moz˙liwosci wykorzystania treningu stabilizacyjnego kompleksu le

OSW Szkice Humanistyczne Tom XII

2012 Nr 3

Karolina Białobrzewska1,2, Anna Afeltowicz-Mich1,2, Dominik Sitarski1,2,Dariusz Czaprowski1,2

1 Olsztynska Szkoła Wyzsza im. Jozefa Rusieckiego2 Centrum Postawy Ciała Fundacji Centrum Zdrowia i Sportu, Olsztyn

Mozliwosci wykorzystania treningu stabilizacyjnego kompleksuledzwiowo-miedniczno-biodrowego w terapii zaburzen

postawy ciała u dzieci

Wstep

Pod pojeciem treningu stabilizacyjnego rozumie sie proces kształtowaniaprawidłowej aktywnosci miesni odpowiedzialnych za stabilizacje pojedynczegostawu lub całych łancuchow kinematycznych [1, 2]. Pod wzgledem funkcjonal-nym kluczowa role odgrywaja tu miesnie kompleksu ledzwiowo-miedniczno--biodrowego (LMB), do ktorych naleza głebokie stabilizatory kregosłupa (mies-nie wielodzielne, miedzypoprzeczne, miedzykolcowe), miesnie brzucha (miesniepoprzeczne, skosne zewnetrzne i wewnetrzne) oraz miednicy (miesnie poslad-kowe srednie i wielkie), [1, 2, 3].

Panjabi [4] opisuje stabilnosc kompleksu LMB jako składowa trzech wspoł-działajacych systemow: pasywnego (układ kostny), aktywnego (układ miesnio-wy) oraz systemu kontroli (układ nerwowy), (rys. 1).

Ze wzgledu na role pełniona przez rozne miesnie w funkcjonalnym wzorcuruchu, Richardson i wspołautorzy zaproponowali ich podział na grupe mobiliza-torow i stabilizatorow [2, 6]. Mobilizatory to miesnie bezposrednio odpowie-dzialne za wykonanie ruchu dowolnego (do ktorych zalicza sie miesnie takie,jak: prosty brzucha, grupa tylna miesni uda). Stabilizatory stanowia grupemiesni, ktorych funkcja jest utrzymanie statycznego ustawienia danego segmen-tu ciała. Wsrod stabilizatorow wyrozniamy miesnie, ktore oddziałuja na jedenstaw – stabilizatory lokalne (np. miesnie wielodzielne) oraz na co najmniej dwastawy – stabilizatory globalne (w skład ktorych wchodza miesnie skosnewewnetrzne i zewnetrzne brzucha). Aby stabilnosc kompleksu ledzwiowo--miedniczno-biodrowego została osiagnieta, stabilizatory lokalne, globalne orazmobilizatory powinny ze soba wspołdziałac [2, 6]. Prawidłowy wzorzec koak-

system kontroli(uk³ad nerwowy)

system pasywny(uk³ad kostny)

system aktywny(uk³ad miêœniowy)

Rys. 1. Model stabilnosci kompleksu ledzwiowo-miedniczno-biodrowego [5]

tywacji miesni pełniacych role mobilizacyjna i stabilizacyjna opisuje relacjapoziomu ich aktywnosci wzgledem siebie (rys. 2) oraz kolejnosc ich aktywacji(ang. muscle firing order).

globalnemobilizatory

– ruch –

globalne stabilizatory– kontrola poprzez ruch –

lokalna stabilizacja– kontrola stawu –

Rys. 2. Model gradacji elementow systemu stabilizacji [5]

Waznym zjawiskiem opisujacym fizjologiczna kolejnosc aktywacji miesnijest sprzezenie wyprzedzajace czyli feedforward. Mechanizm ten polega naodruchowym napieciu miesni stabilizacyjnych tuz przed wykonaniem zadaniaruchowego w celu ochrony aparatu ruchu przed urazem [7]. W poczatkowymetapie treningu naucza sie swiadomego, selektywnego napinania miesni stabili-zujacych, ktore nastepnie zostaje utrwalone, aby ostatecznie aktywacja tychmiesni nastepowała automatycznie [7].

