Belli Başlı Tarikatlar Ünite 10

1

TASAVVUFİlahiyat Lisans Tamamlama Programı

Dr. Öğr. Üyesi Mehmet UYAR

Ünite 10

İçİndekİler10.1. BELLİ BAŞLI TARİKATLAR ...................................................................................................... 310.1.1. Yeseviyye................................................................................................................................................................ 310.1.2. Kadiriyye................................................................................................................................................................. 410.1.3. Rifâiyye.................................................................................................................................................................... 510.1.4. Bektâşiyye.............................................................................................................................................................. 510.1.5. Bayramiyye............................................................................................................................................................ 7

10.2. KAYNAKLAR ............................................................................................................................. 8

BELLİ BAŞLI TARİKATLARDr. Öğr. Üyesi Mehmet UYAR

Belli Başlı Tarikatlar Ünite 10

3

10.1. BELLİ BAŞLI TARİKATLAR12..ve.13..yüzyıllar.tarikatların.teşekkül.devridir..Bugünkü.manada.tekkesi,.şeyh-mürid.iliş-kileri,.evrad.ve.ezkarı.ile.tarikatlar.ilk.olarak.Türkistan’da.Ahmed.Yesevi.ile,.Bağdat’ta.Abdül-kadir.Geylani.ile.ve.Basra’da.Ahmed.er-Rifaî.ile.oluşmaya.başlamıştır.

10.1.1. Yeseviyye“Pîr-i.Türkistan”.Ahmed.Yesevi. (ö..562/1166)’ye.nisbet.edilen. tarikat,.bu.bölgede.kurulan.ilk. tarikat.olma.özelliğine. sahiptir.. Tarikatın. kurucusu.Ahmed.Yesevi,.Çimkent. yakınların-da.Sayram.kasabasında,.başka.bir.rivayete.göre.Yesi’de.doğmuş,.önce.annesini,.ardından.da.babasını.kaybetmiştir.. İlk.tahsilini.Yesi’de.alan.Ahmed.Yesevi,.küçük.yaşında,.hakkında.efsanevî.bilgilerden.öte.malumatımızın.bulunmadığı.Arslan.Baba’ya.intisab.ederek.ondan.feyiz.almıştır..Ahmed.Yesevi,.Arslan.baba’nın.vefatından.sonra.Buhara’ya.gitmiş.ve.burada.Yusuf.Hemedânî’ye. intisab. etmiştir.. Yusuf.Hemedani’den. sonra.Abdullah. Berkî. ve.Hasan.Endâkî.irşad.makamına.geçmiş,.ardından.Ahmed.Yesevî.bu.görevi.1160.yılında.üstlenmiştir..Ancak.bir.süre.sonra.irşad.makamını.Abdülhâlık.Gücdüvânî’ye.devrederek.Yesi’ye.dönmüş.ve.vefatına.kadar.burada.kalmıştır.

Ahmed.Yesevi,.63.yaşına.gelince.Hz..Peygamber’e.hürmeten.yer.altına.bir.hücre.yaptırmış,.kalan.ömrünü.burada.riyazet.ile.geçirmiştir..562/1166’da.vefat.eden.Ahmed.Yesevi’nin.ge-çimini.sağlamak.için.tahta.kaşık.imal.edip.sattığı.nakledilir.

Mürşidi.Yusuf.Hemedanî.gibi.bir.Hanefî.âlimi.olan.Ahmed.Yesevî.aynı.zamanda.medrese.eğitimi.de.almış,.bu.bakımdan.Türk.boylarının. İslamî.kimliğinin.oluşmasında.önemli.hiz-metlerde. bulunmuştur.. Onun. yolu. çok. sayıda. halifesi. kanalıyla. kısa. zamanda. yayılmakla.birlikte.Mansur.Ata,.Süleyman.Ata.ve.Said.Ata.önde.gelen.halifeleri.arasında.sayılabilir.

Orta.Asya.kadar.Anadolu’nun.İslamlaşmasında.da.Yeseviliğin.tesiri.oldukça.fazladır..Ancak.Yesevilik.bağımsız.bir.tarikat.olmaktan.çok,.Anadolu’da.kendisinden.sonra.gelen.tasavvuf.ekolleri.içerisinde.erimiş.ve.fakat.düşünceleri.saklı.kalmıştır.

