Çocuk gelişimi Önlisans programı aİle...

Türkiye’de Okulöncesi Çocukluk Dönemine Yönelik Anne-Baba Ünite 3

1

AİLE EĞİTİMİÇocuk Gelişimi Önlisans Programı

Öğr. Gör. Şükran ÇETİNER

2

Ünite 3

İçİndekİler3.1. ANA-BABA OKULU .................................................................................................................... 3

3.1.1. Gereksinimlerin Saptanması ............................................................................................................................ 33.1.2. Amaçları ................................................................................................................................................................... 33.1.3. Eğitim ve Öğretim İlkeleri .................................................................................................................................. 33.1.4. Projenin Uygulanması ........................................................................................................................................ 43.1.5. Anne-Babaların Beklentileri ve Değerlendirmeleri ................................................................................. 43.1.6. Değerlendirme ...................................................................................................................................................... 5

3.2. ANNE ÇOCUK EĞITIM PROGRAMI .......................................................................................... 53.3. ERKEN DESTEK PROJESI ........................................................................................................... 5

3.3.1. Takip Araştırması .................................................................................................................................................. 83.3.2. Uygulamalar ........................................................................................................................................................... 9

3.4. ANNE-ÇOCUK EĞITIM VAKFI (AÇEV) ...................................................................................103.5. ANNE-ÇOCUK EĞITIM PROGRAMI (AÇEP) ..........................................................................113.6. BABA DESTEK PROGRAMI (BADEP) .....................................................................................133.7. IŞLEVSEL YETIŞKIN OKURYAZARLIĞI PROGRAMI (IYOP) .................................................133.8. ANNE EĞITIM PROGRAMI ......................................................................................................14

3.8.1. Anne Eğitim Programı (AEP) ..........................................................................................................................143.8.2. Gelişimsel Eğitim Programı (GEP) ................................................................................................................15

3.9. KAYNAKÇA ...............................................................................................................................16

TÜRKİYE’DE OKULÖNCESİ ÇOCUKLUK DÖNEMİNE YÖNELİK ANNE-BABAEĞİTİM PROGRAMLARIÖğr. Gör. Şükran ÇETİNER


3

3.1. ANA-BABA OKULUAna-Baba Okulunun çalışmalarının temeli ülkemizde ilk kez 1962-1963 yıllarında Prof. Dr. İhsan Şükrü Aksel’in Akü Hıfzıssıhası Cemiyeti Başkanı olarak, Mediko-Sosyal Merkezi ve As-keri Tıbbiye’de başlattığı anne-babalara haftalık sohbet toplantılarıyla atılmıştır.

Ülkemizde sistemli ve programlı bir Ana-Baba Okulu modeli ise İstanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü tarafından 1989 yılından itibaren gerçekleştirilmiştir.

Aşağıda Ana-Baba Okulu için gereksinimlerin nasıl saptandığı, amaçları, eğitim ve öğretim ilkeleri, projenin uygulanması, anne-babaların beklentileri ve programın değerlendirilmesi kısaca açıklanmıştır.

3.1.1. Gereksinimlerin Saptanmasıİstanbul ili içinde oturan anne-babaların eğitim gereksinmeleri, gözlemlerden ve kendi ifa-delerinden yararlanılarak belirlenmiştir. Bu amaçla, İstanbul Üniversitesi çevresinde lisans öğrencileri tarafından Ana-baba Okulu anketi uygulanmıştır.

Ankette anne-babaların yaşı, mesleği, çocuk sayısı, bu okuldan beklentileri ve ayırabilecekle-ri zaman dilimi sorulmuştur. Anketlerin değerlendirilmesi sonucu elde edilen bulgular, Ana-baba Okulunun özel amaçlarına, eğitim planına ve eğitim programının hazırlan¬masına temel oluşturmuştur.

3.1.2. AmaçlarıAnababa Okulu’nun genel amacı, üniversitenin çevreye açık olması ve kuram¬sal bilgilerin pratikte test edilmesi olarak saptanmıştır.

Özel amaçları ise anne-babanın çocuklarına karşı olumlu bir tutum ve davranış geliştirmesi-ne yardımcı olmak için anne-babalara çocukları ile nasıl sağlıklı bir ileti¬şim kurabilecekleri-ni anlatmak, çocuğun süreç içinde değişimi ve gelişimine ilişkin özelliklerini aktarmak, etkili anne-baba eğitiminden, cinsel eğitime kadar çocuk ve genci ilgilendiren farklı konularda anne-babalara rehberlik etmek şeklinde saptanmıştır.

3.1.3. Eğitim ve Öğretim İlkeleriAnababa Okulu bir yaygın eğitim hizmeti olduğu için eğitim programlarının uygulanmasın-da şu ilkeler göz önünde tutulmuştur.1. Anababa Okulu eğitimi, anne-babaların gerçek ve günlük sorunlarına cevap verebilecek

şekilde hazırlanmıştır.2. Tartışılan sorunların anne-babaların önceki deneyimlerinden kaynaklan¬masına dikkat

edilmiştir.3. Kuramsal ve pratik bilgi, beceri ve tutumların dengeli bir şekilde oluşturul¬masına özen

gösterilmiştir.4. Yetişkin eğitimine uygun eğitim teknolojisinden yararlanılmaya dikkat edil¬miş, slayt,

tepegöz, karatahta, epidiyaskop vb. kullanılmıştır.

Aile Eğitim

4

5. Eğitim, serbest tartışma yoluyla, herkesin başkalarının kişiliği, kendi güdü¬leri ve kendi tutumları konusunda bilinç kazanmaya alıştırıldığı bir grup çalışmasına dönüştürülmüştür.

3.1.4. Projenin UygulanmasıAnababa Okulu eğitim uygulamasına önceleri hafta içi ve hafta sonu olmak üzere iki farklı kursla sadece Üniversite bünyesinde başlanmıştır. Daha sonra Bakır¬köy, Kadıköy, Ataköy, Ayazağa, Tekirdağ gibi farklı kesimlerde belediyeler, vakıf okul¬ları, sigorta, özel okul, ders-hane ve özel kurumların işbirliği ile yaygınlaştırılmıştır. Eğitim ortamı, yetişkin eğitimine uygun görsel ve işitsel araçlar yardımı ile düzenlen¬miştir. Afiş ve broşürler yardımı ile katı-lanlar program konusunda bilgilendirilmiştir.

