UNIVERZITET U TUZLIFILOZOFSKI FAKULTETODSJEK: HISTORIJA

KOLSTVO I PROSVJETA U BIH U VRIJEME AUSTROUGARSKE OKUPACIJESEMINARSKI RAD

Student: Mentor:

UVODTema seminarskog rada je kolstvo u BiH pod Austrougaskom okupaciom jedna je od vrlo zanimljivih i opirnih tema. Seminarski rad se sastoji od dvije cjeline. U radu sam uz dostupnu literaturu pokuala prikazat kolstvo u BiH pod Austrougarskoj okupaciji. U prvom dijelu rada dat je osvrt na kolstvo u BiH za vrijeme Osmanske vlasti. Nain rada i Osmanski sistem u BiH koji je proveden u pogledu kolstva. Drugi dio sminarskog rada je zapravo i glavni dio same teme. U tom dijelu rada opisane su promjene koje je Austrougarska vlast donijela u BiH na polju obrazovanja Bosanskohercegovakog stanovnitva.Na kraju seminarskog rada dat je zakljuak cjelokupnog rada. Austrougarska je po mom miljenju dala peat razvoju kolstva u BiH.

I KOLSTVO U BIH PRED AUSTROUGARSKU OKUPACIJU1.1 Srpske osnovne kole do Austrougarske okupacijeIz onoga to je fragmentarno sauvano o ivotu i radu ovih kola vidi se da su stajale na vrlo niskom obrazovnom nivou. U njima se uila elementarna pismenost sa nekim poukama iz pravoslavne vjere. Najee se nije znalo ni kada poinje ni kada zavrava kolska godina. Zvanje uitelja odnosno daskala olako se davalo u najranijem periodu osnivanja srpskih kola. Do polovine 19. stoljea uiteljima su se esto nazivali jedva pismeni ljudi, a ponekad su to bili i ljudi sumnjivog morala, skitnice. Tek u drugoj polovini 19. stoljea nastava u srpskim osnovnim kolama postaje organiziranija, radi se po suvremenijim programima, a u kolama vie ne predaju poluobrazovani uitelji. Oni se zamjenjuju kolovanim uiteljima u poetku preteno iz Dalmacije, a kasnije i iz Vojvodine.[footnoteRef:1] Svaka crkvena optina bila je samostalna, a one su pred kraj turske vladavine bile gotovo iskljuivi osnivai kola. Uiteljima se plaalo u raznim iznosima i raznim Austro-Ugarska je doavi u Bosnu i Hercegovinu zatekla ukupno 56 srpskih osnovnih kola sa 75 uitelja i 3523 uenika [1: Senaid Hadi, Sead Selimovi, Kulturna historija Bosne i Hercegovine, Tuzla, 2009.]

1.2 Srednje kole

Osim osnovnih kola za vrijeme Osmanske vladavine bilo je i nekoliko srpskih kola koje su po programu i nivou bile iznad osnovnog obrazovanja, a ispod tadanjih srednjih kola u susjednim zemljama. Uvjetno se mogu nazvati srednjim kolama. Te kole su bile:-Srpska privatna enska kola u Sarajevu osnovana 1858. godine -Pripravna duhovna kola osnovana 1858. godine u manastiru u itomisliu (Kada su se poele sve vie otvarati osnovne kole javljaju se i ideje za veim obrazovanjem svetenika. Ranije su se oni obrazovali samo putem individualnog priuavanja uz crkve i kole. Realizacija takve ideje ostvarena je djelimino kroz ovu kolu.)-Mala srpska realka u Mostaru -Bosansko-banjaluka bogoslovska kola osnovana 1866. godine-Zavod Mis Irbijeve osnovan 1869. godine-"Posluiteljska kola" radila je 1864. Godine[footnoteRef:2] [2: S. Hadi, S. Selimovi, n.dj., 120.]

