Polityka przestrzenna; podmioty i przedmioty  

Polityka przestrzenna definiowana jest jako:świadoma i celowa działalność władz, polegająca na racjonalnym kształtowaniu zagospodarowania przez właściwe użytkowanie przestrzeni zapewniające utrzymanie ładu przestrzennego i umożliwienie prawidłowego, efektywnego

funkcjonowania systemu społeczno – gospodarczego danej jednostki terytorialnej: kraju, gminy, miasta.Podmiotami polityki przestrzennej są: 

    •    organy władzy państwowej i administracji rządowej,    •    samorządy regionalne i lokalne,    •    jednostki gospodarcze,    •    mieszkańcy.Przedmiotem polityki przestrzennej jest przestrzeń, jej jakość z punktu widzenia ładu przestrzennego oraz zasoby wykorzystywane w procesie kształtowania zagospodarowania przestrzennego jednostki terytorialnej.

Skuteczność i efektywność polityki przestrzennej

Polityka przestrzenna jest skuteczna, jeżeli wykorzystywane w jej realizacji instrumenty pozwalają osiągnąć założony cel. 

Oznacza to, że zapewnia ona utrzymanie ładu przestrzennego, jakości środowiska przyrodniczego, a zagospodarowanie przestrzenne pozwala podnosić jakość życia ludności. 

Efektywność polityki przestrzennej może być rozpatrywana jedynie jako efektywność kosztowa. Polityka przestrzenna będzie efektywna, jeżeli wykorzystywane instrumenty i podejmowane działania pozwolą osiągnąć założony cel (utrzymanie i poprawa ładu przestrzennego) przy możliwie najniższych kosztach

społecznych.

Ład przestrzenny

Ład przestrzenny jest pożądanym stanem zagospodarowania przestrzeni (elementów w niej występujących i relacji między nimi), w którym funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa przebiega w sposób optymalny (racjonalny społecznie i efektywny kosztowo), z możliwie najmniejszą ilością konfliktów między różnymi podmiotami i nie prowadzi do degradacji środowiska przyrodniczego. Ład przestrzenny uwzględnia zatem potrzeby społeczne, gospodarcze, przyrodnicze oraz kulturowe. Jest to także takie uporządkowanie przestrzeni, które uwzględnia wymogi kompozycyjne i estetyczne.

Czynniki ładu przestrzennego:    •    odpowiednie rozmieszczenie przestrzenne funkcji (właściwe funkcje w optymalnych miejscach);    •    odpowiednie sąsiedztwo funkcji (bezkonfliktowe i dające najwięcej korzyści);    •    odpowiednia struktura pionowa (zachowanie proporcji wysokości, występowanie dominanty);    •    odpowiednia struktura pozioma (harmonijna struktura użytkowania i władania, odpowiedni kształt i wielkość działek, rozłogu, pól siewnych, gospodarstwa wiejskiego, odpowiednie oddalenie od podmiotów gospodarczych).Komentarz:Ład przestrzenny zapobiega powstawaniu konfliktów przestrzennych w konkurowaniu o miejsca lokalizacji i zasoby środowiska oraz minimalizuje negatywne skutki ingerencji w środowisko przyrodnicze. W turystyce ład przestrzenny oznacza również odpowiednie zagospodarowanie obszarów przeznaczonych do rozwoju działalności turystycznej. Realizacji założeń ochrony przestrzeni służy racjonalne zagospodarowanie i sprawne zarządzanie, które rozpoczyna się już na etapie programowania i planowania rozwoju obszaru. Przyporządkowanie przestrzeni różnym funkcjom i lokalizacja w niej nowych struktur i obiektów wymaga określenia warunków lokalizacji, identyfikacji barier, wyboru rozwiązań technicznych oraz rachunku efektywności. Konieczne jest zachowanie równowagi między dążeniem do stworzenia nowego wymiaru środowiska technicznego i zachowaniem wydajności środowiska przyrodniczego (w tym celu w niektórych przypadkach trzeba odbudować system ekologiczny obszaru). Działania, które mają na celu zapewnienie ładu przestrzennego, ekologicznego, ekonomicznego, społecznego i instytucjonalnego, podejmowane na najniższym szczeblu administracyjnym powinny być zgodne z Agendą 21, wskazującą cele i środki realizacji zrównoważonego i trwałego rozwoju.

Planowanie turystyczne a interesy stron

Mimo powszechnej zgody co do celowości planowania turystyki i zagospodarowania turystycznego, efekty planowania odbiegają często od przyjętych założeń. Związane jest to ze skomplikowanym charakterem zjawiska turystyki i wynikającymi z tej cechy konfliktami. W planowaniu turystycznym należy uwzględniać cztery wymogi, pozostające często ze sobą w sprzeczności:    •    wymogi ludności miejsc odwiedzanych przez turystów,    •    wymogi samych turystów,    •    wymogi instytucji zajmujących się obsługą ruchu turystycznego,    •    wymogi środowiska przyrodniczego.

