D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 5 (1, 2)

EKEV AKADEM DERCS Yl: 10 Say: 27 (Bahar 2006)------

KADlN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!~

1

Sadk KIU (*)

zet

Btncl beeriyer perspektifinden bakldznda, onun olmazsa olmaz ve kurucu unsu-ru olmasna; hatta, yaam ve var olu diye adiandzn/an bu gizemli ve cezp edici srecin ar iisi ve ustas olmasma karn, hibir medeniyet mstesna olmakszn, kadn, toplum-da bir kullanm ve deiim meta olarak konumlandrlmakta; albenili ve cerbezeli retorik-lere karm, olgusal olarak bir kader gibi boynuna yaftalanan bu durumdan asla kurtula-mamaktadr.

iin ac taraf, yaama sorumluluunu srt/anm, bilinli her erkei bile inciten, hatta utandran bu durumun, genelde dini metin/ere; slam balammda ise Kur'an ve hadisiere dayandrzlmasdr! .. Oysa, bu bak asnn dayandzrld dini pasaj lar, salt ha!.:ikat ve in-sani jenomenoloji odandan okunduunda, durumun hi de byle olmad anlalacaktzr.

Bir baka ifadeyle, Allah' a ve O'nun Elisi'ne yklan bu ontolojik eitsizlik sylemi, er-kek kadn, elbirliiyle altst edilmelidir; kozmik dzen ve esenlik adna!...

Anahtar Kelime/er: Havva, Adem, ilk yaratl, Kur'an, Kitab- Mukaddes, mitoloji, onto!ojik eitlik, ilahf adalet, ilalf kudretin tamlzz. ..

Woman is not a Secondary Phenomen on Reduced to Rib of Man

Abstract

Although from a totalistic humanistic perspective, woman is the sine qua non and founding element of humanity, and is the heavy laborer and master of this mystic and attractive process cal/ed lfe and existence, woman is collSidered asa commodity in social exchange and use in virtually all civilizations, and in spite of attractive and appealing rhetorics, woman cannot get ri d of this status attached tv woman as a label of phenomenal destiny.

What is dramatic is that this status, which hurts and even embarrasses every conscious .man who shouldered the responsibility oj living is frequently based on religious texts, and, in the case of Islam, on t!ze Qur'an and the Traditions. However, when the religiois passageson whiclz this perspective is based are readfocusing on absolute trutlz and human phenomenology, one willunderstand that this is not the case.

In other words, this discourse of ontological inequality, w hi c/ is claimed to derive from God and lzisMessenger, must be destroyed witlz mutual cooperation of women and men, in the name oftlze cosmic order and peace.

Key Words: Eve, Adam, Creation, Qur'an, Bible, Mythoiogy, Ontological Equality, Divine Justice, Completeness of Divine Power.

*) Prof. Dr., Atatrk niversitesi ilahiyat Fakltesi. ~-posta: sadikkilic52@hotmail,com)

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 6 (1, 1)

2 /Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADEM DERCS

Giri

nsan varlnn orijini bal bana bir aratrma alan, hatta bir polemik yada kurgu-lar alandr. Kutsal metinler yle dursun, Mitolojilerde bile en fazla yer tutan mevzu, in-sann balanglar zamanndaki (ab origin, in il/o tempora) yaratl mevziiudur ... Tari-hin uultular arasnda bizlere bu konuda ulam en eski bilgi kaynaklar ise, semavi-gayri semavi dini metinler ve, insam zlem, kurgu ve muhayyilenin ibirlii ile oluan, corafk ve geleneksel motiflerle debiimlenen mitolojik anlatlardr. Buna, konuya b-tnyle pozitivist ve biyolojist bakan yaklamlar da ilave e~ersek, mevziinun genilii ve belirsizlii kendiliinden ortaya kar.

Biz, balk kapsarnma giren konulan genelde 'semavi dinler' ve, ksmen mitolojiler, zeldeyse 'Kur'an' ile snriayarak irdelemeye alacaz.

1- lk insamn (Adem) yaratlmas:

Adem'in yaratlmas hak:kmda Kur'an'da muhtelif pasajlar yer almaktadr. Bunlarn bir ksm, onun yaratlm olduu temel maddeye: topraa, onun deiik evrelerine: ha-me'in mesni'm, turab, salsal kelfehhtir, tn ltizib ... vd.; bir ksm inorganik halden canl ve ruhla donatlnas srecine I, bir ksm, insan tr ile meleklerin ilk karlamas, insan'a tazln secdesi, blis 'in bundan imtina etmesi vb. hususlar, bir ksm da, gksel (yada yer-sel) cennete yerletirilme, yasaklanm aatan yeme suu, oradan aaya inme ... konu-larna tahsis edilmitir.

Etimolojik olarak bakldnda zellikle, Kur'an'da iki terimin dikkat ektii grle-cektir: Adem (Bakara, 31 vd.) ve bununla irtibatl olarak nefs-i vahide (Nisa, 1) ... Gele-nee hakim olan genel kabule gre, hem ilk insan, hem de ilk Peygamber olan Ade m' in bu adla anlmasnn nedeni, meneinin toprak olmasyla ilgilidir. Razi (. 606/1209)'nin aktarmna gre bn Abbas (. 68/687), bu orijine vurgu yapt aklamasnda, "Kukusuz ki [ilk insan olan] Adem, bu adla isimlendirilmitir. nk, Yce Allah onu, arzn her tarafindan alnm toprakta: edtmu '!-ard, krmzszndan, siyalndan, ho olamndan, bo-zuk olanmdan ... yaratmtr. te bu nedenledir ki, onun ziirriyeti iinde cildi krmz, si-yah, gzel, irkin ilh olan. bulunmaktadr.. Kadn da [ gelenektel 'Havva' olarak isim-lendirilmitir, nk o Adem 'in kaburga kemiklerinden birinden yaratlmtr, bylece 'diri, hayat sahibi' bir eyden yaratldndan, 'Havva' diye adlandrlmtr"2 der. Ni-tekim, Adem kelimesinin dier dillerdeki izini srdmzde de, kimi kaynaklarda ak-tanldna gre, bu anlay teyit eden aklamalarla karlanz. rnein, adatml keli-mesi, 'Smerce'de 'babam, atan', Asur- Babil dilinde ise adamu szc, 'yaplm, meydana getirilmi'; Sabi dilindeki adam kelimesi 'kul'; ihranca'daki adlan kelimesi 'insan' anlamianna gelmektedir. Ugarit metinlerindeki el ab adam eklinde geen ifade-

!) "Ben onu dzen/ediim: insan ekline koyduum ve iine ruhumdan iiflediim zaman ... " (Hicr, 15129); onu iyice biimlendirip ona Ruhumdan fleyince ... " (Sad, 38/72). "Sonra ona en uygun eklini verdi, ona ruhundan fledi" (Secde, 32/9).

2) et-Tefs'iru'l-Keb'ir, Dfiru'l-Kutubi'IImiyye, 2. bsk. (ofset), Tahran, ts., IX, 161.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 6 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 3

nin ilk aniam3 (kil toprak) ile, arnur (yatzar) anlamna iaret eden branca adamah te-rimi4; hep ayn toprakla ilgili menee dikkat ekerler. Hatta Jacob'a gre adamah keli-mesinin Latince karl olan homos ve humus szckleri de, tan taimna toprak mana-sndadrars ... Kitab- Mukaddes'te, ilk yaratl sahnesi iinde, Adem kelimesiyle topr~ bantsnn kurulduu Tekvin, 2: 6'da da, "topraktan bir eyin kp, yerin (dilmah, topran) yzn kaplad sylenir. Kitab- Mukaddes'in hem 'Yetkili Versiyonu'nda ('Authorized Version' da) hem de 'Gzden Geirilmi Versiyonu'nda (Revised Versi-on 'da) burada kullanlan brani szc olan " 'ed", "sis" ile karlanmtr. ( ... ) Her iki versiyon dipnotlarnda bu brani szcnn 'pnar' yada 'kaynak' anlamna gelecek bi-imde, yeryznn derinliklerinden kopup gelen bir eyi belirttiini sylerler( ... ) Ania-tlmak istenen, topran aklanamayan bir su basmas ile doduu ve bylece ilk yara-tl eylemine hazr olduu ... "6dur.

Kelimenin treyiinii byle olduunun kabul edilmesi durumunda, 'Adem', toprak-tan, kzl topraktan yaratlm olan canly, ilk insan gsterir ..

Daha az dile getirilen bir baka deerlendirmeye greyse, ilk insan iaretleyen Adem kelimesi, ayn kk birliine sahip olan dem: kan szcnden gelmektedir; nk hayat kayna olan ve insana krmz, canl rengini veren kan:dem'dir7.

Tevrat kaynakl bir dier kayda greyse, Adam kelimesiyle Edom [kzl renkli arha-dan ien kii] szc arasnda bir mnasebet kurulmakta olup, Edom szc de, Adem'den nce yaam ve kaybolmu beeriyetler, yani gemi Manvantaralar anlayiyla irtibatl olarak, bu nceki Ademierin nesillerini gstermek iin seilmit:iJ:S .. Nite-kim bu konuya, Tekvin'de yle bir ima yer almaktadr: "Bir gn Yakub orba piirirken Esav avdan geldi. A ve bitkindi. Yakub'a, 'Ltfen u kzl orbadan biraz ver de ie-yim. A ve bitkinim' dedi. Bu nedenle ona [Esav' a S.K] Edom [kzl renkli orbadan ien /,:ii] ad da verildi"9.

Bu anlay, slam kltr yelpazesinde de yer bulmu olan, 'Adem'den nceki adem-ler inanyla irtibatl grnmektedir. Mesela, mfessir Al1si' (. 1270/1854) tarafndan aktarlan bir ri vayete gre, Aiah, ilk ata Adem' den nce otuz Adem yaratm, her bir Adem arasnda da bin sene gemiti. Dnya onlardan sonra elli bin sene harap olarak

3) Jacob, Edmond, T/u!ologie de L'Ancien Testamen, Editions Delachuaux et Niestle, Paris VII, 1968, s. 127.

4) C. Spicg, O.P., Dieu et L'Homme Se!on Le Nouveau Tesament, Les Editions du Cerf, Paris VII, 1968, s. 119, 1 no'lu not, 127.

5) Jacob, s. 127.

