tarih-icinde-tarih boyunca istanbul'da sikke darbi_oguz tekin

8/3/2019 Tarih-icinde-Tarih Boyunca Istanbul'Da Sikke Darbi_oguz Tekin

1/18

TARiH i


2/18

is ta nb ul' u n T a rih in i S ik ke le rd en OkumakTarih Boyunca istanbul'da Sikke Darb! veSikkelerOguz Tekin (.)

istanbul, Eskicag'da Avrupa ve Asyri YIayrran Bosporos' un (Istanbul Bo-g a z J . ) Trakya yakasmda, bugiinkii Topkapi Sarayi ve Ayasofya'run kapladigralan uzerinde Megarah kolonistler tarafmdan Byzantion adiyla kurulmus birkoloni kentiydi'. Yani, Sarayburnu ve hinterlanch Arkaik, Klasik ve HelIenistik


3/18

Tarih Icind e istanbul

Dor kenti Megara'dan gelen kolonistlerce MO 7.yuzyilm ortalarmda bir tarihte(MOyak. 660/659) kurulmustu,

ilkGfunii Sikkeler (MO 5.yiizyIl sonu - 4 yuzyil)Byzantion, kurulusundan ancak 250 yil kadar sonra, yani MO 5. yuzyil

sonu veya 4.yuzyil basmda, ilk sikkelerini basmaya baslarrustir. Ge~basmasi-nm nedeni olarak, MO 7.ve 6.~arda Pontos (Karadeniz) ile olan ticarettesikke yerine degis-tokus sistemininegemen olmasi ve yine MO 6.ve 5.yuzyil-larda Kyzikos altm staterlerinin, bolgede yegane ge~er akce olmasi gosterilmek-tedir', Eskicag'da sikkenin basildigi darphanenin yeri bilinmediginden, darp-hane daha ziyade kent ile ozdeslestirilir, Byzantion'daki darphanenin de yeribilinrnemektedir ve bu nedenle sikkelerin darbmm Byzantion' da yapilnus 0 1 -dugunu soylemek yeterli olacaktir ..

Aristophanes'te' Byzantion' un dernirden sikkelerine ironik bir sekilde re-ferans verilrnektedir fakat hem gunumuze kal rrus tek bir ornek bile bulunrna-masi hem de dernirin elverisli bir sikke metali olmamasi nedeniyle bu bilginindogrulugu kuskuludur, Boyle bir karar ahnrrus olsa bile, ya basim isi gercek-Iestirilmemistir veya tedaviile cikanlmarrus snurh bir ernisyon soz konusudur.

Byzantion'un MO 5. yuzyil sonu ile 4.yuzyilda bastigi ilk gumus sikke-lerinde "Pers" ve "Rhodos" olrnak iizere iki agrrhk sisterni kullarulrrustir", Perssisterninde basilrms bir Byzantion drahmisininryaklasik agrrhgt 5.30 gr. olupdrahminin yam sira yarllTI drahrni (yak. 2.50 gr.), ceyrek drahrni veya birbu-cuk obol (yak , 1.20 gr.) ve yarllTIobol (yak. 0.40gr.) degerinde birirnler de basil-rrustrr. Rhodos sisterninde ise agnhklar dahadusuktur ancak yak. 15.00 gram-hk agrrhga sahip Byzantion tetradrahrnileri sadece bu agrrhk sisterninde basil-rruslardir. Rhodos sisterninde basilan tetradrahrni dismdaki birirnler ise drah-rni (yak 3.70 gr.) ve yarllTIdrahrni (yak. 1.80 gr.),dir; bu sistemde obol basilma-rrustir. Bazi numismatlar? Pers agrrhk sisterninin daha once kullarulrrus oldugu-nu, diger bir deyisle Pers agirhk sisternindeki sikkelerin once basildigrru soyler-ken, bazi numismatlar" ilk kullamlan sisternin, Rhodos agrrhk sisterni oldugu-nu ileri surmuslerdir,

Gerek Pers gerekse Rhodos sisterninde basilrrus olan Byzantion'un MO 5.yuzyil sonu ve 4. yuzyil gumus sikkelerinde esas olarak on yuzde yunus uze-

E. Sehonert-Geiss, D i e M i i nz pr ii gu ng vo n B yz al lt io n T e il I : Au to n oi ne Z ei t, Berlin,1970, s.3 ve dipnot 1.Buluilnr , 248-249 (demir sikkeler icin kullarulan sozcuk: s idel'o! )Schonert-Ceiss, Autonome, s. 3-13.

7 Schonert-Geiss, Au tonome .8 G. Le Rider, "Sur le s monnayage de Byzance au IVe si ec le ", R e v i le N u m i sm a t io u e XIII (1971) s .143-153. '

46

Oguz Tekin

Resini 1 - Byzlmtion, ML J 4.yy, 5.35 g r ., g i i1 1 li i d r a hm i . L J y .: Y l lI 1 !l S i i st ii n de i n ek , a y .: y e l d e gi rl ll e ni kdlans ek li nd e i nc us . G em in i L C C A uc ti on V , 6 J am lm y 2 00 9, 5 44 .