Karolina Białobrzeska i in.192

Wspołczesnie trening stabilizacyjny jest nieodzownym elementem procesutreningowego sportowcow uprawiajacych dyscypliny zespołowe i indywidualne[5]. Jego elementy wykorzystuje sie takze coraz czesciej w postepowaniuprofilaktycznym i fizjoterapeutycznym u pacjentow doswiadczajacych bolowkregosłupa, wysiłkowego nietrzymania moczu, po urazach w obrebie krego-słupa i konczyn, a takze u kobiet w ciazy [8, 9]. W literaturze rzadko moznajednak spotkac doniesienia opisujace zastosowanie treningu stabilizacyjnegou dzieci, mimo ze problem wystepowania dolegliwosci bolowych kregosłupaw okresie dojrzewania okazuje sie byc coraz powszechniejszy [5, 10, 11].Zdaniem autorow powinien on jednak stanowic nie tylko element postepowaniafizjoterapeutycznego, ale rowniez przygotowania do kazdej ordynowanej dziec-ku aktywnosci fizycznej, w tym aktywnosci sportowej.

Celem treningu stabilizacyjnego u dzieci powinno byc przede wszystkimkształtowanie poczucia własnego ciała i swiadomosci ruchu. Podstawowazasada obowiazujaca podczas dazenia do tego celu jest stopniowe zwiekszaniepoziomu trudnosci cwiczen. Przechodzenie do cwiczen trudniejszych zaleca siedopiero po opanowaniu zadan z poprzedniego etapu. Niezwykle istotne jest przytym zwrocenie uwagi na prawidłowe pod wzgledem metodycznym wykonaniezadan ruchowych. W postepowaniu tym wazna jest precyzja i dokładnosc, a nieszybkosc ruchow, ktorej zwiekszenie moze stanowic dopiero koncowy etaptreningu. Pewnym ograniczeniem moze okazac sie koniecznosc utrzymaniaprzez dziecko skupienia i koncentracji, jednak zdaniem autorow jest to koniecz-ne do prawidłowej realizacji zadania [12].

Cel

Celem pracy jest przedstawienie propozycji schematu kształtowania stabili-zacji kompleksu ledzwiowo-miedniczno-biodrowego w terapii zaburzen po-stawy ciała dzieci.

Metoda

Autorzy dokonali przegladu artykułow dostepnych w elektronicznej bazieWirtualnej Biblioteki Nauki oraz pozycji zwartych. Poszukiwanie publikacjioparto na nastepujacych słowach kluczowych: core stabilization (stabilizacjatułowia), stability training (trening stabilizacyjny), stability exercises (cwicze-nia stabilizujace), lumbo-pelvic-hip complex (kompleks ledzwiowo-miednicz-no-biodrowy), children (dzieci), body posture (postawa ciała).

Mozliwosci wykorzystania treningu stabilizacyjnego... 193

Na podstawie wynikow analizy pismiennictwa oraz własnych doswiadczenklinicznych autorzy podjeli probe stworzenia schematu postepowania w trenin-gu stabilizacyjnym kompleksu LMB u dzieci.

Schemat kształtowania stabilizacji kompleksu LMB

ETAP I. Nauka neutralnego ustawienia miednicyi odcinka ledzwiowego kregosłupa

Cwiczenia ukierunkowane na poprawe stabilizacji kompleksu LMB nalezyzaczac od wyedukowania dziecka, czym jest neutralne ustawienie kregosłupai miednicy [2, 5, 8, 9, 13-16]. Podczas prowadzenia treningu pewnym prob-lemem moga okazac sie trudnosci w zrozumieniu komend wydawanych przezterapeute. Dlatego tez, w celu usprawnienia komunikacji, zaleca sie stosowanieczytelniejszych dla młodego odbiorcy metafor, ktorej przykładem jest koncep-cja „zupa” bazujaca na porownaniu miednicy do talerza. Cwiczenie polega naułozeniu rak dziecka na miednicy, a nastepnie wykonywaniu ruchow tyło-i przodopochylenia imitujacych wylewanie zupy z talerza [12, 17]. Zgodniez podstawowymi zasadami gradacji trudnosci treningu cwiczenia powinnozaczynac sie od pozycji niskich, a nastepnie stopniowo przechodzic przezposrednie do pozycji wysokich (rys. 3-7).

W poczatkowym etapie trudnosci z poczuciem schematu własnego ciałamoga byc bariera przy wykonywaniu prawidłowej autokorekcji. W takimprzypadku pewne ułatwienie moze stanowic stymulacja eksteroceptywna w po-staci dłoni ułozonej pod plecami (rys. 3).

