•TARIH VE ZAMAN

1. FASİKÜLTarih 9 •INSANLIĞIN ILK DÖNEMLERI•ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

➤ 406 soru➤ Bilgi Teknolojileri

Uyarlamaları➤ PISA Tarzı Sorular➤ ÖSYM Çıkmış

Sınav Soruları➤ Video Çözümler

Aleyna SELÇUK, Kahraman DURMUŞ

ve Kerem KILIÇ'a

katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

Teşekkürler…

GENEL YAYIN YÖNETMENİOğuz GÜMÜŞ

EDİTÖRHazal ÖZNAR

DİZGİÇap Yayınları Dizgi Birimi

SAYFA TASARIM - KAPAKF. Özgür OFLAZ

1. BASKIAğustos 2018

Bu kitabın her hakkı Çap

Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936

sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Yasasına göre Çap Yayınlarının

yazılı izni olmaksızın, kitabın

tamamı veya bir kısmı herhangi

bir yöntemle basılamaz,

yayınlanamaz, bilgisayarda

depolanamaz, çoğaltılamaz ve

dağıtım yapılamaz.

İLETİŞİM

ÇAP YAYINLARI«

Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C–D Ostim / Ankara

Tel: 0312 395 13 36Fax: 0312 394 10 04

www.capyayinlari.com.tr

bilgi@capyayinlari.com.tr

twitter.com/capyayinlari

facebook.com/capyayinlari

instagram.com/capyayinlari

Bu ktitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın19.01.2018 tarih ve 36 sayılı kararı ile belirlenen

ORTAÖĞRETİM TARİH DERS PROGRAMINAGÖRE HAZIRLANMIŞTIR.

Gelecek için hazırlanan

vatan evlâtlarına, hiçbir

güçlük karşısında yılmayarak

tam bir sabır ve metanetle

çalışmalarını ve öğrenim gören

çocuklarımızın ana ve babalarına

da yavrularının öğreniminin

tamamlanması için hiçbir

fedakârlıktan çekinmemelerini

tavsiye ederim.

Ön Söz

Değerli Öğrenciler,

Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:

Kazanım sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.

Bilgi sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.

Aktif Öğrenme: Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanmıştır.

Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımla daha net anlaşılacaktır.

PISA: Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır.

Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur.

Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizleri acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.

ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur.

Yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (cApp) telefon ve tabletlerinize indirerek soruların video çözümlerine ulaşabilir.

Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz.

Sedat ÇALIŞKAN

sdtclskn@yahoo.com.tr

İÇİNDEKİLER

5

1. ÜNİTE

TARİH VE ZAMAN ........................................................................................ 7

Ünite Kazanımları ....................................................................................................... 8 Tarih Bilimi ............................................................................................................ 9 Tarihin Kaynakları .................................................................................................. 10 Tarihe Yardımcı Bilimler ......................................................................................... 11 Tarih Öğrenmenin Yararları ................................................................................... 13 Tarihin Bölümleri .................................................................................................... 13 Geçmişten Günümüze Tarih Yazıcılığı .................................................................. 13 Türklerde Tarih Yazıcılığı ....................................................................................... 14 Tarihin Devirleri ...................................................................................................... 15 Tarihin Dönemlendirilmesi ...................................................................................... 15 Tarih ve Zaman ...................................................................................................... 16 Aktif Öğrenme ........................................................................................................ 18 Uygulama Alanı ...................................................................................................... 19 PISA ....................................................................................................................... 20 Pekiştirme Testleri 1, 2, 3, 4, 5 ............................................................................... 21

2. ÜNİTE

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ .................................................................... 31

Ünite Kazanımları ....................................................................................................... 32 İnsanlığın İlk Dönemleri ......................................................................................... 33 I. Bölüm: İnsanlığın İlk Dönemlerinde Kültür ve Uygarlık ...................................... 36 A. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Toplum ........................................................... 36 Göç ve Göç Olgusu ......................................................................................... 37 B. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Ekonomi ......................................................... 39 Ticaret ve Tüccarlar ......................................................................................... 40 C. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Yönetim .......................................................... 41 Devlet Biçimleri ................................................................................................ 43 D. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Hukuk ............................................................. 44 İnsanlığın İlk Dönemlerinde Hukuk Metinleri ................................................... 45 E. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Bilim, Kültür ve Sanat ..................................... 47 F. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Din .................................................................. 49 G. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Ordu ............................................................... 49 H. İnsanlığın İlk Dönemlerini Aydınlatan Anadolu'nun Önemli Kültür Merkezleri ......................................................................................... 51II. Bölüm: İnsanlığın İlk Dönemlerinin İnşacıları (Antik Medeniyetler) ....................... 53 A. İlk Çağ Anadolu Medeniyetleri .................................................................... 53 B. İlk Çağ Mezopotamya Medeniyetleri ........................................................... 54

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜMTARİH VE ZAMAN

HEREDOTOS (HEREDOT)MÖ. 484 – MÖ. 425 yıllarıarasında Halikarnas’ta yaşamış ünlü Yunan tarihçisidir. Tarihin babası olarak anılır.

ÂŞIK PAŞAZADEXV. yüzyılda yaşamış Osmanlı tarihçisidir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş tarihi olan 1299’dan 1478 yılına kadarki dönemi sade bir Türkçe ile anlatan “AşıkpaşazadeTarihi” adlı eseri, Osmanlı Devleti’ni konu edinmiş ilk Türkçe eserdir.

AHMET CEVDET PAŞA1823 – 1895 yılları arasında yaşamış ünlü Osmanlı devlet adamı ve tarihçisidir. Osmanlı Devleti’ninönemli tarihçilerinden (vakanüvislerinden) biri olan Ahmet Cevdet Paşa, kendisinden önceki vakanüvislergibi olayları sadece kronolojik olarak kaydetmemiş, tarihî belgeleri yorumlaması ve değerlendirmesi bakımından modern Türk tarihçiliğin önderliğini deyapmıştır. Eserlerinde olayları ele alış biçimi, arşiv kaynakları ile birlikte Batı kaynaklarını kullanması ve daha bilimsel bir yöntemle eserlerini yazmışolması bakımından diğer vakanüvislerden ayrılır.

THUKİDİDES (TUKİDİDES)MÖ. 460 – MÖ. 425 yılları arasında

Atina’da yaşamış ünlü Yunan tarihçisidir.Thukidides eserlerini halkına siyasi bir

eğitim kazandırmak ve onları siyasi açıdan bilgilendirmek için yazmıştır.

MUSTAFA NAİMA EFENDİ1655–1716 yılları arasında yaşamış

ilk resmi Osmanlı tarihçisi (vakanüvisi)dir.“Naima Tarihi” en önemli eseridir.

HALİL İNANCIK“Tarihçilerin Kutbu” olarak anılır. 1916’da

İstanbul’da doğan Halil İnalcık 1940 yılında Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi’nden mezun

oldu. Başta mezun olduğu okul ve Bilkent Üniversitesi olmak üzere Türkiye’nin ve

dünyanın saygın üniversitelerinde Osmanlı tarihi alanında öğretim üyeliği yaptı.

Yazdığı eserler dünya tarihçileri tarafından temel referans eserleri olarak kabul

edilmektedir. 2016 yılında Ankara’da vefat etti.

8

KA

ZA

NIM

LAR

Kazanım 1. : • Bir araştırma alanı ve bilim dalı olarak tarihin konusunu, kapsamını ve diğer bilim dallarıyla ilişkisini açıklar.

a) Tarihin konusunun zaman içindeki insan faaliyetleri ve bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkan eserler ve değişimler olduğu belirtilir.

b) Tarih biliminin diğer beşerî ve sosyal bilimler ile fen bilimlerinden farklılıklarına değinilir.

Kazanım 2. : • Tarih öğrenmenin amaç ve yararlarını kavrar.

a) Ortak hafızanın kimlik oluşturma ve toplumsallaşmadaki rolü üzerinde durulur.

b) Mensubu olduğumuz toplum ve ülke ile içinde yaşadığımız dünyayı anlamak için geç-mişi bilmemiz gerektiği üzerinde durulur.

c) Günümüzde olup bitenleri anlayabilmek ve gelecek hakkında gerçekçi ve akılcı plan-lamalar yapabilmek için geçmişte meydana gelenlerin farkındalığına dayanan bir tarih bilincine sahip olmak gerektiği vurgulanır.

ç) Tarihî olayların, bugünün bakış açısı ve değer yargılarıyla ele alınmasının tarihî ger-çeklerin yorumlanmasına etkileri örnek olay ve metinler üzerinden ele alınır.

Kazanım 3. : • Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder.

a) Farklı toplum ve kültürlerin geçmişin dönemlendirilmesinde kendi tarihlerindeki önemli olayları dikkate aldıklarına değinilir.

b) Zaman içerisinde kullanılan farklı takvim sistemlerine (güneş yılı ve ay yılı esaslı tak-vimler) ve Türklerin kullandığı takvimlere (On İki Hayvanlı Türk Takvimi, miladi takvim, hicrî takvim, Celâli Takvimi, Rûmî Takvim) değinilir.

c) Miladi takvim ile hicrî takvim arasındaki temel farklar vurgulanır.

ç) Yüzyıl hesaplamalarının nasıl yapıldığı açıklanır.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi KullanımıBilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan

www.eba.gov.tr.www. kultur. gov.tr.www. ttk.gov.trwww.atam.gov.tr

sitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

KAZANIMLAR

BİLGİ

9

BİLGİ

Tarih ve Zaman

TARİH BİLİMİTarih Nedir?

Tarih, geçmişteki insan topluluklarının yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, kültür ve uygarlıklarını; yer ve zaman göstererek, belgelere dayanarak, objektif (tarafsız) bir şekilde ve neden-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilimdir.

Tarih Biliminin Özellikleri

• Tarih, geçmişte yaşanan olayları inceler. Bu nedenle tarihi olaylar tekrarlana-maz, gözlemi ve deneyi yapılamaz.

