Liderstvo

Kontingentni pristup liderstvuLiderstvoUvodLiderstvo je nova pojava u menadmentu koja se intenzivno prouava u posljednje vrijeme, iji naziv dolazi od engleske rijei leadership. U irem smislu liderstvo se koristi da oznai ne samo naroit nain voenja, ve novi pristup u menadmentu,za koji se tvrdi da omoguava najbolje rezultate u poslovanju.U izuavanju ove pojave, najprije treba uoiti postojanje dva pojma: liderstvo i lidere. Liderstvo oznaava proces tokom kojeg jedna osoba utie na druge lanove grupe radi ostvarenja definisanih ciljeva grupe ili organizacije. Osoba koja utie na druge naziva se lider. Iako je definicija liderstva slina definiciji menadmenta, ne moe se staviti znak jednakosti izmeu pojmova menader i lider, a jo manje izmeu liderstva i voenja

Naini definisanja liderstvaPostoji mnogo razliitih definicija liderstva kao to ima i mnogo onih koji su pokuali da definiu ovaj pojam. U proteklih 60 godina razvijeno je ak 65 razliitih sistema klasifikacije da bi se definisale razliite dimenzije liderstva. Neke definicije posmatraju liderstvo kao sredite grupnih procesa. Polazei od ovog stanovita, lider je centar promjena i aktivnosti grupe i predstavlja otjelotvorenje volje grupe.U drugoj grupi definicija liderstvo se posmatra s aspekta linosti i definie kao kombinacija posebnih osobina i karakteristika koje pojedinac posjeduje i koje mu omoguavaju da druge ubjedi da izvravaju zadatke. Liderstvo se takoe definie i u kontekstu odnosa moi koji postoji izmeu lidera i njegovih sljedbenika.Sa tog stanovita, lideri posjeduju mo i slue se njome da bi proizveli promjene kod drugih.Drugi, opet, posmatraju liderstvo kao transformacioni proces kojim se sljedbenici motiviu da postignu vie nego to bi se to inae moglo od njih oekivati. Naini definisanja liderstvaest konstanti liderstva, prema Gardneru, su:

1. Pria: Lider mora da ima centralnu priu ili poruku. Ona mora da bude efektivna za veliku i heterogenu grupu. U krizama pria mora da bude brza, to za efekat ima simplifikaciju centralne poruke.2. Publika: Svaka, pa i najelokventnija pria nema efekta u odsutnosti publike.3. Organizacija: U poetku lider se obraa direktno publici i postie inicijalniuspjeh. Za postojano liderstvo neophodna je institucija zasnovana na organizacionoj bazi.4. Olienje: Kreator prie mora u nekom smislu da bude olienje svoje prie.To ne znai da treba da bude svetac, ve da ne bude u kontradikciji sa svojom osnovnom porukom.5. Obraanje: Veina kreativnih lidera se obraa indirektno, kroz simbolini proizvod koji kreira, dok se veina politikih lidera svojim priama obraa direktno publici.Direktno obraanje je riskantnije, ali, posebno u kratkom roku, moe biti efikasnije i efektivnije.6. Vjetina: Samo osobe koje dostignu visok stepen ekspertnih znanja u svom radu ili kredibiliteta u svom ivotu imaju ansu da uspiju kao lideri.Direktni lideri u principu imaju manjak tehnikog znanja, dok se snaga indirektnih lidera upravo bazira na njihovom znanju o konkretnim stvarima.

Naini definisanja liderstvaKada je rije o pojmovnom odreenju liderstva, posebnu panju zasluuju sljedee definicije:- liderstvo je proces pravljenja izbora o tome kako postupati sa ljudima u davanju nareenja za uticanje na njih i nakon toga transformacije tih izbora u akcije,- liderstvo je umjee mobilisanja drugih koji ele da se bore za realizaciju zajednikih tenji,- liderstvo je proces uticaja koji djeluju na interpretaciju dogaaja od strane sljedbenika, izbor ciljeva za grupu ili organizaciju, organizaciju radnih aktivnosti da se ostvare ciljevi, odravanje kooperativnih odnosa i timskog rada, kao i obezbjeenje podrke i kooperacije od ljudi izvan grupe ili organizacije,- liderstvo je proces u kome pojedinac utie na lanove grupe u svrhu ostvarivanja zajednikog cilja,- liderstvo je proces usmjeravanja i uticanja na radom povezane aktivnosti koje obavlja grupa ljudi ili itava organizacija.