rinde duran bir inek ve yukan boslukta kentin veya kent halkmm adma isareteden TIY harfleri yer almaktadir (Res. 1). Pers sisterninde basilrrus birbucukobollerin on yuzunde, inek yerine sadece inek basi tasvir edilmistir; 'flY harf-leri yine kullarulrrustir. ilk harf ('fI) Korinthos alfabesinde de bulunan beta' 00.Bazi bilirn adarnlan bu harfin kullaruhsiru, kentin kurulusunda Korinthoslula-rm da rolu olduguna baglamaktadn", Fakat, Byzantion sikkeleri uzerinde cahs-rna yapan uzrnanlar bunun dogru olmadigrru, beta' nm bu arkaik forrnunun,yalmzca, Megara ile Korinthos alfabesi arasmdaki benzerlikten kaynaklandi-gtm ve bu nedenle bu harfin Byzantion'un yerel betasi olabilecegini soylemek-tedir'", Sikkelerin arka yuzunde ise, Pers aguhk sisterninde basilrrus olan tlirnbirirnlerde yel degirmeni kollan seklinde bir incus bulunurken, Rhodos a g r r -hk sisterninde basilrrus olanlarda incusun sekli birirnlere gore farkhhk goster-mektedir. Ornegin, tetradrahmilerde, ici nokta bezemeli dart parcah kare incusyer alrrken; drahrnilerde, npki Pers sisternindeki gibi, yel degirmeni kollan ~ek-linde incus yer almaktadir. Ancak, gliniirniize kalan cok az drahrni orneginde,tetradrahmilerdeki gibi, ici nokta bezeli kare incus' un bulundugu gorulmekte-dir. Rhodos sisternindeki yarllTIdrahrniler ise gerek on yiiz gerekse arka yu ztipi acismdan digerlerinden aynhr, Bu birirnde on yuzde, tam resmedilmis birinek yerine, vucudunun YarlSl resmedilmis fakat yine yunus iistlinde bir inekile 'flY harfleri yer almaktadir (Res. 2). Arka yuzlerde ise incus yerine ii~catal-h bir zrpkm (trident) bulunur. Byzantion'un Pers ve Rhodos sisternlerine gorebasilrms sikkeleri arasmda sadece agrrhk farki yoktur; Rhodos sisterninde basi-Ian her ii~ birirndeki bazi sikke ernisyonlarmda, on yuzlerde, genellikle inegmon ayaklannm arasmda harf, monogram veya ii~catalh zipkm motifi bulunma-

W.P. Newskaja, B yz an s i n d el ' k ia ss is ch e n u nd h e ll en is ti sc h ei i E p oc h e, Leipzig, 1955, s. 21.10 Sconert -Ceiss , Autonome, s .3, dipnot 6.

47


4/18

Tarih ic;inde istanbul

R e si m Z . B u z nn ii on , M O 4. yy., 1.82 g r. , g ii l/ ll l~ h em i d ra hm i. O y .: I ne k p ro to m u, a y. t ri de nt . C la ss ic alN um is ma tic G ro up A uc tio n 2 40 , 8S ep te m be r 2 01 0, 8 4 .

Res im 3. K a l kh e do n , MO 4. y y ., 5 .3 8 g l ~ g z l1 l li i d r ah m i . O y . : B u gd a y b a a g z i i st ii nd e i ne k , a y .: y e l d e gi r me n i ek li n d e in c us . Preetnan a nd S ea r M a il B id S al e 13, 25 A ug us t 2 00 6, 1 71 .

Res im q. M e ga m, M O 3 50 -2 75 , b ro nz 2 .6 0 g r, 14mill. Oy . : g e mi pruuast, ay.: ik i Y U l lu s a r as mda k e nt ine t hn i ko n un u n i lk i ir ; hn r fi . C l as s ic a l N u m is mat ic G r o up E l ec t ro n ic A u ct io n 173, 26 Sep t ember 2007 ,1 90 .

48

Oguz Tekin

Sl da onlan diger sistemdeki sikkelerden ayirmaktadir,Byzant ion' un bu ilk donem giimi i s ikkeleri olasihkla Makedon krah Il,

Philippos 'un kenti kusatmasmdan (MO 340/39) soma son buldugu dusunul-mektedir".

Byzantion'un karsismdaki komsusu Kalkhedon da hemen hemen aymdonemde ve aym tiplerle g iimiig sikkeler basr rusnr . Ornegin, gerek Byzantiongerel


5/18

Tar ih Iciride istanbul

6 - Demeter bagl- yunus ustunde inek, ' flY + E'f1I KAEQ+ mon. M+Eveya ETII NE (tek birim)

Yukanda liste halinde veri len bronz sikke gruplan arasmda son siradayer alan "Demeter basi - yunus ustunde inek" grubu, arka yuzde yer alan veE'f1I ilebaslayan magistrat adlan (Kleo... ve Ne ... ) ile dikkat cekmektedir, Boy-Ieee ilk kez bir sikke emisyonunda magistrat adlanna rasthyoruz kiMO 3.yuz-yilda bu tiirmagistrat adlan sikca karsnruza cikacaktrr, Yukandaki sikke grupla-nnda dikkati ceken bir baska nokta, Byzantion sikkelerinde ilk kez tann ve tann-cabaslanrunkullarulnus olmasidir. Bu donemde Athena, Apollon ve Demeter'inByzantion'da one c ikan tann vetanncalar arasmda bulundugunu sikkeler de ka-rutlamaktadir, Aynca dorduncu grupta gorulen ikili veya ii


6/18

Teril: ir;inde istanbul

Resim 6. B y z al l ti o n -K n l kh e d o n o r tn k d a tp , M () 3 . y y. , b ro n z 9.45 g . H elio s N um ism nii k A uc iio n A1 4 O c to b er 2 00 9 , 1 8 .

. ,

Resim 7. B y z nn t io n - K nl k h ed o n o r ta k darp , M () 3. y y ., b r o nz , 7.42 g r . i st a nb u l A r ke o l oj i I v li l ze l er i,K D 1 04 1 -9 9 ( 19 75 ).

R e si m 8. M e g nr a, M() 1. y y ., b r o nz d i kh n l ko u s , 2.77 g r. ( )y .: A po ll on b ag n y. : ii{: n y n kl l k a z an .C l as si ca l N u m i sm a ti c G r ou p M a il B id S a le 81 , 2 0 M n y 2 00 9, 2 01 3.