✓ Tarihi diğer bilimlerden ayıran en önemli özelliktir.

• Tarihî bilgiler kesin değildir. Bulunacak her yeni belge, mevcut bilgileri güç-lendirebilir veya değiştirebilir.

• Tarih, belgelere dayalı olarak yazılır. • Tarihî olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır.

✓ Tarih bu özelliği bakımından edebiyattan ayrılır.

• Tarihî olaylar arasında neden - sonuç ilişkisi vardır. • Tarih, toplumları çok yönlü etkileyen, uygarlığa katkısı olan kişi ve olayları

konu alır.

• Tarihî olaylar, tarafsız (objektif) bir şekilde incelenmelidir. • Tarihî olaylar değerlendirilirken, olayın gerçekleştiği dönemin koşulları dik-

kate alınmalıdır. Geçmiş, günümüz değer yargılarını kullanmadan, kendi koşulları çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bunun için geçmişte yaşamış in-sanların durumlarını, onların gözüyle anlamaya (tarihsel empati yapmaya) çalışmalıyız.

• Tarihî bilgi kanıtlara dayalı olmasının yanı sıra tarihçilerin değerlendirme ve yorumlarını da içerir. Aynı tarihsel olayı, farklı kaynak ve zihniyet ile değerlen-dirmek, farklı yorumlara neden olur.

Tarihin Kaynakları

Tarih, geçmişi incelediği için deney ve gözlem yöntemini kullanamaz. Tarih, ancak kaynaklara dayalı olarak yazılır. Geçmişten günümüze gelen her türlü belgeye “kay-nak” denir. Kaynaklar önce kendi içinde “Birinci Elden Kaynaklar” ve “İkinci Elden Kaynaklar” olmak üzere ikiye ayrılır.

Birinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme ait belgeler, bulgular ve eser-lerdir.

İkinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynak-larından yararlanarak meydana getirilen eserlerdir.

Tarih, insanların ve in-san topluluklarının baş-larından geçenleri kay-detme yoluyla edinilen bilgidir.

Herodotos

(MÖ 484-425)

‘ ‘

‘ ‘Tarih, gerçeği araştırmak ve olayların sebeplerini bulup ortaya koymaktır. Olayların ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri hak-kındaki bilgi derindir.

İbn-i Haldun(1334-1406)

‘ ‘Gerçek bir tarih için kaynaklara gitmek, kaynakları iyi tenkit edip değerlendir-mek gerekir.

Halil İnalcık(1916-2016)

AKTİF ÖĞRENME

AKT

İF Ö

ĞRE

NM

E

18

1. Geçmişten günümüze gelen ve insanlık tari-hi hakkında bilgi veren her türlü belgeye

denir.

2. Tarih ile başlar

3. Tarih Öncesi Dönemlerin ay-dınlatılmasında tarihe yardımcı olan en önemli bilim dalıdır.

4. Tarih, kapsamına göre ve tarih olarak ikiye ayrılır.

5. Tarih bilimi, toplumların kültürlerini inceler-ken biliminden yardım alır.

6. Atatürk, Türk tarihine büyük önem ver-miştir. Türk tarihinin araştırılması için

Kurumunun açılmasını sağla-mıştır.

7. hikâyeci tarih yazıcılığının en önemli temsilcisi olan Yunanlı tarihçidir.

8. ilk Osmanlı vakanüvisidir.

9. Tarihî bir olayı yaşayan veya gören birisi-nin yazdığı esere denir.

10. Talas Savaşı, bir tarihi Türklerin İs-lamlaşması ise tarihî olgudur.

11. Yazının icadından başlayıp Kavimler Göçü’ne kadar geçen dönem olarak adlandırılır.

12. Türkiye'de bilinen en eski yerleşim merkezi Mağarası'dır.

13. Devri, tarımsal üretimin baş-ladığı dönemdir.

14. Türkler, İslamiyet’ten önce Türk takvimini kullanmışlardır.

Türk Tarih

olay

Cilalı Taş

Arkeoloji

İlk Çağ

Naima Efendi

kaynak

Heredot

Birinci elden kaynak

Oniki Hayvanlı

yazı

genel, özel

İstanbul-Yarımburgaz

Etnografya

1. Eserde verilen bilgilerin diğer kaynaklarda ne şekilde yer aldığını incelemek

2. Tarihî devirlerin başlamasını sağlayan buluş

3.Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından hazırlatılan Güneş yılına dayalı takvim

4. Osmanlı Devleti'nde görev yapan ünlü bir devlet adamı ve tarihçi

5.Bilgi ve verilerin sınıflandırılıp tahlil ve tenkitlerin yapılmasından sonra bir araya getirilip kaleme alınması aşaması

6.Osmanlı Devleti'nde mali işleri düzene koymak için hazırlanan tak-vim

7. Arma bilimi

8. İlk Osmanlı vakanüvisi

9. İnsan ırklarını inceleyen bilim dalı

10.Araştırmacı ve akademik tarihçiliğin kurucusu kabul edilen 19. yüz-yılın ünlü Alman tarihçisi

11. Dil bilimi

12. Genellik ve süreklilik arz eden olaylar

13. Zaman bilimi

14 . Osmanlı merkez teşkilatında devlet tarihçisine verilen isim

A. Yazı

B. Naima

C. İç tenkit

D. Terkip

E. Ranke

F. Ahmet Cevdet Paşa

G. Heraldik

H. Vakanüvis

İ. Celali Takvimi

J. Filoloji

K. Antropoloji

L. Rumi Takvim

M. Kronoloji

N. Olgu

1 Aşağıdaki boşlukları, kutucuk içinde verilen kavramları kullanarak doldurunuz.

2 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

UYGULAMA ALANI

UYG

ULA

MA

ALA

NI

19

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

2 Aşağıdaki şemada verilen boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz.

D Y1. Tarihi, pozitif bilimlerden ayıran en önemli özellik deney ve gözlem yapamamasıdır.

2. Tarih biliminin çalışma alanı çok geniştir. Bu nedenle tarihî olayları iyi bir şekilde incelemek ve öğrenmek için zamana, mekâna ve konuya göre sınıflandırma yapılmıştır

3. Tarihî süreç içerisinde tek tek meydana gelen gelişmelere, tarihî olgu denir

4. Tarihî olaylar arasında mutlaka neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır.

5. Tarihî bir olayın araştırılması sırasında elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi aşamasına tenkit denir.

6. Evliya Çelebi tarafından yazılan "Seyahatname" birinci elden kaynaktır.

7. İlk ''Güneş Takvimi''ni Mısırlılar, ilk ''Ay Takvimi''ni Sümerler oluşturmuştur.

8. Rumi Takvim'in oluşturulma nedeni, Osmanlı Devleti'nin mali işlerdeki aksamaları engellemek istemesidir.

9. Eski yazıların okunmasını sağlayan, bu yazıların tür ve şekillerini inceleyen bilim dalına epigra-fi denir.

10. Türklerle ilgili ilk belgelere Orta Asya'da rastlanır.

11. Halil İnalcık, dünyanın en büyük Sümerologlarından biridir.

12. Uygurlar, Hicri Takvim'i kullanan ilk Türk topluluğudur.

13. Nutuk, birinci elden yazılı bir kaynaktır.

14. Yazılı kaynaklar, tarihçilerin daha doğru ve kesin bilgilere ulaşmasını sağlar.

15. Orta Asya Tarihi, tarihin zamana göre sınıflandırılmasına bir örnektir.

TARİHİN KONUSU

İnsanoğlunun meydana getirdiği

faaliyetler, değişim-ler ve eserlerdir.

1. Siyasi GŞeyh Bedreddin İsyanı'nın çıkması

Süleymaniye Camisi'nin inşa edilmesi

İpek Yolu güzergâhının önem kazanması

İstanbul'un fethedilmesi

Uygurlar döneminde yerleşik yaşamın yaygınlaşması

Talas Savaşı sonrası kâğıt ve matbaanın Müslümanlar tarafından kullanılmaya baş-laması

Büyük Hun Devletinin kurulmasıG

A

B

C

D

E

F

2. Askeri D

3. Sosyal

4. Ekonomik

5. Kültürel

6. Dini

7. Eser

pısa

20

PISA

Celâli Takvimi, Leopold von Ranke, Vakıa, Dede Korkut Hikâyeleri, Vakanüvis, İbn-i Haldun, Epigrafi, Tarama, Tenkit, Etnografya, Terkip, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Kaynak, Kronik, Antropoloji, Herodotos, Paleog-rafya, Birinci el kaynaklar, Menkıbe, Vaka, Thukydides, Naima, Rumi Takvim, Ahmet Cevdet Paşa, İkinci El Kaynaklar.

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi yapınız.

Tarihte insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik dinî gibi konularda kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir.2

1

Tarih biliminde yöntemi öne çıkarmış ve İslam tarihçilerinin hatalarını göstererek yöntem-lerini eleştirmiş olan 14. yüzyıl ünlü İslam bilginidir. Olayların kendilerine has özelliklerinin olduğunu ve âdeta bir zincirin halkaları gibi daha sonra meydana gelen olayları etkilediğini belirterek tarihin sadece rivayetlerden ibaret olmadığını vurgulamıştır.

