kalenderleme işlemi

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

LASTK KATMANLARINI OLUTURMA

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 .................................................................................................. 3 1. EKSTRUDER ...................................................................................................................... 3 1.1. Ekstruderlerin alma Prensipleri ............................................................................... 3 1.1.1. Ekstruderlerin Kullanld Yerler ......................................................................... 4 1.1.2. Ekstruderlerin eitleri.......................................................................................... 4 1.1.3. Dili Pompalar ..................................................................................................... 10 1.1.4. Ekstruderde Ko-Ekstruzyon................................................................................. 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 11 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 12 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 14 2. TEKSTL VE ELK KALENDERLER........................................................................... 14 2.1. Kalenderlerin Yaps ve almas.............................................................................. 15 2.2. Kalender Toplarnn Ayar .......................................................................................... 18 2.3. Kalender Makine Cinsleri ........................................................................................... 19 2.3.1. Tekstil Kalender Makinesi................................................................................... 19 2.3.2. elik Kalender Makinesi ..................................................................................... 21 2.3.3. Kuma Kesme Makineleri ................................................................................... 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25 RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 27 3. EMBER MAKNELER.................................................................................................. 27 3.1. ember Makinelerinin Snflandrlmas..................................................................... 28 3.1.1. T54 ember Makinesi ......................................................................................... 28 3.1.2. FPA ember Makinesi......................................................................................... 28 3.1.3. Kuhlmann ember Makinesi ............................................................................... 28 3.2. ember l Kontrol................................................................................................ 28 3.3. retilmi embere Uygulanan lemler...................................................................... 29 3.3.1. Otoklavlama......................................................................................................... 29 3.3.2. Solisyonlama ....................................................................................................... 29 3.3.3. Rivestumentura.................................................................................................... 30 3.3.4. Riempimentura .................................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 34 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37

i

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524KI0090 Kimya Teknolojisi Lastik retimi Lastik Katmanlarn Oluturma Lastik katmanlarn oluturma ile ilgili bilgileri ieren renme materyalidir. 40/32 Lastik Hamuru Ham Maddelerine Uygulanan Testler 5 modllerini baarm olmak Lastik katmanlarn oluturmak Genel Ama: Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak lastik katmanlarn oluturabileceksiniz. Amalar: 1. Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak lastiin srt, yanak katmanlarn oluturabileceksiniz. 2. Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak elik kuaklar ve lastiin gvde katlarn oluturabileceksiniz. 3. Gerekli ortam salandnda, teknie uygun lastik topuunu oluturabileceksiniz. Ortam Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam (internet) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar. Donanm Projeksiyon, bilgisayar, DVD alar, televizyon, ekstruder, kesici aletler, kalender makinesi, ember makineleri Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GRSevgili renci,

Lastik hamurunu oluturmak ve bunu rne dntrmek iin gereken bilgileri ve yntemleri, ayrca bunun iin gerekli olan malzemeler hakknda bilgi ve becerileri reniyorsunuz. Bu modl dikkatle inceledikten sonra, aslnda lastik retim aamalarnn ok zor olmadn greceksiniz. Bu dnceniz sizi, gerek okul gerekse i hayatnda baarya gtrecektir. Bu modl incelerken retmeninizden destek greceksiniz. Modl ieriini uygulayacak imknlar bulamasanz bile, bu destek sayesinde kazanacanz gven sizi baarya gtrmekte ve hedeflerinize ulatrmakta ekstra bir g olacaktr. Byk hedeflerin daha kolay vurulduu, kk hedefleri vurmakta daha ok zorlanld kuralnca, hedeflerinizdeki byklk sizi mitsizlie drmesin ve korkutmasn. Aksine size evk versin. nann baarmak, cesurca hedefe yrmekten ve baarya kendinizi inandrmaktan baka bir ey deildir. Baarmay hedefliyorsanz cesurca ve inanla yrynz. ok keyif verici olduunu greceksiniz.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET 1AMATekniine uygun snflandrabileceksiniz. olarak polimerleri mekanik zelliklerine gre

ARATIRMA Herhangi bir polimer malzeme yaplrken o polimerin mekanik zellii neden nem kazanr? Aratrnz Polimerlerin monomer eitlerine gre nasl snflandrldn aratrnz, bulduunuz bilgileri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz.

1. EKSTRUDEREkstruder lastik ve plastik endstrisinde kullanlan temel makinelerdendir. Lastik imalat srecinde mikserden alnan karm kalenderlemeye, basnl ve kesintisiz olarak gnderdii gibi, kna taklan farkl kalplar yardmyla direkt olarak rn de elde edilebilir (hortum, ayakkab taban, lastik tabaka, kablo gibi). Bu nedenle ekstruderleri lastik resimlendirme makinesi snfna sokabiliriz. Ama bunun yannda kk imalatlarda karm makinesi olarak da kullanlmaktadr. Baz ekstruder modelleri unlardr. Farrel Erie Royle RMS NRM Uniroyal Adamson Iddon Troister Kobe Berstorff Anzani

1.1. Ekstruderlerin alma PrensipleriBir nceki modlde karm hamuru hazrlama ve kartrma ilemini grmtk. Bilirsiniz ki; lastik imalat reete hazrlama, reeteye gre hamuru kartrma, resimlendirme ve piirme ilemlerinden oluur. imdi karm elde ettikten sonra resimlendirme ilemine geiyoruz. Karm kapal kartrcdan ktktan sonra kalender veya ekstruderlerde resimlendirilir. Ekstruderler lastik hamurunun bir nozuldan (fskiye biiminde konik az) g kullanlarak darya doru itildii ve hamura sonsuz boyda, belirlenmi, kesitli bir resim verildii makinelerdir. Bu g bir piston, bir vida ya da itici olan herhangi bir dzenek olabilir. Ekstruderlerin piyasadaki dier bir ad da "bodinoz" dur. ok farkl amalarda kullanlr (Resim 1.1). Ekstruderde ekilen karm bir sonraki ilemde kullanlaca boylara kesilir. Ayakkab taban imalatndan oto lastii srtna kadar tm ilemlerde bu teknik kullanlmaktadr.

3

Resim 1.1: Tipik bir ekstruder

1.1.1. Ekstruderlerin Kullanld Yerler Polimer retiminde sentetik kauuklarn retim srasnda tadklar suyu uzaklatrmakta kullanlr. Peptizasyonda doal kauuun mastikasyonu amacyla kullanlr. Hamur yapmnda kullanlr. Banbury den gelen hamuru erit ubuk halinde ekmekte kullanlr. Hamuru misket olarak karabilir. ki toplu kalenderleri direkt olarak besler. Karm yaplan hamur iindeki dalmam ya da topak olarak kalm paracklar ekstruderde szlr. Konfeksiyona resimli profil hazrlamakta kullanlr. Kalplanacak parann ekli nceden verilir. Kablo, hortum, i lastik, plaka-erit, profil, szdrmazlk elemanlar gibi direkt olarak rn kartabilir.

