralsBioSil (30 ml)547

€ 27,75€ 37,00Cardio Vasc. Res.MaxEPA (100 caps)586

€ 18,68€ 20,75AlfytalMultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)1388

€ 16,69€ 22,25VitalsMSM 1000 mg (120 tab)1785

€ 28,69€ 38,25Now FoodsDHA 250 (120 caps)2308

€ 17,99€ 23,99MetagenicsMetaRelax (90 tab)2836

€ 27,71€ 36,95SpringfieldEye Q 500 mg (210 caps)2999

€ 14,96€ 19,95Barlean'sLignan Flax Oil Complex (473 ml)3273

€ 20,96€ 27,95Minami NutritionOptimal Prenatal DHA Formula (60 softgel3402

€ 58,50€ 65,00MedproBio Bran MGN3 (50 tab)3492

€ 10,88€ 13,60Energetica Nat.Symbioflor 1 (50 ml)3588

€ 8,63€ 11,50Best ChoiceProstaatformule (60 tab)3654

€ 9,15€ 12,20LambertsMagAsorb 150 mg (Magnesium als Citraat3924

€ 14,96€ 19,95Care For WomenWomen's Mood (30 caps)4084

€ 6,75€ 9,00BonusanLevertraan Forte (60 softgels)4105

€ 23,66€ 31,55AOVCoriolus Versicolor-extract 750 mg (90 cap4126

€ 36,52€ 48,70PlantinaPlantina Algreen (150 gram)4169

€ 36,00€ 45,00BiodreamActive Biodream (800 gram)4398

€ 11,32€ 13,32Marcus RohrerSpirulina (180 tab)4456

€ 7,72€ 10,29ZonnegoudSolidago Complex Tinctuur (50 ml)4617

€ 28,64€ 35,80ViridianCo Enzyme Q10 with MCT (60 vcaps)4630

€ 44,96€ 52,90VitaKruidSuper Greens (220 gram)4646

€ 17,52€ 21,90CellCareBio Nutriënt l-Tryptofaan (60 vcaps)4754

€ 15,75€ 21,00SalvéAnti oxidant Formule (60 tab)4920

€ 8,25€ 11,00BonusanVitamine D3 15 mcg (90 softgel)5400

€ 11,18€ 14,90PekanaDelima Feminin (10 ovula)5861

€ 26,62€ 35,50SupplemedGlucosamine Summum (120 tab)5878

€ 20,62€ 27,50LambertsCalAsorb (180 tab)6096

€ 29,96€ 39,95VitalsSalvestrol Prostaat (60 caps)6097

€ 37,46€ 49,95VitalsElke Dag (90 tab)6213

Deze keer een andere selectie van

producten, welke door “De Roode Roos

B.V.” geleverd kunnen worden.

Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime

assortiment, van meer dan 3500 producten

en 80 leveranciers.

Bestellen bij De Roode Roos B.V.

Alle producten worden in principe geleverd

met een korting van max. 25% ten opzichte

van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u

gebruik maken van de lijst die hiernaast is

afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een

fotokopie maken. Onze volledige catalogus

is op aanvraag verkrijgbaar.

Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze

postbus sturen. Vervolgens laten wij de

bestelling door TNT-Post bij u thuis

bezorgen.

Ook kunt u ons gratis naamnummer

0800-ROODEROOS (0800-7663376)

gebruiken.

Internetgebruikers kunnen een e-mail

versturen naar [email protected] of

direct bestellen via onze webwinkel op

www.derooderoos.com

Vanaf nu biedt De Roode Roos u de

mogelijkheid uw bestellingen te betalen via

doorlopende machtiging voor automatische

incasso.

Een machtigingskaart hiervoor kunt u

opvragen via onze website:

www.derooderoos.com/machtigen

Vermeld hier uwadresgegevens:

Prijswijzigingen voorbehouden

Uw naam: (Dhr/Mevr):

Adres:

Postcode & Woonpl.:

Telefoonnummer:

Lidmaatschap nr.:

Geboortedatum:

E-Mailadres:

(evt.) voorschrift van:

Advertentie

Advertentie

Pure Visolie 1100mgBevat 360mg EPA en 240mg DHA per capsule

NZVT

2 capsules bevatten 2500 eenheden ORAC

Het vegetarische alternatief voor visLijnzaadolie1000mg Koud geperst

360mgEPA

240mgDHA

1100mgPure Fish Oil

700mgTOTAL Omega 3’s

Omega 3 positief in het nieuws: ■ Goed voor hart en bloedvaten ■ Helpen het cholesterol en vetgehalte te verlagen ■ Voor een gezonde huid ■ Betere concentratie ■ Voor behoud van soepele spieren en gewrichten

Met antioxidanten

Waarom zijn capsules beter

Lijnzaadolie degradeert snel als het in contact komt met lucht en krijgt dan

een wat ranzige “industriële” olie smaak. Daarom levert Lamberts lijnzaadolie in een donker gecoate capsule die oxidatie van de olie voorkomt. Een

simpele smaaktest geeft aan of de olie goed is. De lijnzaadolie voor het behoud van een gezonde huid hoort een milde

notensmaak te hebben.