Tarihte insanlığı etkileyen olayların ortaya çıkardığı sonuçlara göre uzun sürede meydana gelen değişimlerdir.3

Öğretici (pragmatik) tarih yazıcılığının kurucusudur. Tarihî olayları değerlendirme ve yorum-lama ile anlatıyı birleştirmiştir. 4

Toplumların örf, âdet, gelenek ve yaşayışlarını inceleyen bilim dalıdır.5

Olayın geçtiği döneme yakın ya da dönemin kaynaklarından faydalanılarak meydana getiri-len eserlerdir.6

Kitabeleri inceleyen bilim dalıdır.7

Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah’ın emriyle Ömer Hayyam başkanlığında kuru-lan bir astronomi heyetince hazırlanmış takvimdir.8

Osmanlı Devleti’nde mali işlerin düzenlenmesi amacıyla kullanılmış olan takvimdir. 9

Hikâyeci tarih yazıcılığını başlatan ve tarih kelimesini, “İnsan topluluklarının başından ge-çenleri, kaydetmesi yoluyla ortaya çıkan bir bilgidir.” anlamında ilk kez kullanan tarihçidir.11

Tanzimat Dönemi’nin önemli tarihçisi ve hukukçusudur. Kendisinden önceki vakanüvisler gibi olayları sadece kronolojik olarak kaydetmemiş, tarihî belgeleri yorumlaması ve değer-lendirmesi bakımından modern tarihçiliğin önderliğini de yapmıştır.

13

Geçmiş hakkında bilgi veren her şey.15

Kaynakların kullanılmadan önce gerçek veya sahteliğinin incelenmesi, bilgi açısından güve-nirliliğinin araştırılmasıdır.17

Tarihlendirmede yanılgı içerisinde bulunma, bir olayın tarihi ve çağı üzerinde yanılma, tarih ve çağları birbirine karıştırma.14

Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki değişimlerini inceleyen bilim dalıdır.16

Osmanlı Devleti'nde zamanın olaylarını tespit etmek ve yazmakla görevli devlet tarihçisidir.18

Kaynaklar; sınıflandırma, çözümleme ve eleştiri aşamasından geçtikten sonra çalışmaları bir-leştirmek, bir araya getirmek ve sonuca gitmek işlemidir. Sentez yapma, birleştirme de denir.10

Tarihî olayları yıllara göre kronolojik olarak sıralayan yazılı belgelerdir. Yıllık ya da anal ola-rak da adlandırılır.

12

PEKİŞTİRME TESTİ1Tarih ve Zaman

PEK

İŞTİ

RME

21

1.

Ferman

Eski Para

Osmanlı Arması

Kitabe Tablet

Yukarıdaki tarihî kaynakların incelenmesinde, aşağıdaki yardımcı bilimlerden hangisinden yararlanılması beklenilemez?

A) Epigrafya B) Antropoloji C) Nümizmatik

D) Heraldik E) Paleografya

2. Aşağıdakilerden hangisi tarih yazıcılığına örnek gösterilemez?

A) Hitit analları

B) Kök Türk kitabeleri

C) Sümer zigguratları

D) Osmanlı vakayinameleri

E) Rus kronikleri

3. İngiliz tarihçi Collingwood’un “Geçmiş, bir anlamda bugün hâlâ yaşanan bir zaman dilimidir.” sözüne dayanarak aşağıdaki yargılardan han-gisine ulaşılamaz?

A) Geçmişte yaşanan olayların etkisi uzun süre devam edebilir.

B) Günümüzdeki olayların açıklanmasında geç-miş, önemli bir yere sahiptir.

C) Tarih öğrenmek, günümüzü anlamada ve doğru değerlendirmede yardımcı olur.

D) Geçmişte yaşanan olaylar, günümüzdeki ge-lişmelerin nedenidir.

E) Günümüz olaylarını açıklamada tarih bilmek yeterlidir.

4. Tarih araştırmalarında; yazılı kaynakların doğru-luk derecesi, güvenilirliği, yazıldığı tarih, yazarı, aynı olaydan söz eden farklı kaynaklar arasındaki uyum ve uyumsuzluk tenkit aşamasında araştırılır. Kaynakların tenkidi iç tenkit ve dış tenkit olmak üzere iki şekilde yapılır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir “iç ten-kit” yöntemidir?

A) Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım tari-hinin tesbit edilmesi

B) Verilen bilgilerin farklı kaynaklarda ne şekilde yer aldığına bakılması

C) Kaynağın orijinalliğinin araştırılması

D) Belgede kullanılan kâğıtın ve yazı karakterinin incelenmesi

E) Kaynağın hangi kuruma ait olduğunun tesbit edilmesi

2. BÖLÜMİNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

MÖ 3200Sümerlerin yazıyı bulması

MÖ 1900Anadolu’da yazının kullanılmaya

başlanması

MÖ 1296Kadeş Savaşı

MÖ 1260-1250Truva Savaşları

MÖ 776 İlk Olimpiyatlar

MÖ 2375 Urkagina Yasalarının çıkarılması

MÖ 1700 Hammurabi Kanunları

MÖ 680 Lidyalıların parayı kullanmaya

başlamaları

MÖ 359İskender İmparatorluğu’nun kurulması

MÖ 1280Kadeş Antlaşması

MÖ 1230Ege Göçleri

MÖ 753Roma’nın kurulması

MÖ 550Pers İmparatorluğu’nun kurulması

MÖ 330Pers İmparatorluğu’nun yıkılması

0Hz. İsa’nın doğumu

330Roma İmparatorluğu’nda Hristiyanlığın resmi din haline gelmesi

375Kavimler Göçü

476Batı Roma’nın yıkılışı

MÖ 323İskender İmparatorluğu’nun yıkılması

313Milano Fermanı

325İznik Konsülü

395Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması

KA

ZA

NIM

LAR

Bilgi ve İletişim Teknolojisi KullanımıBilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdanwww.eba.gov.tr.www. kultur. gov.tr.www. ttk.gov.trwww.atam.gov.trsitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

KAZANIMLAR

Kazanım 1. : • Kanıtlardan yola çıkarak yazının icadından önceki zamanlarda yaşayan insanların hayatı hakkında çıkarımlarda bulunur.a) Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi yerleşik hayata ve medeniyete dair bilinen en

eski yerleşim yerlerinden günümüze kalan maddi kültür buluntuları incelenerek yazının icadına kadar ki zamanlarda insanoğlunun hayat tarzı, tabiat ile ilişkisi ve hayatta kalma mücadelesi ele alınır.

b) Yazının icadından önceki dönemde hâkim olan sözlü kültür örneklerine kısaca değinilir.

c) Yazının icadından önceki zamana dair dönemlendirmeye kısaca değinilir.Kazanım 2. : • Yazının icadının insanlık tarihinde meydana getirdiği değişimi fark eder.

a) Yazının kullanılmasının yönetim işleri ile vergi ve muhasebe kayıtları üzerindeki etkilerine değinilir.

b) Kadîm tıp, astronomi ve coğrafya bilimlerinin amaç, konu ve yöntem açılarından modern zamanlardaki bilimlerden ne tür farklılıklara sahip olduğuna değinilir.

Kazanım 3. : • İlk Çağ’da yeryüzündeki belli başlı medeniyet havzalarını tanır.a) İlk Çağ medeniyetleriyle ilgili başlıca olay ve olgular tarih şeridi üzerinde gösterilir. Sı

ralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidilmemelidir.

b) İlk Çağ’ın önemli medeniyet havzaları, bu havzalardaki medeniyet teşekkülleri ve bunların insanlığa en önemli katkıları harita/haritalar üzerinde gösterilir.

Kazanım 4. : • İlk Çağ’da coğrafya ve iklimin, insanların hayat ve geçim tarzları üzerindeki belirleyici etkisini analiz eder.a) Konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının İlk Çağ’dan itibaren birbirlerini tamamlayan

ve coğrafi şartlara bağlı olarak tercih edilen hayat tarzları olduğu vurgulanır.b) İlk Çağ’da insan topluluklarının kitlesel göçlerinin sebepleri, belli başlı tarihî örneklerle

ele alınır.c) İlk Çağ’daki başlıca tüccar kavimler ve faaliyet bölgeleri harita üzerinde tanıtılır. Bu

toplulukların siyasi tarihlerine ayrıntılı şekilde girilmez.Kazanım 5. : • İlk Çağ’da siyasi gücün kaynaklarını siyasi organizasyon türleriyle ilişkilendirir.

a) İlk Çağ’da Asya ve Avrupa’da varlığını sürdüren siyasi organizasyon türleri olarak tiranlık, aristokrasi, monarşi, demokrasi, cumhuriyet ve imparatorluğa değinilir.

b) Siyasi gücün meşruiyet kaynakları ve siyasi gücün maddi kaynakları üzerinde durulur.Kazanım 6. : • İlk Çağ’da hukuk sistemlerinin oluşturulmasında etkili olan dinî ve beşerî kaynakları kavrar.

Sözlü ve yazılı hukuk kaynaklarına ilişkin tarihî örnekler ele alınır.

BİLGİİnsanlığın İlk Dönemleri

33

BİLGİ

– Yazının bulunması (MÖ 3200/Sümerler), tarihin başlangıcı kabul edilir. Yazıdan önceki döneme "Tarih Öncesi", yazının kullanıldığı döneme "Tarih Devirleri" denir. Tarih Öncesi Devirlerin (Kaba Taş, Yontma Taş, Cilalı Taş - Bakır, Tunç, Demir) ayrımında, kullanılan araç ve gereçler esas alınmıştır. Tarih Devirlerinin (İlk Çağ, Orta Çağ, Yeni Çağ, Yakın Çağ) ayrımında, insanlığın yaşamını etki leyen evrensel olaylar esas alınmıştır. Devirlerin süresi günümüze yaklaştıkça kısalır. Bunun nedeni, günümüze yaklaşıldıkça kültürel etkileşimin artması; buna bağlı olarak bilgi birikiminin ve uygarlık gelişiminin hızlanmasıdır.

– İnsanoğlu araç ve gereç yapımında sıra ile taş, toprak ve madenlerden faydalanmıştır. Yontma Taş Devri'ni yaşayan bir topluluk, zaman içinde Demir Devri'ni yaşayan bir uygarlık ile karşılaşıp (Cilalı Taş, Bakır ve Tunç devirlerini yaşamadan) doğrudan Demir Devri'ne geçtiği olmuştur. Devir atlama olarak adlandırılan bu gelişmenin nedeni kültürel etkileşimdir.

