revistË e bibliotekËs kombËtare dhe universitare tË ... · bimeve të bkuk-së etj. gjithsesi,...

BiblioletraletraVITI 1 • NUMRI 3 • NËNTOR 2004REVISTË E BIBLIOTEKËS KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE TË KOSOVËS

60 vjet të Bibliotekës Kombëtaredhe Universitare të Kosovës

Dr. Sali BASHOTA, Drejtor i BKUK-së

Në kujtesën e Kosovës, krahas të dhënave tëtjera, që lidhen me lashtësinë, gjuhën, kul-turën, identitetin etj., dëshmohet edhe përekzistimin e institucionit të parë bib-liotekar, i cili është themeluar në vitin 1944në Prizren. Është pra, BibliotekaKombëtare dhe Universitare e Kosovës nëPrishtinë, institucion i cili kaloi nëpër disafaza të zhvillimit dhe të ndërprerjes, që siv-jet kremton 60 vjetorin e themelimit.

Gjatë kësaj periudhe, faktet dëshmo-jnë për ndërprerjen e punës së institu-cionit, për ndryshimin e emrit, ndërsa nëvitet nëntëdhjetë të shekullit XX,Biblioteka Kombëtare dhe Universitare eKosovës, e përjetoi fazën më të rëndë tëokupimit nga pushteti serb, madje edheme asgjësimin e fondeve bibliotekare.Nga kujtesa e së kaluarës kosovare, posanatemimit dhe okupimit, megjithatë ky

institucion ka krijuar një traditë në zhvil-limin dhe në avancimin e shkencës,edukimit, qytetërimit tonë, duke u bërëvend i shkrimeve dhe i librave, tempull idijes dhe i kulturës. Po kështu, edhe pikëreferimi në dhënien e rekomandimeve,udhëzimeve profesionale e standardeve tëtjera, që kanë të bëjnë me botën e libritdhe me veprimtarinë bibliotekare.

Pra, përbrenda periudhës gjashtëd-hjetëvjeçare Biblioteka Kombëtare dheUniversitare është ballafaquar me sfida tëmoçme dhe të reja në shumë drejtime.Mirëpo, gjithsesi, ka frymuar me veçanti-në e saj autentike, duke prezantuar mod-elin kulturor të bibliotekarisë në Kosovë,mbështetur në përvojat dhe të arrituratbashkëkohore të bibliotekarisë nëAmerikë dhe Evropë, madje viteve të fun-dit duke u inkuadruar edhe në informa-cionet më të fuqishme të komunikimitdhe të teknologjisë bashkëkohore, duke

projektuar një vizion të ri për misionindhe rolin e bibliotekës në shekullin XXI,si dhe duke hapur një kapitull të ri në bib-liotekarinë e Kosovës.

Institucionet e Kosovës, veçanërishtMinistria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë dhe Zyra SHBA-ve nëPrishtinë, në vitin 2002 dhe 2003, kanëkrijuar një realitet të ri në procesin ezhvillimit dhe të funksionalizimit tëshumë projekteve kapitale që kanë tëbëjnë me të tashmen dhe të ardhmen ekëtij institucioni. Kështu është arritur qëtë prezantohen idetë dhe konceptet më tëpërparuara që kanë të bëjnë mestrategjinë, prioritetet dhe objektivat ebibliotekarisë në Kosovë.

Është vendi dhe rendi që t’i për-mend vetëm disa nga rezultatet kryesoretë BKUK-së, të arritura në periudhën2002/2003.

/ vijon në faqen 2 /

2

VITI 1 • NUMRI 3 • NËNTOR 2004

Botues: BKUK, Kryeredaktor i botimeve: Dr. Sali Bashota, Kryeredaktor: Vehbi MiftariKëshilli redaktues: Mr. Shukrie Rama, Bedri Gashi, Fazli Gajraku,Lektor: Muhamet Çitaku,Realizimi kompjuterik: Hekuran Rexhepi, Fotoreporter: Bashkim BinakuAdreasa: Sheshi “Hasan Prishtina”, p.n, PrishtinëTel: ++381 38 225-605, Fax: ++381 38 248-940E-mail: [email protected]

Bibliotekat në epokën e informacionit dheteknologjitë e reja...........................................3

Nga komunikimi konvencional në komunikimin digjital......................................4

Bibliotekat dhe interneti...............................6

Interneti, qasje në informatat globale?.............................................................8

Numri standard ndërkombëtar i serialeve (ISSN)............................................12

Rëndësia e përdorimit të ISBN-së............15

Karta e të drejtave të bibliotekave.........17

Në këtë numërNë këtë numër/ vijon nga faqja 1 /

Organizimi veprimtarisë kultur-ore Java e Bibliotekës në Kosovë, ecila koincidon me Javën eBibliotekës në SHBA, organizuar sëbashku me Zyrën e SHBA-ve nëPrishtinë, hapja e QendrësAmerikane, nënshkrimi iMarrëveshjes së bashkëpunimitndërmjet BKUK-së dhe KompanisëEx LIbris-Aleph 500 dhe implemen-timi i sistemit të automatizuar bib-liotekar, revizioni i koleksioneve bib-liotekare, anëtarësimi i BKUK-së nëLidhjen e Bibliotekave Hulumtuesetë Evropës (LIBER), themelimi iQendrës Informative për QeverisjeParlamentare, bashkë me UNDP(Programi Zhvillimor i Kombeve tëBashkuara) dhe Kuvendin eKosovës, themelimi i Konsorciumittë Bibliotekave Elektronike tëKosovës, themelimi i ArkivitMedial, riaktivizimi i laboratorit përrestaurimin dhe konservimin ematerialit bibliotekar, pasurimi ifondeve( blerja, dhuratat, ekzem-plari detyrueshëm etj.), themelimi iDhomës së shkrimtarëve dhe per-sonaliteteve të kulturës, themelimi iFondacionit Miqtë e BKUK-së,qasja në publikimet elektronike,publikimet e BKUK-së, reforma dhestruktura e re organizative e shër-bimeve të BKUK-së etj.

Gjithsesi, një kapitull i veçantëështë edhe përmirësimi i infrastruk-turës dhe i kushteve të punës përpunonjësit dhe për shfrytëzuesit efondeve bibliotekare.

Duke e forcuar rolin dhe mision-in e zhvillimit të bibliotekarisë nërelacione ndërkombëtare, BKUKka arritur bashkëpunim të frytshëmme shumë biblioteka nacionaleevropiane e më gjerë: Poloni,Shqipëri, Gjermani, Rumani, Turqi,Itali etj.

Gjithsesi, projektet e përbashkë-

ta, në inicimin dhe në zgjerimin eaktiviteteve, në radhë të parë, meBibliotekën e Kongresit Amerikandhe me Bibliotekën Kombëtare tëShqipërisë, si dhe me bibliotekatevropiane do të ndihmonin në kri-jimin e një strategjie afatgjatë përpërparimin e bibliotekarisë , si dhenevojën për shkëmbime kulturoreme interes të përbashkët. Prandaj,bashkëpunimi me bibliotekatnacionale të vendeve të tjera, ështënjë nga prioritetet kryesore përzhvillimin e këtij institucioni.

BKUK është qendër e ruajtjes sëtrashëgimisë kulturore, pastajqendër e promovimit të kulturëskosovare, por edhe asaj botërore, sidhe qendër e zhvillimit të koleksion-eve të veçanta që lidhen me histor-inë, kulturën, identitetin e Kosovës,duke i favorizuar librat e rrallë dhedorëshkrimet me vlerë.

Në librin Plani Strategjik përBibliotekën Kombëtare dhe përBibliotekën Universitare, botuar ngaBKUK dhe Zyra e SHBA-ve nëPrishtinë, projekt i cili pritet të real-izohet, ish drejtori i përkohshëm iBKUK-së Dr. Kenneth J.Oberembt,ndër të tjera, thotë: BibliotekaKombëtare shikon nga e kaluara,ndërsa Biblioteka Universitare nga eardhmja.

Në shenjë të kremtimit të 60 vje-torit të BKUK-së , lirisht të thuhetse e kaluara dhe e ardhmja,mbështetje kryesore le të kenë kri-terin e vlerave dhe të rezultateve.Dhe kështu, rritet misioni iBibliotekës bashkë me pasurimin efondeve, zhvillimin e koleksioneve,përsosmërinë e shërbimeve,teknologjinë moderne të komu-nikimit, bashkëpunimin ndërbib-liotekar, qasjen e lirë në informataetj.

Dhe kështu rritet Tempulli iDijes. Kujtesa dhe Vizioni iKosovës.

3


AKTIVITETE

Më 8 dhe 9 shtator 2004, nëBibliotekën Kombëtare të Shqipërisënë Tiranë u mbajt seminari“Bibliotekat në epokën e informa-cionit dhe teknologjitë e reja”. Kyseminar është bashkorganizuar ngaAmbasada Amerikane në Tiranë dheBiblioteka Kombëtare e Shqipërisë.Në të morën pjesë ekspertët eBibliotekës Kombëtare të Shqipërisënë Tiranë, përfaqësuesit e BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKosovës si dhe përfaqësuesit e bib-liotekave publike, speciale dheshkencore të Shqipërisë. BKUK-në ekanë përfaqësuar Gjon Berisha, FazliGajraku dhe Bedri Gashi.

Gjatë punimeve dyditëshe të këtij

seminari, ligjëroi ekspertiamerikan Grant GardenHarris. Në ditën e parë ailigjëroi në temën “Sfida digji-tale”. Një pjesë e mirë eligjëratës është vënë në funk-sion të shpalosjes së modelitstrategjik digjital tëBibliotekës së Kongresit dhenë përshtatjen e kësajstrategjie edhe për bibliotekate tjera.

Motivimi i aplikimit tëmetodologjive të reja digjitaledhe i kërkimeve të shpejta nësasi dhe cilësi të informacion-

eve, është trajtuar nga Grant Harrisnë mënyrë teorike dhe praktike.Elementet kryesore të ligjërimit të tijjanë përqendruar në motivimin dhefrymëzimin i një stafi cilësor e të tra-jnuar, për të bartur barrën e informa-cioneve kulturore, arsimore, eduka-tive e shkencore në epokën e sotmedigjitale. Ndër trajtimet më intere-sante ishte edhe organizmi i sistemittë integruar bibliotekar, i cili përsh-tatet me Internetin dhe krijon njëpartneritet të pashkëputshëm infor-mativ.

Sipas Harrisit, tiparet dhe pjesët endryshme të sistemit të integruarbibliotekar të një vendi, shpeshherëkrijojnë probleme dhe janë zhgën-

jyese, por duhet diskutuar haptas përefektivitetin e këtyre tipareve dhe tëkëtyre pjesëve, në mënyrë që ato tëpërmirësohen. Ndër të tjera, GrantHarrisi, trajtoi edhe probleme tëndryshme që ndërlidhen meIntranetin e Internetin dhe vënien etyre në shërbim të informacionevepër përdoruesit.

Më 9 shtator, në bashkorganizimtë Bibliotekës Kombëtare tëShqipërisë dhe Shtëpisë së Librit dheKomunikimit në Tiranë, është zhvil-luar edhe konferenca me titull“Interneti i hapur, interneti komer-cial, periodiku elektronik dhe refer-encat digjitale”. Në këtë konferencë,Harrisi u ndal te përdorimi sa mëefikas i internetit në funksion tëkërkimeve bibliografike, mediale dheperiodike.

Temat e ditës së dytë ishin më tëngjeshura. U ligjëruan dhe uparaqitën në projektor sferat edetyrave nga katalogu në rrjet dheburimet e tjera të informacionit tëBibliotekës së Kongresit Amerikan.Gjatë dhe në përmbyllje tëligjëratave, Harrisi uroi dhe plasoishumë mesazhe pune në drejtim tëBibliotekës Kombëtare të Shqipërisëdhe Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës.

B. Gashi

Bibliotekat në epokëne informacionit dheteknologjitë e reja

8


Vehbi MIFTARI

Zhvillimi i teknologjive të reja informative eka ndryshuar rrënjësisht formën e ofrimit tëinformatave. Sot, bibliotekat ofrojnë shërbimete tyre përmes teknologjisë së informacionit dhetë komunikimit, duke përmbushur kërkesat epërdoruesve të tyre për qasje të lirë në katalogunelektronik edhe nga shtëpia, ose për të porositurmateriale bibliotekare nga distanca. Ndryshimii ofrimit të shërbimeve në biblioteka kakushtëzuar edhe hartimin e legjislacionit tënevojshëm për të drejtën e qytetarëve për qasjetë lirë në internet, si dhe hartimin e politikave tëveçanta për zhvillimin e TeknologjiveInformative (TI-ve) dhe aplikimin e tyre në bib-lioteka.

Në rrethanat e aplikimit të hovshëm tëkëtyre teknologjive informative nëpër bibliote-ka, shteti duhet të hartojë legjislacionin e nevo-jshëm për të siguruar aplikimin e drejtë të tyrenë biblioteka, në mënyrë që përdoruesve tëkëtyre bibliotekave t’u garantohet e drejta përqasje të papenguar në informatat globale, ose qëata të mund t’ia ofrojnë idetë ose kulturën e tyreopinionit botëror. Ky legjislacion është i nevo-jshëm që të hartohet konform strategjisështetërore për zhvillimin e TI-ve, në mënyrë qëlegjislacioni i ofruar të jetë afatgjatë dhe të sig-urojë vijueshmërinë e aplikimit të këtyreteknologjive në biblioteka. Për këtë arsye, shtetiduhet të garantojë me ligj të drejtën e qytetarëvepër qasje në informatat globale përmes inter-netit. Në Danimarkë, p.sh., e drejta e qasjes sëlirë në internet është e rregulluar me Ligjin përBibliotekat, dhe zhvillohet konform politikavetë shtetit për zgjerimin e teknologjive informa-tive (TI-ve). Sipas këtij ligji, qytetari danez ka tëdrejtë të ketë qasje të lirë në internet, kurse bib-liotekat janë burim i rëndësishëm për përpjekjete qeverisë për zhvillimin rrjetit për të gjithëqytetarët e saj.1

Kosova nuk ka pasur deri vonë ndonjë poli-tikë të veçantë për zhvillimin e TI-ve. Më 3mars të vitit 2003 Miistria e ShërbimevePublike ka shpallur draftin e parë ( i cili pritet tëmodifikohet) të strategjisë për zhvillimin eteknologjive informative në Kosovë (TIK), i ciliparaqet pikësynimet e përcaktuara për përvi-jimin e një strategjie për shtrirjen e tyre nëQeverinë e Kosovës. Njëri nga katër synimet ekësaj strategjie është “qasja dhe shkëmbimi iinformatave”, me të cilin parashihet ngritja e

nivelit të qasjes në informata (dokumentezyrtare, materiale arkivore etj.), si dhe shkëmbi-mi më i lehtë dhe i papenguar i këtyre infor-matave. Po ashtu, më këtë strategji parashihetdhe ngritja e kapaciteteve (resurseve) humanepër përdorimin e teknologjive të reja informa-tive, me të cilin do të sigurohet një politikë eqëndrueshme shtetërore në krijimin dhe ruajt-jen e resurseve njerëzore, të afta për t’i aplikuarnë praktikë teknologjitë më të reja informative,përmes një “politike agresive të trajnimit”.