6) Hooke, S. H., Ortadou Mitolojisi, ev. AHl.eddin enel, imge Kitabevi Yaynlan, 2. bsk., 1993, s. 131-132

7) Bkz. Guenon, Rene (. 1951), "Adem Kelimesi Hakknda", Islam'da Sembolik Dil, ev. Sadk Kl, nsan Yaynlar, stanbul, 1995, s. 241-247; Yine bkz. Erdem, Mustafa, Hz. Adem (Ilk nsan), TDV. Yaynlan, Ankara, 1993, s. 12-15.

8) Guenon, a.g.mak, s. 244.

9) Kitab- Mukaddes, Tekvin, 25: 27-30; Yine bkz. Tekvin, 36: 1-43.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 7 (1, 1)

4 /Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADE\1 DERCS

kalm, elli bin senede de marnur hale gelmitir. Sonra da ata Adem (a.s.) yaratlmtr lO. Abduh (. 1905) da, Arkeolog ve antropologlarn, ''beerin kendisinden neet ettii bir-den ok babann olduu, eski ve yeni, Yeryznde var olan herkes iin tek bir baba ol-mad" eklindeki tezlerinin, Kur'an'a ters dmedii grndedirll.

Tabatabat 'nin naklettiine gre de, Ca'fer Sadk'tan gelen bir haberde yle denil-mektedir: "Muhtemelen sen, Cenfib- Hakkn, sizden baka beer yaratlmam olduunu dniiyorsundur? Hayr! Allal'a and olsun ki, O, bir milyonAdem yaratmtr. Siz ise, bu ademierin sonuncularsnz"12. Binaenaleyh, bu rivayetlere baklrsa, kk atamzn, bilinen Adem olmad gibi bir netice ortaya kar. Bu yndeki nakilleri aktardktan sonra Al us!, yle bir deerlendirme yaparak, sarih bir ekilde, kendi tercih ve kabuln de ortaya.koymaktadr: "Evet, bizim bu Ademimizden nce, onun benzerleri yaratlmam olup, melekler, cinler, pek ok canllar ile, Ancak Allal'n bilebilecei daha baka eyler yaratlmtr. Bu nedenle [bilinen] Adem, insan trnn ezelfliini iddia eden ki-mi felsefecilerin hilafma, hem tr olarak, hem de ahsiyet olarak ilktir" 13.

Yaratln Adem'le ilgili olarak aya budur; grlecei zere, bir n okuma konu-mundaki dini ilmi ve kabuller ile kanaatierin etkin olduu bu konularda, polemikleri ve farkl deerlendirmeleri sona erdirecek sustrucu ve kestirip atan bir delil; mantk diliy-le sylersek, tmel ve zorunlu bir delil apodeiktik bulunmamaktadr ..

u halde, din dnyasnn anlamiandrma ve benimseme sreci dorultsunda, Adem ilk insandr, topraktan yaratlmtr ve kendisinden nce yaam baka Ademler sz ko-nusu deildir .. Bizim insan tr olarak kendisinden kklendiimiz ilk prototp de, bu Adem'dir. Hatta, Havva da ondan yaratlmtr!

2) Havva'nn Adem'den Yaratld Gr:

Havva'nn Adem'den yaratld konusuna gelince .. Bu konuda u iki hususun deerlendirilmesi lazm: a) Kur'an'n Nisa, 4il ayetinde, insanlarn kendisinden yaratldnn ifade edilen 'tek nefis: nefs-i vahide' terkibi ile, peinden ona dnk (raci') olduu be-nimsenilen 'min nefsiha' pasajlarnn ierii; b) ve, kadnn (burada Havva) Adem'den, "onun sol kaburga kemiinden yaratld" biimindeki kabulleni ..

a) nsanlarn Kendisinden Yaratld Dnlen 'Tek nefs: Nefs-i vlihide' Terkibi:

"Sizi tek nefisten yaratan, sonra da ondan eini var eden Rabbinize kar gelmekten saknn!" (N isa, I) ay etindeki 'nefs-i vfilide' ifadesiyle imlernede bulunulan eyinAdem

10) Alusf, ihiibuddin Mahmud, Rihu'l-Me'iin!, Diiru ihyru't-Trasi'l-Arab'i, Lbnan, Beyrut, ts., IV, 180.

li) Rda, Re'id (. 1354/1935), Tefslru'l-Meniir, Mektebetu'l-Kabire, IV, 325-326. 12) Tahatabal (. 1981), el-Mizanji Tefslri'l-Kur'iin, 3. bsk., Tahran, 1394, IV, 156; yine bkz. Alils'i, IV,

181; el-Hicazl, Mahmud, e-Tefslru'l-Viidh, 4. bsk., Daru'I-Kttabi'l-'Arab'i, Msr, 1960, IV, 66. 13) Alusi, IV, 181.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 7 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE iNDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 5

(a.s.) olduu, bylece insanln 'tek bir ahs' tan gelmekte bulunduu14 konusunda, Aifisi'nin beyanna gre, fukaha ve hadisilerden oluan bir cemaatin ittifak sz konu-sudur15, Kadim mfessirlerden Taberi'nin eserine baktmzda, 'mesela Sddl (. 1271744)'nin, Katade (. 1181736)'nin; hatta, kimi zaman zgn ve tamamen farkl g-rlerin sahibi olabilen Mcahid (. 1031721)'in, 'nefs-i v/ihide' ile kast edileninAdem olduunu~belirtmi olduklann grrzl6 ... Taberi, Adem szcne dnk olan 'nefs' kelimesinin sfatnn mennes: diil (v.hideh) eklinde gelmesinin, nitelenenin (mevsfif: nefs), mana ynnden diil addedilmi olmas sebebiyle olduunu; anlamn ise 'tek bir adamdan' eklinde tertip edileceini; bu gerekeyle de, mana gzetilerek, eril formuyla 'nefsin viihid' denilseydi, bunun da doru olacan dile getirrnektedir17.

Havva'nn Adem'in bir cz'nden yaratld inan, aynca, 'minhii' ifadesindeki 'min' kelimesinin para (partitif, te b 'fz) manas ifade ettii gr benimsenerek de, g-lendirilmeye gayret edilnifulB. Ayn ekilde, Zemahefil9, Elmall Harndi Yazr20 ve daha pek ok21 mukaddem ve muahhar mfessir de, Havva'nn Adein'den: onun bir cz'nden var edilmi olduu kanaatini tarlar. Devrinde, Bat slam dnyasnn Ze-maheri'sj olarak nitelenen bn Atiye (. 546/1151) de, 'h/i: o ... ' zamirinin hem Adem'e dnk, hem de 'cins' manasn iimil olabileceini zikrettikten sonra, yle bir ihtimali daha zikreder: "Havia'nn bederii ile unsurlarnn, onun kaburga kemiinden, nefsinin-

14) Razi, x. 6o.

!5) Alusi, Ruhu'I-Me'anf, IV, !80. 16) Taberi, bn Cerir (. 3 10/922), Cami u' !-Beyan an Te 'vfli'l-Kur 'an, Beyrilt, 1978, IV, 224; bn Cebr,

Mclihid (. 103n21), Tefsiru'l-Mcahid, Mecme'ul-Buhlsi'I-sHimiyye, Pakistan, slamabad, ts., , 143.

17) Taberi, Ciimiu'l-Beyan, IV, 224; ayn deerlendirme iin bkz. et-Tabersi (. 548/1153), Mecmeu'l-Beyanfi Tefsfri'l-Kr'an, . bsk., Tahran, 1400/1986, III, 5.

18) Mesela bkz. bn Aiir (. 1394/1973), Muhammed Tahir, Tejsfru 't-Tahrfr ve't-Tenvfr, ed-Diiru't-Tu-n1siyye li'n-Ner, ts. IV, 215. 'Atilgan su'yun (ma-i diifk: nutfe, meni) aralarmdan kt ifade edilen iki noktadan birisi olan 'terib' szcnn deliilet ettii pek ok anlamdan birisinin de, 'gsn sa tarafndan drt ve sol tarafndan drt kaburga'ya verilen isim olduuna dair bkz. El-mall (. 1942), Hak Dini, VIII, 5704; Asm, Ahmed (. 1819), el-Okyanusu'l-Basit fi Tercemeti'l-Kamusi'l-Muhit ( Kamus Tercemesi), Cemal Efendi Matbaas, stanbul, 1304-1305/1886-87, I, 147-148.

19) "Sizi, tek bir as ldan: at anz Ade m 'in nefsinde n dallandrp budaklandrd ", Zemaleri (538/1143), el-Keaf an Hakiiik 't-Tenzfl ve Uyuni'l-Ekiivil, Beyrut, ts., I, 240,241.

20) "Nefsi vahideden murad Hazreti Adem, zevcinden mrad da Hazreti Havva oldunda ittifak ve ic-ma'vardr", Elmall, Hak Dini, ll, 1271-1273, vd.

21) Mesela, et-Tabersi, Mecmeu'l-Beyan, lll, 5; bnu'1-Cevzi (. 597/1201), Ziidu'l-Mestr fi llmi't-Tef-str, e1-Mektebetu'l-slarni, 4. bsk., 1407/1987, ll, 1; bn Kesir (. 774/1372), Ebu'I-Fida, Tefs'iru'l-Kr'ani'l-Aztm, Diiru'l-Ma'rife, Beyrut, 1388/1969, I. 448; Beydavi (. 691/1292), Envaru't-Ten-zll ve Esriiru't-Te'vtl, 2. bsk., Msr, 137511955, I, 83; en-Neysabiiri (. 828/1425), Garaib'lKur'an ve Reaibu'l-Furkiin, thk. brahim "Atve 'Ivad, . bsk., 1381/1962, IV, 164; Razi, et-Tej-sfru '1-Kebtr, IX/161; el-Kurtubi (. 67111272), el-Cami li Ahkiimi 'i-Kur 'an, Beyrilt, 1965, 1966, V, 2; Bursevi, smail Hakk (. 1137/1724), Ruhu'l-Beyan, el-Mektebetu'l- 'Osmiiniyye, 1306, Il, 159; el-Kasirni (. 133211914), Mehilsinu't-Te'vtl, sa el-Babi e1-Halebi ve urekii, Msr, . bsk., 1377/1957, V, 1094; Tabatabai, el-Mizan, IV, 144, 145; Mevdildi (. 1979), Tefhimu'l-Kur'an, I, m~ .

f 1

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 8 (1, 1)

6 1 Prof. Dr. Sadk KILI'--------EKEV AKADEM DERGS

se Adem'in nefsicinsinden yaratlm olmas da mmkndr.~. "22. Ancak ne var ki, ic-ma'n haber ve kssalarda deil, hkmlerde olduu hatrlanrsa23, bu anlayn irdelen-meye muhta olduu ortaya kar.