– Savaşlar, göçler, ticari faaliyetler ve yazının kullanılması toplumlar arası kültürel etkileşimi artırmış; bilim ve teknolojinin gelişimini hızlandırmıştır.

– Farklı bölgelerde yapılan kazılarda benzer eşyalara rastlanması; insanların ihtiyaçlarının birbirine benzer olduğunu ve (veya) bu bölgeler arasında kültürel etkileşim yaşandığını gösterir.

– Tarih Öncesi Devirler, yazının kullanılmadığı; insanoğlunun doğa karşısında en donanımsız ve korunmasız olduğu dönemdir. Bu dönemin aydınlatılmasında arkeolojik kaynaklardan yararlanılır.

– Tarih Öncesi Devirler, çok uzun sürmesine rağmen bu dönemle ilgili bilgilerimiz çok azdır. Bunun nedeni; yazının olmaması ve o dönemden günümüze çok kısıtlı kaynağın ulaşmasıdır.

– Cilalı Taş Devri, insanlığı ilgilendiren önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde ilk defa tarımsal üretim başlamış, yerleşik yaşama geçilmiş, ilk yerleşim yerleri olarak köyler kurulmuş, hayvanlar evcilleştirilmiş, bitki liflerinden eşyalar yapılmış (dokumacılık), toplumsal iş bölümü başlamış ve üretimin artmasıyla takasa dayalı ticaret başlamıştır.

– Yazının bulunuşuyla İlk Çağ başlar (MÖ 3200). Sümerler tarafından yazının bulunuşuyla başlayan ve Kavimler Göçü'ne (MS 375) kadar devam eden İlk Çağ'da günümüz dünya medeniyetinin temelleri atılmıştır.

– İlk Çağ'da nü fus, ya şam ko şul la rı nın uy gun ol du ğu yer ler de yo ğun laş mış tır. Bu yer le rin ge nel özel lik le ri şun lar dır: İk li mi ılı man, tat lı su kay nak la rı bol, ta rım ve hay van cı lı ğa uy gun, ti ca ret ve göç yol la rı üze rin de olan yer ler dir. Başta Anadolu ve Mısır olmak üzere Akdeniz havzası, Mezopotamya, Hindistan ve Çin nüfusun yoğunlaştığı ve medeniyetin geliştiği en önemli merkezlerdir.

AKTİF ÖĞRENME

AKT

İF Ö

ĞRE

NM

E

63

1. Hititler, başlangıçta feodal beyliklerden oluşurken zamanla bir yapıya kavuşmuşlardır.

2. İlk Çağ'ın önemli ticaret yollarından olan Kral Yolu tarafından oluşturulmuştur.

3. Site devletleri hâlinde örgütlenen Sümerlerde krallar unvanını kullanmışlardır.

4. Çinliler, Çin Seddi'ni akınlarını durdurmak için yapmışlardır.

5. Hindistan'da var olan sistemi, Hintliler arasında millet olma duygusunun gelişimini engellemiştir.

6. , Çanakkale Boğazı'na sahip olmak için Truvalılarla savaşmıştır.

7. Makedonya Kralı Büyük İskender'in Asya seferi sonucu oluşturulan uygarlığa

denir.

8. yaptığı reformlar sonucu Eski Yunan devletlerinde demokrasi anlayışı gelişmiştir.

9. Perslerin ülkelerini yönetmek için oluşturdukları yarı bağımsız eyaletlere adı verilir.

10. Güneş yılı esasına dayalı ilk takvimi yapmıştır.

11. Athena Tapınağı Uygarlığı’na aittir.

12. Hititlerde kraldan sonra yönetimdeki en yetkili kişi unvanını taşıyan kraliçedir.

13. Bilinen ilk hayvan hikâyelerini (fabl) oluşturmuştur.

14. Mısırlılar, kağıdını bulmuşlardır.

15. Friglere ait halı ve kilimlere adı verilir.

Mikenler

Tavananna

tapates

Patesi

Helenizm

Eski Yunan

Papirüs

Türk

Lidyalılar

Frigler

Satraplık

merkeziyetçi

Mısırlılar

Kast

Klistenes

1. Çok tanrıcılık

2. İlk kütüphaneyi oluşturan toplum

3. Hititlerde yönetimde krala yardımcı olan meclis

4. İlyada ve Odessa destanlarını yazan Yunan edebiyatçısı

5. Mısır resim yazısı

6. Helenizm Uygarlığı'nın kurucusu

7. İlk medeni kanunu oluşturan toplum

8. Babillerin en ünlü hükümdarı

9. Çivi yazısını bularak tarihî devirleri başlatan toplum

10. Mısır firavunları için yapılan anıt mezarlar

11. İlk kez ilahi bir dine inanan toplum

12. Hititlerin, tanrılarına hesap vermek için yazdıkları yıllıklar

13.Bir yerleşim yeri ya da yapı kalıntısı üzerinde oluşmuş toprak tepe

14. İlk Olimpiyat Oyunlarını başlatan toplum

15. İlk yazılı kanunları oluşturan Sümer kralı

A. İbraniler

B. Büyük İskender

C. Piramit

D. Politeizm

E. Hiyeroglif

F. Yunanlılar

G. Asurlar

H. Hammurabi

İ. Hititler

J. Sümerler

K. Pankuş

L. Anal

M. Höyük

N. Homeros

O. Urgakina

1 Aşağıdaki boşlukları, kutucuk içinde verilen kavramları kullanarak doldurunuz.

2 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

UYGULAMA ALANI

UYG

ULA

MA

ALA

NI

64

D Y1. Romalılarda devlet işlerinin görüşüldüğü meclise Senato denilir.

2. Çanak ve çömlek yapımı Paleolitik Dönem'de başlamıştır.

3. Anadolu'daki bazı yerleşim yerleri Tarih Öncesi Dönemde kurulmuş olmasına rağmen varlıklarını tarihî devirlerde de sürdürmüştür. Truva bu yerleşim yerlerinden biridir.

4. Alfabeyi kullanan ilk topluluk Friglerdir.

5. Asurlar, Anadolu'da Karum adı verilen pazar yerleri kurmuşlardır.

6. İlk imparatorluğu kuran ve ilk düzenli orduyu oluşturan Akadlardır.

7. Hammurabi Kanunları, 12 Levha Kanunlarından etkilenilerek oluşturulmuştur.

8. Kayseri Kültepe'de bulunan tabletler, Akadlara aittir.

9. Lidyalılar, ücretli askerlerden oluşan bir ordu kurmuşlardır.

10. Gılgamış, Yaratılış ve Tufan destanları Sümerlere aittir.

11. Sokrates, Platon ve Aristoteles, ilk Roma filozoflarındandır.

12. Bergama Krallığı, parşömen kâğıdını üreterek çok sayıda kitap oluşturmuştur.

13. Kibele, Friglerin en büyük tanrıçası olan toprak ve bereket tanrıçasıdır.

14. Bir zümrenin egemenliğine dayalı yönetim biçimine oligarşi denir.

15. Mısırlılarda, vücudu hayvan, başı insan olan heykellere sfenks denir.

Kurum

1Başkent 8

Antlaşma

7

Yıllık

6 Niteleme5

İsim

4

Kraliçe

3

Unvan

2

Kadeş, Sardes, Pankuş, Tuşpa, Bin Tanrı İli, Gordion, Tavananna, Tapates, Hattuşaş, Fibula, Anal, Kibele, Sezar, Ziggurat, Labarna, Artemis, Eti.

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

2 Aşağıdaki kavramların içinden, uygun olanları seçerek ilgiliyi kutucuğa yazınız.

pısa

65

PISA

Karum, Büyük İskender, Polis, Urgakina, Mecusilik, Hipokrat, Oligarşi, Sfenks, Hammurabi, Aristo, Tapates, Firavun, Aristokrat, Jüll Sezar, Burjuvazi, Parşömen, Fibula, Klistenes, Kast, Koloni, Heredot, Urgakina, Satraplık, Tales, Patesi (Ensi), Ziggurat, Tavananna, Papirüs.

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi yapınız.

Sınıf farkı güden toplumlarda soylu sayılan kimse verilen addır.2

1 Modern tıbbın kurucusu olarak kabul edilen Yunanlı bilim insanıdır.

Astronomi, geometri ve matematik alanındaki çalışmalarıyla tanınan İyonyalı bilim insanıdır. Güneş tutulmasını önceden hesaplamıştır. Kendi gölgesiyle kendi boyunun eşit olduğu anda piramidin gölgesini ölçerek piramidin yüksekliğini bulmuştur.

3

Avrupa’da soylular ve köylüler arasındaki ticaretle uğraşan şehirliler sınıfına verilen addır.4

Eski Yunan’da halk meclisinin önemli bir kurum haline gelmesini ve sınıf farklılığının ortadan kalkmasını sağlayan, kanun yapıcıdır.

5

İktidarın, küçük bir grubun veya sosyal bir sınıfın elinde olduğu siyasî rejimdir.6

Sümerlerde kanunları ilk kez yazılı hale getiren Sümer kralıdır.7

Sümerlerde şehir devletlerinin başındaki rahip – krallara verilen addır.8

Felsefe alanında önemli görüşler ileri sürmüş Yunan filozofudur. Bitkilere ve hayvanlara iliş-kin bilimsel bilgileri derleyerek botanik ve zooloji alanlarının temellerini atmıştır.

9

Düzenlediği Asya Seferi sonucu Doğu ve Batı kültürlerini kaynaştırarak Hellenizm Uygarlığı’nın doğmasını sağlayan Makedonya İmparatorluğu’nun kralıdır.11

Tarihi olayların oluşuna ilişkin birtakım listeler, kronoloji cetvelleri, yıllıklar düzenleyen ve tarih biliminin öncüsü olarak kabul edilen Yunanlı tarihçidir.13

Sümer kanunlarını düzenleyerek, dönemin en gelişmiş kanunlarını hazırlayan; kanunları borç, ceza ve aile hukuku olarak ayıran Babil kralıdır.

