İŞLETMENİN KURULMASI

KURULUŞ SORUNLARI

İŞLETMENİN KURULMASI ÇOK YÖNLÜ BİR SORUNDUR. BU SORUNUN EKONOMİK,

TEKNİK, MALİ VE YASAL (HUKUK) YÖNLERİ VARDIR.

BİR KİŞİ/BİR GRUP İNSAN ÇEŞİTLİ NEDENLERLE BİR İŞLETME KURMAYI DÜŞÜNDÜKLERİNDE, YANITLANMASI

GEREKEN BİRÇOK SORUYLA KARŞILAŞIRLAR.

KURULUŞ SORUNLARI

EN SON KURULUŞ KARARI VERİLMEDEN,

YANITLANMASI GEREKEN ÖNEMLİ SORULAR

VARDIR :

1. TALEP (İSTEM) : İşletmenin üretimini planladığı

mallar/hizmetler için gerçek bir talep var mıdır?

Varsa miktarı ve süresi nedir? Gerekli talep yoksa

üretimi düşünülen mal/hizmet için piyasada bir

talep yaratma olanağı nedir?

2. UYGUNLUK : Düşünülen malı üretebilmek için piyasada işgücü, sermaye, teknoloji ve girişimci gibi üretim faktörleri var mıdır? Hammadde, yardımcı maddeler gibi materyaller piyasada mıdır, varsa uygun fiyat ve koşullarla bunları temin etme olanakları nedir? Malın karlı satılabilmesi için, maliyetleri yeterli düzeyde düşük, alıcı için uygun bir fiyat koyma ve malların tüketiciyi tatmin etme olanakları nedir?

3. REKABET DURUMU NEDİR? : Üretimi düşünülen ürüne ilişkin üretim dalında ya da faaliyet kolunda rakiplerin sayısı ve ekonomik güçleri ne durumdadır? Bugün için pazarda bir rakip ya da yoğun rekabet yoksa işletmeyi kurup faaliyete geçirdikten sonra, bizden daha çok üstünlüğü olan işletmelerin pazara girip müşterilerimiz elimizden almaları söz konusu olabilir mi? Kuracağımız işletmenin diğer rakiplere göre; yönetim kadrosu, finansman durumu, pazarlama ve dağıtım kanalları açısından gücü ve olanakları nasıldır?

Kurulacak bir işletmenin ya da bir yatırım

projesinin teknik, ekonomik ve finansal ya da

mali açıdan değerlendirilmesinde genellikle şu

noktalar dikkate alınır :

Yatırım için gerekli üretim faktörlerinin

saptanması ve durumu,

Yatırım mallarının iç ve dış pazar durumu,

Yatırım projesi gerçekleştiğinde işletmeyi

faaliyete geçirmek için gerekli hammadde ve

yardımcı madde durumu,

4. Üretilecek ürünlerin maliyetleri,

5. Üretilecek ürünlerin talebi ve fiyat durumu,

6. Kurulacak işletmenin ya da yatırım

projesinin kuruluş yeri ve büyüklüğünün

seçimi,

7. Yatırım tutarının hesaplanması, işletmede

gelir ve gider tahminleri ve finansman

durumu gibi mali konuların analiz edilmesi

Belirtilen noktalar açısından bir işletmenin

kuruluşuna ilişkin yatırım projesinin

değerlendirilmesi yapılır ve buna göre kesin

yatırım kararı alınır. Bu tür çalışmalara

“yapılabilirlik araştırması (fizibilite etüdü)”

denir. Yapılabilirlik (fizibilite) etütleri, kesin

projeye gitmeden önce yapılan ekonomik,

teknik ve finansal etütlerdir.

YATIRIM : Bir işletmeyi kuran her girişimci yatırım

yapmaktadır. Yatırım birkaç anlamda kullanılır.

A. EKONOMİ LİTERATÜRÜNDE YATIRIM; “bir

dönem içinde üretilen malların tüketiminden sonra

gelecek devreye aktarılan kısımdır”.”Bir dönem

içinde üretim mallarına/sermaye teçhizatına

yapılan ilavelerdir”.”Ulusal gelirin yeni üretim

birimleri (işletmeler) kurmak ya da eskiyen

üniteleri yenilemek için ayrılan kısmı”

anlamındadır.