Bugn ekstruderlerde en ok kullanlan tip itici g unlardr: Piston Vida Dili

1.1.2. Ekstruderlerin eitleri 1.1.2.1. Pistonlu EkstruderBu tip makinelerde kauuk karm, vida ile deil, isminden de anlalaca gibi piston ile sktrlarak ka doru itilir. ki silindirli makinelerde hazrlanm rulolar, scak olarak makinenin iine yerletirilir. Kalbn bulunduu mentee ile bal kafa kapatlr ve kilitlenir. Hidrolik pistonla itilen karm kafaya yerletirilen kalptan kar. Srekli ak olmad iin bu tip ekstruderler profil ekiminde genelde kullanlmaz. Kalbn dna yerletirilmi baklar dnerek kan profili keser, kalpl imalatta kullanlmak zere paralara ayrr. Bu paralar 1 gm hassasiyetle kesilebilir. Piston basncnn sabit tutulur olmas bu hassasiyeti temin eder. Pistonlu ekstruderlerde scak hamur rulolar kullanld

4

gibi, besleme bazen misket hamurlarla yaplabilir. Srekli ak salanmas iin ift pistonlu ekstruderlerde bulunmaktadr. Vidal ekstruderlere gre daha az verimlidir.

1.1.2.2. Tek Vidal EkstruderBu tip makineler kauuk karmlarn tp, profil, hortum, tekerlek, srt kauuu, levha veya farkl profillerin resimlendirilmesinin yan sra kablo ya da tellerin kaplanmas iin de kullanlr. Vidal ekstruder et kyma makinesine benzer. Vidal ekstruderler aada belirtilen yedi blmden meydana gelir: G nitesi: Motor G aktarma nitesi: Redktr, anzman, kasnak ve kaylar Vida sabitleme ksm: Bte, yataklar ve rulmanlar Besleme az ounlukla besleme rulolar ile Gvde kovan Kafa Kalp

ekil 1.1: Ekstruderin ksmlar

Ekstruder elektrikli bir motordan g alr. Elektrikli motor mikserler gibi DC (doru akm) ile alr. Bunun sebebi istenilen zamanda ekstruder scakln ve mil hzn kolayca deitirebilmektir. Motor dili kutusu, kay kasnak tertibatlar vastasyla ekstruderin bte yani yatak ksmna g ve hareketi iletir. Ekstruder mili bu ksma yataklanr. Mil ap deierek kalp ksmna kadar bir kovan (silindir) ierisinde uzanr. Kovan zerinde soutma kanallar ve besleme hunisi vardr. Besleme hunisine karm, mikserde konveyr yardmyla genellikle rulo ekline gelir. Ekstruder mili zerindeki helozonik kanall mil tarafndan karm szlerek huni eklindeki kalptan basnl bir resimde darya karlr veya baka bir kalp ierisinde karma resim verilir. Eer tabaka imalat istenildiinde ekstruder kna iki toplu bir kalender konup direkt tabaka imal edilebilir (ekil 1.2). Helezon ve kovan iten veya dtan soutma zelliine sahiptir. Elde edilecek rne gre soutma ya da stma yaplabilir. Ekstruder ierisindeki karm scakl, silindir ierisinde termokapl denilen sensrler yardmyla her vakit llmektedir.

5

ekil 1.2:Tabaka imalatnda kullanlan kalender

Resim1.2: Ekstruder gvdesine yerletirilen termokapllar

Ekstruderde vida uzunluu vida apnn katlar ile veya oran eklinde ifade edilir. rnein apa oranla boy 5 misli ise 5.D veya 5 L/D olarak isimlendirilir. Genel olarak 3.D ile 6.D orannda olanlar scak beslemeli, 12.D-24.D aras olanlar ise souk beslemeli olur. Kauuk karm vida tarafndan iteklenirken mastike olur ve snr. Bylece karmn viskozitesi der. Ayrca dk viskoziteli karmn kalptan kmas daha da kolaylar. Is kontrol ok nemlidir. Vidayla iteklenen karmn gerek vida yzeyi gerekse silindir i yzeyine srtnme kat says, ekstruder kafa yaps ve kalp profili de rn verimini ok etkiler. Karmn k iin gerekli olan basncn, vidann devri ile ilgili olmasnn yan sra srekli ayn debideki akn salanmas iin ok farkl artlarn da olmas gerekir. Vida apnn kalp profiline uygun olmasnn yannda vidal mil ve silindir arasndaki boluk da ok nemlidir. Vida admlar dar olursa basn daha ykselir. Eer devir tam olarak ayarlanamazsa doacak yksek basntan yksek s oluur, malzemenin ekstruder ierisinde pimesine neden olabilir. Bu nedenle vidaya resim verirken ilk girite geni doluluk oran, ileride ise daralan bir haznede kontroll yksek basn olumas istenir. Gereinden uzun ar enerji tketimi, fazla srtnme ve s ykselmesi gibi istenmeyen olaylara yol aar. Scak beslemeli sistemlerde kauuk karm nce iki silindirli makinede stlm olduu iin ksa olan vidada iteklenirken daha az yol aldklar iin s ykselmesi daha kolay kontrol altna alnr. zellikle tabii kauuklu karmlarda kauuun sinirleri tekrar krlm olduu iin daha elastik yapda olan karm daha dk s retir. Lastiklerin srt kauuklarnda ok geni ve kaln profillerin ekiminde bu sistem tercih edilir. Byle profiller iin vida aplar 150 mm ve 600 mm arasnda deiir (Resim 1.5).

Resim 1.3: Ekstruder vidas, ap ve adm

6

nce profil ekiminde kullanlan ekstruderlerin vida aplar 60120 mm arasnda tercih edilir ve souk beslenir olarak yaplabilmesi iin uzun vida kullanlr. Ekstruderde nemsenmesi gereken bir baka husus kafa dizayndr. ncelikle kafa gvdeye ok iyi ve salam oturtulmal, gvde ile arasndan sznt olmamal ve oluan basn sonunda gvdeden ayrlmamaldr. Buna karlk arada bir temizlik iin kolay sklebilir, kalp ve kalp gvdesi kafa iinde kolay ayarlanabilmelidir. Ekstruderin en scak blgesi kafadr. En yksek basn burada oluur ve en fazla s burada aa kar. Bu yzden kalp ve kalbn iindeki gvdenin soutulmas ok nemlidir. Is, hamurun akkanln artraca iin aslnda retim hznn lehine bir olaydr. Ancak snn fazlas hamurun kafa iinde pimesine de neden olabilir. Bu yzden makine sanayinde kafay retenle, ekstruderi kullanan arasnda sk i birlii tercih edilmelidir. Kafa reticisinin mhendisleri, akkanlar mekaniini zellikle Newton akkanlarnn mekaniini ok iyi bilmeli, lastik reticisinin elemanlar ise alacaklar hamurlarn pime erileri hakknda olduka fazla bilgi sahibi olmaldrlar.

Resim 1.4: Lastik fabrikalarnda kullanlan byk hacimli ekstruder

1970ten sonra pimli barrel souk beslemeli ekstruderler imal edildi ve prensipte az da olsa bir deiiklik oldu. Vida boyunca silindir (kovan) stne yaklak 10 yerde ve dairesel olarak her kesimde 5-6 pim yerletirilen bu sistemde pim ular vidann kanall yapm sayesinde orta apa kadar dayanarak hem viday sabit tutar, hem de etrafndan geen kauuk karm blp tekrar birletirerek homojenlii artrr. Bylece normal vidaya nazaran daha iyi karm ve sonu elde edilir. Bu sistemde silindir yzeyi vidaya gre daha tutucu yaplarak vida admlar iinde malzemenin birikip geri tepmesi nlenebilir. Daha iyi bir sonu iin vida ss silindire gre biraz yksek tutulabilir. Ancak bu n pimeye sebep olmamaldr.