1.3 Katolike osnovne kole do Austrougarske okupacijeKao i kod Srba i kod Hrvata su poeci pismenosti vezani za potrebe crkve. Dolaskom katolikog reda franjevaca u Bosnu i Hercegovinu krajem 13. st., pa sve do kraja 19. st. cjelokupni kulturni i duhovni ivot Hrvata vezan je za njihov rad. Pod njihovim voenjem kretao se itav prosvjetni rad od prvih oblika opismenjavanja pa do organiziranih osnovnih i srednjih kola. kolski centri nalazili su se u samostanima, a kasnije i pri razvijenijim upama. Meutim sedamdesetih godina 19. st. u Bosnu i Hercegovinu dolaze pojedine drube asnih sestara koje poinju otvarati kole. Tada su u katolikim osnovnim kolama nastavu odravali franjevci i asne sestre, a svjetovnjaci su kao uitelji predstavljali izuzetak. Dolaskom Austro-Ugarske u Bosnu i Hercegovinu nestaju franjevake kole, a kao konfesionalne katolike kole ostaju jedino osnovne kole asnih sestara.Okupator je u Bosni i Hercegovini zatekao ukupno 54 katolike osnovne kole sa 56 uitelja i 2295 uenika.[footnoteRef:3] [3: Grupa autora, Bosna i Hercegovina od najstarih vremena do kraja drugog svjetskog rata, Sarajevo, 1998.]

1.4 Srednje katolike kole

Za vrijeme turske vladavine nije bilo katolikih srednjih kola u dananjem smislu te rijei, ali je bilo kola koje su i po trajanju i po nastavnim programima bile iznad osnovnih kola. Te kole su:-Gimnazije-otvaraju se poetkom druge polovine 18. st. u samostanima u Fojnici, Kreevu i Sutjesci.-Male realke (u Livnu, Sarajevu, Fojnici)-Samostanske vjerske kole

1.5 Muslimanske kole do Austrougarske okupacije Sibjan-mektebi otvarani su uz damije. U njima je dominiralo uenje napamet (obredoslovlja, islamske etike, tekstova iz Kurana). Nastavu su odravali mualimi-uitelji vrlo oskudne naobrazbe. Oni su bili bez strunog pedagokog i metodikog obrazovanja, jer predmete iz tih oblasti kod nas nisu imali gdje uiti.U Bosni i Hercegovini je, prema slubenim podacima, 1876. godine bilo 917 mekteba sa 40.779 uenika.[footnoteRef:4] [4: Grupa autora, n.dj., 257]

Medrese su, pored mekteba, bile jedine vjerske kole u Bosni i Hercegovini sve do druge polovine 19. st. Kvalitet nastave u medresama zavisio je u prvom redu od obrazovnog nivoa nastavnika-muderiza koji su predavali u medresama. Pred austro-ugarsku okupaciju u Bosni i Hercegovini su bile 43 medrese sa oko 1000 uenika.[footnoteRef:5] [5: Isto.]

Rudije su bile prve dravne svjetovne kole u Bosni i Hercegovini otvorene prije austro-ugarske okupacije za kolovanje Muslimana. Topal Osman-paa osnovao je 1864. g. prvu rudiju u Sarajevu. Uitelji u rudijama bili su ili domai sinovi ili stranci. Sve veim otvaranjem rudija poveavao se i broj uiteljskih snaga. Meu njima je bilo svrenih uenika carigradske uiteljske kole, oficira, pisara, mektebskih uitelja, itd. Kako su rudije bile kole sa irom opom naobrazbom dale su i prve domae intelektualce iz reda Muslimana.Prije austro-ugarske okupacije u Bosni i Hercegovini bile su 24 rudije.[footnoteRef:6] [6: S.Hadi, S. Selimovi, n.dj. 123]

Dar-ul-mualimin bio je uiteljski kurs osnovan 1869. g. Predstavlja prvi oblik kolovanja nastavnikog kadra u Bosni i Hercegovini. U ovoj koli su se spremali nastavnici za mektebe i nie medrese. kola je imala rang nie strune kole. kolovanje je trajalo tri godine.

