1

SKENDERUN KRFEZNDE ENDSTRYEL SMBYOZ PROJES VE

TRKYEDE DEMR-ELK SEKTR ATIKLARININ EKONOMYE KAZANDIRILMASI

Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf ubat 2012

Giri Endstriyel Simbiyoz kavram tercihen birbirine fiziksel olarak yakn olup normalde birbirlerinden bamsz alan iki veya daha fazla kuruluun bir araya gelerek hem evresel performans hem de rekabet gcn artracak uzun sreli ortaklklar kurmas ve dayanma iinde almas anlamna gelmektedir. Bu ynyle Organize Sanayi Blgesi (OSB) benzeri sanayi blgeleri iin tasarlanabilen evre ynetim sistemleri ile bir iletmenin rettii yan rn, artk veya atklar bir dier isletme iin hammadde olarak kullanlabilmektedir. Bu sayede endstriyel kaynakl cevre problemlerinin nne gemekle kalmayp ayn zamanda ekonomik getiri de salanm olmaktadr. Endstriyel Simbiyoz, Endstriyel Ekoloji ya da Eko-endstriyel Park yaklamlar 1970li yllardan bu yana giderek daha fazla ilgi ekmekte ve bu alandaki uygulamalar artmaktadr. eitli lkelerde devam eden ulusal ve blgesel programlar ve ilgili taraflar arasnda oluturulan ayaplar ve ynetim sistemleri dikkati ekmektedir. Bu erevede en ok vurgulanan lkeler arasnda Danimarka, ngiltere, Kanada yer almakla birlikte Amerika Birleik Devletleri, Meksika, in, Japonya, Avusturya, Norve, Hollanda, Avustralya, Almanya, talya gibi lkelere de vurgu yaplmaktadr. Gney Korenin ise eko-endstriyel parklar a ve sisteminin oluturulmasna ynelik 2005 2019 yllarn kapsayan master plan dikkati ekmektedir. Trkiyede ise Endstriyel Simbiyoz yaklam, Bak-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt irketinin (BTC irketi), boru hatt gzerghnda srdrlebilir blgesel kalknmaya destek salamak amacyla uygulamakta olduu Blgesel Kalknma Giriimi kapsamnda gndeme girmitir. skenderun Krfezinde Endstriyel Simbiyoz Projesi ad altnda yrtlen proje, iki veya daha fazla endstriyel iletmenin ibirlii gerekletirerek evresel ve ekonomik performanslarn gelitirmesi prensibine dayanmaktadr. Proje Fizibilite Aamas ve Uygulama Aamas olmak zere iki aamadan olumakta olup, ilk aamas 2009-2010 yllar arasnda Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) tarafndan Adana Sanayi Odas (ADASO) koordinasyonunda yrtlmtr. 2011 ylnda Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ve BTC irketi arasnda yaplan ibirlii anlamas ile Projenin Uygulama Aamas TTGV yrtclnde balamtr. 2012 yl sonuna kadar devam edecek proje almalarnda ngiltere Ulusal Endstriyel Simbiyoz Programnn (NISP) yrtcs International Synergies Limited (ISL) irketi ve Orta Dou Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm ile ibirlii yaplmaktadr. Proje ile ilgili detayl bilgi www.endustriyelsimbiyoz.org internet sitesinden alnabilmektedir.

http://www.endustriyelsimbiyoz.org/

2

Proje Faaliyetleri ve Danma Kurulu Proje kapsamnda gerekletirilen faaliyetler ile Endstriyel Simbiyoz kavramnn tm paydalar tarafndan bilinir hale gelmesi, skenderun Krfezi evresinde yer alan Adana, Mersin, Hatay ve Osmaniye illerinde yer alan firmalarn simbiyotik iliki kurmalar ve buradan elde edilecek somut almalardan yola karak projenin ulusal bazda yaygnlatrlmas ngrlmektedir. Program kapsamnda gerekletirilmekte olan faaliyetler u ekildedir:

Endstriyel Simbiyoz uygulamalarnn gerekletirilmesine ynelik teknik ve idari altyapnn oluturulmas.

skenderun Krfezinde Endstriyel Simbiyoz olanaklarnn belirlenmesi ve pilot projelerin gelitirip uygulanmas.

skenderun Krfezinde gerekletirilecek uygulamalara ynelik bir veri taban ve iletiim a oluturulmas.