Yakt'a gre24, her ne kadar bu ayet, bize, insann 'nefs-i vahide' den yaratldn sylese de, bu durum, 'tek nefis' ile kastedilenin kesinlikle Adem olduunu gsterme-mektedir. Zira, 'nefs-i vahide', Adem kelimesini karlamaz. nk, Adem, zel isim olarak ma'rife, 'nefs-i vahide' nekire: belirsizdir!.. Bu anlay teyit balamnda, mesela Abduh'a gre de 'nefs-i vahide', bir zat ve varl gstermekten te, "insan meydana getiren mahiyet veya hakikattir ki, insan bununla dier varlklardan temayz eder. Bu iti-barladr ki, her cins ve snftan insan, insanlk mahiyeti ynnden bizim kardelerimizdir. O halde ayetteki 'nefs-i vahide', beer arasmda kklemi bulunan birlik ruhunun dayana, lfet ve karlkl merhamet hissinin kaynadr"25.

Abduh'a gre yine, "nefs-i valide"nin, 'insani gereklik'in (el-lakikatu'l-insaniyye) yan sra, hayatn ekirdei ve z (nutfe) veya insan meydana getiren su ya da ilke ol-mas da muhtemeldir ... 26 Geleneksel kabulden tamamen farkl olan bu anlaya gre, de-mek ki, "'nefs-i vahide'den; insan meydana getiren ve ona hayat baleden svy veya prensibi anlamak"27 da mmkn grnmektedir. Kadnn yaratl bahsine dair bir a-lma yapm olan Arman da, Abduh'un grn deerlendirirken bir karsama ya-parak der ki: "Abduh'un ifadesinden; Adem'in ei[nin], aslnda Adem'in de kendisinden yaratld bir asldan yaratld anlam kar. Adna ne denirse densin, temelde bir z madde var, Adem'in de, einin de yaratld madde bu z maddedir. O zaman ayetin an-lam yle olmaktadr: Sizi tek bir nefisten yaratt. [AslndaAdem'i de] eini de o [nef-sin znden, cinsiJnden yaratt"28; Yine," ... Kur'an'n evrensellii dikkate alndnda, hitap annda var olan ve layarnete kadar da var olacak btn insanln muhatap alndn, tekbir nefisten kastn Adem ve einin yaratlm olduklar aym asl, ayn kk, ayn madde, ayn z veya ayn toprak vs. olduunu, dolaysyla einin deAdem'in yaratld ayn cinsten yaratldn dnmek daha isabetli gzkmektedir"29. ada mfessir-

.. lerden Hicaz! de, nesnel bir dorultuda, ifadeyi, " ... sizi bir cinsten ve tek bir hakikatten yaratt" eklinde yorumlam ise de, muhtemelen gelenein baskn gc nedeniyle, yap-

22) bn Atiye, ei-Muharreru 'i-Vee h, II, 4

23) Yakt, smail, Kur'an' Anlamak, tken Neriyat, stanbul, 2003, s. 57.

24) A.g.e., s. 57. 25) Meniir, IV, 327.

26} Men/ir, IV, 327; Yine bkz. Razi, et-Tefslr, IX, 161; Merai (. 1952}, Tefsiru'l-Merai, IV, 175; ei-Ka~ml, Melfisin. V/1095; Tabatabai', el-Mizdn, IV, 145; Esed, Muhammed, Meal, Nisa, 4/l ayetiy-le ilgili not; Yakt, Kur'an' Anlamak, s. 58,71.

27) Yakt, Kur'.n' Anlamak, s. 58.

28) Arman, Cemal, Kadnn Yaratl (Ilgili Rivayetler Balamnda }'Imi Bir Yaklam), Rabet Yay., stanbul, 2001, s. 209.

29) Arman, a.g.e., s. 222.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 8 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 7

t bu aklamasn da Ade m' e irdi ederek, geleneksel anlaya rcu etmi gzkmekte-dir30.

Ayette, 'nefs-i viihide' tamlamasyla murat edileninAdem olduuna ne nass'n, ne de lafzn zabir manasnn delalet etmediiniJI; byle olsayd, ayetteki .; ... birok erkekler ve kadn/aP. .. " (Nisa, 4/1) ifadesinin 'nekre: belirsiz' deil de, " ... ve her ikisinden de btn erkekleri ve kadnlar yayd ... " eklinde gelmesi gerekeceini dile getiren Abduh32, ay-n ekilde, ayetteki hi tab n muhataplarnn deimesine paralel olarak, 'nefs-i viihide' ile Kurey'in, Adnan Soyu'nun, Ya'rub'un ya da Kahtfu'n; hatta hitabn Kurey'e ynelik olmas halinde, atalar Kusayy'n bile kastedilmi olabileceini33 belirttikten sonra, be-nimsemi olduu gr dorultusunda, ifadeyi, ' ... tek bir hakikatten ... ', yani, 'insanlk hakikati ve mahiyeti'nden yaratt" eklinde anlamlandm ve, btn deerlendirmeleri uzlatrr balamda, yle bir karsama yapar:

"Bu noktada, bu insanlk hakikatinin, Ehl-i Kitiib ve Mslmanlarn ounluunun da benimsedii gibi, Adem ile balamas veya fa 'nn ve tasavvuf ehlinin syledii gibi, varlklar silinmi olanAdem'den baka birisiyle yada, baz aratrmaclarn da syle-dii gibi, kendisinden pek ok trn dallanp budakland pek ok kkten balam ol-mas arasnda hibir fark bulunmamaktadr"34.

b) Havva'nn Adem'in Sol Kaburga Kemiinden Yaratld Dncesi:

N isa, 4/1 ayetinde konumuz asndan son derece nemli olan dier bir terkip ise, 've halaka minhii zevcehii: ve ondan eini yaratt' pasajdr. Geleneksel yorumda, 'insaln yaratl' kavramna etkisi olan paradigma dorultusunda, burada sz konusu olan, ilk rnek kadnn: Havva.' nn Adem'den yai:"atlddr ... Bir baka deyile, Adem'in zev-ci olan Havva, o Adem'in bir parasndan yaratlmtr ... 35 Rivayetlerin belirleyici oldu-u geleneksel kaynaklara gre de, rnein Katade (. 1181736) ve Sddl (. 1271745) gi-bi mfessirler, Havva'nn Adem'den: onun kaburga kemiklerinden birinden yaratld anlayn desteklemilerdir36. Hatta Alusi, ayette, 'yaratt' fiilinin iki kez gelmesini, iki yaratma arasndaki mahiyet farkna balam ve, "nk, demitir, ilk yaratma, bir asl'a dayanlarak olmutur ( tefrl' ), ikincisi ise, bir maddeden ina etmek yoluyladr; zira ayet-teki 'zevc' kelimesiyle murat edilen Havvadr ve o, Adem'in sol kaburga kemiinden ya-ratlmtr"31. Sonuta, canl, hayat sahibi bir eyden var edildii iin de, ona 'Havva' ad verilmi olmaldr38.

30) et-Tefsiru'l-Viidh, IV, 65. 3 1) Menilr, IV, 322. 32) Menilr, IV, 324. 33) Menilr, IV, 324,325. Yine bkz. Meral, Tejslr, Il, 175;Arman, Kadnn Yarar/, s. 205, vd. 34) Menilr, IV, 327. 35) Razi, IX, 1 60. 36) Taberi, IV, 225. 37) Alusl, Rulu'l-Me'iinl, IV, 181. Niin sa kaburga kemii deil?!. 38) Razi, IX, 161.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 9 (1, 1)

8 /Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADEMi DERCS

lgintir ki, birok sahih hadis kaynanda ve muteber tefsir kaynaklannda yer alm olmasna karn, Havva'nn Adem'in kaburga kemiinden yaratld anlay, Kur'an kaynakl olmayp, Kitab- Mukaddes ve ncil kaynakl, daha da gerei Smer kaynak-ldr! ..

Haberin, Ehl-i Kitab kaynakl olduu bizzat Taberi'den de aktanlrken39, gerek sa-hill-i Buhari'de, gerekse Sahili-i Mslim'de Ebu Hureyre (. 59/679)'den naklen yer alan40 bu balamdaki haberler, Tevrat'ta u pasajlarla gemektedir:

"Rab TanrAdem 'e derin bir uyku verdi. Adem uyurken, Rab Tanr onun kaburga ke-miklerinden birini alp yerini etle kapad. Adem'den ald kaburga kemiinden bir ka-dm yaratarak onu Adem'e getirdi. Adem, 'te, bu benim kemiklerimden alnm kemik, etirnden alnm ettir' dedi"4l. Bunun bir gstergesi olmak zere de, kadn cinsine, 'er-kek insan'dan, 'adam'dan sklp alnan anlamnda 'nisa' denildii dile getirilmitir42.

Hatta, yaratln bu annda, onlara bir gnl ilikisi bile yaatlr! yle ki: "Adem uyandnda onu grr ve ona meyledip ljet duyar; nk o Havva, onun paralarndan olan bir paradan halk edilmiti ... ". Hatta, Celiileyn Haiyesi'ndeki ri vayete baklrsa, yorumculann muhayyilesinin snr tanmad sylenebilir: "Adem uyandnda, yannda o [Havv.]'y buldu ve ona elini uzatmak istedi.. Bunun zerine hemen melekler onu, 'Ey Adem, milrini vermedike dokunma ona!..' diye uyardlar. Adem de, 'Onun mihri nedir?' diye sorunca, onlar, "Onun mihri, Efendimiz Muhammed' e (s.a.v.) -ya-da- otuz salav.t erife getirmendir. .. 'diye cevap verdiler! ... "43,

Bu anlay, Hz. Peygamber' in, "Kadn, eri ee kemiinden yaratlmtr. Onu doruttmaya kalkrsan, krarsri, onu o eri haliyle brakrsan, ite o vakit ondan yararla-mrsnf"44 szn de, kadnn, erkekten alnm ireti/zgn ve asli olmayan bir varla sahip olduu; onun 'erkein kaburgas orijinli olduu' anlayna delil olarak zikreder45. Mcahid ise, isimlendirmeye deinerek, Hz. Adem'in, derin uykusundan uyandnda, kendisinden yaratlm o eye [Havva'ya], Nebat dilinde 'kadn' anlamna gelen 'Esii' dediini zikreder46.