Öğretim yönteminde genel ilke olarak, öncelikle konu ile ilgili kurumsal bilgile¬rin verilme-sine ve kuramsal bilgi aktarımından sonra katılımcıların sorularının cevap¬lanmasına dikkat edilmiştir. Bunların sonundan, serbest tartışma ortamı oluşturarak, sorun çözme aşamasının yaşandığı grup tartışmasına yer verilmiştir.

Anababa Okulunun programında aşağıdaki konulara yer verilmiştir:• Bebeklik Dönemi Gelişim Özellikleri ve Eğitimi.• Okulöncesi Dönemi Gelişim Özellikleri ve Eğitimi.• Temel İhtiyaçların Kazanılmasında Ailenin Rolü.• Son Çocukluk Dönemi Gelişim Özellikleri ve Eğitimi.• Ergenlik Dönemi Gelişim Özellikleri ve Eğitimi.• Karı-Koca İlişkilerinden Doğan Sorunlar.• Eşler Arasında Problem Çözme.• Yaygın Anne-baba Tutumları.• Çocukla Sağlıklı iletişim Nasıl Kurulur?• Çocuklarda Uyum ve Davranış Bozuklukları.• Çocuğun Eğitim Başarısını Yükseltmede Ailenin Rolü.• Çocuğun Cinsel Eğitimi.• Çalışan Anne ve Çocuğu.• Baba-Çocuk İlişkisi.

3.1.5. Anne-Babaların Beklentileri ve DeğerlendirmeleriAnababa Okuluna katılan, anne-babalardan program sonunda beş sorudan oluşan bir de-ğerlendirme formunu doldurmaları istenmiştir. Değerlendirme formun¬daki sorular kursa katılanların okuldan beklentileri, ilgilerini çeken ve onlarda davra¬nış değişikliğine yol açan dersler, değiştirilmesi ya da eklenmesini istedikleri konuları belirlemek amacı ile oluşturul-muştur.

Anababa Okuluna katılanların çoğunluğu, programın beklentilerine uygun olduğunu be-lirtmişlerdir.


5

Hem anket formundan yazılı olarak, hem de değerlendirme oturumunda sözlü olarak belirttikleri istekleri ise şu konularda yoğunlaşmıştır.1. Program süresinin daha uzun olması.2. Uygulamaların artırılması.3. Temel bilgilerin verildiği bu programa, spesifik konuları içeren derslerin eklenmesi.4. Bu programa çocuğun eğitiminde etkili olan öğretmenlerin de katılmaları konusunda

çalışmaların yapılması.

3.1.6. DeğerlendirmeKurs öncesi ve sonrası kursiyerlere verilen ön test ve son test (PARI Tutum Ölçeği) sonuçları değerlendirildiğinde 32 saatlik kurslara katılan anne-babaların çocuklarına karşı “aşırı ko-ruyuculuk” tutumlarıyla “baskıcı ve otoriter” tutumla¬rında anlamlı şekilde azalma olduğu gözlenmiştir. Buna karşılık “eşitlik ve paylaşma” tutumlarında artma görüldüğü ve karı-koca arasında çocuk konulu tartışmaların başladığı saptanmıştır.

Anababa Okulundan diploma alan bir anne, çocuğunun kendi başına tırnak kesmesi, banyo yapması ve giyinip soyunmasına ilişkin soruları şöyle cevaplamış¬tır: “Anababa Okuluna gelmeden önce bütün bunları biz yapıyorduk. Şimdi kendisi yapabiliyor.” Aynı ailenin ço-cuğu ile yapılan görüşmede de benzer cevaplar alınmış¬tır. Çocuk: “Bir ay öncesine kadar babam beni dövüyordu. Anababa Okuluna gittik¬ten sonra dövmüyor. Siz galiba onun mü-dürüsünüz” diyerek babasının davranışların¬da olumlu değişmeyi belirtmiştir.

1989 Ocak ayında başlayan Anababa Okulu programı önceleri hafta içinde uygulanmıştır. Daha sonraki yıllarda ise sadece cumartesi ve pazar günleri 9:30-13:30 saatleri arasında uy-gulanmıstır. Program 32 saatlik bir süreyi kapsamış ve programda 14 öğretim üyesi görev almıştır. Programı yürüten grup tarafından bütün anne-babaların Anababa Okuluna katı-lımlarının güçlükleri de dikkate alınmıştır. Bu nedenle programa katılma imkanı bulamayan anne-babalar için Anababa Okulu kitabı hazırlanmıştır. Kitap Anababa Okulu programında yer alan tüm konuları kapsa¬maktadır.

3.2. ANNE ÇOCUK EĞITIM PROGRAMIÜlkemizde, çocuğun çevresine destek vermeyi amaçlayan bu program “Erken Destek Pro-jesi” adı altında 1982-1986 yıllarında, Boğaziçi Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen bir araştırmanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

3.3. ERKEN DESTEK PROJESIÇocuğa çok yönlü destek sağlayan ve aileye yönelik uygulamalı bir araştırma olan bu pro-jenin amacı, çocuğa okula başlamadan önceki devrede anne desteği sağlayarak, yaşadığı yetersiz ortamların sonuçlarını, özellikle okuldaki ve gelecekteki başarısını olumlu yönde

Aile Eğitim

6

etkilemektir. Böylece elverişsiz ortamlardan gelen çocuk¬ların çok yönlü gelişimini, mera-kını, yaratıcılığını, yeteneklerini ve uyarıcı bilgisini artıracak bir ortam hazırlayabilmek için anneyi eğiterek destekleyen, onların ileriki yaşamlarında sağlıklı, başarılı ve uyumlu olma-larını sağlayan bir program hazırlanmış ve bu programın anne ve çocuk üzerindeki etkileri incelenmiştir.

