poslovno pravo.pdf

POSLOVNO PRAVOUVOD U PRAVO, OSNOVI OBLIGACIJA I PRIVREDNA DRUTVA

Trifkovic Simic Trivun Silajdic Mahmutcehajic Novalija

Naziv djela POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna drutva

Urednici: doc. dr. Fatima Mahmutehaji Novalija doc. dr. Vedad Silajdi

Autori Akademik prof. dr. Milo Trifkovi prof. dr. Mili Simi prof. dr. Veljko Trivun doc. dr. Vedad Silajdi doc. dr. Fatima Mahmutehaji Novalija

Izdava EKONOMSKI FAKULTET U SARAJEVU

Za izdavaa prof. dr. eljko AIN, dekan

Recenzenti prof. dr. Nevenko Misita prof. dr. Mirko VasiljeviI

Obrada teksta vii ass. Mia Mrgud, MA prof. dr. sc. Darko TIPURI Dizajn i DTP Adis Duhovi, prof.

Tira 200 primjeraka 150 primjeraka

CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo

347.7(075.8)

POSLOVNO pravo : uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna drutva / Milo Trifk ovi... [et al.]. - Sarajevo : Ekonomski fakultet,2014. - 569 str. : ilustr. ; 24 cm O autorima: str. 467-469. - Bibliografi ja: str. 455-466 i uz tekst. ISBN 978-9958-25-091-01. Trifk ovi, MiloCOBISS.BH-ID 21530374

Sarajevo, 2014.

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novalija

POSLOVNO PRAVO Uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna drutva

Osposobljavanje strunjaka za razumijevanje i realiziranje prisutnosti u sloenim ekonomskim tokovima svijeta pretpostavlja sticanje pouzdanih i obuhvatnih znanja koja su odreena kao Poslovno pravo (Business Law). Takvom cilju sluila su i sva prethodna izdanja udbenika Poslovno pravo: osnovi prava i obligacija, privredna/trgovaka drutva. Studenti Ekonomskog fakulteta u Sarajevu su za autore ciljni korisnici ove knjige. Zato su takvim ciljem determinisani organiziranje i obim tekstova u ovoj knjizi.

Mogunosti koritenja knjige znatno su ire. Iako postoje sadraji poslovnog prava koji zadravaju vrijednosti u dugom vremenu, promjene u najirim drutvenim, ekonomskim i politikim okvirima su stalne. Spomenute promjene i globalizacijski procesi zahtijevaju prilagoavanja i pristupa i sadraja u predstavljanju postojeih znanja poslovnog prava. Mijenjanja i dopunjavanja prethodnih izdanja su preduslov za postizanje takvog zadatka meu studentima, strunjacima i svima koji u svom profesionalnom radu ne mogu zaobii ona pitanja koja su obuhvaena knjigom Poslovno pravo.

Vano je napomenuti da su u ovom udbeniku na jezgrovit nain data glavna znanja o dravi i pravu, obligacijama i kompanijskom pravu. Sticanje znanja u svim podrujima je otvoren proces. U ovom udbeniku autori nastoje njegovim korisnicima jasno ukazati na tu otvorenost, ali im dati i pouzdanu osnovu preko koje e se ukljuiti u taj otvoreni put prema stalnom sticanju novih znanja i otkrivanju njihove povezanosti s realnim drutvenim, kulturnim, politikim i ekonomskim procesima. Takvo ukljuenje nije mogue bez teorijskih i praktinih znanja prava, u njegovom najirem smislu.

Autori su zahvalni mr. Miji Mrgud, vioj asistentici na Katedri za Poslovno pravo Ekonomskog fakulteta u Sarajevu za saradnju u pripremi ovog izdanja knjige, ali i svima onima koji su na razliite naine dali svoj doprinos.

Autori

Sarajevo, septembar 2014. godine

PREDGOVOR

5

7Predgovor .................................................. 5

Pregled sadraja ......................................... 7

Sadraj ...................................................... 9

Skraenice ............................................... 17

Poglavlje 1 Osnovni pojmovi o dravi i pravu ............................... 21

Poglavlje 2 Osnovi obligacionog prava ................................ 85

Poglavlje 3 Pojam, izvori i subjekti poslovnog prava ............. 121

Poglavlje 4 Privredna drutva ............ 137

Poglavlje 5 Dioniko drutvo ............. 203

Poglavlje 6 Drutvo sa ogranienom odgovornou ................. 303

Poglavlje 7 Drutvo s neogranienom solidarnom odgovornou ................. 353

Poglavlje 8 Komanditno drutvo ........ 383

Poglavlje 9 Speci ni oblici poslovnih subjekata ....................... 407

Poglavlje 10 Prestanak privrednih drutava ........................ 433 Literatura ............................................... 455

Koriteni propisi ...................................... 461

O autorima ............................................. 467

PREGLED SADRAJA

9PREDGOVOR ................................................................................................................... 5

PREGLED SADRAJA ....................................................................................................... 7

SADRAJ .......................................................................................................................... 9

SKRAENICE ................................................................................................................... 17

Poglavlje 1OSNOVNI POJMOVI O DRAVI I PRAVU

1. POJMOVI DRAVE I PRAVA ............................................................................................ 231.1. Drutvene organizacije i drutvene norme ................................................................ 231.2. Pojam drave ......................................................................................................... 241.3. Vrste drava .......................................................................................................... 281.4. Bosna i Hercegovina ................................................................................................ 311.5. Pojam prava ........................................................................................................... 33

2. SISTEM PRAVA .............................................................................................................. 362.1. Pojam sistema prava i kriteriji za njegovo odreivanje ............................................... 362.2. Elementi sistema prava ........................................................................................... 38

3. PRAVNA NORMA ........................................................................................................... 413.1. Elementi pravne norme ........................................................................................... 413.2. Hipoteza dispozicije i sankcije .................................................................................. 413.3. Dispozicija ............................................................................................................. 423.4. Sankcija ................................................................................................................. 43

SADRAJ

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Noval a10

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligac a i privredna drutva

3.5. Pravne norme prema obimu i predmetu regulisanja .................................................... 453.6. Pravne norme prema stepenu odreenosti dispozicije ................................................ 46

4. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA ................................................................................ 474.1. Sadrina pravnog akta ............................................................................................. 474.2. Oblik pravnog akta .................................................................................................. 484.3. Kriteriji podjele pravnih akata ................................................................................... 50

5. VRSTE OPTIH PRAVNIH AKATA ..................................................................................... 515.1. Ustav ..................................................................................................................... 515.2. Zakon .................................................................................................................... 545.3. Podzakonski akti ..................................................................................................... 555.4. Akti drutvenih organizacija ..................................................................................... 565.5. Obiaj .................................................................................................................... 565.6. Sudski akti ............................................................................................................. 585.7. Ugovor ................................................................................................................... 59

6. VRSTE POJEDINANIH PRAVNIH AKATA .......................................................................... 606.1. Podjela pojedinanih pravnih akata ........................................................................... 606.2. Vrste pojedinanih pravnih akata .............................................................................. 60

6.2.1. Upravni akt ................................................................................................... 606.2.2. Pravni posao ................................................................................................. 616.2.3. Sudski akt ..................................................................................................... 62

7. POJAM I HIJERARHIJA IZVORA PRAVA ............................................................................ 637.1. Pojam materijalnih i formalnih izvora prava ................................................................ 637.2. Hijerarhija formalnih izvora prava ............................................................................. 647.3. Izvori prava Evropske unije ...................................................................................... 66

8. PRAVNI ODNOS ............................................................................................................ 688.1. Pojam pravnih injenica i dogaaja ........................................................................... 688.2. Pojam pravnog odnosa ............................................................................................ 698.3. Subjektivno pravo ................................................................................................... 708.4. Obaveza ................................................................................................................ 728.5. Objekat prava ......................................................................................................... 738.6. Uticaj vremena na pravne odnose ............................................................................ 75

9. SUBJEKTI PRAVA .......................................................................................................... 779.1. Pojam subjekta prava .............................................................................................. 779.2. Fiziko lice kao subjekat prava ................................................................................. 779.3. Pravno lice kao subjekat prava ................................................................................. 799.4. Zastupanje zikih i pravnih lica ............................................................................... 81

Poglavlje 2OSNOVI OBLIGACIONOG PRAVA

1. POJAM I KARAKTERISTIKE OBLIGACIONIH ODNOSA ....................................................... 871.1. Pojam obligacionog odnosa ..................................................................................... 871.2. Karakteristike obligacionog odnosa ........................................................................... 881.3. Obligaciona radnja .................................................................................................. 90

SADRAJ

11

2. VRSTE OBLIGACIJA ....................................................................................................... 922.1. Obligacije prema vrsti radnje ................................................................................... 922.2. Obligacije prema nainu odreivanja obligacione radnje ............................................. 94

3. SUBJEKTI OBLIGACIONIH ODNOSA ................................................................................ 973.1. Mnoina subjekata u obligaciji .................................................................................. 983.2. Promjena subjekata u obligaciji .............................................................................. 102

4. IZVORI OBLIGACIONIH ODNOSA .................................................................................. 1054.1. Pojam izvora obligacija .......................................................................................... 1054.2. Vrste izvora obligacija ............................................................................................ 106

5. PRESTANAK OBLIGACIONIH ODNOSA ........................................................................... 1095.1. Ispunjenje ............................................................................................................ 1095.2. Nemogunost ispunjenja ....................................................................................... 1115.3. Smrt subjekta obligacije ......................................................................................... 1125.4. Kompenzacija ....................................................................................................... 1125.5. Novacija ............................................................................................................... 1145.6. Ostali naini prestanka obligacija ............................................................................ 116

Poglavlje 3POJAM, IZVORI I SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA

1. POJAM, PREDMET I METOD POSLOVNOG PRAVA ........................................................... 1231.1. Pojam poslovnog prava .......................................................................................... 1231.2. Predmet poslovnog prava ...................................................................................... 1241.3. Metod poslovnog prava .......................................................................................... 125

2. IZVORI POSLOVNOG PRAVA ......................................................................................... 1262.1. Opti izvori poslovnog prava ................................................................................... 1272.2. Autonomni izvori poslovnog prava ........................................................................... 128

3. SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA ..................................................................................... 1323.1. Pojam subjekata poslovnog prava ........................................................................... 132 3.2. Sistematizacija subjekata poslovnog prava .............................................................. 133

Poglavlje 4PRIVREDNA DRUTVA

1. UVOD ......................................................................................................................... 1391.1. Pojam privrednog drutva ...................................................................................... 1391.2. Izvori prava .......................................................................................................... 145

1.2.1. Domai izvori prava ...................................................................................... 1451.2.2. Meunarodni izvori prava ............................................................................. 148

1.3. Vrste privrednih drutava ....................................................................................... 1501.4. Pravna priroda privrednih drutava ......................................................................... 1541.5. Sistemi osnivanja privrednih drutava ..................................................................... 155



1.6. Privredna drutva u pravu Evropske unije ................................................................ 1572. ATRIBUTI PRIVREDNIH DRUTAVA ............................................................................... 159

2.1. Firma ................................................................................................................... 1602.2. Sjedite ................................................................................................................ 1692.3. Djelatnost ............................................................................................................ 1702.4. Ostala obiljeja privrednih drutava ........................................................................ 171

3. REGISTRACIJA POSLOVNIH SUBJEKATA ........................................................................ 1723.1. Pojam i subjekti registracije .................................................................................... 1723.2. Predmet i postupak upisa ....................................................................................... 1743.3. Vrste upisa ........................................................................................................... 1773.4. Naela upisa u sudski registar ................................................................................. 178

4. ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE PRIVREDNIH DRUTAVA ............................................ 1804.1. Pojam .................................................................................................................. 180

4.1.1. Zastupanje drutava kapitala ........................................................................ 184 4.1.2. Zastupanje drutava lica ............................................................................... 185

4.2. Punomostvo ........................................................................................................ 186 4.3. Prokura ................................................................................................................ 190

5. STATUSNE PROMJENE I PROMJENA OBLIKA .................................................................. 1925.1. Spajanje .............................................................................................................. 1935.2. Pripajanje ............................................................................................................ 1945.3. Podjela ................................................................................................................ 1955.4. Promjena oblika .................................................................................................... 1965.5. Plan reorganizacije ................................................................................................ 197

6. POVEZANA DRUTVA .................................................................................................. 198

Poglavlje 5DIONIKO DRUTVO

1. POJAM, ZNAAJ, KARAKTERISTIKE I PRAVNA PRIRODA ................................................. 2051.1. Pojam dionikog drutva ........................................................................................ 2051.2. Znaaj dionikog drutva ....................................................................................... 2061.3. Pravne karakteristike dionikog drutva ................................................................... 2081.4. Pravna priroda dionikog drutva ............................................................................ 210

2. OSNIVANJE DIONIKOG DRUTVA ............................................................................... 2112.1. Osnivai dionikog drutva ..................................................................................... 2112.2. Uslovi za osnivanje dionikog drutva ...................................................................... 2112.3. Naini osnivanja dionikog drutva .......................................................................... 213

2.3.1. Simultani nain osnivanja ............................................................................. 2142.3.2. Sukcesivni nain osnivanja ............................................................................ 2162.3.3. Pravni odnos izmeu osnivaa i upisnika dionica ............................................. 2182.3.4. Kvali kovano osnivanje ................................................................................ 220

2.4. Upis dionica .......................................................................................................... 2202.5. Uplata dionica ....................................................................................................... 2222.6. Osnivaka skuptina .............................................................................................. 225

SADRAJ

13

2.7. Statut dionikog drutva ......................................................................................... 2273. DIONICE .................................................................................................................... 228

3.1. Pojam dionica ....................................................................................................... 2283.2. Pravne karakteristike dionica .................................................................................. 2313.3. Pojam, prava i obaveze dioniara ............................................................................ 233

3.3.1. Upravljaka prava ........................................................................................ 2343.3.2. Imovinska prava .......................................................................................... 2403.3.3. Ostala prava ................................................................................................ 2433.3.4. Obaveze dioniara ....................................................................................... 244

3.4. Klase i serije dionica .............................................................................................. 2463.5. Emisija dionica ...................................................................................................... 2493.6. Promet dionica ...................................................................................................... 2553.7. Vrste dionica ......................................................................................................... 257

4. KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I ORGANI DIONIKOG DRUTVA .................................... 2614.1. Pojam korporativnog upravljanja ............................................................................ 2614.2. Naela korporativnog upravljanja ............................................................................ 2624.3. Organi dionikog drutva ....................................................................................... 272

4.3.1. Skuptina .................................................................................................... 2734.3.2. Zatita manjine ............................................................................................ 2794.3.3. Nadzorni odbor ............................................................................................ 2814.3.4. Uprava ....................................................................................................... 2864.3.5. Odbor za reviziju .......................................................................................... 290

5. POVEANJE I SMANJENJE OSNOVNOG KAPITALA .......................................................... 2935.1. Poveanje osnovnog kapitala ................................................................................. 2935.2. Smanjenje osnovnog kapitala ................................................................................. 2955.3. Sticanje vlastitih dionica ........................................................................................ 297

6. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA .............................. 2996.1. Prestanak lanstva u drutvu .................................................................................. 2996.2. Promjena organizacionog oblika drutva .................................................................. 3006.3. Prestanak drutva ................................................................................................. 301

Poglavlje 6DRUTVO SA OGRANIENOM ODGOVORNOU

1. POJAM, KARAKTERISTIKE, PRAVNA PRIRODA I OSNIVANJE ............................................ 3051.1. Pojam drutva sa ogranienom odgovornou .......................................................... 3051.2. Karakteristike drutva sa ogranienom odgovornou ............................................... 3071.3. Pravna priroda drutva sa ogranienom odgovornou .............................................. 3091.4. Osnivanje drutva sa ogranienom odgovornou ..................................................... 3101.5. Statut drutva sa ogranienom odgovornou .......................................................... 313

2. IMOVINSKOPRAVNI ODNOSI U DRUTVU I PREMA TREIM LICIMA ................................ 3152.1. Ulozi u drutvo sa ogranienom odgovornou ......................................................... 3152.2. Sporedne inidbe lanova u korist drutva ............................................................... 3172.3. Osnovni kapital i rezerve ........................................................................................ 318



2.3.1. Osnovni kapital ............................................................................................ 3182.3.2. Poveanje i smanjenje osnovnog kapitala ....................................................... 3202.3.3. Zakonska i statutarna rezerva ....................................................................... 321

2.4. Udjeli, knjiga udjela i raspolaganje udjelima ............................................................. 3212.4.1. Udjeli lanova .............................................................................................. 3212.4.2. Knjiga udjela ............................................................................................... 3232.4.3. Prenos udjela i pravo pree kupovine ............................................................. 3232.4.4. Sticanje vlastitog udjela ................................................................................ 3252.4.5. Zalaganje udjela .......................................................................................... 3252.4.6. Povlaenje (amortizacija) udjela .................................................................... 326

2.5. Uee u dobiti i pokrivanje gubitaka ....................................................................... 3272.5.1. Uee u dobiti i ostvarivanju drugih imovinskih interesa ................................. 3272.5.2. Pokrivanje gubitaka ..................................................................................... 328

2.6. Zabrana konkurencije, sukob interesa i lojalnost drutvu ........................................... 3292.6.1. Zabrana konkurencije ................................................................................... 3292.6.2. Sukob interesa ............................................................................................ 3302.6.3. Lojalnost drutvu ......................................................................................... 331

2.7. Imovinskopravna odgovornost drutva i lanova ....................................................... 3312.7.1. Odgovornost drutva .................................................................................... 3312.7.2. Odgovornost lanova .................................................................................... 333

3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ......................................................... 3343.1. Skuptina ............................................................................................................. 3343.2. Nadzorni odbor ..................................................................................................... 3383.3. Uprava ................................................................................................................. 3403.4. Odbor za reviziju ................................................................................................... 3433.5. Zatita prava manjine ............................................................................................ 3443.6. Derivativna tuba .................................................................................................. 346

4. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA .............................. 3474.1. Prestanak lanstva u drutvu sa ogranienom odgovornou ..................................... 347

4.1.1. Prestanak postojanja lana ........................................................................... 3474.1.2. Istupanje lana iz drutva ............................................................................. 3474.1.3. Iskljuenje lana iz drutva ........................................................................... 348

4.2. Promjena oblika drutva sa ogranienom odgovornou ............................................ 3494.3. Prestanak drutva sa ogranienom odgovornou ..................................................... 350

Poglavlje 7DRUTVO S NEOGRANIENOM SOLIDARNOM ODGOVORNOU

1. POJAM, KARAKTERISTIKE I OSNIVANJE ........................................................................ 3551.1. Pojam drutva s neogranienom solidarnom odgovornou ....................................... 3551.2. Karakteristike drutva s neogranienom solidarnom odgovornou ............................ 3561.3. Osnivanje drutva s neogranienom solidarnom odgovornou .................................. 358

2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA ............................................................................. 3602.1. Osnovni kapital ..................................................................................................... 360

SADRAJ

15

2.2. Ulozi lanova u drutvo .......................................................................................... 3622.3. Raspolaganje udjelima .......................................................................................... 3642.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka ............................................................ 3672.5. Obavjetavanje lanova drutva ............................................................................. 3672.6. Savjesnost i potenje lanova ................................................................................. 3682.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa .................................................. 369

3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ........................................................ 3703.1. Upravljanje drutvom ............................................................................................ 3703.2. Voenje poslovanja drutva ................................................................................... 373