II KOLSTVO U BIH ZA VRIJEME AUSTOUGARSKE OKUPACIJEPismenost je na razmeu XIX i XX stoljea biljeila izvijeni napredak u odnosu na period prije AU okupacije, kada se raunalo da svega 3% stanovnitva znalo itati i pisati irilicu i latinicu.[footnoteRef:7] Broj nepismenog bio je naruito visok kod muslimanskog stanovnitva, zbog toga to u tradicionalnim sibija mektebima nije se uilo irilino ili latinino pismo. [7: Grupa autora, n.dj., 257.]

2.1 Osnovne koleOkupatorska administracija konstituie se tek poetkom 1879. Godine, pa su u toj godini preuzete prve mjere osnovnog kolastva. Krajem aprila objavljena je osnovna odredba za organizaciju osnovne kole. Uredba razlikuje tri vrste kole : opte narodne kole, privatne kole i konfensionalne. Tada je dat provizoran nastavni program, utvrene obaveze politikih optine, pitanje nastavnog kadra i sl. Vlada je prvo osnovala jednogdinje kurs za djecu od 7 do 10 godina. Nakon toga osnovana je u Sarajevu enska osnovna kola. Otvaranje kola u poetku je ilo sporo, najprije zbog nedostatka nastavnog kadra ali i zbog prostorija. Otvorene su osnone kole u Rogatici, ajniu, Kladnju, Jajcu, Duvnu, Glamou, Donjem Vakufu i sl. U nekoliko sela su se ove kole otvorile umjesto ranijih pravoslavnih, a u Stocu i Gradiima umjest zatvorenih katolikih kola. kolske godina 1880/81 otvorene su etiri dravne kole i to u Sarajevu, Travniku, Banja Luci i Bihau.[footnoteRef:8] [8: Mitar Papi, kolstvo u BiH za vrijeme Austro-Ugarske vlasti, Sarajevo, 1972.]

Nastava u novim osnovnih kola je bila voma primitivna i na niskom nivou. Vlada je na putu ostvarivanja svojih ciljeva u pogledu irenja kolstva prelazi jednu po jednu prepreku. Prvobitni uitelji su bili pod oficiri, mada ih je vlada rano povukla iz kola. Zamjenu povuenih podoficira vlada je traila i nalazila u uiteljima iz drugih krajeva Monarhije.Osnovne kole koje otvarala drava zvala se optim interkonfesionalnim kolama, da bi se napravila razlika izmeu njih i konfesionalnim kolama. Uredbom iz 1885.godine precizirani su nazivi kola. Vladine kole e se zvati narodne osnovne kole, dok su se konfesionalne zvale Istone pravoslavne osnovne kole i Katolike osnovne kole.U pogledu obrazovanja omladine u Bosni i Hercegovini a koje se prvenstveno ogleda kroz nastavne sadraje i planove uglavnom se polazilo od stanovnitva da se uglavnomovekole neudaljavaju od ostalih osnovnih kola u Monarhiji. Prva nastavna osnova utvrena je za jednogodinji teaj sa kojima ustavri i poinje osnovno obrazovanje. Za teaj je predvieno da se najprije ui maternji jezik, koji je za kratko nazvan hrvatskim a potom zemaljskim i bosanskim. Zaim je uveden raun neto malo iz zemljopisa i prirodnih nauka. Poljoprivrednoj nastavi i vrtovima pridavan je veliki znaaj. Osnivajui prve gradske kole u pogledu nastavnog sadraja ilo se neto dalje tako da su predmeti u ovim kolama bili sljedei: bosansko-zemaljski jezik, religija, raun, lijepo pisanje, zemljopis, historija, prirodne nauke, geometrija, pjevanje, gimnastika, zemljoradnja i privreda, enski runi rad, i u 3 i4 razredu uveden je njemaki jezik.[footnoteRef:9] [9: M. Papi, n.dj., 78.]