52

Oguz Tekin

kazan, gemi pruVasl ve Athena Promakhos yer almaktadir. Sikkelerin Byzan-tion ve Ka1khedon tarafmdan ortaklasa basildigim, arka yuzlerde yer alanBYZAN - KAAXA (veya varyasyonlan) lejandmdan anlryoruz, Busikkeler ola-sihkla her illkentte de tedaviil etmesi icin darbedilmislerdi, Yapilan inceleme-ler", Byzantion sikkelerinin Ka1khedon'da da gecerli olabilmesi icin iizerleri-ne Kalkhedon tarafmdan kontrmark vurulmus oldugunu veya tam tersi,Kalk-hedon sikkelerinin Byzantion'da gecerli olabilmeleri icin iizerlerine Byzantionkontrmarkmm vurulmus oldugunu gostermistir, Byzantion' un kontrmarki, ge-nel olarak, beta-aplustre, Kalkhedon' un kontrmarki ise bugday basagidrr, 14-29mm arasmda degisen caplara sahip sikkeler beg grup altn:da toplanmaktadrr:

1- Athena basi - inek, BYZAN -KAl\XA (buyuk ve kucuk birim)2 -Demeter basi - kayada oturan Poseidon, u< ; catalh zrpkm ve aphlaston

tutuyor, BYZANTI- KAAXAM2 (R es . 6 )3 - Apollon bagl- D c ; ayakh kazan, BYZANT-KAAXA6. ( Re s. 7 )4 - Poseidon basi - gerni puVasl, BYZAN -KAl\XA5 - Poseidon basi - Athena Promakhos, BYZAN- KAAXAModa'da 1975yilmda bulunan bir definedeki sikkelerden34 adedi, Byzan-

tion ve Kalkhedon'un ortaklasa bastiklan sikkelerdir", Sikkelerin biri haric hep-si t icuncu gruba ait olup on yuzlerinde Apollon basi, arka yuzlerindeyse u< ;ayakh kazan bulunmaktadrr. Apollon basmm saga donuk oldugu sikkelerinByzantion'da, sola donuk oldugu sikkelerin ise Kalkhedon'da basildigr tespitedilmistir, Bir sikke ise on yuzde Demeter basi, arka yuzde kayada oturan Po-seidon tasviri ile digerlerinden aynlmaktadir.

Byzantion ile Megara arasmdaki bag, her illkentteki ozel isimler, takvim,din, festival, phyle siruflamasi ve kurumlann yam sira sikkeler ile de sabittir".Megara'nm Hellenistik < ; a g a tarihlenen sikkelerinde on yuzde Apollon basi,arka y uz de ii.< ;ayakh kazan yer almaktaclJ.r22Res. 8);aym on ve arka yu z tas-virleri (dorduncu grup) Byzantion ile Kalkhedon'un MO 3. yuzyilda ortakla-sa darbettikleri sikkelerde vardir" (Res . 7). Apollon hem Megara icinhem deByzantion icin onemli bir tanndrr. Efsaneye gore24 ; Apollon, Poseidon ve Byzas19 G L e R ider - N . O kay , "L e tresor de M oda (1975)", T ra oa ux e t R ec he rc he s e n T ur qu ie IT(1984),

s.96-99.20 L e R i de r - O ka y, s. 79-11021 M eg ar a v e koloniler arasmdaki baglar idn bkz. K.Hanell, M eg m 7 sd l e S i u di e n, L u nd , 1 93 4.22 S NG T he R o yn l C o ll ec ti on o f C o in s a nd M e dn ls . D an is n N at io na l M u se um , A tt ic n- Ag in n, Copenhagen,

1944, no . 471.23 Schonert-Ceiss, Au iono ine , kat. no . 1283 -1289.24 Hesykhios, Pa t ti n Ko n s ta n tm o upo i eo s , 1 2

53


7/18

Teril: lciiide jstanbul

Res~1I I9. B y za :l ~o n , M 6 . c . 2 4 0- 22 0 , g ib ll ll ~ t ei ra dr ah m i, 1 3 .9 0 g r. 6 y .: D e m et er basi, a y .: k a y ad a o i ur a nPos idon . Gemini , LLC Auc t ion l l I, 9 , a ll l la n } 2 0 07 , 115.>

R e sim 1 0 . B y za l lt io n , M6 2 40 -2 2 0, b ro ll z 4 .7 0 g r. , 211 1 1 m.6 y .: P o s ei d on b a l, a y .: t r id e nt C l a ss ic a lN u m is m a ti c G r o u p E l e ct ro n i c A l IC t i 01 l 17 3 , 26 S e p tem b er 2 0 0 7, 1 5.

ile birlikte kentin surlanru insa etmisti, Aynca, Byzantion'da Apollon Tapma-gtve Sunagi varch.

MO 3.YiizyIl Giimii~ SikkeleriByzantion MO 3. yuzyilda yogun bir sekilde Fenike agnbk sisteminde, Sl-

rurh sayida da Attika agirhk sisteminde gumus sikkeler basnustrr, Peruke sis-teminde iki birim basilrrushr: Tetradrahmi (ort. ago 13.16 g r . ) ve dokuz obol-liik birim (ort. ago4.97 g r . ) . Tetradrahmilerin on yuzunde ortulu Demeter basi,arka yiiziinde ise kaya iizerinde oturan ve sol elinde ornzuna dayadigi ii


8/18

Tarih ic;inde istanbul

R es im ll . M e ga rn , MO 2 5 0- 2 75 , k h al ko u s, 1.73 gr., 12 1 1 1 1 1 1 . Oy . : g e mi p r uv a sl , a y .: i ki Y l l1 1 U Sa m smd aob e l is k . C la s si c a l Numi smat i c Group Elec tronic Auction 2 16 , 1 2 A ug us t 2 00 9, 13 9 .

R e si ml 2. B yz an ti on , MO 2. yy ba l, g i i1 l l ii t e tr a d ra hmi , 16."77g r. O y .: A 1I 1m o n b of nu zu : i sk en de r b a l,a y. : o t ur an A th en a. D r B us se P eu s N ac Iif olg er A uc ti on 4 00 , 22 A p ri l 2 0 10 , 73.

dir". Ancak, dorduncu gruptaki on yuzde Apollon basi , arka yuzde ompha-los ustunde obeliskin yer alm& sikkeler ilginctir". Cunku bu obelisk, ApollonKarinos'u temsil eden bir kult heykelidir; Apollon Karinos' un Megara'dal


9/18

Tarih Icinde istanbul

R e s im 1 3 . I I . P t o l ema io s , MO 2 8 5- 24 6 , g i i1 l 1 ii t e t r ad r a hmi, 1 4 . 00 gt~ 27111111.Oy.: I.P t ol e ma io s 'u n b a l , a y .: i1 l1 ekd e me ti i is ii ln d e k a rt al . S i m a v e I n im Kiro; V a kf i P ie rr e W z ll em ar t S ik ke K o le ks iy ol lu , E n v. n o. P M S 4 16 .

n arasmda, BY,kesimde ise magistrat adi yer almaktadir . Gunumuze kalannadir omeklerden birinin agrrhi5I5.96 gr. olup, magistrat am, Dioklei. ..'diJ..39Bu emisyondaki sikkelerde kentin ethnikonunun 'flY seklinde degil de, BYseklinde yazilmasi kaydadeger bir ozelliktir. Bundan boyle, MO 2. yuzyil-dan itibaren, sikke lejandlarmda 'fIYlntin yerini BYalacaktrr.