4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA ...................................... 3754.1. Zastupanje i predstavljanje .................................................................................... 3754.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze drutva ................................................... 376

5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA ............................. 3785.1. Pristupanje drutvu ............................................................................................... 3785.2. Prestanak lanstva u drutvu .................................................................................. 3785.3. Promjena oblika drutva ........................................................................................ 3805.4. Prestanak drutva ................................................................................................. 380

Poglavlje 8KOMANDITNO DRUTVO

1. POJAM, KARAKTERISTIKE I OSNIVANJE ........................................................................ 3851.1. Pojam komanditnog drutva ................................................................................... 3851.2. Karakteristike komanditnog drutva ........................................................................ 3871.3. Osnivanje komanditnog drutva .............................................................................. 388

2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA DRUTVA ............................................................... 3902.1. Osnovni kapital, njegovo poveanje i smanjenje ....................................................... 3902.2. Ulozi komplementara i komanditora ........................................................................ 3912.3. Raspolaganje udjelima .......................................................................................... 3922.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka drutva ................................................. 3942.5. Obavjetavanje lanova drutva ............................................................................. 3952.6. Savjesnost i potenje lanova ................................................................................. 3962.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa .................................................. 396

3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ......................................................... 3973.1. Upravljanje drutvom ............................................................................................ 3973.2. Voenje poslovanja drutva ................................................................................... 399

4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA ....................................... 4004.1. Zastupanje i predstavljanje komanditnog drutva ..................................................... 4004.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze komanditnog drutva ............................... 401

5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA ............................. 4035.1. Pristupanje drutvu ............................................................................................... 4035.2. Prestanak lanstva ................................................................................................ 4035.3. Promjena oblika .................................................................................................... 4045.4. Prestanak drutva ................................................................................................. 405



Poglavlje 9SPECIFINI OBLICI POSLOVNIH SUBJEKATA

1. BANKE ........................................................................................................................ 4092. LIZING DRUTVA ........................................................................................................ 4133. DRUTVA ZA OSIGURANJE ........................................................................................... 4154. INVESTICIONI FONDOVI I DRUTVA ZA UPRAVLJANJE FONDOVIMA ............................... 4185. PROFESIONALNI POSREDNICI NA TRITU KAPITALA .................................................... 4216. MIKROKREDITNE ORGANIZACIJE ................................................................................. 4217. BERZE I DRUGA UREENA JAVNA TRITA .................................................................... 4238. JAVNA PREDUZEA ...................................................................................................... 4249. UDRUENJA I FONDACIJE ............................................................................................ 42410. NOTARSKA I ADVOKATSKA PROFESIJA ........................................................................ 42511. OBRTNIK .................................................................................................................. 42912. INDIVIDUALNI TRGOVAC ........................................................................................... 430

Poglavlje 10PRESTANAK PRIVREDNIH DRUTAVA

1. POJAM STEAJA I LIKVIDACIJE .................................................................................... 4362. STEAJNI POSTUPAK ................................................................................................... 437

2.1. Organi steajnog postupka .................................................................................... 4382.2. Faze steajnog postupka ........................................................................................ 4392.3. Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka ....................................................... 4442.4. Reorganizacija ...................................................................................................... 450

3. LIKVIDACIONI POSTUPAK ............................................................................................ 452

LITERATURA ................................................................................................................ 455 KORITENI PROPISI ................................................................................................... 461 O AUTORIMA ............................................................................................................... 467

SKRAENICE

17

AGZ - Austrijski Opti graanski zakonik od 1811, ukljuujui Novele od 1914, 1915, 1916.god.

AZB - Agencija za bankarstvo

BiH - Bosna i Hercegovina

l. - lan

d.d./a.d. - dioniko/akcionarsko drutvo

d.n.o. - drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou

d.o.o. - drutvo sa ogranienom odgovornou

DUF - drutvo za upravljanje fondovima

DUO - drutvo za uzajamno osiguranje

SE - evropska kompanija

EEIG - Evropska ekonomska interesna grupacija (European Economic Interest Grouping)

EEZ - Evropska ekonomska zajednica

engl. - engleski



EWIV - Evropska ekonomska interesna grupacija (Europische Wirtschaftliche Interessenvereinigung)

FBiH - Federacija Bosne i Hercegovine

FBA - Agencije za bankarstvo Federacije BiH

fr. - francuski

HUTZ - Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875)

ISIN - meunarodni identi kacijski broj vrijednosnog papira (International Securities Identi cation Number)

k.d. - komanditno drutvo

k.d.d./k.a.d. - komanditno drutvo na dionice/akcije

KVP - Komisija za vrijednosne papire

KZ FBiH - Krivini zakon Federacije BiH (Slubene novine FBiH, br. 36/03, 37/03, 21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11)

lat. - latinski

MBS - matini broj subjekta upisa

MRS - Meunarodni raunovodsteni standardi

MSFI - Meunarodni standardi nansijskog izvjetavanjanjem. - njemaki

OK - osnovni kapital

OZRPS - Okvirni Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 42/04)

RS - Republika Srpska

RVP - Registar vrijednosnih papira

SAD - Sjedinjene Amerike Drave

SE - evropska kompanija

SKRAENICE

19

st. - stav

tal. - talijanski

TZBiH - Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883)

TZKJ - Trgovaki zakon Kraljevine Jugoslavije (1937)

TZKS - Trgovaki zakonik Kraljevine Srbije (1860, 1896, 1898)

ZB - Zakon o bankama (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03 i 66/13)

ZDOPO - Zakon o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju (Slubene novine FBiH, br. 24/05 i 36/10)

ZEP - Zakon o elektronskom potpisu (Slubeni glasnik BiH 91/06)

ZIF - Zakon o investicionim fondovima (Slubene novine FBiH, br. 85/08)

ZIP - Zakon o izvrnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 32/03, 33/06, 39/09)

ZJP - Zakon o javnim preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 8/05)

ZK - Zakon o konkurenciji (Slubeni glasnik BiH br. 48/05, 76/07 i 80/09)

ZKVP - Zakon o Komisiji za vrijednosne papire (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 36/99 i 33/04)

ZL - Zakon o leasingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13)

ZLP - Zakon o likvidacionom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03)

ZMO - Zakon o mikrokreditnim organizacijama (Slubene novine FBiH, br. 59/06)

ZN - Zakon o notarima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br. 45/02)

ZOO - Zakon o obligacionim odnosima (Slubeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 - preuzet Slubeni list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94 i Slubene novine FBiH, br. 29/03 i 42/11)



ZPD - Zakon o privrednim drutvima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09, 63/10 i 75/13)

ZPDD - Zakon o preuzimanju dionikih drutava (Slubene novine FBiH, br. 7/06)

ZPDSU - Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH, br. 4/98 i 13/03)

ZRPS - Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji BiH (Slubene novine FBiH, br. 27/05, 68/05 i 43/09)

ZRVP - Zakon o registru vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 36/99 i 33/04)

ZSP - Zakon o steajnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03, 32/04 i 42/06)

ZTD - Zakon o trgovakim drutvima Republike Hrvatske (Narodne novine Republike Hrvatske, br. 111/93, 34/99, 121/99, 52/00, 118/03, 107/07, 146/08, 137/09, 152/11, 111/12, 144/12)

ZTVP - Zakon o tritu vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 85/08 i 109/12)

1. POJMOVI DRAVE I PRAVA

2. SISTEM PRAVA

3. PRAVNA NORMA

4. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA

5. VRSTE OPTIH PRAVNIH AKATA

6. VRSTE POJEDINANIH PRAVNIH AKATA

7. POJAM I HIJERARHIJA IZVORA PRAVA

8. PRAVNI ODNOS

9. SUBJEKTI PRAVA

1PoglavljeOSNOVNI POJMOVI O DRAVI I PRAVU

POGLAVLJE 1. 23

1. POJMOVI DRAVE I PRAVA

1.1. Drutvene organizac e i drutvene norme

Drutvo je pretpostavka egzistencije ovjeka i okvir njegove aktivnosti, bilo prema drugim ljudima pojedincima, grupama ili zajednici kao cjelini. Radi postizanja svojih ciljeva ljudi u drutvu djeluju organizovano ili neorganizovano. Njihova djelatnost moe biti spontana i improvizovana, ili podvrgnuta odreenom sistemu pravila (normi) koja unaprijed odreuju eljeno ponaanje i sankcije za njegovo eventualno neostvarivanje. to je drutvo razvijenije vei je broj organizacija kroz koje i posredstvom kojih ovjek i drutvo ostvaruju svoje ciljeve. Uz to poveava se i broj normi kojima se ljudi koriste.

S obzirom da su pravila o ustrojstvu i funkcionisanju pojedinih organizacija (poslovnih, kulturnih, obrazovnih, vjerskih, i dr.) od interesa za ljude koji ive i rade unutar tih organizacija, to su oni zainteresovani za kanjavanje prekrilaca tih pravila (negativna sankcija) ili nagraivanje za bolje potivanje pravila (pozitivna sankcija). Za povrede pravila poslovanja sudovi izriu imovinske i krivine sankcije. Pored toga, postoje i kazne koje izriu sudovi asti privrednih komora: zabrana uea u radu komore, zabrana uea na sajmovima, bojkot, stavljanje na crne liste itd. Sankcije za povrede politikih i drutvenih pravila koje izriu politike i drutvene organizacije jesu iskljuivanje iz stranaka i asocijacija,

OSNOVNI POJMOVI O DRAVI I PRAVU

Ubi societas, ibi ius.Gdje je drutvo, tamo je i pravo.