Përpos strategjisë që hartohet dhe miratohetnga qeveria, e cila përfshin shtrirjen dheaplikimin e teknologjive informative në tëgjitha sferat e dijes dhe të kulturës njerëzore,është e domosdoshme që për aplikimin e tyrenë biblioteka të hartohet legjislacion i veçantë,ose që legjislacioni për bibliotekat të garantojëaplikimin e tyre në to. Kjo e drejtë e për-doruesve në burimet globale të informacionitduhet të jetë e garantuar me ligjislacionin përbibliotekat për arsye se bibliotekat shërbejnëedhe si porta të informacionit. Përmes ofrimittë mundësive për qasje në internet për për-doruesit e tyre ato shërbejnë si “porta esenciale”të informimit, prandaj ofrimi i qasjes në inter-net në biblioteka është esencial, sidomos përkategoritë sociale ose etnike të përdoruesve tëcilëve biblioteka u shërben si portë e vetme përtë marrë informacione globale, ose për t’iparaqitur interesat, njohuritë dhe kulturën etyre para tërë botës. Në vendet me politika tëzhvilluara sociale qasja në internet është e paku-fizuar për të gjithë qytetarët. Kështu, për shem-bull, biblioteka “Pompidu” e Parisit ka krijuarnjë një hallkë lidhëse (link) me qendrat përpunësim, baza e të cilave konsultohet drejtpër-drejt nga përdoruesit e bibliotekës. Por, ekzisto-jnë edhe shumë shembuj të kufizimit të kësaj tëdrejte. Në Kubë, për shembull, gjatë vitit 2003janë marrë një varg masash për pengimin e qas-jes në internet.

Sidoqoftë, interneti paraqet jo vetëmmundësi për përmirësimin e cilësisë së shër-bimeve bibliotekare, por edhe portë për qasje nëinformata. Ai shërben si medium i fuqishëmpër të thithur informata globale, pa marrëparasysh kufijt. Në Ligjin për Bibliotekat, tëmiratuar më 2003 nga Kuvendi i Kosovës, nukgjendet asnjë nen që e përcakton këtë të drejtë.Asnjëra nga bibliotekat publike në Kosovë nukposedon me bazën e plotë të të dhënave ose mekatalog elektronik. Kërkimi dhe ofrimi i infor-

Interneti, qasje në informatat globale?

9


matave bëhet ende në mënyrë manuale,kurse shërbimet janë të kufizuara. Në prilltë vitit 2004, Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës ka nënshkruar kon-tratë me kompaninë izraelite “Ex’ Libris”për ta instaluar sistemin e integruar bib-liotekar “Aleph 500”, me të cilin do të kri-johet hallka e parë e rrjetit të bibliotekavenë Kosovë, e me këtë do të përmirësohendukshëm shërbimet bibliotekare dhemundësitë e qytetarëve të Kosovës për tëpasur qasje të lirë në informata përmesinternetit. Por, krijimit të rrjetit bibliotekardo të duhej t’i paraprinin disa veprimeparaprake:

• hartimi i Ligjit për Qasje në Internet;• hartimi i politikave për zhvillimin e

teknologjisë informative në bibliotekanë harmoni me strategjinë e Qeverisësë Kosovës për zhvillimin eteknologjive të reja në vend;

• plotësimi i legjislacionit për bib-liotekat, në mënyrë që të garantohetzbatimi i shërbimeve përmesteknologjive të reja informative.

Hapi i parë në garantimin e së drejtës sëindividit për qasje në internet, në Evropëështë ndërmarrë më1994, kur KomisioniEvropian hartoi raportin “Bangeman”, icili u shndërrua në plan për krijimin e njëshoqërie globale të informacionit. Në bazëtë këtyre politikave, vende të veçanta har-tuan strategji për zhvillimin e TI- ve, ndër-sa bibliotekat e përkrahën përfshirjen e tyrenë shërbimet bibliotekare. Në fakt, apliki-mi i teknologjive të reja në biblioteka kafilluar shumë më herët, më 1963, kurseaplikimi i internetit në vitet ’90 e transfor-moi përfundimisht konceptin për bib-liotekat, të cilat u orientuan drejt krijimittë bibliotekave digjitale. Manifesti i IFLA-s për Internetin parashihte që e drejta eqasjes në internet është e drejtë themeloree përdoruesve të bibliotekave, dhe bëntethirrje për të pamundësuar censurimin esaj për shkaqe ideologjike, politike areligjioze, ose për shkak të barrieraveekonomike. Mirëpo, ky manifest njihteedhe të drejtën e stafit bibliotekar për tëudhëzuar përdorusit vetëm për përdorim-in e informacionit cilësor, jofyes, në inter-net.

Përvoja e vendeve të zhvilluara katreguar se aplikimi i teknologjive të rejainformative krahas përparësive të mëdhaqë ka ofruar në përmirësimin e shërbimevebibliotekare, ka ngritur edhe shumë dile-ma përsa i përket të drejtës së përdorueve

të tyre për qasje në materialet elektronike.Ta zëmë, është ende e papërcaktuar nësegarantimi i të drejtës për qasje të lirë nëinternet nënkupton se ai (përdoruesi)mund të ketë qasje në të gjitha informtatatqë i ofron interneti. Cilat janë të drejtat ebibliotekave në përzgjedhjen e materialeveqë do t’i ofrohen qytetarëve? A mund tëjenë pjesë e kësaj të drejte materialetpornografike ose violente? Garantimi i sëdrejtës së qasjes së lirë në informata përmesinternetit do të duhej të kuptohej jo vetëmsi përcaktim i së drejtës së qytetarit përqasje të lirë në internet, por edhe i sëdrejtës së bibliotekave për të zgjedhurmaterialin që do t’u ofrohet përdoruesve,në kuptimin e statusit të atij materiali.Pornografia nuk mund të jetë material ipërdorshëm dhe shumë biblioteka gëzojnëtë drejtën që këto materiale të mos i ofro-jnë në shfrytëzim për përdoruesit.

Mirëpo, përdorimi ose kufizimi i për-dorimit të këtyre materialeve duhet të për-caktohet me ligj. Ky ligj duhet të përcakto-jë jo vetëm të drejtën për të ofruar qasje nëinformata përmes internetit, por edhe tëdrejtën e bibliotekave për dhënien në për-dorim të materialeve të zgjedhura bib-liotekare. Për shkak të mungesës së këtijligji ose për shkak të keqinterpretimit të tij,në disa vende të Europës dhe në SHBAjanë zhvilluar edhe procese gjyqësore përshkak të keqkuptimeve ose pretendimeveqë përdoruesit në njërën anë, dhe bib-liotekarët, në anën tjetër, kanë pasur karshipërdorimit të këtyre materialeve. Në disavende bibliotekat kanë qenë të detyruara tëkrijojnë “teknologjinë filtruese” (edhe psekjo ndonjëherë ka qenë kontestuar megjyq, madje është quajtur edhe si shkelje etë drejtës së qytetarëve për të pasur qasje nëdiversitetin e shprehjes ) për të pamundë-suar që, fëmijët ta zëmë, në bibliotekatpublike të kenë qasje në web faqet mepërmbajtje pornografike.

Sidoqoftë, roli parësor i bibliotekavekarshi internetit dhe përgjithësisht teknol-gjive të reja informative është krijimi imundësive për qasje të lirë në informatatglobale dhe në ekspozimin para botës tëkrijimtarisë personale. Mendoj se në vitet eardhshme bibliotekat do të orientohen nëdy drejtime themelore:

• krijimin e qasjes së lirë në informatapërmes internetit për përdoruesit etyre;

• aftësimin e tyre për përdorimin ekëtyre teknologjive.

Përsa i përket krijimit të qasjes së lirëpër të gjithë qytetarët në informata përmesteknologjive të reja, bibliotekat do të vazh-dojnë të përballen me dilemën e madhe:çfarë nënkuptohet me qasje të lirë dheçfarë materialesh mund dhe duhet të cilë-sohen si materiale të përshtatshme për t’iuofruar përdoruesve të tyre përmes inter-netit. A do të thotë kjo se të gjitha materi-alet duhet të lejohen të përdoren në bib-liotekë? Apo, duhet që ato të përdorin“teknologjinë filtruese” për të parandaluarqasjen në informatat e dëmshme? Kjo dotë mbetet preokupim i vazhdueshëm i bib-liotekave.

Sa i përket aftësimit të përdoruesve përpërdorimin e këtyre teknologjive në bib-lioteka, mendoj se bibliotekat, konformstrategjisë për zhvillimin e TI-ve, do tëshndërrohen në qendra për aftësimin epërdoruesve për përdorimin e teknologjiveinformative, me qëllim të realizimit tëkërkimeve të tyre shkencore ose sociale. Tëmos harrojmë, kërkesat sociale (për punë,ta zëmë), tashmë kanë filluar që të shtro-hen nga biblioteka, përmes qasjes së drejt-përdrejtë në bazën e të dhënave të qen-drave për punësim. Po ashtu, bibliotekatdo të shndërrohen në qendra koordinuesepër informata zyrtare (kujto vendimin përhapjen e Qendrës Informative të BKUK-së për Qeverisjen Parlamentare, e cilaofron qasje të drejtpërdrejtë në arkivinelekteronik të Kuvendit të Kosovës, si hapii parë, konkret, në aplikimin e kësaj prak-tike në bibliotekat në Kosovë).

Bibliotekat, sidomos ato publike, kanëpër obligim që të kujdesen jo vetëm për sig-urimin e informacioneve përmes internetit,por edhe për aftësimin e përdoruesve nëkërkimin dhe përdorimin e tyre përmesteknologjive të reja informative. Kërkesa përkrijimin e rrjetit të bibliotekave është kërkesënë rritje dhe të gjitha bibliotekat duhet tëmendojnë të inkorporohen në rrjet, me qël-lim të krijimit të bazës së të dhënave e cilagaranton informacion të plotë për materialetbibliotekare, si dhe për qasje në dokumentetë ndryshme përmes internetit. Po ashtu,ato duhet të hulumtojnë dhe të garantojnëshërbime profesionale përmes internetit,duke krijuar strategji për përparimin e shër-bimeve bibliotekare. Vetëm kështu, ato do tërealizojnë të drejtën elementare të çdo indi-vidi për qasje të lirë në informata, duke përf-shirë këtu edhe informatat zyrtare.

4


HULUMTIME

Bedri GASHI

Digjitalizimi i veprimtarisë bibliotekare nëvetvete përmban një kurs shumë modernnë krahasim me veprimtarinë e kaluartradicionale. Futja dhe ndërtimi i komu-nikimit të digjitalizuar në një bibliotekëkombëtare është një proces dhe një punëmadhore, të cilën e realizojnë ekipe të tëraprofesionale.

Zhvillimet e sotme të teknologjisëinformative që zbatohen nëpër bibliotekate ndryshme të botës, tregojnë se niveli ikomunikimit të kaluar nuk ka plotësuarnevojat e përdoruesve dhe se veprimtariaprofesionale domosdo duhet të pasurohetme programe të nivelit të lartë botëror.

Aktualisht, në BKUK pritet futja enjë programi të një niveli të lartëbotëror. Këtë fat profesional e institu-

cional nuk e kanë të gjitha bibliotekatballkanike, prandaj qartësimi i risive tëreja teknike nxjerr në sipërfaqe krijimine një pasqyre njohëse për të ardhmen.Për shembull, hedhja e të dhënavevijuese nuk është aq element sfidues sa

hedhja e të dhënave retrospektive, dukeu bazuar në specifikat e veçanta të sek-torëve dhe të shërbimeve, që veprojnënë kuadër të departamenteve të BKUK-së.

Organizimi i sistemit digjital të një bib-lioteke përbëhet prej një sërë çështjesh tëndërlikuara programore, në rastet kur aiaplikohet për herë të parë.

Domosdoshmërisht, operacionalizimi iri programor i BKUK-së do të krijojëshkëputjen e imponuar nga metodat kon-vencionale të punës, me ç’rast të dhënatkonvencionale do të pësojnë “një diskrim-in pozitiv profesional”. Kjo shkëputje dal-lon dhe varion nga roli dhe pesha profe-sionale e sektorëve dhe shërbimeve tëdepartamenteve përkatëse.

E dhëna se komunikimi konvencionaldo të mbetet në një formë a në një tjetër, si

relikt i një kohe, për neështë një motivim imadh, sepse ky komu-nikim ka shkaktuarpasivitetin e proceseveprofesionale në sistemin epërgjithshëm bibliotekarnë Kosovë.

Për shkak se puna medepozitimet elektroniketë fondeve dhe materi-aleve bibliotekare për neështë risi, preferohet qëkrahas depozitimit elek-tronik të mos ndërprehetprocedura e përshkrimitbibliografik të skedarëvenë dorëshkrim, për hir tëruajtjes së kësaj

trashëgimie të çmuar. Edhe bibliotekat më të avancuara kom-

bëtare në botë e ruajnë në dorëshkrimskedarin e tyre, prandaj në bazë të kësaj tëdhëne, zingjirët e çështjeve zbatuese, fillim-isht, mund t’i trajtojmë si shkëputje të

Nga komunikimi konvencionalnë komunikimin digjital

5


HULUMTIME

pjesërishme nga metodat konvencionaletë punës (skedarët) dhe si shkëputjetotale të punës (punët pasuruese, klasi-fikuese, periodike, hulumtuese e tëtjera).