MOl. Yuzyil Yan-otonom SikkelerMO 1. yuzyilda, on yuzde imparator portresinin yer almadigi

Byzantion'un yan-otonom sikkeleri dort grup altmda toplanmaktadir'"1 - Sakalsiz bas / pruva iizerinde trophaion ve BYZANT1QN2 - Sakalsiz bas / sapma yunus dolanrms fiC; catalh asa (trident) ve

BYZANTIQN3- Apollon basi / lir ve BYZAN4- Apollon basi ve BYZAN / obelisk ve&XMAUzerinde yaz1 olmadigmdan ilk iki gruptaki sikkelerde on yuzdeki ba-

sm kimligi belirsizdir ; ancak arka yuzde pruvanm oldugu sikkelerin on ytt-zundeki basin Marcus Antonius olabilecegi onerilmistir".

Roma imparatorluk Donemi SikkeleriByzantion' un Roma Imparatorlugu doneminde (MO 1.-3.y~lar ara- .

S1)darbettigi sikkelerde on yuzde 0sirada iktidarda olan Roma Imparato-------- ------------------ -----------39 Schonert-Geiss , Autonome, k a t. n o . 1 25 140 Schonert-Ceiss, Au ionome , s . 130-131.,11 Schonert-Geiss, Auionome , s. 19 .

58

Oguz Tekin

Resiin 14 . Trak K r a it R h o im e te lk e s v e A u gu s tu s , MO 11 - M S 12 . Bronz. Oy.: Rhouneidkes ve Py thodo r i s' i ny a n y a lt a bnsutn, ay.: Augusius'un b a l . C l a s si ca l N u m is mat ic G r o up A u ct io n 2 42 , 1 3 Oc tob er 2010, 96 .runun portresi, adr ve unvanlan, arka yuzunde ise Byzantion ile ilgili tas-virler yer a1rr. Sikkeler iizerindeki yaz1 Latince degil, Klasik ve Hellenistikdonemlerde oldugu gibi, Eski Yunanca'dir. Byzantion'un, Roma lmparator-lugu Donemi'nde Augustus (MO 27-MS 14) ve Tiberius (M S 14-37) adlan-na basngi sikkeler gttmustt tr , Augustus'un iktidan sirasmda bastian sikke-ler drahmi olup sikkelerin on yuzlerinde Trak Krah Rhoimetalkes' in basi ,arka yuzlerinde ise Augustus 'un basi yer a 1 J I 4 2 . Bir yuzde Rhoimetalkes'intek basma veya esi Pythodoris i le bir likte baslanrun oldugu, diger yuzde iseAugustus'un ya tek basma ya da esi Livia ile birlikte baslanrun oldugu bronzsikkeler de Byzantion'da basrlmistr" (Res. 14).Augustus'un olumunden son-ra, imparatorun arusma bastian didralunilerde on yuzde Augustus ' un basiile 2:EBA.L:T02:E>E02:; arka yuzlerinde Augustus'un esi Livia'run basi ile2:EBA.L:TAE>EAlejandi yer a J .n M . Bu sikkeler, Imparator Tiberius donemindebasilrrusnr, Tiberius doneminde ve Tiberius'un kendi adiyla bastian gttmussikkeler ise tetradrahmi biriminde olup on yuzde imparatorun basi, am veunvanlan, arka yuzde kaya iizerinde oturan Poseidon resmedilmistir; kentin(ha lkm) adi BYZANTIQN seklinde yazihdir'",

Byzantion'un bronz sikkeleri imparator Caligula (M S 37-41) ile baslayip,MS 268' te Gallienus ile son bulmaktadir, Kentin ya da halkm am (ethnikon)BYZANTIQN olarak yazilmaktadir, Sikkelerin on yuzunde Roma imparatorlan-run portreleri ve adlan yer alrrken, arka yuzunde Byzantion ileilgilitipler yer ahr,42 Schonert-Geiss , E., D ie M i in zp ri ig un g v on B yz an ti on , T ei 12 : K n is er ze it , Am st er dam , 1 9 72 ,k a t. n o .

1302-1304.43 A. Burnett , M. Amandry , P .P . Ripolle s, R o ma n P ro vi nc ia l C o in ag e, v ol. 1 , s . 3 12 -3 13 v e k at. n o.

1704-1720.4-1 Schonert-Geiss, Kaiserzeit , k at . n o . 1306.45 Schonert-Ceiss , Kaiser zeii , k a t. n o . 1 307- 1308

59


10/18


R e si 1 ll 15 . B Y Zf l1 1 tiO Il ,G e ta ( M S 2 0 9- 2 12 ) . B r on z ; 1 7 .0 6 g r ., 28 1 1 1 1 1 1 . 6 y. : G e tn 'm n b ii si ii , a y. : iki ballkarastnda y l il lU S . C l n ss ic a l N u m is m at ic G r o up E l ec t ro n ic A u ct io n 2 21 , 2 8 O c to b er 2 00 9, 4 30 .

R es im 1 6. B yz nl lt io l1 , D i ad um e ni nn ( M S 218, 2 83) . Bronz, 7.48 gr., 2 3 1 11m .6y.: D iadumenuu tu s 'un bal,n y. : g em i. C l ns si ca l N u in i em a ti c G r ou p M n il B id S n le 7 3, 1 3 S e pt em be r 2 00 6, 6 55 .