Drutvo (zajednica, drava) je nerazdvojno vezana uz pravo.



zabrana uea u javnom ivotu, nemogunost vrenja odreenih funkcija i mnoge druge. Zbog prekraja religijskih pravila moe da uslijedi ekskomunikacija (iskljuenje, istjerivanje iz nekog drutva ili zajednice) nekada najtea kazna poslije smrtne i niz ostalih sankcija. Tipina sankcija za nepotivanje kulturnih i obiajnih pravila jeste drutveni prezir.

Naprijed navedeni tipovi drutvenih organizacija i normi postojali su, makar i u rudimentarnoj formi, u prvobitnoj zajednici. Pojavom imovinskog raslojavanja unutar gentilnog drutva, razvojem privatne svojine i rascjepom tog drutva na grupe sa suprotstavljenim interesima, javlja se jedna nova vrsta drutvene organizacije i jedan novi sistem pravila ponaanja: drava i pravo. Njihovo osnovno unutranje obiljeje jeste klasnost. Najvanija spoljna karakteristika drave i prava je monopol za ziku prinudu.

1.2. Pojam drave

Drava (engl. state; njem. Staat; fr. tat) je politika i pravna organizacija ije institucije, imajui monopol na legitimnu upotrebu sile, vre politiku kontrolu nad stanovnitvom odreenog podruja, i entitet kojem meunarodno pravo priznaje pravnu osobnost. U latinskom jeziku rije status oznaavala je uvjet ili nain egzistencije stvari, ali su se njome oznaavali i opisivali uvjeti koji odreuju egzistenciju zike osobe odnosno drutvene klase. Rimski pisci Ciceron i Ulpijan, te kasnije srednjovjekovni pisci, koristili su je u izrazima stauts civitatis ili status regni, a politika upotreba susree se u rimskim izvorima, gdje izraz status rei publicae oznaava legalne strukture zajednice.1 Za dravu je tipina povezanost za prostor/teritorij odnosno materijalno, ekonomski, ziki i psiholoki neovisno geografsko podruje s narodom koji ima jezini ili kulturni identitet. Sa stajalita meunarodnog prava drava je zajednica koja na odreenom podruju djeluje u obliku najvie organizacije pravnog poretka, neovisno o drugoj vlasti.

1 Vidjeti vie: Pravni leksikon (2007) Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krlea.

Drava je politika i pravna organizacija ije institucije, imajui monopol na legitimnu upotrebu sile, vre politiku kontrolu nad stanovnitvom odreenog podruja, i entitet kojem meunarodno pravo priznaje pravnu osobnost.


POGLAVLJE 1. 25

U irem znaenju drava je posebnim sistemom pravila (pravom) ureena organizacija vladajue klase sa monopolom zike prinude koja stanovnitvo na odreenoj teritoriji podvrgava svojoj suverenoj vlasti i time u datom drutvu odrava nain proizvodnje i politike odnose koji su u interesu vladajue klase. Dravu ine tri konstitutivna elementa teritorija, stanovnitvo i suverenitet/suverena javna vlast.

U uem znaenju pod pojmom drave se podrazumijeva dravna organizacija ili dravni aparat. Dravna organizacija, odnosno drava u uem smislu, jeste hijerarhijski ustrojen i pravom organizovan sistem organa koji raspolae monopolom za ziku prinudu i moi stvaranja i primjene pravila ponaanja. Drava kao organizacija, kao aparat, samo je jedna od drutvenih organizacija i predstavlja pravni subjekt. Ona ne postoji iznad drutva, nego predstavlja njegov sastavni dio. Zbog toga funkcija drave, iako bazirana na monopolu za ziku prinudu, ipak je faktiki ograniena ekonomskim, politikim, kulturnim i drugim razlozima u datom istorijskom trenutku. Drava jeste drutvena sila, ali nije sila iznad drutva.

Ponekad se pojam drave upotrebljava kao sinonim za dravni organ. Dravni organ (vlada, ministarstvo, sud) je dio dravne organizacije. Pod njim se podrazumijeva jedno ziko lice ili skup zikih lica, ljudi, koji stoje u posebnoj pravnoj vezi sa dravnim aparatom (dravna slubena lica) i koji, povjerenim im sredstvima, na odreenoj teritoriji vre odreeni krug poslova. Teritorija djelovanja dravnog organa predstavlja mjesnu nadlenost, a krug poslova koje obavlja njegovu stvarnu nadlenost. Njih takoe odreuje pravo. Svaki dravni organ u vrenju svoje nadlenosti raspolae odreenim dijelom monopola za ziku prinudu. Ipak, treba imati na umu da to ne znai da svaki dravni organ neposredno primjenjuje ziku silu.2 U jedinstvenom djelovanju dravnih organa zasniva se aktuelno jedinstvo dravne organizacije.

Dravljanstvo (engl. nationality, citizenship; njem. Staatsangehrigkeit; fr. nationalit) je relativno trajna pravna

2 Opirnija izlaganja o pravnoj teoriji drave nalaze se u udbeniku: Sultanovi, Aziz, Trifkovi, Milo i Simi, Mili (1984) Teorija drave i prava, statusnog i obligacionog prava, Sarajevo: Veselin Maslea.

U irem znaenju drava je posebnim sistemom pravila (pravom) ureena organizacija vladajue klase sa monopolom zike prinude koja stanovnitvo na odreenoj teritoriji podvrgava svojoj suverenoj vlasti i time u datom drutvu odrava nain proizvodnje i politike odnose koji su u interesu vladajue klase.

U uem znaenju pod pojmom drave se podrazumijeva dravna organizacija ili dravni aparat.

Dravna organizacija, odnosno drava u uem smislu, jeste hijerarhijski ustrojen i pravom organizovan sistem organa koji raspolae monopolom za ziku prinudu i moi stvaranja i primjene pravila ponaanja.

Dravni organ je dio dravne organizacije. Pod njim se podrazumijeva jedno ziko lice ili skup zikih lica, ljudi, koji stoje u posebnoj pravnoj vezi sa dravnim aparatom (dravna slubena lica) i koji, povjerenim im sredstvima, na odreenoj teritoriji vre odreeni krug poslova.

Teritorija djelovanja dravnog organa predstavlja mjesnu nadlenost, a krug poslova koje obavlja njegovu stvarnu nadlenost.



veza koja povezuje pojedinca sa dravom dajui mu pravni status dravljanina. Osoba sa statusom dravljanina u svojoj dravi uiva sva politika, ekonomska, socijalna, kulturna i graanska prava, odnosno obaveze predviene ustavom i zakonima, a u inostranstvu diplomatsku i konzularnu zatitu. Ta prava razlikuju dravljanina od stranca.

Dravljanstvo se, u pravilu, stie trenutkom roenja. Tri su osnovna naela za njegovo sticanje: naelo krvne veze ili porijekla (ius sanguinis), naelo podruja (ius soli) i naelo prebivalita (ius domicili). Prema naelu krvne veze ili porijekla dijete stie dravljanstvo svojih roditelja bez obzira na to gdje se rodilo. U historiji prava dijete roeno u braku sticalo je dravljanstvo oca, a dijete roeno izvan braka dobijalo je dravljanstvo majke. U savremenim zakonodavstvima dijete stie dravljanstvo po naelu oba roditelja ili po jednom od njih, pri emu je nevano da li je roeno u braku ili izvan njega. Ovo naelo primjenjuju gotovo sve evropsko kontinentalne drave, a opravdavaju ga potrebom za jedinstvom porodice ili nacionalnim interesima. Ovo naelo primjenuje se u Bosni i Hercegovini.

Naelo podruja je naelo prema kojem dijete stie dravljanstvo drave u kojoj se rodilo, bez obzira na dravljanstvo roditelja. Opravdanje za primjenu ovog naela nalazi se u dravnim interesima i primjenjuju ga, u pravilu, sve imigracijske drave (npr. Sjedinjene Amerike Drave).

Naelo prebivalita podrazumijeva da dijete stie dravljanstvo drave u kojoj prebivaju roditelji. Danas se u veini drava dravljanstvo stie kombinacijom naela porijekla i podruja, tako da je jedno od njih primarno, a drugo se uz naelo prebivalita javlja kao sekundarno.

Dravljanstvo se moe stei i naturalizacijom (sklapanjem braka sa strancem, posvojenjem, pozakonjenjem, itd.). Dravljanstvo moe prema nacionalnim propisima, prestati na vie naina: odricanjem, otpustom, oduzimanjem, iseljenjem, odsutnou, sticanjem dravljanstva druge drave, posvojenjem, opcijom, i tako dalje. Kao posljedice razliitog ureivanja naina sticanja i prestanka dravljanstva mogue su pojave osoba koje imaju dvojno dravljanstvo (bipatridi), viestruko dravljanstvo (polipatridi),

Dravljanstvo je relativno trajna pravna veza koja povezuje pojedinca sa dravom dajui mu pravni status dravljanina.

Prema naelu krvne veze ili porijekla dijete stie dravljanstvo svojih roditelja bez obzira na to gdje se rodilo.

Naelo podruja je naelo prema kojem dijete stie dravljanstvo drave u kojoj se rodilo, bez obzira na dravljanstvo roditelja.

Naelo prebivalita podrazumijeva da dijete stie dravljanstvo drave u kojoj prebivaju roditelji.


POGLAVLJE 1. 27

ili osobe koje su ostale bez dravljanstva (apatridi).3 U pravu Evropske unije postoji pravo nastanjenja (nastana) prema kome dravljanin jedne lanice ima pravo nastaniti se u drugoj dravi lanici i ostvariti svoja prava. Pravna lica (kompanije) nemaju dravljanstvo, nego nacionalnu pripadnost odreenoj dravi.

Teritorij (lat. territorium; engl. teritory; njem. Gebiet; fr. territoire) je podruje na kojem se prostire dravna vlast. Sastoji se od kopnenog podruja, ukljuujui rijeke i jezera, morskog prostora koji ukljuuje unutarnje morske vode i teritorijalno more, te zranog prostora koji se prostire iznad kopna i mora. Obuhvaa i podzemlje ispod kopna i mora. Drava na svom teritoriju unutar dravnih granica vri vlast i ima teritorijalni suverenitet nad svim osobama i objektima.