Qysh në fillim, veprimtarinë eardhshme të punës profesionale nëBKUK mund ta ndajmë në metodologjigjysmëkonvencionale (me tendencë qëkjo të tejkalohet në vazhdimësi), dhe nëmetodologji plotësisht të digjitalizuar.Pjesa më e madhe e veprimtarisë futet nëmetodologjinë e përkufizuar digjitale.

Me operimin digjital një pjesë epunëve pushojnë së vepruari, ndërsa tëgjitha çështjet e tjera profesionale pro-jektohen në staza afatshkurtra dheafatmesme, kurse projektimi afatgjatëmund të quhet me një emër: proces.

Ç’mund të përfshijë projektimikohor i një programi të tillë? Ndërçështjet e të sotmes dhe të së ardhmes,për komunikimet dhe shkëmbimet einformacioneve bibliotekare në nivelkombëtar dhe ndërkombëtar, hyjnë:projektimi afatshkurtër që përfshinkomunikimin e brendshëm të BKUK-së; projektimi afatmesëm që përfshinkomunikimin e bibliotekave ndërkomu-nale dhe komunale të Kosovës; projekti-mi afatgjatë që përfshin komunikimindhe shkëmbimin ndërmjet bibliotekaveuniversitare, speciale, shkencore dhe

shkollore. Vendet e tjera shërbehen me pro-

grame të ndryshme varësisht prej tipit tëbibliotekës. Një program i një bibliotekekombëtare nuk mund të jetë funksionaledhe për bibliotekat e tjera, ta zëmë, përbibliotekat speciale, por mund të mer-ren pjesë të veçanta të tij. Por, mbi tëgjitha, pretendimet profesionale duhettë jenë evidente, për gjetjen e mundësivepër realizimin unik të programeve dheqasjeve në bibliotekat e Kosovës.

E ardhmja sfidon përdoruesit dheofruesit e të dhënave për fondet dhematerialet e digjitalizuara bibliotekare,ndërsa sfida më e zëshme troket nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës.

Nga përparësitë që ofron komunikimidigjital në bibliotekë, mund të përfitojnëdhe të kenë qasje të drejtpërdrejta edheinstitucionet e tjera kulturore, siç janëarkivat dhe muzetë, sepse fondet eBKUK-së përmbajnë trashëgiminë ekoleksioneve të artit, kulturës, shkrimevetë reja e të vjetra.

Me interes të jashtëzakonshëm do tëishte digjitalizimi vizuel i koleksioneve tërralla dhe të vjetra, me ç’rast përdoruesit dota kishin më të lehtë hyrjen në një informa-cion të rrallë a të vjetër trashëgimie, kraha-suar me përdorimin tradicional, që përm-ban kushtezimet e veta.

Te përdoruesi i sotëm luan rol edhepërmbajtja vizuele e imazheve dhe epamjeve nga ngjarjet e mëdha e të den-dura kombëtare. Edhe këtu Kosova,konkretisht, BKUK-ja si institucionbartës i trashëgimisë së saj, ka çfarë t’uofrojë përdoruesve, sepse me luftën efundit ajo ka hyrë në historinë botërore.

Për të gjitha këto, peshë të veçantëkanë aftësimi dhe ngritja e kuadrit bib-liotekar. Ngritja dhe aftësimi i kuadritështë parësor për mbarëvajtjen e kësaj risiehistorike për BKUK-në, si institucion irëndësishëm i Kosovës.

Për shkak të mbështetjes së fuqishme tëpërdorimit të informacioneve bibliotekare nënivel kombëtar dhe ndërkombëtar, aplikimi isaktë dhe profesional i komunikimit të ri nëBKUK do të krijojë dhe do të kërkojë njëreformë të theksuar strukturore.

Me aplikimin e teknologjisë modernedo të ketë përmirësim maksimal të shër-bimeve për përdoruesit, ndërsa përshtatjadhe përcjellja e zhvillimeve përbën hallkatkryesore të suksesit komunikues nëBKUK.

Futja e të dhënave në një sistem digjital,para se gjithash, kërkon krijimin e kornizëspraktike të punëve profesionale dhelidhmërinë e tyre nëpër departemente.

Si përfundim, sfidë institucionale eBKUK-së mbetet shfrytëzimi i përparë-sive digjitale, të cilat i ofron teknologjia esotme informative.

Bedri Gashi është shef i Departamentitpër Hulumtimin dhe Zhvillimin eVeprimtarisë Bibliotekare në BKUK.

12


Gjon BERISHA

Rritjet e mëdha të botimeve serike në botë, qëjanë përcjellë me ndryshime të mëdha, sollënfutjen në përdorim të Numrit StandardNdërkombëtar për identifikimin e botimeveserike (ISSN).Në kuadër të përgatitjeve teknike dhe profesion-ale të botimeve serike, një vend të rëndësishëmzë edhe vendosja e numrit të ISSN-së. Për dallimnga ISBN-ja , e cila në Kosovë ka krijuar një bazëtë mirë përdorimi, për ISSN-në nuk dihet fareose dihet shumë pak. Kjo mosnjohje, ka bërë qëdisa revista shkencore të fakulteteve të vazhdojnështypjen e numrave të vjetër të ISSN-së, të cilati ka dhënë në të kaluarën Instituti Bibliografik iJugosllavisë.Këto raste të freskëta, të cilat i kam vërejtur gjatëpunës së përditshme, më kanë shërbyer si shkas,për të sqaruar hollësisht rëndësinë dhe mënyrëne përdorimit të ISSN-së, duke shpresuar se do t’undihmoj botuesve edhe punonjësve bib-liotekarë, që këto raste të mos bëhen fenomenetë përditshme.

DEFINIMI I BOTIMEVE SERIKESerialet janë publikime të shtypura apo tëpashtypura të nxjerra në pjesë, të cilat zakonishti kanë numrat dhe datat e botimit. Një serial

mund të vazhdojë pa kufizim kohor. Serialetpërfshijnë revistat, gazetat, anualet (siç janëraportet, librat vjetor dhe informatorët), memo-aret, transaksionet e shoqërive dhe seritëmonografike.

ÇKA ËSHTË ISSN?Numri Standard Ndërkombëtar i Serialeve(ISSN) është një kod ndërkombëtar, i ciliidentifikon titullin e botimeve serike dheështë unik për çdo bitim në seri (revista). Kyështë një numër me tetë shifra, i përbërë ngashtatë shifra, të cilat shërbejnë si titull, plusnjë shifër kontrolluese, i cili në mënyrë efikaseia mundëson kompjuterit ta hetojë kur cito-het një numër i pasaktë. Sistemi, i cili për-doret për llogaritjen e numrit kontrolluesnganjëherë kërkon një numër kontrollues meshifër 10, ndërsa për ta parandaluar një

numër nëntë shifror, numri 10 zëvendëso-het me numrin romak”X”, përdrysheISSN-ja përbëhet tërësisht nga numrat.ISSN-ja nuk është e lidhur me pronësinë erevistës. Ajo nuk siguron të drejtat e autoritdhe nuk mbron titullin e periodikut nga për-dorimi i botuesve të tjerë. Një numër i vetëmi ISSN-së identifikon një titull pavarësisht ngagjuha apo vendi, në të cilin është botuar, pabartur barrën e përshkrimit kompleks bibli-ografik. Për secilën seri të periodikut, një

ISSN është një “titull kryesor ”, korrospodues dheështë një formë e pranueshme e titullit të vendosurnë kohën e vendosjes së numrit.

KUSH E PËRDORË ISSN-NË?Ndër përdoruesit kryesorë të ISSN-së hyjnë:• Botuesit që duan t’i identifikojnë botimet e

tyre serike dhe ta përfshijnë një barkod nërevistë apo gazetë për shitje nga shitësit e mëd-henj.

• Bibliotekat që përdorin ISSN-në si identifikuesthemelor për ta bërë dallimin ndërmjet titujveidentikë dhe për t’i mundësuar procedurat eporositjes dhe kontrollimit, administrimin egrumbullimit, depozitin ligjor, huazimet nëmes të bibliotekave etj.

• Bazat e të dhënave të katalogut që përdorinISSN, si shënim të numrit kontrollues dhe pas-taj mund t’i përdorin ato shënime në regjistrine ISSN-së.

• Qendrat dokumentuese dhe bazat e të dhënaveqë merren me referencat bibliografike, të cilat epërdorin ISSN-in për citime më të sakta, përshërbime të abstrakteve dhe indekseve.

• Agjencitë e deponimeve që veprojnë si ndërlid-hëse ndërmjet botuesve dhe përdoruesve(lex-uesve), të cilët e përdorin ISSN-në për t’u sig-uruar se botimi i saktë është porositur.

• Akademikët që dëshirojnë t’i citojnë plotësishttë dhënat e botimeve për qëllime hulumtuese.

• Tregtarët me pakicë dhe me shumicë që për-dorin barkodet e bazuara në ISSN brenda sis-temeve të veta të brendshme, në mënyrë që tavlerësojnë dhe kontrollojnë qarkullimin e revis-tave dhe gazetave.

DHËNIA E ISSN-SËQendra për ISSN në Kosovë duhet të jetë nëBibliotekën Kombëtare dhe ajo duhet të jetëpërgjegjëse për caktimin e ISSN-së, vetëm përbotimet serike që botohen në Kosovë.Numri i ISSN-së u caktohet titujve të botimeveserike sipas këtij definicioni:Botim serik është titulli që del në pjesë të njëpas-njëshme, që zakonisht ka përcaktime numerikeapo kronologjike (p.sh. Vëllimi 1.,Nr.3,verë 1996), dhe që kanë një titull të përbashkët, i cili plan-ifikohet të vazhdohet më tej. Definicioni përfsh-

Numri standardndërkombëtar iserialeve(ISSN)

Gjon Berisha, udhëheqës i Shërbimit tëPeriodikut në BKUK.

13


inë revistat, gazetat dhe botimet e tjeraserike.ISSN-ja mund t’u caktohet edhe titujvetë revistave në internet, CD-ROM-vedhe disketave, të cilat planifikohen tëdalin vazhdimisht. Botimet e ndryshmetë serialeve duhet të kenë numra tëndryshëm.ISSN-ja nuk duhet t‘u caktohet botimeveqë dalin vetëm një herë, ndonjë botimi tëveçantë që i bashkangjitet një reviste apogazete, si dhe adresave të internetit.Me krijimin e sistemit të barkodeve përbotimet serike, ISSN-ja, si numër iveçantë identifikues për një titull, mundtë përdoret si pjesë e barkodit për ta iden-tifikuar serialin. Në këtë rast, ISSN-jaështë identifikues i titullit në barkod.Barkodet në revista paraqitën në formatin

EAN me një kod të shtuar dyshifrorë.

PËRSHKRIMI I ISSN-sëNumri duhet të përshkruhet kështu:ISSN 0000-0000Inicialet ”ISSN” duhet të shkruhen në fil-limPastaj një hapësirëPastaj katër shifrat e paraPastaj vizëlidhëseDhe katër shifrat e fundit.Kjo formë e paraqitjes nuk ka ndonjëdomëthënie të caktuar, mirëpo ka përqëllim ta lehtësojë leximin dhe njohjenndërkombëtare të ISSN-së. Preferohet qëISSN të shtypet në krye të faqes, nëkëndin e djathtë të kopertinës së serialit.Sidoqoftë, për arsye të mosprishjes sëstrukturës dizajnuese, lidhjes,mbishkrimeve apo për arsye tjera, numrimund të shtypet në një pozitë tjetër tëdukshme, përshembull, bashkë me infor-

matat e tjera bibliografike, aty ku jepen tëdhënat për botuesin. Botimi i numritnuk është i detyrueshëm, mirëpo është ikëshillueshëm në mënyrë që të përfitohetplotësisht nga sistemi i ISSN-së.

SISTEMI I ISSN-SËISSN-ja u krijua nga OrganizataNdërkombëtare për Standarde (ISO), përshkak të nevojës për një kod të qartëidentifikimi, të veçantë e të shkurtër përbotimet seriale. ISO ka ardhur në për-fundim se një numër tetëshifrorë është imjaftueshëm për numërimin e të gjithabotimeve serike.Rrjeti i ISSN-së përbëhet nga gjashtëd-hjetë qendra kombëtare në botë, të cilatjanë përgjegjëse për caktimin e ISSN-sëpër botimet seriale në shtetet e tyre.Sistemi koordinohet nga Qendra

Ndërkombëtare në Paris, e cila gjithashtuka përgjegjësi për t’ua caktuar numrat ebotimeve serike atyre shteteve që nuk ekanë qendren e ISSN-së dhe të botimeveserike, të botuara nga OrganizatatNdërkombëtare (p.sh.botimet eUNICEF-it, OSCE-së etj.).

MARRJA E ISSN-SËNumrat e ISSN-së mund të merren parabotimit përmes e-mailit, telefonit, tele-faksit dhe postës, pasi të merren këtoinformata:• Titulli i propozuar (duhet të jetë

opcioni i fundit)• Periodiciteti i botimit

(mujore/javore/ditore etj.)• Propozimi i datës për fillim (muaji/viti)• Emri dhe adresa e botuesit• Qendrës i nevojitet një kopje e botimit

të parë, në mënyrë që t’i vërtetojëshënimet paraprake.

Sa i përket kërkesave për ISSN, në lidhjeme botimet serike që ekzistojnë, para seta caktojmë një numër, agjencisë iduhen edhe këto të dhëna:• Për botimet e shtypura, një kopje e një

botimi të kohëve të fundit.• Për revistat e botuara në internet, një

kopje e printuar e faqes së titullit apondonjë faqe, në të cilën jepen të dhënapër titullin dhe botuesin.

• Për CD-ROM-et apo revistat në diske-ta, një mostër apo një kopje e printuare faqes së titullit, bashkë me kopjen eetiketës, dokumentimit dhe paketimit.

• Data e fillimit (rifillimit) të serialit.• Periodiciteti i botimit.• Informata në lidhje me titujt e tjerë

(p.sh.nëse revista më herët ka pasurndonjë titull tjetër).