Ahmed.Yesevi.düşüncelerini.kısa.ve.özlü.şiirlerle.dile.getirmiş,.bu.yolla.göçebe.toplulukların.dinî.ve.ahlakî.ilkeleri.benimsemesini.sağlamıştır..Onun,.“Hikmet”.adı.verilen.bu.sözleri.sanat.gayesinden.uzak.didaktik.şiirler.olarak.kabul.edilmektedir..Daha.sonra.müridleri.tarafından.bu.sözleri,.“Divan-ı.Hikmet”.adıyla.derlenmiştir..Bu.eser.İslamî.Türk.Edebiyatının.ilk.örnek-lerinden.sayılır..Yine.Ahmed.Yesevi’ye.atfedilen.Fakrname.ise.Divan-ı.Hikmet’in.mensur.bir.mukaddimesi.mahiyetindedir..Fakrname’nin,.Divan-ı.Hikmet’in.yazmaları.içerisinde.yer.al-maması,.eserin.daha.sonra.müridleri.tarafından.esere.dahil.edildiğine.işaret.etmektedir.Yesevilik,.Taşkent.bölgesinde.öncelikle.yayılmış,.ardından.Maveraünnehir.ve.Horasan,.Azer-baycan.ve.Anadolu’ya.ulaşmıştır..Özellikle.Nakşibendiyye.ve.Bektaşiyye,.Yeseviliğin.devamı.mahiyetinde.görülen.iki.tarikat.olarak.kabul.edilir.

Yesevilik. hakkında.malumatımız. büyük. ölçüde,. yine. bir. Yesevi. dervişi. olan.Hazînî’nin. III..

Tasavvuf

4

Murad’a. takdim. ettiği. “Cevâhiru’l-Ebrâr. min. Emvâci’l-Bihâr”. adlı. eserine. dayanmaktadır..Yesevilik’te.halvet.uygulamasının.önemli.bir.yeri.vardır..Ahmed.Yesevi’ye.göre.halvet,.şeriat.halveti.ve.tarikat.halveti.olmak.üzere.iki.çeşit.halvet.vardır..Şeriat.halveti.bütün.ayıplardan.kurtulmak.için,.her.türlü.günahtan.tevbe.etmek.esasına.dayalıdır..Tarikat.halveti.ise.mürşid.tarafından.belirlenir.Cehrî. zikrin. benimsendiği. tarikatin. benimsemiş. olduğu. bu. zikre. “zikr-i. erre”. veya. “zikr-i.minşârî”.adı.verilir..Sâlikler.zikrederken.testere.sesine.benzer.bir.ses.çıkardığı. için.bu.adla.anılır.Yesevilik’te.mutedil.bir.İslam.anlayışının.benimsendiği,.aşırı.uygulamalardan.kaçınıldığı.gö-rülmektedir..Bu.bakımdan,.Ahmed.Yesevi’nin.hikmetlerine.bakıldığında.ehl-i.sünnet.çizgi-sinde.bir.din.ve.tasavvuf.anlayışının.savunulduğu.ifade.edilebilir.

10.1.2. Kadiriyyeİslam.dünyasındaki. en. yaygın. tarikatlardan.olan.Kadiriyye’nin.pîri. Abdülkadır.Geylani. (ö..561/1165).1077’de.Hazar.Denizi’nin.güneyinde.yer.alan.Gîlân.(Geylan)’a.bağlı.Neyf.köyün-de.doğdu..Dindar.bir.aileden.gelen.Abdülkadir.Geylani.ilk.tahsilini.tamamladıktan.sonra.18.yaşlarında.Bağdat’a.gitmiş.ve.burada.hadis,.fıkıh.ve.edebiyat.dersleri.almıştır..Daha.sonra.Bağdat’ta.sufi.büyükleriyle.de.görüşen.Abdülkadir.Geylani,.Ebü’l-Hayr.Muhammed.b..Müs-lim.ed-Debbâs.(ö..525/1131)’tan.tasavvuf.ilmini.tahsil.etti..Hocası.Ebu.Said.el-Muharrimî’nin.kendisine.Babülerec’de.tahsis.ettiği.medresede.zahiri. ilimler.okuttu..Ancak.bir.süre.sonra.inzivaya.çekildi..Hocası.Ebu.Said,.onu.inzivadan.çıkarıp.şeyhlik.hırkası.giydirdi..Bağdat.baş-ta.olmak.üzere.kısa.zamanda.şöhret.bulan.Abdülkadir.Geylani.561/1165.yılında.Bağdat’ta.vefat.etti.