Meutim, narav vlasti nije jednaka u svim dijelovima teritorija. Na kopnu drava ostvaruje potpunu vlast, a na moru brodovi treih drava imaju pravo nesmetanog prolaza kroz teritorijalno more, koje obalna drava ne smije spreavati. I na kopnu je vlast ograniena nekim pravilima opteg meunarodnog javnog prava. Drava ne smije izvravati vlast tako da teti pravima drugih drava i ne smije unutar svojih granica kriti ljudska prava koja imaju karakter imperativnih normi. Iz dravne vlasti na njenom teritoriju izuzete su osobe i objekti koji prema meunarodnom javnom pravu uivaju diplomatski ili suvereni imunitet (poput ambasada ili stranih ratnih brodova).

Drava moe svoj suverenitet ograniiti ugovornim putem i dijelom ga prenijeti na drugu dravu ili meunarodnu organizaciju (npr. Evropska Unija). Dravna vlast je iskljuiva na dravnom teritoriju, pa meunarodno javno pravo zabranjuje intervencije drugih drava na tom podruju bez njenog pristanka, uz iznimku mjera koje preduzima Vijee sigurnosti UN.

Suverenitet (lat. supremitas; engl. sovereignty; njem. Souve-r nitt; fr. souverainet) je tradicionalno obiljeje dravne vlasti po kojem u svakoj dravi postoji i mora postojati najvia,

3 Da bi se smanjile takve pojave pod okriljem Ujedinjenih Naroda zakljueno je vie multilateralnih meunarodnih ugovora koji reguliraju ovo podruje Ugovor o pravnom poloaju osoba bez dravljanstva (1954); Ugovor o dravljanstvu udanih ena (1957); Ugovor o smanjenju bezdravljanstva (1961); Konvencija Vijea Evrope o smanjenju sluajeva viestrukog dravljanstva i o vojnoj obvezi u sluajevima viestrukog dravljanstva (1963); Ugovor o pravima djece (1989); Evropska konvencija o dravljanstvu (1997).

Teritorij je podruje na kojem se prostire dravna vlast.

Suverenitet je tradicionalno obiljeje dravne vlasti po kojem u svakoj dravi postoji i mora postojati najvia, nedjeljiva i apsolutna vlast koja nije podlona niijoj pravnoj kontroli.



nedjeljiva i apsolutna vlast koja nije podlona niijoj pravnoj kontroli. Suverenitet se sastoji od dva razliita dijela vanjskog i unutranjeg suvereniteta.

Vanjski suverenitet je svojstvo subjekata meunarodnog prava na osnovu kojeg on ima najviu vlast nad osobama i stvarima na odreenom podruju, te je neovisan o svakoj drugoj vlasti, samostalno odluuje o svom unutranjem (ekonomskom, drutvenom, politikom) ureenju i o svojim odnosima sa drugim meunarodnim subjektima (pojavni oblici: suverenitet drave nad prirodnim bogatstvima, pravna jednakost drava, pravo na poslove iskljuive unutranje nadlenosti drave, dunost nemijeanja u unutranje poslove druge drave, itd.). Iako je pravno neograniena, dravna vlast moe biti faktiki ograniena (ekonomskim, geostratekim razlozima) to je prisutno u savremenom svijetu.

Unutranji suverenitet je atribut koji drava ima u odnosu prema drutvu koje je podreeno vlasti tog drutva. U tom smislu suverenitet poiva u vrhovnoj zapovijedi nad civilnim drutvom te ima svoj pravni (de iure) i svoj faktiki aspekt (de facto). Pravni suverenitet poiva u osobi, tijelu ili organu ije se odluke ne mogu pravno osporavati. Faktiki suverenitet poiva u osobi, tijelu ili organu koji stvarno kontrolie ovlasti koje se vre i ostvaruju u ime vlasti.

1.3. Vrste drava

Drave se mogu razvrstati prema njihovim razliitim osobinama prema obliku vladavine; prema dravnom ureenju (stepenu centralizacije/decentralizacije); prema politikom sistemu; i prema obliku dravne vlasti.4

Prema obliku vladavine, odnosno prema poloaju efa drave, razlikuju se tri osnovna tipa: monarhije, republike i diktature. Monarhija je drava u kojoj ef drave monarh, kralj dolazi na svoju funkciju (na prijestolje) nasljedno, vlada doivotno

4 Vie o dravi vidjeti u Pusi, Eugen (2007) Drava i dravn a uprava, Zagreb: Biblioteka Suvremena Javna Uprava.

Vanjski suverenitet je svojstvo subjekata meunarodnog prava na osnovu kojeg on ima najviu vlast nad osobama i stvarima na odreenom podruju, te je neovisan o svakoj drugoj vlasti, samostalno odluuje o svom unutranjem ureenju i o svojim odnosima sa drugim meunarodnim subjektima.

Unutranji suverenitet je atribut koji drava ima u odnosu prema drutvu koje je podreeno vlasti tog drutva.

Monarhija je drava u kojoj ef drave monarh, kralj dolazi na svoju funkciju nasljedno, vlada doivotno ili do njegovog povlaenja, te je politiki i pravno neodgovoran, a to znai da prema naelima Ustava ne moe biti suen i osuen.


POGLAVLJE 1. 29

ili do njegovog povlaenja (abdikacija), te je politiki i pravno neodgovoran, a to znai da prema naelima Ustava ne moe biti suen i osuen. Republika je oblik drave suprotan monarhiji. U njoj ef drave dolazi na svoju funkciju izborom (neposredno od naroda ili od parlamenta), obavlja tu funkciju na odreeno vrijeme (mandat) i podlijee pravnoj i politikoj odgovornosti moe biti suen, kanjen i smijenjen s poloaja ako poini delikt. Diktatura, u starije doba i tiranija, jeste drava u kojoj ef drave dolazi na svoju funkciju nasilno i protivpravno, vlada neodreeno vrijeme ili koliko se nasiljem uspije odrati na vlasti, i faktiki je politiki i pravno neodgovoran sve dok se na vlasti dri.

Prema dravnom ureenju, odnosno polazei od broja dravnih organizacija u jednoj dravi, postoje dva osnovna tipa: jedinstvena drava i sloena drava. Jedinstvene (unitarne) drave imaju samo jednu organizaciju vlasti, jedan ustavno-zakonodavni organ, jednog efa drave, jednu vladu, jedan sistem pravosudnih organa i jedan sistem upravnih organa (npr. Francuska, vedska, Nizozemska, Hrvatska). Sloene drave su sastavljene od vie dravnih organizacija. U svakoj sloenoj dravi postoji jedna dravna organizacija koja djeluje na najirem dravnom teritoriju savezna drava, te barem dvije dravne organizacije koje djeluju na dijelovima teritorija savezne drave drave lanice (npr. Sjedinjene Amerike Drave). Pri tome i savezna drava i svaka drava lanica imaju svoje ustavno-zakonodavne, izvrno- politike, pravosudne i upravne organe, svoje ustave i zakone, dravne simbole, dravljane i teritorije. Izmeu savezne drave i drava lanica postavlja se saveznim ustavom podjela nadlenosti, i to tako to neki dravni poslovi pripadaju iskljuivo saveznoj dravi, drugi iskljuivo dravama lanicama, a trei se dijele izmeu savezne drave i lanica.5

Klasi kacija drava (prema dravnom ureenju) na centralizirane i decentralizirane izvodi se i s obzirom na to kakvi su odnosi izmeu centralnih i lokalnih organa vlasti. Centralizirana drava je ona u kojoj veina ili svi lokalni organi imaju malu samostalnost

5 Tokom historije bilo je vie oblika sloenih drava. Najpoznatiji su personalna unija, realna unija, konfederacija i federacija. Prva tri oblika pripadaju prolosti, a federacije su jedine, ali i brojne sloene drave u savremenom svijetu. Vidjeti vie u Viskovi, Nikola (1996) Drava i Pravo, Sarajevo: Univerzitetska knjiga.

U republici ef drave dolazi na svoju funkciju izborom, obavlja tu funkciju na odreeno vrijeme i podlijee pravnoj i politikoj odgovornosti moe biti suen, kanjen i smijenjen s poloaja ako poini delikt.

Diktatura jeste drava u kojoj ef drave dolazi na svoju funkciju nasilno i protivpravno, vlada neodreeno vrijeme ili koliko se nasiljem uspije odrati na vlasti, i faktiki je politiki i pravno neodgovoran sve dok se na vlasti dri.

Jedinstvene (unitarne) drave imaju samo jednu organizaciju vlasti, jedan u s t a v n o - z a k o n o d a v n i organ, jednog efa drave, jednu vladu, jedan sistem pravosudnih organa i jedan sistem upravnih organa.

Sloene drave su sastavljene od vie dravnih organizacija. U svakoj sloenoj dravi postoji jedna dravna organizacija koja djeluje na najirem dravnom teritoriju savezna drava, te barem dvije dravne organizacije koje djeluju na dijelovima teritorija savezne drave drave lanice.



u obavljanju poslova iz njihove nadlenosti. To znai da oni u postupcima primjene viih pravnih normi ne mogu odluivati nezavisno od centralnih organa i moraju se strogo pridravati ne samo opih nego i konkretnih nareenja viih organa. Centralni organi postavljaju slubene osobe lokalnih organa, te nadziru i zakonitost i svrhovitost njihovog rada i mogu smijeniti slubene osobe lokalnih organa.