., u halde, geleneksel yorumda 'minh.' ifadesindeki 'ha' zamirinin Hz. Adem'e d-

nk olduu; einin de Adem'den: onun sol kaburga kemiinden yaratlm bulunduu

39) Taberi', Ciimiu '1-Beyiin, IV, 225.

40) Buhar! (. 256/870), Sahtl, Enbiya, ; Mslim (. 261/875), Sah'ih, Rada', 65.

41) Kutsal Kitap, Yaratl, 2121-23.

42) Yaratl, 2: 18-24.

43) S1iv1, Ahmed, H{liyetu 's-Siivi 'ale 'l-Celiileyn, Eser Neriyat, stanbul, ts., I, 23.

44) Buhar1, Sa/ih, Enbiya, 1 (IV, 103); Mslim, Salih, Rada', 65 (H, 1090).

45) Razi, IX, 160; el-Bursev1, Ruhu'l-Beyan, II, 159.

46) Tefslru Mcahid, I, 143; Havva'ya verilen bir .baka ad da, 'koca, e' anlamna gelen 'i'in diili olan 'isah'dr. bkz. Hooke, S. H., Ortadou Mitolojisi, 2. bsk.,ev. Alaeddin enel, imge Kitabe-vi Yaynlar, 1993, s.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 9 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 9

gr arlk kazanmtr. Bu anlay, muhtemelen, kadn - erkek, kan - koca ilikisinde gzlenen erkek merkezli, erkek egemen ve hkmran, zgn kimlikten yoksun kadn olgusu ve alglaynn olumasnda_ok etkin olmutur dncesindeyiz. nk, yaratl emasna gre 'kadn', tm varln 'erkee' borludur; ondan gelmektedir!.. Bir baka ifadeyle, kronolojik olarak erkein nce, kadnn da ondan sonra ve ondan karlm ve yaratlm olmas, kadn erkee tabi, erkei ise metbU: kendisine uyulan stats-ne yerletirmitir ...

Bir baka ifadeyle, erkek asli bir unsur, kadn ise fer'l, taJ1 ... Bu anlay temellendir-me balamnda slam Ansiklopedisi'nde aktanlan u bilgi ise, hem ilgin hem de dndrcdr: "Havva, Adam'n zevcesi olup, Adam cennette uykuda iken, sol taraf kabur-gasndan alnan bir kemikten yaratlm ve bu ameliyeden Adam hi ac duymamtr; byle olmasa idi, hibir erkein-karsna kar muhabbeti olmazd"; Adam kansna, can-l bir vcuttan yaratld iin, Havva adn vermitir". [Dahas], Adam topraktan ve Hav-va kemikten yaratldk/ar iin, erkek ya arttka gzellefii halde, kadn yalandka irkinle ir" ! .. 41.

"Allah Adem'i kendi suretinde yaratt", "Allah Adem'i Rahme'in'n suretinde yarat-t" terkibiyle slam geleneinde de yer bulmu; fakat tenzih genel ilkesi dorultusunda yorumlanmaya allm olan48, erkei yceitici ve asli unsur konumuna ykseltici bu anlay, yine ilgin bir ekilde Kitab- Mukaddes'te de u ibarelerle yer alma.lttadr: "Tanr insan kendi suretinde yaratt. Bylece insan Tanr suretinde yaratlm oldu. nsanlar erkek ve dii olarik yarattz"49.

St. Paul, bu teolojik yaratl kronolojisinde Adem'in nce, Havva'nn sonra yaratld; Adem'in de Tanr'nn suretinde (imago Dei) var edildii dogmasndan, ibadet ve davranlarla ilgili bir takm kalplar karan kii olmutur .. yle ki, St. Paul, Kilise ta-rafndan dzenlenen toplantlarda erkekler ile kadnlarn kyafetini belirlemeye girierek, erkeklerin ak bal olarak dua etmeleri gereini belirtirken, kadnlarn ise balar rtl olmakszn duaya itiraklerini yasaklar. Bu ona gre, yaratln kronolojik dze:-ninden de ortaya km olduu gibi, cinslerin karlkl konumlarndan kaynaklanan davran ilkelerinin anlatm biimidir de: " ... Her erkein ba Mesih, kadnn ba [n-deri] erkek, Mesih'in ba da Tanr'dr. Bana bir ey takp dua ... eden her erkek; ban kk drr. Ama ba ak dua ... eden her kadn, ban kk drr. ( ... ) Erkek

47) Eisenberg, J., "Havva", ls/am Ansiklopedisi, M.E. Basmevi, stanbul, 1977,5-1, 383 ve auflan.

48) El-Buhari, Salfh, isti'zan, 1 (el-'Ayni (. 850/1446), Umdetu'I-Karl erlu Salfhi'l-Bularf, Daru hyiii't-Trasi'l-Arabi, XXH!229); Mslim, Sa!ll, Birr, ll5; Cennet, 28; ibn Hanbel, Ahmed (. 241/855), Msned, ll, 244, 251, 315, 323,434, 519; hadisin deerlendirilmesi hakknda bkz. bn FOrek (. 406/1015), Mkilu'l-Hadfs ve Beyanul, thk. Musa Muhammed Ali, Alemu'I-Kutub, 2. bsk., 1405/1985, s. 45-76; Celaluddin ed-Devvani (. 908/1502), Hakikatu 'i- lllSan ve 'rriihu '1-Cev-valft'I-Alem, thk. Muhammed zatid el Kevseri (. 1952), 2. bsk. 1399/1979; s. 7, vd.

49) Kitab- Mukaddes, "Yaratl", 1/27.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 10 (1, 1)

10 1 Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADEM DERCS

ban rtmeme li; o, Tanr 'nn benzeri ve yceliidir. Kadn da erkein yceliidir. n-k erkek kadndan deil, kadn erkekten yaratld. Bu nedenle ... kadnm ba zerinde [erkein] yetkisi olmaldr"50.

u halde, "Tann'nn sureti olmak, adama, evren iindeki hakim yerini salayan bir eref unvandr. O, Yaratc 'nn her ey zerindeki evrensel hakimiyetini dominium uni-versel temsil eder. Ba rtl olarak dua etmek, bu liyakati gizleyecek, onu [: adam], aksettirmeye arlm olduu lalll Hakimiyeti glgelemeye, bylece de onu ihlal etme-ye srkleyecektir. Kadn, aa mertebeden varlklar zerinde otorite ve g sahibi ol-ma dzeyinde tam olarak adama eittir, ama adamdan ve onun iin yaratldndan, eine nispetle o bir alt konumu igal etmektedir ve rt tamas da, 'ba' [kocas} karsndaki bu temel ve doal bamlln ak!ayacaktr .. :s.

zellikle Kilise ritelinde, Havva'nn Adem'den yaratlm olduu inannn nasl bir stat ve hakimiyet paradigmas meydana getirdii dikkat ekmektedir; bu nedenledir ki, Nebev! haber olarak hadis kitaplanna girmi olan, "ayet ben bir kimsenin baka bi-risine secde etmesini emretseydim, kadmm kocasma secde etmesini emrederdim ... Mu-hammed'in camm Kudret elinde tutan Allah'a yemin olsun ki, kadn, kocasnn haklarn yerine getirmedike, Rabbi'nin hakkm yerine getirmi olmaz! .. "52 eklindeki, kadn ikinci snf varlk olarak etimleyen haberlerin bu kaynaklardan szm olabilecei ihti-mali akla uzak grnmemektedir .. 53

Dier yandan, "Hz. Havva'nn, Adem'in sol kaburga kemiinden yaratld haber-lerini deerlendiren ,\-fizfn sahibi Tabatabill (. 1981) de, bu mana her ne kadar [ilahi kudret asndan] imkansz bir eyi gerektirmiyorsa da, ancak ne var ki, Kur'an'n ayet-lerinin bu manaya delalet etmekten uzak olduunu vurgular54 ve bu anlay dier gele-nekiere atfeder55.

Bu noktada, Tevrat'taki, ilk kadnn ilk insann kaburgasndan yaratld anlay ile, Smer Mitolojisinde anlatlanlar arasndaki benzerlikler, belki de ilk kaynan Smer Mitolojisi olduunu dndiirr ... Mitolojinin uzun anlatsnda, "ana-tanra Ninhur-sag 'm, tanrlarn balesinde sekiz bitkinin yetimesini salad anlatlr. [Tanr SK.] Enki bu bitkileri yemek ister ve ula simud' bunlar alp getirmesi iin gnderir. Son-ra da bu bitkileri birer birer yer; buna fkelenen Ninhursag, Enki'nin zerine lm la-neti okur. Bu lanetin bir sonucu olarak, Enki'nin bedenin sekiz orgam hastala yakala-nu: ve kendi lme noktasma yaklar. Byk tanrlar keder iindedir ve Enli/'in ona yar-dm edebilecek gc yoktur. Ninhursag geri dnp duruma e/koymas yolunda ikna edi-

50) I. Korintliler, XI, 3-5,7-10. 51) Spicq, Dienet l'lonme, s. 185-186. 52) Tirmizi (. 297/909), Snen, Rada', lO; bn Mace (. 273/886), Snen, Nikiih, 4.

53) Bkz. "Bu rivayet ve efsaneterin kaynam Yahudi, Sryani ve dier Hristiyan nene'li kaynaklar oluturmaktadr" Yakt, Kur'iin' Anlamak, s. 68.