Paydalar arasnda uygulamalarn yaygnlatrlmas, bilgi ve deneyim paylamna ynelik iletiimin glendirilmesi.

Ulusal bir Endstriyel Simbiyoz Programna ynelik uygulama modeli ve plannn gelitirilmesi. Endstriyel simbiyoz kavram ve projenin kapsam dikkate alndnda, konunun hem zel sektr hem de kamuya ynelik, blgesel ve ulusal bazda nemli ktlar salamas beklenmektedir. Dolaysyla, gerek proje sresince, gerekse proje sonras iin ngrlen srdrlebilirlik hedefi erevesinde blgesel ve ulusal bazda ilgili paydalarn proje faaliyetleri ile ilgili bilgilendirilmesi, gr ve nerilerinin alnmas, projeye katk ve katlmn glendirilmesi ve ilgili alanlardaki gelimelerin srece dahil edilmesinin salanmasna ynelik eitli faaliyetler ngrlmtr. Sz konusu faaliyetlerden biri de proje iin bir Danma Kurulunun oluturulmasdr. Danma Kurulunda ilgili kamu kurumlar ve uluslararas kurumlarn yan sra zel sektr temsilen kurulularn da yer almas ngrlmtr. Bu kapsamda; ubat 2012 itibaryla Danma Kurulunda temsil edilen kurum ve kurulular unlardr:

evre ve ehircilik Bakanl (B)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl (BSTB)

ukurova Kalknma Ajans (KA)

Dou Akdeniz Kalknma Ajans (DOAKA)

Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP)

Adana Sanayi Odas (ADASO)

Ceyhan Ticaret Odas (CTO)

Mersin Ticaret ve Sanayi Odas (MTSO)

Adana Hac Sabanc Organize Sanayi Blgesi (AOSB)

Boru Hatlar ile Petrol Tama A.. (BOTA)

Bota International Limited (BIL)

skenderun Enerji retim ve Tic. A.. (SKEN)

Toros Tarm Sanayi ve Ticaret A.. (TOROS)

TLTAY Gda. A..

EKS-MP thalat hracat A..

Sektrler Aras birliine Dayal stihdam Gelitirme ve Giriimcilii Destekleme Projesi

International Synergies Limited (ISL)

Orta Dou Teknik niversitesi (ODT) evre Mhendislii Blm

Bak Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hatt irketi (BTC)

Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV)

3

Demir-elik Sektrnn Proje Asndan nemi Mevcut durum itibaryla Trkiye, dnyadaki 66 elik reten lke arasnda 10. srada, Avrupadaki elik reticileri arasnda ise Almanyadan sonra 2. srada yer almaktadr. Bu sralamalar, Trkiyenin demir elik retiminde belli bir seviyeye geldiini gstermesi asndan byk nem tamaktadr. Trk demir-elik sektr, son 7 yl ierisinde % 87 orannda byme ile inden sonra retimini en fazla arttran lke konumunu elde etmi, in hari toplam dnya retimindeki bymenin 6 misli daha yksek bir performans sergilemitir1. Trkiye Demir-elik sektr, uzun rnlerde tketiminin iki katndan daha fazla retim yaparken, katma deeri yksek olan yass ve vasfl elik rnlerinde, tketiminin srasyla % 44 ve % 32sini gerekletirebilmektedir. Bu nedenle, sektr uzun rnlerde net ihracat iken, yass ve vasfl rnlerde net ithalat konumundadr. Demir elik sektr 2010 yl itibaryla 12,3 milyar dolarlk ihracat ile ihracat miktarn bir nceki yla gre % 11 artrm ve toplam lke ihracatn % 11ini oluturmutur1. lkemizde ham elikten nihai mamul reten reticiler Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Anadolu blgesinde faaliyet gstermekte olup, reticilerin ounluu Marmara, Ege, Akdeniz sahil eridinde yer almaktadr. Demir elik sektrnde yaklak 150e yakn firma faaliyet gstermektedir. Bunlarn ierisinde kapasiteleri 50.000 ton ile 3.500.000 ton arasnda deien Elektrik Ark Ocakl tesisler ile toplam kapasiteleri 8.500.000 ton olan entegre tesisler bulunmaktadr (ekil 1). Dier tesisler ise sadece haddehane hviyetinde olup, dardan satn alm olduklar ktkten profil, filmain, nervll ve yuvarlak inaat demiri reten tesislerdir1.