KURULUŞLA İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR

YATIRIM

B. İŞLETME BİLİMİ AÇISINDAN YATIRIM : Sabit sermaye yatırımları (duran varlıklara yatırım) ve stok yatırımları olarak iki kısımda düşünülebilir.

Sabit sermaye yatırımları; sabit değerlere veya varlıklara yapılan ilaveler olarak tanımlanır. Sabit sermaye yatırımlarına örnek olarak; sabit sermaye malları, makine, yapı tesisleri, donatım, ulaştırma araçları ve bunlar gibi ömrü uzun üretim araçlarıdır. Sabit sermaye yatırımları başlıca iki gruba ayrılır. Birincisi; yapı, tesis ve onarımlar gibi inşaat yatırımları ve ikinci grup ise makine ve teçhizat yatırımlarıdır.

B. İŞLETME BİLİMİ AÇISINDAN YATIRIM Stok yatırımları da genel yatırım tanımına

dahildir. Zira stoklar üretim mekanizmasının

bir parçasıdır. Devamlı, düzenli ve rasyonel

bir üretim ve dağıtım için en iyi düzeyde

hammadde, yarı ve tam mamul stokların

varlığı zorunludur. Bu amaca hizmet ettiği

sürece stoklar geniş anlamda bir üretim

aracıdır.

C. GİRİŞİMCİ AÇISINDAN YATIRIM

Nakdi veya parasal sermayenin makine, teçhizat,

donatım ve ulaştırma araçları gibi sabit yatırımlara

dönüşümüdür.

D. FİNANSMAN BİLİMİNDE YATIRIM

Gelir getirmeyen nakit varlığın, örneğin paranın,

daha az likit aktiflere çevrilerek, gelir getirir

duruma dönüşmesidir. Müşterilerin ödedikleri

paralarla bir bankanın Devlet Tahvili satın alması,

bir yatırımdır.

YATIRIM PROJESİ :

Bir toplumda belirli bir zaman süresi içinde, mal

ve hizmetlerin üretimi artırmak için bazı olanakları yaratma, genişletme ve/veya geliştirmeye yönelik öneridir.

Kavramı tanımlarken dikkate alınması gereken sınırlayıcı koşullar;

1. Yatırım, projeyle belirli ve uzun ömürlü bir kapasite yaratmalı,

2. Ekonomiden fiziki girdiler (hammadde, işgücü, sermaye malları) almalı

3. İç ve dış ekonomilere mal ve hizmet arz etmeli

SABİT YATIRIMLAR ÜÇ GRUBA AYRILIR :

1. YENİLEME YATIRIMLARI/YATIRIM

HARCAMALARI

Firmanın üretimine devam edebilmesi için

aşınmış, yıpranmış, üretim gücünü yitirmiş

veya teknolojik gelişmeler sonucu eskimiş

modası geçmiş sabit değerlerin yenilenmesini

kapsar.

2. GENİŞLEME YATIRIMLARI

Bu grup yatırım harcamaları, firmaların dinamik büyümelerine olanak verebilecek niteliktedir. İki gruba ayrılır :

a. Firmanın mevcut faaliyet dalında üretim kapasitesini genişletmesi (Tevsi yatırımları). Firma yeni makine ve tesisler ilave ederek mevcut üretim kapasitesini artırmaktadır.

b. Firmanın mevcut faaliyetine ilave olarak yeni mal ve hizmetler üretmek yoluyla kapasitesini genişletmesi.

3. MODERNİZASYON YATIRIMLARI

Modernizasyon yatırım harcamaları,

firmaların daha çok maliyet tasarrufu

sağlamak, üretim kalitesini yükseltmek

amacıyla yaptıkları yatırımları kapsar.

KURULUŞ AŞAMALARI VE PLANLAMA ÇALIŞMALARI

Belli bir endüstriyel faaliyet kolunda yeni bir işletmenin kurulması veya bir yatırım kararının alınması yedi aşamada gerçekleştirilir.

3. Bir yatırım projesi ya da işletme kurma düşüncesi doğar.

4. Farklı yatırım alanlarının araştırılması sonucu en uygun yatırım türünün ya da işletme tipinin seçimi aşamasıdır. Bu aşamada, ne türde bir üretim biriminin kurulacağına ya da yatırımın hangi ürünün (ürünlerin) üretimi için yapılacağına karar verilir.