Erken Destek Projesi 10 yıllık (1982-1992) bir dönemi kapsamaktadır. İlk araş¬tırma saha çalışmasına dayanan 4 yıllık boylamsal bir müdahale projesidir. Takip araştırması, orijinal araştırmanın tamamlanmasından 6 yıl sonra gerçekleştirilmiş¬tir.

Orijinal araştırma İstanbul’daki düşük gelir düzeyli bölgelerde erken çocukluk desteği ve anne eğitimini içermiştir. Çocuk bakım kurumu ve ev ortamı etkileri hem ayrı ayrı olarak hem de birlikte incelenmiştir. Araştırmaya sadece düşük gelir düze¬yindeki çocuklara hiz-met veren kurumlar alınmıştır. Kurum ağırlıklı çocuk bakımı, proje tarafından oluşturulma-mış, mevcut çocuk bakım kurumlarının eğilimlerine göre seçilmiştir (bakım veya eğitim ku-rumu). Bunlara ek olarak bir yuvada olmayan, düşük gelir düzeyinde çocuklar seçilmiştir. Böylece hem iki tip merkezden birer grup hem de ev bakımından bir grup olmak üzere üç grup çocuk incelenmiştir. Her gruba 3 ve 5 yaşındaki çocuklar alınmıştır.

Projenin ilk yılında bütün çocuklar ele alınmıştır. Mülakatlar, testler ve gözlem¬ler yaparak bütün bir yıl boyunca çocukların gelişim düzeyleri saptanmıştır. Beden¬sel, bilişsel, duygu-sal ve sosyal gelişim yönünden çocukların gelişim düzeyleri ölçül¬müştür. Ayrıca annelerle; dünya görüşleri, kendilerini nasıl gördükleri, çocuklarından neler bekledikleri vb. konularda mülakatlar yapılmıştır.

Projenin destek programı, araştırmanın ikinci ve üçüncü yıllarında, her üç gruptaki (eğitim grubu, bakım grubu, ev grubu) çocukların anneleri arasından rast¬lantısal örnekleme ile seçilerek uygulanan anne eğitimidir.

Araştırmanın başlangıcında toplam 280 anne-çocuk çifti örneklem grubu olarak planlan-mıştır. Dördüncü yılın sonunda % 10’luk bir denek kaybı olmuş, toplam anne-çocuk çiftinin sayısı 255’e düşmüştür.

Birinci yıldaki değerlendirmelerle elde edilen temel verilerden sonra, eğitim kurumuna gi-den çocukların, bakım kurumuna giden çocukların ve evde büyüyen çocukların rastlantısal olarak seçilen annelerine, projenin ikinci ve üçüncü yıllarında anne eğitimi destek programı uygulanmıştır. Bunlar projenin deney grubunu oluştur¬muştur. Anne eğitimi destek prog-ramına seçilmeyen anneler ve çocukları da kontrol grubunu oluşturmuştur.

Anne eğitimi, Bilişsel Eğitim Programı ve Anne Destek Programı olmak üzere iki kısımdan oluşmuştur.


7

Bilişsel Eğitim Programı: Çocukların bilişsel gelişimini desteklemek için “Okulöncesi Çocukla-ra Evde Eğitim Programı (HIPPY)” kullanılmıştır. Bu program Kudüs’teki İbrani Üniversitesi’nin Eğitimde Yenilik İçin Araştırma Enstitüsü’nde hazırlanmıştır. Program proje yürütücüleri ta-rafından Türkçeye çevrilmiş ve uyarla¬ması yapılmıştır. HIPPY, 4 ve 5 yaşlarındaki çocukların bilişsel gelişimlerinin üç alanı üzerinde odaklaşmaktadır (dil, duyu ve algılamaya dayanan ayırım ve problem çözme yeteneği).

Materyaller her hafta evlerde, Halk Eğitim Merkezleri’nde ya da işyerlerinde annelere ve-rilmiştir. Anneye, çocuğu ile materyali nasıl kullanacağı açıklanmıştır. Her biri 25-30 sayfa olan 60 adet çalışma formu ve 18 adet hikaye kitabını kapsayan mater¬yallerle anneler evlerinde, kendi çocuklarıyla günde 15 ila 20 dakikalık haftalık prog¬ram uygulamışlardır. Programda proje ekibi tarafından eğitilen eğiticiler kullanılmıştır.

Anne Destek Programı: İki haftada bir yapılan grup toplantılarında, proje ekibi tarafından yönetilen grup tartışmaları yapılmıştır. Grup tartışmaları, annenin geliş¬mekte olan çocu-ğun ihtiyaçlarına ve kendi ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı olmasına ve duygularını sözle ifade edebilmesine yardımcı olabilecek şekilde hazırlanmıştır. Annelerin etkin katılımlarına özen gösterilmiştir.

İlk yılki toplantılarda; çocuk sağlığı, sağlıklı beslenme ve yaratıcı oyun etkinlik¬leri gibi ko-nular tartışılmıştır. İkinci yıl ise daha çok disipline ve anne-çocuk ilişkisine önem verilmiştir.

Anne Destek Programı yurt dışından getirilmemiş, orijinal bir program olarak hazırlanmıştır.Araştırmanın dördüncü ve son yılında hem araştırmanın öncesi ve sonrası arasındaki fark-ları, hem de deney ve kontrol grubu farklarını saptamak için yeniden ölçümler yapılmıştır.

Anne-Çocuk Eğitim Programı uygulamaları sonucunda, anneleri eğitim görmüş çocukla-rın zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerinin anneleri eğitim almamışlardan farklı oldu-ğu gözlemlenmiştir. Bu çocukların tüm başarı testlerinden ve genel yete¬nek testlerinden daha yüksek puanlar aldıkları, okul not ortalamalarının daha yüksek olduğu, okula daha çok uyum sağladıkları, kişilik ve sosyal gelişim açısından daha az bağımlı, fiziksel ve sözel olarak daha az saldırgan oldukları görülmüştür.

Anne eğitimi bittikten bir yıl sonra da anne eğitiminin olumlu etkileri çocukların özellikle okul başarısına yansımaya devam etmiştir.