54) Tefslru'l-Mfzan, IV, 156. 55) A.g.e., IV, 151.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 10 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- ll

Zir. Tanra, her biri Enki'nin bedeninin hastalkl ayr bir blmn iyiletirmek zere ie balayan sekiz saaltc tanra yaratr. Sz konusu hastalkl blmlerden birisi, tan-rnn kaburgasdr ve kaburga ile uramas iin yaratlan tanrann ad, 'kaburgalarn tanras' anlamna gelen 'Ninti'dir. Ne var ki Smerce 'ti' szc, kaburga kadar 'ya-am' anlpmna da gelen ift anlaml bir szcktr; bylece Ninti ayn zamanda 'Yaamn Tanras' anlamna gelebilmektedir. brani mitosunda [da SK.] Adem'in kaburgasndan alnp biim verilen kadna, Adem tarafindan 'Yaam' anlamna gelen bir szck/e Hav-va dendiini daha nce belirtmitik ... "56.

u halde, Kitab- Mukaddes'teki 'Adem'in sol kaburga kemiinden yaratlma' kssasmn kaynamn Ortadou, zellikle deSmer mitolojileri; kaynaklarda Peygamber'e atfedilen, aym dorultudaki aniatlann da Kitab- Mukaddes kaynakl olmas, sonu iti-bariyle her ikisinin de kadim ve mitolojik telakkiler andan kaynaklanm olmas ihti-mal d grlmemektedir!. ..

c) Havva'nn Adem'le Ayn ey/z'den Yaratld Gr:

Baskn olan geleneksel anlaya karn, Havva'mn da, 'Adem'in yaratld eyin cinsinden yaratlm olabilecei'ni syleyen grler de mevcuttur. rnein, Mutezili alim Ebu Mslirn el-sfehani bu gr beninseyenlerden birisi olup, Cenab- Hakkn, Havva'y, Adem'in kaburga kemiinden yaratm olmas anlaym benimsemez; nk ona gre Cenab- Hak Havva'y da topraktan yaratmaya kadirdir ... 57 Bu nedenle, 'on-dan' pasajrun anlamrun, '[nefs-i vfhide] cinsinden' eklinde olduunu, bunun tpk, "Allah size kendi cinsinizden -min enfusikum- e ler var etmitir" (N ahi, 72) ayetine ben-zediini syler. Alusi'nin aktanmna gre, bu konuda Ebu Mslim'e bakalan da katl-maktadr58. .

Bu paralelde, Ebu Ca'fer el-Bakr'a nispet edilenbir gre greyse, Cenab- Hak, Havva'y da, Adem'i yaratm olduu amurdan, yani onun arta kalanndan yaratmtr59. ada mellif Tabatabru'nin de aktard bu rivayete gre Hz. Peygamber yle demitir: "Yce Allah, amurdan bir avu ald ve onu eliyle kartrd, derken ondan Adem 'i halk etti; sonra, o amurdan bir miktar daha ald; ondan da Havva'y halk et-ti"60. Ebu Hayan (. 745/1344), ayete biraz alm getirerek, yle bir ynlendirme ya-

56) Hooke, Ortadou Mitolojisi, s. 136-137. Smer panteonundaki tannlardan Enki, Yaratc Kral Tan-n; Enli/, Rzgarn Efendisi ve Ninhrsag da, Dan Hanrnefendisidir ... (bkz. Bottero, Jean, Mezo-potamya- Yaz, Akl ve Tanrlar, ev. Mehmet Emin zcan, Ayten Er, Dost Kitabevi, 2003, s. 258-276; Kramer, Samuel Noah, Smer Mitolojisi, ev. Hamide Koyukan, Kabalc Yaynevi, 1. basm, 1999, s. 106)

57) Buitiraza cevap hakknda baknz. Ruhu'I-Meiin'i, IV, 182. 58) Alusi, Ruhu'/-Meiin'i, IV, 181; Razi, e-Tefs'iru'I-Keb'ir, IX, 161. bnAfir bu yorumu, "Ayetin anla-

m, 'Allah nefs-i vil.hide' [Adem]'in eini kendi trnden yaratt' eklindedir, diyen kimse, yararl bir ey sylememitir; nk bu sidece insan trne zg bir"ey deildir; bir baka deyile, her t-rn diisi, kendi trndendir!.." diyerek eletirmitir (Tefslru't-Tahr'ir, IV, 245).

59) Tabressi, III, 5-6; Alusi, Ruhu'I-Meiin'i, IV, 181. 60) Tabatabai, ei-Miziin, IV, 156.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 11 (1, 1)

12 /Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADEM DERCS

par: " ... ondan ... " ifadesindeki [ha] zamiri 'nefs' kelimesine ait olmayp, aksine Adem'in [kendisinden yaratld] amurdan arta kalp, Havva'nn da kendisinden yaratln ol-duu 'amur'a (et-tfnetu) aittir. yleyse, 'minha: ondan' ifadesinin anlam yle olur: 'Havva da, Adem'in kendisinden yaratln olduu ayn eyden: amurdan, malzemeden yaratld"61 . Hatta, Sahfh- Buhiirf arihi Ayni'nin (. 850/1446) aktarrnma gre Rebi ibn Enes (. 1391756) de, Havva'nn, Adem'in kaburgasndan deil, onun yaratlm ol-duu ayn topraktan yaratldn syleyenlerdendif62.

Bu anlayn ortaya koyduu sonu ise, bizim, ayn asli unsurdan ve tek mahiyetten yaratln, iki zgn varlk olarak Adem ve Havvii'dan; bir baka ifadeyle Erkek ve Ka-dn' dan sz edebileceimizdir ...

3- Grlerin Deerlendirilmesi:

Nisa, 4/ 1 ayetinde yaratl bakmndan nemli temas noktas vardr: Birinci mer-hale, biz insanlarn "tek bir nefisten yaratlm olduu ... "; ikinci merhale, o tek nefis'ten onun einin yaratlmas (ve laleke minha zevceha); nc merhale, her ikisinden [: o tek nefis ile ondan yaratlan einden], 'pek ok erkek ve diinin' tiiretilmesi ...

ayet 'nefs-i viihide'yi, hem erkek cinsinin, hem de kadn cinsinin kendisinden yara-tlm olduu ortak kk malzeme deil de, Hz. Adem olarak alan anlay benimsenirse, bizlerin, btnyle [ ... Rabbekumu'ilezf laleqakum: illi yaratm olan Rab], kk ata olan Adem'den yaratln olduumuz; sonra, ayn kk atadan Havva'nn yaratld; sonra da, erkekli ve diili olarak olumu bu ikiliden tremi olduumuz ortaya konul-mu olur ...

Burada, " ... sizi tek bir nefisten yaratan ... " buyrulduktan sonra, mteakiben, 'sizi...' szcnn delaletini zaten kapsayan "sonra bu ikisinden pek ok erkek ve diiler var etti" denilmesi, bir kapalla yol amaktadr. nk biz, eer 'tek bir nefis'ten yaratld isek, daha sonra, erkekli ve diili olarak, iki ayn eyden [minhumii: o ikisinden] o-altlrn olduumuzdan bahsedilmesi, ya a) Faydasz bir yineleme olacaktr, ki bu d-nlemez; b) veya burada baka bir incelik sz konusu olabilir. Ki bu da, " ... ve o tek nefis'ten onun eini yaratt" pasajnn delruetiyle, hem Adem'in, hem de 'ei'nin kendi-sinden yaratlm olduu 'mterek bir kk unsurun materia vrima varl'nn sz konu-su olabilicei; " ... besse minhumii: o ikisinden ... oa/tt" pasaj da, ortak bir kk cev-lerden, erkek ve kadn olarak ayr t..ryr yaratl sorasdaki durumun bir izah ve alm olarak yonrnlanabileceidir ...

u halde bu yonma gre, ayette anahtar terim olan 'nefs-i viihide', hem erkein (Adem), hem de kadnn (Havva) kendisinden yaratlm olduu, erkek ve kadn cinsle-rinin ortak kaynan; 'insanlk hakikati'ni bir ruh olarak ihtiva eden ilk ftri (archetyp-he) ve kk (materia prima) malzemeyi gstermektedir. Tuksal'n da vurgulad gibi,

61) Ebu Hayyan, el-Balru'l-Muhit, ts., III, 155. 62) Umdetu'l-Kiiri, XV, 212.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 11 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 13

"Bu canl z, ilk yorumda ileri srld gibi, insan olma sreci tamamlanm bir er-kek kii deil, erkek olma potansiyelini de dii plma potansiyelini de iinde barndran temel bir insanlk potansiyelidir"63.

Dorudan Kur' an! metnin kendisinden yola kan byle bir yorum yardmyla zel-likle, saili ve mitolojik kkenli olan, kadnn mene bakmndan erkekten yaratld; bu sebeple de kadnn, bir 'artk' olduu ve erkek iin var edildii kabullenii temelsiz kalm olur. Bunun bir sonucu olarak da, hem erkek cinsinin, hem de kadn cinsinin, eit kimlik ve kendilerine zgn karakterlerle varla karld; kadnn, varln erkekten almad ve ona var olusal bir minnet borcu iinde olmad; bu sebeple, erkek ne ka-dar zgr ise kadnn da ayn derecede zgr olduu tezi benimsenmi olur ... Bylece, erkei ycettirken kad m aalayan, kadn aleyhine geliecek olumsuzluklara meruiyet zemini oluturan tek yanl bir bamllk, hatta 'temellk sarmal'da zlm, darma-dan edilmi olur.

te yandan bakldnda, erkek cinsi ile kadn cinsi arasndaki en byk bamllk, onlar, bu var olusal koullan birlikte tecrbe etme ve gerekletirmeye sevk eden ka-nlamaz birliktelikleridir!.. Bundandr ki, hibir zaman, ne erkek, ne de kadn, tek balarna bir toplum ve medeniyet oluturma gcne sahip olamam, neslin srdrlmesi-nin tesinde, insana zg medeniyet ve yaam alanna her ikisi birden kendi yaratclk ve enerjilerini yanstmlardr. Anlaml, ahenkli ve scak 1 sevecen bir dnya yaam iin de, ancak bylesi bir btnlk ve ahenk iinde var edilni iki ayn tenin yaratlm ol-mas gerekirdi ... Yoksa ilerinden birisinin daha batan yaama bir adm nde balamas, yada etkin ve kurucu bir :figr olarak tarihi balatmas, ilahi denge ve insafa hi de ya-rak muvafk dmezdi...

Genel kabule mahzar olmu gr asndan bakldndaysa, "mebdei beer. Adem ve Havva diye ifade edilen bir ifte, yani bir erkekle bir kadna racidir ve bunlar beynin-de vahdet-i asliye ifade eden bir aliikai nefsiyye vardr. Ve bu alakada erkek evvel, kadn talidir. Ve binaenaleyh o kadn o erkein nefsinden mnaibdir, onun ruhundan kopmutur"64.