15

Hindistan’da halkın ayrılmış olduğu birbirine kapalı sınıf sistemidir.17

Bergama Krallığı döneminde koyun derisinden yapılan bir tür kağıttır.14

Rasathane, okul ve tahıl ambarı olarak da kullanılan yedi katlı Sümer tapınaklarıdır.16

Roma İmparatorluğu’nda Cumhuriyet dönemini sona erdiren ve diktatörlük yönetimini be-nimseyen Roma kralıdır. 18

Eski Yunanlılarda şehir devletlerine verilen isimdir.19

Mısırlılarda ülkeyi yöneten ve Tanrı olarak görülen Tanrı-kralların unvanıdır.10

Eski Mısır’da kamıştan yapılan bir tür kağıttır.12

PEKİŞTİRME TESTİ 1İnsanlığın İlk Dönemleri

PEK

İŞTİ

RME

66

1. Sosyal Bilimler Lisesi'nde öğrenci olan Ömer, yaz tatilinde İstanbul’da gönüllü rehberlik yapabilmek için İstanbul’un tarihi yerleri hakkındaki bilgilerini artırmak amacıyla yoğun bir şekilde çalışmaya başlamıştır.

Bu hazırlık kapsamında Ömer’in aşağıdaki yerlerden hangisi ile ilgili bir çalışma yapması gerekli değildir?

A) Yarımburgaz Mağarası

B) Yerebatan Sarnıcı

C) Augustus Mabedi

D) Kız Kulesi

E) Bozdoğan Su Kemeri

2. Anadolu’nun Tarih Öncesi Çağlarda da önemli bir uygarlık merkezi olduğunu iddia eden bir tarihçi, bu iddiasına aşağıdaki yerleşim yerlerinden hangisini kanıt gösteremez?

A) Çanakkale - Truva

B) Diyarbakır - Çayönü

C) Konya - Çatalhöyük

D) Çorum - Alacahöyük

E) İzmir - Bergama

3. Mitolojiye meraklı Ceren, aşağıdaki uygarlıklardan hangisinin tarihini araştırırsa merakını giderecek daha fazla bilgiye ulaşabilir?

A) Pers B) Soğd C) Yunan

D) Fenike E) Babil

4. İlk Çağ'da Anadolu’daki yerleşim yerleriyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İstanbul – Yarımburgaz

Türkiye'deki bilinen en eski yerleşim yeridir.

B) Konya – Çatalhöyük

İnsanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesidir.

C) Diyarbakır–Çayönü

Türkiye'de ve Güneydoğu Avrupa'da Yeni Taş Çağında kurulan ilk köy yerleşim yeridir.

D) Kayseri – Kültepe

Türkiye'de ilk yazılı belgelerin bulunduğu yerdir.

E) Çorum – Alacahöyük

Türkiye'de ilk şehir devletinin kurulduğu yerdir.

5. Turizm Bakanlığı’nın Likya’yı tanıtan broşürünü inceleyen bir kişide aşağıdaki şehirlerden hangisini görme merakı artar?

A) Antalya B) İzmir C) Hatay

D) Balıkesir E) Çanakkale

3. BÖLÜMORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

651Sasani Devleti’nin yıkılması

1000İslamiyet’in Hindistan'da yayılmaya

başlaması

1196Moğol İmparatorluğu’nun kurulması

1227Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması

1337-1453Yüzyıl Savaşları

711Vizigot Krallığı’nın sona ermesi

1054Katolik-Ortodoks bölünmesi

1215Magna Carta

1295İngiltere’de parlamenter sisteme geçilmesi

1347-1351Avrupa'da Veba Salgını

78

KA

ZA

NIM

LAR

KAZANIMLAR

Kazanım 1. : • Orta Çağ’da yeryüzünün çeşitli bölgelerinde kurulan siyasi ve sosyal yapıları tanır.

a) Orta Çağ’daki başlıca siyasi gelişmeler tarih şeridi üzerinde gösterilir. Sıralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidil-memelidir.

b) Orta Çağ’ın çeşitli dönemlerinde ortaya çıkmış/kurulmuş olan belli başlı siyasi yapılar haritalar üzerinde gösterilir.

c) Orta Çağ’daki siyasi yapılar; aralarındaki farklılıklar vurgulanarak gücün meşruiyet kaynağı, gücün maddi kaynakları, güç paylaşımı ve yönetim organizasyonu temaları çerçevesinde ele alınır.

Kazanım 2. : • Orta Çağ’da tarım ve ticaretin yaygın ekonomik faaliyetler olduklarını kavrar.a) Tarıma dayalı ekonomilerde artı ürünün bölüşümü ile toprak mülkiyeti ve vergilendir-

menin siyasi ve sosyal organizasyonların oluşmasındaki işlevleri ele alınır.b) Orta Çağ’da Asya ve Avrupa arasındaki ticarete konu olan mallara, nakliye araçlarına,

ticaret mekânlarına ve madeni paralara değinilir.c) Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat Yolu’nun dünya ticaretindeki rollerine ve bu

yollara hâkim olma mücadelelerinin gerekçelerine değinilir.

Kazanım 3. : • Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’da askerî organizasyon biçimleri ile toplumların yaşam tarzla-rı arasındaki bağlantıları analiz eder.a) Asya ve Avrupa’da var olan askerî organizasyon türlerine değinilirken bağımsız ya da

ücretli savaşçı toplulukların düzenli ve disiplinli ordulara dönüşmesine de değinilir.b) Yerleşik ve konar-göçer toplulukların sosyoekonomik yapıları kazanım bağlamında kı-

saca ele alınır.

Kazanım 4. : • İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin günümüzün evrensel hukuk ilkelerine temel teşkil ettiğini kavrar.a) Bu dönemin başlıca kanun metinleri kısaca ele alınır.b) Seçme örnek ve uygulamalardan hareketle insan topluluklarının kültür ve gelişmişlik

düzeyleri ile sosyal yapılarının hukuk kurallarını ve bu kuralların uygulanmasını farklı-laştırdığı vurgulanır.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi KullanımıBilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan

www.eba.gov.tr.

www. kultur. gov.tr.

www. ttk.gov.tr

www.atam.gov.tr

sitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

BİLGİOrta Çağ’da Dünya

79

BİLGİ

I. BÖLÜM: ORTA ÇAĞ'DA DÜNYATarihin çağlara ayrılmasının ve bu ayrımın yapılmasında etkili olan olayların Avrupa merkezli bir yaklaşımın ürünü olduğunu bir önceki ünitede belirtmiştik. Buradan ha-reketle Orta Çağ, Avrupa tarihinin geleneksel ve şematik olarak üç bölüme ayrılma-sında ortada kalan çağa verilen isimdir. Bu üç çağ, Antik Çağ’ın klâsik medeniyetleri (Antikite / İlk Çağ), Orta Çağ ve Modern Zamanlardır (Modernite / Yakın Çağ). Orta Çağ, Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ile başlayıp İstanbul’un fethi ile biten bir dönem içerisinde kademeli olarak son bulur. 1453'teki İstanbul'un Fethi, Avrupa'ya olan etkileri nedeniyle Avrupa'da Orta Çağ'ın bitişini işaret eden önemli olaylardan biri olarak görülmektedir.

A. ERKEN DÖNEM ORTA ÇAĞ

Kavimler Göçü’nden sonra hızla yıkılış sürecine giren Roma İmparatorluğu, 8. yüz-yılda merkezi otoritesini ve büyük güç olma özelliğini kaybetmişti. 5. ve 8. yüzyıllar arasında Roma merkezi yönetiminin bıraktığı boşluğu yeni halklar ve feodaite dol-durdu. Büyük bir kaosun yaşandığı bu dönemde, Cermen kabileleri imparatorluğun eski sınırlarında bölgesel egemenlikler kurdular. Bu kabileler İtalya’da Ostrogotlar, İspanya’da Vizigotlar, Fransa’da Franklar, Britanya’da Anglo-Saksonlar ve Kuzey Afrika’da Vandallardır. Hunlar, Avarlar ve Vikingler gibi savaşçı toplumlar ise Batı Avrupa’da yeni doğmakta olan bu toplumlar için büyük bir tehdit oluşturmuştur.

Bu dönemde, Roma soylularının çoğunun elinden malları alındı ve bunlar Bizans sı-nırlarına kaçtılar. Soylulardan bir kısmı ise yeni yöneticileriyle iyi ilişkiler geliştirmeye çalıştılar. İspanya ve İtalya gibi yerlerde Roma yasalarının ve inançlarının sürdürül-mesi gerektiğine inanıldı. Nüfusun yoğun olduğu diğer bölgelerde ise yeni kültürler, gelenekler ve diller ortaya çıktı.

Bu kargaşa ortamında, kültürel ve ekonomik faaliyetlerde büyük gerilemeler yaşan-dı. Ticaret yapmak ve şehirlerarası ulaşım eskisi kadar güvenli olmadığından tica-rette ve üretimde düşüş görüldü. Uzun mesafeli ticarete dayanan sanayiler, örneğin ipek ve seramik ticareti kısa sürede geriledi.

7 ve 8. yüzyıllarda Müslümanlar; İspanya, Kuzey Afrika, Mısır, İran (Pers/Sasani İm-paratorluğu), Portekiz, Suriye ve Akdeniz’in diğer kısımlarını ele geçirdi. Bu durum, deniz ticaretini geliştirdi.

Orta Çağ Avrupası’nda Katolik Kilisesi’nin kültürel açıdan birleştirici bir etkisi vardı. Piskoposlar/keşişler aldıkları manastır eğitiminden dolayı Orta Çağ toplumunun mer-kezindeydi. Ruhban sınıfını oluşturan bu zümre, dini ve politik konularda derin etki-ye sahipti. Bu sınıf, güçlü ailelerin (aristokratların/soyluların) toprak güvencesiydi. Ruhban sınıfı, özellikle yeni fethedilen yerlerde kraliyet propagandası ve eğitim gibi konularda çok etkiliydiler.