NDRYSHIMI NË MES ISSN-SË DHE ISBN-SËISSN-ja identifikon titullin e një serialidhe mbetet e njëjtë për atë titull botimpas botimi (për të gjithë numrat e asajreviste), përveç në raste kur titulli pësonndryshime, atëherë merr një numër të ri.ISBN-ja (Numri Standard Ndërkombëtari Librit), identifikon vendin, botuesin dhevëllimin e veçantë të botimit, si p.sh. njënovelë, monografi, pra me një fjalë, kynumër i caktohet vetëm një libri.Këto sisteme janë plotësuese dhe mundtë përdoren bashkë në të njëjtin botim.Kjo ndodhë në rastet kur botimi është nëmes të librit dhe periodikut. Në një libërvjetor, ISBN-ja tregon një vëllim të cak-tuar (përshembull botimi 1996 dhendryshon çdo vit), ndërsa ISSN-ja tre-gon titullin dhe mbetet i njëjtë çdo vit.ISBN-ja nuk duhet t’u caktohetbotimeve të veçanta të periodikëve .Ndryshimi kryesor ndërmjet dy siste-meve/numrave, është se ISBN-ja identi-fikon botuesin, ndërsa ISSN-ja nuk përm-banë identifikues të botuesit. ISSN-jathjesht mbetet e lidhur me titullin e serialitedhe në raste kur përgjegjësia për njërevistë kalon tek një botues tjetër. Si përfundim, duhet të potencohet seedhepse në kuadër të Shërbimit përPërpunimin e Periodikut është e paraparëdhënia e ISSN-së, megjithatë ky shërbimgjerë me sot nuk është kryer, sepseKosovës nuk po i lejohet ky shërbim.Sipas qendrës së ISSN-së në Paris, tëdrejtën e dhënies së ISSN e kanë vetëmshtetet e pranuara ndërkombëtarisht.

6


Etleva DOMI,Biblioteka Kombëtare, Tiranë

Where is the agora for the global community?The answer has to be, on the net”

Bibliotekat janë institucione që ofro-jnë informacion për të gjithë shoqërinë.Në kushtet e sotme ato po angazhohengjithnjë e me shumë në procesin e trans-formimeve të mëdha, të kalimit ngakoleksionet tradicionale në bibliotekaelektronike moderne, karakterizuar ngadigjitalizimi i informacionit dhe lidhjame të gjitha burimet e ofruara ngaInterneti. Në epokën e sotme bibliotekatduhet të ndërgjegjësohen për të ndry-shuar dhe për t’iu përshtatur sa mëshumë teknologjive të reja, pasi roli i tyreështë që të plotësojnë kërkesat e frekuen-tuesve. Sot ndryshimet janë jo vetëm tëpashmangshme, por edhe të vazhduesh-me. Teknologjitë e reja të informacionitdhe komunikimit luajnë një rol determi-nues për revolucionarizimin e mënyrës sëtë menduarit, të punuarit e të jetuarit.Roli tradicional i bibliotekave është sigu-rimi i mundësive të shfrytëzimit të buri-meve që ato disponojnë e ruajnë.Ndërkohë që me futjen e teknologjive tëreja (botimeve elektronike, katalogëveelektronikë etj), ato duhet të sigurojnëmundësi sa më të mëdha të shfrytëzimittë burimeve të informacionit. Në këtëkuadër, duhet të kihet mirë parasyshpoziconi tepër i rëndësishëm i tyre, si nëorganizimin e shpërndarjen e informa-cionit, ashtu edhe rolin e ndërmjetësitmidis përdoruesit dhe burimeve të infor-macionit.

Në kushtet e shtimit të kërkesave përinformacion, bibliotekat duhet të çojnëpërpara si teknologjinë e informacionit,ashtu edhe atë të komunikimit. Nëepokën e sotme ato duhet të bashkëpu-nojnë për të shkëmbyer jo vetëm përvo-jën, por edhe informacionin, pasi rrjetibotëror i shoqërisë së informacionit kër-kon dimensione dhe angazhime të reja

bashkëpunimi. Meqenëse bibliotekatkanë hyrë në epokën e shoqërisë së infor-macionit, ato duhet të ridimensionojnëedhe funksionet e tyre. Ato po luajnë roltë madh në menaxhimin e këtij fluksi tëmadh informacioni. Nëpërmjet përdori-mit të teknologjive të përparuara tëinformacionit dhe komunikimit synohetofrimi i shërbimeve sa më efektive përlexuesin. Bibliotekarët, si pjesëtarë nëlëvizjen drejt një infrastrukture të infor-macionit elektronik, duhet të njohinpërdoruesit me mënyrat e reja të punësdhe përdorimit të këtij informacioni.Duke qenë gjithnjë në rritje roli i biblio-tekave në epokën e kibernetikës, po kup-tohet gjithnjë e më shumë se Internetiështë burimi më i vlefshëm që formonbazat e shërbimeve të informacionitPrandaj bibliotekat duhet që të nxisinpërdorimin e Internetit pasi ai demokra-tizon informacionin, duke u lejuar të gji-thë përdoruesve barazi në akces.

ÇFARË OFRON SOT INTERNETI PËR BIBLIOTEKATKomuniteti bibliotekar është mjaft

optimist për Internetin, sepse ai ofronnjë hap real dhe tepër konkret si në hyr-jen në informacion, ashtu edhe në“bibliotekat elektronike”. Internetipërbën një revolucion për bibliotekat.

Me futjen e Internetit është e mun-dur të shkëmbesh, në pak sekonda, nganjëra anë e planetit te tjetra, tekste prejqindra e qindra faqesh. Ai mund të kon-siderohet si një tekst i madh magjik, qësiguron akces të vazhdueshëm në informa-cion , biblioteka, muze etj.

Përdorimi i Internetit mundësonkalimin nga tendenca e bibliotekave përtë shtuar vetëm koleksionet, në atë tështimit të mundësive gjithnjë e më tëmëdha të shfrytëzimit të tyre nga përdo-ruesit. Për të arritur këtë bëhen përpjek-je për të bashkëpunuar në rrjetet biblio-tekare brenda e përtej kufijve të vendit.Kur operacioni digjital kufizohet te digji-talizimi i teksteve mbi letër, atëhere bëhet

fjalë për biblioteka virtuale, d.m.th. bëhetfjalë për një site Interneti në të cilin janëgrupuar tekste në formë digjitale.Natyrisht një bibliotekë e tillë nuk kanevojë për hapësira fizike, pasi për tësiguruar librin çdokush mund ta shfrytë-zojë atë nga kompiuteri ku është dukepunuar. Biblioteka të tilla në përgjithësipërfshijnë tekste që mund të tërhiqenfalas nga Interneti (pa probleme të copy-right-it). Ndonëse këto biblioteka janënjë burim për hyrjen e lirë në informa-cion, duhet të mos harrojmë që në botëne informatikës programet evoluojnëshpejt dhe bibliotekat virtuale duhen nëmënyrë të vijueshmë të rifreskojnë for-matet digjitale, pasi ekziston rreziku qënjë ditë lexuesi të mos jetë në gjendje t’ilexojë.

Interneti tashmë ofron mundësira tëmëdha edhe në fushën e zhvillimit tëkoleksioneve. Kompani të fuqishme ofro-jnë vazhdimisht informacione për boti-met e reja, ofrojnë shërbime sipas nevo-jave të përdoruesve, të cilat në mënyrë tëvijueshme rifreskohen. Pra Internetiofron shërbim të shpejtë e të saktë jovetëm për lexuesin, por edhe për vetëbibliotekat. Kjo ndikon në pasurimin evazhdueshëm të koleksioneve të bibliote-kave.

Një fenomen që ndeshet shpeshështë edhe ai i librarive virtuale. Botuesitkrijojnë site-t e tyre në internet, ku përf-shijnë katalogun e tyre gjithnjë tërifreskuar dhe paraqesin librat e tyre edheme një prezantim të shkurtër. Çdo bib-liotekë mund të kërkojë e porositë librambështetur në kriteret e pasurimit tëfondeve apo interesat e lexuesve (bëhetfjalë për bibliotekat speciale). Në atoraste kur libri është i disponueshëm, sig-urohen kopje të tij.

Nëpërmjet Internetit ekzistonmundësia që botuesi të vërë në dipozi-cion veprën apo organe të ndryshme tështypit periodik dhe të propozojë formaabonimi në katalogun digjital. Vitet efundit shumë revista e gazeta të shtypura

Bibliotekat dhe interneti

7


shqipare dhe të huaja kanë faqet e tyre nëInternet.

Me anë të Internetit mund të konsul-tohet edhe katalogu digjital (on- line) i tëgjithë bibliotekave, që e posedojnë atë,që ndihmon për të zgjedhur librat. Kyrealitet tashmë i përhapur i mundësonkërkuesit të konsultojë katalogun e bib-liotekave të ndryshme. Edhe bibliotekar-it i krijon lehtësira të mëdha, pasi mundtë realizohet huazimi i librave direktnëpërmet Internetit, duke iu nënshtruartë gjitha rregullave të huazimit ndërbib-liotekar.

Shumica e biblioteka kanë tashmëedhe bibliografitë kombëtare të kon-sultueshme në Internet, që mundësojnëgrumbullimin e një informacioni të

saktë e të shpejtë për botimet më tëfundme sipas vendeve të ndryshme.

Interneti bën të mundur hyrjen nëshumë burime të informacionit, të cilëtmund të përdoren për nxitjen e të lexuar-it.

Ndonëse përhapja e teknologjive dhepërdorimim i gjerë i Internetit është parësi “:vdekje e librit”, “fund i leximit”,“dorëheqje nga bibliotekat”, në realitetpërdorimi i tij ka çuar në rritjen ebotimeve të librave e revistave, rritjen erëndësisë së leximit dhe futjen e një sërëshërbimesh të reja në biblioteka. Kështutë lexuarit dhe teknologjia e informa-

cionit, jo vetëm që nuk janë forcakundërshtare, por ato janë të ndërvaruranga njëra tjetra. Interneti jo vetëm që kri-jon lehtësira të mëdha për përdoruesin,por edhe rrit cilësinë e shërbimit të ofru-ar nga biblioteka.

Aktualisht bibliotekat, kudo në botë,po përballen me vështirësi ekonomike.Nga njëra anë vihet re rritja e numrit tëbotimeve dhe çmimeve, ndërsa nga anatjetër kërkesat gjithnjë në rritje të lex-uesve, që nuk mund të përballohen ngabibliotekat. Problem në mjaft rastembetet edhe copyright-i i botimeve nëInternet, gjë që e pengon shumë lirinë einformacionit, pasi jo të gjitha bib-liotekat janë në gjendje të paguajnë.

Duke qenë mediatorë të hyrjeve në

fushën e informacionit, bibliotekatduhet të jenë midis atyre institucioneveqë duhet të pësojnë transformimeradikale. Duke patur parasysh rolin emadh të Internetit në epokën që po jeto-jmë, duhet theksuar dhe domosdosh-mëria e ndryshimit të mentalitetit tëdrejtuesve të bibliotekave si edhe të vetëbibliotekarëve. Bibliotekarët nuk duhettë ndjehen të tradhtuar nga zhvillimetteknike, por ato duhet që të avancojnëme teknologjinë e re duke vazhduar tëluajnë rol kyç edhe në erën e re të infor-macionit elektronik.

Si bibliotekarët ashtu edhe lexuesi

duhet të përkrahin teknologjinë e për-paruar, në të kundërt, ato nuk do tëmund të lexojnë më në të ardhmen. Kurtë duan, do të jetë tepër vonë e nuk do tëdijnë as të mësojnë.

Bibliotekat aktualisht nuk kufizohenvetëm në dhënien e informacionit përçka ato kanë të mbyllura brenda murevetë tyre, por bëjnë përpjekje edhe për ori-entimin, udhëheqjen e lexuesit drejtshërbimeve të panjohura deri tani. Atoluajnë rolin e tyre tradicional, por në njëmjedis të ri, në atë elektronik duke vazh-duar të ushtrojnë një ndër funksionet mëtë rëndësishme, që e kanë ushtruar edhenë botën e librit të shtypur, organizimine burimeve të dijeve në atë mënyrë që atot’ju vijnë sa më në ndihmë përdoruesve,komunitetit, si fizikisht edhe intelektual-isht. Duhet të sigurohet mbështetje përkrijimin e një shoqërie të informacionitdashamirëse për përdoruesin dukekërkuar integrimin e informacionit tështypur dhe atij elektronik. Menaxhimi ikëtij informacioni pa kufi kërkon aftësidhe kompetencë nga bibliotekarët, tëcilët vetëm duke analizuar dhe shfry-tëzuar burimet e informacionit mund tëharmonizojnë nevojat e përdoruesve meburimet.

Shekulli që po jetojmë është shekullii informacionit, ku informacioni ështënjë ndër burimet më të rëndësishme si nëaspektin e punës sonë, ashtu edhe në atëtë jetës private. Prandaj aplikimi iteknologjive të reja krijon mundësira tëmëdha për lexuesin, duke i mundësuaratij komunikimin me botën dhe duke isiguruar një informacion të shpejtë e tëlarmishëm.

Jorge Borges ka nënvizuar se “ Kavetëm dy sekrete të mëdha të qytetërimit:burimi i Bibliotekës dhe i Kohës”.

Liria dhe shoqëria demokratike kanëlindur në kulturën librore dhe pa to kjokulturë nuk mund të mbijetojë. Për këtëarësye gjithë komuniteti i bibliotekarëveduhet të përpiqet që të realizojë inte-grimin e një bote të re të dijeve e komu-nikimit në kulturën tradicionale librore.

14


Patricia NUGEE

Pas shumë vitesh, më në fund, jam shumë e emocionuar qëndodhem në Prishtinë me koleksionin tim të librave përSkënderbeun. Gjithmonë dëshiroja që ato të shihen nga njerëz-it, historinë e të cilëve ai paraqet. Kjo tani u bë e mundur nganjë sugjerim fillestar i Presidentit Dr. Rugova, si dhe ndihmës sëDrejtorit të Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës,Dr. Bashotës dhe Miljane Mejzinit. Unë i falënderoj të gjithënga zemra për entuziazmin dhe mbështetjen e tyre.

Për herë të parë dëgjova për Skënderbeun nga një klient,kur unë po punoja në një librari me libra të vjetër në Londër.Shefi im ishte ekspert i librave të vjetër, kështu që ne kishimkoleksionues të interesuar në këtë fushë që vinin në dyqan.Natyrisht, që më duhej të komunikoja me klientët dhe njëditë emri i Skënderbeut erdhi në bisedën tonë. Më kujtohet sitani, se pasi klienti u largua, shkova në katin e sipërm dhekërkova emrin e Skënderbeut në Enciklopedinë Britanike. Prejinformacionit të mbledhur nga artikujt, mësova se ai ishte njëluftëtar i rëndësishëm dhe një figurë e shquar e shekullit XV.

