Tieáp Caän Chaån ÑoaùnBEÄNH THAÀN KINH NGOAÏI BIEÂN

LEÂ MINH

THAØNH PHAÀN CUÛA HEÄ THAÀN KINH NGOAÏI BIEÂN– Caùc daây thaàn kinh soï (ngoaïi tröø daây I & II)– Reã tröôùc vaø reã sau cuûa daây thaàn kinh tuyû,– Daây thaàn kinh tuyû,– Ñaùm roái thaàn kinh (ví duï: ñaùm roái coå, ñaùm

roái caùnh tay, ñaùm roái thaét löng-cuøng),– Daây thaàn kinh ngoaïi vi (ví duï: daây quay, daây

truï, daây giöõa, daây toaï hay ngoài, daây maùc vaø daây chaøy sau),

– Haïch giao caûm vaø haïch ñoái giao caûm,– Sôïi tieàn haïch vaø sôïi haäu haïch cuûa heä giao

caûm vaø ñoái giao caûm.

Hình 1: Sô ñoà daây thaàn kinh tuûy gai.spinal cord (tuûy gai); dorsal root (reã sau); ventral root (reã tröôùc); dorsal root ganglion(haïch gai); white and gray rami communicantes (nhaùnh thoâng traéng vaø xaùm);sympathetic trunk ganglion (haïch giao caûm).

QUI TRÌNH CHAÅN ÑOAÙN BEÄNHTHAÀN KINH NGOAÏI BIEÂN

– Xaùc ñònh coù phaûi laø beänh TKNB hay khoâng?

– Xaùc ñònh theå laâm saøng thuoäc loaïi naøo?

– Xaùc ñònh theå toån thöông maát myeâlin / theå toån thöông sôïi truïc?

– Xaùc ñònh nguyeân nhaân cuûa beänh TKNB.

Dermatome Myotome Entrapment neuropathy Hereditary neuropathy with liability to

pressure palsy (HNPP) TOS (thoracic outlet syndrome) Cervical rib syndrome

THEO KIEÅU PHAÂN BOÁ CUÛA TRIEÄU CHÖÙNG

– Beänh ña daây thaàn kinh (polyneuropathy)– Beänh ña reã daây thaàn kinh

(polyradiculoneuropathy)– Beänh moät daây thaàn kinh

(mononeuropathy)– Beänh nhieàu daây thaàn kinh

(mononeuropathy multiplex, multiple neuropathy)

– Beänh ñaùm roái thaàn kinh (plexopathy)– Beänh reã daây thaàn kinh (radiculopathy)

THEO CAÁU TRUÙC CUÛA TEÁ BAØO THAÀN KINH NGOAÏI BIEÂN BÒ TOÅN THÖÔNG

– Toån thöông myeâlin (myelinopathy)– Toån thöông sôïi truïc (axonopathy)– Toån thöông haïch thaàn kinh

(ganglionopathy)– Toån thöông thaân nôron

(neuronopathy)

THEO KIEÅU CAÙCH DIEÃN TIEÁN

- Caáp tính (vd: taéc maïch, cheøn eùp, hcGB)- Baùn caáp (vd: hcGB, thieáu dinh döôõng, hc

caän ung thö, CIDP)- Maïn tính (vd: CIDP, beänh TKNB di truyeàn,

beänh Refsum)

TRIEÄU CHÖÙNG CUÛA BEÄNH TKNB

- Trieäu chöùng vaän ñoäng- Trieäu chöùng caûm giaùc- Trieäu chöùng thöïc vaät- Bieán daïng xöông khôùp- Bieán ñoåi veà dinh döôõng- Daây thaàn kinh phì ñaïi

TRIEÄU CHÖÙNG & DAÁU CHÖÙNG VAÄN ÑOÄNG

- Yeáu lieät meàm- Teo cô- Rung boù cô- Voïp beû- Caùc trieäu chöùng khaùc (co cô

keùo daøi, co thaét nöûa maët, cöû ñoäng ngoùn chaân ngoaøi yù muoán, chaân boàn choàn)