Rys. 3. Nauka prawidłowego ustawienia kregosłupa i miednicy w pozycji lezenia tyłem [16]Zrodło: materiał własny.


Rys. 4. Nauka wykonywania ruchow przodo- i tyłopochylenia miednicy [12]Zrodło: materiał własny.

Rys. 5. Nauka prawidłowego ustawienia kregosłupa i miednicy w pozycji kleku podpartego– tzw. „mały pies”

Zrodło: materiał własny.

Rys. 6. Nauka prawidłowego ustawienia kregosłupa i miednicy w pozycji siedzacej [12]Zrodło: materiał własny.


Rys. 7. Nauka prawidłowego ustawienia kregosłupa i miednicyw pozycji stojacej


ETAP II. Nauka aktywacji miesni stabilizujacych kompleks LMB

Kolejnym etapem jest nauka napinania miesnia poprzecznego brzucha, ktorypełni kluczowa role w stabilizacji dolnego tułowia [15, 16, 18, 19]. W codziennymfunkcjonowaniu miesnie te nie wymagaja naszej swiadomej kontroli, a ichaktywacja nastepuje automatycznie. Dlatego tez ich selektywne napiecie wymagaod dziecka skupienia i koncentracji. Prawidłowa aktywacja miesnia poprzecznegopowinna wywołac przemieszczenie pepka w doł (rys. 8). Objawem niepozadanymjest uwypuklenie powierzchni brzucha, ktora swiadczy o napieciu miesni prostychbrzucha.

Rys. 8. Nauka aktywacji miesnia poprzecznego brzucha [17]Zrodło: materiał własny.


ETAP III. Kontrola neutralnej pozycji kompleksu LMB podczascwiczen w zamknietym łancuchu kinematycznym (rys. 9, 10), [2, 6, 18]

W dalszej kolejnosci zaleca sie stosowanie cwiczen polegajacych na utrzyma-niu prawidłowego ustawienia kregosłupa i miednicy w pozycjach z ustabilizowany-mi dystalnymi segmentami ciała.

Rys. 9. Cwiczenie utrzymania prawidłowego usta-wienia miednicy i kregosłupa w pozycji kleku pod-

partego [20]Zrodło: materiał własny.

a

b

c

Rys. 10. Cwiczenie utrzymania prawidłowego ustawienia miednicy i kregosłupa w pozycji: a – mostuprzodem na przedramionach [12], b – mostu bokiem na przedramieniu [materiał własny], c – mostu

tyłem [20]Zrodło: materiał własny.


ETAP IV. Kontrola neutralnej pozycji kompleksu LMB w otwartym łancuchukinematycznym (rys. 11), [2, 6, 18]

Kolejnym etapem gradacji poziomu trudnosci treningu stabilizacyjnego sacwiczenia w pozycjach, w ktorych dystalny segment łancucha kinematycznego niejest ustabilizowany na podłozu.

a b

c

Rys. 11. Cwiczenie utrzymania prawidłowego ustawienia miednicy i kregosłupa w pozycji: a – siedzacej[20], b – mostu tyłem [20], c – w pozycji stojacej


ETAP V. Kontrola neutralnej pozycji kompleksu LMB w zamknietym łancuchukinematycznym na niestabilnym podłozu [2, 13, 21, 22, 23]

Zastosowanie w treningu przyborow w postaci piłki rehabilitacyjnej, BOSUczy platformy balansowej przynosi cwiczacemu szereg korzysci (rys. 12). Z jednejstrony stanowi element urozmaicenia, ktory ma ogromne znaczenie w konteksciepodtrzymywania motywacji pacjenta do cwiczen, z drugiej zas stanowi kolejny etapgradacji poziomu trudnosci treningu, do ktorego jednak powinno sie przejscdopiero po opanowaniu cwiczen w otwartym i zamknietym łancuchu kinematycz-nym wykonywanych na stabilnym podłozu.


a

b

c

Rys. 12. Cwiczenie utrzymania neutralnego ustawienia miednicy i kregosłupa podczas cwiczen naniestabilnym podłozu a – most tyłem na piłce [17], b – most przodem z przedramionami na BOSU,

c – most przodem z konczynami dolnymi na piłceZrodło: materiał własny.