Anne desteğinin çocuklar üzerindeki bu olumlu etkisinin yanı sıra, eğitim alan anneler üze-rinde de olumlu etkilerinin olduğu saptanmıştır. Eğitilmiş anneler çocuk¬larına daha çok kitap okuduklarını ve ev ödevleri ile daha çok ilgilendiklerini belirt¬mişlerdir.

Aile Eğitim

8

Çocuklarını eğitirken daha çok teşvik ve sözlü ödüllendirme uyguladıkları, işlem sırasında çocuğa övgü, geribildirim, muhakeme ve bilişsel/rasyonel yöntem¬leri daha çok kullandık-ları saptanmıştır.

Eğitim alan annelerin benlik kavramlarında artış olduğu, kendilerini daha iyi bir anne ve eş, daha bilgili, daha başarılı, daha iyi ve yeterli bir insan olarak algıladıkları, daha güvenli oldukları, sorunlarına daha rahat çözüm bulabilen kişiler olarak geliştikleri, çocuk terbiyesi ile ilgili tutum ve davra¬nışlarını olumlu yönde değiştirdikleri gözlenmiştir.

Eğitilmiş anneler, eşleri ile günlük olayları ve işleri daha çok paylaştıklarını, birlikte daha sık alışveriş yaptıklarını ve sinemaya gittiklerini, disiplin, doğum kontrolü ve diğer konularda daha fazla kendile¬rinin karar verdiklerini belirtmişlerdir.

3.3.1. Takip AraştırmasıErken Destek Projesi’nin 4. yılında elde edilen sonuçlar, anne eğitiminin çocuk¬ların genel gelişiminde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Bilişsel Eğitim Programı (HIPPY) annelere çocuklarının öğretmeni rolünü vererek, kendilerine olan güvenleri¬nin artmasını sağlamış-tır. Çocuklarına kitap okuma ve uyguladıkları bilişsel etkinlik¬ler, annelerin oldukça düşük düzeyde olan okuma-yazma becerilerinin de gelişme¬sinde yararlı olmuştur. Anne eğitim programından çocuklar kadar anneler de yarar¬lanmıştır.

Anneleri eğitilmiş çocukların okul başarısındaki artışın anne eğitim programı¬nın bitimin-den 1 yıl sonra bile devam etmesi, programın sağladığı yararların sürekli olduğu konusunda ümit vermiştir. Ancak kazanımların sürekli olup olmadığının bir takip araştırması ile sap-tanabileceği düşünülmüştür. Bu nedenle, uzun vadedeki etkilerini inceleyen bir araştırma planlanmıştır.

Takip araştırması 1991-1992 yıllarında yapılmıştır. Araştırma, ilk araştırmanın bitiminden 6 yıl, anne eğitiminin bitiminden ise 7 yıl sonra gerçekleştirilmiştir. Amaç araştırmanın ya-pıldığı yıllarda ergen olan çocuklarla (deney ve kontrol) anneleri ve ailelerinin durumunu incelemek ve bunu orijinal destek programı ile ilişkilendirmektir.

Aşağıda takip araştırmasında kullanılan yöntem ve araştırmanın sonucunda elde edilen bul-gular kısaca özetlenmiştir.

Takip araştırmasında, 1982-1986 yılları arasında gerçekleştirilen Erken Destek Projesi araş-tırmasındaki anneler ve çocuklarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca yeni örnekleme çocukla-rın babaları da eklenerek çeşitli ölçümler uygulanmıştır.

Erken Destek Projesi örneklemi (deney+kontrol grubu) 255 anne-çocuk çiftin¬den oluş-muştur. İdeali tüm deneklere ulaşmak olsa da % 10 kayıpla 225 anne ve çocuğa ulaşılmıştır. Bunlardan 217 aile takip araştırmasına katılmayı kabul etmiştir. Örnekleme 217 anne, 217 çocuk ve 109 baba alınmıştır. Erken Destek Projesi’nin başlangıcında 3 yaşında olan çocuk-


9

larTakip araştırmasında 13 yaş, 5 yaşındaki çocuk¬lar da 15 yaş civarındadır.

Ailelerle ilk ilişki bir başlangıç mülakatı ile gerçekleştirilmiştir. Bunun arkasın¬dan anne-ba-balar ve çocuklarla 4 ana mülakat daha yapılmış ve çeşitli testler uygu¬lanmıştır.

Takip araştırmasının sonunda elde edilen bulgular; anne eğitiminden 7 yıl sonra, annesi eği-timden geçen çocukların % 86’sının, kontrol grubunun ise % 67’sinin okula devam etmekte oldukları görülmüştür. Beş yıllık ilkokul süresince alınan karne¬ler incelendiğinde deney grubu çocuklarının Türkçe, matematik ve genel okul başarı¬sında kontrol grubu çocukla-rından daha yüksek notlar aldıkları gözlenmiştir. Bilişsel performansı gösteren testlerden de eğitim almayan gruba göre daha yüksek puanlar almışlardır.

Anneleri eğitilmiş deney grubu ergenleri, anneleri eğitilmemiş olanlara kıyasla, okuldaki ba-şarılarından daha memnun olduklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca ilkokula başlamadan önce okula hazır olup olmadıkları sorusuna daha fazla olumlu cevap vermişlerdir.

Annelerine eğitim verilmemiş gruba oranla, anneleri eğitilmiş gruptaki çocuk¬lar, sosyo-duygusal ve sosyal uyum alanındaki bazı göstergelerde daha başarılı olmuşlardır. Anneleri eğitilmiş ergenler kendi kararlarını kendileri verme gibi konu¬larda daha özerk davranmış-lardır. Ayrıca sosyal ilişkilerde daha başarılı olmuş, daha olumlu sosyal uyum belirtileri gös-termişlerdir.

Anneleri eğitilmiş ergenler, çocukken annelerinin kendilerine daha yakın ve kendileri ile daha ilgili olduklarını hatırlamışlar ve daha az dayak attığını söylemiş¬lerdir.