Komentarz:Określenie właściwych proporcji między podanymi kwestiami jest głównym zadaniem stojącym przed planistami zajmującymi się planowaniem zagospodarowania turystycznego. Z tego też powodu przy opracowywaniu planów rozwoju turystyki, a zwłaszcza zagospodarowania turystycznego, jest konieczny udział nie tylko planistów, urbanistów, socjologów i ekonomistów, ale również geografów. Jednocześnie nie tylko władze różnego szczebla i mieszkańcy obszarów rekreacyjnych, ale również eksperci powinni dbać, aby rozwój funkcji turystycznych odbywał się zgodnie z przyjętymi wcześniej w planach ustaleniami. Od pewnego czasu przyjmuje się, że w procesie planowania szczególnie aktywna rola powinna przypadać miejscowym władzom, oraz ludności miejscowej, co jest zgodne z koncepcją rozwoju zrównoważonego.

Zagospodarowanie jako strategia rozwoju przestrzennegoZagospodarowania wymagają: sieć osadnicza, która wyznacza określone potrzeby (np. wielkie aglomeracje miejskie jak Gdańsk-Gdynia-Sopot), tereny, gdzie nie ma osadnictwa (np. osiedla rekreacyjne, obszary penetracji turystycznej), a także obszary pełniące funkcje ochronne (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe itp.)

W Polsce przyjęto strategię trwałego zróżnicowanego rozwoju (ekorozwoju). Istnieją cztery zadania określające tę strategię:

   1.  Zrównoważenie jakościowego rozwoju (zwanego ekorozwojem) na różnym szczeblu zarządzania: na poziomie kraju, województwa, gminy.   2.  Przekształcenie i lepsze wykorzystanie stanu posiadania zarówno środowiska zurbanizowanego, jak i przyrodniczego.   3.  Dostosowanie wszelkiej działalności gospodarczej i skali podejmowania przedsięwzięć, podejmowanych inwestycji oraz działalności gospodarczej przy wykorzystaniu nowych technologii (przewiduje się w tym miejscu maksymalny udział ludności lokalnej w podejmowanych decyzjach dotyczących miejsca ich zamieszkania). 

Komentarz:Jest to strategia nastawiona nie na potrzeby obecne, ale na cele perspektywiczne, stwarza szansę na ochronę zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej. Czwarte podstawowe zadanie określające tę strategię przedstawione zostanie na następnym slajdzie.

Polityka regionalna

Podstawowym elementem i jednocześnie czwartym zadaniem strategii rozwoju regionalnego jest przyjęcie polityki regionalnej w zakresie zagospodarowania przestrzennego. 

Podstawowe cechy polityki regionalnej:

    1.  Dbałość o stan ochrony środowiska;    2.  Rozwiązywanie lokalnych i regionalnych konfliktów (energetyka, drogi, bezrobocie). 

Komentarz:W każdym regionie Polski, ze względu na zróżnicowanie problemów powinno się prowadzić właściwą, a na obszarach chronionych wyjątkowo ostrożną gospodarkę przestrzenną. Należy prowadzić ją w oparciu o opracowane dokumenty planistyczne zarówno w skali całego regionu, jak i poszczególnych regionów wchodzących w jego skład, a nie jak to się niestety jeszcze dzieje w wielu regionach, w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin.

Planowanie przestrzennePlanowanie przestrzenne jest to proces polegający na przygotowaniu różnego rodzaju materiałów, który uwarunkowany jest: czynnikami naturalnymi, poziomem historyczno-cywilizacyjnym i pozostałymi do dyspozycji środkami.

Komentarz:Planowanie przestrzenne jest podstawowym narzędziem kształtowania polityki przestrzennej państwa, a integralnym elementem tej polityki jest polityka ekologiczna. Plan zagospodarowania przestrzennego określonego obszaru ma charakter kompleksowy, gdyż uwzględnia związki przestrzenne i funkcjonalne zachodzące pomiędzy społeczeństwem, przyrodą i wyposażeniem technicznym terenu. Przesłanki natomiast do opracowania planu zagospodarowania przestrzennego daje głównie ekologia, będąca podstawą wiedzy o ochronie środowiska i zasobów przyrody.

Gospodarka przestrzenna oznacza realizację przyjętego planu i polega na zmianie użytkowania terenu, lokalizacji inwestycji, określeniu funkcji dla konkretnych jednostek. Społeczności lokalne, organy przedstawicielskie oraz zespoły ekspertów muszą mieć wpływ na ustalenie priorytetów, podział zasobów, kształtowanie przestrzeni, a także kontrolować jej użytkowanie, przestrzeganie prawa i norm etycznych. Stąd wynika konieczność prowadzenia negocjacji i konsultacji społecznych ze wszystkimi zainteresowanymi w trakcie sporządzania planu.

Planowanie przestrzenne - cechy

Planowanie jest procesem ciągłym i powinno obejmować:

    •  dokumentowanie ocen stanu zagospodarowania przestrzennego,            ·   prowadzenie badań i studiów,            ·   opracowywanie prognoz w tym zakresie,    •  opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego,    •  ustalenie lokalizacji inwestycji,    •  kontrolę realizacji planu zagospodarowania przestrzennego.