R e si 1 l1 1 7. B y zn n ti o ll , J u li a D om n a. Bronz, 3 .21 g r. , 1 71 11 11 1. y .: J ul in D o m na 'n m b ii st ii , n y. : h i la l v e y zl dl z.C l n ss ic a l N u mi sm a ti c G r o up E l ec t ro n ic A u ct io n 226, 2 7 J m w m y 2 01 0, 3 46 .

60

Oguz Tekin

Resim18. B yz nn ti on , C o m m o du s ( MS 177-192). Bronz, 17.32 g r. , 2 9 11 1 m . 6 y . : CO m 1 l1 0 d1 l S' 1 II 1 ii si ii , n y .:m ig [e r. C la ss ic al N um is ma ti c G r ou p M a il B id S n le 7 3, 1 3 S e pt em b er 2 00 6, 6 94 .

R es im 1 9. B yz nn ti ol l, E la gn bn lu s ( M s 218-222). B ro ll z, 1 7. 80 g r. 6 y. : E la gn bn us 'l ll l b ii st ii , n y. : m es al ef o rm u n dn i k i k i i lt h e y ke l i. N u m is n ui ti k LnIlZ I v li ln c h en A u ct io n 146, 2 5 M n y 2 00 ,5 33 .

Arka yuzlerde yer alan tipler sunlardrr: bahklar (Res. 15),pruva, gemi (Res. 16),hilal ve yildiz (Res. 17),tahtta oturan Zeus, migfer (Res. 18),mesale fonnlu ktiltheykeli (Res.19),kerykeion, Nike (Res.20),Poseidon, Artemis Phosphoros, bogauzerinde Europa,libasyon yapan imparator, Asklepios, odul tao (hazen masa tis-tiinde), Herakles, Demeter, iiziim salknru, imparator ve kent tanncasi, at iistiindeimparator (bazen aslan avrnda), atlarm


11/18

Tarih lcinde Ietenb u]

R es im 20 . B yz al lt io n, M a rc us A ur el iu s ( MS 1 61 -1 80 ). B ro nz , 16.61 gr., 29111111. i il lz en u nd M e da il le nD e ut sc h la nd G m bH A uc ti o n 1 5, 2 1 O c to b er 2 00 4, 9 1 .

Resim 21 . B y za nt io n , C a ra ca ll n ( M S 198-212) B ro n z, 7 .3 0 g r . , 22 t nm. O y .: C a m ca ll a' mn b ii st ii , a y. : H y g e ia .C l as si ca l N um is m at ic G r ou p E le ct ro n ic A uc ti o n 2 0 3, 28 Jmlllmy 2 0 09 , 2 67 .

Resim 22. B yz a nt io n , C a ra ca ll a ( M S 198-212). Brollz , 25.28 g r. O y .: C a mc a ll a' mn b a$ l, a y. : A r te m is .i st a nb u l A r lc e o lo j iM i iz e /e r i, 1 5 6 1- 1 1a .

62

Oguz Tekin

R e si m2 3. B yz an ti on , B iz ye i le h o m on o ia , I. P h il ip pu s ( M S 244-249). Bl'Onz, 17.82 g r ., 3 2 11 1 m .O y . :P h il ip pu s' un b ii sh l, a y. : A p o il o n v e A rt em is , a ra la rm d n k ii lt h e tJ lc el i. C la ss ic al N um i sm a ti c G I 'O U pM a ilB id S a le 64 , 2 4 S e p tem b er 2 0 03 , 58 2 .

R e si m2 4 . B uz an ti on , q u as i- ot on o m, MS 1. y y. B ro n z, 3.69 g r. , 1 9m m . O y .: A rt em i s b a $l , a y .: h i la l v e Y ll dl Z.C l as si ca l N u mi sm a ti c G r ou p E l ec tr on ic A uc ti o n 1 99 , 1 9 N o ve m be r 2 00 8, 3 12 .

( hom on oi a) s ik ke le ri b a si lr ru st ir ". N ik ai a i le T re bo ni an us G a llu s, V o lu si an us , I.V ale ri an us , G alli en us v e M ac ri nu s d on em le ri nd e; B iz ye (Res . 23 ) ile I.Philippusd on em in de h om on oi a s ik ke le ri b as ilr ru st ir (B iz ye i le o la n, B iz ye 'd e basilnustir).B u s ik ke le rin b az ila rm da s ik ke t ip i o la ra k p ala mu t ( ve ya t on ) b ah kla n secilmistir,

B y za nt io n, R om a I mp ar at orlu gu D on em i'n de (M S 1 .- 3. y u zy il la r) o n yuz-le rind e R om a im pa rato rla nn m b ustle rinin olm ad ig i sik ke ler d e basrrustir, Yan-o to no m v ey a q ua si -o to no m o la ra k t an nn 1a na n b u g ru p s ik ke le ri n o n y uz le rin ded ah a z iy ad e A po llo n, A rt em is , P os ei do n, H erm es , H era ld es , D em et er v e D io ny -s os g ib i k en tt e k u ts an an tann ve ta nnc ala nn b asla n, a rk a y uz le rind e ise b u tann-l ar la i lg il i t ip le r y e r a lm a kt ac hr . Y a n- ot on om b ro nz s ik ke le rd ek i belli bash grup-lar sunlardir :

1 - A rt em i s basi / h il al v e yildiz (Res . 24 )46 Schonert-Ceiss, Au i onome , s.122vd.

63


12/18

Tarih Icirid e istanbul

R e s im 2 5 . B y za n ti o ll , q u as i -o t on o m , M S 1. y y. B r on z, 2.85 g r ., 1 5 11 1 11 1 .j y. : H e r m es b a gl , a y . : k e ly k ei o n.C la ss ic al N um is m at ic G r ou p E le ct ro ni c A uc ti on 146, 2 3 A ug us t 2 00 6, 3 5.

2 - Poseidon basi / yunus-3 - Poseidon basi / ti


13/18

Tarih lcituie istanbul

R e si m2 9 . B y za ll ti ol l, S al on in a. B ro n z, 3.91 gl~ 21 n tm. O y .: S al on in a' nm b ii st a, a y. : i ki b ah k a ra sm d aY U ll us . N um is m ai lk L an z Miindten Auc tion 1 2 5, 2 8 N ov em be r 2 00 5, 1 01 3.