Tipovi LiderstvaU realnom ivotu je nemogue nai pojedinca koji posjeduje sve poeljne karakteristike istog intenziteta, koje bi karakterisale idealnog lidera. Zato u praksi postoji vie razliitih tipologija liderstva koje emo u ovom poglavlju obraditi.1.Sa aspekta izvora autoriteta koji lideri posjeduju, razlikujemo formalne I neformalne lidere.Formalni autoritet proizilazi iz uticaja koji obezbjeuje menaderski poloaj u organizaciji, a koji kao takav nije garancija uspjenog voenja. Sa druge strane, neformalni autoritet se javlja van formalne organizacione strukture.Neformalnim liderima pozicija nije dodjeljena, ve ona nastaje tokom vremena priznanjem od lanova grupe. Neformalni lider moe da koristi ili teti organizaciji, u zavisnosti od toga da li njegov uticaj ohrabruje lanove grupe da se ponaaju konzistentno sa ciljevima organizacije, ili je njegov uticaj suprotan interesima organizacije.Tipovi Liderstva2.U odnosu na hijerarhijske nivoe mogue je praviti razliku izmeu transformacionog I transakcionog liderstva. Transformacioni lider je onaj koji je na vrhovnoj poziciji u organizaciji. Njegova uloga je da mijenja realnost odreenog okruenja, kako bi organizacija bila u skladu sa vrijednostima i idealima. Transakcioni lider se nalazi na pozicijama ispod elne, i njegov zadatak je da efikasno stupa u interakciju sa promjenljivom realnou (u literaturi je ova podjela poznata i kao strategijsko i operativno liderstvo).3. Liderstvo sa stanovita etike i morala. Etike vrijednosti lidera su relevantne I povezane su sa razliitim nacionalnim i organizacionim kulturama, i u okviru njih sa razliitim situacijama. Moralno liderstvo obavezuje lidera da se ponaa u skladu sa normama i datim obeanjima. Ono se odnosi na vrijednosti koje su apsolutne i imaju religioznu ili filozofsku osobinu. Po moralnim vrijednostima moemo biti krivi ak i kad ne naruavamo ni jedan zakon ili drutvenu etiku.Pragmatine vrijednosti su privremene ili ad hoc vrijednosti, i one opravdavaju neku specifinu situaciju.

Tipovi Liderstva4.Prema kriterijumu linih karakteristika i njihovom uticaju na performance preduzea postoje tri tipa lidera: ovjek od povjerenja lider u koga sljedbenici imaju povjerenje e svoje sposobnosti uticaja na ljude usmjeriti prvenstveno ka njihovoj dobrobiti I pozitivnim ciljevima organizacije. Tranzicioni lider lider koji je okupiran ulogom voe je oprezan, bojaljiv, i radije puta da ga dogaaji vode nego to se usuuje da sam upravlja promjenama.Toksini (otrovni) lider lider koji je previe ambiciozan i slabo prilagoen situaciji, a rezultate ostvaruje naredbama sa pozicije moi i estim kontrolama podreenih. esto blokira aktivnosti rasta i ne unapreuje zaposlene ne priznajui im uspjeh.5. Sa aspekta neophodne strunosti koju jedan lider treba da poseduje istiu se sledei tipovi lidera:Tehniki liderlider koji poznaje struku i sposoban je da obezbjedi efikasnost obavljanja posla;Interpersonalni liderlider koji posjeduje sposobnosti dobrih odnosa sa ljudima i uticaja na njihKoncepcioni lider lider koji posjeduje sposobnost poslovnog razmiljanja.

Tipovi Liderstva6. U odnosu na liderov stepen dozvoljavanja podreenima da uestvuju u odluivanjuizdvaja se pet razliitih tipova liderstva, od kojih ni jedan nije najpodesniji za sve okolnosti i sve situacije:Autokratski lideri tee donoenju jednostranih odluka, diktiraju metode rada, izdaju nareenja, koordiniraju aktivnosti, kontroliu izvrenje zadatka,ograniavaju znanja radnika samo na naredni korak u postizanju cilja,i ponekad kanjavaju podreene.Birokratski lideri strogo potuju propisana pravila poslovanja zakone, ciljeve, politike, strategije, programe, planove, - bez kritikog prilagoavanja odluka konkretnim prilikama u organizaciji. Trude se da sve sfere odgovornosti budu jasno definisane i svojom osnovnom ulogom smatraju administriranje.Diplomatski lideri su spremni da sasluaju predloge saradnika, ali ipak odluke donose samostalno. Za njih vai diplomatsko pravilo - da jedno misle, drugo govore, a tree rade.Demokratski lideri tee da ukljue radnu grupu u donoenje odluka,doputaju grupi da sama odredi metode rada, ne kriju krajnji cilj, podstiu i nagrauju podreene i koriste povratnu spregu kao mogunost korisnog rukovoenja.Neutralni lideri daju grupi kompletnu slobodu, obezbjeuju neophodne uslove rada, uestvuju u radu toliko da daju odgovore na pitanja, i izbjegavaju davanje povratnih informacija - drugim rijeima, ne rade skoro nita.

