neomavarska-arhitektura-anonimno

8/18/2019 Neomavarska-arhitektura-anonimno

1/9

NEOMAVARSKA ARHITEKTURA NA PRIMJERU GRADSKIH

VIJEĆNICA U BOSNI I HERCEGOVINI

REZIME

Pojava i problematika pojašnjavanja stilske odrednice definisane kao „Neomavarska arhitektura“ uarhitekturi Bosne i Hercegovine otvara mnogobrojna pitanja vezana, kako za tumaenje razvojaarhitektonskih prilika u Bosni i Hercegovini krajem !"# vijeka, tako i pitanja koja se odnose na primjenu ovog termina u arhitekturi jednog regiona, koji je pod vlaš$u %ustro&'garske iznjedrioarhitektonska rješenja koja su karakteristina i veoma znaajna u opštem kontekstu društveno& politikih, istorijskih i umjetnikih previranja na prelomu vijekova#

'zimaju$i za primjer gradske vije$nice, kao jednu od reprezentativnijih tipova gra(evina, na kojima je primjenjivan neomavarski stil krajem !"# vijeka u Bosni i Hercegovini, u najkra$em obliku dat je prikaz primjene ovog stila sa pokušajem rješavanja pitanja razloga njegove implementacije na našem

podruju, kao i davanja odgovora na pitanja o samom porijeklu stila, politikim i drugim razlozimanjegove pojave u arhitekturi Bosne i Hercegovine#

Ključne riječi: arhitektura, neomavarski stil, vijećnice, Austro-Ugarska, Bosna i Hercegovina


2/9

1. UVOD

%ko se posmatra razvoj arhitektonskih prilika od druge polovine !"#vijeka, pa sve do prvog svjetskograta, sasvim je jasno i na mnogobrojnim primjerima uoljivo, da su gotovo svi naši arhitekti slijedili jedan jasan tok priklanjanja eklektikim formulama u kojima nije bilo mjesta linom i kreativnomarhitektonskom izrazu#

Posmatraju$i u ovom svijetlu i razvoj arhitektonskih prilika u Bosni i Hercegovini, ponajviše kada jerije o profanim gra(evinama, koje sada nose primat u odnosu na raniju dominaciju religioznihgra(evina, uoljivo je da u ekpanzivnom razvoju gradskih centara i sredina, pored zgradaministarstava, pozorišta, bolnica, muzeja, )eljeznikih stanica i drugih objekata javnog karaktera, posebno mjesto pripada i gradskim vije$nicama#

Ne zaobilaze$i odluuju$i momenat društvenih i politikih previranja na teritorijama bivših republika,generalno opredjeljenje romantiarske naklonosti prema prošlosti, inspirisalo je *prije svega vladaju$ivojni i dr)avni aparat+ da ne stvara neki poseban novi stil, nego da se u svojoj )elji za društvenomafirmacijom okrene, bez nekog posebnog reda i selekcije gotici, renesansi, baroku, pa i stilovima kojinikada na doma$em terenu nisu za)ivjeli i dobro shva$eni u narodu#

vo uporedno postojanje više citata istorijskih stilova postaje obilje)je vremena, a sasvim jasna

razlika izme(u ove faze eklekticizma i klasicizma je u tome što je klasicizam obnavljao uzore antike„arheološki“, a eklekticizam ih je prepriavao#!

-radske vije$nice su svojim izgledom, funkcijom, znaajem i materijalnom izvedbom trebale biti prveme(u gradskim ku$ama#

%ustrougarskom akupacijom, na podruje Bosne i Hercegovine ulazi uticaj .apada, ali uz njega vrši setransponovanje ve$ zateenih stilskih elemenata u jedno novo ruho, kao i ra(anje sasvim novih stilskihizraza, na putu ka bosanskohercegovakoj /oderni#

kupacione snage su ušle na teren koji je u pogledu eksploatacionih resursa bio naroito zanimljiv, što je i rezultovalo posebnim „anga)manom“ austrougarskih vlasti da se ova bogatstva što bolje isvrsishodnije usmjere ka razvoju zemlje, a i nedvosmisleno stanu u slu)bu carske krune#