R es im 30 . B yz antio n, M nx in tin us T hr ax v e M a xim us ( MS 235-236). Bronz , 16.64 g r. O y. : M a xi ll li nl ls v el vl nx im u s' un k ar si lt kl : b ii st le ri , a y. : m e sa le f on nu nd a k il l! h e yk el i. D r . B us se P e us N a ch fo lg er A uc ti on 4 01 ,3 N ov em be r 2 01 0, 6 54 .

R es in t B l: B yz an ti on , C a rn ca ll o ( M S 198-212). B ro n z, 1 9 .3 0 g r. O y .: C a ra ca ll a' nm b ii st u, a y. : t ne sa lef or m un da i ki k il li h ey ke li . B ib ii ot he qu e N a ti on al e ( P ar is ), C a bi ne t d es m e da il le s, e nu . n o . 4 3 4 .

66

OguzTekin

gec;mi;;lerinenostaljik bir yaklasmuru sergilemektedir. KUg-kusuz, sikkelerde resmedilen bu bas Byzas'm gerc;ek fizyonomik ozellikleri-ni tasimamakta, idealize edilmis bir portre karakteri gostermektedir. Keza,Byzas'm annesi Keroessa da on yuz tipi olarak kullarulrmstrr. Bugunkn TUrkbayragmda da yer alan hilal ve yildiz motifi de, neredeyse gunumuzden 2000y 1 1 oncesinde Byzantion sikkelerinde kullarulan bir tasvirdi (Res. 17 ve 24).Byzantion' un yan-otonom sikkelerindeki en ilginc arka yuz tiplerinden biride devekusudur". Bu tip, olasihkla arenalardaki gosteri oyunlanyla iliskiliy-di4B

Bahkcihk, Antik


14/18


R:Si1~l32. ~ yz al 1t io ll , S e pt un iu s S e oe ru s ( M S 193-211). Bl'Ollz , 25.64 sr - 3 5m m . ( )y .: S e pi im iu s S e oe ru s' unbllSlu, . ay.: Impnraior , 1 I 1e ~ leo r m un d ak i l d il t h e y lc e /i o n il n de k i s u na k ia / ib a sy o ll y a pl yo r . M l l l1 z lm b in e it ,Stanilidte Ivluseen. Zll Berlin, UTww .smb.mllseu111jilc llllc ,Objelc tnr . 18228786, Foto R. Saczeuiski.

Mamaea, Volusianus ve Salonina sikkelerinin arka yuzlerinde, bazi emisyon-larda, bahk veya bahklar yer almaktadir.

Keza, yukanda degindigimiz gibi, Byzantion'un MO 5. yuzyil sonla-rma ya da 4. yuzyil baslanna tarihlenen erken donem gumns sikkelerindeon yiizde yunus tistt inde duran inek betimi varchr (Res. 1) . Olasihkla: inek,Byzantion'un hayvanohgma (vebend tarnna da), yunus da bahkcrligma isa-ret etmektedir. Byzantion'un Roma Imparatorluk Donemi bronz sikkelerin-de konik bicimli bir obje varchr (Res. 30).Bazryaymlarda= bahk kaparu ya dasepeti olarak gecen bu objenin, Artemis Phosphoros veya Artemis Lampa-dephoros ile iliskili mesale-formlu bir ktilt heykeli olabilecegi onerilmistir=.Nitekim, gtintimtize iyi korunagelmis az sayidaki sikke orneklerinde, obje-nin tizerine girland asilmis olmasi (Res. 3 1 ) 5 5 ve yine bir emisyonda impato-run bu objenin onunde libasyon yaparken tasvir edilmesi (Res. 3 2 ) 5 6 ; soz ko-nusu objelerin, bahk kaparu degil, Artemis Phosphoros, Artemis Lampadep-horos veya Hekate ile iliskili mesale formunda ktilt heykeli olabilecegini gos-termektedir.. Byzantion, Imparatorluk Donemi' nde en buyuk felaketi ikiRoma impa-ratoru (Septimius Severns ve Pescennius Niger) arasmdaki mticadelede ta-raf tuttugu zaman yasanusnr. Byzantionlular t i


15/18

Tarih it;inde istanbul

Res im3~. B i iy iik Cone ian tinue d imemi .An t ioch ia dar ln.B ranz . ( jy .: Cans tan tinapa lis b i i st i i , m).: Victoria.B e as tCams , 2 2 2 28 .

Resim 35 . Biiyi ik Theodas iu s (MS 347-395), dnrpyer i :Cans tan t inapa l is . A l tm, 4.43 gr . , 21m111 .Class icalNum isma ti c C r o u pA u c t i on 8 7, 1 8 Mny 2 0 1, 1 179 .

maktadir (Res. 34). Bu nedenle Constant inopolis admm, daha Imparator Cons-tantinus yasarken kullarulr rus oldugu aciktrr . Altm sikkelerde CON' a bit isik ya-w a n OB (obryzum'un kisaltmasi), altm ayarmm yuksek oldugunu, safhgmiisaret etmektedir (Res. 35) .Anla.I laca~ uzere, baslangicmdan Roma devletininbaskenti oluncaya kadar kentin adi Eski Yunanca BYZA.NTJ.QN seklinde yazi-hrken, bundan boyle CONSTANTINOPOLIS olarak yazilrnaya ve sikkelerdede darp yeri olarak CON kisaltmasiyla gosterilmeye baslanrrusnr,

Bizans Darphanesi Olarak ConstantinopolisConstantinopoli s, ashnda Roma Impara toru Buyuk Constant inus zama-

nmdan itibaren Roma devlet s ikkelerini basarak faaliyetini s iirdiiri iyordu59 Bi-59 Bizans s~eleri -:e Constantinopolis darphanesi konusunda bkz. P. Grierson, Ca tal o g ue o ft he B yz an ti ne C o ms I n t he D u mb ar to n O a ks C o ll ec ti on a nd I n t he W h it te mo re C o ll ec ti on , ill/I,

Washington, 1973 (s. 73vd.: "Mints and Mint Activity"); C.Morrisson, "Byzantine Money:Its Production and Circulation", T h e E c on o m ic H i st on ) o f B y z an ti um . F r om t he S e ve nt h t hr o ug hthe F i f teen th Ceniuru (ed. A.Laiou), Washington D.C. , 2002, s. 909-966.