U poetku djeca su kretala od este pa do dvaneste godine u klu dok je se kasnije to pomjerilo do sedme godine. Uitelji su platu naplaivali u novcu, a ogrev i stanarinu u naturi tako je bilo na selu dok u gradu sve su primali u novcu i to u veem iznosu. U kolama koje su izdravale optine plata je bila mala.kada je rije o nagraivanju kod uitelja i uteljica to nije bilo jedanako. Udatim uiteljicama smanjivana su mnoga dodatna nagraivanja. U februaru 1904. Osnovano je u Sarajevu drutvo uitelja, potom tri mjeseca kasnije drutvo u Mostaru. Kasnije su za njima poeli id rugi uiteli u drugim krajevima da oragnizuju drutva. Osnovni cilj tih udruenja bio je da se pobolja poloaj uitelja. kole su se dijelile na jednorazredne i dvorazredne. Jednorazredne kole su bile male kole sa malim brojem djece gdje su sva etiri godita osnovne kole radila zajedno u jednoj prostoriji. Dok su dvorazredne kole bile one u kojoj sva djeca ue u dvije prostorije.kole su imale i svoje prirune biblioteke za koje su knjige nabavljane iskljuivo po preporuci Vlade ili Zajednikog ministarstva financija. Bile su i relativno dobro snabdjevene uilima. Tako je svaka osnovna kola imala zemljopisnu kartu Bosne i Hercegovine, mapu Austro-Ugarske Monarhije, kolsku tablu, te slike za izuavanje biljnog i ivotinjskog carstva.Fizike kazne dominirale su u kolama, kako prije okupacije u konfesionalnim kolama, tako i za vrijeme okupacije i poslije toga.U asopisu "kolski glasnik" redovno su objavljivani mnogi opi propisi koji su vaili za kole kao ustanove i uitelje kao slubenike. esto se pisalo o pravima i dunostima uitelja, a u saboru su se vodile duge diskusije i zalaganja za bolji materijalni poloaj i drutveni ugled uitelja.Sve mjere koje je Austro-Ugarska poduzimala u kolama Bosne i Hercegovine jasno su pokazivale dugoronost i elju da ostane u okupiranoj zemlji. Zato je okupator poduzimao brojne mjere da bi kolsku omladinu-budue graane trajno vezao za Monarhiju i njene nacionalne ideale. U tome nisu uspjeli jer su svi graani Bosne i Hercegovine, pa tako i kolska omladina, okupaciju doivljavali samo kao privremenu nevolju, a ne kao neto trajno. Pored roditelja, nacionalnih i politikih organizacija, za takvu orijentaciju uenika ogromna zasluga pripada i uiteljskom kadru. Vlada je bila svjesna toga pa su svi njezini zahtjevi i disciplinski propisi u odnosu na uitelje bili usmjereni na to da se oni dre u jednom aktivnom pozitivnom odnosu prema Monarhiji. No i pored toga veina uitelja nije s oduevljenjem sprovodila zadate kolske programe. 2.2 Srednje kolePrije okupacije tek su se poele osnivati prve srednje kole u Bosni i Hercegovini,. Prema tome okupator nije zatekao znaajnu tradiciji ovog kolstva, to mu je bilo veoma povoljno i olakaalo provoenje svog sistema jer nije zatekako znaaj otpor kao to je to bio sluaj sa osnovnim kolama. Srednje kole u Monarhiji sluilo je kao uzor prilikom otvaranja odgovarajuih kola i u organizovanju kola u njima s tim to se u poetku ilo na jedan manji nivo i manje zahtjeve. Sve srednje kole otvarane su u privatim prostorijama a kasnije su za njih izgraivane nove zgrade. Prve velike zgrade podignute su za Gimnaziju u Sarajevu, Mostaru, Tuzli i Banja Luci, pored toga nekoliko zgrada za trgovake i zantliske kole[footnoteRef:10]. U srednjim kolama osim uiteljskim i nekim srednjim kolama plaala se kolarina. Odmah pri uvoenju prve srednje kole 1879.godine uvedena je institucija stipendiranja siromanih uenika.[footnoteRef:11] To se odralo do kraja okupacije. Stipendije su primali pored visoko kolaca koji su se kolavali izvan Bosne i srednjoolci u svim vrstama kola. Tako da uz pomo stipndije kolstvu su pristupila i siromana djeca sa sela koja su bila nadarena. Stipendije su dobivali siromani i dobri uenici. [10: M. Papi, n.dj., 89.] [11: isto]