Çok. kuvvetli. bir. hitabeti. bulunan.Abdülkadir.Geylani’nin. vaazlarını. dinlemeye.gelenlerin.medreseye.sığmadığı,.bu.nedenle.açık.havada.sohbetler.icra.ettiği.bilinmektedir..El-Gunye.li. Tâlibi. Tarîki’l-Hakk,. el-Füyuzâtü’r-Rabbâniyye,. . Fütûhu’l-Gayb,. Cilâü’l-Hâtır,. el-Fethu’r-Rabbânî,.Mektûbât.ve.Sırru’l-Esrâr.başlıca.eserleridir..Abdülkadir.Geylanî,.eserlerinde.sade.ve.akıcı.bir.dil.kullanmaya.özen.göstermektedir..Başlangıçta.Şafii.iken.daha.sonra.Hanbelî.mezhebini.benimsemiş,.bu.değişiklik.görüşlerine.de.yansımıştır..Müteşabih.ayetleri.yorum-lamaktan. kaçınan. Abdülkadir. Geylani,. dinin. zahirî. hükümlerine. karşı. oldukça. titizdir.. Bu.bakımdan.o,.İbn.Teymiyye.tarafından.da.takdir.görmüştür..“Uyun,.uydurmayın;.itaat.edin,.muhalefet.etmeyin;.yakınmayın,.temizlenin,.kirlenmeyin”.tavsiyesi.onun.tutumunu.göster-mesi.bakımından.mühimdir.

Kadiriye,.İslam.dünyasının.en.eski.ve.yaygın.tarikatlarından.biri.olarak.Endonezya’dan.Kuzey.Afrika.ve.Sibirya’ya.kadar.geniş.bir.alanda.yayılmış;.Anadolu’ya.ilk.olarak.Eşrefoğlu.Rumi.(ö..1470).ile.girmiştir..Tarikatın.İstanbul’un.gündelik.hayatına.girişi.ise.İsmail-i.Rumî.(ö..1631).ile.olmuştur..Kadiriyye’nin.pek.çok. şubesi.olmakla.birlikte.Anadolu’da.yaygın.olan.kolları.Eşrefoğlu.Rumî’ye.nisbet.edilen.Eşrefiyye.ve.İsmail-i.Rumî’ye.nisbet.edilen.Rumiyye’dir.Kadiriyye’de.süluk.eğitimi.esma-yı.seb’a.zikri.ile.gerçekleştirilir..Tarikatta.cehrî.zikir.icra.edi-lir.ve.kıyamî.olarak.yapılır.