1.1.2.3. ki Vidal EkstruderBaz ekstruderlerde tek bir kovanda yaplacak iin niteliine gre iki vida bulunur, hatta bu iki vidann konumlar deiik de olabilir (Resim1.5).

7

Resim 1.5: Ekstruder vidalar ve alma biimleri

ki vidann arkasnda kk, genellikle 2 silindirli hamur makinesi bulunur. Lastik fabrikalarnda iki vidal ekstruderler genellikle Banbury mikserlerle beraber alr (Resim 1.6). Banburyde hazrlanan scak karm, iki vidal ekstruderin besleme hunisinden ieriye alnr. Ekstruderden geen karm, hamur makinesinden de geerek tabaka eklinde rn haline gelmi olur (Tablo 1.1).

Resim 1.6: Hidrolik motorlu iki vidal Farrel ekstruder

stenilen zellikler Maksimum proses uzunluu Ekstruder delik ap Vida d ap Vida i ap ap oran Vida kanal derinlii Vida kanal uzunluu Maksimum vida hz Maksimum g Maksimum tork (moment)

rnek Deerler 36 L/D 37 mm 36,5 mm 23,5 mm 1,55 6,25 mm 31 mm 500 dev/dk. 18,5 kW 176 Nm

Tablo 1.1: Ekstruder zellikleri

ki vidal ekstruderler karm hazrlama ilemlerinde daha yaygn olarak kullanlr.

1.1.2.4. Pimli Tip EkstruderOto lastik retiminde ve conta, hortum, konveyr bant retiminde kullanlr. Bu ekstruder serisinin fark vida-kovan (barrel) kombinasyonundan kaynaklanmaktadr. Vida ve Barrrel uygulamaya bal olarak 12ye kadar pim srasna sahiptir (ekil 1.3).

8

ekil 1.3: Pimli tip ekstruderlerde pimlerin yerleimi

Geleneksel tip byk ve souk beslemeli ekstruderlerde, scaklk ve viskozite farkllklarna bal olarak rotasyonel ak srasnda malzeme katmanlar arasnda malzeme alverii olmad zaman vida dileri arasnda adacklar oluabilir. Bu adacklar kendilerini birbirlerinden izole edip malzemenin homojen karmamasna neden olur. QSM PIN tipi ekstruderlerde gvdeye bal olan ineler vida dilerindeki karlk gelen aklklardan geerek kauuk akn bler ve vida admlar iindeki malzemenin birbiriyle homojen olarak karmasn salar (Resim 1.7). Normal olarak nitritlenmi elikten retilir, farkl uygulamalar iin zel elikler de kullanlabilir. Ekstruder gvdesi deitirilebilir gmlekli olarak retilmektedir, gmlek istee bal olarak anmaya ekstra direnli malzeme ile de kaplanabilir.

Resim1.7: Pim tipi ekstruderler

1.1.2.5. Radyal Tip Ekstruderalmas iki vidal ekstrudere benzer. Fakat rn k u ksmdan deil, yan ksmdandr. Bu tip ekstruderler daha ok karm hazrlamakta kullanlr (Resim 1.8).

Resim 1.8: Radyal ekstruderler

9

1.1.2.6. Dilimleme Kafal Ekstruderler (Shear Head)ok az kullanlan bir ekstruder eididir. Rotorla ona paralel ve sabit olan gvdenin n duvar arasna bir resimde itilen hamur iki para arasnda bir dilim gibi kalp, rotorun dnmesi yznden kaacak yer ararken n yzn ortasnda bulunan delikten kafa ve kalba geer. Bu resimde yaplan ekstruderde ok hassas ller salanamaz.

1.1.3. Dili Pompalar

ekil 1.4: Dili pompa destekli ekstruder emas

Dili pompalar dier tiplerde vida ya da pistonla gerekleen hamuru itme iini, ayn eksende hamuru iine alacak resimde birbirine aksi ynnde dnen iki dili yolu ile alr. Burada ama hamurun akmaya kar direncini krarak akm dzenli hale getirmektir. eritle beslemede hamuru dardan itmek mmkn olmadndan, bu biraz zordur. ift rulolu sistemde hamur dililerin bulunduu hazneye devaml itilir. Vidal beslemede hamuru dililerin arasna daha dzenli vermek mmkn olduundan bu dzenekte daha hassas lmde rn karlr. Dili pompa, ekstruderle kalp arasna yerletirilmitir. Amac yukarda da bahsedildii gibi akm dzenli hale getirerek rn kalitesini ykseltmektir.

ekil 1.5: Dili pompa

1.1.4. Ekstruderde Ko-EkstruzyonEkstruderde ekilen rnn birden fazla renkli olmas istenebilir. Bu gibi durumlarda ana ekstruderin kafasnn kndaki kalbn ok uygun bir blgesinden ikinci ya da daha ok ekstruder vastas ile deiik renkteki hamurlar rn boyunca izgi halinde eklenir. Bu almalarda iki hamurun badar olmas, pime rejimlerinin ayn olmas lazmdr. Hatta btn hamurlarn ayn kauuktan yaplm olmas tercih edilir. Bunun yannda her ynden gelen hamurlarn dozlarnn uyumlu olmalar ok nemlidir.

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETnceden oluturmu olduunuz hamuru ekstruder kullanarak 5 mm kalnlnda erit haline getiriniz. lem Basamaklar Ekstruder seimi yapnz. ekilecek eride gre ekstruder kafas seiniz. neriler Ekstruder souk beslemeli veya scak beslemeli seilebilir. ekilecek tabaka kalnlna gre vida apn gz nnde bulundurmay unutmaynz. Ekstruderin mekanik ve sl gcn ie balamadan nce deerlendirmeyi unutmaynz. Elde edilecek her rn iin ekstruder kaba kalp ekli farkldr. Size verilen lde bir kalp tercih ediniz.

Seilen kafay ekstrudere monte Sznt olmamasna dikkat ediniz. ediniz. Ekstruder alma scakln Ekstruder alma scakln gstergelerden ayarlaynz. takip ediniz. Yanl seimlerde, vida fazla hzl olduu Ekstruder vidas iin uygun takdirde ok snacaktr. devir saysn seiniz. Yava olduu hallerde ise kafa ve kalp ksm ar zorlanacaktr. Ekstruderden sonra eer hamur makinesi veya Ekstruder kalbndan dklen kalender kullanlyorsa, karmn ekstruder rn gzle kontrol ediniz ve k ile kalender toplarnn dn miktarlarnda soumasn bekleyiniz. denge olmaldr. Kesilecek paralar uygun bir resimde kesme aparatn kullanarak kesiniz.