0renulo se sa sveobuhvatnim infrastrukturnim akcijama, te je prvenstveno, pored otvaranja novihsaobra$ajnica ukazano na potrebu modernizovanja ve$ih naselja koja su primila funkciju upravno& politikih, vojnih, industrijskih i trgovakih centara#

'rbanizacija znaajnih multifunkcionalnih centara nije u poetku izvršena temeljito i sveobuhvatno,nego se, uslovljeno materijalnim uslovima, osiguravala osnovna tehnika podrška uz veliku dozuimprovizacije i privremenosti, u svim njenim segmentima#

1elika pa)nja je posve$ivana ure(enju 2arajeva, kao glavnog grada, ali ni u tom ure(enju nije postojala jasna urbanistika perspektiva za itavo gradsko podruje# 3efinicija tog pokušaja binajbolje mogla da se okarakteriše 4 kao besperspektivnost# Nailazimo na disparitetne i disharmonineodnose pojedinih objekata ili itavih gradskih segmenata, gdje su i veliku ulogu odigrale i same prirodne barijere#

%ustrougarska je i grade$i ve$inu javnih i reprezentativcnih objekata podvlaila „orijentalni“ karakter ove zemlje, pa su u samom poetku mnoga zdanja gra(ena u imitaciji maurskog stila# 5edna od prvihgra(evina koje nose karakteristike novog izraza je 6eljeznika stanica u Bosanskom Brodu# sim njeu slinom maniru podi)u se i -imnazija u /ostaru, 7kola za šerijatske sudije u 2arajevu, niz vije$nicau gradovima Bosne i Hercegovine8 2arajevu, Brkom, Bosanskom Novom9Novom -radu, 3erventi,d)aku itd#

Ne samo na javnim objektima, maurska arhitektura je pokušala na$i svoju primjenu i na privatnimzgradama, ali je i na tom polju prošla prilino neslavno# vaj izraz nije mogao nai$i na širu primjenuna bosanskohercegovakom prostoru, jer on nije imao ništa zajedniko sa islamskom arhitekturom uovoj zemlji, uzori nisu postojali ovdje, a i samim arhitektima koji su stvarali ovaj izraz, on je istotoliko bio stran#

! /alo šire pisano o :storijskim9Historijskim stilovima *istoricizam, eklekticizam+ u ;nciklopediji likovnihumjetnosti, knjiga !&


3/9

%rhitekture romantizma, kao produkta romantiarskog duha u jednom klasino evropskom smislu,gotovo da i nema# %li zato postoji akademizmu stalno paralelan tok takvog razvoja arhitektonske mislikoji je posljedica jednog zakasnjelog i nadasve romantiarskog duha# @azvijen i podstican u evropskojkulturi ekscentrinim naslije(em, taj duh je nalazio rješenja koja se ne mogu analizirati u vremensko&stilskom kontekstu arhitekture romantizma drugih evropskih zemalja#A

0ad je u pitanju primjena eklektike kao polazišta u arhitektonskoj kreaciji objekata javnog karaktera u

Bosni i Hercegovini, mo)emo uputiti na pojavu jednog interesantnog izraza, koji je baziran naorijentalnoj graditeljskoj baštini, a njenim tumaenjem na tlu Bosne i Hercegovine nastaje izraznaslovljen kao orijentalni slog, maurska arhitektura ili pseudoorijentalni izraz#

3osadašnje pretpostavke i tumaenja da je ovaj izraz nastao samo „iz oportunistikih razloga“, neodr)ive su, jer se radi o kraju devetnaestog vijeka, kada evropska arhitektura narazne naine tra)i izraz koji $e bolje odgovarati duhu vremena i mjesta# :zlaz se mogao na$i ili nanivou regionalnog koda ili u antiistorijskom odnosu, a koji $e konano dovesti do arhitekture stila!"CC#?