ekil 1. Yllk retim kapasitesi 50.000 ton ve zerinde olan demir-elik tesisleri2

1 T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl (2011), Demir elik Sektr Raporu, Sektrel Raporlar ve Analizler Serisi, Sanayi

Genel Mdrl 2 Trkiye Demir elik reticileri Dernei (2011), http://www.dcud.org.tr/

http://www.dcud.org.tr/

4

skenderun Krfezinde Endstriyel Simbiyoz Projesi erevesinde yaklaldnda, demir-elik sektr ok kritik bir neme sahiptir. ekil 1den net bir ekilde grld gibi lkemiz demir-elik sektrnn kapasite ve retim asndan olduka nemli bir blm skenderun Krfezi evresinde (skenderun ve Osmaniye blgesi) bulunmaktadr. retim miktar ve ihracat asndan skenderun Krfezi iin belki de en nemli sektr konumunda bulunan demir-elik sektrnn proje asndan en nemli ynlerinden biri ise youn doal kaynak tketimi ve atk retimidir. Trkiye imalat sanayi ierisinde bu derece yksek retim kapasiteleri ile n plana kan demir-elik sektr bu durumun doal bir sonucu olarak nemli oranda da doal kaynak tketimine ve atk oluumuna neden olmaktadr. Bu durumun yansmasn Trkiye imalat sektr kaynakl su tketim ve atk retim verilerinde grmek mmkndr. Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan yaynlanan 2008 verilerine gre lkemizde imalat sanayinde kullanlan toplam su miktar 1,3 Milyar m3/yl seviyelerindedir. Yllk 787.878 milyon m3 (%60) ile demir-elik sektrnn arlkl olarak temsil edildii ana metal sanayii en fazla su tketiminin gerekletii sektr konumundadr (ekil 2).

ekil 2. Trkiye imalat sanayinde su kullanmn dalm

te yandan lkemizde endstriyel atk retimi ile ilgili veriler deerlendirildiinde de demir-elik sektr n plana kmaktadr. 2008 verilerine gre lkemizde imalat sanayinde yllk yaklak 12,5 milyon ton atk olumutur. Ana metal sanayi 6.998.414 ton/yl (%56) ile ilk srada yer almakla kalmam kendisine en yakn olan gda ve iecek sektrnn 5 katndan daha fazla atk retmitir (ekil 3). Ana metal sanayi ierisinde ba eken demir-elik sektrnn en nemli at olan crufun yaklak yarsn oluturan yksek frn crufu klinker retiminde kullanlmak zere imento fabrikalarna verilebilmektedir. Geriye kalan 3 milyon ton civarndaki elikhane crufu ise henz ekonomiye kazandrlamamaktadr. 2009 verilerine gre lkemizde demir-elik retiminden kaynaklanan ve byk oranda elektrikli ark ocana sahip tesislerden kan bu 3 milyon ton civarndaki crufun yaklak % 87si tesislerde bekletilmekte, % 12si dzenli depolanmakta ve yalnzca % 1i geri kazanlabilmektedir3. Avrupa Birliinde ise durum olduka farkldr. Avrupa Cruf Birlii (Euroslag) tarafndan 2008 tarafnda yaynlanan bir almaya gre

3 Recycling Industry Dergisi (2011), Cruf dalar nasl eritilecek, Ocak 2011, Say-52, sf 20-32,

http://www.recyclingdergisi.com/HaberlerDetay.aspx?ID=34,

Gda ve ecek 10%

Tekstil ve Giyim 15%

Kimyasal rnler

5% Metal Olmayan Mineral rnler