"Japonya’dan Aydınlık Esintiler-3" Shigeru Ban Konferansı Yapıldı

05.06.2009 Rüksan Tuna, Y. Mimar

Mimarlar Odası Đstanbul Büyükkent Şubesi ve Yapı Endüstri Merkezi’nin ortak davetiyle Türkiye’ye gelen

ünlü Japon mimar Shigeru Ban, geniş bir izleyici topluluğuna işlerini anlattı.

YEM adına ev sahibi Doğan Hasol ve Mimarlar Odası adına Deniz Đncedayı’nın açılış konuşmalarında ortak

yapılan bu etkinliklerin mimarlığımıza yapacağı güzel katkılar vurgulandı. Ardından Shigeru Ban

‘’Çalışmalar ve Đnsani Đşler’’ başlıklı sunumunu gerçekleştirdi.

Ryue Nishizawa ve Kengo Kuma’dan sonra davetli üçüncü Japon mimar Shigeru Ban da mimarlığın insan

ve mekan kullanımı ilişkisini sade ve geri dönüştürülebilir malzemeler üzerinden kurgusuyla aktardı. Suya

ve yangına karşı yalıtılmış kağıt tüpler, ahşap yonga levhalar, ahşap ve çelik karkaslar, alüminyum, cam

ve şeffaf fiberglas ana malzemeleri.

Bilindiği gibi, Shigeru Ban 1999 Kocaeli depreminden sonra da ülkemize gelmiş, geçici barınaklar

tasarlayarak öğrencilerle birlikte inşa etmişti.

Yaptığı ilk işlerden, son çalışmalarına kadar geniş bir özet sundu.

Japon geleneksel yaşamından esinlenen yatay sürme kapı kullanımı iç avluları, iç mekanı dışarıyla

bütünleştiriyor, plan şemalarında mekan esnekliği, mutfak ve banyo dışında bütün iç hacimlerin birbirine

evrilmesine olanak sağladığı gibi, yaşamın mevsimsel döngülere göre o köşe veya bu köşede devam

edebilmesine, sabit yemek, yatak veya oturma odasının olmamasıyla büyük bir özgürlük de sağlıyor

kullanıcıya.

Bu esnekliği ve doğayı içeri alma durumunu, kamusal ve özel mülkiyet sınırlarını belirsizleştirmeyi

konutlar, ofisler, çarşılar, müzeler… hemen hemen bütün işlerinde gördük:

* Mesleğinin başında henüz bina tasarlamıyor, iç mekan ve stand tasarımları yapıyorken gerçekleştirdiği

NewYork Güzel Sanatlar Müzesi bünyesinde Alvar Aalto Sergisi. (1986), Tokyo. Serginin sökülüp

takılma ve malzemenin geri dönüşümü fikri ilk olarak burada çıkıyor. Bütçe kısıtlaması ahşabı

sevecenlikle kullanan Finli mimarın mobilyalarını sergilerken de ahşap kullanmasını engelliyor, onun

yerine kağıt tüplerin ilk kullanımına yol açıyor.

* Mobilya Evler, Furniture House, (1995), Yamanashi, Japonya. Bu tür konutlarda beton temel, kolon

ve duvar yok. Bütün yapı elemanları sunta levhalardan kat yüksekliğinde imal edilip, içi izole edilerek

(kitap kutusu gibi) şantiyeye geliyor. Her birim hem yapı elemanı, hem de dolap, raf gibi iç hacim

elemanı olarak kullanılıyor.

* Yine sunta yonga levhadan bir diğer örnek ev. (1996), Kanagawa, Japonya. Ahşap karkas olmadığı,

sadece sunta yonga levhalar kullanıldığı için çok ekonomik.

* Konteyner Müze , Nomadic Museum Santa Monica (2006), Los Angelos, ABD.Kanadalı bir

fotoğrafçının işleri için gezici sergi. Konteyner boyutları dünyanın her yerinde aynı ve her yerde

bulunabiliyor, onun için sergi söküldüğünde başka bir yerde de kurulabiliyor. Orijinali New York’ta 200m.

olarak kurulan müze, Santa Monica Okyanus kıyısına geldiğinde 100er metrelik iki kola bölünmüş, iki

hacim arası sinema salonu veya müze dükkanı olarak kullanılmak istendiğinde üstü membranla örtülerek

kapalı alan yaratılmış. Sergi daha sonra Güney Kore’ye Olimpiyat Parkına götürülmüş.