Cilësitë që Skënderbeu i kishte ishin guximi, mëshira dhepatriotizmi. Ai ishte shumë patriot, cilësi që unë e pëlqejshumë. Megjithëse si fëmijë u dërgua në Konstantinopojë ngaturqit, ai kurrë nuk e harroi tokën e tij.

Natyrisht që ekzistojnë mite dhe legjenda që rrisin njerëzite mëdhenj, po për meritat e Skënderbeut nuk ka asnjë dyshim.Për të shkruhet ende edhe pas katër qind vjet të vdekjes së tij.Është interesante të diskutohet se si Evropa do të zhvillohejnëse Skënderbeu të kishte jetuar më gjatë dhe t'i dëbonteturqit. Siç e dini ata kishin okupuar Ballkanin dhe arritën derinjë Vjenë.

Edhe armiqtë e respektonin Skënderbeun. Për të cituar ngaHeylyn History of the Ëorld " … pas varrosjes trupi i tij unxor nga turqit, dhe ishte i lumtur ai njeri që mund ta merrteashtin më të vogël nga trupi i tij."

Pas shumë leximeve për të, unë bleva librin e parë të kolek-sionit tim të botuar në vitin 1596 në Angli, i ofruar për shitjenë njërin nga katalogët e librave të dyqanit dhe ky ishte libriim i parë nga koleksioni im i vogël për librat e Skënderbeut.

Për më tepër se 30 vjet unë kam blerë libra, jovetëm në Londër, por edhe në Madrid, Romë dheGlasgow. Librat gjithashtu kanë qenë tëekspozuara në Universitetin e Kembrixhit dhe nëBibliotekën e Kolegjit të Itonit. Interesi im për tomë pasuron dhe ma bën jetën më domethënësedhe tashmë bashkëkombësit e Skënderbeut kanërastin që të vlerësojnë, se si ai është respektuarhistorikisht.

Ju falënderoj shumë të gjithëve për ardhjen dheshpresoj se do të kënaqeni duke i parë librat.

(Fjala përshëndetëse e Patricia Nugee, anëtaree Shoqatës Anglo-Shqiptare në Londër, me

rastin e hapjes së Ekspozitës nga koleksioni per-sonal "Me veprat e Gjergj Kastriotit-

Skënderbeut nga shek. XV-XVIII", mbajur më1 nëntor 2004, në BKUK)

Koleksion i librave për Skënderbeun

15


AKTIVITETE

Muhamed ÇITAKU

Agjencioni i ISBN-së për Kosovë ka filluar takimet erregullta me Shtëpitë e ndryshme botueset që janë anëtaretë këtij agjencioni. Për shkak të funksionimit të vonshëmështë formuar një pakuptimësi e madhe rreth ISBN-së,mënyrës së përdorimit të ISBN-së, rëndësisë së saj etj.Agjencioni i ISBN-së me qëllim menjanimi të këtyrepakuptimësive dhe rregullimi të mënyrës më të mirë përqarkullimin e ISBN-së, ka ndërtuar një projekt përmes tëcilit ka filluar takimet me botuesit e ndryshëm. Takimetjanë zhvilluar mbi bazën e dy parimeve apo kërkesave; nëatë të informimit të Shtëpive botuese lidhur me ISBN-në,rrugës për sigurimin e numrit të ISBN-së, etj. dhepërgjithësisht ligjeve në kuadër të të cilave qarkullonISBN-ja dhe në dëshirën sa më të madhe për t’i diturmendimet, dëshirat dhe kërkesat e botuesve përballëISBN-së dhe pretendimit që përmes kësaj të ndërtohet njërelacion më i mirë ndërkomunikimi ndërmjet këtyre dyinstitucioneve.

Natyrisht se secila Shtëpi botuese me të cilën kemi pasurtakime ka shtruar trajtime të kërkesave të ndryshme nga tëtjerat për shkak të veçantisë së probelmeve me të cilat ështëballafaquar ajo. Kështu, duke zhvilluar takime me çdoShtëpi botuese janë arritur rezultatet më të mira sesa po tëishte zhvilluar një takim me të gjitha Shtëpitë botuesepërnjëherë. Përfudimisht, çdo takim që është zhvilluar kapasur bisedë të veçantë, marrëveshje të veçantë, kërkesa tëvacanta dhe në përgjithësi është zhvilluar si takim i vacan-të krahas takimeve të tjara.

Gjatë takimeve botuesit kanë pasur mundësi që tënjoftohen me të gjitha rregullat të cilat duhet ndjekur qyshduke filluar prej mënyrës së regjistrimit në ISBN e deri temarrja e numrave të ISBN-së dhe formave se si duhet tëpërdoret numri i ISBN-së gjatë botimit të librit. Interesimika qenë i jashtëzakonshëm dhe kështu në njëfarë formepërmbushej një kërkesë dhe shprazësirë e madhe si përbotuesit ashtu edhe për ISBN-në; për botuesit krijimi i njëinformacioni për ISBN-në ndërsa për ISBN-në menjanimii problemve rreth numrit të ISBN-së. Nga takimet qëkemi pasur me botuesit jami bindur se problemet që atakanë paraqitur para numrit të ISBN-së duke i botuar libratpa numër të ISBN-së ka qenë për shkak të painformimittë tyre rreth rëndësisë së numrit të ISBN-së, mënyrës sëdhënies së numrit të ISBN-së etj. Libri pa numër të ISBN-së ka më pak vlerë sesa libri me numër të ISBN-së dhe gjer-sa shëpitë botuese përkujdesen për botimin e librit, atëherëbotuesit e ndjenin këtë barrë. Ngecjet e librave që nuk ekanë numrin e ISBN-së janë të shumta; ai libër nuk mundtë dërgohet në vende të ndryshme të botës për lexim emësim (tipi i librave shkollor që dërgohet në vende tëndryshme ku ka pakicë shqiptare dhe ku në shkolla mëso-het edhe gjuha shqipe) e as për shkëmbim me libra të

tjerë. Libri i tillë në vende perëndimore konsiderohetbotim ilegal dhe për këtë nuk pranohet.

Një temë që u trajtua për shkak të problemeve tëbotuesve është edhe shqyrtimi i asaj se cilat materialeduhet të marrin numër të ISBN-së e cilat jo, cilat hyn nëkuadër të librave e cilat jo, se a duhet të merret për çdoribotim numri i ISBN-së apo jo, se a janë përgjegjësShtëpitë botuese kur ato nuk kujdesen për botimin endonjë libri por kur t’iu jipet e drejta të dalë me emrin eShtëpisë botuese përkatëse, etj.

Ndërsa sa i përket botuesve nuk kanë qenë të pakta rastetqë kanë menduar se me numra të ISBN-së mundet njëShtëpi botuese që të manipulojë edhe ta merr numrin e njëShtëpie botuese tjetër. Kjo në njëfarë mënyre i bartte prob-lemet dhe konfliktet e Shtëpive botuese që kanë ndërmjet vetiedhe tek numri i ISBN-së, gjë e cila nuk mundet të ndodh,me ISBN-në sepse çdo Shtëpi botuese e ka kodin e vet tëISBN-së dhe vetëm ajo mundet ta shfrytëzojë atë e jo dikushtjetër.

Një përparësi dhe sukses i madh që është arritur gjatëkëtyre takimeve është edhe sjellja e listave të botimevepërmes së cilave vërtetohet jo vetëm sasia e librave që imungojnë BKUK-së por edhe titujt e atyre librave të cilëti mungojnë. Këto lista përveç tjerash kanë qenë të rëndë-sishme edhe për faktin se me to vërtetohet se sa botime tënjë Shtëpie botuese kanë dalë pa numër të ISBN-së, cilëtjanë ata tituj, me çfarë karaktiri janë ato libra, etj. Në bazëtë këtyre të dhënave shihet se numri i ISBN-së gjatë vitit2001, 2002 ka qenë shumë pak i përdorur në krahasim mebotimet të cilat kanë dalë në Kosovë gjatë asaj kohe. Rritjae përdorimit të tij është bërë në vitin 2003 dhe 2004 çkadëshmon se numri i ISBN-së është duke shkuar dhe dukeu stabilizuar. Në bazë të listës së dorëzuar vrehet gjithashtuse shumica e botimeve pa numër të ISBN-së ose kanë qenëribotime të cilat janë botuar me të njëjtin numër të ISBN-së edhe pse ka pasur ndryshime në libër ( në këtë rast ainumër i ISBN-së është i pavlerë) ose ka qenë literaturë qënuk kanë menduar se i duhet numri i ISBN-së.

Rëndësia e përdorimit të ISBN-së

10


AKTIVITETE

Besim J. KOKOLLARI

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës tashmë ështëduke u përgatitur për të hyrë në fazëne rëndësisshme të automatizimit tëveprimtarisë së saj bibliotekare. Nëfushën e informacionit, kjo bibliotekëpritet që brenda pak vitesh të prosper-ojë fuqishëm dhe të ecë në hap tëbarabartë me bibliotekat e zhvilluarabotërore, dhe krahas me të, edhe rrjetii bibliotekave të Kosovës.

Nënkuptohet se BibliotekaKombëtare do t’u ofrojë informacionevendësve dhe ndërkombëtarëve, përthesaret e vendosura në depo.Mosshfrytëzimi i kësaj pasurie të paç-mueshme, është pasojë e mungesës sëinformacionit modern, të cilin duhetta posedojë përdoruesi i shekullit tëXXI, i cili as që ka ndërmend t’i kthe-het praktikave të vjetëruara, por ditaditës është i prirur të braktisë çfardobiblioteke, nëse ajo nuk ia siguron tëgjitha parakushtet.

Për të shpërndarë sa më shumëinformacione, të cilat BibliotekaKombëtare dhe Universitare eKosovës, do t’i ofrojë për përdoruesitvendës, por edhe për pwrdoruesit ebibliotekave botërore, më poshtë janëparaqitur aspekte të formatit MARC21, i cili mendohet të jetë formati mëi përdorur në botë për kodimin einformacioneve bibliografike të njësivebibliotekare.

Në pika të shkurtëra është paraqiturMARC-21, përparësitë e tij për-doruese në krahasim me formatet etjera dhe disa prej arsyeve se përseBiblioteka Kombëtare dheUniveristare e Kosovës duhet ta zgjed-hë këtë skemë kodimi.

Fjala MARC në plotëni ështëMachine-Readable Cataloging =Katalogu i Lexueshëm nga Makina.Ky format u krijua nga Biblioteka eKongresit në SHBA kah fundi i vitevetë gjashtëdhjeta, kohë kjo kur uparaqitën edhe kompjuterët e parë,ndërsa, numri 21 personifikonshekullin e njëzetenjë, i cili iu shtua

inicialeve MARC nga Biblioteka eKongresit dhe Biblioteka Kombëtare eKanadasë me rastin e harmonizimit tëformatit USMARC (United StatesMARC) dhe CAN/MARC (CanadianMARC). Siç shihet nga këto dy ver-sione dhe nga disa të tjera më poshtë,shumica e vendeve kanë bërë modi-fikime të formatit MARC, për t’ia për-shtatur nevojave kombëtare e, përrrjedhojë, kemi variante të ndryshmetë këtij formati: UKMARC (Versionibritanik i formatit MARC), UNI-

MARC (Universal Machine-ReadableCataloging), NORMARC,IberMARC, SANMARC (Versioni iAfrikës së Jugut), etj, që shpiejnë drejtzbatimit të rregullave të ndryshme përkodimin e të dhënave bibliografike tënjësive bibliotekare, dhe në një shpër-puthje të të dhënave bibliografike,duke vështirësuar sadopak shkëm-

bimin e informacioneve ndërmjet sis-temeve të ndryshme bibliotekare.Pikërisht për këtë qëllim, është bërëedhe harmonizimi i versionitUSMARC dhe CAN/MARC nëMARC 21, i cili përdoret pothuajse nëçdo vend të botës, përfshirë këtu edheBibliotekën e Kongresit Amerikan,Bibliotekën Kombëtare të Kanadasë,së fundi edhe Bibliotekën e Britanisësë Madhe, pastaj në vende tëndryshme, si në Zelandë të Re, Rusi,Afrikë të Jugut, Amerikë Jugore,

Mundësia e përdorimittë MARC21 në BKUK

Zonat përshkruese të informacionit në formatin MARC - 21

11


Meksikë dhe Brazil, në Azi: Tajlandë,Malajzi, Kinë; në Lindjen e Mesme:Egjipt, Arabi Saudite dhe Kuvajt, sidhe në shumë e shumë vende të tjera.

Sipas Crawford (1989) (siç citohetnë Fritz 2003), shënimet në formatinMARC janë: “Shënime të krijuara nëkompjuter, të rënditura në bazë tëstandardeve të përcaktuara dhe të për-piluara për identifikimin, ruajtje dheparaqitjen e tyre në katalog”. Pra, atojanë informacione të cilat mund tëinterpretohen nga kompjuteri, përmestë cilit mundësohet edhe shkëmbimi ityre ndërmjet bibliotekave tëndryshme.

Këto rregulla përshkruhen hollë-sisht në librin Rregullat anglo-amerikane të katalogimit, të njohurame inicialet AACR2.

Përparësia e përdorimit të formatitMARC 21 në përshkrimin bibliografikështë harmonizimi i të dhënave bibli-ografike në të gjitha bibliotekat që për-dorin këtë format. Ky harmonizimështë i domosdoshëm pasi secili pro-dukt i veçantë i një vendi, qoftë aiintelektual apo i një natyre tjetër, ështëbërë edhe produkt botëror në saje tëteknologjisë së re dhe mjeteve të komu-nikimit. Për më tepër edhe rëndësia eatij produkti, tash matet në bazë tëkërkesës ndërkombëtare e jo vetëm nëbazë të asaj kombëtare.

Prandaj, produktet e informacion-eve që krijojnë bibliotekat dhe institu-cionet e tipeve të tilla, si të dhëna bib-liografike të njësive bibliotekare,mund të shkëmbehen ndërmjet bib-liotekave me një efikasitet të madh poqë se bëhet një harmonizim i format-eve të sotme që janë në përdorim.