Belli Başlı Tarikatlar Ünite 10

5

10.1.3. RifâiyyeSeyyid.Ahmed.er-Rifâî.(ö..578/1182).tarikatın.kurucusu.olarak.kabul.edilir..Bağdat’la.Basra.arasında.bataklık.bir.bölge.olan.Batâih’te.Ümm.Âbide. köyünde.512/1118’de.doğmuştur..Ahmed.Rifaî’nin. seyyid. olduğu.hususunda. tüm. kaynaklar. hemfikirdir.. Küçük. yaşta. baba-sını. kaybeden.Ahmed.Rifaî,. tefsir,.hadis.ve. fıkıh.öğrenmiş,.bu.esnada.Ali. el-Vâsıtî’den.de.istifade.etmiş,.Vâsıtî.ona.icazet.vermiş.ve.“Herkes.üstadıyla,.ben.ise.talebem.Rifaî.ile.iftihar.ederim”.diyerek.Ahmed.Rifaî’ye.zahir.ve.batın.ilimlere.vukufiyetini.ifade.etmek.üzere.“Ebü’l-Alemeyn”.ünvanı.vermiştir..Ahmed.Rifaî,.dayısı.Mansur.el-Batâihî.kanalıyla.tasavvuf.yoluna.girmiş.ve.ondan.icazet.alarak.Vasıtî,.kendisine.bağlı.tekkeleri.Ahmed.Rifaî’ye.tevdi.etmiştir..Bu.esnada.şöhreti.artan.Ahmed.Rifaî’.hakkında.bazı.şikayetler.ve.dedikodular.üretilmiş,.Ha-life.el-Muktefî.konuyu.tahkik.etmek.üzere.bir.müfettiş.görevlendirmiş,.neticede.şikayetlerin.yersiz.olduğu.anlaşılmıştır..578/1182’de.vefat.eden.Ahmed.Rifaî’nin.türbesi.Bağdat’ın.gü-neyinde.Vâsıt.yakınlarındadır.

Ahmed. Rifaî’nin. Hizbü’l-Esrâr,. el-Hikemü’r-Rifâiyye,. el-Burhânü’l-Müeyyed,. el-Mecâlisü’s-Seniyye,.el-Erbeûne.Hadisen,.Hâletü.Ehli’l-Hakika.maallah.başlıca.eserleri.arasındadır.Ahmed.Rifaî’nin. tarikat. anlayışı. Kur’an. ve. Sünnet.merkezlidir.. Zahir. ve.batın.birlikteliğini.savunan.Ahmed.Rifaî.hakikatin.şeraite.muhalif.olamayacağını.ifade.eder.Rifaiyye.tarikatı,.Ahmed.Rifaî’nin.adıjna.nisbetle.Ahmediyye,.Batâih.bölgesinden.olması.ne-deniyle.de.Batâihiyye.olarak.da.anılır..Rifaiyye,.12..asırda.ortaya.çıkan.Yeseviyye.ve.Kadiriye.ile.birlikte.ortaya.çıkan.ilk.üç.tarikattan.biridir..Rifaiyye.cehrî.ve.kıyamî.zikri.benimsemiştir..Oldukça. canlı.bir. zikir. uygulaması.olan.Rifaîlerin. zikrinde. zaman. zaman.vücudun.değişik.yerlerine.şiş.saplamak,.kızgın.demiri.yalamak,.kor.haline.gelmiş.taşa.dokunmak.gibi.uygu-lamalara.rastlanıldığı.da.olur..Bu.uygulamalara.“burhan”.adı.verilir..Rifaiyye’nin,.Haririyye,.Sayyadiyye,.Aziziye,.Vâsıtiyye.gibi.çok.sayıda.şubesi.bulunmaktadır.

10.1.4. BektâşiyyeBir.Türkmen.şeyhi.olan.Hacı.Bektaş.Vefaî. şeyhi.Baba. İlyas’ın.halifelerindendir..Nişabur’da.doğan. Hacı. Bektaş’ın. asıl. adı. Muhammed’dir.. İlk. tahsilini. burada. alan. Hacı. Bektaş’ın. ta-savvufi. eğitimini.Ahmed.Yesevi’nin.müridlerinden. Lokman.Perende’den. aldığı. nakledilir..Anadolu’ya. vuku.bulan.göçler. neticesinde.memleketinden. ayrılmış,. hac. vazifesini. yerine.getirerek. şimdiki. adı.Hacıbektaş.olan.Sulucakarahöyük’e. yerleşmiş,.burada.bir. tekke. inşa.etmiş,.vefatına.kadar.da.burada.hayatını.sürdürmüştür..Vefatı.hakkında.farklı.tarihler.veril-mekte.ise.de.669/1271.yılında.vefat.etmiş.olma.ihtimali.yüksektir.