Bu aşamada, en uygun yatırım alanının ya da

işletme tipinin seçilmesi için yararlanılan

araçlar; “yatırım olanaklarının

belirlenmesi/olanak etüdü” ve “proje ön

seçimi ve belirleme/ön yapılabilirlik etüdü”

dür.

3. İkinci aşamada seçimi yapılan yatırım

projesinin hazırlanması ya da

yapılabilirlik (fizibilite) etüdünün

hazırlanmasıdır. Fizibilite etütleri, kesin

proje hazırlamaya girmeden önce

yapılan ekonomik, teknik ve finansal

etütlerdir.

4. Projenin değerlendirilip yatırım kararının alındığı aşamadır. Girişimci yatırım projesini “karlılık ve diğer ölçütlere” göre değerlendirir.

5. Kesin proje hazırlıkları aşamasıdır. Kurulacak işletmenin hukuki biçimi, inşa edilecek yapıların kesin ayrıntılı teknik hesapları, alınacak makinelerin kesin kapasiteleri ve maliyetler vb bilinmek durumundadır.

6. Kesin projenin uygulanması dönemidir. Bu dönemde yatırım, fiziksel olarak gerçekleşmekte, bir yandan kesin siparişler verilirken öte yandan fiziksel yatırımlar başlamaktadır.

7. Son aşama, deneme üretimine kadar olan bütün çalışmaları içerir. Deneme üretiminin bitişi ile birlikte yatırım dönemi tamamlanır ve üretim faaliyetleri başlar.

A. İŞLETME TİPİNİN (YATIRIM TÜRÜNÜN)

SEÇİMİ

En uygun yatırım alanının veya işletme

tipinin seçimi “yatırım olanaklarının

belirlenmesi” ya da “olanak etüdü” ve

“proje ön seçimi ve belirleme” ya da “ön

yapılabilirlik etüdü” sonucu saptanır.

1. Olanak Etüdü :

Farklı yatırım konuları arasında bir tercih

yapabilmek için bir olanak etüdü şu konuların

araştırılmasını kapsar:

1. Üretim faktörlerinin ve doğal kaynakların ülke

içindeki durumu

2. Farklı yatırım alanlarında ülkedeki mevcut ve

gelecekteki talep durumu

3. İthal ikamesi olanakları; ithal ikamesini olanaklı

kılan işletmeler gerek ülke ve gerekse müteşebbis

açısından yeğlenir.

4. Diğer yerli veya uluslararası endüstriler ile

muhtemel bağlar.

a. Üretilecek mal ve hizmeti mevcut durumda

ara malı olarak kullanan endüstrilerde gelecekteki

değişmeler

b. Ekonominin yapısındaki değişiklik sonucu

üretilecek malı, ara malı olarak kullanacak yeni

endüstrilerin kurulup gelişmesi

c. Üretilecek malın girdi olarak kullanıldığı

nihai mamule olan talepteki değişmeler,

d. Teknolojik gelişme ve kullanım

alışkanlıklarındaki değişme sonucu yeni

ikame mallarının ortaya çıkması ihtimali

e. Her bir endüstri dalında işletme sayısı, iç

ve dış rekabet durumu

5. Küçük işletmeler yerine büyük modern tesisler kurma olanakları

6. Genel yatırım ortamı

7. Endüstriyel politikalar

8. Üretim faktörlerinin maliyetleri ve sağlanabilirlikleri

9. İhraç olanakları

Olanak etütleri taslak niteliğinde olup, ayrıntılı analizlerden çok toplu tahminlere dayanır. Maliyet verileri genellikle ekipman sağlayanlar ve benzeri kuruluşlar yerine, karşılaştırılabilir mevcut projelerden alınır.

2. ÖN YAPILABİLİRLİK (ÖN FİZİBİLİTE) ETÜTLERİ

Çeşitli alternatifler arasından en uygun yatırım alanının

seçimi için yapılan olanak etüdü, konuyu daha ayrıntılı

biçimde inceleme olanağı veren ön-yapılabilirlik etüdü

ile desteklenmelidir.