11

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki sorularda uygun seenei iaretleyiniz. 1. 2. 3. 4. Ekstruderde belli hzda dnen ve karm kafa ksmndan karan para hangisidir? A) Bte A) Hortum ekme B) Huni C) Vida D) Kovan D) Kord kaplama Ekstruderde aadaki ilemlerden hangisi yaplmaz? B) Profil ekme C) Hamur oluturma Ekstruderlerin piyasada kullanlan ismi aadakilerden hangisidir? A) Bodinz B) Mikser C) ember makinesi D) Vulkanizr Pistonlu ekstruderlerde aadaki ilemlerden hangisi yaplamaz? A) Misket hamur karma B) Uzun hortumlar retme C) Szdrmazlk elamanlar retme D) Ayakkab taban retme Bir ekstruder tanmlanrken 6 L/D ifadesi hangi anlama gelir? A) Ekstruder ap boya nispeten 6 kat daha fazladr. B) Ekstruder boyu apa nispeten 6 kat daha fazladr. C) Ekstruder ap 6 cmdir. D) Ekstruder boyu 60 cmdir. 6. 7. Bir ekstruder hangi makine ile birlikte kullanlmaz? A) Kalender B) Mikser C) Giyotin D) Hamur makinesi Bir ekstruder seilirken hangi zelliklerine ncelikle baklr? A) ap boy oranlarna C) Maksimum tork (moment) miktarna 8. Ekstruderde dili pompa ne i grr? A) Ekstruderden kan karm basnl olarak kalendere itekler. B) Ekstrudere giren malzemeleri basnl olarak huniye itekler. C) Ekstruderden kan karm basnl olarak kafa kalbna itekler. D) Ekstrudere basnl yalama yapar. 9. Ko-Ekstruzyon nedir? A) Renkli hamur kartrma C) Renkli katman oluturma B) Renkli profil vb. rn karma D) Hibiri B) Maksimum hz ve gcne D) Hepsi

5.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

12

UYGULAMALI TESTDaha nce hazrladnz hamuru ekstruderde erit haline getiriniz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz.

Deerlendirme ltleri1 2 3 4 5 6 7 8 nlnz giyip gvenlik tedbirlerini aldnz m? Yaplacak ie gre ekstruder seimi yaptnz m? ekilecek eride gre ekstruder kafas setiniz mi? Seilen kafay ekstrudere monte ettiniz mi? Ekstruder alma scakln belirlediniz mi? Ekstruder vidas iin uygun devir saysn setiniz mi? Ekstruder kalbndan dklen rn gzle kontrol edip soumasn beklediniz mi? Kesilecek paralar uygun bir resimde kesme aparatn kullanarak kestiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRMEBu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

13

RENME FAALYET2 RENME FAALYET - 2AMAGerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak lastiin gvde katlarn ve elik kuaklar oluturabileceksiniz.

ARATIRMA alma hayatnda (i ortamnda), lastik ilemede kullanlan kalender eitlerini aratrnz. Bulmu olduunuz kalenderleri zelliklerine gre snflandrnz. Kalenderlerde kaplama metotlarn aratrnz.

2. TEKSTL VE ELK KALENDERLERKalenderle almak, kauuk hamuru yapldktan sonra, hamuru resimlendirmek amacyla kullanlan tekniklerden biridir. Kalender kt sanayinden alnm, stlm toplarn (vals) arasndan ince levha ekmeye yarayan bir makinedir. Kalenderler top adedine ve yerletirilme ekline gre isim alr.

ekil 2.1: Kalender toplarnn dizili biimleri

Kalenderlerin kullanlma amalar aada gsterilmitir. Kauuk hamurunu plaka halinde iinde hava kabarcklar olmadan dzgn bir biimde ekmek, Genilii kalenderin geniliine uyan bezlerle ya da iki tarafl hamurla kaplamak, bu ilemler iki ayr teknikle yaplr.

Dz kaplama: Hamur kalenderden geen bezin zerine sadece iki topun aralndan geecek kalnlkta bastrlarak kaplanr.

14

ekil 2.2: Kalerderde rn elde edilmesi

Friksiyonlu kaplama: Kalender toplar arasndaki devir farkllndan bez toplarn arasndan geerken hamur hem toplarn aralnn neden olduu bask ile hem de devir farknn neden olduu itme ile bezin zg ve atklarnn arasna zorla itilir. Bu teknikte salanan bez hamur kaynamas ve yapmas doal olarak dier teknie gre daha fazladr. Beze kat ilave etmek: Daha nce zeri kaplanm bir bezin zerine baka bir bezi kaplayarak ilave etmek ve iki ya da daha fazla bezi bu resimde st ste yaptrmak. Desenli hamur plakalar ekmek: zellikle ayakkab sanayisinde taban hamurunu, zerinde desen bulunan topun desenine gre ekmek. Son zamanlarda bu tekniin kullanlmas bir hayli azalmtr. Yine kalender topu zerindeki desene ya da ekle gre eitli profiller ekmek.

2.1. Kalenderlerin Yaps ve almasGenellikle kalenderlerin yaps denildiinde ilk akla gelen makine zerindeki top (vals) adedi ve bu toplarn dizili biimidir.

Top Adedi 2 3 4 4ten fazla

Kullanm Amac 2 mmden daha kaln kaba hamur plakalar ekmek Hamur plakas ekmek, tek tarafl bez kaplamalar yapmak ok iyi kalitede hassas kalnlkta hamur plakas ekmek, tek geite bezi iki tarafl kaplamak Daha ok plastik sektrnde hassas ekimlerde kullanlr.Tablo 2.1: Kalender top adedi ve kullanm amalar

Kalenderlerin top adedi ve bu toplarn kullanm amac Tablo 2.1de gsterilmitir.

15

Bir kalenderin ksaca tanmlanmas u resimde yaplmaktadr: Top adedi x Top ap x Top boyu x Toplarn dizilii rnein: 3 x 0,702 x 1750 I gibi. Bu rnekte; 3 0,702 1750 I : Top adedini : Top apnn 702 mm olduunu : Top boyunu mm cinsinden : Toplarn diziliini gstermektedir.

Toplar arasndaki kuvvet yaklak 1 cm de 100 kgfdir. Baz durumlarda bu kuvvet 400 kgfa kadar kabilir. Toplarn balandklar ve ayak denilen gvdelerin bu yksek kuvvetleri karlamalar gerekir. Toplar ayn hamur makinelerinde olduu gibi yatay konumda ayaklarn iinde top pozisyonuna gre sabit ya da ayarlanabilir yerletirilmi biimde srtnmeyi ve anmay en aza indiren kzl yatak ya da rulmanlarda dner. Dn enerjisi her top iin ayr ayr salanabilecei gibi hamur makinesinde olduu gibi bir motordan byk diliye iletilir, dnen sabit dili kafa dilileri ile dier dilileri dndrr.

ekil 2.3: Kalenderin ksmlar

Friksiyon kafa dilileri ile yaplabilecei gibi, ayr motora sahip toplarda ok deiik friksiyon olanaklar oluur. Toplarn iinde yine hamur makinesinde olduu gibi stabilme ve soutabilmeye olanak tanyacak biimde boluk vardr. Kalenderlerin yzeyleri ok dzgn ve temiz olmaldr. Aadaki kalender 5 toplu 510 mm top apl, 1680 mm top boyu olan L tipi bir kalenderdir (5 x 510 x 1680 L). Btn kalenderler bu zeliklerine gre seilir.