Yani kadn, bamsz ve kendine zg bir kimlikten yoksun mudur? Ya da o, bir ss, kullanm iin 'elde bulundurulan stok' bir nesne, bir ara mdr? nsan tohumuna sahip olmas cihetiyle yaratclk ve mini tannsallk gibi abartl nitelikler erkee de, tpk, zi-raat aletleriyle alt stne getirilen, apalanp yarlan, ister istemez atlan tohumlar ii-ne alnaya mecbur ve makhOr bir toprak gibi, tezelll, skut, edilgenlik ve devinimsiz-lik: ksaca aa bir statde olu, ontolojik bir kaftan gibi, kadnlara m?!.. Kadn olu, bir kimliksizlik mi; ya da onun kimlii, "erkee aidiyet ve ballk"la m zde? Erkek merkeze alnmakszn kadndan sz edilemez mi?!..

63) Tuksal, Hidayet efkatli, Kadn Kart Sylemin Islam Geleneindeki zdiiiimleri, Kitabiyat, 1. bsk., 2000, s. 55.

64) Elmall, Hak Dini Kur'an Dili, Il, 1275.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 12 (1, 1)

14 /Prof. Dr. Sadk KILi--------EKEV AKADEM DERCS

Tersine, 'kadn', varolu ve global hayatn ta kalbinde bulunan ilahl feraat, balama, kendi varlndan verme, terkip edip vcuda getirme ... ilahl scaklna (ina, rah-met, re 'fet) ma'kes ve mahzar olmu; dahas, karsndaki erkek cinsine de kendi kimlik deerini hissettirmi, onu kendi var olu bilincine vardrm byk deer kaynadr, bir lttr!..

Mitasiarn dnyasmda 'var olu' ve 'hayat' ile zdeleen kadn ...

Bu gerek ylesine gl bir duygudur ki, btn yaamn mikro ve maJr.ro planda kendisinde vcut bulduu toprak, kadim dnemlerde bile, bilhassa, beeri muhayyile ve betirnlemenin de ynlendirmesiyle hep, bir 'kadn', 'ana', 'toprak ana' (Terra Mater) ni-telemesiyle yceltilir, evrenin 'hayat/ar mahzeni' olan toprak ile kadn arasnda, simge-sel ve deriini boyutta, olabildiine olumlu ve yaamsal armlar oluturulur .. Diilik balamnda 'kadn ve ana' gerei ylesine vazgeilmez bir kristal nokta meydana geti-rir ki, kadn szc ve mefhumu topraa hayat, z ve anlam kazandrrken, toprak da; kadnlk ve analk misyonlarna benzeyen paralel konumu sebebiyle, bir tr kutsallk ik-tisap eder de, bir yandan Toprak Ana (Terra Mater), dier yandan Evrensel Biiyk Kut-sal Ana (Genetrix)65 vizyonuna kavuur ...

Mitoslar dnyasnn byk yorumcularndan olan Eliade'n da ifade ettii zere, yay-gn bir bak as olarak kadn, simgesel ynden dalna ekili toprak ile; cinsel eylemler de. zirai faaliyetlerle zdeletirilmitir ... Bu sembolizme, belirtildiille gre, "neredey-se, en gelimi medeniyetlerde bile rastlanlmaktadr. Szgelii, demektedir Eliade, son vahiy olan Kur'fu, "Hanmlarmz sizin tarlalarnz gibidir" (Bakara, 2/223) betimleme-sinde bulunurken, bir Hindli mellif de, bu semavi gelenei andrr bir ekilde, "Kadn tarladr, erkek ise tohum saandr" diye yazar .. te, her canl yaratk zerindeki bu ku-rucu, dzenleyici ve gelitirici ruhsal enerjisi, yaratc bir mahiyet, hakikat (ipseite) ve 'verimlilik' cevheri olarak aklk lichtung (Heidegger) kazanan kadn ile ekili toprak arasnd~i bu mistik tesant ve mnasebet sebebiyle, kadnn zirai faaliyetlerdeki varl bir bereket sebebi ve yeni rnn meydana gelmesi bakmndan da ok deerli grl-mektedir. ( ... )"66.

zellikle, ska iaret edildii gibi, topran 'ana' biiminde alglanmas, "btn varlklara laya{veren bir varlk olarak", Akdeniz mene'li inanlarda da da grlmek-tedir .. Analk ve dii! gc de ycelten bu anlay, dinler tarihi terminolojisinde, odaksal bir terim olarak, yukarda da getii gibi, Terra Mater yada Tel/us Mater szckleriyle

. ifadesini bulmaktadr ... Challaye'in sunumuyla belirtmek gerekirse, Bat Asya'da, "Tan-nlar bir kentten tekine deimektedir. Yerli olan bu tannlar ou zaman kadndr ve 'Evrensel Ana' diye adlandnlp Akdeniz'den Bengal Krfezine dek uzanan blgedeki Egeliler, Asyallar ve Dravidyenlerin tapndklar byk tannann paralardrlar"67.

65) Eliade, Le Sacre et Le Profane, s. 123.

66) M. Eliade, Mythes, Reveset Mysteres, s. 228-229; yine bkz. Eliade, LeSacre, s. 123, 124-125 67) Challaye, Felicien, Dinler Tarihi, ev. Sanih Tryakiolu, Varlk Yaynlan, 1994, s. ! 10.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 12 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 15

Yine Eliade'n aktanmna gre, Uroatilla kabilesinden Smohalla adl Kzlderili bir esinli: ilhama mahzar olnu bir kii de, kadna yklenen varolusal sayg ve kozmik de-er perspektifinden, bu bakn yle dillendirir: "Bir takm ekimsel' abalarla hepimi-zin anas olan [topra] zedelemek veya onu herklemek, onun adeta barn yarmakve-ya onu fivnek, gnahtr! Benden topra ilernem imi istiyorsunuz? Annemin barn yarmak iin bir bak almaya m gideceim?! .. Ama o zaman, ben ldmde, o beni barna almayacaktr! ... "68 Ayn ekilde, bir zamanlar Pensilvanya'da oturmakta olan Lenni Lanepe veya Delaware Kzlderililerin mitolojisine gre de, insani var olu, tam da bir anne yada diil kudret ile zdeletirilen arzda yle vcut bulnutur: "Yaratc (Createur), yeryznde u anda yararlandklar her eyi bir zamanlar onlar iin hazrlam ise de, daha iyi gelimeleri ve [var/ka] olgunlamalar iin, insanlarn bir sre bu sarslan/sanclara tutulan [toprak] annelerinin karnnda bir sre gizli bir ekilde kal-malarna karar vermitir" ... 69 Kimi Kzlderili mitoslan da, Toprak Ana'nn, insanlan, tpk gnmzde al ve kamiann kendi nesillerini meydana getirmelerine benzer bir ekilde meydana getirdii, kadim bir zamandan sz etmektedirler70.

Hayatn u vermesi iin olmazsa olnaz olan, kadnlk ve analk alandr; daha geni anlamyla, diilik.. dnyas!.. Bir alan ki, yokluu halinde, dier yann, yani erkei on-tolojik bir bolukta brakr, misyon ve vzyonu ortadan kalkar. te, 'kadn ve ana' kav-ram etrafnda rgtenmi olan bu 'Toprak Ana ritellerinde biz, der Eliade, vazl olnayan bir 'btnlk' iinde, gizlibir tohumdan Hayat'n nasl doduunu veya onun, Gk ile Yer arasndaki kutsal evliliin peinden nasl meydana geldiini bildiren ayn gizle karlamaktayz 71.

Yukanda sunulaniann bize anlatt ey, kadnlk ve analk durumunun, yaam dn-gsnn ta merkezinde yer alddr. Kadnn ontolojik gereklii, Tanrsal cemal (Mysterium fascinans) ve yaratma niteliklerine en yakn ve benzeen bir noktada yer alrken, onun ikincil bir cins, nemsiz bir varlk zuhfiru olnad; tam tersine, yaratln kendisinde kkleip boy att ve tamamland grlnektedir .. Kadnn hayat ze-rindeki bu kurucu ve etkileyici misyonu nedeniyle olsa gerektir ki, kozmik yaam biim-Ierinin engin varlk alan olan toprak da, bir analk sfatyla talandnlarak, takdis edil-mi; zellikle yaayan baz geleneklerde Kutsal Byk Ana ( Genitrix), Toprak Ana (Ter-ra Mater) nitelemesine layk grlmtr72.

68) Mythes, 192-194; Le Sacre, s. 118

69) Le Sacre, s. 119.

70) Mytles, s. 194. 71) Myt!es, s. 228. 72) Buna karn, modem dnyamzda, bir baka inan bozunumu olarak ToprakAna mitosunun yaygn

bir inan haline dnmesi; ncil'in 'Baba' karakterli Tanns'na karn 'Dii! nitelikli Tann'ya d-ntrlmesi, Mezopotamya metinlerinin tar'run, anna'snn, Kibele'nin, Msr'n sis'inin geri dnmesi, Hikmet Tanras: Sofya ve Minecva'ya riteller dzenlenmesi ~akknda bkz. Alev Alat-J, "Yorumsuz" ("Bugn Kilise'yi tehdit edenler artk komnistler deil! Bugn artk tehdit, kendi iimizdeki iyi giyimli, iyi eitimli liberallerden geliyor" ( ... ) ... kresellemeciler, sosyalistler, far-masonlar, Kadn Hareketi, Bar Hareketi, evreciler ve hepsinden tehlikelisi New Ager'lardan ge-

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 13 (1, 1)

16 /Prof. Dr. Sadk KILI--------EKEV AKADEM DERGS

Kur'an'n betimlemesine gelince ...

nsanln kadn alglayndaki bu kadim baknun bir uzants olarak, Kur' an' da da, cinsellik, e ve dourganlk balan ile retkenlik-verimlilik perspektifinden, kadn iin 'tarla' benzetmesi yaplmtr: "Kadnlarnz sizin tarlanzdr; tarlamza da istediiniz ekilde gelebilirsiniz .. Ve kendiniz iin gzellikler sunun, Allah[n azabndan] korunma-ya aln; ve O'na kavuacanzz1Ja bilin! .. M'minleri mjde/e sen!" (Bakara, 223).

Kadn kimlii ve cinsiyet aynl balamnda ayetteki anahtar kelime, Eliade'n da ok ksaca deindii gibi, 'el-harsu' szcdr. Szlklere bakild zaman, szcn, sernantk olarak muhtelif marralara delillet ettii grlmektedir.