B. ORTA ÇAĞ’IN ZİRVE DÖNEMİ

11. ve 13. yüzyıllar arası, Orta Çağ’ın zirve dönemi olarak kabul edilir. Bu dönem, Avrupa’nın şehirleşme sürecinin, askeri gelişme ve düşünsel etkinliklerin canlandığı dönemdir. Bu canlanma “yağmacı” İskandinavların (Vikinglerin) ve “barbar” kavim-lerin Hıristiyanlığı kabullenmesiyle ivme kazandı. Bu dönemde Avrupa’nın nüfusu

Vikingler, denizcilikle uğ-raşan İskandinavya kö-kenli savaşçı bir halktır. 8 - 11. yüzyıllar arasında kuzeybatı Avrupa'da bir-çok yeri istila etmişlerdir. Viking akınları ile birlikte birçok manastır yok ol-muştur. Olaya tanıklık eden ve hayatta kalarak Avrupa'nın çeşitli bölge-lerine dağılan keşişlerin dramatik ve trajik anla-tımları, yüzyıllarca süre-cek bir Viking korkusu ve düşmanlığı yaratmıştır. Göçebe ve savaşçı bir kavim olan Vikinglerin yazılı geleneği olmayışı, kültür izlerinin sürülme-sini güçleştirmektedir. Yazılı kaynakların zayıflı-ğına ve Batılı kaynaklar-daki olumsuz Viking ima-jına karşılık, arkeolojik veriler, incelikli bir Viking maddi kültürünün varlığı-na işaret etmektedir.

‘

‘Yunanlılar ve Romalılar, kendi sınırları dışında kalan ve kültürlerinin et-kisi altında bulunmayan bütün kavimleri "Barbar Kavimler" olarak adlan-dırmıştır. Germenler, Ost-rogotlar, Vizigotlar, Van-dallar, Angıllar, Saksonlar bu topluluklardandır.

‘

‘

AKTİF ÖĞRENME

AKT

İF Ö

ĞRE

NM

E

90

1. Avrupa'da ticaret ve zanaatla uğraşan sınıfa verilen ad

2. Katolik Kilisesi'nin kendisine karşı gelenleri yargıladığı mahkeme

3. Orta Çağ'da, Avrupa'da devlet kuran bir Türk topluluğu

4. Akıl ve bilim yerine din öğretilerini esas alan dogmatik düşünce

5.Üretilen malın, üretildiği yerde tüketimini esas alan ekonomi mo-deli

6.Fransa'da ortaya çıkan ve Hristiyanları Müslümanlar üzerine sefere çıkmaya teşvik eden tarikat

7. Bir kişinin Kilise tarafından dinden çıkarılması

8.Orta Çağ Avrupasında siyasi ve askeri gücü ellerinde bulunduran soylulara verilen isim

9. Orta Çağ'da, Orta Doğu'ya egemen olan İslam devleti

10.İngiltere kralının yetkilerini kısıtlayarak demokratik bir yönetim anla-yışının ortaya çıkmasını sağlayan belge

11. Merkezi İtalya'daki Vatikan olan Hristiyanlık mezhebi

12.Orta Çağ'da Hristiyanların Müslümanlar üzerine düzenlediği se-ferler

13.Avrupa'da Kavimler Göçü sonrası yaşanan karmaşa sonucu or-taya çıkan siyasi rejim

14.Haçlı Seferleri ile Avrupa'ya geçen ve feodalitenin yıkılmasına neden olan nesne

15.Haçlı Seferleri sonucu başkentini Konya'ya taşımak zorunda ka-lan Türk – İslam devleti

16.1337 – 1453 yılları arasında İngiltere ile Fransa arasında yaşa-nan savaşlar.

17. Hayatını Haçlılarla mücadele ile geçiren ünlü Türk hükümdarı

18.1204 yılında İstanbul'da Latin Krallığı'nın kurulmasıyla sonuçla-nan Haçlı Seferi

19. Bir bölgede Kilise tarafından yapılan ayinlerin yasaklanması

20. IV. Haçlı Seferi sonucunda başkenti yağmalanan devlet

A. IV. Haçlı Seferi

B. Avarlar

C. Enterdi

D. Magna Charta

E. Kapalı tarım ekonomisi

F. Derebeyi

G. Skolastizm

H. Bizans

İ. Abbasi

J. Haçlı

K. Aforoz

L. Engizisyon

M. Selahaddin Eyyübi

N. Barut

O. Katolik

P. Burjuva

R. Yüz Yıl Savaşları

S. Anadolu Selçukluları

T. Feodalite

U. Kluni

1 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

UYGULAMA ALANI

UYG

ULA

MA

ALA

NI

91

D Y1. Orta Çağ; Kavimler Göçü (375) ile başlar, İstanbul’un fethi (1453) ile sona erer. 2. Orta Çağ’da ekonominin temeli ticaret, zenginlik ölçütü ise paradır. 3. Kavimler Göçü’nden sonra Avrupa’da yaşanan otorite boşluğundan yararlanan burjuva sınıfı,

Orta Çağ Avrupası’nın siyasi hayatına yön vermiştir.

4. Avrupa feodalitesinde, küçük arazi sahipleri ve yoksullar (vassal), korunma için geniş toprak sahiplerinin (süzeren) himayesine girmek zorunda kalmıştır.

5. Skolastizm yüzünden sanatta bireysel yaratıcılık gelişmiştir. 6. Avrupa’da soyluların yaşadığı şatolar, İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’da kullanılmaya

başlayan toplar sayesinde yıkılacak, böylelikle feodalite zayıflarken merkezi krallıklar güçlene-cektir.

7. Kilisenin krallar üzerinde bir güce sahibi olduğuna; Papa’nın krallara taç giydirmesi ve Papa’nın gerektiğinde kral dahil herkesi aforoz etme (dinden çıkarma) yetkisine sahip olması kanıt gösterile-bilir.

8. Sasani Devleti, Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.9. İlk Çağ'da Avrupa’ya egemen olan Roma İmparatorluğu’nun Kavimler Göçü’nden sonra önce

ikiye bölünmesi, daha sonra da Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılması, Avrupa’da siyasi otori-te boşluğu doğurmuştur.

10. Orta Çağ Avrupası’na yön veren mezhep, Protestanlık’tır.11. Geniş toprak sahiplerinin (feodal bey / derebeyi) en büyük gücü, kalın duvarlar ve geniş hen-

deklerle çevrili şatolarda yaşamalarıdır.

12. Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından, Katolik Kilisesi’nin, toplumsal ve siyasi hayattaki etkinliğini azalmıştır.

13. Doğu Hristiyanları arasında yaygın olan Ortodoks Kilisesi, Bizans İmparatorluğu’nun egemen-liğinde olduğu için siyasi bir güç haline gelememiştir.

14. Veraset savaşları niteliği taşıyan Yüzyıl ve Çifte Gül savaşları Avrupa’da feodaliteyi güçlendir-miş, mutlak krallıkları zayıflatmıştır.

15. 395’te kurulan Bizans, Orta Çağ boyunca varlığını sürdürmüştür.

16. İpek ve Baharat Yolları, Orta Çağ’da önemlerini kaybetmişlerdir.

17. Orta Çağ’da dünyanın en güçlü devletlerinden biri, Asur Devleti’dir.

18. Musevilik, Orta Çağ’da ortaya çıkmış bir dindir.

19. İngiltere’de 1215 yılında kral ile soylular arasında imzalanan Magna Charta (Büyük şart) ile, kral kanunlara uygun hareket edeceğini bildirdi.

20. Orta Çağ Avrupası’nda, merkezi ve güçlü ordular yoktur; şövalyelerden oluşan paralı birlikler vardır.

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

pısa

92

PISA

Patriciler, İpek Yolu, Endüljans, Papa, Haçlı Seferleri, Vizigot, Han, Sasaniler, Kral Yolu, Cengiz Han, Orta-doksluk, Attilla, Skolastik düşünce, Serfler, Monarşi, Feodalite, Emeviler, Ribat, İpek Yolu, Bizans, Engizis-yon, Enterti, Baharat Yolu, Şamanizim, Frank, Kürk Yolu, Agora, Mesen, Labarna, Persler, Abbasiler

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi yapınız.

Asıl adı Temuçin olan Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ünlü devlet adamı2

1 Çin’i Orta Asya üzerinden batıya bağlayan ticaret yolu

Hindistan’ı İran üzerinden Mısır ve Suriye’ye bağlayan ticaret yolu3

Doğu Hristiyanlarının mensup olduğu mezhep4

Siyasi gücün bir tek kişinin elinde bulunduğu ve yönetimin genellikle kan yoluyla aile birey-lerine geçtiği yönetim biçimi

5

Don Nehri’nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları ve Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylar’a, Sayan Dağları üzerinden Çin’e ve Amur Nehri’ne ulaşan ticaret yolu6

224 – 651 yılları arasında İran’da egemenlik süren ve Hz. Ömer döneminde ortadan kaldı-rılan devlet

7

Anadolu’da, Ege Bölgesi’nde bulunan Sardes’ten başlayıp Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar uzanan ticaret yolu8

Orta Çağ Avrupası’nda toprağa dayalı ekonomik ve sosyal düzenin olduğu, vassal (koru-nan) ve süzeren (koruyan) ilişkisinin yaşandığı, eşitsizliğe dayalı siyasi, sosyal ve ekonomik düzen

9

Küçük kervanların indiği, yolcuların konakladığı, malların depolandığı, atölyelerin bulunduğu ve ticaretin yapıldığı yerlere verilen isim11

Moğolların da mensubu olduğu, Orta Asya’da yaygın olan inanç13

Feodal düzenin siyasi yapısının en alt ve en geniş tabakasını oluşturan sınıf 15

Katolik Kilisesi tarafından günahların affı için çıkarılan ve parayla satılan belge20

Selçuklu Türklerinin saldırılarına karşı Katoliklerden yardım isteyen devlet17

Müslümanların İspanya’yı fethine kadar İber Yarımadası’na egemen olan devlet14

İslamiyet’in İspanya’da yayılmasına öncülük eden devlet16

Orta Çağ kilise mahkemeleri18

Orta Çağ’da Avrupalıların Orta Doğu’ya yönelik başlattıkları ve yaklaşık iki yüzyıl süren Müs-lüman – Hristiyan savaşları serisi19

İnanç ve bilgiyi kiliseyle, özellikle Aristoteles'in bilimsel sistemini uyumlu bir biçimde birleştir-meye çalışan Orta Çağ felsefesi 10

İslamiyet’in ilk dönemlerinde daha çok korunma, savunma ve askerî amaçlı inşa edilmiş karakol veya ordugâh olarak da kullanılmış olan yüksek duvarlarla çevrili yapılar

12

PEKİŞTİRME TESTİ1Orta Çağ'da Dünya

PEK

İŞTİ

RME

93

1. …………………., Avrupa'daki ekonomik dengele-rin değişmesiyle zayıflamaya başlamıştır. Avrupa'da 10. yüzyıl sonrasında yavaş yavaş güç-lenmekte olan ticaret, bu düzeni önemli ölçüde sarsmıştır. Buna rağmen tamamen ortadan kalk-ması uzun zaman almış, son kalıntıları ancak …………………………. ile yok olmuştur.