:stina je da je autonomni kulturni razvoj u svim pokrajinama /onarhije i zvanino podstican, ali tonije samo bila privilegija Bosne, ve$ opšta politika# /e(utim, to je bio samo jedan od potrebnih, ali ine dovoljnih uslova, i ovakav stilski izraz nije politiki smišljena tvorevina, ve$ je rezultat naglašenog

romantizma u umjetnosti i opštih nastojanja tadašnje evropske likovne umjetnosti da izna(e novemetode# De)nje ka stvaranju nacionalnog stila javljaju se u svim sredinama, a ne samo onim koje su bile pod austrougarskom upravom# 2amo je taj poetak formulisanja nacionalnog ili regionalnogizraza bio najuoljiviji baš u onim sredinama gdje je oigledan jai kontrast u odnosu na graditeljsku baštinu# % to je upravo sluaj sa pseudomaurskim slogom, zapravo eklektikim izrazom jednog perioda romantizma u umjetnosti# Na potpuno istim osnovama i u isto vrijeme nastaju varijacijenacionalno obojene eklektike u 2rbiji u vidu srpsko&vizantiskog stila, što je u metodi i konanomrezultatu gotovo istovjetna pojava#E

Pseudoorijentalna arhitektura, po svom postanku i metodi, predstavlja romantizmom podstaknut tok eklektike arhitekture# Po tome je ne bi trebalo izdvajati iz konteksta arhitekture historicizma

A 0urto, N# %rhitektura Bosne i Hercegovine8 razvoj bosanskog stila *2arajevo8 /e(unarodni centar za mir,!""F+, ACC#CCC# ' starom vijeku je to bio naziv za starosjedioce /auritanije# ' srednjemvijeku je to bio naziv za muslimansko stanovništvo Pirinejskog poluostrva# /auri je umnogome netaannaziv, korišten i u !"# vijeku za gradske elemente islamskog stanovništva po sredozemnim lukama 2jeverne%frike# 2igurno im je izvorno ime bilo feniansko 4 /auroi, a kasnije je rimski naziv za domoroce Berbere

bio /auri# Da rije je ušla u španski jezik u obliku /oro, kako su se oznaavali stanovnici Pirinejskog poluostrva u doba islamske vladavine# .a vrijeme @econGuiste imenom /oricos nazivali su se oni muslimanikoji su ostali u zemlji, a koji su !?!C# godine konano protjerani# 5edna od regionalnih škola islamskeumjetnosti je magrepska, u sjevernoj %frici, 7paniji i 2iciliji *druge su8 sirijsko&egipatska, perzijska, turska,indijska+# 0alifat sa sjedištem u 0ordobi osnovali su potomci protjeranih mejida iz 3amaska, a nastavile suga berberske dinastije %lmoravida i %lmohada#

/udeh stil je mavarsko&gotski miješani stil hriš$anske arhitekture u 7paniji koji se razvio od !F#vijeka#/aursko doba u 7paniji u kulturnom smislu nadilazi evropski kulturni )ivot tog vremena# ' svojimosvajanjima, %rapi su asimilirali i stvorili originalnu sintezu helenistike, persijsko&sasanidske, rimske iranohriš$anske kulturne tradicije# Dako je maurska arhitektura poznata po potkoviastim i šiljastm lukovima,cvijetnom dekoru i akrabeskama dala svoja najbolja rješenja na d)amiji u 0ordobi, kasnijoj %ljaferija, palatiu 2aragosi i uvenoj %lhambri u -ranadi# 0urto N# isto, A#

< 0ruševac, D# 2arajevo pod austro&ugarskom upravom, !FEF&!"!F *2arajevo8 /uzej grada 2arajeva, !"?C+,>C#

> inci, 5# @azvoj dispozicije i funkcije u stambenoj kulturi 2arajeva *2arajevo8 .avod za stambenu izgradnju2@ BiH, !"?+, !#