Biblioteka e Britanisë së Madhe kahequr nga praktika krijimin e të dhë-nave bibliografike në formatinUKMARC dhe ka filluar me formatinMARC 21. Në një artikull, në të cilinflitet për standardizimin e formateve,thuhet: “Ju mund ta krijoni edhemetodën tuaj të organizimit të infor-macioneve bibliografike, por ju do taizolonit bibliotekën tuaj, do ta kufi-

zonit pozitën e saj, si dhe do t’i krijonitshumë punë vetes po që se nuk e shfr-tyëzoni një format standard”.

Në faqen e saj të Internetit,Biblioteka e Britanisë së Madhe, iparaqet arsyet kryesore për futjen nëpërdorim të formatit MARC 21, tëcilat janë paraqitur në tekstin emëposhtëm, që mund ta ndihmojnëedhe procesin e ardhshëm bibliotekar,për ta bërë zgjedhjen e duhur në mesine disa formateve. Ato janë:

Mundësia për të nxjerrë të dhënabibliografike nga një numër i madhbibliotekash, posaçërisht, nga ato tëAmerikës Veriore dhe nga shërbimet etjera bibliografike;

MARC 21 paraqet një mënyrë mëefikase në rast se në të ardhmen ven-doset për shfrytëzimin e në një sistemitjetër standard të metadatave, ndonjëformat jo-MARC, të cilët janë krijuarnë Amerikën Veriore;

MARC 21 i përket një familjejeshumë më të zhvilluar të formatevestandarde, që mbulon në mënyrësuperiore materialet jo-libra, dhembështetet në formatet e veçanta përtë dhëna bibliografike, si dhe në listate autorizuara të emrave dhe lëndëve;

MARC 21 mirëmbahetvazhdimisht dhe mbështetet me doku-mentacione më shumë sesa formatiUKMARC.

Korrespodencat e Leonard Billitnga Biblioteka Kombëtare e Kanadasë,sjellin mundësi shtesë për një bib-liotekë nëse ajo vendosë ta përdorëkëtë format. Ato janë:

Formati MARC 21 mund të për-doret edhe në bazë të rregullave tëtjera të katalogimit: ISBD, AACR2,Dublin Core, etj.;

Shpërndarja e gjerë botërore e tëdhënave bibliografike të krijuara nëformatin MARC 21 paraqet një fak-tor të rëndësishëm, i cili gjithsesiduhet të merret parasysh dhe se nukekziston ndonjë bazë me të dhënabibliografike, të tilla si OCLC-ja, qëtë mos ketë informacione bibli-ografike në formatin MARC 21;

Formati MARC 21 është nënpërkujdesin e vazhdueshëm tëBibliotekës së Kongresit dheBibliotekës Kombëtare të Kanadasë,të cilat e bëjnë për çdo vit korrigjimine rregullave të ndryshme për t’iu për-shtatur kërkesave të bashkësisë bib-liotekare;

Shumica e katalogëve të bib-liotekave mund të kërkohen përmesInternetit, si dhe përmes protokollitZ39.50. Kjo mundëson që bibliotekat’i kopjojë të dhënat e katalogut menjë shpejtësi dhe lehtësi të madhe.Mospërzgjedhja e formatit MARC 21do ta detyrojë cilëndo bibliotekë që tëbëjë konvertimin e të dhënave;

Të gjitha formatet MARC bazohennë standardin ndërkombëtar ISO2709 dhe në homologen e sajamerikane, ANSI/NISO Z39.2.

Këto që u thanë më lart, mund tëshërbejnë edhe si pika mbështetëse përBibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Kosovës, se përse duhetqë ajo ta përzgjedhë pikërisht formatinMARC 21, për kodimin e të dhënavebibliografike, të cilat pritet t’i krijojë nënjë të ardhme të afërt.

Besim J. Kokollari është punonjës iBibliotekës së Këndit Amerikan

18


Frederic FRIEND

(vijon nga numri i kaluar)

KUR TË KETË FILLUAR NEGOCIMI....

Qëndroni i qetë dhe i patundur!Ka një rast për të shprehur

fuqimisht pikëpamjet, sidomos nëpika të caktuara gjatë negociimit (përshembull, nëse marrëveshja duket aq ekeqe saqë ju nuk mund ta pranoniatë). Mirëpo, humbja e tempertamen-tit do të mund të ishte kundërproduk-tive duke ia bartur kështu përparësinëemocionale palës tjetër. Është poaq erëndësishme të qëndroni i qetë nëmënyrë që të mund të vëreni dobësitëtek pala tjetër. Ata që përfaqësojnëanën tjetër do të shikojnë për dobësinë rastin tuaj dhe nuk është ekëshillueshme që t’u mundësoni tëshihen çfarëdo përftimi të syrit tek ju.Mundohuni t’ vini në pozitë tëprapme duke kërkuar nga ata tëarsyetojnë pozicionin e tyre pa pasurnevojë që ju të shpejgoni pozicionintuaj, në mënyrë që të qëndsroni nëkontroll të negociatave.

MBANI AGJENDËN NËN KONTROLL.

Është me rëndësi për ju – më parëse për botuesin – të paraqitni agjendëne çështjeve që duhet zgjidhur.Përgatitja paraprake e një liste tëpikave që dëshironi t’i diskutoni dhetë treguarit e kësaj liste botuesit qoftëpak para takimit apo me rastin e fil-limit të takimit ju vë në ulësen edrejtuesit. Përdorni fjalë të thjeshta etë hskurtra, fjali të thjeshta dhe tëshkurtra në paraqitjen e mesazhevetuaja kyçe. Që të dy palët në negociim

duhet të kuptojnë njëri-tjetrin qartë,nëse duam që të mos kemi një rezultatkonfuz. Disa nga çështjet kyçe që do tëdëshironit t’i diskutonit janë:

• një listë e përmbajtjes që duhetpërfshirë në blerje,

• çfarëdo ndryshimi që mund t’ibëhet asaj liste përmbajtjeje gjatëperiudhes së kontratës,

• definimi i “shfrytëzuesve të licen-suar”, përfshirë edhe shfrytëzuesit“kalimtarë”,

• përcaktimi i institucionit apo i“sajtit” – p.sh. për institucionetme ëshumë sajte,

• qasje “jashtë sajtit” për shfrytësuestë licensuar,

• dërgimi i kopjeve të pjesëve tëpërmbajtjes – p.sh. artikujgazetaresk – bibliotekave të tjera,

• qasje permanente në përmbajtjete licensuara.

Të gjitha këto çështje paraqesinkërkesat bazë nga pikëpamja bib-liotekare dhe, pos gjatësisë së kon-tratës, kjo nuk duhet të ketë ndikimnë çmimin e paguar. Për shembull,botuesi mund të presë nga bibliotekaqë të paguajë më shumë për qasje per-manente në përmbajtje, por bib-liotekës duhet dhënë një kopje epërmbajtjes në CD, si pjesë të çmim-imt bazë.

DUHET TË DINI SE KUR TË BËNI TË KOMPROMIS.Nëse duam që negociimi të jetë i

suksesshëm, është pothuajse e pash-mangshme se do të ketë kompromis.Negociimi fitore-fitore është i mirë:kur të gjitha palët ne një marrëveshjejanë të kënaqura, ata do të duan që kjotë ketë sukses. Secila palë mund të

largohet nga negociatat nëse mendonse nuk do të marrë asgjë nga mar-rëveshja, prandaj duhet të jeni të gat-shëm që të bëni ca koncesione nëseduani që negociimi të ketë sukses. Artiqëndron në të diturit se në çfarë duhetlëshuar pe dhe kur. Mos u mundonit’ia bëni të ditur palës tjetër se ju jenitë gatshëm të lëshoni pe deri në çastine fundit dhe bëni që ai të duket si njëkoncesion i MADH. Lëshuarja pe ngadiçka që botuesi ka kërkuar u jepavantazhin moral kur të kërkoni përndonjë koncesion nga botuesi, qëështë me rëndësi për ju. Nëse atakërkojnë të bëni një koncesion specifik– p.sh. një marrëveshje më aftagjatë –ju do të dini se ky koncesion është irëndësishëm për ta dhe nëse kjo nukështë e rëndësishme për ju, ju mund tëlëshoni pe zemërgjerësisht, dukekërkuar për një koncesion tuajin qëështë me rëndësi për ju. Koncesioni qëju mund të kërkoni nuk duhet për-shkruar si “koncesion”, por të për-shkruhet në mënyrë modeste, si diçkaqë është aq e qartë dhe e pakundër-shtueshme saqë asnjë person me mendnë kokë nuk do të mund të mos pajto-hej! Nëse botuesi refuzon të pajtohetme këtë, atëherë ju duhet të vendosninëse doni të vazhdoni te merreni meatë pikë, apo të hiqni dorë, në mënyrëqë t’i ktheheni prapë gjatë negociimittë ardhshëm. Deklarimi se ju jeni tëgatshëm të heqni dorë nga ajo pikënuk është punë me mend, pasi që kjou jep atyre mesazhin se kjo pikë nukështë e rëndësishme për ju. Shumica etakimeve të negociimit mbulojnë njënumër të madh çështjesh, prandajështë me rëndësi të mbani shënimembi koncesionet që janë bërë e janëmarrë gjatë takimeve të negociimit.

Udhëzime për blerjen eresurseve elektronike

19


DUHET TË DINI KUR TË THUANI “JO” E TËLARGOHENI.

Ky ka qenë veprimi më i rëndë përbibliotekarët në negociatat e tyre mebotuesit. Dëshira e një bibliotekari përtë futur në dorë një përmbajtje për tëcilën kanë nevojë shfrytëzuesit i kashtyrë ata të pranojnë kushte që do tëishin të papranueshme për negociatorënga kompani komerciale. Ndërprerja enegociatave nuk është një veprim qëmerret me lehtësi, por ai duhet ndër-marrë nëse marrëveshja tregohet senuk paraqet përparësi për bibliotekën.Kjo është sidomos me rëndësi përnegociatat konzorciale, kur një mar-rëveshje duhet të tregojë dobitë emëdha ndaj një marrëveshjeje për njëbibliotekë të vetme. Dobitë mund tëjenë financiare apo në raport mepërmbajtjet. Rëndom shitësi rrezikonmë shumë sesa bibliotekarët nësedështon negociimi, prandaj negociue-sit konzorcistë mund të lejojnë që tëjenë negociues të ashpër. Nëse negoci-atat ndërpriten, pala që lë negociatatduhet t’i qartësojë çështjet mbi të cilattë dy palët nuk janë pajtuar. Kjo bën tëmundur rifillimin e negociatave, nëseka ndonjë ndryshim në qëndrime lid-hur me ato çështje të veçanta, pa ukthyer në agjendën e plotë, pjesa më emadhe e së cilës ka qenë e pakontestu-ar. Duke kaluar nëpër tërë agjendënedhe njëherë paraqet rrezik edhe përhumbjen e koncesioneve për negocia-torët e bibliotekës të bëra nga botuesime pajtim paraprak.

PASI TË KETË MBARUAR NEGOCIMI......Dërgoni një letër apo e-mail sa më

shpejtë me rezymimin e të kuptuarittuaj të marrëveshjes së arritur.

Kjo është një pikë në të cilën bib-liotekarët shpesh dështojnë. Ne ialëmë shitësit që të na shkruajë për tëna e thënë se për çfarë është marrëvesh dhe nuk është për t’u befasuarkur shohim se versioni i shitësit e asaj

për të cilën është arritur pajtim – apoedhe theksi i vënë mbi disa pika tëveçanta të marrëveshjes – ndryshonnga shënimet që kemi marrë ne gjatënegociatave. Kjo e vë shitësin nëulësen e prapme nëse bibliotekari sjelli pari shënimet lidhur me atë për tëcilën janë pajtuar. Po ashtu edhe nëdiskutimet pasuese me agjencitëfinancuese, siç janë departamentetqeveritare, është mirë të dërgohen e-maile duke përkufizuar atë për tëcilën ju mendoni se është arritur paj-tim, pasi që politikanët dhe shërbye-sit civilë harrojnë shumë kur sulmo-hen nga presione të shumta pastakimeve me ta. Nëse pala tjetër kon-teston diçka të cilën ju e keni shkruarsi diçka për të cilën është arritur paj-timi, ajo pikë mund të diskutohetpavarësisht nga pikat e tjera në mar-rëveshje, ndonëse një pikë vërtetëkyçe që mohohet më vonë mund tëbëjë që ju të mos vazhdoni me etapënkontraktuale. Një letër apo e-mail kushprehet marrëveshja për të cilën jumendoni se e keni, mund të kursejëkohë dhe mundim në rastin kur mar-rëveshja shndërrohet në kontratë meobligim ligjor. Zgjidhni të gjithaproblemet para se të involvohenavokatët.

NËNSHKRUANI NJË KONTRATË LEGALE SA MËSHPEJTË QË TË JETË E MUNDUR.

Porsa të keni arritur një marrëvesh-je të kënaqshme, duhet të jeni të sig-urtë që ajo të zbatohet dhe se shitësinuk do të thotë se rrethana të rejakanë lindur që do të thotë se kushtete marrëveshjes suaj duhet të ndrysho-jnë. Porsa të jetë bërë kontratë –dmth. kontratë ligjësisht obligativedhe jo letër e pajtueshmërisë – shitësido ta respektojë atë, ngaqë një kon-tratë e mirë do të përmbajë edhe dis-pozita ndëshkuese. Natyrisht, ky ështënjë proces i ndërsjellë dhe bibliotekarinuk do të jetë në gjendje të shkojë tekshitësi dhe t’i thotë se rrethanat e bib-liotekës kanë ndryshuar. Kontrataduhet lexuar me kujdes për të qenë tësigurtë se ajo reflekton pikat e miratu-ara në negociata. Kjo është posaçër-isht e rëndësishme nëse marrëveshjajuaj me botuesin përmbanë dispozitaqë janë të pazakonshme, pasi qëbotuesi, për arsye të ndryshme, mundt’u dërgojë kontratë standarde, tëëprdorur për çdo konzorcium tjetërapo bibliotekë individuale.Sigurohuni që çfarëdo pike e veçantëpër të cilën jeni pajtuar të jetë e futurnë kontratë.