- Giaûm, maát phaûn xaï gaân cô

TRIEÄU CHÖÙNG & DAÁU CHÖÙNG CAÛM GIAÙC

Trieäu chöùng caûm giaùc aâm tính- Maát caûm giaùc nhieät ñau (coøn caûm

giaùc saâu)- Maát caûm giaùc saâu (thaát ñieàu; run tö

theá)Trieäu chöùng caûm giaùc döông tính- Dò caûm- Ñau kieåu thaàn kinh (ñau töï phaùt; ñau do

kích thích khoâng gaây ñau)- Causalgia; loaïn döôõng phaûn xaï giao

caûm

TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC VAÄT

- Hoäi chöùng Horner- Huyeát aùp thaáp tö theá- Maát tieát moà hoâi- Roái loaïn cô voøng; roái loaïn nhu

ñoäng oáng tieâu hoùa- Lieät döông

BIEÁN DAÏNG XÖÔNG KHÔÙP

- Baøn tay caøo- Baøn chaân ngöïa; baøn chaân deït- Veïo coät soáng

BIEÁN ÑOÅI DINH DÖÔÕNG

- Teo cô- Teo da; keùm phaùt trieån da loâng

toùc- Loaõng xöoâng, thoùai hoùa khôùp

DAÂY THAÀN KINH PHÌ ÑAÏI

- Vieâm phong- Beänh TKNB di truyeàn (CMT 1, CMT

2, Refsum)- Beänh u xô thaàn kinh

BEÄNH ÑA DAÂY THAÀN KINH

- Beänh ña daây thaàn kinh ngoïn chi- Beänh ña daây thaàn kinh goác chi- Beänh ña daây thaàn kinh vôùi trieäu

chöùng troäi ôû chi treân

Beänh ña daây thaàn kinh ñaùi thaùo ñöôøng

BEÄNH ÑA REÃ THAÀN KINH

– Trieäu chöùng laâm saøng ñoái xöùng + phaân ly ñaïm teá baøo cuûa dòch naõo tuyû + tieàm thôì soùng F keùo daøi

– Theå caáp tính (hc Guillain-Barreù maát myeâlin; hc Guillain-Barreù sôïi truïc)

– Theå maïn tính (CIDP: chronic inlammatory demyelinating polyradiculoneuropathy)

BEÄNH MOÄT DAÂY THAÀN KINH– Toån thöông khu truù taïi moät daây TKNB – Nguyeân nhaân: chaán thöông, cheøn eùp– Trieäu chöùng veà thieáu soùt caûm giaùc

vaø vaän ñoäng thuôïc phaïm vi chi phoái cuûa moät daây thaàn kinh.

– Ví duï: chöùng “lieät ñeâm thöù baûy” (Saturday night palsy); lieät daây truï do daây bò cheøn eùp trong oáng truï; lieät daây thaàn kinh giöõa trong hoäi chöùng oáng coå tay.

LIEÄT ÑEÂM THÖÙ BAÛY (SATURDAY NIGHT PALSY)

BEÄNH NHIEÀU DAÂY THAÀN KINH– Nhieàu oå toån thöông raûi raùc treân

nhieàu daây thaàn kinh khaùc nhau, möùc ñoä naëng nheï cuûa caùc toån thöông naøy coù theå khaùc nhau

– Coù theå dieãn tieán caáp hay maïn tính – Bieåu loä laâm saøng thöôøng khoâng ñoái

xöùng, ít ra laø luùc ban ñaàu– Ví duï: beänh nhieàu daây thaàn kinh trong

ñaùi thaùo ñöôøng, beänh nhieàu daây thaàn kinh trong beänh vieâm maïch, beänh thaàn kinh ngoaïi bieân cuûa beänh phong