Hacı.Bektaş.ile.ilgili.kaynakların.çoğunluğu.onu.Sünni.bir.mutasavvıf.olarak.görmemektedir..Onu.Sünni.bir.mutasavvıf.olarak.kabul.edenle.ise.kendisine.izafe.edilen.Makalât.adlı.esere.dayanarak.bu.görüşlerini.temellendirmeye.çalışırlar..Bu.konuda.birbirinden.çok.farklı.bilgi-lerin.bulunması,.Hacı.Bektaş.ile.ilgili.bize.intikal.eden.malumatın.büyük.ölçüde.menkıbevî.mahiyette. olmasından. kaynaklanmaktadır.. Ancak. şu. ifade. edilmelidir. ki. Hacı. Bektal. ön-celikle. Yesevî. geleneğinden. etkilenmiştir.. Bu.bakımdan.o,. Yeseviyye. ve. Kalenderiyye’nin.karışımı.olarak.görülebilecek.Haydariye.tarikatının.bir.mensubu.olarak.Anadolu’ya.gelmiş,.

Tasavvuf

6

burada.Baba.İlyas’a.intisab.etmiş.bir.Vefaî.olarak.kabul.edilmelidir.

Hacı. Bektaş’a. atfedilen. eserler. şunlardır:.Makalât,. Kitabü’l-Fevâid,. Nesâyih,. Risale,. Tefsir-i.Fatiha,.Şerh-i.Besmele,.Şathiye.

Hacı.Bektaş-ı.Veli,.Ahmed.Yesevi.Türkistan’da.ne.yaptıysa.o.da.Anadolu’da.onu.yapmıştır..İslam’ı.basit.ilkeler.ile.konar-göçer.Türkmen.zümreleri.arasında.yaymaya.gayret.göstermiş-tir..Bununla.birlikte.onun.vefatından.sonra.adının.yayılmaya.başladığı.da.söylenebilir..Os-manlı.Beyliği.başta.olmak.üzere.batı.ve.Orta.Anadolu’da.menkıbeleri.Abdal.Musa.kanalıyla.yayılmıştır.. Onun. etrafında. oluşan. kült. Osmanlı. gazileri. arasında. da. yayılmış. ve.Osmanlı.sultanları..Yeniçeri.Ocağını.tesis.ederken.bu.manevi.güç.etrafında.gaza.ruhunu.oluşturma-ya.çalışmışlardır.

16..yüzyılın.başlarında.Balım.Sultan,.Hacı.Bektaş’ın.adını.kullanarak.bugünkü.bilinen.şekliyle.tarikatı.kurmuştur.Bektaşiliğin.mahiyeti,.doktrini,.ilkeleri.konusunda.da,.hacı.bektaş’ın.şahsı.ile.ilgili.olarak.dile.getirilen.farklı.yaklaşımların.sürdürüldüğünü.görmekteyiz..Bunda.Bektaşiliğin.teşekkülün-de.oldukça.fazla.sayıda.akım.ve.kültürün.etken.olması.yatmaktadır..Kalenderilik,.melâmet,.Yeseviyye,. Şiilik,. İslam.öncesi. inançlar,.Hıristiyanlık,. bütün.bunlar. Bektaşilik. içerisinde.bir.şekilde. var. olan. unsurların. başında. sayılabilir.. Bu. bakımdan. Bektaşiliği. senkretik. bir. yapı.olarak.kabul.etmek.mümkündür.

Bektaşiliğin.tarihsel.seyrini.daha.net.bir.biçimde.görebilmek.için.bu.tarikatın.tarihini.üç.ana.dönemde.ele.almak.gereklidir:1. 13..yüzyılın.ortalarından.16..yüzyılın.başlarına.kadar.geçen.dönem.2. 16..yüzyılın.başlarından.19..yüzyılın.ilk.çeyreğine.kadar.geçen.dönem.3. 19..yüzyılın.ilk.çeyreğinden.20..yüzyılın.ilk.çeyreğine.kadar.geçen.dönem.