70

Oguz Tekin

Res im36. XI . Kanstantinas (1449-1453) Cl1mi i s tavra tave l layanm hyperpyron . O r ) . : l sa 'nm basfll,a y.:impara iorun bas t ii . Gemin i LLC A u c ti o n V I I, 9 l a nu a n) 2 0 11 , 1 0 64 .

zans doneminde (kabaca MS 5.j6. yiizyIl-1453 arasi) altm, gtimii, elektron vebaki r olmak uzere dort metalden de sikke basrmst i, Imparatorluk kii


16/18

Terih Icinde Istenbul

R es im 3 7. A na st as iu s ( M S 491-518), C o ns m nt in o pd is d ar bi . B r on z f ol li s, 3 7 11 11 11 .O y .: A n as ta si us 'u n b ii st ii ,ay .: M. Class ica l Nutnismatic Gr o u p A u c ti o n 241, 2 9 S e pt em b er 2 01 0, 6 7 8.

Bizans sikkeleri, npki MSj3. yuzyil ortalarmdan itibaren Roma lm-paratorlugu sikkelerinde oldu~ gibi, basildiklan darphanenin adiru ta-sirlar. Darphanenin adi sikkelerin arka yuzunde, kesim denen zemin ciz-gisinin alt kismmda yer ahr. Constantinopolis' te basilan sikkelerde, tipkidaha onceki Roma devletinin sikkelerinde oldugu gibi, darphane adirunkisalnlrrus formu olarak altm sikkelerde CONOB ve bakir / bronz sikke-lerde CON (Res. 37) bulunur. Altm sikkelerdeki CON'a bit isik yazilan OB(obryzum), altm ayarmm yuksek oldugunu1 safhgiru isaret etmektedir. II.Iustinianus'un altm sikkelerinde CONOB bazen CONOP olarak da yazil-rrustir. Bizans sikkelerinde darphane kisaltmasi olan CON, en son V. Cons-tantinus (MS 741-775) ikt idarmda gorulur, daha soma gorulmez.

Constantinopolis'te basilan gumus sikkelerde darphane adi bulun-maz. Sikkeler, fabrikasyon ve uslubundan Constantinopolis' e atfedilirler. CO-NOB kisaltmasmm yer aldig; alhn sikkelerde, subeler / atolyeler duzenli ola-rak A'dan I'ya kadar (1 'den 10 'a) harflerle belirtilir. Darphane adiru isaret edenCON krsaltmasmm yer aldIgt bakrr sikkelerde (follis ve alt birimleri) sube isa-retleri .A :dan E'ye (1'den 5'e) kadardir. Bizans sikkelerinde darphane isaretleri. 8.yuzyilda azalmaya baslar, 9.yuzyildan itibaren ise gorulmez. Ancak bu yuz-yildan soma da sikkelerin esas olarak Constantinopolis'te basildignu soyleyebi-l iriz. 1204-1261 yillan arasmdaki Latin isgali sonrasmdaki Palaiologoslar done-misil


17/18

Tarih Icitide Lstenbul

R e si m3 9. F a ti h S u lt an M e m ne d (1451-1481), A lt in S u lt an i, 3 .5 0 gr. G o rn y a nd M o sc h G i es se ne erMiinzhandlung 192, 1 3 Oc tober 2010 ,4117 .

. ,

R es im 4 0. I II . A h me d ( 17 03 -1 73 0) , i s/ am bo l d ar bi . A l im , 2 .6 0 g r. L ei pz ig er M ii nz ha nd lu ng u nd A uk ii onHeudrun Holm Auction 7 1, 1 2 M a rc h 2 01 , 6 53 .

t i r o Camporegoso'nun dnkasi, Visconti'nin dukasmm yan agrrhgmdadrr. Sik-kelerin on yuzunde, Aziz onunde diz coken Diik, arka yuzunde ise elips ek-lindeki mandorla icinde Isa yer almaktadrr. Dtik'iin am ve unvanlan onyuzde.yer ahr. Bu altm diikalann Pera'da basildiklan, on yuzdeki sahnenin hemen a l-tmda yer alan ve Pera admm ilk harfini isaret eden Gotik karakterdeki P har-finden anlasilmaktadir, Pera'da basilan Ceneviz diikalan, Venedik altm diika-lanru andrrmaktadir; diger bir deyisle, yazidaki farkhhk ve P kisaltmasi dism-da, tasvirler ayrudir,

Osmanh Sikkelerinin Darp Yeri Olarak Kostantiniyye ve islambolII. Mehmed'in Costantinopolis'i ele gecirip Bizans Devleti'ne son verme-

sinden sonra, kentin am Kostantiniyye olmustur. Constantinopolis veya yu-nanca formu olan Konstantinoupolis'teki ilk "n " harfi, daha Bizans doneminde,

74

Oguz Tekin

telaffuz edilmemis ve hatta yazilmarrusnr. Arapca metinlerde de Kons-+anfinivve degil, Kostantiniyye olarak yazilrrus, Osmanhca'ya da Arapca'dan