Yukarıdaki boşluklara gelebilecek en uygun kavramlar aşağıdaki seçeneklerin hangisinde birlikte verilmiştir?

A) Skolastizm - Reform Hareketleri

B) Feodalizm - Sanayi Devrimi

C) Hümanizm - Rönesans Hareketleri

D) Aydınlanma Çağı - Fransız Devrimi

E) Skolastizm - Fransız Devrimi

2. – Fransa savaşta galip gelerek topraklarını İngi-liz işgalinden kurtarmıştır.

– Ulusal duyguların gelişmesine yol açmıştır.

– Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da rahat ilerle-mesini ve Fetret Devri'nde bir saldırıya uğra-mamasını sağlamıştır.

Yukarıdaki önemli sonuçlar, aşağıdakilerden hangisine aittir?

A) Puvatya Savaşı

B) Otuz Yıl Savaşları

C) Haçlı Seferleri

D) Çifte Gül Savaşları

E) Yüz Yıl Savaşları

3. İngiltere Kralı III.Edward'ın Fransa tahtında hak iddia etmesiyle 1337'de başlayan ve 116 yıl sonra 1453'te sona eren savaşlar dizisi aşağı-dakilerden hangisidir?A) Yedi Yıl SavaşlarıB) Otuz Yıl SavaşlarıC) Haçlı SeferleriD) Çifte Gül Savaşları

E) Yüz Yıl Savaşları

4. İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen hukuki düzenlemeler, günümüzün evrensel hukuk ilkelerine temel teşkil etmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu yargıyı destekle-yecek hukuki metinler arasında gösterilemez?A) Roma HukukuB) Justinianus KanunlarıC) Cengiz YasasıD) Magna ChartaE) Atabet’ül Hakayık

5. Orta Çağ’da ticarî ve ekonomik faaliyetlerle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir?A) Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat

Yolu önemli ticaret yollarıdır. B) Artı ürünün bölüşümü ile toprak mülkiyeti ve

vergilendirme, siyasi ve sosyal organizasyon-ların oluşmasında etkilidir.

C) Arasta, bedesten, han, ribat, kervansaray, agora, panayır önemli ticaret mekânlarıdır.

D) Tarım ve ticaret, yaygın ekonomik faaliyetler-dir.

E) Kâğıt paranın kullanımı ve bankacılık faaliyet-lerinin gelişmesi uluslararası ticareti geliştiren en önemli faktörlerdir.

ACEMİ1

AC

EMİ

101

Çalışmak bizi şu üç şeyden kurtarır: Can sıkıntısı, kötü alışkanlıklar, Yoksulluk. Voltaire

1. Tanım: Tarih, geçmişte yaşayan insan toplulukları arasındaki olayları, yer ve zaman bildirerek, neden-sonuç ilişkisi içerisinde, belgelere dayana-rak inceleyen bilim dalıdır.

Durum: Yapılan kazılarda elde edilen bulgular so-nucunda Çatalhöyük’te köylerin kurulduğu, tarım faaliyetleriyle yerleşik yaşamın başladığı ve insan yaşantısının değiştiği tespit edilmiştir.

Yukarıda verilen durumda, tarihin tanımında yer alan ögelerden hangisine yer verilmemiş-tir?

A) Olayların zamanına

B) Yaşanan coğrafyaya

C) Neden-sonuç bağlantısına

D) Elde edilen belgelere

E) İnsan topluluklarının faaliyetlerine

2. Tarihi olayların incelenmesinde,I. tarihe yardımcı bilimlerden yararlanılması,

II. günümüz koşullarının göz önünde bulundurul-ması,

III. tarafsızlık ilkesine uyulması

yöntemlerinden hangilerinin kullanılmasının bilimsel tarih anlayışına uygun olduğu söyle-nemez?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) II ve III

3. Hem tarih araştırmalarını hem de tarih biliminin öğrenimini kolaylaştırmak amacıyla tarih bölümle-re ayrılarak sınıflandırılır. Ancak tarihin asıl bütün-lüğünü korumak için bu sınıflandırmayı yaparken olayları kesin çizgilerle birbirinden ayırmak doğru değildir.

Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt ola-maz?

A) Tarihi olayların sınıflandırılmasının zorunlulu-ğuna

B) Tarih araştırmalarında bazı metotların uygu-lanmasının gerektiğine

C) Öğrenme ve öğretme kolaylığı amacıyla tari-hin sınıflandırıldığına

D) Tarihi, çağlara ayırmanın gereksiz olduğuna

E) Tarih çağları arasında bütünsel bir ilişki oldu-ğuna

4. Sümer tabletleri ve Türk kitabeleri üzerinde yapı-lan araştırmalar sonucunda Sümerce ve Türkçe-nin aynı dil gruplarında bulunduğu ve bazı kelime-lerin ortak kullanıldığı anlaşılmıştır. Ortak kelime ve figürlere iki topluluğa ait destanlarda da sık sık rastlanmaktadır.

Bu sonuca ulaşılmasını sağlayan araştırmalar-da,

I. filoloji,

II. paleografya,

III. epigrafya

bilimlerin hangilerinden yararlanıldığı savunu-labilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) I, II ve III

AMATÖR1

AM

ATÖ

R

103

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir. Honore de Balzac

1. Tarih öncesi dönemler devirlere ayrılırken eşya yapımında kullanılan malzemeler, eşya yapımın-daki insan becerisi ve gelişmişlik düzeyi ölçüt olarak alınmıştır.

Bu durumun temel nedeninin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?

A) Yazılı döneme geçilmemiş olması

B) Madenlerin geç kullanılmaya başlaması

C) Avcılığın önemini koruması

D) Eşya yapımındaki gelişmenin yavaş olması

E) Çok tanrılı dinlerin yaygın olması

2. Eski bir uygarlık merkezinde yapılan kazılarda ele geçirilen,

I. tarım aletleri,

II. mağara resimleri,

III. tunçtan yapılmış oklar

buluntularından hangileri, Tarih Öncesi Devir-lerin yaşandığına kanıt olarak gösterilebilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) I, II ve III

3. Tarihsel olaylar arasında neden - sonuç bağıntısı-nın kurulabilmesi için olayların sırasının belirlen-mesi gerekir.

Bu duruma göre, neden - sonuç bağlantısının kurulabilmesi için aşağıdaki tarihe yardımcı bilimlerden hangisi kullanılmalıdır?

A) Etnografya B) Sosyoloji C) Epigrafya

D) Filoloji E) Kronoloji

4. Aşağıdakilerden hangisinin tarih biliminin özellikleri arasında yer aldığı söylenemez?

A) Diğer bilim dallarıyla yardımlaşır.

B) Deney ve gözlem yapılamaz.

C) Yazının bulunuşundan sonraki dönemi ince-ler.

D) Neden - sonuç ilişkisine önem verir.

E) Geçmiş olayları inceler.

5. Hazarlar, Uzakdoğu ile Bizans'ı, İslam ülkeleri ile kuzeydeki Slav topraklarını birleştiren ticaret yolla-rını uzun süre denetimleri altında tutmuşlardır.

Bu durum Hazarlar ile ilgili olarak,

I. Ülkeleri stratejik öneme sahiptir.

II. Zengin gelir kaynakları vardır.

III. Ticari kolonileri vardır.

yargılarından hangilerine kanıt gösterilemez?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) II ve III

6. Hint Uygarlığı’nda sosyal sınıflar arasında geçişin yasak olduğu “kast sistemi” uygulanmıştır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin gecik-mesinde etkili olmuştur?

A) Toplumsal birliğin sağlanmasının

B) Tarımsal üretimin artmasının

C) Çok tanrılı dinlerin yaygınlaşmasının

D) Ticaret yollarının yön değiştirmesinin

E) Düzenli orduların kurulmasının

UZMAN1

UZ

MA

N

105

Başarının dört şartı; bilmek, istemek, cesaret etmek ve susmaktır. Axel Munthe

1. Aşağıdakilerden hangisi, Cilalı Taş Devri’nin özelliklerinden biri değildir?

A) Nehir ve göl kenarlarında yaşamaya başlanıl-ması

B) Şehir devletlerinin kurulması

C) Hayvanların evcilleştirilmesi

D) İlk toplumsal sınıfların ortaya çıkması

E) Menhir ve dolmenlerin yapılması

2. Bir eser ait olduğu devrin siyaset, ekonomik, kültürel, sosyal vb. gibi özelliklerinden ana hatlarıyla söz ediyorsa bu eser, aşağıdaki tarih çeşitlerinden hangisinin kapsamında değer-lendirilmelidir?