16

Resim 2.1: Toplu friksiyonu deitirilebilen kalender

2 toplu kalenderler sadece hamur plakas eker. 3 ve 4 toplu kalenderlerde hamur plakas ekildii gibi, bez de kaplanr. 3 toplu kalenderlerde bezin sadece bir yz hamur kaplanrken 4 toplu kalenderlerde istenildiinde bezin her iki taraf kaplanabilir.

Resim 2.2: ok toplu kalender

3Toplu Kalenderde Hamur ekimi

3Toplu Kalenderde Bez Kaplama

4 Toplu Kalenderde Bezin iki Tarafnn Birden Kaplanmas

ekil 2.4: Kalenderleme uygulamalar

17

2.2. Kalender Toplarnn AyarKalenderde hamur ekilmeye ya da bez kaplanmaya balarken nce toplarn aralarndaki aralklar ayar dilileri vastasyla ayarlamak gerekir. Bunun iin; Toplar mutlaka birbirine ve zemine paralel olmaldr. Bu olmazsa kalnlk top boyunca deiir. Kalender toplar almaya balarken alma derecesine stlmal, alrken soutulmal, top scakl sabit tutulmaldr. Scaklk fark ile toplarn genlemesi sonunda ekilen ya da kaplanan hamurun kalnln sabit tutmak mmkn olmaz. Hamur kalendere bir hamur makinesi ya da ekstruderde stlarak verilmelidir. Aksi takdirde kalender toplarnn krlma riski yannda, dzgn hamurda yzey elde edememe, kabarck yapma olasl artar. Hamurun makineye verildii ilk top aral en geni aralk olmaldr. Bundan sonraki aralklar kademeli olarak drlmelidir. rnein; 4 toplu bir kalenderde, 1 metre geniliinde, 1 mm kalnlnda hamur ekilecekse; 1 ve 2 nul toplarn aral 3 , 5 - 4 mm; siper genilii 25 - 28 cm olmal, 2 ve 3 nul toplarn aral 2 - 2,5 mm ve 3 ve 4 nul toplar 1 mmye ayarlanmaldr.

Bylece, ilk aralktan geen hamur bir sonrakinde birikip yataklara kamadan haddelenir (geniler). Son aralktan da istenilen lde kar. Kenarlarn dzgn kmas iin hamur istenilen lden 6 - 10 cm daha geni ekilir, son top zerine bask yapan dner baklarla istenilen esas l alnr, kenarlardan taanlar top arasna sarlr. lk beslemede fazla verilen hamur sonraki aralklardan geemezse top boyunca yana yaylr, sonunda yataklara kaar. Bu da yataklarn abuk anmasna, ayarn kamasna, yal ve eski hamurlarn, ekilen hamura karmasna sebep olur. Btn bu ayarlar sonunda dahi hamur makinesine gre daha az kaln olan kalender toplar, alrken basknn sonucunda bklebilir. Topun en zayf yeri doal olarak ortasdr. Bu yzden baz imalatlar toplarn orta ksmnn apn daha byk olarak toplar bombajl retir.

ekil 2.5: Hamur makinesinden otomatik beslenen bir kalender

18

ArzalarKabarcklar ya da arada hava kalmas Kaba, dzgn olmayan yzey olumas ya da ekilen hamurun kendine ekilmesi (snmesi) Yanma Hamurun toplara yapmas

Arza sebepleriekilen kalnlk ok fazladr, hamur ok yumuaktr ya da toplar ok scaktr. Toplarn ss ok dktr. Hamurun piirici kimyasallar alma artlarna uyumsuzdur, toplar ar scaktr. Ar s ya da hamur reetesinde ilem kolaylatrc eksiklii vardr. Bez gergilerinin hatas, friksiyon oranlarnn uygun olmamas, hamur beslenmesi ile bez hznn uyumsuz olmasdr.

Bezin ezilmesi - burumas

Tablo 2.2: Kalenderde (alrken) oluabilecek hatalar

2.3. Kalender Makine Cinsleri2.3.1. Tekstil Kalender MakinesiBurada tekstil bazl ham maddelerinin tm retilmektedir. Tekstil kord bezinin kalitesi onun salamlna ve elastikliine baldr. Kord ipi ilk olarak bir makaraya sarlm durumdadr ve daha sonra iki veya daha fazla makaraya sarlarak bu makaralarla kord atk ve zglerinin oluturulmas ilemine geilir. malatlar, kord bezinin tanmasndan nce lastikte herhangi bir arza meydana gelmemesi iin, kord bezini ok sayda kalite kontrol ilemine tabi tutarlar. Kord lastik karmyla kalenderlenmeden nce s, nem ve gerilim kontrolleri sk bir resimde yaplr. Bu sebeple kord bezleri s ve nem kontroll odalarda saklanr. Odalardan karlp kauukla buluturulmadan nce kord bezinin nemi bir daha alnr. Bunun iin kurutma frnlar kullanlr. Biriktirme grubunda kan kord bezi ierisindeki nemin alnmas ve yapkanlnn artrlmas amacyla kurutma frn silindirin scaklklar cinsine gre yle olmaldr. Kord bezinin cinsi Naylon kord bezleri Royon kord bezleri Kara dokulu kord bezleri Scaklk 75+5 C 120+10 C 75+5 C

19

Resim 2.3: Kauuk kaplanm kord bezi

Kurutma frnndan kan kord bezlerinde ondlasyon grlr. Ondlasyon scaklk etkisiyle kord bezlerinin eklini deitirmesine denir. Yani kord bezinin scaklk etkisiyle bzlmesidir.

ekil 2.6: Kord bezi retimi

zg ve atklarn olutuu yere Festone Grubu ad verilir. Bu grupta yatay veya dikey bobinler bulunur. Festone grubundan geen bezin n stma grubundan geerek nemi alnr. Kauuk karma kord bezi direkt olarak monte edilmez. Kord bezinin zeri ince bir kaplamadan gemek zorundadr. Buna Meskole denir. Nemi alnan kord bezi, meskole ile kapland drtl silindir grubuna gelir. Burada alt ve st meskole ile kaplanr. Meskole grubuna gelmeden u ilevlerden geer: Banbury blnden gelen meskoleler, krclara oralardan da meskoletrlere gelir. Oradan da iki adet bant vastasyla silindire gider. Lastikle kapl bez silindirin grubuna ktktan sonra ipliklere iaretlenir ve festone grubuna oradan da toplama grubuna gelir. Toplama grubu iki adettir. Toplama grubunda 250500 metrelik bobinlere sarlr.

ekil 2.7: Kord bezi kalenderleme ilemi

Sarlan bobinleri tekstil kalendere yklemek iin Bobin Ykleme Makinesi bulunur. Bobin ykleme ilevi iin iki adet ykleme arabas vardr. Bunun amac bobin bittiinde zaman kayb olmadan ikinci bobin yklenmesidir. Tekstil kalender makinesi, durmamas gereken bir makinedir, durduu takdirde skarta olacandan dolay makinenin durmamas iin ykleme arabas vardr. Yklenen kord bezleri bu blmden ktktan sonra gerdirme blmne gelir.