Tipovi Liderstva7. U odnosu na ponaanje lidera razlikujemo dvije dimenzije ponaanja:briga za proizvodnju i usredsreenost na to da se prvenstveno kvalitetno obavi posao,briga o ljudima, uspostavljanje dobrih odnosa sa podreenima i zadobijanje njihove naklonosti.8. U odnosu na inovaciju centralne poruke lidera razlikujemo sledee tipove lidera:Ordinarni, koji efektivno komunicira tradicionalnu priu meu sljedbenicima.U poslovnom svijetu je sve vie nepoeljan tip lidera,Inovativni, koji prii koja je latentno prisutna u populaciji daje svije sastojak, ili je osvijetljava na drugaiji nain, to je dobra odlika transakcionog lidera,Vizionarski, koji kreira novu priu, nepoznatu publici, kojom postie efektivnost na viem nivou, to je prava odlika transformacionih lidera.9.Prema kvalitetu meuljudskih odnosa izmeu lidera i njegovih sljedbenika razlikujemo rezonantne i disonantne lidere, odnosno lidere iji su postupci u skladu sa osjeanjima sljedbenika, te se svi zajedno nalaze u pozitivnoj emocionalnoj klimi, i lidere iji postupci odudaraju od elja i osjeanja saradnika, te emocionalna klima nije stimulativna.

Tipovi Liderstva10. Interesantna je i podjela tipova lidera koju je nainio Denijel Goulman (Daniel Goleman) kroz istraivanja baze od 3.871 lidera, na osnovu koje on identifikuje sljedee tipove lidera:Vizionar. Ovaj tip lidera, stvarajui pozitivnu klimu u organizaciji, pomjera ljude prema zajednikom snu u situacijama kada promjene zahtjevaju novu viziju, ili kada je potreban nov i originalan pravac.Trener. On pomae zaposlenima da poboljaju svoje performanse na dugoronoj osnovi, stvarajui veoma pozitivnu klimu u organizaciji, povezuje elje svakog zaposlenog sa ciljevima organizacije.Staratelj. Ovaj tip lidera kreira harmoniju povezujui ljude u situacijama kada treba da se ojaaju konekcije, motivie da se u stresnim situacijama i u pozitivnoj klimi zapue rupe u organizaciji. Demokrata. Ovaj tip lidera, u pozitivnoj klimi, vrijednuje autput (output, eng.) zaposlenih i stvara participativnu kulturu u situaciji kada je potrebno da se izgradi konsenzus, ili da se stimuliu zaposleni da poboljaju svoje autpute. Regulator. Kada je potrebno da se dobiju visokokvalitetni rezultati od motivisanog i kompetentnog tima, ovaj tip lidera regulie korake da bi se ostvareni rezultati pribliili oekivanim. S obzirom na to da se esto loe prihvata u praksi, ovaj tip lidera najee stvara negativnu klimu. Komandant. Ovaj tip lidera ublaava neizvjesnost izdajui jasne directive u krizama, preokretima ili u kriznoj situaciji izmeu lidera i zaposlenih.Ovaj model liderstva esto se zloupotrebljava i stvara negativnu klimu u organizaciji.