Decentralizirana drava je ona u kojoj veina lokalnih organa ima odreenu, ponekad i veliku, mjeru samostalnosti. Lokalni organi moraju potivati ope norme viih organa, ali ne primaju nareenja od njih o tome kako primjenjivati te norme na konkretne pravne odnose. Centralni organi mogu davati smjernice i savjete za rad lokalnim organima, nadzirati zakonitost (ne i svrhovitost) njihova rada i ukidati njihove nezakonite odluke. Slubene osobe decentraliziranih lokalnih organa najee ne postavljaju centralni organi, ve skuptine lokalnih zajednica ili ak neposrednim izborima graani (npr. gradonaelnik). Nema zapravo drave koja bi bila potpuno centralizirana, kao to nije mogue da drava bude potpuno decentralizirana.

Prema politikom sistemu glavni kriterij klasi ciranja drava je nain koji polazi od najznaajnijih osobina dravne vlasti od politikih odnosa, koji vlast ustanovljavaju. Pri tome se pod politikim sistemom misli na to da li i u kojoj mjeri narod utie na postavljanje, rad i odgovornost nosilaca dravne vlasti, i uestvuje u drutvenim poslovima. Razlikujemo tri osnovna tipa politikog sistema demokratija, oligarhija i autokratija

Demokratija je politiki sistem gdje znatan dio ili veina naroda ima slobode i prava politikog odluivanja i postavljanja, nadzora i pozivanja na odgovornost nosilaca dravne vlasti. Temelj politikog sistema demokratije je ideja narodne suverenosti koja se u savremenom svijetu javlja i kao ideja nacionalne suverenosti. Nije mogua demokratija bez pravila koja propisuju temeljne slobode i prava ovjeka i graanina sadranih u ustavima pojedinih drava i potvrenih meunarodnim aktima poput Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima (1948)6 i Dva

6 The Universal Declaration of Human Rights (1948) http://www.un.org/en/documents/udhr

Centralizirana drava je ona u kojoj veina ili svi lokalni organi imaju malu samostalnost u obavljanju poslova iz njihove nadlenosti.

Decentralizirana drava je ona u kojoj veina lokalnih organa ima odreenu, ponekad i veliku, mjeru samostalnosti.

Pod politikim sistemom misli se na to da li i u kojoj mjeri narod utie na postavljanje, rad i odgovornost nosilaca dravne vlasti, i uestvuje u drutvenim poslovima.

Demokratija je politiki sistem gdje znatan dio ili veina naroda ima slobode i prava politikog odluivanja i postavljanja, nadzora i pozivanja na odgovornost nosilaca dravne vlasti.


POGLAVLJE 1. 31

meunarodna pakta o ljudskim pravima (1966)7. Ova pravila su od mnogih shvaena kao pravila prirodnog prava koja su via i nepovrediva od svih pozitivnih dravnih normi.

Oligarhija je oblik u kojoj je vlast odnosno pravo odluivanja u rukama relativno male grupe ljudi. To je drava u kojoj uz dravnog poglavara politiku vlast ima po vlastitom pravu i manji dio drutva, koji je ujedno i ekonomski vladajui stale, dok je veina drutva iskljuena iz politikog odluivanja. Postoje dvije klasine vrste oligarhija aristokratska (sastoji se od plemstva) i plutokratska (sastoji se od bogatih ljudi).

Autokratija je termin starogrkog porijekla, koji oznaava neogranienu vlast. U najirem smislu autokratija je antonim8 za demokratiju, pa obuhvaa kako sve predmoderne nedemokratske poretke (tiraniju, despotiju, diktaturu, apsolutnu monarhiju) tako i sve moderne nedemokratske poretke (neustavnu, neparlamentarnu odnosno apsolutnu monarhiju, diktaturu i razne oblike autoritarnih i totalitarnih poredaka). To je drava u kojoj dravni poglavar, monarh ili diktator, ne izvodi svoju vlast iz volje naroda ili nekih znaajnijih dijelova drutva, ve vlada sam oslanjajui se na ugled to mu daju religijska i tradicionalna shvaanja i na oruanu silu kojom upravlja jedan broj njemu vjernih monika. Cjelokupno stanovnitvo je u takvoj dravi lieno bilo kakvih prava da utie na politiku vlast.

1.4. Bosna i Hercegovina

Pravni sistem Bosne i Hercegovine odreen je speci nostima naeg ustavnog ureenja. Ustav Bosne i Hercegovine je sastavni dio Opeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski mirovni sporazum), koji je para ran 21. novembra 1995. godine u Dejtonu, a potpisan 14. decembra 1995. godine u Parizu. Opi okvirni sporazum za mir sadri 11 aneksa od kojih je Aneks 4 Ustav.9

7 International Covenant on Civil and Political Rights (1966) http://treaties.un.org Bosna i Hercegovina je sukcesijom 1. septembra 1993 pristupila i preuzela obaveze predviene ovim aktom.

8 Antonim rije suprotna znaenju. Autokratija je suprotnost demokratiji. 9 https://www.parlament.ba/sadrzaj/about/ustav/Archive.aspx?langTag=bs-BA&template_id=5&pril=b&pageIndex=1

Oligarhija je oblik u kojoj je vlast odnosno pravo odluivanja u rukama relativno male grupe ljudi.

Autokratija je drava u kojoj dravni poglavar, monarh ili diktator, ne izvodi svoju vlast iz volje naroda ili nekih znaajnijih dijelova drutva, ve vlada sam oslanjajui se na ugled to mu daju religijska i tradicionalna shvaanja i na oruanu silu kojom upravlja jedan broj njemu vjernih monika.



Bosna i Hercegovina je po svom obliku vladavine polupredsjednika republika (ef drave je neposredno biran, on je kolegijalni organ ija je teritorijalna nadlenost na cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine, a istovremeno lanovi ovog organa nisu dobili legitimitet graana na cijeloj teritoriji).10 Po dravnom ureenju Bosna i Hercegovina je jedna vrsta sloene drave. Sastoji se od dva entiteta Republike Srpske koja je ureena po unitarnom principu i Federacije Bosne i Hercegovine koja ima 10 kantona i Brko Distrikta koji je pod direktnom nadlenou Bosne i Hercegovine.11

Bosna i Hercegovina je s obzirom na politiki sistem12 demokratska drava. Posjeduje sve elemente formalne demokratije podjelu vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku, propisano naelo vladavine ustavnosti i zakonitosti, postojanje pluralizma politikih stranaka, ope neposredne i tajne izbore, predvienu politiku i pravnu odgovornost nosilaca politike vlasti, nezavisno sudstvo itd.13 S obzirom na odnos centralnih i lokalnih organa kao drava Bosna i Hercegovina je decentralizirana, s tim da je Federacija Bosne i Hercegovine decentralizirani, a Republika Srpska centralizirani entitet.

U skladu sa ovakvim dravnim ustrojstvom i administrativnom podjelom u okvirima Bosne i Hercegovine egzistiraju:

1) zakoni i opi pravni akti koji su jedinstveni za cijelu teritoriju Bosnu i Hercegovinu,

2) zakoni i opi pravni akti koji postoje na nivou Republike Srpske,

3) zakoni i opi pravni akti koji postoje na nivou Federacije Bosne i Hercegovine,

4) zakoni i opi akti Brko Distrikta i 5) zakoni i opi akti koji egzistiraju u deset kantona zasebno, a

u okviru Federacije Bosne i Hercegovine.

10 Baki-Mufti, Jasna (2005) Razumijevanje Dejtonskog ustava 10 godina kasnije, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, god. 42, str. 71.

11 Vidjeti vie: Pobri, Nurko (2000) Ustavno pravo, Mostar: Slovo; Vie o dravi i pravnim sistemima vidjeti u: Peri, Berislav (1994) Drava i pravni sustav, Zagreb: Informator.

12 Vidjeti vie: Gavri, S., Banovi, D. i Krause, C., ur. (2009) Uvod u politiki sistem Bosne i Hercegovine - izabrani aspekti, Sarajevo: Sarajevski otvoreni centar i Fondacija Konrad Adenauer, Predstavnitvo u Bosni i Hercegovini.

13 Baki-Mufti, J. (2005) op. cit., str. 71.


POGLAVLJE 1. 33

U Bosni i Hercegovini postoji politiki konsenzus o pridruivanju u Evropsku Uniju. Od svih zemalja s opredijeljenou za pridruivanje Evropskoj Uniji oekuje se da naprave Mapu puta, te da provedu strukturne reforme svog pravnog, politikog i ekonomskog sistema. Nakon to budu provedene osnovne reforme, koje su odreene u Mapi puta14, zemlje potpisuju Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju.

Potpisivanjem navedenog sporazuma zemlje ulaze u novu fazu procesa pridruivanja u kojoj se pravno, politiko i ekonomsko prestruktuiranje ostvaruje u saradnji s institucijama Evropske Unije i uz njihovu pravnu, politiku i nansijsku pomo. Bosna i Hercegovina je 16. juna 2008. godine potpisala Sporazum o Stabilizaciji i pridruivanju. Potpisivanjem tog sporazuma Bosna i Hercegovina je preuzela obavezu usklaivanja svojih zakona i propisa sa zakonima i propisima Evropske Unije.

1.5. Pojam prava

Socioloki posmatrano, pravo (engl. law, lat. ius) predstavlja jedan od sistema pravila ponaanja ljudi u drutvu u kome postoji drava. Izmeu prava i drugih sistema drutvenih normi (moral, obiaji) ne postoji razlika u strukturi norme; sve drutvene norme kao svoje osnovne sastojke imaju dispoziciju primarno pravilo ponaanja, i sankciju sekundarno pravilo ponaanja lica koje je prekrilo dispoziciju i lica koja za to treba da primijene odreenu mjeru, kaznu. No, sankcija se moe pojaviti i kao nagrada (priznanje) koja se daje zbog potivanja dispozicije. Bitna razlika ne mora da postoji ni u predmetu regulisanja; jedan te isti drutveni odnos istovremeno moe biti regulisan obiajnom i moralnom normom, normom neke drutvene organizacije (npr. religijske) i pravnom normom. Pravo se sutinski razlikuje od drugih sistema drutvenih normi jer sadri zahtjev za izvravanje sankcija od strane dravnih organa. Pravo, oigledno, nije manje sloena pojava od drave. Otuda brojna znaenja njegovog pojma.