ETAP VI. Nauka utrzymywania neutralnej pozycji kompleksu LMB w otwartymłancuchu kinematycznym na niestabilnym podłozu (rys. 13), [2, 13]

Po opanowaniu umiejetnosci wykonywania cwiczen z etapu V zaleca siezwiekszenie stopnia ich trudnosci przez zastosowanie otwartego łancucha kinema-tycznego.


a

b

Rys.13. Cwiczenie utrzymania prawidłowego ustawienia miednicy i kregosłupa w otwartym łancuchukinematycznymw pozycji: a – mostu tyłem na BOSU [12], b – w pozycji stojacej na BOSU [12]


Podsumowanie i wnioski

Analiza pismiennictwa oraz własne doswiadczenia kliniczne autorow dałypodstawe do stworzenia protokołu postepowania terapeutycznego, ukierunkowane-go na zwiekszenie stabilnosci kompleksu LMB u dzieci. Praca stanowi propozycjeadaptacji zaproponowanych przez roznych autorow schematow cwiczen wykorzys-


tywanych w treningu i terapii osob dorosłych na potrzeby fizjoterapii pediatrycznej,ze szczegolnym uwzglednieniem terapii zaburzen postawy ciała.

Nalezy podkreslic, ze kluczowe we własciwym prowadzeniu pełnego treningustabilizacyjnego jest opanowanie umiejetnosci prawidłowego wykonywania cwi-czen z danego etapu przed przejsciem do dalszej czesci programu. W przypadkustwierdzenia trudnosci przy wykonywaniu cwiczen z danego etapu, nalezy zastapicje innymi, ktore dziecko bedzie w stanie wykonac prawidłowo lub wrocic do etapuwczesniejszego.

Prawidłowa aktywnosc miesni stabilizacyjnych pełni kluczowa role w op-tymalizacji funkcji kompleksu ledzwiowo-miedniczno-biodrowego. Ich osłabieniei dysbalans towarzyszy wielu schorzeniom, wsrod ktorych za szczegolnie istotneuznaje sie zespoły bolowe kregosłupa. U pacjentow borykajacych sie z niestabil-noscia w obrebie kompleksu LMB, wzmacnianie oraz kształtowania optymalnegowzorca koaktywacji miesni stabilizacyjnych powinno stanowic wazny cel terapeu-tyczny.

Pismiennictwo

1. Marshall P.W., Murphy B.A., Core Stability Exercises On and Off A Swiss Ball, Arch Phys Med.Rehabili, 2005, 86: 242-249.

2. Richardson C., Hodges P.W., Hides J., Kinezyterapia w stabilizacji kompleksu ledzwiowo-miednicz-nego, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2009.

3. Lee D., Obrecz biodrowa. Badanie i leczenie okolicy ledzwiowo-miedniczno-biodrowej, DBPublishing, Warszawa 2001.

4. Panjabi M.M., The stabilizing system of the spine. Part I. Function, Journal of Spinal DisordersTechniques, 1992, 5: 390-397.

5. Elphinston J., Stability, sport and performance movement great technique without injoury, LotusPublishing, California 2008.

6. Hodges P.W., Moesley G.L., Pain and motor control of the lumbopelvic region: effect and possiblemechanisms, Journal of Electromyography&Kinesiology, 2003, 1: 361-370.

7. Allison G.T., Moris S.L., Lay B., Feedforward responses of transwersus abdominis are directionallyspecific and act asmmetriaclly: implications for core stability teories, Journal of Orhopaedic&SportsPhysical Therapy 2008, 3(5): 228-237.

8. Sahrmann S.A., Movement syetm impairment syndromes of the extremities cervical and thoracicspines, Elsevier Mosby, St Luis 2011.

9. Norris C.M., Back stability, Human Kinetics, Windsor 2000.10. Kedra A., Wybrane czynniki ryzyka przeciazen kregosłupa ledzwiowego dzieci i młodziezy, pr.

doktorska, AWF Warszawa 2010.11. McMeeken J., Tully E., Stillman B., Nattrass C., Bygott I.L., Story I., The experience of back pain in

young Australians, Manual Therapy, 2001, 6(4): 213-220.12. Czaprowski D., Kedra A., Sitarski D., Podstawa bezpiecznych cwiczen – neutralna pozycja dolnego

kregosłupa i miednicy, Wychowanie fizyczne i zdrowotne, 2011, 9: 30-35.13. Vera-Garcia F.J., Grenier S.G., McGill S.M., Abdominal Muscle Response During Curl-ups on Both

Stable and Labile Surfaces, Physical Therapy, 2000, 80(6): 564-569.