BEÄNH ÑAÙM ROÁI THAÀN KINH– Toån thöông cuûa caùc ñaùm roái caùnh tay vaø

thaét löng-cuøng– Nguyeân nhaân: chaán thöông, cheøn eùp hay

xaâm laán cuûa u, cheøn eùp cuûa tuùi phình ñoäng maïch, beänh lyù roái loaïn mieãn dòch, khoâng roõ nguyeân nhaân

– Bieåu loä laâm saøng khu truù chæ ôû moät chi vôùi nhöõng kieåu hình ña daïng deã gaây nhaàm laãn

– Thaêm khaùm kyõ treân laâm saøng caùc cô + khaûo saùt ñieän cô kim laø then choát cho chaån ñoaùn

BEÄNH REÃ THAÀN KINH

– Nguyeân nhaân: cheøn eùp cuûa caùc thaønh phaàn cuûa coät soáng leân moät hay nhieàu reã (thoaùi hoaù coät soáng, thoaùt vò ñóa ñeäm, lao coät soáng, ung thö); beänh nhieãm (beänh zona)

– Trieäu chöùng caûm giaùc cuûa bì ñoát, trieäu chöùng yeáu lieät cô ñaëc thuø cuûa reã bò toån thöông (vd: ñau daây toaï reã L5 hay S1)

BEÄNH NÔRON CAÛM GIAÙC

– Chæ coù toån thöông caùc nôron cuûa haïch gai

– Bieåu loä laâm saøng chæ thuaàn tuyù laø caùc roái loaïn caûm giaùc

– Ví duï: beänh nôron caûm giaùc (sensory neuronopathy) caän ung thö

BEÄNH NÔRON VAÄN ÑOÄNG

– Toån thöông thöông chæ khu truù taïi nôron vaän ñoäng cuûa söøng tröôùc tuyû

– Ví du: soát baïi lieät, beänh teo cô tuyû

TÍNH CHOÏN LOÏC VEÀ CHÖÙC NAÊNG

– Trieäu chöùng vaän ñoäng noåi baät– Trieäu chöùng caûm giaùc noåi baät– Trieäu chöùng chæ thuaàn tuyù caûm

giaùc– Trieäu chöùng thöïc vaät laø quan

troïng

TRIEÄU CHÖÙNG THIEÁU SOÙT VAÄN ÑOÄNG LAØ NOÅI BAÄT

– Hc Guillain-Barreù, CIDP– Beänh porphyri caáp töøng hoài– Ngoä ñoäc chì– Beänh baïch haàu– Caùc beänh Charcot-Marie-Tooth loaïi 1,

2 vaø loaïi lieân quan nhieãm saéc theå X

– Beänh nôron vaän ñoäng ngoaïi bieân di truyeàn

TRIEÄU CHÖÙNG THIEÁU SOÙT CAÛM GIAÙC LAØ NOÅI BAÄT

– Beänh TKNB cuûa beänh phong– Beänh TKNB cuûa ñaùi thaùo ñöôøng

BEÄNH CAÛNH THUAÀN TUYÙ CAÛM GIAÙC

– Thieáu vitamin B12 – Beänh TKNB caûm giaùc di truyeàn– Beänh TKNB caûm giaùc cuûa

carcinoma– Beänh TKNB caûm giaùc cuûa suy

thaän– Beänh TKNB thaát ñieàu cuûa beänh

Sjogren

TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC VAÄT LAØ NOÅI BAÄT

– Beänh TKNB amyloid– Beänh TKNB cuûa ñaùi thaùo ñöôøng– Beänh roái loaïn toaøn theå chöùc

naêng thöïc vaät caáp (acute pandysautonomia)

– Hc Riley-Day (beänh roái loaïn thöïc vaät gia ñình, familial dysautonomia)