* Perdeli Ev, Curtain Wall House (1995), Tokyo, Japonya. Mies van der Rohe’dan etkilendiğini belirttiği

bu konut yerden kopuk, tamamiyle kullanıcının özel yaşam biçimine uygun bir yapı. ‘’Japon usulü’’

giydirme cephede gerçek bir perde mahremiyet ve gölge sağlıyor.

* Lineer Konut, 2/5 House, (1995) Hyogo, Japonya. Dikdörtgen plan yapısındaki arsa lineer 5 bölgeye

ayrılarak, kapalı alanlar yine yatay sürme kapılarla iç avlular ile bütünleşiyor.

* Resim Penceresi Evi, Picture Window House, (2002), Shizuoka, Japonya. Hep resim çerçeveleri kare

olur ya, işte bu konutun cephesi bütün bir karenin içine yerleştirilmiş. Okyanus manzarasını

20mx2.5m’ye çerçeveleyen bir yapısı var.

* Yine Mies van der Rohe’un Barselona pavyonundan esinlenen duvarsız bir konutu. Wall Less House

(1997), Nagano, Japonya. Yapının çevre duvarlarının olmadığını- bu arada banyo ve tuvaletin de- camla

kaplı olduğunu hatırlatalım.

* 9 Kare Gridli Ev, Nine Square Grid House, (1997) Kanagawa, Japonya. Mobilya evin yapı

elemanlarının çelikten yapılmışı. Her kare grid sürme kapılarla bölünebilip, esnek ve çoklu kullanıma

imkan veriyor.

* Kağıt Sanatı Müzesi, Paper Art Museum, (2002), Mishima, Schizuoka, Japonya. Tüm cepheler

fiberglas panellerle kaplı. Ana giris kapısı yine sürme, iç mekan dış hacim bütünlüğü bununla sağlanıyor.

Güney cephesinde katlanabilen ve istiflenen gölgelikler var. Bu cephedeki sürme kapılar yukarı doğru

açılarak veranda oluşturuyor.

*GC Nagoya, (2004), Japonya. Bir diş fakültesi ve hastanesinin bahçesinde bulunan bu merkezin,

öğrenciler ve öğretmenlerin kullanımında iç-dış mekan bütünlüğünü sağlamak amacıyla yine istiflenen

cam kepenklerle çözümü, üç kat yüksekliğindeki iç avluya ferahlık getiriyor.

* Swatch Grup Merkez Binası, Nicolas G. Heyak Center, (2007), Tokyo, Japonya. Swatch grubun

Japonya merkezi için yapılmış, Ginza caddesindeki bu dar cepheli binanın giriş katında ‘’kapıdan’’ girince

bütün katları algılanabiliyor.

Cephede 4 kat yüksekliğinde cam kepenkler var, kaldırıldığında, cadde ile birleşen iç hacimde her

markanın bulunduğu katlara doğrudan çıkan ayrı asansörlere ulaşılıyor. Kamusal alanla özel mülkiyet

sınırlarının kamusal yönde zarifçe çizildiği güzel bir yapı.

*Çıplak Ev, Naked House, (2000), Saitama, Japonya. ‘’Mekan içinde mekan’’ kavramına güzel bir örnek.

Evin içindeki mahremiyet sınırlarının genişletildiği, büyük hacmin içinde çayevi (tatami house) ve yatak

evi olan iki küçük tekerlekli klübecik olarak yer alıyor. Bunlar evin içinde mevsime ve ışığa yönelik yer

değiştirebiliyor. Yapı iki tabakalı, plastik katkılı, güçlendirilmiş fiberden oluşuyor. Hafif, geçirgen yapısıyla

nehir kenarına konuvermiş gibi. Đç duvarlar ahşap karkasa bağlanmış naylon kumaş tekstür ile

kaplanmış.

*Osaka Ofis Binası, GC Osaka Building (2000), Chuo, Osaka, Japonya. 6 katlı ahşap ofis binası. Yangın

bariyeri tasarımı da dedikleri 25mm+25mm özel levhalar, çelik konstrüksüyon kaplaması olarak

kullanılmış. Ahşap konstrüksüyonun aynı zamanda bitirme elemanı olarak da kullanıldığını, cephenin ise

cam giydirme olarak bütün strüktürü ve yapı elemanlarını dışa yansıttığını görüyoruz.