14. Querioz B.C., Cagliari M.F., Amorim C.F., Sacco I.C., Muscle Activation During Four Pilates CoreStability Exercises in Quadruped Position, Arch Phys Med Rehabil, 2010, 91: 86-92.

15. McGill S.M., Karpowicz A., Exercises for Spine Stabilization: Motion/Motor Patterns, StabilityProgressions, and Clinical Technique, Arch Phys Med, 2009, 90: 118-126.

16. Liebenson C., A modern approach to abdominal training – Part III: Putting it together, Journal ofBodywork and Movement Therapies, 2008, 12: 31-36.

17. Białobrzewska K., Czaprowski D., Cwiczenia korygujace ustawienie miednicy [w:] Romanowska A.(red.): Wychowanie do postepowania korekcyjnego, Korepetytor, Płock 2011.

18. Liebenson C., Functional training of performance enhancement – Part I: The basics, Journal ofBodywork and Movement Therapies, 2006, 10: 154-158.

19. Liebenson C., Spinal stabilization – an update – Part II: Functional assessment, Journal ofBodywork and Movement Therapies, 2004, 8: 199-210.

20. Czaprowski D., Kolwicz A., Cwiczenia stabilizujace dolny tułow [w:] Romanowska A. (red.):Wychowanie do postepowania korekcyjnego, Korepetytor, Płock 2011.

21. Lehman G.J., Hoda W., Oliver S., Trunk muscle activity during bridging exercises on and offaSwissball, Chiroptactic&Osteopathy, 2005, 13: 14.

22. McGill S.M., Kavicis N.S., Harvey E., Sitting on chair or an exercise ball: Various perspectives toguide decision making, Clinical Biomechanics, 2006, 21:353-360.

23. Marshall P.W., Murphy B.A., Core stability exercises on and off a swiss ball, Arch Phys MedRehabil, 2005, 86: 242-249.

Mozliwosci wykorzystania treningu stabilizacyjnego kompleksuledzwiowo-miedniczno-biodrowego w terapii zaburzen postawy ciała u dzieci

Streszczenie

Trening stabilizacyjny jest procesem kształtowania prawidłowej koaktywacji miesni lokalniei globalnie stabilizujacych kompleks ledzwiowo-miedniczno-biodrowy (LMB), ktorej zaburzenie mozebyc przyczyna dolegliwosci bolowych. Celem treningu stabilizacyjnego u dzieci powinno byc przedewszystkim kształtowanie poczucia własnego ciała i swiadomosci ruchu, a zatem, zdaniem autorow,powinien on byc nieodzownym elementem kazdego postepowania o charakterze profilaktycznymi terapeutycznym.

Celem pracy jest przedstawienie propozycji schematu treningu stabilizacyjnego kompleksu LMBw terapii zaburzen postawy ciała u dzieci. W zaproponowanym toku postepowania dziecko stopniowozdobywa umiejetnosc neutralnego ustawienia kregosłupa i miednicy podczas coraz bardziej złozonychzadan ruchowych, dazac do wykształcenia mechanizmu feedforward, ktory polega na automatycznejaktywacji miesni stabilizacyjnych przed wykonaniem dowolnego zadania ruchowego.

Słowa kluczowe: kompleks ledzwiowo-miedniczno-biodrowy (LMB), trening stabilizacyjny, dzieci,wady postawy.


The lumbar area-pelvis -hip complex stabilization training- in the treatment of postural disordersin children

Summary

Stabilization training is a process of co-activating the proper development of muscles locally andglobally responsible for stabilizing the lumbar area-pelvis -hip complex, the disorder of which may bethe cause of pain [1, 10]. The purpose of stabilization training in children is to help them shape the senseof their body and increase the movement awareness, and as such, it should be an essential element of anyprophylactic and therapeutic action. The aim of this study is to present a stabilization workout scheme inthe treatment of the lumbar area-pelvis -hip complex disorders in children. The suggested course enablesthe child to gradually acquire the neutral spine and pelvis position while more complex motor tasks aimat developing the “feedforward” mechanism, which involves the automatic activation of stabilizingmuscles before performing any motor task.

Key words: lumbar region-pelvis -hip complex stabilization training, children’s posture, body posturedisorders.


moz˙liwosci wykorzystania treningu stabilizacyjnego kompleksu le

Documents