? Posebno ilustrativan primjer tra)enja rješenja koja $e biti oslobo(ena pravila akademizma je arhitekturaranca Bla)eka 4 posljednja decenija devetnaestog vijeka# Njegov istoricizam bazira se na vrsto gra(enim idobro proporcionisanim osnovnim valumenima, ali ih zato bogato dogra(uje elementima na kojima su

oigledne relacije sa folklornim moivima# % to objašnjava njegovu sklonost tzv# pseudomaurikom izrazu*-imnazija u /ostaru+, u kome, u skladu sa opštim romantizmom tog vremena, vidi put ka formulaciji novogizraza u arhitekturi Bosne i Hercegovine#

E 0urto N# isto, #


4/9

posljednje etvrtine devetnaestog vijeka, ali ovaj vid eklektike, pored toga što raskida saakademizmom, nosi u sebi klicu vjere u nove mogu$nosti arhitektonske misli# Dek u sprezi saantihistoricizmom secesije i njenim revolucionarnim metodama razvoj ideje regionalnog stila da$enovi rezultat i novi kvalitet 4 pojavu moderne# 'pravo zato, pseudoorijentalni stilski izraz ima znaaj bitne karike za kontinuitet razvoja arhitektonske misli u Bosni i Hercegovini, jer se tu ve$ prije pojavestila !"CC# raskida sa starim naelima i oblicima# Dako je stvorena idealna misaona podloga na kojoj semogla graditi regionalna varijanta secesijske arhitekture iz koje $e proiza$i formulacija tzv# bosanskog

sloga i, dalje, rane moderne#F

Neomavarski izraz, ili pseudomaurski slog, u arhitekturi Bosne i Hercegovine je oznaavao sve onošto ima iskljuivo lokalni karakter#

n je našao svoje plodno tlo u domicilnoj arhitekturi veoma brzo, i to ve$ u prvim godinamaaustrougarske uprave, pošto sam eklekticizam nije bio sasvim dovoljan u sveopštim te)njama da se uzkonstituisanje autonomne pokrajine /onarhije uspostavi jak i sre(en institucionalan sistem, pa seideja priklanjanja „jasnijem umjetnikom izrazu“ uinila primjerenijom od ve$ poznatih arhitektonskih jezika#

Dako je ideja propagiranja „novog“ izraza uvo(ena je i kroz dijalog vlasti sa okru)enjem kroz modelegradskih vije$nica, kao tipova objekata od izuzetne va)nosti za lokalnu zajednicu, a i šire#

2 iskrenijim uvjerenjem i namjerom da stvaraju nov autonoman stil Bosne i Hercegovine, razliit inov u prevladavaju$oj evropskoj arhitekturi neostilova, podstaknut i zvaninom austrougarskom politikom ouvanja i razvoja kulturnog identiteta pokrajina, arhitekti afirmišu regionalne islamskeškole sjeverne %frike i 7panije, koje su im bile poznate još sa njihovih studija i iz evropskihmetropola# Naime, EC&ih godina devetnaestog vijeka glavni centar, Be putem izlo)bi, predavanja i postavki rijentalnog muzeja *osnovanog !FE># godine+, afirmiše u strunoj i široj javnosti egzotinuarapsku arhitekturu i umjetnost 7panije, ;gipta i /agreba# Do je i vrijeme kada se u Beu i drugimcentrima /onarhije grade sinagoge i drugi objekti jevrejske zajednice koje karakteriše obiljedekoracije maurskog porijekla#

Ne uoavaju$i razliku izme(u islamskih regionalnih arhitektonskih škola, tadašnji arhitekti u Bosnu iHercegovinu, koja je etiri vijeka izgra(ivana na osnovama i u tradiciji osmansko&turske regionalne