Kelimenin kk fiil anlamna bakldnda, 'harese' fiili, "oluu ocuu if( alp aba/ad, onlar iin aba sarfetti, mal biriktirdi", "ata ve deveye oka binip onu zayf ve clz hale drd", "anlamaya alt, yok/ad ve aratrd"13, "kii drt kadn al-

liyor"), Zaman Gazetesi, 18 Haziran 2005.

Tanra Kibele inan hakknda bkz "Friglerin anatannas Kibele (Tanyu, Hikmet, Trklerde Tala lgili inanlar, Ankara niversitesi ilahiyat Fakltesi Yaynlan, Ankara-1968, s. ll; Gndz, inasi, Din ve nan Szl, Vadi Yaynlan, Ankara, !. bsk., 1998, s. 85), "Eski Frigya ile Bat As-ya' nn dier blgelerinin tannas. Magna Mater, "tanrlarn Annesi"dir, Tabiat tanrasdr ( ... ) Balca tapna Frigya (Phrygie)'da Possinus'ta olup, tannaya orada, kk siyah bir ta biimi altnda tapnlmaktadr. ( ... )Bu ta ve ona tapn k.iilt, M.. 204 ylmda Roma'ya tamrnlardr" (Pike, E. Royston, Dictionnaire des Relegions, PUF., Paris-1954, s. 97, "cybele" mad.), "( ... )Tan-naya orada bir idol biiminde tapnlrd. Bu idol bir 'diopetes' yani gkten dt ileri srlen bir meteroit, bir kara tat" (Erhat, Azra, Mitoloji Szl, Renzi Kitabevi, istanbul-3. bsk., 1984, s. 201; yine bzk. Tanyu, Trklerde, s. 12), "Troya efsanesi adna Kybele'nin 204'de Palatinus tepe-sine ykselii", (Bonnefoy, Mito/ojiter Szl, Trke Basky Yayma Hazrlayan: Levent Ylmaz, Dost Ki tabevi Yaymlan, I. bsk., Austos 2000, Ankara, I/86), " ... doulu tanra Kybele'nin Ro-maya'ya gelii" (Bonnefoy, a.g.e., II/970), ".. 204 ylnda Pessinus'taki meteorta trenle Ro-ma'ya aktanlrn ve Palatinus tepesine tapna ~'Urulan Magna Mater'in erefine Megalensia deni-len bayramlar kutlanmaya balam" (Erhat, a.g.e., s. 203; Schinimel, Annamarie, Dinler Tarihine Giri, KrkambarYaynlan, stanbul-1999, 76, 234), "Romallar ona, "Mater Deum Magna: Tann-larn Byk Anas" diyerek ok sayg .. " (Tanyu, a.g.e., s. 12) gstennilerdir. Schimmel'in satriarna gre, "Vatan Anadolu olan bu ilalenin vahi garip merasiminin en nemlisi, ilkbaharda vaki olan byk bayramd ki, kalin namzedleri orada -esatire gre Kybele'nin mauku olanAttis'in yap-t gibi- ilale erefine kendilerini hadm ederlerdi", (Dinler Tarihine Giri, s. 76). " ... Frigyal ana-tanra Kybele nce Lidya ve onya'ya, oradan da Roma'ya kadar yaylmt" (Bonnefoy, a.g.e., /885). "Kybele'nin a'i hakknda Ord. Prof. Ekrem Akurgal, bu tan bir feti olarak bulunduunu, ve meteor asll olduunu, ve ant mahiyetinde bir mevkie eritiini belirtmekte, fakat onu Ha-cer-i Esved'le ortak bir kaynaa gtnne gibi bir iddiada bulunmamaktadr" (Tanyu, a.g.e., s. 12). Elmall merhum da, Sabiilik'ten, 'genel olarak mrikliin esas olan eski din' diye sz ettiktan sonra, dncemize gre Kbele kltne atf balamnda, aklamasn, u dikkat ekici ifadelerle srdrr: "imdi ba'z yeni eserlerde buna Seybele-Ceybele dini denildiini ve son zamanlarda asar- atika dolaysyle mevzu- bahs edilmee balyan eski Eti, yalurl Hiytit, yalurl Hetlerin de bu Seybe!, ya'ni Sabi dinine mensub olduklarn syliyorlar (Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Neriyat, 1979, IX/5998; nal, Mehmet Yaar, Anadolu Anatanras Kibele, 2. bsk., nkansa Ofset, Ankara, 2003).

73) ". 'ulrusu hfize'l-Kur'iine' ey fettiuhu ve sevviriihu: Bu Kur'iin' herk edin, yani, "Onu aratrn ve [anlam/arm ortaya karmak iin] onu tarla gibi srn! .. " (bn ManzOr {. 7111131 1), Lisiinu'l-'Arab, Il, 136)

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 13 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... ---- 17

d", "eiyle ar ekilde bir araya geldi, cinsel ilikiye girdi .. "74 gibi anlamlara gelir-ken, fiilden tremi mastar ve isim olan 'el-harsu' szc ise, "mal kazanp biriktir-mek", "dnya geimlii", "atei tututumak", "dl ve pay", "ekini ekerek yada aa dikerek yeri, topra i/emek, almak", "topraa tohum atmak" (el-Ezheri), "dnya ve Ahiret ifin almak"15, 'ekin', 'kazan ... ' gibi manalan iaretlernektedir ... 76 Dier yan-dansa, kelime, bir iyelik tamlamas halinde 'erkek' ismine eklendiinde: 'harsu'r-recu-li '; 'kiinin ei; kadn' anlamn imiernektedir ki, bu kullanma imkan veren dilsel gerek~ eler ve bedii incelikler bir yana, fasih Arapa'nn kendisi de byle bir delaleti kapsa-maktadr. Nitekim, Mberred (. 450/1058)bir beytinde, kansn kastederek yle de-mektedir: "ekirge bir kavmin ekinlerini ( hurus) yediinde, benim ekinimin ( eimin: harsi) niyeti de, ekirgeyi yemektir!.. "77.

Kur'an'da, 'ekin! (Bakara, 72, 205; Ali mran, 14,117; En'fun, 136,138; Enbiya, 78 (veya 'asma, koruk': Kalem, 22), 'meta, geimlik' (ura, 20) ve 'kadn' (Bakara, 223) eklinde anlam emas oluturan kelimeye 'kadn' manasnn da yklenmi olmas, mesela bn Afir (. . 1394/1973)'a gre, son derece ho ve ince birtebih yoluyladr . .78 Teblh yolunu zikretmesi yannda Ebu Ubeyde (. 210/825), aynca 'kinaye' sanatndan da sz etmitir ki, onun sunumuna gre 'el-harsu' kelimesi vastasyla, ele olan cinsel mnasebetten bir kinaye sz konusu edilmektedir79. Mfessir Aifisi ise, bir tamlayan (muzaj) takdiriyle, burada bir tebih-i beli80in bulunduunu, ifadenin manasnn, "[eleriniz] ekin yerleriniz gibidirler: ke mevadi- 'i zalike" eklinde olduunu syledikten sonra, aklamasn yle srdrr: "Hanm/ann bu ekin yerlerine benzetilnesi, sperm-lerin tohumlara tebih edilmesi ynyledir: yle ki, bunlardan her biri, ondan h usule ge: lecek olan rnn maddesidir ve onsuz o ey gzel olmaz .. u halde bu, baka bir tebihe kinCiyede bulunan bir tebihtir. .. ( ... )Dier yandan, 'el-harsu: ekinlik, tarla' szciiii-

74) bn Manzr, Lisiinu'l-Arab, "H-R-S" maddesi, Il, 135; Kiimus Tercmesi, "el-Harsu" maddesi, I, 647.

75) Hadiste yle ifade edilmitir: "Uirus lidnyiike keenneke te'iu ebeden va'melli Aliretike keen-neke temutu aden: Ebedi olarak yaayacakmsn gibi, dnyan iin al! Yarn lecekmisin gibi de, Aliret'in iin al! .. ", Es-Suyuti. Celaluddin (. 91 l/1505), Ciini'u's-Sagir, Msr, ts., I/48; bn sfune, el-Hans, Buyetu'l-Biilis, thk. Hseyin Ahmed Salih el-Bakiri, I. bsk., 1413/1992, II, 983; yine bkz. bn Manzur, Lisanu'l-Arab, Il, 134;).

76) bn Manzur, Lisiinu'l-Arab, Il, 135,136; bn Faris, Ahmed, (. 395/ 1005) Mucmelu'l-Lua, hk. Zbeyr Aldulmuhsin Sultan, 2. bsk., 1406/1986, I-II, 230; ez-Zenq.n1, Mahmud ibn Ahmed, (. 656/1258) Telzibu 's-Sliil, thk. Abdusselfun Muhammed Harun-Ahmed Abdulgafur Attiir, Diiru'l-Me'arif, 137111951, 52 (?),I, 126.

77) "i;:a eke/e'/-ceriidu luruse kal'lllin!Felarsi lenmulu eklu'/-ceriidi": Et-Tabressi (. 548/1153), Mecmeu'l-Beyiin, Diiru'I-Ma'ife, Beyrut, 1. bsk., 1406/1986, Il, 564; bn Manzur, Lisii11u'l-Arab, r, 135; bn Faris, Mucmelu'l-Lua,I-Il, 230.

78) bn Aur, Tefsiru't-Talrir, Il, 371. 79) bnu'l-Msenna, Ebu Ubeyde, (. 210/825), Meciizu'l-Kur'iin, thk. Muhammed Fuiid Sezgin, Bey-

rut, 2. bsk., 1401/1981, I, 73; et-Tabressi, Il, 564. 80) Tebih-i beli: "Benzetme yn ve tebih edat sylenmeden yaplan tebih" (Ayverdi, lhan, Mi-

sa/li Byk Trke S-;.lk, Kubbealt Neriyat, 2005, III, 3141)

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 14 (1, 1)

18 /Prof. Dr. Sadk KILi--------EKEV AKADElvJ DERCS

nn hakiki anlam zere kalmas da muhtemeldir ki, bu durumda burada temsil! bir an-latm bulunmaktadr, bu temsilde ise, onlarn cinsel mnasebet gayesiyle hanmiarna gelme durumlar, herhangi bir tahdit ve snrlama olmakszn, ekin ektikleri tar/alarna

gelme biimlerine tebih edilmitir; orada kii nasl kendi ekin tariasma diledii ynden geliyorsa, burada da, kocann, einin kendisine helal olan uzvuna diledii ekilde, dile-dii cihettenBI gelebilecei anlatlmtr .. "82.