Kontigentni pristup liderstvuSa razvojem drutva, porastom dinamike poslovanja i sve veim brojem identifikovanih stilova liderstva, onima koji su prouavali fenomen liderstva postajalo je sve oiglednije da je predvianje uspjenosti liderstva kompleksnije od pukog izdvajanja nekoliko karakternih crta ili poeljnih ponaanja.Naime, pojedini autori su uoili da odreeni stilovi liderskog ponaanja odgovaraju pojedinim situacijama, dok se u drugim pokazuju kao potpuno neefikasni, to osporava tezu da postoji najbolji stil liderstva i da ga treba primjenjivati u svakoj situaciji. Kontingentni pristup liderstvu je gledite po kome se tehnike voenja, koje mogu biti najbolje u ostvarivanju ciljeva organizacije, razlikuju u zavisnosti od situacije ili okolnosti. Drugaije reeno, razliiti stilovi vostva su razliito efikasni u razliitim situacijama.Fidlerova teorijaIako nekoliko pristupa liderstvu moemo nazvati kontingentnim teorijama najpoznatija je Fiedlerova. To je teorija o slaganju lidera, to zapravo podrazumjeva usaglaavanje lidera sa odgovarajuom situacijom. Naziva se kontingentnom jer se sugerie da efektivnost lidera zavisi od toga u kojoj se mijeri stil lidera uklapa u odgovarajui kontekst. Fiedler je predlagao da kljuni faktor u liderskom uspjehu bude zasnovan na karakteristikama pojedinca u vezi sa stilom lidera, orijentaciji ka izvravanju zadataka ili orijentaciji ka uspostavljanju odnosa. Da bi se izmjerio stil lidera, Fiedler je razvio upitnik za utvrivanje najmanje pogodnog saradnika (LPC least-pre-ferred co-worker questionnaire). Ukratko, u kontingentnoj teoriji se govori o stilovima i situacijama i daje okvir za efektivno usaglaavanje lidera i situacija. U kontingentnoj teoriji opisuju se stilovi liderstva motivisani zadacima i meuljudskim odnosima. Lideri motivisani zadacima prvenstveno su usmjereni na postizanje ciljeva, dok su lideri motivisani odnosima zaokupljeni razvijanjem bliskih interpersonalnih odnosa. Fidlerova teorija

Vroom-Yetton-ova teorijaJo jedan raniji kontigentni model, koji su postavili Victor Vroom i Phillip Yetton, bio je model participacije lidera, koji je dovodio u vezu ponaanje lidera I uestvovanje u donoenju odluka. Ovaj model, koji je nastao poetkom 1970-ih godina, zastupao je stav da ponaanje lidera mora da se prilagodi situaciji i da odraava strukturu zadatka - bez obzira na to da li je taj zadatak rutinski, nerutinski ili izmeu ta dva naina. Model Vrooma i Yettona nazivamo normativnim modelom zato to on predvia uzastopan skup pravila (normi) koje je lider slijedio prilikom odreivanja oblika i uestalosti uestvovanja u donoenju odluka, u zavisnosti od razliitih situacija. Ovaj model uzima u obzir i nepredvidljive okolnosti - znaaj odluke, vanost posveenosti, ekspertiza lidera, vjerovatnoa u pogledu posveenosti, podrka grupe, ekspertiza grupe i kompetentnost tima.

Teorija put-ciljU teoriji put-cilj izuava se kako lideri motiviu podreene da postignu zacrtane ciljeve. Snano se oslanjajui na istraivanja o tome ta motivie zaposlene, teorija put-cilj se prvi put pojavila u literaturi o liderstvu poetkom 70-ih godina prolog vijeka. Ova teorija o liderstvu usmjerena je na motivaciju zaposlenih i njen osnovni cilj je poveanje uinka I zadovoljstva zaposlenih.Za razliku od situacionog pristupa u kome je sugerisano da lider treba da se prilagodi nivou razvoja podreenih i kontingentne teorije, u teoriji put-cilj naglaava se odnos izmeu stila lidera i karakteristika podreenih i radnog okruenjaUkratko, teorija put-cilj je osmiljena tako da liderima objasni kako mogu da pomognu podreenima da ostvare svoje ciljeve, odabirom specifinih ponaanja koja su najprikladnija u odnosu na potrebe podreenih i situacije u kojima oni rade.Odabirom odgovarajueg stila lideri poveavaju vijeru u uspjeh i zadovoljstvo podreenih. Konceptualno, teorija put-cilj je sloena pa je treba razloiti na manje jedinice da bismo mogli bolje da razumjemo sloenost ovog pristupa.

Teorija put-cilj

ZakljuakLiderstvo je vana tema za menadere a njihova uloga kljuna u ostvarivanju grupne I organizacione efikasnosti.Tradicionalne teorije liderstva obuhvataju psihoanalitiki pristup i ispitivanja nesvjesnih motiva lidera kao i pristup koji se koncentrie na idealizovanu sliku sljedbenika o mogunostima lidera i kako oni mogu da utiu na njihove ivote.Prema Fidlerovom modelu, odnosi izmeu lidera i lanova, struktura zadatka I mo koju lider ima na osnovu poloaja su najvanije situacione promjenljive vrijednosti: ovaj model predvia koji e tip lidera (sa visokimili niskim LPC rejtingom) biti najefikasniji u osam moguih kombinacija ovih promjenljivih vrijednosti.