Anne-babalarla yapılan mülakatların sonuçları, ergenlerden elde edilen bulgu¬ları doğru-lamıştır. Deney grubunda anne,baba ve çocuk arasındaki iletişimin daha sağlıklı olduğu, çocuğun aileye daha fazla uyum gösterdiği ve sağlıklı aile ilişkilerinin yaşandığı hem anne hem de baba tarafından belirtilmiştir.

Eğitilmiş annelerin aile içinde sahip oldukları yüksek statüleri, erken destek programının sonunda olduğu gibi 7 yıl sonra da devam ettiği görülmüştür.

Deney grubundaki anne-babaların kontrol grubuna göre çocuklarından okul ile ilgili daha çok şey bekledikleri gözlenmiştir. Eğitilmiş annelerin tamamı çocukları¬nın ilkokula başlar-ken hazır olduğunu belirtmişlerdir. Bu oran eğitilmemiş annelerde % 65’e düşmüştür.

3.3.2. Uygulamalarİlk uygulamalar daha 4 yıllık “Erken Destek Projesi” tamamlanmadan başla¬mıştır. Ön ra-porlar, anne eğitim programına ilgiyi artırmıştır. İlk teşebbüs, anne eğitim programına ka-tılan bazı annelerden gelmiştir. Anneler daha fazla anne ve çocuğa ulaşmak amacıyla bir televizyon programı yapılmasını istemişlerdir. Anne Destek Programı’nın 11 seanslık grup tartışmasını içeren bir program hazırlanmıştır. Erken Destek Projesi’ne katılan annelerden

Aile Eğitim

10

gönüllü olan 4 tanesi bu çekime katılmıştır. Hazırlanan bu program büyük ilgi görmüştür. Daha sonra bu program İstanbul başta olmak üzere çeşitli yerlerde kamu hizmeti olarak, kısmi ve tam bir biçimde uygulan¬mıştır. Uygulamalar, okul-aile birlikleri, gönüllü kadın kuruluşları ve özel şirketler gibi çeşitli grupların girişimleriyle gerçekleşmiştir.

Sınırlı uygulamalardan sonra, Milli Eğitim Bakanlığı ve UNICEF işbirliği ile önemli gelişmeler başlamıştır, ilk olarak, Milli Eğitim Bakanlığı’nın Halk Eğitim Merkezleri çerçevesinde, çocuk bakıcılarını eğitmek için “Anne Destek Programı” uygulanmaya başlamıştır. Eğitim kılavuzu UNICEF tarafından basılmıştır. Anne Eğitim Programı’nın tamamının Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Halk Eğitim Merkezleri’nin sağladığı altyapı sayesinde geniş çapta uygulanabileceği anlaşılınca, HIPPY’nin yerine gerçek yeni bir bilişsel eğitim programı geliştirilmeye başlan-mıştır. Programın tümü değiştirilerek 25 haftalık yeni bir program hazırlanmıştır. Ev ziya-retleri ile anneye evde öğretim yönte¬minden vazgeçilmiş ve iki haftada bir yerine, hafta-lık grup tartışmaları oluşturulmuş¬tur. Bu haftalık toplantılarda Bilişsel Eğitim Programı ve Anne Destek Programı koordine bir şekilde grup dinamiği teknikleriyle uygulanmıştır.

Yapılan bu değişikliklerle program hem daha az masraflı olmuş hem de anne¬lerin zama-nını alma bakımından (2 yıl yerine 1 yıl) daha kullanışlı hale getirilmiştir. Eğitim daha az eğitimli anne eğiticileri yerine, daha iyi eğitilmiş, eğitimli grup yöne¬ticileri tarafından ya-pıldığından bu yeni değişiklikler, kaliteyi düşürmemiştir. Milli Eğitim Bakanlığı Halk Eğitimi öğretmenleri proje ekibi tarafından grup yöneticileri olarak eğitilmiş olduğundan, progra-mın bu yeni uyarlaması fazla masraflı olmamıştır.

Yukarıda belirtilen uygulama ve çalışmalardan daha önemli bir gelişme, Finansbank’ın des-teği ile 1993’te kurulan Anne-Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV)’dır. Vakfın amacı, programın etkin bir şekilde yaygınlaştırılıp ülkedeki tüm çocukları kapsaya¬cak şekilde geniş çapta uygu-lanmasıdır. Program, Milli Eğitim Bakanlığı’nın işbirliği ve Dünya Bankası desteği ile ülke-nin en az kalkınmış olan bölgeleri dahil olmak üzere pek çok ilde uygulanmaktadır. Kadın İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanlığı ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ile de işbirliğine girilmiştir.

3.4. ANNE-ÇOCUK EĞITIM VAKFI (AÇEV)Anne-çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV), 1993 yılında kurucu başkan Ayşen Özyeğin’in öncülüğün-de ve kurucu üyeler Kağıtçıbaşı ve Berkman’ın bilimsel çalışmaları ışığında kurulmuş, geli-şen bir toplum için bireyin eğitim hakkını savunmak amacıyla çalışan bir sivil toplum kuru-luşudur.

Eğitim alanında projeler geliştiren, uygulayan ve danışmanlık hizmeti veren bir vakıf olan AÇEV, kişileri kendi yaşam kalitelerini yükseltmeleri için eğitim yolu ile güçlendirmeyi amaç-lamaktadır.


11

Anne-çocuk Eğitim Vakfı’nın eğitim alanındaki iddiası, yapısında barındırdığı iki temel uz-manlığa dayanmaktadır.• Erken çocukluk eğitimi• Yetişkin eğitimi

AÇEV1. Çocuk kadar çocuğun yakın çevresinin de desteklenmesi,2. Eğitimde fırsat eşitliği ilkesinin hayata geçirilmesi,3. Eğitimin bir yaşam boyu sürekli kılınması inancıyla, uzman olduğu alanda eğitim

programları hazırlamakta ve toplumun hizmetine sunmaktadır.