A) Siyasi Tarih B) Özel Tarih

C) Genel Tarih D) Uygarlık Tarihi

E) Bilim Tarihi

3. Aşağıdakilerden hangisi tarih bilimiyle ilgili bir araştırmada yararlanılabilecek yazısız belgeler kapsamında değerlendirilemez?

A) Menhir ve dolmenler B) Toprak eşyalar

C) Mimari kalıntılar D) Kronikler

E) Savaş aletleri

4. Aşağıda verilen yardımcı bilim dallarından hangisinin açıklaması yanlıştır?

A) Epigrafya – Halk bilimi

B) Heraldik – Arma bilimi

C) Antropoloji – Irk bilimi

D) Kronoloji – Zaman bilimi

E) Diplomatik – Siyaset bilimi

5. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu tarihiyle ilgili arkeolojik kalıntılardan biri değildir?

A) Truva Antik Kenti

B) Ani Antik Kenti

C) Efes Antik Kenti

D) Zeugma Antik Kenti

E) Palmira Antik Kenti

6. İlk Çağ uygarlıklarından Fenikelilerin denizci-lik, Frigyalıların tarım, Lidyalıların ise ticaretle uğraşmalarının temel nedeni olarak aşağıdaki-lerden hangisi gösterilebilir?

A) Coğrafi konumları

B) Yönetim şekilleri

C) Dini anlayışları

D) Kültürel özellikleri

E) Sosyal düzenleri

ŞAMPİYON1

ŞAM

PİYO

N

107

Başarı kuvvetli olana gülümser, başarısızlık zayıflara çullanır. (Oscar Wilde)

1. I. Toplumun yararı için geçmişten ders çıkarıl-ması veya bireylerin eğitilmesi amaçlanmıştır.

II. Olaylar aktarılırken yer ve zaman hususları dikkate alınmış ancak tarihî olaylar arasında sebep–sonuç ilişkisi kurulmamıştır.

III. Tarihî olayları incelerken daima “neden ve na-sıl oldu?” sorularıyla gelişmiş ve belgeler esas alınmıştır.

Yukarıda özellikleri verilen tarih yazım türleri sırasıyla aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak gruplandırılmıştır?

A) Hikâyeci - Öğretici - Araştırıcı

B) Sosyal - Rivayetçi - Pragmatik

C) Pragmatik - Hikâyeci - Kronolojik

D) Öğretici - Hikâyeci - Araştırıcı

E) Araştırıcı - Sosyal - Öğretici

2. Aşağıdakilerden hangisinin, tarih araştırmacı-sının bir olayı araştırırken dikkat etmesi gere-ken unsurlardan biri olduğu söylenemez?

A) Birinci elden belgelere başvurması

B) Tarihe yardımcı bilimlerden faydalanması

C) Olayları, yaşandığı günün koşullarıyla değer-lendirmesi

D) Deney ve gözlem metodunu kullanması

E) Birçok kaynaktan yararlanması

3. Cilalı Taş Dönemi’nde insan topluluklarının tükettiklerinden fazlasını üretmeye başlaması-nın,I. ticaret olgusunun ortaya çıkması,II. özel mülkiyet anlayışının oluşması,III. doğaya bağımlı yaşamın gelişmesi

gelişmelerinden hangilerinin oluşumunda etki-li olduğu savunulabilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) I, II ve III

4. I. Hitit – HattuşaşII. İyon – Efes

III. Urartu – Tuşpa

Yukarıdaki Anadolu medeniyetlerinden hangi-leri başkentleriyle doğru eşleştirilmemiştir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

5. Aşağıdaki uygarlıklardan hangisi Ay yılı takvi-mini ilk kez kullanmıştır?

A) Asur B) Hitit C) Sümer

D) Mısır E) Fenike

6. Ele geçirdiği toprakları satraplık adı altında illere ayıran devlet aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Persler B) Mısırlar C) Sümerler

D) İbraniler E) Hititler

ÖSY

M

109

ÇIKMIŞ SORULAR

1. Tarih araştırmalarında yazılı kaynakların doğruluk derecesinin ve güvenirliğinin araştırıldığı aşama aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarama B) Tasnif C) Tahlil

D) Tenkit E) Terkip2018 / AYT

2. • Konya'nın Çumra ilçesinin 10 km güneydoğu-sunda yer alır.

• MÖ 7000'li yıllardan kalma bir yerleşim yeridir.

• Neolitik Çağ'a ait buluntulara rastlanmıştır.

• Penceresiz ve girişleri çatıdan olan kerpiç ev-ler bulunmaktadır.

Tarih öncesi döneme ait bu yerleşim yeri, aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) Alacahöyük B) Göbeklitepe C) İkiztepe

D) Çatalhöyük E) Alişar2018 / AYT

3. Tarihî Olay: Başlangıç ve bitiş tarihi bellidir. Belirli bir yerde ve zamanda gerçekleşir.

Tarihî Olgu: Aynı türdeki olaylar bütünüdür. Genel-lik ve süreklilik gösterir.

Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi tarihî olguya örnek gösterilebilir?

A) Lozan Barış Antlaşması

B) Cumhuriyetin ilanı

C) Kurtuluş Savaşı

D) Anadolu’nun Türkleşmesi

E) Tanzimat Fermanı’nın ilanı2017 / LYS

4. Ela Öğretmen tarih dersinde, öğrencilerine anıt ve taşlardaki yazıların okumasında tarih biliminin yararlandığı alanı sormuştur.

Öğrencilerin aşağıdakilerden hangisini cevap olarak vermesi beklenir?

A) Etnografya B) Heraldik C) Epigrafi

D) Antropoloji E) Nümizmatik

2017 / YGS

5. Sümerlerle ilgili bir proje ödevi hazırlayan Meh-met, projesinde Sümerlerin, Mezopotamya uygar-lıklarından biri olduğunu; Gılgamış, Tufan ve Yaratılış destanlarını oluşturduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte bu uygarlığın oymacılık, heykel ve kuyumculukla ilgilendiğine; sütun, kemer ve kubbe tarzını kullanarak tapınaklarını inşa ettiklerine değinmiştir. Son olarak Sümerlerin sulama amaçlı kanallar açtığına ve dört işlemi kullanarak çarpma ve bölme cetvelleri hazırladıklarına dikkat çekmiş-tir.

Buna göre Mehmet’in proje ödevinin sonuç kısmında, Sümerlerin aşağıdaki alanların han-gisinde gelişme gösterdiğinden söz etmesi beklenemez?

A) Mimari B) Tarım C) Sanat

D) Edebiyat E) Astronomi

2017 / LYS

6. Aşağıdakilerden hangisi Ziggurat’ın kullanım amaçlarından biri değildir?

A) Rasathane B) Okul

C) Tapınak D) Saray

E) Tahıl ambarı2016 / LYS

7. 476 yılında Batı Roma Devleti’nin yıkılmasıyla son bulduğu kabul edilen İlk Çağ’da; Sümer, Mısır, Hint, Çin ve Doğu Akdeniz medeniyetlerinin katkı-larıyla birçok icat yapılmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu dönemdeki icatlar-dan biri değildir?

A) Kâğıt B) Yazı C) Takvim

D) Para E) Barut

2016 / LYS

CEVAP ANAHTARI

CEV

AP

AN

AH

TARI

111

TARİH VE ZAMANİNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

TARİH VE ZAMANAKTİF ÖĞRENMEA. Boşluk doldurma1. kaynak 8. Naima Efendi2. yazı 9. Birinci elden kaynak3. Arkeoloji 10. olay4. genel – özel 11. İlk Çağ5. Etnografya 12. İstanbul – Yarımburgaz6. Türk Tarih 13. Cilalı Taş7. Heredot 14. Oniki HayvanlıB. Eşleştirme1. C 8. B2. A 9. K3. İ 10. E4. F 11. J5. D 12. N6. L 13. M7. G 14. HUYGULAMA ALANI1. Doğru – Yanlış1. D 2. D 3. Y 4. D5. Y 6. D 7. D 8. D9. Y 10. D 11. Y 12 Y13. D 14. D 15. Y2. Eşleştirme1. G 2. D 3. E 4. C5. F 6. A 7. BPISA1. İbn-i Haldun 10. Terkip2. Vaka 11. Herodotos3. Vakıa 12. Kronik4. Thukydides 13. Ahmet Cevdet Paşa5. Etnografya 14. Anakronizm6. İkinci el kaynaklar 15. Kaynak7. Epigrafi 16. Paleografya8. Celâli Takvimi 17. Tenkit9. Rumi Takvim 18. Vakanüvis

PEKİŞTİRME TESTİ – 11. B 2. C 3. E 4. B 5. A 6. E 7. C 8. D

PEKİŞTİRME TESTİ – 21. C 2. E 3. B 4. B 5. B 6. E 7. B 8. C9. A 10. DPEKİŞTİRME TESTİ – 31. A 2. C 3. C 4. B 5. E 6. E 7. D 8. B9. E 10. BPEKİŞTİRME TESTİ – 41. E 2. B 3. D 4. A 5. B 6. C 7. E 8. A9. A 10. B 11. CPEKİŞTİRME TESTİ – 51. A 2. E 3. E 4. D 5. E 6. D 7. C 8. C9. A 10. A 11. B 12. B

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİAKTİF ÖĞRENMEA. Boşluk doldurma1. merkeziyetçi 9. Satraplık2. Lidyalılar 10. Mısırlılar3. Patesi 11. Eski Yunan4. Türk 12. Tavananna5. Kast 13. Frigler6. Mikenler 14. Papirüs7. Helenizm 15. tapates8. KlistenesB. Eşleştirme1. D 9. J 2. G 10. C3. K 11. A4. N 12. L5. E 13. M6. B 14. F7. İ 15. O8. HUYGULAMA ALANI1. Doğru – Yanlış1. D 2. Y 3. D 4. Y5. D 6. D 7. Y 8. Y9. D 10. D 11. Y 12. D13. D 14. D 15. D