NIEUW

Voor kinderen

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected]

adv Visolie_Glucosamine A5zw.indd 1 02-12-2010 12:32:09

28 29

BoekenlijstDeze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, vul dan duidelijk een girokaart in met het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen!

Het gironummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 5082400 AM Alphen aan den Rijn.

De prijzen zijn inclusief ver-zendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar € 11,3004. De psychische achtergronden van kanker, Jac. Landman € 4,9509. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman € 6,8010. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel € 6,8015. Het Moermandieet, gezond en lekker, E. Wannee € 4,9517. A solution to the Cancer Problem € 7,9522. Variaties op de Moermankeuken, Truus Hartsink € 4,9524. Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel € 7,9528. De actuele voedingstabel, wat zit waar in? € 9,5029. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van € 20,40 de Moermantherapie37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker € 12,50 Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen € 12,7542. De helende factor, Bob Th. Hornstra € 16,5044. Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum € 4,9545. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam € 6,95

Topkwaliteit voedingssupplementenmet een gezonde prijs

NOW producten zijn o.a. verkrijgbaar via: artsen, therapeuten, apotheken en De Roode Roos

Vit

amin

e D

-3, n

u oo

k in

dru

ppel

vorm

Uitz_D3 drup.indd 1 20-11-09 16:05

Advertenties

Advertentie

Vraag Antwoord

30 31

ActiviteitenkalenderExtra

Cholesterolgehalte‘Graag uw mening over het volgende. Al jaren laat ik mijn cholesterolgehalte onderzoeken. De laatste vier jaar is het gezakt van 7,6 naar nu 7,0. Het HDL is nu 1,5, het LDL 5,1 de ratio is 4,7 en de triglyceriden 0,9. Mijn huisarts zou graag zien dat ik aan de cholesterol-verlagers ga, maar mijn vraag is: is dit echt nodig? Ik zie dat niet zo zitten in verband met de nare bijwer-kingen. Ik ben een vrouw van 66 jaar, ben 1,68 m lang en weeg tussen de 68 en 69 kg. Ik fiets veel, gemiddeld ruim tien kilometer per dag en werk veel in de tuin. Ik heb nooit gerookt, drink ongeveer 5 glazen rode wijn in de week, eet vegetarisch met een enkele keer vlees van de Groene Slager en gebruik alleen magere of halfvolle zuivelproducten. Ik snoep heel weinig, eet heel veel fruit en groenten en voel mij altijd heel ge-zond. Ik heb zestien jaar geleden kanker gehad en heb mij toen drie jaar aan het Moermandieet gehouden. Sinds die tijd gebruik ik dagelijks 1500 mg vitamine C, een multivitamine en selenium. Mijn bloeddruk is 128/78. Wat raadt u mij aan? Een hoog cholesterol komt in mijn familie voor.’ Het slikken van cholesterolverlagers in de vorm van statines op oudere leeftijd levert weinig voordeel op maar wellicht wel schade, zeker als er geen hart-klachten bestaan. Dat blijkt uit een nieuw onder-zoek. Leverklachten, nierfalen, spierzwakte enz. zijn mogelijke bijwerkingen van statinegebruik (Cochrane Collaboration 2011). Cholesterol heeft belangrijke functies zoals het efficiënter laten werken van de hersenen; sommige gevallen van dementie zijn mogelijk zelfs toe te schrijven aan een te laag gehalte van het cholesterol in plaats van aan ouderdom (Medisch Dossier 13, nummer 5).Daar komt bij dat met eenvoudige, natuurlijke middelen het cholesterolplaatje kan verbeteren. Bij-voorbeeld door het gebruik van rode rijst, eventueel in de vorm van Monachol. In rode rijst zitten natuur-lijke statines, de monacolinen. Deze monacolinen remmen een enzym (HMG-CoA-reductase) dat een essentiële rol speelt bij de cholesterolaanmaak in de lever. Een bekende monacoline is monacoline K (lovastatine!) dat ook aangetroffen wordt in oester-zwammen. Rode rijst heeft een gunstige invloed op het voorkómen van hart- en vaatziekten in het algemeen onder andere door bevordering van de vaatverwijding.De kans op hart- en vaatproblemen is ook te ver-minderen door het gebruik van lycopeen, gemiddeld 10-15 mg per dag. Lycopeen is een van de vele caro-tenoïden en werkt gunstig doordat het zorgt voor minder DNA beschadiging, verbetering van de con-ditie van endotheelcellen (cellen aan de binnenzijde van bloedvaten), verlaging van CRP (een nieuwe marker voor de mate van ontsteking in het lichaam) en helpt mee verhoogde systolische bloeddruk te verlagen. Lycopeen komt onder andere vrij bij het in