Planowanie powinno uwzględniać:

   1. badanie potrzeb,   2. wyniki badań kompleksowych związanych z ochroną przyrody, kulturą, warunkami demograficznymi, obronnymi itp.   3. wymagania związane z ochroną środowiska,   4. porządek zabudowy,

   5. ocenę skutków zagospodarowania, które mogą wystąpić w kraju i poza jego granicami.

Zasady planowaniaCechy dobrego planu:

 1. wewnętrznie zgodny(łączy wiele dziedzin i trzeba ustalić punkty wspólne tych dziedzin), 2. zawiera ograniczenia: ekologiczne, demograficzne, ekonomiczne, surowcowe, finansowe, techniczne, polityczne, itp., 3. jest optymalny (najlepszy w konkretnych warunkach).

Zasady planowania:

 1. zasada jedności i zgodności wewnętrznej, 2. zasada racjonalnego gospodarowania (osiągnąć cel przy najmniejszych nakładach), 3. zasada zgodności decyzji administracyjnych, rządowych i planistycznych (celów wskazanych i sposobu realizacji tych celów), 4. zasada elastyczności planowania (łatwość dostosowania planu do zmieniających się warunków), 5. ciągłość planowania, 6. zasada norm progresywnych, czyli postępowych (plan powinien być przygotowany na coraz to lepszą sytuację społeczno-ekonomiczną).

Rodzaje planów

W praktyce spotykamy się z rozmaitymi planami. Rodzaj planu zależy od przyjętego kryterium podziału i tak:

  -   Ze względu na czas planowania są:     ·  plany kierunkowe (najdłużej planowane, wytyczające tylko kierunki i cele) – opracowane na więcej niż 20 lat,     ·  plany perspektywiczne – opracowane na 15 do 20 lat,     ·  plany etapowe – opracowane na 5 do 10 lat.  -   Ze względu na obszar, który obejmuje tworzony plan, wyróżnia się:     ·  plan krajowy – obejmujący obszar całego kraju (odpowiedzialne za nie są poszczególne ministerstwa),     ·  plan regionalny – obejmujący teren jednego województwa, lub kilku województw (odpowiedzialne za niego są terenowe oddziały administracji rządowej stopnia wojewódzkiego),     ·  plan miejscowy – obejmujący teren gminy, miasta, dzielnicy (odpowiedzialne za niego są organy administracji na poziomie gminy, miasta, dzielnicy), sporządzany jest jako plan ogólny (w skali 1:5000) i szczegółowy (w skali 1:1000).

Komentarz:Ponadto opracowane są plany funkcjonalne dla obszarów spełniających określone funkcje, np. parków krajobrazowych, parków narodowych, zabytków kultury materialnej i innych.

Komentarz:

Plan krajowy i regionalny- określa przyrodnicze, społeczne, kulturowe i ekonomiczne warunki przestrzennego

zagospodarowania kraju i regionu oraz cele i zasady polityki przestrzennej, uwzględniając jego racjonalne

zróżnicowanie.

Plan miejscowy – dotyczy zagospodarowania i wykorzystania gruntu, ochrony zdrowia, środowiska, dóbr kultury i

wartości krajobrazowych, kształtowania infrastruktury technicznej i społecznej, struktur przestrzennych, rozwiązań

architektonicznych i budowlanych. Powinien zawierać elementy sytuacji i ukształtowania terenu – oznaczenia urządzeń,

dane i ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego, projektowane elementy zagospodarowania terenu. Projekty

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego powinny uwzględniać prognozę oddziaływania na środowisko,

w której określa się i ocenia skutki dla środowiska wynikające z projektowanego przeznaczenia terenu, stan i

funkcjonowanie środowiska, jego odporność na degradacje i zdolność do regeneracji, rozwiązania funkcjonalno-

przestrzenne zawarte w projekcie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz możliwości rozwiązań

eliminacyjnych lub eliminujących negatywne oddziaływanie na środowisko, w tym na krajobraz zakładanych w planie

przedsięwzięć. W prognozie należy zamieścić informacje o rodzajach dokumentów, które uwzględniono przy jej

sporządzaniu (m. in. decyzje określające warunki korzystania ze środowiska, raporty o oddziaływaniu przedsiębiorstw na

środowisko i przeglądach ekologicznych).

Plan szczegółowy – tworzy podstawy do opracowania planów realizacyjnych ( mogą się odnosić do poszczególnych

parcel, pozwoleń na budowę, podziału na działki). Problematyka planu szczegółowego jest dostosowana do potrzeb, np.

wyznaczenia granic poszczególnych parcel, zabudowa działek itd.