* IMAI Gündüz Bakımevi, Imai Hospital Daycare Center (2001) Odate, Akita, Japonya.

Lamine ahşap strüktür üzerine alüminyum çatıdan oluşan iki katmanlı çocuk yuvası. Đki katman arasından

günışığı sızıyor. Çatı özellikle çok kar alan bölgede yüksek eğimde tasarlanmış.

*IMAI Lisesi, Atsushi Imai Memorial Gymnasium, (2002), Odate, Akita, Japonya. Bu yapıda da yine

lamine ahşap kirişler yay şeklinde kullanılmış. Binanın gövdesi toprağa gömülü, sadece çatısı dışardan

algılanıyor. Đki katmanlı 20 m.lik oval çatıdan süzülen günışığı yüzme havuzunu aydınlatıyor.

* Pompidou Kültür Merkezi, Center Pompidou, (2009) Metz, Fransa.

Çinli hasır şapkalarından ve hasırın örgü biçimiyle ortaya çıkan heksagon form kullanılarak tasarlanmış

hafif çatılı yapı.

* Đrtibat ofisi , Office in Center Pompidou, (2004), Paris Fransa. Metz’deki merkezi tasarlayan ekibin

çalışması için Pompidou (Beabourg) Kültür merkezinin 6. katına, Hannover fuarında da kullandığı

teknikle, kağıt tüp konstrüksüyonuyla yine öğrencilerin bizzat inşa ettikleri 34.5m uzunluğunda, 3.5 m

eninde yapı. Çatı örtüsü poli tetraflora etilen.

*Odawara Salonu, Odawara Hall (1990), Kanagawa, Japonya. Odawara belediyesinin 50. yılı için

tasarlanmış mukavva tüp strüktürlü yapı, her biri 50 cm çapında, 15 cm et kalınlığı ve 8 m. Yüksekliği

olan 330 tüp kolondan oluşuyor. Tüplerin sadece biri 120cm çapında, dinlenmeye ayrılmış odacık. Tüp

kolonların arasındaki boşluklardaki şeffaf naylon kaplamalar günışığını içeriye süzdürüyor. Çatı çelik.

* Issey Miyake Galerisi, Miyake Design Studio Gallery, (1994), Shibuya, Tokyo, Japonya.

Yine mukavva tüplerden oluşan bu yapı, gerekli yangın ve su testlerinden geçerek 1997’de kalıcı kullanım

izni almış.

* Haftasonu Evi, House of Double Roof (1993) Yamanashi Japonya. Japonyanın oldukça karlı bu

bölgesinde kar yükü ve ısı kontrolü için çift çatı yapılmış. Hafta sonları vakti olmadığı için hiç

gidemediğinden yakındığı bu evde oturma ve yatma mekanları geniş teraslarla birbirine bağlanıyor.

*Japon Pavyonu, Japon Pavillon,Expo 2000, Hannover, Almanya. Her ahşap ve kağıt strüktürüne

olduğu gibi bu ilginç yapısına da Alman yangın standartlarına uygun testleri yaparak izin almış Shigeru

Ban. Çatı örtüsünün de kağıt ve üzerinde yangın korumalı ikinci katman olarak pvc benzeri su geçirimsiz

örtü (kargo şirketlerinin de kullandığı) olduğunu belirtmekte fayda var. Beton temelin yerini içi kumla

doldurulmuş çelik kutular almış.Bütün yapı 6 ay sonra sökülünce artık malzemenin geri dönüşebilmesi

esasına göre tasarlanmış.

*Canlandırma Merkezi, Institute, Centre D’interpretation du Canal de Bourgogne, (2005), Pouilly-en-

Auxois, Fransa. Lyon yakınlarında bulunan bu kanal üzerinde arkaik bir geminin korunağında ahşap

strüktür hafif örtü çatı yapıyı oluşturuyor. Đçinde küçük bir müzenin de olduğu sergi mekanında ise hafif

metal konstrüksüyon hem çatıyı taşıyor, hem de sergi elemanı olarak işlev görüyor.