sekilde gecmistir. Bu nedenle, gerek Osmanhca'da, gerek Osmanhca'dangiinfuniiZ Turkcesi'ne transliterasyonda kentin admm dogru yazihsmm Kos-tantiniyye ("n" olmaksizm) oldugunu vurgulamak gerekmektecliJ:63.Osmanhsikkelerinde darp yeri olarak Kostantiniyye am, Fatih Sultan Mehmed'in ikin-ciiktidar doneminden (1451-1481)baslayarak Cumhuriyete kadar kullarulagel-mistir (Res. 39). Ancak, III. Ahmed (1703-1730)doneminde bir degiiklik olurve sikkelerde Kostantiniyye admm yam sira Islambol am da kullamlmaya bag-lamr" (Res. 4 0) .Bo y le ce , I .Mahmud (1730-1754),III. Osman (1754-1757),III.Mustafa (1757-1774) ve I. Abdiilhamid'in (1774-1789) iktidarhklannda basi-Ian sikkelerde Kostantiniyye' nin yam sira lslambol admm da kullamldigi go -riilmektedir. III. ~lim (1789-1807)sikkelerinde ise, Kostantiniyye hie kullaml-mazken, sadece Islambol am k u l l a r u J . n : 6 5 . Sikkelerde Islambol admm kullarul-mas i , I I I. Selim'in iktidanndan sonra gorulmez. Selim'den sonra tahta cikan IV .Mustafa (1807-1808)donemi ve sonrasi sikkelerinde (Cumhuriyet'in ilanma ka-dar) sadece Kostantiniyye yer ahr, Ozetle, Osmanh sikkelerinde Islambol am,III.Ahmed'ten III.Selim'in iktidannm sonuna kadar olan donemde, yani yakla-srkbir yuzyil boyunca kullamlrrusnr, Sikkeler, birinci elden kaynak niteligindeolduklanndan ve devlet1.erinresmi ideolojisini yansrttiklanndan, Islambol am-nm da alb yuzyilhk bir imparatorlugun bir yuzyihnda (18.yuzyil) resmen ka-bul gordugunnn ve benimsendiginin kamtidrrlar,

KAYNAK


18/18

Tar.ih ir;inde istanbul

E y ic e , S . , "ilk Kurulustan Tiirk Devrinin Baslanna istanbul", Is tanbulArmagam 1:F e ti h v e Faiili (Haz. M. Armagan), istanbul 1995, s. 11-35.

Georgacas, D . l . , "The Names of Constantinople", T r an s ac t io n s a n dP r o c eed in g s o f t h eAme r i ca n Ph i lo l og ic a l A s so c i at io n , 78 (1947), s. 347-367.

Cokyildmm, T., "Kurulusundan Osmanh Donemine Kadar istanbulDarphanesi", T i ld e N u mi sm a dk T ? er ne gi B il lt en i 33-34 (1996), s. 16-23.Grierson, P., B y za nt in e C o in s, Berkeley-Los Angeles, 1982.

Grierson,P., C at al og ue o f t he B yz an ,t in eC o in s I n t he D u mb ar to n O a ks C o ll ec tio na nd i n t he W h i tt em o re C o ll ec ti on , mil,Washington, 1973.

Hanell, K. , Megarische Siudien, Lund 1934.Karwiese, S., "Lysander as Herakliskos Drakonopnigon", Numismatic

Chronicle 1980, s. 1-27.LeRider, G., D e u xt re so rs d e m o nn ai es g re c qu es de l a P r o po n ii de , Bibl , Arch. Et

hist.de !'Inst. Fr. d'arch. d'!stanbul, XVIll, 1963.LeRider, G., "Sur les monnayage de Byzance au We siecle", Revue

Numismai ique XIII (1971), s.143-153.LeRider, G.- N. Oleay, "Le tresor de Moda (1975)", T ra ua ux e t R ec he rc he s e nTurquie II (1984), s. 79-110.Lunardi, G., L e m o ne ie d el le C o lo n ie G e n ov es i, Genova, 1980.Marinescu, c.A., M a ld ng a nd s pe nd in g m o ne t) a lo ng t he B os po ru s: T he

L ys im ac hi c oi na ge s m in te d b y B yz an ti um a nd Cha l c edon a nd t he ir s oc io -c u lt ur a l c o n te x t, Columbia University Microfilm, 1996.

Mekholm, 0., E r k en He l le n is ii k < ; a gS i kk e ie r i: (Cev. O. Tekin), istanbul, 2000.Morrisson, c., "Byzantine Money: Its Production and Circulation", Th e

E c on om ic H i st or y o f B yz an ti um . F ro m t he S ev en th th ro ug h t he F if te en thCentury (ed. A.Laiou), Washington D.C., 2002, s. 909-966.

Newskaja, W.P., B y za ns i n d el ' k la ss is di en u nd h e ll en is ti ec h en E p oc h e, Leipzig1955 (Rusca 1953 edisyonundan ceviri).

Oberhummer, E.- J.Miller - W. Kubitschek, "Byzantion", Real-Enzyklopiid ied . C la se is chen Al tertumswissen scha f t ill(Stuttgart 1899), sut.1116-1158.

Pere, Nuri, Osmanl tl a rd a Mad eni P a r al ar , istanbul, 1968.Robert, L. , "Monuments de gladiateurs dans l'Orient grecque", Hellen ica VII

(1949), s. 126-151.Schlumberger, G., N um is ma ii qu e d e I /O r ie nt L at in , Graz, 1954.Schonert-Ceiss, E. , D ie M i ln zp ri ig un g v on B yz an ti on , T ei l I: A ui on om e Z ei t,

Berlin,1970.Schonert-Ceiss, E., D i e M i in zp ri ig un g v o n B y za nt io n, T e il 2: K a is er ze it ,

Amsterdam, 1972.Seyrig, H., "Monnaies hellenistiques de Byzance et de Calcedoine", Essays76

Oguz Tekin

in G r ee k C o in ag e P re se nte d t o S ta nl ey R o bi ns on (ed. C.M. Kraay and G .K .Jenkins), Oxford, 1968, s. 183-200.

Svoronos, LN., Ephemer is Arkha io log ike 3 (1889), s. 69-116.Tekin, O.,."Byzantion'unPalamutlarl ve Altm Boynuz", T arih v e T op lum 13 5

(Mart 1995), s. 43-46.Tekin, 0., "Baslangictan Bizans lmparatorlugu'nun Sonuna Kadar

Byzantion I Constantinopolis'te Sikke Basirru", D i in ya K e n ii i st an bu l (Ed.A.Batur), Turkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfi, istanbul 1996,s.60-67.

Tekin, 0., "Khrysopolis (Uskudar) Uzerine Bir Degerlendirme veByzantion' un Anakenti Megara ile Koken iligkisi", Toplumsal Tarin 19 7(MaYJs2010), s. 46-55.

Thompson, M., "A Countermarked hoard from Buyukcekmece", MN 6(1954), s.11-34.

77

tarih-icinde-tarih boyunca istanbul'da sikke darbi_oguz tekin

Documents