Ön-yapılabilirlik etüdünde saptanması gereken bilgiler

şunlardır ;

1. Pazar ve tesis kapasitesi; talep ve Pazar araştırması,

satış ve pazarlama, üretim programı ve tesis kapasitesi

2. Malzeme giderleri

3. İşletmenin kuruluş bölgesi ve yeri

4. Proje mühendisliği; teknoloji, donatım ve inşaat mühendisliği hizmetleri

5. İşgücü

6. Genel giderler; fabrika, idare ve satış giderleri

7. Mali analizler; yatırım masrafları, proje finansmanı, üretim maliyetleri ve ticari karlılıkların ve ekonomik seçeneklerin belirlenmesi

Saptanan en uygun endüstri kolundaki çeşitli yatırım projelerinin yapılabilirlik veya fizibilite etütlerin (raporlarının) hazırlanması aşamasıdır.

• Fizibilite Etütlerinin Önemi ve Amaçları : Fizibilite etütleri, kesin proje hazırlamaya geçmeden önce yapılan ekonomik, teknik ve finansal etütlerdir. Bir işletmenin uygun biçimde kurulması, işletme aşamasında tam kapasitede karlı ve verimli bir biçimde çalışması, geniş ölçüde fizibilite etütlerine bağlıdır. Fizibilite etütleri, kurulacak işletmenin beklenilen karı sağlamayacağını gösterirse projeden vazgeçilir. Böylece, büyük harcamaları gerektiren kesin proje masrafından kurtulunmuş olunur.

B. İŞLETME YATIRIM PROJELERİNİN

HAZIRLANMASI (YAPILABİLİRLİK ETÜTLERİ)

Ön-yapılabilirlik etüdü olumlu ise yapılabilirlik etüdünün hazırlanmasına geçilir. Fizibilite etütleri şu amaçlara hizmet eder :

1. İşletmenin kurulmasına kesin olarak karar vermek

2. İşletmenin hangi büyüklükte ve nerede kurulacağını belirlemek

3. İşletmenin kurulması için iç ve dış finansman gereksinimi varsa, finansal fonların temin edilebileceği bankalara ve öteki kuruluşlara fizibilite raporunu sunmak

Fizibilite Etüdünün Amaçları

4. İşletme yatırım indirimlerinden, kredi ve döviz tahsislerinden yararlanacaksa, ilgili örgüte (örn; ülkemizde devlet Planlama teşkilatına) projeyi tanıtmak

5. Projenin uygulanması döneminde karşılaşılacak güçlükleri önceden görmek ve gerekli önlemleri almak

Yapılabilirlik etüdü, bir sonuç değil, bir yatırım kararına ulaşmak için bir araçtır.

2. Yapılabilirlik Etüdü Ekibinin Oluşumu ve Çalışması

Çoğu yapılabilirlik etüdü, çeşitli konularda uzmanlaşmış

kişilerden oluşan ekiplerce hazırlanır. Ekibin üyeleri, projenin

önemli bölümlerinde uzmanlaşmış kişilerden oluşur. Büyük bir

proje; koşullara göre ideal olarak en az aşağıda sıralanan

branşlardaki üyelerden oluşan bir ekibi içermelidir :

- Bir işletme ya da endüstriyel ekonomist (ekip başkanı olarak)

- Bir pazarlamacı ya da Pazar analisti

- Bir ya da daha fazla ilgili endüstride uzmanlaşmış teknoloji

uzmanı ya da mühendis

- Bir makine ve/veya endüstri mühendisi

- Bir inşaat mühendisi (gerek duyulursa)

- Bir muhasebe uzmanı

Bu ekip, arazi plancıları, laboratuvar uzmanları gibi kısa süre çalışan uzman işgücü ile desteklenmelidir. Aynı zamanda ekip emrine yeterli ödenek, büro personeli ve büro hizmetleri verilir. Küçük projelerin hazırlanmasında başta işletme ekonomisti olmak üzere, bir mühendis ve muhasebe uzmanından oluşan üçlü bir ekip yeterli olabilir.

Başarılı bir etüt, ekibi oluşturan uzmanların sık sık birbirlerine bulgularını nakletmelerine ve diğer uzmanın o konudaki fikirlerini almalarına bağlıdır.

Proje ekibi çalışmalarının sonucunu bir raporla yatırım kararını verecek olan müteşebbis veya kuruluşa sunar.