*Rwanda Geçici Barınakları, Paper Emergency Shelters for UNHCR, (1999) Byumba Mülteci Kampı,

Ruanda. 1994’de Ruanda’da başlayan iç savaşın (Tutularla Hutsiler arasında) ardından yaklaşık 2 milyon

insan yerinden yurdundan olmuştu. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin bölgeye naklettiği

plastik kaplı alüminyum direkli çadırlar, değerli alüminyum parçaları satıldığı için ancak çevredeki ağaçlar

kesilerek elde edilen dikmelerle ayakta durabiliyordu. Bu ormanı zaten az bölge için tehlikeliydi. Daha

ucuz ve yerinde imal edilen ve nakliye gerektirmeyen kağıt boru tüplü örnekler denendikten sonra 50

adedi kampa kuruldu.

*Deprem Barınakları, Paper Log Houses, Kobe, Japonya (1994), Kaynaşlı, Türkiye (2000), Bhu,

Hindistan (2001). Her üç deprem sonrasında insanların aileleriyle barınacakları deprem konutları yerel

malzemeler kullanılarak tasarlanmış, öğrencilerle birlikte inşa edilmiştir.

Temel ve subasman yerine bira kasaları, olmadığı yerde plastik kutular içleri toprak ve kum sıkıştırılarak

kullanılmış, ana strüktürde kağıt tüp, çatı örtüsü pvc ve bambu kullanılmıştır. Đzolasyon için tüplerin

arasına sünger bant çekilmiştir. Hindistan’da ise yıkılan bina molozları sıkıştırılarak temel olarak

kullanılmış, döşemede çevredeki çamur kullanılmıştır. Çatıyı yöresel örgü battaniyeler kapatmış, bambu

alınlıklar hava sirkülasyonunu sağlamıştır.

*Tsunami Konutları, Tsunami Reconstruction Project, (2005), Krinda, Sri Lanka. 26 Aralık 2004

Sumatra depreminden sonra oluşan tsunami felaketi ile evlerini kaybedenlere konut projesi. Proje

tamamı iki odadan oluşan 67 konutla 1 cami ve ağaç plantasyon tesislerini kapsıyor. Her konut katlanır

kapılar ve üzeri çatıyla örtülmüş verandalarla mahremiyetini koruyor. Ana yapı malzemesi yöre

çamuruyla oluşturulan kil blok duvarlar, yöre ağaçları ve bambular.

*Kağıt Kilise, Paper Church (1995-2005), Nagataku, Kobe, Japonya. 1995 Kobe depremiyle yıkılan

kiliseyi, yapılan bağışlarla 160 kişi gönüllü olarak çalışarak 58 adet kağıt tüp boruyla yeniden oluşturmuş.

10x15mlik oval plan barok esinli.(Bernini) Kağıt tüpler sıkıştırılmış polikarbonat ile kaplanmış. Kilise

2005te sökülerek Tayvan’da yeniden kurulmak üzere gönderilmiş.

* Çin’de Đlkokul, Chengdu Elemantary School, (2008) Chengdu, Çin. Shigeru Ban’ın son olarak

gösterdiği örnek yine bir felaket bölgesinden. Geçen seneki Çin depreminden sonra yıkılan pek çok konut

ve barınağın yanı sıra eğitim binaları da yok olmuştu. Chengdu’da kurulan ilköğretim binası da bunlardan

biri. Yine hafif ahşap ve kağıt tüp boru konstrüksiyonun imdada yetiştiği, maliyet ve sürat açısından çok

elverişli olduğu bir örnekti bu.

Mimarlığın kentlere ve ülkelere ikonlar yaratmak değil, farklı insanlık durumlarına da cevap verebilmek,

deprem, tsunami gibi doğal afetler ve ırkçı katliamlar gibi insan yapımı felaketler sonrası evlerini,

barınaklarını kaybeden mültecilere, kısa sürelerde, elde, etrafta ne malzeme varsa onunla barınma,

ibadet etme gibi ihtiyaçları karşılayabilmek olduğunu da gösterdi. Üstelik bunu yaparken mimarın estetik

yaratıdan ödün vermesine gerek olmadığına, tam tersi kağıt tüplerlerle de, sunta levhalarla da çok şık

mekanlar ve yapılar olabileceğini, insanın yaşam kalitesini artırmanın mümkün olduğunu kanıtladı bizlere.

Shigeru Ban bir yıldız mimar değil, olmak da istemiyor ancak konferanstaki genç dinleyici yoğunluğu,

insana odaklanan ve insanın ihtiyaçlarına doğru cevaplar verebilen mimarların “ikonlaştığını” gösteriyor.