14 http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=DDAF7A3A-CF16-4822-A875-F291CCD673EB

Socioloki posmatrano, pravo predstavlja jedan od sistema pravila ponaanja ljudi u drutvu u kome postoji drava.



U irem znaenju pojam pravo obuhvata pravni sistem. To je po naelima hijerarhije sistematizovan skup pravila ponaanja subjekata u drutvu ije neostvarivanje u drutvenim odnosima sankcionie posebna organizacija sa monopolom za ziku prinudu (drava). Ta pravila ponaanja kreiraju dravni organi (parlament, vlada), nedravni organi (korporacije) i zika lica. Elementi pravnog sistema jesu: pravna norma, pravni institut ili ustanova, grana prava i pravna oblast. Najvanija je pravna norma, tj. pravilo ponaanja subjekata iji eventualni prekraj treba da sankcionie drava. Svi ostali elementi pravnog sistema nastaju grupisanjem pravnih normi prema kriteriju srodnosti u pogledu drutvenog odnosa koji je predmet regulisanja i naina (metoda) na koji se taj odnos ureuje.

Pravna norma, skup pravnih normi ili itav sistem prava ponekad se nazivaju i objektivnim pravom ili pravom u objektivnom smislu. Izraz objektivno pravo obuhvata sve pravne norme koje je stvorila drava kao i drugi ovlateni subjekti. Upotreba ovog termina korisna je zbog toga to se pomou njega moe jasnije de nisati subjektivno pravo ili pravo u subjektivnom smislu za koje se esto u svakom konkretnom sluaju upotrebljava samo rije pravo.15

Subjektivno pravo je na objektivnom pravu zasnovano i od drave obezbijeeno ovlatenje jednog lica da se u sopstvenom interesu ponaa na nain odreen objektivnim pravom ili da od obaveznih lica trai da se ona ponaaju na odreeni nain. Elementi subjektivnog prava jesu: ovlatenje na vrenje odreenih radnji, mogunost da se one vre u sopstvenom interesu i zahtjev, ili tuba u materijalnom smislu, upuen dravnom organu u sluaju kada ovlatenja nisu potovana od drugih ljudi dobrovoljno, kada pravne obaveze nisu izvrene ili nisu izvrene uredno (npr. docnja sa izvrenjem ugovora).

Postojanje subjektivnog prava, kao od drave zatienog ovlatenja jednog lica prema drugom ili drugim licima, pokazuje da pravna norma i pravni sistem objektivno pravo - nisu sami sebi svrha. Cilj objektivnog prava jeste usmjeravanje ponaanja

15 U pojedinim jezicima postoje posebni izrazi za objektivno i subjektivno pravo: u engleskom law i right, u slovenakom pravo i pravica.

U irem znaenju pojam pravo obuhvata pravni sistem. To je po naelima hijerarhije sistematizovan skup pravila ponaanja subjekata u drutvu ije neostvarivanje u drutvenim odnosima sankcionie posebna organizacija sa monopolom za ziku prinudu (drava).

Pravna norma je pravilo ponaanja subjekata iji eventualni prekraj treba da sankcionie drava.

Pravna norma, skup pravnih normi ili itav sistem prava ponekad se nazivaju i objektivnim pravom ili pravom u objektivnom smislu.

Subjektivno pravo je na objektivnom pravu zasnovano i od drave obezbijeeno ovlatenje jednog lica da se u sopstvenom interesu ponaa na nain odreen objektivnim pravom ili da od obaveznih lica trai da se ona ponaaju na odreeni nain.


POGLAVLJE 1. 35

subjekata ( zikih i pravnih lica) u eljenom pravcu. Otuda pojam pravo ima jo jedno znaenje, on obuhvata i pravni odnos. Zavisno od konkretnih okolnosti, veza izmeu subjekata koja predstavlja pravni odnos moe biti ureena bilo dispozicijom, bilo sankcijom.

Elementi pravnog odnosa su subjektivno pravo i obaveza. Ukoliko nosilac (titular) ovlatenja ne djeluje u svom nego u tuem interesu, onda se umjesto subjektivnog prava kao elemenat pravnog odnosa pojavljuje nadlenost. Nadlenost kao elemenat pravnog odnosa ne treba mijeati sa pojmom nadlenosti dravnih organa koji oznaava njihov djelokrug rada. Pod obavezom se podrazumijeva dunost odreenog ponaanja, vrenja nekih zikih ljudskih radnji, koja moe u krajnjoj liniji biti ostvarena monopolom za ziku prinudu ili dunost nekog ponaanja ije proputanje za sobom povlai sankciju od dravnih organa.

Postojanje objektivnog prava i pravnih odnosa jo uvijek nuno ne znai i izvrenje ljudskih radnji kojima se moe zadovoljiti zatieni interes. Da bi to postigla, drava neprekidno u veoj ili manjoj mjeri intervenie svojom zikom prinudom. Time se postie znatno usaglaavanje ponaanja subjekata sa pravnim normama za njihovo efektivno djelovanje. Kada je to sluaj, govorimo o pravnom poretku. injenica da postoji izvjestan broj ljudskih ponaanja koja nisu u skladu sa pravnim normama, iako bi trebalo da budu, ne utie na postojanje pravnog poretka sve dok je on u stanju da vri svoju osnovnu funkciju: ouvanje postojeeg naina proizvodnje i postojeih politikih odnosa.

Pravni poredak je mogue de nisati kao postavljanje, stvaranje pravnih normi i njihovo ostvarivanje.16 Dakle, pravni poredak se sastoji iz dva osnovna elementa: normativnog i faktikog, koji su meusobno dijalektiki povezani naelom zakonitosti. Normativni elemenat obuhvata hijerarhijski ureene sisteme normi i pravnih akata koji te norme izraavaju, a faktiki elemenat se sastoji od pravnih odnosa, sistema ljudskih ponaanja, i uglavnom je u skladu sa donesenim normama i usljed toga u naelu zakonit

16 Luki, Radomir (1979) Uvod u pravo, Beograd: Nauna knjiga, str. 199.

Cilj objektivnog prava jeste usmjeravanje ponaanja subjekata u eljenom pravcu. Pojam pravo obuhvata i pravni odnos.

Pod obavezom se podrazumijeva dunost odreenog ponaanja, vrenja nekih zikih ljudskih radnji, koja moe u krajnjoj liniji biti ostvarena monopolom za ziku prinudu ili dunost nekog ponaanja ije proputanje za sobom povlai sankciju od dravnih organa.

Pravni poredak je mogue de nisati kao postavljanje, stvaranje pravnih normi i njihovo ostvarivanje.

Normativni elemenat obuhvata hijerarhijski ureene sisteme normi i pravnih akata koji te norme izraavaju, a faktiki elemenat se sastoji od pravnih odnosa, sistema ljudskih ponaanja.

Rije pravo se upotrebljava i tako da znai pojam pravnog poretka.



i e kasan.17 Rije pravo se upotrebljava i tako da znai pojam pravnog poretka. Ona tada ima najire znaenje.

Meusobna uslovljenost drave i prava vidljiva je iz njihovih osnovnih de nicija, iz drugih znaenja rijei drava i pravo koje su navedene i iz njihovog meusobnog odnosa. Brojnost i karakter veza izmeu drave i prava jasno ukazuju da su to dvije samo relativno nezavisne pojave. U stvarnosti, one ine jedinstvo koje se naziva dravno-pravni poredak. Pod dravno-pravnim poretkom podrazumijeva se jedinstvo dravne organizacije i pravnog poretka, iji je zadatak da u datom drutvu odre onaj nain proizvodnje i onu vrstu politikih odnosa koji, shodno konkretnim istorijskim uslovima, zadovoljavaju najire shvaene interese vladajue klase.

2. SISTEM PRAVA

2.1. Pojam sistema prava i kriter i za njegovo odreivanje

Pravo se sastoji od ogromnog broja pravnih normi, pravila ponaanja. Da bi se one to potpunije i e kasnije primijenile u praksi, tj. ostvarile u drutvenim odnosima, da bi se to lake utvrdile eventualne suprotnosti (antinomije) izmeu pojedinih normi i da bi se pravne praznine to bolje popunjavale, nuno je izvriti sreivanje svih vaeih pravnih normi u jedinstvenu cjelinu.

Na osnovu utvrenih vaeih pravnih normi te pojmova, instituta i pravnih kategorija, pristupa se konstatovanju pravnog sistema (engl. legal system). S obzirom na to da stvaranje, kreiranje sistema prava nije samo sebi cilj, nego da slui lakoj i e kasnoj primjeni pravnih normi u drutvenim odnosima, smatra se da sistem prava mora da obuhvati sva vaea pravna pravila, bilo da su opta, bilo pojedinana. Dakle, sistem prava je jedinstvena i neprotivrjena cjelina nastala hijerarhijskim povezivanjem svih

17 O strukturi normativnog i faktikog dijela pravnog poretka u teoriji ne postoji jedinstveno gledite.Tako, Gaber, Stevan (1973) Teorija na dravata i pravoto, Skopje: Kultura, str. 29 kao elemente normativnog dijela navodi: pravne norme, pravne akte i pravne odnose; Elementi faktikog dijela su: subjekti prava i faktiko dejstvo, tj. ljudske pravno relevantne radnje.

Pod dravno-pravnim poretkom podrazumijeva se jedinstvo dravne organizacije i pravnog poretka, iji je zadatak da u datom drutvu odre onaj nain proizvodnje i onu vrstu politikih odnosa koji, shodno konkretnim istorijskim uslovima, zadovoljavaju najire shvaene interese vladajue klase.