20

Bobinlerin birbirine eklenmesi srasnda makinenin durmamasn salar. Bobinlerin birbirine eklenmesi ek yapma presinde yaplmaktadr. Ek yapmada kullanlan coumpound eritleri (yaptrc karm) bayat olmamaldr. Aksi takdirde yapma tam salanmaz. Ek yaparken kuma ular paralellii ok nemlidir. Ayrca kuman ek yapmasna dikkat edilmelidir. Ek yapma eridi kord bezinin enine eit ve zgleri tam dik olacak resimde yaplmaldr. Biriktirmeler ayarsz olmamaldr. Ayarsz olma durumunda kuma kat yapabilir. Kuman kat yapmas istenmeyen bir durumdur. Meskoleden km bobinlere sarlm lastiklerin son urak yeri tekstil kalenderdir. Burada kord bezinin zerine lastik monte edilerek kalenderlenecektir. Bu ilem L tipinde 1680 x 610 mm ebadnda drt silindirli bir kalenderde yaplmaktadr. Coumpound krc ve besleyici olmak zere iki milden geerek bir ve iki numaral silindirlere alttan gelir. Lastikleme srasnda, lastiklerin kuman iinde oluabilecek olan havann giderilmesini salayan hava alc cihazlar vardr. Hava alc lastikler, kuman zerine delikler aarak havann giderilmesini salar. Lastikleme esnasnda silindirlerin yzey scaklklar; Bir ve drt numaral silindirlerin scakl= 8 0 9 0 ki ve numaral silindirlerin scakl = 8 5 9 5 Lastiklenmi kuma kalenderden ktktan sonra sekiz adet soutma silindirinden geer. Soutma silindirlerinin amac ok scak olan lastiklerin kurutulmasdr. Bylece toplamada zorluk kmamas salanr.

2.3.2. elik Kalender Makinesi

ekil 2.8: elik kord retim ilemi

elik kord, gerilme mukavemeti yksek ham elik tellere pirin veya bronz kaplanmasyla elde edilir. elik kord, lastiin damak ve koruyucu kuak tabakasnda kullanlr. malatndan sonra bobinlere sarlarak kalendere gnderilir. Cantra ad verilen artlandrlm odada yerletirilen bobinlerden gelen elik teller, kalendere girerken dzgn bir dalm salamak iin hazrlanan dzeneklerden geirilir ve

21

silindirlerin arasna verilir. Burada alttan ve sten meskole ile kaplanr. Meskole iki krc, iki besleyici meskoletrler vastas ile gelir.

Resim 2.4: Lastiklenmi elik kord

Lastikle kaplanan pirin teller polietilenle kaplanr ve ipliklerle iaretlenir. Silindirlerden geerek festaneye gelir. Buradan toplama grubuna gelir.

ekil 2.9: elik kord kalenderleme ilemi

Metalik kalenderin blmleri unlardr: Hazrlk odas: Kar arlk makaralarnn bulunduu bu blm normal koullara gre %60 nem oranna 2 C scakla sahiptir. Manyetik kasa: Hazrlk odasndan gelen kordlarn niform bir yapda akn salar. Tel aprazlama baralar: Sklk rulosu ile manyetik kasa arasnda gergin ak salar. Sklk rulolar: ki adet rulodan oluur. Birincisi tel skln salamak, ikincisi ise 2 3 numaral silindirler arasna akn salar. Kalender: Kalenderde drt adet, ters L tipi (350x600 mm) llerinde termoreglasyon zelliine sahip silindirlerden oluur. Kalender trafila ve meskolatrlerle beslenir. Hava alc: Piston kumandasyla alan hareketli bir araba zerindeki iki adet silindir baklardan oluur. Amac silindir zerindeki compounda presleme yaparak kalan hava kabarcklarn yok etmektir.

22

Kalnlk ler: Merkez sisteme bal iki okuyucu kafadan oluur. Biri kuman solunda dieri sandadr. Gerdirme ve soutma silindirleri: Lastiklenmi kuman polietilen ile sarldktan sonra silindirler zerinde soutulmalar salanr. Silindirlerde srekli soutma suyu sirklasyonu olmaldr. Merkezleme silindiri: ki adet fotoselden kumanda edilir, iki adet piston ile alr. Kuman sarma grubu zerinde merkezlenmesini salar. Bobin toplama grubu: Bobinler 90 veya 80 d/d dnme hareketi yapabilen gruplar halinde bobine alnr.

ekil 2.10: Lastiin kuak ksmnn kesim ilemi

2.3.3. Kuma Kesme MakineleriMetalik veya tekstil kalenderlerde lastiklenen bez veya elik kordlu kumalar buradan alnarak lastik ebatlarna gre, lastiin kuak veya srt ksmlarnda kullanlacak resimde kesilir. Bu makinelerde kumalar apraz veya dz alarla kesilebilir. Kesilen kumalara gerektiinde istenilen ende listini tatbik edilir. Kuma ykleme yerine getirilir. Festone grubunda elektromanyetik tayc ile kesici grubun nne gelir. Bask lamalar ile basklanr ve kesilir. Kuma makinesine gre bazlarnda manuel olarak bazlarnda ise zip makinesi ile birletirilir. Kumaa folyetto ve listini tatbik edildikten sonra toplama grubunda bobinlere veya kartulara sarlr. Kumalar bu aamadan sonra konfeksiyon makinelerine gider.

ekil 2.11: Kaplanm kord bezi kesim ilemi

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar Yaplacak ie gre kalender seiniz. ekilecek plakaya gre friksiyon orann ayarlaynz.

neriler Tek taraf kaplanacak plakalar iin 3 toplu kalender kullanlmas yeterlidir. Toplar arasnda fazla friksiyon oran olduunda beze zarar verebilir. Bu nedenle friksiyonu deiebilen kalenderlerde bu gz nne alnmaldr. Toplar arasn elle temizlemeyiniz.

Toplar arasn temizleyiniz. Kalenderle almaya balarken Termometre deerlerine dikkat ediniz. toplar starak scakl sabit tutunuz. Istma iini hamur makinesi veya Hamuru kalendere starak veriniz. ekstruderde yapnz. Hamurun ilk verildii toplarn arasn Hamurun ilk verildii toplarn aras en geni tutunuz. geni aralk olmaldr. Kalenderde ekilen plakann Fazla kenarlar kesilmeyen plakalar kenarlarn kesiniz. kalender yataklarna zarar verir.

24

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki sorularda uygun seenei iaretleyiniz. 1. 2. 3. Aadaki kalender vals dizililerinden hangisi yanltr? A) 4 l I B) 4 l T C) 4 l L D) 4 l Z Hangi ilem kalenderde yaplamaz? A) Bez kaplama B) Profil ekme C) elik kaplama D) Karm hazrlama Friksiyon neye denir? A) ki top arasndaki devir farkna C) Bezi bez zerine yaptrmaya B) Kalenderde bez kaplama ilemine D) Kalenderde elik kord kaplama ilemine

4.

