poradnik dla pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów

1

Dr n. med. Marek Krasuski

Poradnik dla pacjentw ze zmianami zwyrodnieniowymi staww biodrowych leczonych zachowawczo i operacyjnie.

Zmiany zwyrodnieniowo-znieksztacajce biodra (ac. arthrosis deformans coxae)

stanowi obok zmian zwyrodnieniowych krgosupa jedn z najczciej spotykanych

chorb narzdu ruchu u osb po 40 roku ycia. Choroba zwyrodnieniowa staww nie

zawsze zwizana jest z procesem starzenia si czowieka. Zwykle podoem zmian

znieksztacajco-zwyrodnieniowych s rozmaite wady wrodzone i nabyte staww,

przebyte urazy, choroby metaboliczne, nadwaga, nadmierne przecienie staww, brak

aktywnoci ruchowej, przyjmowanie niewaciwej postawy ciaa i wiele innych. Za

pomoc dokadnego wywiadu lekarskiego, badania klinicznego, szczegowej analizy

bada dodatkowych (obrazu radiologicznego, tomografii komputerowej, lub rezonansu

magnetycznego) mona uchwyci gwn przyczyn choroby zwyrodnieniowej. Bywa,

e lekarzowi nie udaje si niestety ustali dokadnej przyczyny choroby zwyrod-

nieniowej biodra. Uwzgldniajc czynniki przyczynowe choroby wyrnia si dwie

podstawowe grupy zmian zwyrodnieniowo-znieksztacajcych biodra, a mianowicie:

koksartrozy pierwotne (ac. coxarthrosis primaria) oraz wtrne (ac. coxarthrosis

secundaria). Koksartrozy pierwotne (idiopatyczne) to te, bez uchwytnych przyczyn, a

wtrne to zmiany zwyrodnieniowe powstae w nastpstwie urazw, przebytych stanw

zapalnych, dysplazji stawu biodrowego i innych chorb staww.

Leczenie zmian zwyrodnieniowo-znieksztacajcych jest w pierwszym okresie

trwania choroby zwykle zachowawcze i wielokierunkowe. Gwnie polega ono na sto-

sowaniu odpowiedniej kinezyterapii, fizykoterapii, hydroterapii, postpowania

farmakologicznego przeciwzapalnego, przeciwblowego i rozluniajcego ukad

miniowy. Podstawowym elementem leczniczym jest odcienie chorego stawu.

Polega ono na stosowaniu laski lub kuli okciowej, ktre podczas chodzenia lub stania

czciowo odciaj zmieniony staw biodrowy. Naley pamita, e kul trzymamy w

rku po stronie przeciwnej do chorego stawu biodrowego, celem waciwego odcienia

chorego stawu. Bardzo zaawansowane zmiany chorobowe, lub zmiany stawowe

obustronne wymagaj stosowania dwch kul okciowych. Kolejnym elementem

odciajcym chory staw biodrowy jest walka z nadwag. Zdarza si niestety, e pa-

cjenci nie doceniaj wpywu nadwagi na szybko powstawania i wielko zmian

2

zwyrodnieniowych. W tabeli nr 1 przedstawiono krotnoci obcienia stawu

biodrowego w zalenoci od sposobu jego obciania. Jeli stoimy na jednej nodze,

wwczas biodro obciane przenosi ciar rwny 2,5 krotnej wielkoci naszej wagi.

Tabela 1 pokazujca obcienie ciarem ciaa stawu biodrowego w zalenoci od

pozycji w jakiej znajduje si czowiek.

Sposobem na poprawienie funkcji stawu biodrowego w okresie wczesnym trwania

choroby jest dobr waciwego kompleksowego leczenia. Jedn z form odcienia poza

korzystaniem z kuli okciowej jest stosowanie porednich wycigw za koczyny dolne,

ktre s realizowane w odpowiednim systemie bloczkowym (Ryc.1.). Zasady budowy

takiego sytemu, technik zakadania wycigw porednich za koczyny mona pozna

w oddziale rehabilitacyjnym, by nastpnie stosowa ten typ zabiegu w warunkach

domowych. Kolejnym wanym elementem kinezyterapii jest stosowanie wicze

poprawiajcych wydolno ogln, a take zakres ruchomoci chorego stawu i

wzmacniajcych si mini odpowiedzialnych za te ruchy. wiczenia te realizowane s

zwaszcza w okresie blowym w odcieniu staww, czyli w systemie podwieszek,

utrzymujcych w odcieniu miednic i obie koczyny dolne (Ryc.2). Zmiany

zwyrodnieniowe prowadz tez do powstawania przykurczw stawowych. W procesie

usprawniania staramy si eliminowa te przykurcze.

Obcienie stawu biodrowego w zalenoci od sytuacji krotno ciaru ciaa

stanie na jednej koczynie dolnej 2,5 stanie na jednej koczynie

z kul okciow w przeciwnej rce 1 stanie na dwch koczynach 0,5 stanie na dwch koczynach ze zgitymi

kolanami i biodrami do 90 1 chodzenie 3 - 5 bieganie 7 - 12 uniesienie prostej koczyny dolnej

w leeniu na plecach 1,5

3

Ryc. 1. Wycig poredni za koczyny dolne.

Ryc. 2. wiczenia w odcieniu w systemie bloczkowym.

Ryc. 3. wiczenie wzmacniajce minie poladkowe.

4

Zwykle w trakcie leczenia usprawniajcego w warunkach oddziau rehabilitacji

stosowane s zabiegi fizykalne (elektroterapia, magnetoterapia, hydroterapia,

wiatolecznictwo, termoterapia). Celem tych zabiegw jest dziaanie przeciwblowe,

rozluniajce ukad miniowy i przeciwzapalne. Zabiegi fizykalne s elementem

kompleksowego leczenia zachowawczego, przygotowujcym do gimnastyki leczniczej.