Bu amaçlar doğrultusunda AÇEV; Milli Eğitim Bakanlığı, Dünya Bankası, Bernard Van Leer Vakfı, Averros Vakfı, Finans Vakfı gibi yabancı ve Türk resmi ve sivil kuruluşlarla işbirliği yap-makta ve onlardan mali destek almaktadır.

Anne-çocuk Eğitim Vakfı 2 ana programa sahiptir:1. Kurulmasında temel taşı görevini yapan ve 10 yıllık bir akademik araştır¬maya dayanan

Anne-Çocuk Eğitim Programı.2. Vakıf kurulduktan sonra geliştirilen ve uygulamaya konulan İşlevsel Yetiş¬kin Okuryazarlığı

Programı’dır. Vakıf tarafından geliştirilen diğer program¬lar ise Baba Destek Programı ve Toplum Merkezi Projeleri’dir.

3.5. ANNE-ÇOCUK EĞITIM PROGRAMI (AÇEP)Anne-çocuk Eğitim Programı (AÇEP), elverişsiz koşullarda yaşayan ve 6 yaşında çocuğu olan annelere ve çocuklarına yönelik bir erken çocukluk eğitim programıdır.

Burada hedef çocuğu aile ortamından ayırmadan, anneyi desteklemek ve onu çocu¬ğun eğitiminde etkili kılmaktır. Çocuğa okula başlamadan önce ulaşmanın amacı ise çocuğu bilişsel ve sosyal açılardan okula hazırlamaktır.

Program 25 hafta sürer ve haftalık grup toplantıları ile uygulanır. Toplantının tamamı yak-laşık üç saat sürer ve her grup 20-25 anneden oluşur. Programın üç ana unsuru vardır: Ço-cuğun kişisel gelişimini destekleyecek Zihinsel Eğitim Programı, anneleri çocuğun gelişimi-nin bütün yönleriyle ilgili olarak duyarlılaştıracak Anne Destek Programı ve anneleri üreme sağlığı ve aile planlaması konularında bilgilendi¬recek Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Programı’dır.

Zihinsel eğitim programı: Programın bu unsurunun temel amacı, çocuğun okul öncesi sözel ve sayısal becerilerini harekete geçirerek onu okula hazırlamak¬tır. Evdeki okuma yazma ortamının çocuğun okula hazırlanmasında önemli bir etken olduğu ve bu ortamın örgün eğitimde önemli olan dil gelişimi ve sonrasında okuma yazmayı öğrenme üzerinde de be-

Aile Eğitim

12

lirleyici etkileri olduğu bilgileri Zihinsel Eğitim Programı’nın içeriğini belirleyen etkenler ol-muştur.

Programın 25 çalışma formu vardır. Her haftanın çalışma formu anneler tara¬fından çocuk-ları ile birlikte her gün yapılacak çeşitli alıştırmaları içerir ve genellikle bunları tamamlamak 15-20 dakika alır. Tipik bir haftalık çalışma kitabı 20-25 sayfalık alıştırma içerir. Çalışma form-larının sayıları ilerledikçe alıştırmalar zorlaşır. Her hafta¬nın çalışma formu farklı alanlarda alıştırmalar içerir. Bunlar çoğunlukla el-göz eşgü¬dümü, duyusal ayrım yeteneği, okulön-cesi sözel (harflerin tanınması, harflerin sesle¬rinin tanınması) ve sayısal (rakamların tanın-ması, toplama ve çıkarma) beceriler, dil gelişimi, sınıflandırma, sıralama, kavram oluşumu (yön, boyut, mekan), renk ve biçim¬lerin öğrenilmesi, problem çözme becerileri ve genel yetenek gibi konulara yöneliktir.

Çalışma formlarına ek olarak sekiz resimli öykü kitabı kullanılır. Bunlar temelde dinleyerek an-lama, sözel anlatım, sözcük dağarcığı, soru-cevap etkinlikleri ve muha¬keme için kullanılmak-tadırlar. Yetişkinle birlikte kitap okuma etkinliklerinin de içerilmesine özellikle çaba gösterilir.

Anne-çocuk Eğitimi Programı toplantılarının son bölümünde annelerin Zihin¬sel Eğitim Programı’nın alıştırmalarını “rol yapma” yoluyla öğrenmeleri için beş ya da altı kişilik gruplar oluşturmaları istenir. Gruptaki anneler daha sonra çocuklarıyla birlikte yürütecekleri etkin-likleri sırayla “rol yaparak” öğrenirler.

Anne destek programı: Bu program annenin çocuğun bilişsel, sosyal ve duygu¬sal gelişi-mine duyarlılığını artırmayı, anneye çocuğun gelişimini destekleyici bir ev ortamı hazırla-mada yardımcı olmayı ve anne-babayı tutarlı ve olumlu bir anne-çocuk etkileşimi yaratma konusunda desteklemeyi hedefler. Programın konuları arasında çocuk sağlığı, beslenme, bilişsel, sosyal ve fiziksel gelişim alanlarındaki gelişim¬sel özellikler, yaratıcı oyun etkinlik-leri, oyunun önemi, disiplin, olumsuz davranış¬ları değiştirme yöntemleri, anne-çocuk et-kileşimi ve iletişim gibi konular vurgula¬nır. Ayrıca duyguları ifade etme, dinleme, çocuğun kabul edilmesi üzerinde odakla¬nır. Programda eşle olan ilişkiyi de içeren insan ilişkileri üzerinde genellemeler yapı¬lır. Bazı toplantılar annelerin bir kadın ve bir anne olmaya iliş-kin duygularına ayrılır. Program boyunca anneler olumlu bir benlik kavramı geliştirmeleri için cesaretlendi¬rilir. Grup tartışmaları anneleri yeterlilik, yararlılık ve özgüven duyguları geliştirmek konusunda desteklemeye yöneliktir.

Haftalık toplantıların ilk bölümünde bir buçuk saat boyunca Anne Destek Programı’nın o günkü konusu tartışılır. Her haftanın konuları daha önceden belirle¬nir. Grup toplantılarına anneler etkin olarak katılır, sorular sorar, fikirlerini dile getirir, düşünce ve deneyimlerini paylaşırlar. Grup toplantılarında, daha sonra evde hayata geçirilecek bazı grup kararları alı-nır. Bunu izleyen toplantıda kararın sonuçları yeni¬den değerlendirilir ve muhtemelen yeni bir karar alınır. Böylece grup dinamiği etkin¬likleri annelerin çocuklarına sağlıklı gelişim konusunda daha büyük ölçüde destek olabilmelerine olanak vermek üzere kullanılır.