škole, unose arhitektonske forme koje su po svom karakteru potpuno strane ovom podruju# /aurskaornamentika kao sredstvo i cilj u poetku je samo spoljna, neorganska obloga u svemu akademskikoncipovanih objekata, ija konstruktivna i prostorna rješenja nemaju ništa zajedniko sa stilskimuzorkom# ' interpretaciji maurske arhitekture preuzimaju se samo morfološke, a ne strukturalneoznake stila, pri emu je izbor kompozicionih i dekorativnih elemenata bio potpuno slobodan i premalinim afinitetima# Na prvim objektima ove stilske orijentacije ispoljile su se protivurjenosti izme(uostvarenja idejnih ciljeva i suštine arhitektonskog stvaralaštva kao sinteze funkcije, oblika ikonstrukcije# :slamski dekorativniu elementi samo su zamijenili srednjeevropski istoricistiki dekor,da bi se, potom, jasnijim uoavanjem stilskih i regionalnih osobenosti naslje(a bosne i Hercegovine,svojim prostornim rješenjima pribli)ili regionalnom arhitektonskom izrazu#"

/nogi elementi koji su inili arhitektonski rijenik ovih objekata nesumnjivo su preuzeti iz islamske

arhitekture, i oni najviše upu$uju na nivo i modele iste dekorativnosti, ne iskljuuju ni u jednommomentu epitet eklektinog iz ove arhitekture#

2vi oni elementi vidljivi u standardnim oblicima koji su bili odre(eni funkcijom, specifinimzahtjevima, bilo da je u pitanju pozicija objekta ili materijalni momenat, odaju prepoznatljiv modelgra(evina koja polihromijom fasada, mnoštvom dekorativnih elemenata preuzetim iz maurskearhitekture, saracenskih lukova, tornjeva, slijepih lukova, potpornih tordiranih stubova,keramoplastikih dodataka, fresko&dekora u vidu arabeske, trolisnih lukova, zupasti lukova, površinskih i dubonskih reljefa nudi objekte vanrednih dinaminih obrisa#

vaj stil se odlikuje karakteristikama helenistiko&seld)uke i osmanske umjetnosti preuzetih sa podruja mozarapske umjetnosti 7panije i /agreba 4 0aira# ' pseudomaurskom stilu ra(ena je ve$inaobjekata što ih je u 2arajevu ostavila austrougarska vlast, te je ostao kao sinonim za austrougarski

F 0urto N# isto,


5/9


6/9

/e(u najreprezentativnije objekte gradskih vije$nica spada svakako 2arajevska vije$nica# Dek poetkom "C&tih godina devetnaestog vijeka, austrougarske vlasti vrše odabir pogodne lokacije zagradsku vije$nicu na mjestu tadašnjeg /ustajpašinog mejdana8 lokaciju trougaone osnove, na desnojobali rijeke /iljacke, uz sami %pelov kej, te u periodu !F"A&!F"># godine podi)u objekat -radskevije$nice# Prvobitni projekat radi 0arl Par)ik, ali zbog neslaganja sa vlastima oko projkta, on odustajei posao nastavljaju %lkesandar 1itek i Iiril :vekovi$, koji !F"?# godine i predaju gotov objekat naupotrebu#

:zvedebeni projekat nesumnjivo ukazuje na uticaj islamske umjetnosti iz ;gipta i 7panije# @azloge zaovakvo stilsko opredjeljenje tumai 5ohan 0elner8 ### Posebnu pa)nju vlada je poklanjala odr)avanju io)ivljavanju arapskog stila# ' tom stilu izgra(eni su, prije svega, 7erijatska škola i 1ije$nica u2arajevu###.a detalje ove vanredno lijepe zgrade *1ije$nice+ uzete su kao osnova detaljne studije pokojnog arhitekta %leksandra 1iteka, koje je radio prema d)amiji sultana Hasana u 0airu i premagrobnoj d)amiji sultana 0ait&Beja iz petnaestog vijeka u 0airu#“!<

izvorima koji su poslu)ili arhitektima za projektovanje ovog objekta mogu$e se informisati umnogobrojnoj literaturi koja se bavila ovom problematikom#!>