Nastavna godina je bila u pogledu trajna i praznovanja organizovana slino kao i kod osnovnih kola. Nastavni planovi i programi preuzmani su od odgovarajui kola iz Monarhije. Po uzorima ovih kola organizirani su ispiti u srednjim kolama usmeni i pismeni kao u toku godine tako i na kraju godine kada su se polagali godinji ispiti i na kraju kolovanja zavrni ispiti. Najdue se zadrala praksa podjele godine na dva semestra u trajanju od pet radnih mjeseci. Pored redovnih ispita polagali su se i privatni ispiti. U prvoj polovini okiupcije djeca su uglavnom poticala iz bogatih i inovnikih porodica, meutim zahvaljujui stipendiranju kolvanje je poelo pohaati i druga djeca. Gotovo sve srednje kole tampale su godinje izvjetaje o radu i uspjehu. Ti izvjetaji su jedini dokumenti za neka pitanja iz historije kola. Nastavniki kadar uglavnom je u Bosnu doao sa olkupaciom iz Monarhije. Prvi profesor u gimnaziji iz Bosne bio je Tugomir Alaupovi. Pored direktora u kolama radili su profesori, pravi uitelji, definitivni uitelji, suplenti, vjerouitelji, pomoni uitelji i uitelji vjetina. Uiteljska kola poela je sa radom u oktobru 1886.[footnoteRef:12] Godine. kola je zajedno sa osnovnm kolom radila u staroj zgradi na Bendbai. Godine 1891. Godine kola se preselila u novu zgradu pokraj Miljacke. U kolu su se mogli upisti kadidati koji su zavrili niu gimnaziju niu realko ili trgovaku kolu. Organizacija nastave nastavni planovi i programi podeavali su se prema ostalim uiteljskim kolama u Monarhiji. Uiteljska kola bila je u trajanju od etiri godine. Na kraju godine polagao se zavrni ispiti. Poslje tree godine polagao se zakljuni ispit iz optih nastavnih predmeta. Na ispitu zrelosti polagala se samo pedagoka grupa predmeta, srpsko-hrvatski i njemaki jezik. Godine 1916. Izvrna je nova revizija nastavnog plana. Meutim, nisu mijenjani nastavni predmetini nedjeljeni broj asova nego je samo vreno pomjeranje predmeta iz jedne godine u drugu godinu. [12: M. Papi, n.dj., 120.]

Zemaljskoj je valdi odmah u poetku bilo jasno da e se muslimansko stanovnitvo sporije i tee ukljuivati u interkonfensionalno kolstvo. Stoga je osnovan odbor za muslimanske kole putem koji je Vlada vrila svoj uticaj na te kole ostvljajui ih i dalje u poloaju konfensionalnih kola.Specifian tip kola za kolovanje enske djece su bile vie djevojake kole. Prva via djevojaka kola je otvorena u Sarajevu 1889. godine, a nastala je otvaranjem pojedinih viih razreda u enskoj osnovnoj koli u Sarajevu. Od 1893. godine izdvojila se u posebnu kolu. Takva kola se otvorila i u Mostaru kolske 1893./94. godine, 1898. U Banjoj Luci. Sa neto izmjenjenih planom otvorena je kola u Tuzli, a u toku Prvog svjetskog rata 1917. godine u Derventi. Za kolovanje trgovakog podmlatka u Bosni i Hercegovini je otvoreno deset trgovakih kola. U Tuzli, Sarajevu, Mostaru, Banjoj Luci, Brkom, Livnu, Bihau, Bijeljini Travniku i Trebinju. [footnoteRef:13]U Sarajevu je 1912. godine otvorena Trgovaka akademija, u koju su se upisivali uenici koji su zavrili trgovaku kolu ili etiri razreda gimnazije. Nakon zavretka kolovanja uenici su stupali u slubu u bankama, industrijskim preduzeima dok je dio nastavljao kolovanje na visokim kolama u Monarhiji. Od ukupno 31 srednje kole u zemlji 13 ih je bilo smjeteno u Sarajevu, 5 u Mostaru, po 2 u Tuzli, Travniku i Banjoj Luci, a po jedna u Bihau, Bijeljini, Brkom, Derventi, Livnu, Reljevu i Trebinju. Iako su broj kola i uenika postepeno rasli, 1910. godine u zemlji je bilo po tadanjim kriterijima, 87% nepismene djece i omladine starosti od 7 do 20 godina. [13: Isto. 134.]