İlk.dönem.Hacı.Bektaş. ile.başlayıp.Balım.Sultan. (ö.. 922/1516)’a. kadar.olan.dönemdir..Bu.dönemde.Hacı.bektaş.merkezinde.gelişen.bir.yapı.sözkonusudur.ve.ibahî.bir.tutum.benim-senmemiştir..İkinci.dönem.balım.Sultan.ile.başlayıp.1826’ya.kadar.devam.eden.süreçtir..Bu.dönemde.Bektaşilik.Kalenderilik’ten.ayrılmış.ve.taşrada.sağlam.bir.teşkilat.oluşturmuştur..Bu.dönemde.Bektaşilie. Bâtınî,.Hurufî,. şii,. Şamanist. ve.Hıristiyanî. unsurlar. dahil. olmuş. ve.tarikatın.çehresi. tamamen.değişmiştir..Oniki. imam.anlayışı,. şarap. içme,. kulağa.küpe. tak-ma,.haramlara.karşı.lakaydlik,.Hak-Muhammed-Ali.inancı,.hulul.gibi.telakkiler.Bektaşilik.için.artık.yabancı.değildir..Üçüncü.dönem.ise.1826’da.Yeniçeri.Ocağı’nın.kaldırılmasıyla.başlar,.1925’te..tekkelerin.kapatılmasına.kadar.devam.eder..1826’da.Vak’a-i.Hayriye.olarak.adlandı-rılan.hadise.neticesinde.Bektaşi.tekkeleri.de.yasaklı.hale.gelmiş,.bazı.Bektaşi.babaları.idam.edilmiş.veya.sürgüne.gönderilmiş,.II..Mahmud’un.vefatından.sonra.bu.yasak.nisbeten.gev-şemiş. ve. tekrar. faaliyete.geçmelerine.göz. yumulmuştur.. Bektaşiler,. bu. sıkıntılı. dönemde.kendilerini.gizlemek.maksadıyla.yollarına.“Tarîk-ı.Nâzenîn”.adını.vermişlerdir..Bu.dönemde.faaliyet.alanı.olarak.Arnavutluk’ta.aktif.olan.Bektaşiliğin.1908.yılında.II..meşrutiyet’in.ilanın-dan.sonra.tekrar.eski.gücüne.kavuştuğu.görülmektedir.

Belli Başlı Tarikatlar Ünite 10

7

Bektaşi.erkanı,.“dört.kapı.kırk.makam”.ile.ifade.edilmektedir.ki.bunlar.şeriat,.tarikat,.marifet.ve.hakikattir..Bu.sıralama.kulun.yolculuğunun.aşamalarını.ifade.eder..Her.bir.kapının.on.ma-kamı.bulunmaktadır..İlke.bazında.son.derece.makul.ve.şer’î.olan.bu.hususlar.Balım.Sultan.ile.çeşitli.şekillerde.tevil.edilmiştir.

10.1.5. BayramiyyeAnadolu. kökenli.bir. tarikat.olan.Bayramiyye’nin.piri.Hacı.Bayram-ı.Veli,.Ankara’nın.Solfa-sol.(Zü’l-Fadl).köyünde.doğmuştur..İlk.tahsilini.Ankara’da,.daha.sonra.Bursa’da.yapmış,.ar-dından.müderrislik.ile.meşgul.olmuştur..Bir.süre.sonra.müderrisliği.bırakan.Hacı.Bayram-ı.Veli,.Somuncu.Baba.adıyla.bilinen.Hamidüddin.Aksarayî’ye. (ö..815/1412). intisab.etmiştir..Tasavvufî.terbiye.aldıktan.sonra.Ankara.civarında.irşad.ile.meşgul.olmuş,.şeyhinin.tavsiyesi.ile.de.ziraat.ile.uğraşmıştır..Hacı.Bayram-ı.Veli’nin.Ankara.civarındaki.nüfuzu.artınca.hakkın-da.bazı.şikayetlerin.de.etkisiyle.merkezi.yönetim.kendisini.dinlemek.ve.Edirne’ye.davet.et-mek.üzere.Ankara’ya.bir.görevli.göndermiş,.Hacı.Bayram.bu.davete.icabet.ederek.Edirne’ye.gelmiş.ve.neticede.şikayetlerin.asılsız.olduğu.anlaşılmıştır.