Top adedi 2 olan kalenderle hangi ilem yaplabilir? A) Tek geite plakann iki taraf bezle kaplanr. B) Tek tarafl bez kaplanr. C) Kaln hamur plaka ekilir. D) Hassas plaka ekilir. 3 x 0702 x 1750 I tanml bir kalenderde 0702 neyi ifade eder? A) Top adedini B) Top apn C) Top boyunu D) Toplarn diziliini Kalender toplar arasnda hareket iletimi nasl gerekleir? A) Kay kasnak mekanizmasyla B) Dili zincir yardm ile C) aft yardm ile D) Kafa dilileri ile Kalender toplar neden bombajl olarak retilir? A) Yk karsnda bklme tehlikesini nlemek amacyla B) Daha iyi bask uygulamak amacyla C) Top kenarlarnn soumas amacyla D) Hepsi Bezin kalenderde burumas neden kaynaklanr? A) Bez gergilerinin gevek olmas B) Hamur beslemesiyle top hzlarnn dengesiz olmas C) Friksiyon oranlarnn yanl seilmesi D) Hepsi Ondlasyon neye denir? A) Hamur plakann kalenderden buruuk kmasna B) Kalenderde uygun seilmeyen friksiyon oranna C) Scaklk etkisiyle kord bezinin resim deitirmesine D) Plakann toplara yapmasna

5. 6.

7.

8.

9.


25

UYGULAMALI TESTTek taraf kord bezi ile kapl plaka ekiniz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz.

Deerlendirme ltleri1 2 3 4 5 6 7 Yaplacak ie gre kalender seimi yaptnz m? ekilecek plakaya gre friksiyon orann ayarladnz m? Toplar aras temizlie dikkat ettiniz mi? Kalenderle almaya balarken toplar sttnz m? Hamuru kalendere starak verdiniz mi? Hamurun ilk verildii toplarn arasnn en geni aralk olmasn saladnz m? Kalenderde ekilen plakann kenarlarnn kesildiine dikkat ettiniz mi?

Evet

Hayr


26

RENME FAALYET3 RENME FAALYET - 3AMA Gerekli donanm kullanarak teknie uygun olarak lastik topuunu retebileceksiniz.

ARATIRMA alma hayatnda (i ortamnda), lastik ilemede kullanlan ember makinelerinin eitlerini aratrnz. Bulmu olduunuz ember makinelerini zelliklerine gre snflandrnz.

3. EMBER MAKNELERember lastiin topuk ksmn oluturur ve jant ile temas eden ksmdr. emberde zeri lastikle kaplanm teller kullanlr ve sarm says uygulama ve gelitirme kontrol merkezi tarafndan belirlenir. Teller bakr veya alminyum kapl olup deiik aplardadr (ekil 3.1).

Resim 3.1: Tipik bir ember makinesi

ember teli konfigrasyonu 4 kategoride toplanr. Bunlar 0037 rgsz, 0050 rgsz, 0050 tek rgl ve kablo emberlerdir.

ekil 3.1: Tipik bir ember makinesi

27

3.1. ember Makinelerinin Snflandrlmas3.1.1. T54 ember MakinesiKamyon, traktr, otomobil lastiklerinin emberleri retilir. ki adet madren denilen kasnak mevcuttur. malata gre bunlardan biri seilmektedir. Karlkl yedier adet bobin balama yerine tel bobinleri balanr. Tel ular makaralardan geirilerek kanal makaralara oradan da trafila ksmna getirir. Trafila giriine uurtma kuyruu eklinde balanr ve bununla tellerin zeri lastik hamuruyla kaplanr. Soutma grubuna gelen lastik hamuru kapl tel, burada iinde su sirklasyonu olan bir havuzdan geer ve festone grubuna gelir ve oradan da kasnaa (madren) gelip sarlr. Makineden kan emberin ucu manuel olarak birletirilir. emberin mukavemetini iindeki tel says ve sarm says salar.

3.1.2. FPA ember Makinesialma ekli T54 ile kk farkllklar dnda hemen hemen ayndr. Bu farklar; Karlkl olarak sekizer adet bobin vardr. Ayn anda iki ember retir. ember ular makine tarafndan otomatik olarak birletirilir. Sadece oto ve transport emberleri yaplr.

2 ember birden karabilmesi trafila azna taklabilen ve ember eidine gre deiiklik gsteren kapak sayesindedir. Pettine ad verilen para trafiladan tel grubunun tek ya da ift olarak karlmasn salar. Teller soutma ve festone gruplarndan geerek mandren ad verilen tambura otomatik olarak sarlr.

3.1.3. Kuhlmann ember MakinesiBu makinede 2,8-3,1-3,9 mm kesitinde alminyum kapl elik teller kullanlarak ember imal edilmektedir. Bu makinede 8 adet ykleme nitesi mevcuttur. Bunlarn 7 tanesi kullanlmaktadr. Bu makinenin ileyi prensibi yledir: Ykleme gruplarndan gelen teller, dzenleyici disklerden geerek yollu hazneler ile daralma yaparak yan yana getirilir. Yan yana gelen teller mandrende istenen lye gre tur biiminde sarlarak kesilir. 14 yerinden alminyum klipslerle tutularak ember tutma haznesine gnderilir. Bu makineden kan teller 7x6 olarak gsterilir. Burada 7, tel saysn; 6 ise kat olduunu belirtir. rn specifikalara gre deitirilebilir.

3.2. ember l Kontrolember l kontrolnde T54 ve FPA makinelerinde rettiimiz emberlerin llerinin kontrol edilmesi amalanmaktadr. Kontrol iki resimde yaplmaktadr. Bunlar eski usul ve yeni usul olarak adlandrlr.

28

Resim 3.2:Topuk yapm makinesi

Eski usul ele aldmzda l dimalarnn mevcut olduunu grrz. Her makine iin kullanlan l dimalar (mastr) farkllklar gstermektedir. Mevcut olan dimalar emberin i apn lmekte kullanlarak kontrol yaplmaktadr. Yeni usulde ise l aletlerinde kademelendirilmi mile ember yerletirilmekte ve milin bulunduu kademe genileyerek emberi kasmaktadr. Ayrca lmle oluan deerleri monitrden okumak mmkndr. Bylece ember ap kontrol edilir. emberin kontrol bu saydklarmzn dnda retim aamasnda da yaplmaktadr. Hazrlanacak emberin tel says, emberin tel says kadar bobinin kontrol edilerek makineye taklmas, bobinde sarl olan tellerin retime uygunluu (Mesela; oksitlenmenin olmas, tele meskolenin yapmasn yeterli klmayaca iin telde oksitlenme bulunmamaldr.) kontrol edilir ve her ey uygun ise retim yaplr.

3.3. retilmi embere Uygulanan lemlerember retimi gerekletikten sonra uygulanan dier ilemlerde emberin oluturaca sakncalar ortadan kaldrmak amac ile embere baz ilemler uygulanr; Bu ilemler u balklar altnda toplanr.

3.3.1. OtoklavlamaOtoklavlama ilemi, radyal kuma ve konvansiyonel ksma gidecek olan belli ldeki emberlere uygulanmaktadr. Bu ilem emberlere on piirme ileminin uygulanmas olarak gerekletirilmektedir. n piirme ileminde scaklk 127 derecedir. Uygulanan basn 1,5 2 bar arasnda deiir, pime sresi ise 10 dakikadr. Otoklavlama ileminde gdlen ama u ekilde aklanabilir; pime sresi ksa olan lastiklerde s embere ge ular. Bu yzden de emberi oluturan teli saran meskole iyi pimemektedir. Bu sakncay ortadan kaldrmak iin retilen embere otoklavlama ilemi erevesinde bir n piirme uygulanr.