Działania poprzedzające procedurę planowania

Niezbędne badania, które należy wykonać przed przystąpieniem do procesu planowania to:

 1. Analiza walorów przyrodniczych: m.in. rzeźby terenu, zasobów flory i fauny, warunków klimatycznych, zdrowotnych itd. 2. Określenie rejonów turystycznych wg ich atrakcyjności oraz struktury

użytkowania terenu. 3. Określenie pojemności regionów i zespołów rekreacyjnych (ustalając zasady zagospodarowania turystycznego bierze się pod uwagę konieczność zachowania wartości walorów przyrodniczych oraz zapewnienie optymalnych warunków do odpoczynku). 4. Ocena stopnia zagrożenia walorów przyrodniczych. 5. Ocena stanu zagospodarowania turystycznego. 6. Założenia programowe (wielkość rodzaju ruchu turystycznego, koncepcja układu przestrzennego, ogólne zasady lokalizacji bazy podstawowej). 7. Opracowanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego – poszczególnych etapów planowania (w których występują elementy stałe jak np. użytki rolne, cieki wodne, parki narodowe, osadnictwo itd. oraz elementy weryfikowane – dotyczące usług, szlaków turystycznych itp.). 8. Opracowanie programu inwestycji (baza noclegowa, żywieniowa, drogi, itp.). 9. Ustalenie wskazań dotyczących warunków umożliwiających realizację i eksploatację założonego problemu (wskazanie inwestora, zabezpieczenie środowiska). Wskazania te powinny ujęte być w formie opisowej, kartograficznej i tabelarycznej.

Przepisy prawne a planowanie przestrzenneW Polsce administrację rządową stanowią: Rada Ministrów i urzędy wojewódzkie. Do administracji specjalnej należą zaś przykładowo: służby sanitarne, ochrony środowiska, ochrony zabytków, policja itp.Ustawa o podziale zadań i kompetencji jednoznacznie określa rodzaj i zakres kompetencji poszczególnych organów administracji państwowej.Podstawowe akty prawne związane z zagospodarowaniem przestrzennym: - Ustawa Prawo Budowlane z 7 lipca 1994 r. (tekst jednolity w Dz. U. 2006, Nr 156, poz. 1118) zmiany patrz: www.mb.gov.pl). - Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 i na stronie www.mos.gov.pl). - Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. Dz. U. z 2001r., Nr 62, poz. 627 (tekst jednolity na stronie www.mos.gov.pl). - Ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r., Dz. U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami (tekst ujednolicony po 21 grudnia 2001r na stronie www.mos.gov.pl). - Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych – tekst jednolity Dz. U. 2004 r. Nr 121, poz. 1266 (tekst jednolity na stronie www.sejm.gov.pl). - Ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r. (Dz. U. Nr 34 z dnia 26 maja 1990r.) patrz jw. - Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627). - Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r., Nr 80, poz. 717 – ze zmianami).

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa:

Zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej; zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy – przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań.

W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza:

  -  wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;  -  walory architektoniczne i krajobrazowe;  -  wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych;  -  wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;  -  wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych;  -  walory ekonomiczne przestrzeni;  -  prawo własności;  -  potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa;  -  potrzeby interesu publicznego.

Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju

Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju określa uwarunkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju kraju oraz działania niezbędne do jego osiągnięcia, a w szczególności:

  1. Podstawowe elementy sieci osadniczej, z wyodrębnieniem obszarów metropolitarnych.  2. Wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie.  3. Rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym.  4. Rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym.  5. Obszary problemowe o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych studiów i planów.

System planowania przestrzennego w Polsce

  •  Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - zasady realizacji polityki

przestrzennej prowadzonej przez państwo i przez samorządy

  •  Instrumenty gospodarki przestrzennej:    -  koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju,    -  plan zagospodarowania przestrzennego województwa,    -  studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,    -  plany miejscowe zagospodarowania przestrzennego,  •  Lokalizacja inwestycji celu publicznego i ustalanie warunków zabudowy w odniesieniu do innych inwestycji. 

Komentarz:Zastosowanie narzędzi planistycznych, do których można zaliczyć studium uwarunkowań i

kierunków zagospodarowania przestrzennego obszaru, strategię rozwoju, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, wieloletni program inwestycyjny oraz decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu ma na celu określenie kierunków rozwoju i sposobu ich realizacji. Najistotniejszą konsekwencją zastosowania narzędzi planistycznych jest stworzenie podstaw do kształtowania takiego modelu organizacji przestrzennej terytorialnego systemu społecznego, którego nadrzędną zasadą jest ład przestrzenno – gospodarczy.

Narzędzia planistyczne

Wykorzystanie narzędzi planistycznych do sterowania rozwojem lokalnym pod presją funkcji dominującej powinno zapewniać:

  1.  Dokładną i szczegółową analizę istniejących uwarunkowań przyrodniczych i społeczno – ekonomicznych obszaru przeprowadzoną z uwzględnieniem możliwych kierunków rozwoju badanego systemu i turystyki.  2.  Określenie kierunków rozwoju turystyki i działalności z nią związanej z uwzględnieniem potrzeb społecznych i gospodarczych terytorialnego systemu społecznego.  3.  Określenie przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenu z uwzględnieniem zasad rozwoju zrównoważonego (Agenda 21).  4.  Eliminację (lub minimalizację) konfliktów wynikających z kolizji funkcji na wspólnie użytkowanej przestrzeni.  5.  Wykształcenie w dłuższej perspektywie czasowej takiej struktury przestrzenno – ekonomicznej obszaru, która będzie gwarantowała maksymalnie korzystny dla mieszkańców rozwój gospodarki.