2.3 GimnazijeZa 40 godina austrougarske okupacije otvoreno je samo pet punih gimnazija, jer se okupator bojao brojnije domae inteligencije. Zbog toga su radije otvarane kole za kolovanje kadra za praktina zanimanja, nego kole poslije kojih se otvaraju vrata visokih kola i univerziteta. Gimnazije su bile upravo takve kole i okupator ih je smatrao elitnim kolama. U gimnazijama su uvijek radili visokoobrazovani nastavnici za sve naune predmete. Kada je okupator otvarao gimnaziju u nekom mjestu smatrao je da je taj centar dobio maksimum koji se moe postii u oblasti javnog i kulturnog ivota.

Dravne gimnazije1. Gimnazija u Sarajevu bila je prva srednja kola koju je okupator otvorio i to 1879. g.1. Velika gimnazija u Mostaru otvorena je tek nakon 14 godina znai 1893. g.1. Dravna velika realka u Banja Luci otvorena je 1895. g. kao trea gimnazija, a prva realka1. Velika gimnazija u Tuzli otvorena je 1899. g. 1. Dravna velika realka u Sarajevu otvorena je 1905. g.1. Dravna velika gimnazija u Bihau otvorena je 1911. g.1. Nia realna gimnazija u Derventi otvorena je 1913. g.1. Mala realka u Sarajevu otvorena je 1916. g. i bila je posljednja gimnazija koju je Austro-Ugarska otvorila u Bosni i Hercegovini[footnoteRef:14] [14: M. Papi, n.dj., 154.]

Privatne (konfesionalne) gimnazije1. Franjevaka gimnazija u Visokom nastala je preseljenjem nie gimnazije iz Gue Gore i otvaranjem petog razreda1. Franjevaka velika gimnazija na irokom Brijegu postala je 1918. g. potpuna osmorazredna gimnazija1. Nadbiskupska velika gimnazija u Travniku otvorena je 1882. g.

2.4 Ostale srednje kole

a) Vojni djeaki pansionat u Sarajevu Pansionat je otvoren 1879. godine. Dvije osnovne karakteristike nastavnog plana u pansionatu su bile: u prvom razredu bilo je 9 sati tjedno njemakog jezika, a jako malo sati maternjeg jezika. Najvei broj uenika u ovoj koli imao je besplatno izdravanje i besplatnu uniformu.1. Tehnika srednja kolaTehnika srednja kola otvorena je 1889. g. u Sarajevu i prva je kola u povijesti naeg kolstva u kojoj su se izuavala tehnika znanja i vjetine.1. umarska kola i teajevi Kada je 1907. g. ukinuta Tehnika srednja kola odvojeno je njeno umarsko odjeljenje kao posebna kola. kola je imala i lugarski teaj od 3,5 mjeseca.1. Trgovake kole Prva trgovaka kola otvorena je 1884. godine u Donjoj Tuzli.[footnoteRef:15] U okupatorskom periodu trgovake kole su esto mijenjale strukturu planova i programa te trajanje kolovanja. Nastavnici ovih kola su najee bili oni koji su zavrili Trgovaku akademiju ili neku viu trgovaku kolu u Monarhiji. [15: M. Papi, n.dj., 176.]