3. Yapılabilirlik Raporunun Kapsamı

a. Ekonomik Etüt

Bir projenin hazırlanmasında ekonomik etüdün kapsamına giren konular şunlardır :

1. Talep öngörümlemesi ve Pazar araştırması

2. İşletme kuruluş yerinin saptanması

3. İşletme kapasitesinin veya büyüklüğünün saptanması

4. Projenin ekonomik faydalarının ortaya konulması; kurulacak işletmenin gelir ve gider veya maliyetlerinin hesaplanması

Bu bölümlerden oluşan ekonomik etüt,

işletmenin ne kadar mal ya da hizmet

üretmesi gerektiğini ve bunun hangi

fiyatlardan satılabileceğini, üretilecek ürün

için Pazar araştırmasını, tahmin edilen

taleple orantılı olarak işletmenin nerede ve

hangi kapasiteyle kurulması gerektiğini

ortaya koyar.

b. Teknik EtütTeknik etüt; girdileri sağlayacak, çıktı yada ürünleri teslim edecek ve yardımcı alt yapı yatırımlarını hazırlayacak tüm diğer teknik faaliyetleri içerir.Teknik etüt kapsamına giren konular şunlardır :1. Projenin teknik tanımı, tesislerin kurulacağı arazinin hazırlanması, hammadde ve yardımcı madde etütleri, saha ve laboratuvar testleri2. Üretim yöntemi veya teknolojisi seçimi; seçilen üretim yönteminin tanımlanması ve türü (örn; emek-yoğun, sermaye-yoğun vb), elde ediliş biçimi (lisans, satın alma, ortak girişim) gerekçesi, alternatif teknolojilerle karşılaştırılması ve maliyeti3. Üretilecek ürünlerin, yan ve tamamlayıcı ürünlerin, atıkların çeşitleri, fiziki ve kimyevi nitelikleri, atıkları değerlendirme olanakları

4. Makine ve teçhizat seçimi; seçilen makine ve teçhizatın sayısı, türü, özellikleri, kapasiteleri ve teknik ömürleri, yurt içinden ve yurt dışından satın alınacak olanlar ve bunların maliyetleri

5. Tesisin yerleşme planı; fabrika binası tipinin seçimi ve fabrika içi yerleşme planının hazırlanması, iş akımı şemaları, iş akımına uygun faaliyet şeması

6. İnşaat işleri; inşaat işleri, arazinin hazırlanması ve geliştirilmesi, binalar ve özel inşaat işleri, dışarı işleri (yardımcı ve servis olanakları) olmak üzere sınıflandırılmalıdır. Ana fabrika binaları ile su, elektrik, yakıt gibi yardımcı tesislerin, sosyal idari binaların, işletme içi ve dışı yollarının, bağlantılarının yapı biçimleri, özellikleri, maliyetleri vb.

7. Montaj işlevinin nasıl ve kimin tarafından yapılacağı ve bu iş için gereken harcamaların tutarı

8. Uygulama planı; proje uygulama aşaması yatırım kararından üretimin fiili başlamasına kadar geçen dönemdir. Uygulama planı; işletmenin kuruluş aşamalarını, yıllara ve aylara göre, grafiklerle ya da tablolarla açıklayacak yatırım uygulamalarının ayrı ayrı gösterilmesidir. Buna iş programı ya da termin programı da denilmektedir.

c. Finansal Etüt

Fizibilite raporunun hazırlanmasında finansal etüt kapsamına giren başlıca konular şunlardır :

1. Yatırım projesinin ya da kurulacak işletmenin toplam yatırım tutarının hesaplanması. Toplam yatırım tutarı; sabit sermaye yatırımları ve işletme (çalışma) sermayesi toplamlarından oluşur.SSY; işletmenin yatırım (kuruluş) döneminde duran varlıklara yapılan yatırım/harcamaları ifade ederken, İ(Ç)S ise, dönen varlıklara yapılan yatırımları ifade eder.

2. Gerçekleştirilecek yatırımın ya da kuruluşu tamamlanan işletmenin faaliyetlerini sürdürdüğü dönem ya da işletme döneminde yapılacak gider ve sağlanacak gelirlerin tahminlenmesi.

İşletme dönemi giderlerini oluşturan başlıca kalemler şunlardır :

1. Hammaddeler

2. Yakıt, enerji ve su gibi giderler

3. İşçilik ve personel giderleri

4. Bakım ve onarım giderleri

5. Amortismanlar (sabit varlıkların değer azalışları)

6. Genel giderler (vergi, resim, harç, kira ve sigorta gibi)