KIEÅU XUAÁT HIEÄN ÑOÄT NGOÄT, CAÁP TÍNH

– Beänh TKNB do thieáu töôùi maùu cuïc boä cuûa daây thaàn kinh (vd: beänh vieâm nuùt quanh ñoäng maïch, beänh vieâm ña khôùp daïng thaáp, beänh ñaùi thaùo ñöôøng)

– Daây thaàn kinh bò cheøn eùp (xuaát huyeát trong hay chung quanh daây thaàn kinh), do chaán thöông tröïc tieáp

KIEÅU XUAÁT HIEÄN CAÁP TÍNH

– Ngoä ñoäc thallium hay tri-o-cresylphosphate

– Hc Guillain-Barreù– Beänh TKNB trong beänh baïch haàu– Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân do roái

loaïn chuyeån hoaù (vd: beänh porphyri caáp töøng hoài, moät soá tröôøng hôïp ñaùi thaùo ñöôøng, moät soá tröôøng hôïp suy thaän sau khi chaïy thaän nhaân taïo).

KIEÅU XUAÁT HIEÄN VAØ DIEÃN TIEÁN BAÙN CAÁP

– Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân do tieáp xuùc laâu daøi vôùi nhöõng taùc nhaân coù ñoäc tính

– Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân do thieáu dinh döôõng

– Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân do roái loaïn chuyeån hoaù

– Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân caän ung thö

– Beänh vieâm ña reã daây thaàn kinh maát myeâlin maïn tính

KIEÅU DIEÃN TIEÁN MAÏN TÍNH, NAËNG DAÀN TÖØ TÖØ

Beänh thaàn kinh ngoaïi bieân di truyeàn

VAI TROØ CUÛA ÑIEÄN CÔ KYÙ (EMG)

– Xaùc ñònh coù beänh TKNB hay khoâng?

– Phaân bieät lieät do toån thöông TKNB / lieät do baát thöôøng sinap thaàn kinh-cô / lieät do beänh cô

– Phaân bieät toån thöông myeâlin / toån thöông sôïi truïc

– Phaân bieät beänh ña daây TK / beänh nhieàu daây TK

SINH THIEÁT THAÀN KINH-CÔ COÙ GIAÙ TRÒ CHAÅN ÑOAÙN

– Vieâm maïch hoaïi töû– Beänh TKNB amyloid– Beänh phong– Beänh TKNB sarcoid– U bao Schwann– Thaâm nhieãm do teá baøo aùc tính– Beänh Deùjerine – Sottas– Loïan döôõng chaát traéng dò saéc

SINH THIEÁT THAÀN KINH-CÔ COÙ THEÅ GIUÙP ÍCH CHO CHAÅN ÑOAÙN

– Beänh vieâm TKNB maát myeâlin– Beänh Charcot – Marie – Tooth– Caùc beänh TKNB di truyeàn khaùc– Beänh TKNB caän ung thö– Beänh TKNB trong beänh proteâin

ñôn doøng– Caùc beänh vieâm TKNB khaùc

CAÙC XEÙT NGHIEÄM TÌM NGUYEÂN NHAÂN

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ASBURY AK (2001). Approach to the patient with peripheral

neuropathy. In Eugene Braunwald, Anthony S. Fauci, Dennis L. Kasper, Stephen L. Hauser, Dan L. Longo, J. Larry Jameson eds Harrison’s Principles of Internal Medicine 15th edition, McGraw-Hill, p 2498-2507.

BOUCHE P, BRUNET P, VALLAT JM (1992). Orientation diagnostique. Eùpidemiologie. In Pierre Bouche, Jean-Michel Vallat eds Neuropathies Peùripheùriques: polyneuropathies et mononeuropathies multiples, Doin Eùditeurs, Paris, p 17-41.

THOMAS PK, OCHOA J (1993). Clinical features and differential diagnosis. In Dyck and Thomas eds Peripheral Neuropathy, vol 1, WB Saunders company, Philadelphia, p 749-774.