13

Üreme sağlığı ve aile planlaması programı: Bu program 23 ayrı konuyu içer¬mektedir. İlk bölüm üreme sağlığının önemini ve onu etkileyen faktörleri tartışmayı amaçlayan 14 konu-yu kapsar. Bu bölüm anneleri temelde kendi üreme sistemlerine ve üreme sisteminin basit hastalıklarının nasıl önlenebileceği konusuna karşı duyarlı kılar; sağlıklı gebeliği ve güvenli anneliği tanımlar. İkinci bölüm temelde dokuz ayrı toplantıda ele alınan aile planlamasının değişik yöntemlerini tartışır.

Haftalık toplantıların ikinci bölümü Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Programı’nın tartışıl-masına ayrılmıştır ve 15 dakika sürer. Burada temel amaç bir grup kapsamında bilgi aktarı-mını sağlamaktır. Bu annelerin deneyimlerini paylaşma¬larına ve aile planlaması ve üreme sağlığı konularında diğerlerinin deneyimlerini de öğrenmelerine olanak verir.

3.6. BABA DESTEK PROGRAMI (BADEP)Anne-Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) içinde 1996 yılına kadar Anne-çocuk Eğitim Programı ola-rak sürdürülen vakıf çalışmaların 1998 yılında “Baba Destek Programı” eklenmiştir.

Baba Destek Programı, ilk olarak 5 haftalık pilot çalışma, 11 babanın katı¬lımı ile 14 Nisan - 26 Mayıs 1996 tarihleri arasında İstanbul Boğaziçi Halk Eğitim Merkezi’nde gerçekleştirilmiştir.

Örneklem grubunu oluşturan bu babalar, eşleri Anne-Çocuk Eğitim Programı’na katılan ve 6 yaşında çocuğu olan kişilerden oluşmuştur. Çalışmanın sonunda baba¬lara vakıf tarafından sertifikaları verilmiştir.

Baba Eğitim Programı, çocuğun gelişimi ve eğitiminde anne kadar önemli rol oynayan an-cak bu konuda geleneksel ve tarihsel olarak yeterli motivasyona sahip olmayan babalara destek vermeyi amaçlamaktadır.

Baba Destek Programı, uygulama tarzı olarak en fazla 15 babanın katıldığı 12 toplantı ve yaklaşık 24 saatten oluşturulmuştur. Programa katılan babalara kendi deneyimlerini grup içerisinde paylaşmalarına ve sorunlarına birlikte çözüm yolları bulmalarına imkan verilir.

Anne-Çocuk Eğitim Vakfı tarafından geliştirilen Baba Destek Programı; babalık kavramı, genel olarak ailenin, eşin ve çocukların babadan beklentileri, aileyi geçin¬dirme sorumluluğu, güçlü olma, baba çocuk ilişkileri, okulöncesi dönemin önemi, çocukla geçirilecek zamanın etkin kul-lanımı, disiplin yöntemleri, oyun ve kitap okumanın önemi, sağlık vb. konuları kapsamaktadır.

3.7. IŞLEVSEL YETIŞKIN OKURYAZARLIĞI PROGRAMI (IYOP)İşlevsel Yetişkin Okuryazarlığı Programı, okuryazar olmayan kişilere Halk Eğitim Merkezleri’nde uygulanan klasik okuma-yazma kurslarından farklı bir yakla¬şım ve bakış açısı ile okuma-yaz-

Aile Eğitim

14

ma öğretmeyi amaçlamaktadır. Programın uygulan¬masına 1995 yılında istanbul ve Mersin başta olmak üzere başlanmıştır. Üç aylık bir süre içinde 90 saat eğitimin verildiği programda öğretmen el kitabı, öğretmene genel bilgiler ve öğrenci kitabı kullanılmaktadır.

3.8. ANNE EĞITIM PROGRAMIEbeveyn-çocuk İlişkisinin sağlam temeller üzerine kurulması, çocuğun ev orta¬mının düzen-lenmesi böylece gelişiminin desteklenmesi amacıyla hazırlanan “Anne Eğitim Programı” Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi tarafından yürütülen bir araştırma ile başlatılmıştır.

Ankara’nın gecekondu bölgelerinde yaşayan 82 ebeveyn ve bunların 0-3 yaş arası çocuk-ları ile başlayan ebeveyn eğitim programı; ebeveyni, çocuğu aktif kılan etkinlikleri kapsa-yan ev ziyaretleri şeklinde düzenlenmiştir. Örneklemin deney ve kontrol grubu olarak ikiye ayrıldığı bu çalışmada, ebeveyn eğitim programlan yalnız deney grubuna uygulanmıştır. Eğitimciler, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakül¬tesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Anabilim Dalı son sınıf öğrencilerinden oluşturulmuş¬tur. Eğitimciler, 3 hafta süren eğitim ve mater-yal hazırlığından sonra ev ziyaretle¬rine başlamışlardır. Ev ziyaretleri, haftada bir kez yarım gün olarak uygulanmıştır. Ayrıca annelerden eğitim etkinliklerini, haftada üç kez 20 dakika süreyle tekrarlama¬ları istenmiştir. Ebeveyn Eğitim Programı’nın bir bölümü olarak ebe-veynlerle yılda iki defa tartışma, değerlendirme ve eğitim ihtiyaçlarını belirlemek amacıyla toplantılar yapılmıştır. Çalışmanın ikinci yıl bulguları; Ebeveyn Eğitim Programı’nın çocuğa uygun ev ortamının düzenlenmesi ve böylece gelişimin desteklenmesi konusunda olumlu katkı sağladığını göstermiştir.