Uzupenieniem leczenia usprawniajcego moe by stosowanie lekw

dostawowych majcych na celu spowolnienie degradacji chrzstki stawowej i

ewentualne umoliwienie jej naprawy. Regeneracja chrzstki polega na tworzeniu w

miejscu jej uszkodzenia chrzstki wknistej (blizny), ktra nie ma takich samych

waciwoci jak chrzstka szklista. Obecnie, podejmowane s te prby leczenia zmian

zwyrodnieniowych przez wykonywanie jej przeszczepw, uzyskanych z hodowli

odpowiednich komrek (chondrocytw).

Najwaciwsze kompleksowe postpowanie lecznicze nie zawsze prowadzi do

zahamowania procesu zwyrodnieniowego staww biodrowych.

Powane zmiany zwyrodnieniowe staww biodrowych prowadz do narastajcych

dolegliwoci blowych, postpujcego ograniczenia ruchomoci w stawie

i w konsekwencji zaburzenia lub braku moliwoci chodzenia. Taka sytuacja zmusza

lekarzy do wykonania operacji polegajcej na usuniciu caego chorego stawu i wszcze-

pienia w jego miejsce nowego sztucznego stawu biodrowego. Operacje wymiany

staww biodrowych nazywaj si inaczej alloplastyk stawu biodrowego lub

endoprotezoplastyk. W zalenoci od rodzaju zmian chorobowych biodra, panujcych

warunkw anatomicznych w chorym stawie, obcienia innymi chorobami, wieku

chorego, moliwoci technicznych i posiadanych przez szpital sztucznych staww

wszczepia si rne protezy biodra. Obecne typy protez podzieli mona ze wzgldu na

sposb ich umocowania w ukadzie kostnym na protezy cementowe i bezcementowe.

Ostatnio realizuje si operacj innymi technikami, wykonujc u chorego zabieg tzw.

kapoplastyki. Kapoplastyka realizowana jest w tylko w pewnych przypadkach, gwnie

u osb, u ktrych jest zachowana odpowiednia wydolno kostna (brak cech

osteoporozy), a take zmiany nie maj charakteru bardzo zaawansowanej artrozy

(operacja przeznaczona dla osb modszych). Operacja kapolastyki pozwala na

zachowanie anatomicznego ustawienia gowy i szyjki koci udowej w panewce. Uyte

elementy w kapoplastyce zachowuj te wiksz trwao materiau, z jakiego s

5

zbudowane. Wraz z upywem czasu poznamy trwao tych protez i ilo odlegych

powika po leczeniu z zastosowaniem kap.

Protezy cementowe mocowane s do miednicy i koci udowej za pomoc odpo-

wiedniego cementu kostnego, a protezy bezcementowe s wkrcane (lub wciskane) i w

dalszym cigu leczenia naley doprowadzi do ich wbudowania w tkank kostn

(istnieje oczywicie moliwo poczenia tych obu technik - np. panewka cementowa,

a trzpie bezcementowy). O typie uytej protezy jak ju wspomniano decyduje zesp

leczcy. Stosowanie rnych technik protezoplastyki niesie za sob konsekwencj

odmiennego sposobu postpowania w leczeniu usprawniajcym. Rozwj technik

medycznych powoduje, e protezy wytwarzane s z rnych materiaw. Zasad jest, by

substancje z jakich sztuczne stawy s wytworzone byy trwae i nie daway odczynw w

organizmie ludzkim. Mwic prociej chodzi o to by organizm ludzki przyj protez,

jak swoj wasn ko. O typie uytej protezy i sposobie jej zaoenia opowie Ci Twj

lekarz prowadzcy, lub chirurg, ktry j zakada. Naley pamita o stale rozwijanej

wiedzy medycznej i postpie technicznym. Budowa protez, techniki ich zakadania s

stale doskonalone.

Jak zbudowany jest staw biodrowy ?

Ryc. 4. Budowa prawidowego stawu biodrowego.

Staw biodrowy jest stawem kulistym, panewkowym, charakteryzujcym si

rozlegym ruchem. Gwnymi elementami budowy stawu biodrowego s: gowa koci

udowej i panewka koci biodrowej. Oba te elementy poczone s ze sob silnym

aparatem wizadowo-torebkowym. Ruchy w stawie biodrowym odbywaj si wok

6

rnych i rnokierunkowych osi. Wok osi strzakowej stawu biodrowego odbywaj

si ruchy odwodzenia i przywodzenia koczyny dolnej. Dookoa osi poprzecznej

zachodz ruchy zgicia i prostowania uda, a dookoa osi obrotu stawu odbywaj si

ruchy rotacyjne (obrt zewntrzny i wewntrzny uda). Schemat budowy stawu

biodrowego przedstawia rycina nr 4.

Dla prawidowej pracy stawu biodrowego musz by spenione odpowiednie

warunki, tzn. prawidowa budowa wszystkich czci skadowych stawu oraz

odpowiednia sia i napicie mini, wizade uda i obrczy biodrowej. W przypadku,

gdy ktry z tych elementw zawodzi prowadzi to, w konsekwencji do zmian

chorobowych, postpujcego zwyrodnienia stawu biodrowego.

Leczenie operacyjne zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego.

Gdy zawodz wszystkie metody leczenia zachowawczego choroby

zwyrodnieniowej stawu biodrowego, realizowane jest leczenie operacyjne. W ostatnich

latach, najczciej wykonywanym zabiegiem operacyjnym jest wymian