vet milieu verhitten van tomaten, dus bijvoorbeeld roerbakken van tomaten in olijfolie. Voldoende vitamine D (meer dan 75 nmol/l in het bloed) beschermt eveneens het hart. Cholesterol reducerend werken onder andere ook fenegriek zaad, psylliumvezels, groene thee en knoflook. Ook raad ik het gebruik aan van avocado’s en noten, speciaal macadamianoten ter regulering van het cholesterol. Gebrek aan kennis over het bestaan van natuurlijke cholesterolregelaars kan leiden tot ge(mis-)bruik van statines. Bovendien zijn er choles-terolverbindingen die in principe veel schadelijker kunnen zijn dan het LDL-cholesterol: lp(a) (lipopro-teïne a) en homocysteïne. De laatste verbinding kan bij een verhoogde waarde in het bloed, hyper- homocysteïnaemie, extra risico geven op vernauwing van de hartkransslagader, de zogenaamde coro-nairsclerose. Hyper-homocysteïnaemie komt vaak erfelijk voor, vaak bij families waar veel infarcten (hersenen hartinfarcten) bekend zijn. Ook roken, fastfood, transvetzuren en het gebruik van te veel suiker zijn daarbij risicofactoren. Zo is een homo-cyteïnegehalte in het bloed van 6 of lager optimaal, terwijl een waarde van 15 al een vier keer verhoogd risico oplevert ten aanzien van het krijgen van een coronairziekte. De vitamines B 6, B12, B9 en trimethyl-glycine zijn in staat om het homocysteïnegehalte te reguleren. Artsen die met orthomoleculaire middelen werken, kunnen u verder wegwijs maken en zonodig helpen. Conclusie in uw geval: laat eens uw homocysteïne en lp(a) bepalen als er hart- en vaatziekten in uw familie voorkomen en gebruik eerst natuurlijke middelen in plaats van statines.

In het volgende nummer van Uitzicht

• Pansalt: alternatief voor omstreden keukenzout?

• Ontspanning is een must

• Borstkanker in opmars ondanks screening

Beekbergen – 9 juli Lezing Marry FoelkelTijd: van 10.30 tot 11.30 uurPlaats: Kruidentuin, Engeland 25 te BeekbergenThema: Bijenproducten in relatie tot voeding

en gezondheid.Kosten: € 5,-

Wilde woensdagavondwandeling

Elke zomerse woensdagavond in juli en het begin van augustus neemt Marry Foelkel u mee voor een 'wilde wandeling'. Deze wandelingen beginnen om 19.00 uur. Tijdens de wandeling kunt u kennismaken met drie verschillende bio-topen en wat de natuur ons daaruit leert. Onder-weg ziet, ruikt en proeft u van heerlijkheden uit de natuur. Na de wandeling kunt u genieten van een krui-dig hapje en een kruidendrankje. De wandeling gaat over verharde paden en is dus voor ieder-een toegankelijk. Bij slecht weer houdt Marry een kruidenlezing met demonstratie. De kosten bedragen € 5,- per persoon, inclusief een hapje en een drankje. Startpunt: Marry’s Bloemen- en Kruidenhuis, Engeland 25 te Beekbergen.

22 september – RijssenLezing Spreker: D. Meijer, artsThema: Vitaal of Fataal eten: invloed van voedsel

en milieu op onze gezondheid.Plaats: Poort van Twente, Enterstraat 188, RijssenTijd: 19.45 uurInloop: vanaf 19.15 uurToegang: Gratis, gift i.v.m. kosten is welkom. Info: J. Baan (0548) 51 26 10. In de pauze is er

een gezond hapje en drankje. Na de pauze is gelegenheid voor het stellen van uw vragen

110525-Plantina_Adv-Uitzicht-Magnesium&Q10_210x297-lc.indd 1 25-05-11 13:55

weinig aandacht voor preventie in nieuwe gezondheidsnota

Documents