Sistem prava je jedinstvena i neprotivrjena cjelina nastala hijerarhijskim povezivanjem svih vaeih pravnih normi i njihovim udruivanjem u manje ili vee, nie ili vie srodne grupe.


POGLAVLJE 1. 37

vaeih pravnih normi i njihovim udruivanjem u manje ili vee, nie ili vie srodne grupe.

Na osnovu razliitih kriterija mogu se utvrditi tri osnovna elementa svakog pravnog sistema: pravna norma,18 pravna ustanova ili institut19 i grana prava. Pravne oblasti (kardinalne ili osnovne grupe) koje objedinjavaju vie srodnih grana prava mogu, ali i ne moraju biti elemenat sistema prava.20 To zavisi od konkretnog pravnog poretka.

Prema primijenjenoj pravnoj tehnici, tj. nainu regulisanja drutvenih odnosa prvenstveno u oblasti izvora prava, postojei sistemi u svijetu mogu se svrstati u tri velike grupe: evropsko-kontinentalni, anglo-saksonski i religijsko-tradicijski sistemi.21 Ova podjela rezultat je razliite politike istorije pojedinih naroda.

Evropsko-kontinentalni pravni sistem zasnovan je na pisanom kodi kovanom pravu. U ovom sistemu na vrhu hijerarhijske strukture su kao izvor prava ustav i zakoni. Osnovna pravna naela i najvei dio pravnih normi sadran je u tim temeljnim izvorima prava. Uz to, vano mjesto u ovome sistemu pripada izvorima prava, kao to su sudska praksa, pravna nauka, akti drutvenih organizacija, obiaji.

Anglo-saksonski sistem prava preteno je zasnovan na pravilima koja su nastala u sudovima. Osnovni izvor prava je sudski sluaj (precedent). Precedent je presueni sluaj koji se prije dogodio i koji slui kao primjer ili opravdanje za kasnije sline sluajeve.22 S obzirom na veliki znaaj precedenata, vai pravilo da je engleski sudija rob prolosti a despot budunosti, jer on je vezan odlukama umrlih prethodnika, a svojim odlukama obavezuje

18 Pupi, Borivoje (1980) Uvod u pravne nauke, Beograd: Savremena administracija, str. 332 ne navodi pravnu normu kao elemenat sistema prava. Tako i Gaber, S. (1973) op. cit., str. 433.

19 Golunski S.A. i Strogorovi M.S. (1964) Teorija drave i prava, Beograd, str. 243-244 u de niciji sistema prava ne spominju pravni institut.

20 Slino, Pupi, B. (1980) op. cit., str. 333.21 Opirnije kod Rene, David (1960) Uvod u privatno pravo Engleske, Beograd: Institut za uporedno pravo.i Fornsworth E. Allan (1973)

Uvod u pravni sistem Sjedinjenih Amerikih Drava, Beograd: Savremena administracija.22 Goldman, Arnold J. i Sigismond, William D. (2001) Business Law: Principles and Practices, 5th Ed., Boston-New York: Houghton Mif in

Company, str. 6.

Evropsko-kontinentalni pravni sistem zasnovan je na pisanom kodi kovanom pravu. U ovom sistemu na vrhu hijerarhijske strukture su kao izvor prava ustav i zakoni.

Anglo-saksonski sistem prava preteno je zasnovan na pravilima koja su nastala u sudovima. Osnovni izvor prava je sudski sluaj (precedent).



budue generacije. Uz sudske sluajeve u anglo-saksonskom pravu raste i znaaj zakona. S obzirom na to da je Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije ukljueno u Evropsku Uniju, u novije vrijeme u pravni sistem te drave ukljuene su uredbe i odluke Evropskog savjeta i Komisije.23

Religijsko-tradicijski sistem prava je pravni poredak iji su izvori u objavljenim knjigama (Biblija, Kuran i druge s njima povezane knjige). Primjene tog pravnog sistema susreu se u veoj ili manjoj mjeri u cijelom svijetu. U veini dananjih drava svijeta primijenjeno je naelo odvojenosti crkve i drave. To znai da je pravni sistem univerzalno primijenjen na cijelo drutvo, uz priznanje autonomije crkava u skladu sa zakonom ili konkordatom. Na taj nain je mogue da ak i izrazito sekularne drave dopuste ogranienu autonomiju u primjeni religijsko-tradicijskih pravnih normi za pojedine religijske zajednice koje su u toj dravi (na primjer, prava Jevreja u Kanadi i Velikoj Britaniji). Postoje i drave u kojima nije provedeno spomenuto razdvajanje drave i crkve, pa religijsko-tradicijski pravni sistem ima potpunu ili preovlaujuu primjenu u ureenju drutvenih odnosa (na primjer, Kraljevstvo Saudijske Arabije i Vatikan).

2.2. Elementi sistema prava

Elementi sistema prava ve su navedeni. Sada ih treba posebno razmotriti.

Pravna norma je osnovna elija, atom prava. Prema tome, pravna norma mora biti i osnovni elemenat pravnog sistema. Ona to svojstvo ima bez obzira na injenicu koju vrstu pravnih odnosa (graanskopravne, krivinopravne, administrativne) regulie, kojom metodom (koordinacije, subordinacije) i u kome obimu. Sadraj pravne norme, njena obaveznost (imperativnost) ili dispozitivnost i pitanje da li je ona opta ili pojedinana ne utiu na njeno svojstvo elementa prava.

23 Trivun, Veljko, Silajdi, Vedad, Mahmutehaji, Fatima i Grbo, Zinka (2003) Praktikum poslovnog prava, Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, str. 19.

Precedent je presueni sluaj koji se prije dogodio i koji slui kao primjer ili opravdanje za kasnije sline sluajeve.

Religijsko-tradicijski sistem prava je pravni poredak iji su izvori u objavljenim knjigama (Biblija, Kuran i druge s njima povezane knjige).

Pravna norma je osnovna elija, atom prava i osnovni elemenat pravnog sistema.


POGLAVLJE 1. 39

Pravna ustanova ili institut je zajedniki naziv za skup svih pravnih normi koje zajednikim metodom reguliu razliite strane istog pravnog odnosa. Iz ove de nicije se vidi da je pravna ustanova elastina kategorija. Ona moe da obuhvati uu ili iru grupu bilo ravnopravnih, bilo subordiniranih pojmova. Dobru ilustraciju za ovu tvrdnju prua institut ugovora.

Pravnom granom naziva se skup, po pravilu, viih, sloenijih, ustanova koje istim osnovnim metodom reguliu iru oblast srodnih drutvenih odnosa. Kao ni izmeu ustanova, tako ni izmeu grana prava nije mogue postaviti vrste i neopozive granice. Ne samo da se prepliu drutveni odnosi nego se naroito u novije vrijeme mijeaju i metode regulisanja. Metoda nareivanja, subordinacije, ve je duboko usaena u graanskom i poslovnom pravu, nekadanjim bastionima metoda koordinacije i dispozitivnog prava. Stoga je razumljivo da i odreivanje granica pojedinih grana sve vie postaje stvar dogovora. Uprkos tome, u svakom pravnom sistemu se mogu otkriti i utvrditi neke osnovne grane. Izloiemo ukratko sadraj najvanijih meu njima.

Ustavno pravo (engl. constitutional law) predstavlja osnovnu granu svakog pravnog sistema. Njime se postavljaju temelji ekonomskog, politikog i socijalnog ureenja jednog drutva. Zbog toga ustavno pravo obrauje samo najvanija pitanja organizovanja drutveno-ekonomskog ivota najviih dravnih organa i pravnog poretka. Ostala materija regulie se naelima. Njihova razrada i sankcionisanje preputeni su drugim granama prava.

Upravno pravo (engl. administrative law) je sistem pravnih normi kojima se uspostavlja ustrojstvo dravnih upravnih (administrativnih) organa, odreuju njihovi meusobni odnosi, odnosi upravnih organa prema treim licima, propisuju pravila o nainu njihovog postupanja i procedure. Za upravno pravo karakteristian je metoda nareivanja, subordinacije, budui da su njegovi nosioci lica koja neposredno posjeduju monopol za ziku prinudu.

Krivino pravo (engl. criminal law) se moe odrediti kao sistem normi kojima se kao delikt de niu najtee povrede drutvenih vrijednosti i predviaju sankcije za njih. Poto je dravnopravni

Pravna ustanova ili institut je skup svih pravnih normi koje zajednikim metodom reguliu razliite strane istog pravnog odnosa.

Pravnom granom naziva se skup, po pravilu, viih, sloenijih, ustanova koje istim osnovnim metodom reguliu iru oblast srodnih drutvenih odnosa.

Ustavno pravo predstavlja osnovnu granu svakog pravnog sistema. Njime se postavljaju temelji ekonomskog, politikog i socijalnog ureenja jednog drutva.

Upravno pravo je sistem pravnih normi kojima se uspostavlja ustrojstvo dravnih upravnih (administrativnih) organa, odreuju njihovi meusobni odnosi, odnosi upravnih organa prema treim licima, propisuju pravila o nainu njihovog postupanja i procedure.



poredak nastao iz potrebe suzbijanja ekonomskih delikata i zatite ivota ljudi moe se smatrati da je krivino pravo, zajedno sa ustavnim i upravnim, jedna od najstarijih grana prava. Delikti krivinog prava mogu se podijeliti na dvije najvanije grupe: krivina djela i prestupe u irem smislu, tj. grupu delikata koji obuhvataju prestupe i prekraje. Krivina djela su najopasniji delikti, najtei prekraji normi drugih grana prava. Privredni prestupi su povrede pravila o materijalnom i nansijskom poslovanju privrednih subjekata, kao i povrede pravila o upravljanju, koje po svom tetnom intenzitetu nisu takve da bi bile uvrtene u krivina djela. Za metod kri

poslovno pravo.pdf

Documents