 

Komentarz:Dodatkową korzyścią z prawidłowego stosowania narzędzi planistycznych jest fakt, że obszary, dla których sporządzono określone koncepcje rozwojowe, są na ogół bardziej interesujące dla potencjalnych inwestorów niż obszary bez takiej wizji. Wynika z tego, że strategiczne planowanie rozwoju gminy jest czynnikiem przewagi konkurencyjnej gminy

Komentarz:

Podstawą do zapewnienia prawidłowego gospodarowania przestrzenią (i w przestrzeni) poszczególnych obszarów jest

stworzenie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Jest to opracowanie

planistyczne, określające politykę przestrzenną gminy, zawierające projekty przyszłego zagospodarowania gminy

(również na potrzeby turystyki) oraz analizę skutków ich realizacji. Często stanowi bazę dla miejscowych planów

zagospodarowania przestrzennego. Studium i plan miejscowy pełnią funkcje regulacyjne (podstawowe) i informacyjne.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego

Studium powinno zawierać szczegółową analizę zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań gospodarowania w gminie, z uwzględnieniem aktualnego zagospodarowania obszaru, które pozwala na jednoznaczną identyfikację istniejącego potencjału i barier rozwojowych. 

Szczegółowe elementy opracowania powinny uwzględniać:

  1. dotychczasowy stan zagospodarowania i uzbrojenia terenu,  2. istniejące tereny i obiekty chronione,  3. stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego, kulturowego oraz rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gdyż mogą one być bardzo istotnym czynnikiem rozwoju turystyki,  4. jakość życia mieszkańców,  5. prawa własności terenu,  6. zadania służące realizacji celów ponadlokalnych.

 

Komentarz:Na tej podstawie możliwe jest określenie celów gminy, kierunków jej rozwoju, oraz polityki przestrzennej, w tym celów operacyjnych, zadań, wytycznych i instrumentów realizacji polityki przestrzennej gminy. Opracowany zbiór projektów i programów, określający przyszły stan zagospodarowania przestrzeni obszaru, ma za zadanie przyporządkowanie fragmentów przestrzeni określonym funkcjom zgodnie z przyjętymi zasadami (rozwoju zrównoważonego). Zadaniem studium jest określenie uwarunkowań determinujących funkcjonowanie i przyszły rozwój gminy oraz – na tej podstawie – sformułowanie kierunków rozwoju gminy.

Strategia rozwoju gminy

Określone w studium kierunki rozwoju gminy, w tym turystyki, wynikające ze zdiagnozowanych determinant rozwoju, powinny być podstawą do

sformułowania strategii rozwoju gminy (w przypadku turystyki – strategii rozwoju produktu turystycznego gminy), określającej kierunki ekspansji na

podstawie posiadanych zasobów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych.

Komentarz:

Strategia ma za zadanie wypełnienie przestrzeni, przyporządkowanym w studium określonym funkcjom, konkretnymi

działaniami o charakterze gospodarczym lub społecznym. Z punktu widzenia działalności turystycznej strategia powinna

promować taki typ rozwoju, który umożliwiając wykorzystanie wszystkich zasobów, pozwala na zachowanie ich wartości

przyrodniczej i kulturowej. Stąd w strategii muszą być zawarte założenia dotyczące ochrony poszczególnych

komponentów środowiska przyrodniczego i kulturowego (wraz z instrumentami ich realizacji) oraz zasady

zagospodarowania walorów w celu ich turystycznego wykorzystania. Strategia mająca zapewnić gminie wzrost

atrakcyjności i konkurencyjności w regionie, w zakresie turystyki powinna wskazywać skuteczne metody zachowania

posiadanych walorów turystycznych (bądź ich rekultywacji), możliwe do wytworzenia produkty turystyczne obszaru i

skuteczne sposoby ich promocji.

Założenia strategii, będące instrumentem długotrwałego zarządzania gminą powinny wynikać z prowadzonej polityki

gospodarczej (państwa i regionu), której integralną częścią jest polityka turystyczna.

Procedura sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

(na podstawie Ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym)

W celu ustalenia przeznaczenia terenów, w tym dla inwestycji celu publicznego, oraz określenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zwanego dalej „planem miejscowym”.

Wójt, burmistrz albo prezydent miasta sporządza projekt planu miejscowego, zawierający część tekstową i graficzną, zgodnie z zapisami studium oraz z przepisami odrębnymi, odnoszącymi się do obszaru objętego planem.

Plan miejscowy sporządza się w skali 1:1000, z wykorzystaniem urzędowych kopii map zasadniczych, albo w przypadku ich braku map katastralnych, gromadzonych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. 

W szczególnie uzasadnionych przypadkach dopuszcza się stosowanie map w skali 1:500 lub 1:2000, a w przypadkach planów miejscowych, które sporządza się wyłącznie w celu przeznaczenia gruntów do zalesienia lub wprowadzenia zakazu zabudowy, dopuszcza się stosowanie map w skali 1:5000.