3.3.2. Solisyonlamaemberde teli saran meskolenin yapma zelliini kaybetmesi ember ve emberinde iinde bulunaca retilmi ve ambarda saklanan lastik asndan sakncalar, arzalar

29

oluturabilir. Bu tip arzalara mahal vermemek iin meskoleye yapkanlk zelliini tekrar kazandrmak amac ile embere bir ilem uygulanr. Uygulanan bu ileme de solisyonlama ilemi denir. rnein; otoklavlama ilemi ile n piirme salanan emberde meskole yapkanlk zelliini ksmen de olsa kaybeder, meskolenin bu zelliini geri kazanmas iin embere solisyonlama ilemi uygulanr.

3.3.3. RivestumenturaBu makinede baz tip emberlere petek dokulu kuma sarlmaktadr. Burada ama tellerden oluan emberin tellerinin dalmasn nlemek ve emberin mukavemetini artrmaktr.

3.3.4. RiempimenturaRiempimentura ilemi emberin srt ksmna riempimentura denilen dolgu maddesinin tatbik ilemidir. Riempimentonun kullanlmasndaki ama ember ile topuk blgesi arasnda oluabilecek hava boluunu doldurmak, ayrca emberin var olan mukavemetini artrmaktr.

30

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLastik emberini ember makinesi kullanarak imal ediniz.

lem Basamaklar elik telin ucunu mandrene tutturunuz ve makinenin sarmasn bekleyiniz. Makine telleri sarmaya balaynca tarafilada telleri ince kauukla kaplaynz. Mandrene sarlan teli soutunuz. Makineden kan ember ucunu birletiriniz. ember ktktan sonra otoklavlama, solisyonlama vb. ilemleri yapnz.

neriler Mandren kanalna tel ucunu manuel olarak tutturunuz. Tel zerinde kabarck olmamasna dikkat ediniz. Tel su bazl karmda soutulmaldr. Manuel olarak birletiriniz. Bunun iin farkl aparatlar kullanabilirsiniz. Bu ilemleri piirme blmnde uygulaynz.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularda uygun seenei iaretleyiniz. 1. Araba lastiklerinde ember hangi ksmda kullanlr? A) Yola temas eden ksmda C) Janta temas eden ksmda (topuk) 2. B) szdrmazlk isteyen ksmda D) Yanak ksmnda

Soutma grubunda ember ne ile soutulur? A) zel kimyasallarla B) Hava ile C) Su ile D) Ya ile

3.

Otoklavlama ka derecede olmaktadr? A) 100 B) 125 C) 150 D) 200

4.

4- embere yeniden yapkanlk kazandrmak iin hangi ilem uygulanr? A) Otoklavlama B) Rivestumentura C) Riempimentura D) Solisyonlama


32

UYGULAMAL TESTLastik emberini ember makinesi kullanarak imal ediniz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz.

Deerlendirme ltleri1 2 3 4 5 elik telin ucunu mandrene tutturup makinenin sarmasn beklediniz mi? Makine telleri sarmaya balaynca tarafilada tellerin ince kauuk kaplandn kontrol ettiniz mi? Mandrene sarlan telin soumasn kontrol ettiniz mi? Makineden kan ember ucunu birletirdiniz mi? ember ktktan sonra otoklavlama, solisyonlama vb. ilemleri uyguladnz m?

Evet

Hayr


33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRMEAadaki cmlelerdeki boluklar uygun kelimeler ile doldurunuz. 1. 2. 3. 4. Ekstruderlerin piyasada kullanlan dier ad .. Banburyden gelen hamuru erit ubuk halinde ekmek iin .. kullanlr. . , . , .. ekstruderlerde en ok kullanlan itici gtr. Ekstruder ierisindeki karmn scakl silindir ierisindeki yardm ile llr. Ekstruderde devir tam olarak ayarlanmazsa malzeme .. . stlm toplarn arasnda ince levha ekmeye yarayan bir makinedir. Tek tarafl bez kaplama yapmak iin . .. kalender kullanlr. Kalender toplar mutlaka birbirine olmaldr. Hazrlk odasndan gelen kordlarn dzgn bir yapda akn .. salar. .. retilen embere uygulanan n piirme ilemidir. Karmn yapkanlk zelliini tekrar kazanmas iin yaplan ileme denir.

5. 6. 7. 8. 9.

10. 11.


34

PERFORMANS TESTAadaki ilemlerde kendi almanz kontrol ediniz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz.

Deerlendirme ltleri1 gvenlii kurallarna uydunuz mu? 2 elbisesi giydiniz mi, eldiven ve gerekiyorsa maske taktnz m? 3 Yapacanz ie gre ekstruder setiniz mi? 4 Ekstruderde alacanz devir saysn belirlediniz mi? 5 ekilecek eride gre ekstruder kafas setiniz mi? 6 Ekstruder alma scakln belirlediniz mi? 7 Ekstruder ve kalende alma hzn dengelediniz mi? 8 Ekstruderde ekilen hamurun soumasn beklediniz mi? 9 Yaplacak ie gre kalender seimi yaptnz m? 10 Kalender friksiyon orann hesapladnz m? 11 Kalender top boluk ayarn yaptnz m? 12 Kord bezi veya elik kord iin uygun scaklk deerini setiniz mi? 13 almaya balamadan nce kalenderin snmasn beklediniz mi? 14 Toplar aras temizlie dikkat ediniz mi? 15 Kalenderde ekilen plakann kenarlarnn kesildiine dikkat ettiniz mi? 16 elik kalenderde alrken elik telleri makaralara istif ettiniz mi? 17 elik telin ucunu mandrene tutturup makinenin sarmasn beklediniz mi? 18 Mandrene sarlan telin soumasn kontrol ettiniz mi? 19 lem temizliine dikkat ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRMEBu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Hayr cevaplar iin retmeninize dannz.

35

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 C D A B B 6 7 8 9 C D C B

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 B D A C B 6 7 8 9 D A D C

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 C C B D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 Budinz Ekstruderler Piston, vida, dili Termokapl Pier Kalender 7 8 9 10 11 toplu Paralel Manyetik kasa Otoklavlama Solisyonlama

36

KAYNAKA KAYNAKA Aslan, Mustafa & Kara, Latif, Tat Lastiklerinin Ham Maddeleri ve retilme Metotlar, G.. Teknik Eitim Fakltesi, 15-16 Eyll 1997, Ankara. DPT Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001 Gary, R. Hamed, Materials And Compounds, Department Of Polymer Science, The University Of Akron, Ohio, USA. Kauuk Dernei Yaynlar, Kauuk Teknolojisine Giri, stanbul, 1989. 5- Amash, Ali- Bogun, Martin and Schuster, Robert, Deutsches Institut Fr Kautschuktechnologie E. V. New Concepts For The Continuous Mixing Of Powder Rubber, 2001, Hannover, Germany.

Internet Kaynaklar: http://www.akmankaucuk.com http://www.wcrubbermach.com http://www.janakexports.com/query.html http://www.carter-mixers.co.uk http://www.tfsi.com www.hfrmusa.com http://www.jaygoinc.com/products.htm http://www.elimko.com http://www.farrel.com http://www.maxxis.com http://www.tut.fi/plastics/tyreschool http://www.tepro.com.tr http://www.ozkalastik.com http://www.all-well.com.tw http://www.pyromation.com www.vmi-group.com

37

kalenderleme işlemi

Documents