Hacı.Bayram-ı.Veli,.1429’da.vefat.etmiş.ve.kendi.adıyla.yapılan.camiin.yanına.defnedilmiştir..Onun.bize.ulaşan.birkaç.şiirinden.başka.bir.eseri.bilinmemektedir.

Bayramiyye. tarikatı. başlangıçta. Hacı. Bayram-ı. Veli’nin. müridleri. olan. Akşemseddin. (ö..1459).ve.Dede.Ömer.Sikkinî.(ö..1475).ile.iki.ana.kolda.devam.etmiştir..Ayrıca,.Hacı.Bayram-ı.Veli’nin.halifelerinden.Hızır.Dede’den.feyz.alan.Üftade’nin.(ö..1580).halifesi.Aziz.Mahmud.Hüdayî’nin.(ö..1628).tesis.ettiği.Celvetiyye,.Bayramiyye’nin.bir.kolu.olarak.görülse.bile.müs-takil.olarak.gelişimini.sürdürdüğü.için.ayrı.bir.tarikat.olarak.kabul.edilmektedir..Buna.göre.Akşemseddin.ile.devam.eden.kol,.Şemsiye-i.Bayramiyye,.Dede.Ömer.Sikkinî.ile.devam.eden.kol. ise.Melâmiyye-i. Bayramiyye. olarak. adlandırılmıştır.. Akşemseddin. ile. devam. eden. kol.daha.çok,.klasik.zühdî.eğilimler.taşırken,.Dede.Ömer.Sikkinî.ile.devam.eden.kol.ise.vahdet.ve.cezbe.ağırlıklı.melamî.bir.meşreb.ortaya.koymaktadır..Bu.yol,.her.türlü.tarikat.ritüelini,.özel.giysiyi.ve.tekkede.oturmayı.reddeden,.“sohbet”in.olgunlaştırıcı.özelliğini.benimseyen.bir.tutum.benimsemiştir.

Hacı.Bayram-ı.Veli’nin.tasavvuf.anlayışında.sohbet.önemli.bir.yer. tutar..Onun.anlayışında.sohbet. bir. terbiye. ve. eğitim. yöntemi. olarak. benimsenmiştir.. Tarikatin. şemsiye. kolunda.cehrî.zikir,.Melâmiyye.kolunda.ise.“gönül.bekleme”.adı.verilen.hafî.zikir.benimsenmiştir.

Tasavvuf

8

10.2. KAYNAKLAR

•. Gürer,.Dilaver,.Düşünce.ve.Kültürde.Tasavvuf,.Ensar.Neşriyat,.İst..2007.•. Kara,.Mustafa,.Tasavvuf.ve.Tarikatlar.Tarihi,.Dergah.Yayınları,.İst..1985.•. ______,.Metinlerle.Osmanlılarda.Tasavvuf.ve.Tarikatlar,.Sır.yayıncılık,.İst..2008.•. Muslu,.Ramazan,.Anadolu’da.Tasavvuf.Yolları,.Ensar.Neşriyat,.İst..2007.•. Öngören,.Reşat,.“Tasavvuf”,.DİA,.XL,.İstanbul:.TDV.yayınları,.2011,.ss..119-126.•. ______,.“Tabakât”,.DİA,.XXXIX,.İstanbul:.TDV.yayınları,.2010,.ss..295-296.•. Özköse,.Kadir.(Ed.),.Tasavvuf.El.Kitabı,.Grafiker.yayınları,.Ank..2012.•. Türer,.Osman,.Anahatlarıyla.Tasavvuf.Tarihi,.Ataç.yayınları,.İst..2011.•. Yılmaz,.Hasan.Kamil,.Anahatlarıyla.Tasavvuf.ve.Tarikatlar,.Ensar.Neşriyat,.İstanbul,.1994.•. “Ahmed.Yesevi”,.“Abdülkadir.Geylani”,.“Kadiriyye”,.“Ahmed.er-Rifai”,.“Rıfaiyye”,.“Hacı.Bektaş-ı.Veli”,.“Bektaşiyye”,.“Hacı.Bayram-ı.Veli”.ve.“Bayramiyye”.maddeleri,.DİA.

Belli Başlı Tarikatlar Ünite 10

9

Tasavvuf

10