Procedura sporządzania planu miejscowego - c.d.Art. 17

Wójt, burmistrz albo prezydent miasta po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego kolejno:1) ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu, określając formę, miejsce i termin składania wniosków do planu, nie krótszy niż 21 dni od dnia ogłoszenia;2) zawiadamia, na piśmie, o podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu instytucje i organy właściwe do uzgadniania i opiniowania planu;3) rozpatruje wnioski, o których mowa w pkt 1, w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia upływu terminu ich składania;4) sporządza projekt planu miejscowego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, uwzględniając ustalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;5) sporządza prognozę skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego, z uwzględnieniem art. 36;6) uzyskuje opinie o projekcie planu:a) gminnej lub innej właściwej, w rozumieniu art. 8, komisji urbanistyczno-architektonicznej,b) wójtów, burmistrzów gmin albo prezydentów miast, graniczących z obszarem objętym planem, w zakresie rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym;

Art. 17 - c.d.

7) uzgadnia projekt planu z:a) wojewodą, zarządem województwa, zarządem powiatu w zakresie odpowiednich zadań rządowych i samorządowych,b) właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków,c) organami właściwymi do uzgadniania projektu planu na podstawie przepisów odrębnych,d) właściwym zarządcą drogi, jeżeli sposób zagospodarowania gruntów przyległych do pasa drogowego lub zmiana tego sposobu mogą mieć wpływ na ruch drogowy lub samą drogę,e) właściwymi organami wojskowymi, ochrony granic oraz bezpieczeństwa państwa,f) dyrektorem właściwego urzędu morskiego w zakresie zagospodarowania pasa technicznego, pasa ochronnego oraz morskich portów i przystani,g) właściwym organem nadzoru górniczego w zakresie zagospodarowania terenów górniczych,h) właściwym organem administracji geologicznej w zakresie terenów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych,i) ministrem właściwym do spraw zdrowia w zakresie zagospodarowania obszarów ochrony uzdrowiskowej;8) uzyskuje zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne;9) wprowadza zmiany wynikające z uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień;10) ogłasza, w sposób określony w pkt 1, o wyłożeniu projektu planu do publicznego wglądu na co najmniej 7 dni przed dniem wyłożenia i wykłada ten projekt wraz z prognozą oddziaływania na środowisko do publicznego wglądu na okres co najmniej 21 dni oraz organizuje w tym czasie dyskusję publiczną nad przyjętymi w projekcie planu rozwiązaniami;11) wyznacza w ogłoszeniu, o którym mowa w pkt 10, termin, w którym osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej mogą wnosić uwagi dotyczące projektu planu, nie krótszy niż 14 dni od dnia zakończenia okresu wyłożenia planu;12) rozpatruje uwagi, o których mowa w pkt 11, w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia upływu terminu ich składania;13) wprowadza zmiany do projektu planu miejscowego wynikające z rozpatrzenia uwag, o których mowa w pkt 11, a następnie w niezbędnym zakresie ponawia uzgodnienia;14) przedstawia radzie gminy projekt planu miejscowego wraz z listą nieuwzględnionych uwag, o których mowa w pkt 11.

Procedura uchwalenia planu miejscowego - c.d.

Art. 18. 1. Uwagi do projektu planu miejscowego może wnieść każdy, kto kwestionuje ustalenia przyjęte w projekcie planu, wyłożonym do publicznego wglądu, o którym mowa w art. 17 pkt 10.2. Uwagi do projektu planu należy wnieść na piśmie w terminie wyznaczonym w ogłoszeniu, o którym mowa w art. 17 pkt 11.3. Jako wniesione na piśmie uznaje się również uwagi wniesione w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Art. 19. 

1. Jeżeli rada gminy stwierdzi konieczność dokonania zmian w przedstawionym do uchwalenia projekcie planu miejscowego, w tym także w wyniku uwzględnienia uwag do projektu planu - czynności, o których mowa w art. 17, ponawia się w zakresie niezbędnym do dokonania tych zmian.2. Przedmiotem ponowionych czynności może być jedynie część projektu planu objęta zmianą

Procedura uchwalenia planu miejscowego - c.d.

Art. 20.1. Plan miejscowy uchwala rada gminy, po stwierdzeniu jego zgodności z ustaleniami studium, rozstrzygając jednocześnie o sposobie rozpatrzenia uwag do projektu planu oraz sposobie realizacji, zapisanych w planie, inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej, które należą do zadań własnych gminy, oraz zasadach ich finansowania, zgodnie z przepisami o finansach publicznych. Część tekstowa planu stanowi treść uchwały, część graficzna oraz wymagane rozstrzygnięcia stanowią załączniki do uchwały.2. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta przedstawia wojewodzie uchwałę, o której mowa w ust. 1, wraz z załącznikami oraz dokumentacją prac planistycznych w celu oceny ich zgodności z przepisami prawnymi.