Bu ilk tespit araştırmasının sonunda Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişi-mi ve Ev Yönetimi Eğitimi Bölümü, UNICEF ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın işbirliği ile sekiz ilde “Türkiye’de Köy ve Gecekondularda Erken Çocukluk Gelişimi Araş¬tırması” başlatılmıştır. Bu araştırma ile sosyo-ekonomik yönden elverişsiz çevre olarak nitelendirilen köy ve gecekon-dularda yaşamakta olan 0-6 yaş arası çocukların sağlık, beslenme ve gelişim düzeyleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulguların kalkın¬mada öncelikli iller olarak belirlenen 13 ilde başlatılacak olan erken çocukluk eğitimi çalışmalarına katkısı olabileceği düşünülmüştür.

“Anne Eğitim Programı” iki bölümden oluşmaktadır.• Anne Eğitim Programı (AEP)• Gelişimsel Eğitim Programı (GEP)

3.8.1. Anne Eğitim Programı (AEP)Anne Eğitim Programı (AEP) iki bölümden oluşmaktadır.• 0-2 yaş (0-24 ay) bebeği olan anneler İçin Anne Eğitim Programı (AEP)• 2-4 yaş (25-48 ay) bebeği olan anneler için Anne Eğitim Programı (AEP)


15

0-2 yaş için olan Anne Eğitim Programı, ev ziyaretleri yapılarak bireysel olarak uygulanırken, 2-4 yaş için olan Anne Eğitim Programı, Halk Eğitim Merkezleri’nde en fazla 20 anneden oluşan gruplarla grup toplantıları şeklinde uygulanmaktadır. Her iki programda da annenin 0-4 yaş çocuğunun gelişimi, sağlığı, beslenmesi, anne-baba tutum ve davranışları, çocuk-la oyun, aile planlaması ve ilk yardım konularında bilgi¬lendirilmesi, bilgilerin de günlük yaşamında kullanılması amaçlanmaktadır. Bu bilgiler eğitimci tarafından Erken Çocukluk Gelişimi Anne Eğitim Programı Uygulama Kılavuzu takip edilerek aktarılmaktadır. Konular, annelere aktif olarak katılacakları yöntem¬lerle açıklanmaktadır. Annenin katılımını sağla-mak için konular aktarılırken tartışma, rol oynama, soru-cevap, demonstrasyon teknikleri kullanılmaktadır. Halk Eğitim Merkezleri’nde görevli Anne Eğitim Programı için eğitilen öğ-retmenler, bu programı 25 hafta süre ile uygulamaktadır.

3.8.2. Gelişimsel Eğitim Programı (GEP)Gelişimsel Eğitim Programı (GEP), Anne Eğitim Programı ile birlikte 0-2 yaş ve 2-4 yaş ço-cukları için evde ve Halk Eğitim Merkezleri’nde uygulanmaktadır. Çocuğun bulunduğu ay ve haftadaki gelişim özellikleri dikkate alınarak hazırlanmış oyunlardan oluşmaktadır.

Annenin çocuğu ile birlikte oynayabileceği şekilde hazırlanan oyunlarla; anne çocuk etkile-şiminin sağlanması, çocuğun gelişiminin desteklenmesi ve yaşadığı çevrenin, ev ortamının zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır.

Aynı zamanda çocuğu ile birlikte oynayan annenin çocuğunu gözleyerek onu daha iyi tanı-ması da sağlanmak¬tadır. Annenin çocuğu ile birlikte her hafta oynayacağı oyunlar basit bir dil ile anlatı¬lan ve o oyunu gösteren bir resimden oluşan sayfacıklar halinde düzenlenmiştir.

Geli¬şimsel Eğitim Programı, anne ve babaya birlikte hitap etmektedir. 0-48 ay (0-4 yaş) arasında bulunan çocukların psiko-motor, dil, bilişsel, sosyal, duygusal ve özbakım bece-rilerini destekleyen oyunlar her ay ve o ayın her haftasında en az bir oyun olacak şekilde planlanmıştır.

Özellikle yaş büyüdükçe haftalara düşen oyun sayısı artmaktadır. Gelişimsel Eğitim Programı’nda oyunların yanı sıra sağlık, aşılar, kazalardan korunma ve beslenme konuların-da da bilgilerin yer aldığı sayfalar eğitimci tarafından anneye verilmektedir. Her yaprakçıkta anne ve babanın çocuğunu gözlemesi ve değerlendir¬mesi amacıyla oyun ve konu ile ilgili sorular bulunmaktadır. Hafta içinde aile tarafın¬dan dört kez uygulandıktan sonra kağıdın arkasındaki çizelgenin de aile tarafından doldurulması istenmektedir.

Eğitimci, annelere bu program süresince artık malzemelerle çocukları için yapabilecekleri oyuncak ve eğitim materyallerinin de yapımını öğretmektedir.

Aile Eğitim

16

3.9. KAYNAKÇA

• ANNE-BABA EĞİTİMİ,YRD.DOÇ.DR.AYSEL ÇAĞDAŞ,KÖK YAYINCILIK• AİLE EĞİTİMİ,DOÇ.DR.NİHAL VAROL,KÖK YAYINCILIK• ANNE BABA EĞİTİMİ,ZARİFE ŞAHİN SEÇER,AYSEL ÇAĞDAŞ,EĞİTEN KİTAP• AİLE EĞİTİMİ,NURAN TUNCER,RAMAZAN SAK,İKBAL TUĞBA ŞAHİN,VİZE YAY.• AİLE EĞİTİMİ VE OKULÖNCESİNDE AİLE KATILIMI,YAŞARE AKTAŞ ARNAS,VİZE YAY.• AİLE EĞİTİMİ VE ERKEN ÇOCUKLUK EĞİTİMİNDE AİLE KATILIMI ÇALIŞMALARI,PROF.DR.FULYA

TEMEL,ANI YAYINCILIK

Bu Ders Notu Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Merkezince kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Ticari amaçlarla kullanılamaz. Kopyalanması, çoğaltılması ve dağıtılması ilgili birimin yazılı iznine tabidir.


17

Aile Eğitim

18

Çocuk gelişimi Önlisans programı aİle...

Documents