: u d)aku se gradi gradska vije$nica u neomaurskom stilu, koja slijedi osnovne premise ovogarhitektonskog izraza, ali je zbog devastiranosti smaog objekta nemogu$e u danšnjem svijetlu

sagledati njene vrijednosti kao arhitektonskog spomenika# %dministrativna zgrada ili „/ala vije$nica“završena je sa izgradnjom !"C# godine, o emu svjedoi i natpis iznad ulaznih vrata „Beledija !"C“#Beledija znai administrativno sjedište teritorijalne jedinice u kojem su smješteni i stambeni prostoriupravnika te teritorijalne jedinice#

3. ZAKLJUČAK

Pseudomaurska arhitektura ili kako je istoriari arhitekture nazivaju još i 4 arhitektura eklektike uBosni i Hercegovini je dala brojna i kvalitetna ostvarenja u smislu interpretacije evropskih stilova#

;klektika metoda formiranja arhitektonskog izraza u Bosni stvorila je interpretaciju potpuno noveteme, tzv# orijentalni slog, maurska arhitektura ili pseudoorijentalni izraz, što znai da je u suštinieklektika metoda usmjerena prema orijentalnoj gra(evinskoj baštini# /aursko doba u 7paniji *1:: 4 H vijek+ postaje izvor ideja i inspiracije austrougarskim arhitektima koji su djelovali na prostorimaBosne i Hercegovine#

Pseudomaurski stil u Bosni i Hercegovini su prvenstveno razvijali naunici, umjetnici i arhitektiaustrougarske imigracije kao dio analize njihovog susreta sa evropsko&orijentalnim graditeljstvom uBosni i Hercegovini# :storijska paralela slinih kulturno istorijskih uslova je prona(ena u mozarapskojumjetnosti 7panije kao slian primjer, gdje je došlo do miješanja evropske i orijentalne kulture#

:ako je paralela izme(u maurskog i pseudomaurskog stila otvorena za diskusiju i kritiku tj# zašto seupravo postojanje arapske kulture na evropskom kontinentu uzelo u obzir kad se razmišljalo o postojanju bosanske kulture u ;vropi, ipak je pseudomaurski stil specifian arhitektonski izraz i

proizvod bosanskog kulturno&istorijskog podneblja te se mo)e smatrati izvornim arhitektonskim stilomu Bosni i Hercegovini#

!< 5#0ellner, Baukunst#, 2#1idakovi$, %rhitektura dr)avnih javnih objekata u BiH !FEF&!""A, Banjaluka AC!!#


7/9

4. FOTO PRILOZI

Sl!" 1. 1ije$nica -radiška

Sl!" 2. 1ije$nica Novi -rad


8/9

Sl!" 3.1ije$nica Brko

Sl!" 4. 1ije$nica 2arajevo

Sl!" #. 1ije$nica d)ak


9/9

#. LITERATURA

[1]Besarovi$, @isto. Specifičnosti kulturnog razvitka u BiH !"!-#!, 2arajevo !"?F#[2]Besarovi$, @isto# $ultura i umjetnost u Bosni i Hercegovini po% austrougarskom upravom, „-ra(a :1“ 2arajevo, !"?F#[3]Bo)i$, 5ela# „Na putu tra)enja regionalnog izraza u arhitekturi Bosne i Hercegovine“, %rhitektura i urbanizam

br# E, Beograd ACCC#

[4]1idakovi$, 2iniša# Arhitektura %r&avnih javnih o'jekata u Bosni i Hercegovini !"!-##(. %rhitekonsko&gra(evinski fakultet, Banjaluka, AC!!#[5]3imitrijevi$, Branka# Arhitekt $arl )ar&ik, doktorska disertacija# %rhitektonski fakultet sveuilišta u

.agrebu, 2arajevo !"F"#[6];nciklopedija likovnih umjetnosti, knjiga !&

neomavarska-arhitektura-anonimno

Documents