Art. 21.1. Koszty sporządzenia planu miejscowego obciążają budżet gminy, z zastrzeżeniem ust. 2.2. Koszty sporządzenia planu miejscowego obciążają:1) budżet państwa - jeżeli jest on w całości lub w części bezpośrednią konsekwencją zamiaru realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym;2) budżet województwa - jeżeli jest on w całości lub w części bezpośrednią konsekwencją zamiaru realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu wojewódzkim;3) budżet powiatu - jeżeli jest on w całości lub w części bezpośrednią konsekwencją zamiaru realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu powiatowym;4) inwestora realizującego inwestycję celu publicznego - w części, w jakiej jest on bezpośrednią konsekwencją zamiaru realizacji tej inwestycji.

Polityka turystyczna —> zarządzanie turystyką

Polityka turystyczna jest związana z postrzeganiem turystyki jako części składowej gospodarki narodowej, która obejmuje, oprócz przedsiębiorstw bezpośrednio związanych z zaspokajaniem potrzeb turystów, także pracującą na rzecz gospodarki turystycznej całą sferę instytucjonalną (w tym publiczną), a więc na poziomie regionalnym i lokalnym przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego. W aspekcie makroekonomicznym polityka turystyczna odnosi się do zarządzania turystyką jako gospodarką, która staje się w tym wypadku systemem zarządzanym.Na poziomie regionalnym i lokalnym systemu zarządzania turystyką znajdują się:    1.  Gminy turystyczne (lub gminy nastawione na turystykę),    2.  Powiaty,    3.  Województwa samorządowe,    4.  Przedsiębiorstwo turystyczne,    5.  Podmioty ukierunkowane na turystykę,    6.  Podmioty, których przychody pośrednio zależą od zgłaszanego popytu turystycznego.

Komentarz:

Gminy turystyczne (lub gminy nastawione na turystykę) – odpowiedzialne m.in. za infrastrukturę techniczno – ekonomiczną turystyki (określaną często jako infrastruktura paraturystyczna lub komplementarna wobec turystyki), czyli sieć kanalizacyjną, zaopatrzenie w wodę, urządzenia ochrony środowiska, urządzenia sportowo – rekreacyjne, sieć drogową, oświetlenie ulic.Powiaty – odpowiedzialne za zadania ponadgminne, zwłaszcza w zakresie infrastruktury

paraturystycznej (głównie drogowej),Województwa samorządowe – prowadzące politykę turystyczną na poziomie regionu, wyznaczające strategie rozwoju regionu, w tym odrębne strategie rozwoju turystyki, odpowiedzialne za finansowanie zadań dotyczących infrastruktury turystycznej ze środków krajowych, jak i programów Unii Europejskiej.Przedsiębiorstwo turystyczne – dla których świadczenie usług turystycznych jest podstawą działalności gospodarczej, a więc przewoźnicy turystyczni, przedsiębiorstwa hotelarskie i gastronomiczne, biura podróży (organizatorzy i pośrednicy turystyczni) i in.Podmioty ukierunkowane na turystykę – czyli te, które uzupełniają podstawową ofertę produktu turystycznego, a więc firmy produkujące wyposażenie turystyczne i sportowe, firmy pamiątkarskie, świadczące usługi wydawnicze i kartograficzne i in.Podmioty, których przychody pośrednio zależą od zgłaszanego popytu turystycznego – podmioty świadczące usługi określane jako towarzyszące, a więc banki i instytucje ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa budowlane, biura projektowe, placówki ochrony zdrowia, rolnictwo, rzemiosło, sieć handlowa.

Polityka turystyczna danego kraju jest zatem realizowana poprzez działania administracyjne w sektorze turystycznym, które najogólniej można nazwać zarządzaniem turystyką. Prowadzi to przede wszystkim do kształtowania systemu podaży turystycznej, którego elementami są produkty turystyczne w regionie.

Typowe elementy dokumentu strategicznego:

Zarządzanie regionem turystycznym można określić jako strategię lub metodę rozwoju regionalnej gospodarki turystycznej. Strategia jest wówczas instrumentem, za pomocą którego władze regionalne i lokalne powinny programować rozwój gospodarki turystycznej zgodnie z przyjętymi zasadami i normami obowiązującymi w kraju lub w całej Unii Europejskiej. Typowe elementy składające się na dokument strategiczny to:

  1. diagnoza stanu obecnego i identyfikacja kluczowych problemów rozwojowych,  2. analiza strategiczna SWOT,  3. wizja rozwojowa,  4. cele rozwojowe,  5. strategiczne programy gospodarcze i analiza ich wykonalności,  6. wdrażanie i monitorowanie strategii.Dążenie do rozwoju gospodarki turystycznej na szczeblach regionalnym i lokalnym, uwzględniającego własne możliwości i uwarunkowania, musi prowadzić do pełnego rozpoznania:

  1. regionalnych i lokalnych potencjałów,  2. gospodarki i rozwiązań dotyczących możliwości zasilania finansowego,  3. preferencji w zakresie rozwoju gospodarczego i sfery konsumpcji,  4. stanu opinii publicznej i wyobrażeń o turystyce,  5. zasad i mechanizmów zastosowania w praktyce idei samodzielności i samorządności.