16


Gjendja jo e mirë ebibliotekës ndërko-munale “HivziSulejmani”, etrashëguar nga e kalu-ara, veçmas pas luftës,me probeme të infra-strukturës në fushënndërtimore dhe në atëligjore, me fonde tëkoleksioneve me shu-micë të vjetruara, tëpamjaftueshme dhepak të përtërira, nënjërën anë, si dheshtimi i popullatës nëqytet gjatë viteve tëfundit, e me këtë edherritja e kërkesave tëpërdoruesve, në anëntjetër, janë indikatorëqë trokasin nëndërgjegje dhe tëthërrasin për ta ndër-

ruar këtë gjendje, për të bërë ndryshime dhekthesa sa më të shpejta.

Biblioteka tashmë ka një staf të përgatiturpër t’i shpënë përpara proceset e lëmit të bib-liotekarisë, por tani ky staf ka kuptuar se këtoprocese, përkundër angazhimit me përkush-tim, nuk mund t’i shpiejë dhe aq larg, sepsepengesë e parë del infrastruktura e papërshtat-shme dhe e pamjaftueshme e ndërtesës së bib-liotekës, e cila nuk mundëson për të bërëndonjë përparim të dukshëm, sepse ajo nuk iplotëson me asnjë element standardet e njëbiblioteke moderne. Dhe për këtë arsye kjoështë e penguar për t’i plotësuar në mënyrë tëkënaqshme nevojat e komunitetit që i përket,kurse ky komunitet është hiç më i vogël se 0.5milion banorë, i përbërë nga shumë shtresa tëshoqërisë, me disa gjuhë e me disa konfesione.

Sipas standardeve të IFLA-s për 1000banorë kërkohet hapësirë 56 m2, që do tëthotë se për 100 mijë banorë lypset hapësirëme sipërfaqe 5600 m2. Dhe kur kjo të lloga-ritet për 500 mijë banorë, sa mund të ketëPrishtina sot, del se objekti i kësaj bibliotekeduhet të ketë një hapësirë së paku prej 20 mijëm2. Dhe vetëm atëherë do të kishte hapësirëpër milliona kopje të materialit të shtypur,

libra, gazeta, revista, si dhe material audio-vizual etj., për funksionimin normal të tëgjithë sektorëve, për salla të mjaftueshme përpërdoruesit e rritur, fëmijë dhe hulumtues, përpërdoruesit me aftësi të kufizuar, për Internet,për aktivitete bibliotekare, kulturore, socialeetj. Sot kjo bibliotekë ka vetëm vetëm 477 m2!

Biblioteka në rend të parë vlen për për-doruesit dhe vetë ata i jepin kuptim asaj,përndryshe nuk do të duhej të ekzistonte fare.Prandaj, biblioteka u detyrohet në rend të parëatyre dhe është përgjegjëse për ta. Unë siudhëheqës, së bashku me stafin tim, jemi tëndërgjegjshëm dhe e kemi kuptuar se sa largështë kjo Bibliotekë për të plotësuar kërkesat eshumta të komunitetit të kryeqytetit. Kuadri ibibliotekave tona në përgjithësi është deficitar.Për këtë arsye jemi të preokupuar përformimin e kuadrit të kësaj biblioteke, tëarsimuar dhe të edukuar si duhet, sepse kon-takti dhe komunikimi me përdoruesit ekërkon këtë, mandej specializimin e punon-jësve për punë të veçanta në sektorët endryshëm etj.

Preokupim i përhershëm i yni është pasuri-mi i koleksioneve me literaturë të larrmishmedhe të pasur. Aktualisht një ekip prej 12 vetashështë duke punuar në revizionin e koleksion-eve, proces ky që planifikohet të kryhet në tëgjithë sektorët dhe degët e bibliotekës, me tëvetmin qëllim, për të parë se çfarë mund tëbëjmë në të ardhmen për të plotësuar kërkesate të gjithë përdoruesve, të të gjitha kategorive,pa pritur se si dhe kur do të zgjidhet problemii hapësirës, duke e shfrytëzuar në maksimumkëtë që është.

Angazhimi që format e shumta të punëstë automatizohen në saje të teknologjisë mëtë re, të informacionit etj., do të jetë njëobjektiv tjetër i intresimit dhe shpresëssonë. Këtë optimizëm e mbështesim nëmundësinë e shfrytëzimit të programitkompjuterik

Aleph 500, për bibliotekari, që presim të naofrojë BKUK para këtij fundviti, do të krijonteshansa reale për futjen në një rrjet të për-bashkët të gjitha bibliotekat në Kosovë.Sigurisht që pas arritjes së këtij animi, pritetrritja e dukshme e efikasitetit në shërbime mepërdoruesit, në cilësi dhe në sasi.

SI PO E PËRGATISNI BIBLIOTEKËN TUAJ PËR TË ARDHMEN?

Bibliotekat duhet t’i plotësojnëkërkesat e komunitetit

Përgjigjet: Sylejman Pireva, drejtor i bib-liotekës ndërkomunale “Hivzi Sulejmani”,

Prishtinë

17


DOKUMENTE

Asociacioni i BibliotekaveAmerikane konfirmon se të gjithabibliotekat janë forume të informa-cionit dhe ideve, dhe se shërbimet etyre duhet të udhëhiqen prejparimeve themelore vijuese.

I. Librat dhe burimet e tjera bib-liotekare duhet të sigurohenpër interesin, informacion dhendriçimin e të gjithë bashkë-sive të cilave ju shërben bib-lioteka. Materialet nuk duhettë përjashtohen përshkak tëorigjinës, historisë, apo pikë-pamjeve të atyre që kanë kon-tribuar për krijimin e tyre.

II. Bibliotekat duhet të ofrojnëmateriale dhe informacione të

cilat paraqesin pikëpamje tëndryshme sa i përket çështjeveaktuale, e po ashtu edhe atyrehistorike. Materialet nukduhet të ndalohen ose tëlargohen për shkak të doktri-nave apo pikëpamjeve parti-zane.

III. Bibliotekat duhet ta sfidojnëcensurën në përmbushjen epërgjegjësisë së tyre sa i për-ket ofrimit të informacionitdhe ndriçimit të mendjes.

IV. Bibliotekat duhet tëbashkëpunojnë me të gjithëpersonat dhe grupet që bal-lafaqohen me kufizimin elirisë së shprehjes dhe të qas-jes së lirë në ide.

V. E drejta e një personi për tashfrytëzuar një bibliotekë nukduhet të mohohet ose të kufi-zohet për shkak të origjinës,moshës, historisë, apo pikë-pamjeve të tij.

VI. Bibliotekat, të cilat i vënë nëdispozicion hapësiraekspozuese apo dhomatakimesh publikut që i sher-bejnë, duhet t'i ofrojnë këtohapësira në mënyrë tëbarabartë, pa marrë parasyshbesimin, përkatësinë e indi-vidëve apo të grupeve të cilatkërkojnë ta shfrytëzojnë atëhapësirë.

E adoptuar më 18 qershor të vitit1948, e korrigjuar më 2 shkurt 1961dhe më 23 janar 1980, dhe e konfir-muar sërish më 23 janar 1996, ngaKëshilli i ALA-s

http://www.ala.org/ala/oif/state-mentspols/statementsif/librarybill-rights.htm

Karta e të drejtavetë bibliotekave

20


DOKUMENTE

LIBER përfaqëson dhe promovoninteresat e bibliotekave hulumtuese nëEvropë. Qëllimi i përgjithshëm iLIBER-it është të ndihmojë bib-liotekat hulumtuese në Evropë që tëshndërrohen në një rrjet funksionaljashtë kufijve kombëtarë në mënyrë qëtë sigurojë ruajtjen e trashëgimisë kul-turore evropiane dhe të ofrojë shër-bime më efikase informative nëEvropë. (Nga Statuti i LIBER-it, mirat-uar në Gëtingen, në korrik 1994).

ZHVILLIME TË RËNDËSISHME NË BIBLIOTEKATEVROPIANE HULUMTUESE � Zhvillimi i bibliotekës ‘hibride’

apo ‘elektronike’ me bartje tëfokusimit midis koleksionevefizike dhe atyre digjitale.

� Disponueshmëria gjithnjë më emadhe e informacionit hulumtuesnë formë elektronike me mundësiqasjeje të rrjeteve globale ngakudo dhe në çdo kohë.

� Ndryshimet e rëndësishme nëzingjirin informativ pasi që komu-nikimi i drejtpërdrejtë midisautorëve dhe lexuesve është i

mundshëm në shkallë globale. � Bashkëpunim më i madh midis

bibliotekave përmes rrjeteve dhekonzorciumeve rajonale, kom-bëtare dhe ndërkombëtare mebotues.

� Ndryshimet në konceptin e zhvil-limit të koleksioneve në linjë meevoluimin gradual të koleksionevevirtuale.

� Në fushën e informacionit elek-tronik, marrëveshjet midis bib-liotekave dhe botuesve nuk do tëqeverisen më kryesisht nga ligje tëtë drejtave autoriale, por nga ligjetkontraktuale, që qeverisin natyrëne licensave.

� Zhvillimi i e-serviseve dhe e-menaxhimeve në biblioteka.

TRENDET POLITIKE DHE EKONOMIKE Qeveritë � Qeveritë po dedikojnë fonde pro-

porcionalisht më të vogla nëfushën e përgjithshme të kulturësdhe arsimit, andaj edhe për bib-lioteka. Në të njëjtën kohë, funk-sionimi i bibliotekave është dukeu bërë gjithnjë më i shtrenjtë,pjesërisht për shkak të nevojës përshërbime të dyfishta: të shtypuradhe elektronike.

� Qeveritë janë më shumë të prirurat’u ofrojnë bibliotekave autonome,universitare dhe nacionale, bux-hete “njëlinjëshe” apo “paushalle” ,duke i lënë të vendosin vetë përprioritetet.

� Qeveritë po tregojnë më shumëinteresim në arsimimin e‘mjeshtrive’ dhe ‘profesionavepraktike’ me theks të shtuar nëracionalen ekonomike.

Universitetet � Universitetet janë më të intere-

suara në atë që bëjnë bibliotekatdhe më shumë të prirura për

Misioni i LIBER-it

21


DOKUMENTE

përqëndrim të objekteve fizike bib-liotekare, për të kursyer sa më shumë;disa universitete mund të vëjnë nëdyshim nevojën për të pasur një bib-liotekë të madhe qendrore. � Universitetet do të jenë të prirura

t’u ofrojnë bibliotekave të tyre osebuxhete ‘njëlinjëshe’ apo edhe tëndajnë një për pjesë të shpenz-imeve bibliotekarefakulteteve/shkollave dhe kate-drave; cilado mënyrë do të ketëmë pak kontroll qendror nga uni-versiteti për shpenzimet bib-liotekare.

� Universitetet po i bëjnë botimet etyre hulumtuese, që kanë qasje nëueb dhe po hulumtojnë për alter-nativa të botimeve komerciale.

� Qeveritë dhe universitetet pobëhen gjithnjë më të interesuarapër ‘e-shkencë’ (hulumtimetshkencore që bëhen nga shfrytëzi-mi i masave të mëdha të të dhë-nave elektronike) dhe ‘e-studimit’(materialet teknike dhe mbështetjastudimore që jepet përmesrrjeteve); kurse bibliotekat janë nëballë të e-shërbimeve.

SUPOZIMET LIDHUR ME BIBLIOTEKATHULUMTUESE NË EVROPË NË TË ARDHMEN � Ndikimi më i fuqishëm në bib-

liotekat hulumtuese do të jetëekonomia globale e rrjetëzuar.

� Elementi parësor në zingjirininformativ do të jetë rrjeti.

� Një pjesë e madhe e asaj që bib-liotekat deponojnë tradicionalishtnë raftet e tyre do të digjitalizohetdhe do të kenë qasje përmesrrjeteve.

� Arkivimi dhe ruajtja e materialdigjital do të jetë një nga sfidat mëtë rëndësishme me të cilat do tëballafaqohen bibliotekat.

� Depozitimi legal i materialit digji-tal do të bëhet normë brenda pesëvjetësh.

� Proceset tradicionale të shtimit tëvlerës së informacionit në bibliote-

ka (dmth. katalogizimi) do tëvazhdojë të kalojë nga ‘zyra eprapme’ në ‘zyrën e përparme’, kustafi i bibliotekës takohet me lex-ues; ndonëse detyrat e reja të‘zyreve të prapme’ (metodat dhestandardet) do të bëhen të rëndë-sishme.

� Rrjetet do të bëjnë të mundshëmnjë bashkëpunim dhe këmbim mëtë madh; vendimi kritik do të për-caktohet varësisht se në çfarë niveli(rajonal, kombëtar apo ndërkom-bëtar) do të ndodhë një këmbim itillë.

� Do të ndihet nevoja për standard-izim, për të zhvilluar këmbimininformativ elektronik dhe zbulim-in informativ.

� Të drejtat e pasurisë intelektualedo të vazhdojnë të kërkojnë disku-tim të gjerë: autorët, universitetet,bibliotekat dhe botuesit do tëkërkojnë të bëjnë vetë depozitime,posaçërisht sa u përket të drejtavetë autorit.

� Për të plotësuar sa më mirë nevo-jat e shfrytëzuesve të bibliotekave,materiali i rrjetëzuar duhet tëmbetet, porsi materialet në rafte,nën kontrollin e bibliotekavepjesëmarrëse.

� Çështja e të drejtave të pasurisëintelektuale do të ngre çështjen epagesës për shfrytëzimin e materi-alit: kush paguan, në emër të kujtdhe në cilën pikë?

� Operuesit komercialë do të sjellinkonkurrencën për bibliotekat, sid-mos për dorëzime të materialeve.

ÇËSHTJE TË BIBLIOTEKAVE HULUMTUESE NËEVROPË NË TË ARDHMEN E AFËRT � Ballafaqimi me zhvillime të difer-

encuara në pjesë të ndryshme tëEvropës dhe nevoja për të siguruarzhvillim konsistent në libraritë etërë Evropës.

� Zhvillimi dhe implementimi istandardeve për të siguruar këm-bim informacioni elektronik dhe

zbulimet informative. � Identifikimi dhe implementimi i

zgjidhjeve të shëndosha përarkivim dhe ruajtje digjitale.

� Ballafaqimi me konkurrencën eoperuesve komercialë, sidomos sa ipërket dorëzimit të materialeve.

� Forcimi dhe promovimi ibashkëpunimit në mesin e institu-ioneve trashëgimore (arkivave,muzejeve dhe galerive).