Kadna 'ekin/ik, tarla' kelimesinin verilmesinin gerekelendirilmesinde bunlara ya-:kn aklamalar yapan Elmal'l da, ayete u yorumu getimektedir: "Bu tabir ile kadnn kadmlk uzvu bir yere, erkein nutfesi tohuma, doacak ocuk da bitecek haslata tebil.edilerek bir istiare yaplm ve bununla Allah 'n enzrettii mevz-lars izah buyu-ru/mutur ki, mana u olur: Kadnlar sizin ekinliinizdir, siz onlara insan ve Mslman tohumlar ekip haslat olarak zrriyet yetitireceksiniz"83.

Sonu Yerine:

Sirngeletirme ve tebih yoluyla daha belirgin hale getirme eilimine paralel olarak, eierin Kur'an'da 'el-harsu: tarla, ekin/ik' olarak nitelenmi olmas, onu kltc ve deerden dren bir durum olmayp, aksine, varlk yel pazesindeki merkezi nemi dorultusunda, onu saygn bir konumda grmenin ifadesi saylmaldr.

Kur'an'n erkekle balantl sunumunda kadn, erkek cinsinin kendi kimlik bilinci-nin gereklik zemini, onu var klan zorunlu ve olmazsa olmaz ontolojik unsur olarak yer almtr. Evrensel genel geer deil, toplumsal koullarla snrl olduu dnlen 'kadmn tanklnda (Bakara, 282); ekonomik-sosyal durumlara gre deikenlik arz edebi-lecek olan kadnn mirastaki pay hususundan; pozitif bir yol ve netice olarak grlme-se bile, caydrclk hiknetiyle yorumlanan talaktan (Bakara, 227, 228, 229, 231, 232, 236, 237, 241; Ahzab, 49; Talak, 1); yryen Kur'an olan Resfiln yaklamnn byk iradiyle, deil Kur'an antropolojisi ve sosyolojisine, genel insanlk telakkisine bile ok irkin ve sevimsiz grnecek, bu nedenle de, 'genel bir uygulama' deil de, tersine n-zfil anda mnferit bir olgu iin inzal edilmi olduu dnlebilecek olan 'kadnn darp edilmesi' (Nisa, 34); ayn ekilde, genel ve 'ne pahasna olursa olsun 'bir izin ier-meyip, her eyden nce ehevi kayglardan uzak, insani, aiievi ve genel toplumsal zo-runluluklarda olas bir k yolu olarak dnlebilecek olan 'birden fazla kadnla evli-lik' (Nisa, 3) gibi konulanil bu perspektiften mutlaka irdelenmesi, bu konularda, Kur'an'a, Hz. Peygamber'e ve slam'a bhtan olacak nitelikteki alglaylarn mutlaka zamann dna itilmesi gereini hatrda tutarak, imdilik unu kesin belirtmek gerekir ki, kadn, genel olarak hayatn tam merkezinde, daha zel balamda da, mukabil odak nok-tasn oluturan erkein yaam destek sisteminin tam beindedir. u Kur'an pasaj bi-ze, erkein, kendi cinsiyet kimliinin bilinmesi yannda, onun varolu okyanusu iinde-

81) Taberi, bn Cerir, Camiu'l-Beyan ll, 391.

82) Alfisi, Rulu'l-Me'ant, II, 129.

83) Hak Dini Kur'an Dili, II, 777.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 14 (1, 2)

KADIN ERKEGN KABURGA KEMGNE NDRGENECEK KNCL BR FENOMEN DEGLDR!... - ---- 19

ki benlik ve varlk dinginliine muttali olabilmek iin de, kelimenin tam anlamyla, :ka-dn'a 'muhta' olduunu; hatta kadn olmadan bir deer ifade etmeyeceini gsterir:

"Kendileri ile huzur bulasznz diye sizin iin trnzden eler yaratmas ve aranzda bir sevgi ve merhamet hissi var etmesi de onun delillerindendir" (Rum, 21; yine bkz. A'riif, 189).

Ayetteki odak kavram olan ve istiare yoluyla 'nsiyet duyma, yalnzla kapzirnama ve nejsin sevin iinde olmas' anlamlarn dile getiren 'skun' 84 szcnn de iaret ettii zere, kadn, insann biyolojik olarak gereklemesi ve boy atmas srecinin tam merkezinde yer alr, kar cinsi olan erkein de, hem dnyevi, hem de ruhsal dinginliinin istinat noktasn oluturur. Bir bakma, kadnda vcut bulan derinlik, sbllt ve ahenk semasndan, kozmik esenlik ve uyum gklerine doru hr bir kuun uuvermesidir bu ... Allah'n rahmet, balama, ihsan, ltuf, esenlik, dzenleyicilik ve mkemmelletirme gibi akn nitelikleri onda en soylu ve cokunca yanklanrken, insan tr var olmann o engin ve hayranikiara gark eden scakln, efkatini, dinginliini onun elinden yaar ... 85

Tohumdaki hayat patlamasna bann am olduundan, nasl ki yamur yeryzne doru ekiliyorsa; tutuveren ve savrulmaktan koruyan ktle ekim gc, uzaydaki devi-nimleri iin zorunlu olduundan, nasl gezegenler gnee; gne galaksilere; galaksiler de st galaksi sistemlerine ve kuvvet alanlarna merbllt iseler, aynen bunun gibi, gerek-te erkek cinsi de, Tannsal ihsan ve efkatn oldumcu ve erdirici scaklna muhta ve mecbur olduundan, 'kadn'n, 'anne'nin etrafnda dner, varl hep ona celp olunur ve ona doru bir itiyak halindedir ... Hem de, var olu yokuluuna balad ta o ilk anlar-dan -itibaren ...

Ve kadn, sevgi haritasnn zirve noktasdr ve insana baledilen sonsuzluk ve teler a::rnaandr .. nsan! beenilerin tam merkezinde yer alan bir deer; tm estetik du~lan besleyerek, yaratclk yeteneklerimizi ynlendiren; bizi somut varlk dnyalarnn telerine doru ritirnleyen eik ve ufuk bir fenomendir .. "Kadnlar, oullar, ykler/e al-tn ve gm, salma at/ar, davarlar ve ekinler gibi tutkuyla arzulanan eyler insana gz alc gsterildi .. Bunlar dnya hayatnn geimliidir. Gerekteyse asl varlacak gzel yer, ancak Allah'n katdr" (Ali mran, 14).

Bir baka anlatmla kadn, tutkulann kendisine ulaamayaca ve son snrlarna va-ramayaca bir ummandr: bin bir renk ve formdaki varlk desenleriyle; btn atlm ve heyecanlarn balad ilk nokta, sonuland eiktir ... Kadn, aslnda erkekte, hayat so-luunu (naphes hayyim) ve varolu ateini, damar damar harekete geirendir .. Ve o-ka-

84) Aiir, Tefslru't-Tahrir, XXI, 72. 85) Biyolojik balarnda irad edilmi olan, "Hi phesiz kadnlar, erkeklerin [dier] yarlandr (akii

q) ... " Nebevi szn (Tirmizi, Snen, Taharet, 82), Hattabi (. 388/998)'nin de b_eimsedii zere 'yaratl ve huy itibariyle benzeme, mmaselet', manasyla snrlamayp (Tirmizi, Taharet, 82, I, 190, 3 no'lu not), simlatif bir bak asyla, erkek kimlii ve gerekliini btnleyen; onsuz er- . kein niiks kalaca bir cins olarak anlamak latif gzkmektedir.

D01777c10s27y2006.pdf 25.02.2010 17:39:29 Page 15 (1, 1)

20 1 Prof. Dr. SadkKILI--------EKEV AJ(ADEM DERCS

dm, 'yapan el'i, 'veren gc', tannsal bir sfatasna, 'karlksz ve beklentisiz kendini adama'y somutlatrand.r86. O, erkein kiiidesi ve varln kendisine yasland yaman dadr; o 'ana'dr ve 'aday simgesi' dir; o, btn yoksunluklara kar, kalbini ve sev-gisini, scakln hep koruyandr, tm evren iin ...

Nihai olarak denilebilir ki, kadnnorijinitibariyle yaratln betimleyen ve onu, ilk erkein kaburga kemiine indirgeyen yorumlar Kur'an'dan elde edilmedii gibi, hadis-ten karlm yorumlar da deildir. lgili hadisiere anlam verilirken Hz. Peygamber'in ahsiyeti, misyonu ve Kur'an gz nnde bulundurulmarn, yorumlarda adeta n kabul-ler etkin klnmtr. Halbuki, kadnn biyolojik zgnl, psikolojik biricik ve krlganlnn alm balamnda, kaburgann knlganlk ve nazik yapl vasfna vurgu yaplabilirdi87 ... Bir baka ifadeyle, "kaburga hadisinin bu formuyla Peygamber'den sadr olduunun kabul edilmesi halinde, maddi yaratmadan bahsedilmediini, dolaysyla hadisin, kadnn ilk yaratlnn kaburgadan olduuna dair kesin bir delil olarak kul-lanlamayacan"88; 'kadnn asla bir kaburga kemiine indirgenecek ikincil ve nem-siz bir fenomen olmadm"; bu sebeple, hem ilk erkein, hem de onun ei olan kadnn, ok sistematik ve deiik rafine ilemlerinden getikten ve de kendilerine bir mana ve yetkinlikler haritas ifrelenmeye msait hale geldikten sonra olumu; bylece insanlk mahiyet ve deerini de ikin ayn arketip alamdan var edilmi olmalarnn daha an-lalr olduklarn belirtmek gerekecektir.

86) Anadolu barnda, baskn ataerkil aile yapsna karn eticin bir anaerkil aile mevcudiyetinin rnek-fii hakknda bkz. "atalhykte kadn olmak", Cumhuriyet Bilim Teknik, 24 Ocak 2004, yl: 18, say: 879, s. 8-10, Scientific American, Ocak 2004'den eviren Reyhan Oksay. Kadnn, yzyllar boyu hak ettii yeri alamam olduuna dair bkz. Kl, Sadk, "Yzyllarn Byk Yitii: Kadn", Kalem ve Onur, yl: 3, say: 9, Sonbahar 1995 ve yine Kl, Sadk, Benliin inas, nsan Yaynlan, sta,nbul 2000, s. 277-283.

87) Arman, a.g.e., s. 221.

88) Am1an, a.g.e., s. 222.