Zarządzanie regionem turystycznym

Zarządzanie regionem turystycznym jest zatem podejmowaniem działań

przez podmioty polityki turystycznej działające na poziomie regionalnym (i lokalnym), skierowanym na rozwój regionalnej (i lokalnej) gospodarki turystycznej, poprzez wyznaczanie celów i kształtowanie oczekiwanych efektów, z wykorzystaniem dostępnych instrumentów. 

Warunkiem skutecznego zarządzania gospodarką turystyczną na poziomie lokalnym i regionalnym jest ukształtowanie systemu współpracy pomiędzy:

   1. jednostkami prowadzącymi działalność gospodarczą (przedsiębiorstwa turystyczne),   2. jednostkami samorządu terytorialnego wszystkich szczebli,   3. organizacjami i stowarzyszeniami branży turystycznej, w tym samorządu gospodarczego,   4. regionalnymi i lokalnymi organizacjami turystycznymi.Decydującą rolę w realizacji funkcji turystycznej na poziomie regionalnym i lokalnym mają jednostki samorządu terytorialnego. Poprzez regulacje prawne stają się podmiotami polityki turystycznej i są wyposażone w zakres instrumentów kształtujących funkcjonowanie regionalnej i lokalnej gospodarki turystycznej.

Instrumenty zarządzania regionalną gospodarką turystyczną

Zakres stosowanych instrumentów zarządzania regionalną gospodarką turystyczną wynika głównie z kompetencji jednostek samorządu terytorialnego. Instrumenty te są wykorzystywane samodzielnie przez jednostki lub we współpracy z innymi podmiotami, zwłaszcza regionalnymi i lokalnymi organizacjami turystycznymi, a także innymi zależnymi od władz samorządowych jednostkami gospodarki turystycznej (placówki informacji turystycznej, regionalne agencje rozwoju turystyki).

Instrumenty stosowane przez jednostki samorządu terytorialnego, skierowane na przedsiębiorców turystycznych, można sklasyfikować w dwóch grupach:   -   instrumenty oddziaływania bezpośredniego,   -   instrumenty oddziaływania pośredniego.

Instrumenty zarządzania regionalną gospodarką turystyczną - c.d.

  1. Instrumenty oddziaływania bezpośredniego:

     -  uchwały i rozporządzenia samorządu terytorialnego,     -  tworzenie, przekształcanie i likwidacja przedsiębiorstw komunalnych,     -  tworzenie spółek joint venture, udziały w spółkach prawa handlowego,     -  zarządzanie przedsiębiorstwami własnymi gmin (zakłady budżetowe),     -  procedury lokalizacyjne zgodnie z postanowieniami planów zagospodarowania przestrzennego,     -  dzierżawa budynków i urządzeń komunalnych,     -  dotacje i subwencje budżetowe dla organizacji społecznych.  2. Instrumenty oddziaływania pośredniego:

     -  podatki lokalne,     -  opłaty lokalne,

     -  zwolnienia i ulgi podatkowe,     -  gwarancje kredytowe,     -  obligacje komunalne,     -  stawki opłat za usługi publiczne.

Komentarz:

Wykorzystanie instrumentów zarządzania przez jednostki samorządu terytorialnego w odniesieniu do gospodarki turystycznej w praktyce ma często formę deklaratywną. Tylko część samorządów podejmuje działania skierowane bezpośrednio na współpracę i aktywne oddziaływanie na gospodarkę turystyczną wraz z samodzielnym angażowaniem się w przedsięwzięcia o charakterze turystycznym. Stąd stosowane instrumenty można podzielić na bierne i aktywne.

W tabeli zaprezentowanej na następnym slajdzie przedstawiono ramowy układ instrumentów zarządzania regionalną i lokalną gospodarką turystyczną, uwzględniający sposób oddziaływania jednostek samorządu na gospodarkę turystyczną.

Struktura instrumentów zarządzania regionalną gospodarką turystyczną

Komentarz:

Jak wynika z tabeli powyżej działania podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego, formalnie kierujące się na rozwój gospodarki turystycznej oraz budowanie aktywnej współpracy, przybierają formę bierną lub aktywną. Problem ten można zaobserwować chociażby na przykładzie strategii rozwoju turystyki, opracowywanych na poziomach gminnych i wojewódzkich. Często uchwalona przez radę gminy lub sejmik województwa strategia rozwoju turystyki staje się dokumentem, który nie jest w praktyce realizowany. Zapisy strategii stają się tylko krótkotrwałym celem politycznym, a zadania wskazywane w strategiach wraz z warunkami prowadzenia działań nie są podejmowane lub są realizowane tylko w części. Praktyki takie dotyczyły m.in. wojewódzkich strategii

(programów) rozwoju turystyki, opracowywanych w części regionów na lata 2003-2006. Niezrealizowane zapisy strategii zostały ponownie wpisane do kolejnego okresu planowania, tj. na lata 2007-2013 i następne, a realność realizacji celów jest nadal ograniczona.