� Zhvillimi dhe forcimi i marrëd-hënieve me institucionet përkatësenë përmasa ndërkombëtare.

Përgatiti: V. M.

22


NGJARJE NDËRKOMBËTARE

EgjiptNë kuadër të bashkëpunimit ndërmjet dy vendeve, gjegjësisht institucioneve, Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës zyrtarisht ka autorizuar Prof. Dr. Beqir Ismailin që të shërbejë si Person Ndërmjetësues përqëllime të bashkëpunimit të përgjithshëm me Egjiptin dhe Arabinë.

Prof. Beqir Ismaili, i cili u caktua si Person Ndërmjetësues ndërmjet Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare tëKosovës dhe Bibliotekave të Përgjithshme të Egjiptit dhe Bibliotekave të Botës Arabe do të angazhohet për të gjithakontaktet, që kanë të bëjnë me bibliotekarinë, siç janë: huazimi ndërbibliotekar, donacione librash, vizita etj, ndër-mjet bibliotekave të lartpërmenduara.

PoloniKonsorciumi iBibliotekave Elektroniketë Kosovës, ditë më parëu përfaqësua në nivelndërkombëtar nëAsamblenë ePërgjithshme të eIFL-net,gjegjësisht të rrjetitbotëror të bibliotekaveelektronike. E organizuarnga EIFL-net, OSI, Biblioteka Shkencore – Poznan, Poloni, në këtëAsamble morën pjesë 42 vendeve të botës. Me këtë rast, u prezan-tua edhe aktiviteti i BKUK-ës, si pjesëmarrëse e këtij rrjeti.Inaugurimi i Konsorciumit të Bibliotekave Elektronike të Kosovës,gjatë Javës së BKUK- në Kosovë, fitimi i grantit ne vlerë prej8934¤, trajnimet dhe punëtoritë nëpër bibliotekat publike tëKosovës dhe në bibliotekat universitare ishin sukseset e paraqituratë aktiviteteteve të eiFL-it në nivel vendor nga Kosova.

SHBADrejtori i BKUK - Dr. Sali Bashota, në takimin e tij lamtumirës me Z.Michael McClellan, i cili ka përfunduar misionin e tij në Kosovë, falenderoiMichael McClellan për angazhimin e pakursyeshëm për kontributin e tijdhe të Zyrës Amerikane që ka dhënë gjatë kohës së angazhimit të tij.McClellan, gjithashtu falenderoi Dr. Bashotën për gatishmërinë e treguarlidhur me bashkëpunimin dhe premtoi se një bashkëpunim i tillë do tëvazhdojë edhe në të ardhmen me zyren amerikane.

Me rastin e emërimit të shefit të ri të zyrës amerikane në Prishtinë, z.Drejtori i BKUK-së Dr. Sali Bashota i dërgoi një letër përshëndetëse me tëcilën i uron mirëseardhje në Kosovë dhe punë të mbarë në detyrën e re -Shef i misionit të Zyrës së SHBA-ve në Kosovë, Fillip Golldberg.

Në letrën e tij përshëndetëse Dr. Bashota deklaron: “ BibliotekaKombëtare dhe Universitare e Kosovës, viteve të fundit ka gëzuar mbështet-je të pazëvendësueshme nga Zyra Amerikane e cila ka ndikuar fuqishëm nërritjen e efektivitetit të punës në këtë institucion. Zyra Amerikane nëPrishtinë ka dhënë kontribut të pakursyeshëm, vërtet shumë të lartë,shembullor, dhe u angazhua në ndërtimin e një imazhi të ri të këtij insti-tucioni, që do të vlejë edhe në të ardhmen.”

Drejtori i BKUK-së përfundimisht konsideron se niveli i bashkëpunim-it dhe miqësisë që gëzon BKUK me Zyrën Amerikane do të mbetet pozitivedhe e prirur për të vazhduar edhe më tutje me këtë normalitet.

Zvicër Në kuadër të bashkëpunimitndërkombëtar të BKUK-së me vendettjera, ditë më parë në Zug të Zvicrësdrejtori i BKUK-së Dr. Sali Bashotanënshkroi donacionin –dhuratë ngaasociacioni zviceran Trans-fair.org.

Ky donancion e cila arrin në vlerërreth 150.000 Franga zvicerane, përm-ban kryesisht inventarë për 50 -70zyre. Përfaqësuesi i këtij asociacioni,me rastin e dhënies zyrtare të këtijdonacioni vlerësoi se ky është vetëmnjë fillim i ndihmës që po i bëhetBibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës, ndërsa në tëardhmen ky institucion do të gëzojëedhe donacione tjera të cilat do tëndikojnë fuqishëm në mbarëvajtjen epunëve dhe në zhvillim të hovshëm tëBibliotekës.

23


NGJARJE NDËRKOMBËTARE

Gjermani

Në Berlin, 3 -7 nëntor u mbajt takimii 32-të me radhë i ISBN-së. 76 për-faqësues të vendeve të ndryshme tëbotës prezantuan agjencitë e tyre tëISBN-së dhe gjendjen aktuale të tyre.Me këtë rast edhe Agjencia e ISBN-sënë Kosovë u prezantua me aktivitetet esaj si dhe me gjendjen e botuesve koso-varë, raportin e tyre me Agjencinëndërkombëtare etj. E veçantë e këtijtakimi ishte pajtimi unanim që ngaviti 2005, të gjitha agjencitë do tëpaguajnë anëtarësimin e tyre. Ndonësekishte mjaft polemika lidhur me çësht-jen e pagesës, sidomos nga UNESKO,Polonia, Greqia, Franca, Holanda, lid-hur me kategorizimin e pagesave, PieroAttanasio ( ISBN-anëtar i KëshillitEkzekutiv) shpegoi se një klasifikim itillë është bazuar nga statistikat eBankës Botërore, ku është shikuarekonomia e çdo vendi. Lidhur me këtëçështje, pagesat do të bëhen nga250.00 ¤ deri në 18.000 ¤, ndërkohëqë Kosova do të paguajë shifrën më tëvogël, do të thotë, 250 ¤ në vit.

Rumani Aktivisti dhe studiuesi shqiptar, BakiYmeri, i cili jeton dhe vepron nëRumani, këto ditë i ka dhuruar BKUK-së një fond modest me materiale të vje-tra dhe të rralla që i përkasin botimevekryesisht të edituara në Rumani. Ndërto vlen të veçojmë: Ylli i Shqyperise,Bukuresht 1899, La questionalbanaise, Dhimitër Berati, e botuar më1914, Dorëshkrim prej 60 faqesh i janivretos (1896), Regullorja e KomitetitShqiptareve për të mprojtur të drejtatkombëtare, Shqipëri, 1911 (1329), dyfotografi – Asdreni me kushririn e tij(1918), Mitrush Kuteli në një ballobukureshtare (1938) e shumë libra,broshura, revista e letra të ndryshme, tëcilat mbledhësi Baku Ymeri ngaBukureshti i ka quajtur Ekspeditimete para bukureshtare për BKUK.

ISBNOrganizuar nga Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës, gjegjësishtnga Agjencia Kombëtare të ISBN-së (Numri Standard Ndërkombëtar i Librit)dhe të ISMN-së (Numri Standard Ndërkombëtar i Muzikës) për Kosovë, këtoditë u mbajt Sesion Informativ, lidhur me rëndësinë e ISBN-së dhe ISMN-së.Ligjërues special i këtij sesioni ishte Drejtori i Agjencisë Ndërkombëtare tëISBN-së dhe ISMN-së - Dr. Hartmut Walravens nga Gjermania. Temat që udiskutuan në këtë sesion ishin: Përparësitë e numrave standardë, ISBN E kalu-ara dhe e tashmja, Përparësitë e ISBN, Aplikacionet e ISBN, ISBN në botënelektronike, Revizioni i standardit të ISBN-së, ISMN dhe roli i i saj në botënmuzikore, ISBN dhe ISMN në rrjetin e identifikueseve bibliografikë.

Dr. Hartmut Walravens, gjatë vizitës së tij në Kosovë zhvilloi takime me përfaqë-sues të nivelit të lartë. U takua me Ministrin e Kulturës - Mr. Bexhet Brajshorin,Ministrin e Arsmit - Mr. Rexhep Osmanin, me kreun e Fakultetit të Arteve, mekryetarin e Shoqatës së Botuesve të Kosovës- Nazmi Rrahmanin, me ParimKosovën, nga Muzeu i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, me drejtorin e Galerisë sëArteve, Luan Mulliqin, dhe përfundimisht u takua me kryetarin e Akademisë sëShkencave dhe Arteve të Kosovës - Akademik Rexhep Ismailin. Qëllimi i këtyretakimeve ishte sensibilizimi i opinionit kosovar për pajisjen e librave dhe vepravetjera të ndryshme me numrat standardë ndërkombëtarë dhe një bashkëpunim ifrytshëm i strukturave udhëheqëse kosovare lidhur me depërtimin e librit shqip nëbotë.

Maqedoni Qendra e Restaurimit dhe Konservimit e cila rifilloi punën në BKUK, pati viz-itë zyrtare njëditore në BIbliotekën Kombëtare dhe Universitare të Maqedonisë.Me këtë rast, punëtoret e kësaj qendre u pritën nga udhëheqja e Departamentittë Konservimit dhe të Restaurimit në Maqedoni, Z. Jakolevska. Qëllimi i kësajvizite ishte informimi lidhur me përvojat e trajtimit të materialit bibliotekar përrestaurim dhe konzervim. Duke pasur parasysh përvojat e fituara nga kjo vizitë,punëtoret e Qendrës së Restaurimit dhe Konservimit vlerësuan se krahas mundë-sive që posedon BKUK-ja, si dhe përvojave profesionale, materialit bibliotekar iduhen trajtime më cilësore të cilat duhet të futen në përdorim menjëherë. SH.R.

24


BOTIMET E BKUK-së

Botimet e BKUK-sëBotimet e Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare, të cilave kohëve të fundit po iu jipet rëndësi në këtë institucion, kanëpasur si bazë parimin e mungesave dhe kërkesave themelore që janë shtruar mbrenda këtij institucion. Për këtë arsye edhepjesa më e madhe e këtyre botimeve shpesh të emëruara si “udhëzues”, japin informacione të shkurtra dhe bazike për prob-leme të ndryshme për bibliotekën dhe bibliotekarinë në përgjithësi.

EBSCOEBSCO paraqit inforacione të rëndësishme për këtë kompani e cila “qëndron në krye të kompanive të menax-himit të informacionit elektronik për biblioteka dhe institucione të tjera në të gjithë botën”. Këtu ka informa-cione që duke filluar prej historikut të kompanisë EBSCO, anëtarësimi dhe deri te mënyra e përdorimit tematerialeve elekrtronike. Në këtë kompani është realizuar prjekt eIFL Direct në të cilin janë anëtarësuar vendetë ndryshme që kanë dëshirë ta zgjerojnë funksionin e Bibliotekës dhe ta plotësojnë sa më me sukses kërkesën elexusit. Përveç vendeve tjera këtu janë të anëtarësuara edhe Shqipëria dhe Kosova, me çrast ju ka mundësuaredhe lexuesve të interesuar në Kosovë dhe Shqipëri që t’i shfrytëzojnë ato materiale që i ofran kjo kompani. Nëkëtë manual paraqitet e gjithë rruga që duhet ndjekur për t’i marrë materialet e nevojshme për çdo lexues.

„eIFL.NET“Një botim tjetër që ndërlidhet me botimin e parë është edhe ”Konsorciumi i BibliotekaveElektronike të Kosovës, eIFL.net”, ku përfshihet edhe “eIFL Direct project ” i EBSCO-s, por edheshërbime të tjera elektronike në Internet që rrisin diapazonin e informacioneve dhe njohurive tëofruara për lexuesit. Ky është tip i manualit që ofron informacione bazë për qasje në këto informa-cione që ofron eIFL-a, të rrisin mundësinë e komunikimit sa më të mirë e sa më të suksesshëm tëofruesit të informacioneve me marrësin e tyre. Dhe kështu që të dy librat plotësojnë një vend dhenjë kërkesë të madhe edhe pse me informacione të shkurtra, për bashkëpunimin në nivelin elektron-ik, në atë që ndoshta më vonë do të quhet kibernetikë shqiptare.

“BIBLIOTEKAT DHE LIRIA INTELEKTUALE““Bibliotekat dhe liria intelektuale “ ka për qëllim ofrimin e informacioneve bazike dhe mjaft shkurtimisht, dhe kjopër vet faktin se problemet që shtjellohen janë në fazën embrionale për bibliotekarinë në Kosovë. Këtu paraqiten objek-tivat e IFLA/ FAIFE-s, organizimi i saj, historiku, synimet, misioni, etj. të këtij komiteti që mbronë lirinë intelektuale.“Komiteti i IFLA /FAIFE-s dhe Zyra e tij stimulojnë lirinë e qasjes në informata dhe lirinë e shprehjes në të gjithaaspektet, të cilat në çfarëdo forme janë të lidhura me bibliotekat ose me komunitetin bibliotekar” shkruan ndër të tjeranë këtë udhëzues, në të cilin përmbledhet puna e Komitetit IFLA/FAIFE.

“ISBN”Ndërsa botimi tjetër i ISBN-së është botimi i parë i këtij agjencioni në Kosovë, i cili ka filluar tëqarkullojë këtu qe 2 vite. Në të ka informacione të rëndësishme për shtëpitë botuese për faktin sepër herë të parë para tyre gjendet një libër në të cilin paraqiten shkurtimisht të dhënat e ISBN-sësi agjencion ndërkombëtar që vepron në Kosovë për legalizimin e botimeve dhe kontrollimin e tyrepërmes numrave që i shpërndan për çdo botim. Këtu përveç informacioneve për ISBN-në, his-torikut, përdorimit, përparësive të përdoruesve, etj. jipen edhe informacione për të gjitha ShtëpitëBotuese në Kosovë dhe për botuesit privat. Këtu përfshihen emrat e përgjegjësve të Shtëpive Botuese(ose të botuesve privat), adresat e tyre, numrat e telefonit dhe e-mail adresa, si informacione në bazëtë të cilave mund të orientohen blerësit apo autorët për blerje apo botim të ndonjë libri.

revistË e bibliotekËs kombËtare dhe universitare tË ... · bimeve të bkuk-së etj. gjithsesi,...

Documents