1. Vie djevojake koleVie djevojake kole dijelile su se na dravne i privatne. Okupator je podravao ovaj tip kola jer je smatrao da kulturno zaostaloj Bosni i Hercegovini odgovara odvojeno kolovanje muke i enske djece. Ove kole imale su zadatak da uenicama prue iru naobrazbu od one koju daje osnovna kola, da ih osposobe za neke oblike privreivanja, te da ih pripreme za budue domaice i majke.1. Obrazovanje radnikog podmlatkaOdmah poslije izlaska prvih generacija iz dravnih osnovnih kola Austro-Ugarska je poela poduzimati mjere za struno osposobljavanje zanatskog i poljoprivrednog kadra. kolovanje za radnika zanimanja trajalo je tri ili etiri godine. Uz sve redovne kole otvarani su veernji ili prazniki teajevi za odrasle. kole za obrazovanje radnikog podmlatka bile su: kole za umjetne zanate; Tkaonica beza i vezionica; Zanatlijska kola u Sarajevu; Zanatlijska kola u Mostaru; Obrazovanje poljoprivrednih radnika.1. Duhovni zavodiDuhovni zavodi su bili najtipinije konfesionalne kole po svojim programima i odgojno-obrazovnim zadacima. Ovim kolama je drava odobravala nastavne planove i programe, djelomino ih ili potpuno izdravala, odreivala im status. Ovakvim odnosom prema ovim kolama reim je ispoljavao ravnomjernu brigu o potrebama sve tri osnovne vjeroispovijesti u Bosni i Hercegovini. Duhovni zavodi bili su: Srpsko-pravoslavna bogoslovija u Reljevu; erijatska sudaka kola u Sarajevu; Rimo-katoliko sveeniko sjemenite u Sarajevu; kolovanje franjevaca.

ZAKLJUAKPismenost u Bosni i Hercegovini na razmeu XIX i XX stoljea biljeila je izvijesni napredak u odnosu na period prije austrougarske okupacije, kada se raunalo da je svega 3% stanovnitva znalo itati i pisati latinicu i irilicu. Stanovnitvo koje znalo arapski ili tusrki jezik austrogarska je to uvrstila pod nepismeno stanovnitvo. Stanonitvo Bosne i Hercegovine naslijedilo je iz Osmanskog perioda zatvorenost kulture i prosvjete u okviru vjerskih zajednica ta je praksa nastavljena i za vrijeme austrougarske vlasti ali je bila prilagoena novim potrebama nacionalnih pokreta. kola je bila institucija u kojoj se stie nove znanje bila je namijenjena posebna odgojna uloga pa je cilj nove vlasti bilo osigurati presudan uticaj i kontrolu na odgoj kolske omladine. irom BiH poinju se najprije osnivat osnovne kole, prvi uitelji su bili podoficiri a potom ih zamijenju uitelji koji dolaze iz susjednih zemalja Monarhije. Nakon okupacije BiH nastalo je novo razdoblje u razvoju srednjih kola. Kao prva srednja kola osnovana je u Sarajevu 1879. Realna gimnazija koja je 1883. Pretvorena u klasinu gimnaziju. Godine 1893. Otvorena je dravna klasina gimnazija u Mostaru. A 1899 godine u Tuzli. Prva realka je otvorena u Banja Luci 1895. Godine, a deset godina kasnije u Sarajevu. Kasnije su osnovane gimnazije i u Bihau i Derventi

LITERATURAMitar Papi, kolstvo u BiH u vrijeme Austro-Ugarske, Sarajeva, 1972.Grupa autora, bosna i Hercegovina od najstarih vremena do kraja drugog svjetskog rata, Sarajevo, 1988.Senaid Hadi, Sead Selimovi, Kulturna historija Bosne i Hercegovine, Tuzla, 2009.

SADRAJUVOD.......................................................................................................................................1I KOLSTVO U BIH PRED AUSTROUGARSKU OKUPACIJU.........................................21.1 Srpske osnovne kole do Austrougarske okupacije..................................................21.2 Srednje kole...........................................................................................................21.3 Katolike osnovne kole.........................................................................................21.4 Srednje katolike kole............................................................................................31.5 Muslimanske kole do Austrougarske okupacije......................................................3II KOLSTVO U BIH ZA VRIJEME AUSTROUGARSKE OKUPACIJE.............................52.1 Osnovne kole.........................................................................................................52.2 Srednje kole...........................................................................................................72.3 Gimnazije.................................................................................................................92.4 Ostale srednje kole.................................................................................................10ZAKLJUAK.......................................................................................................................12LITERATURA.......................................................................................................................13

0