İŞLETME BİLİMİ

ÜÇÜNCÜ DERS

İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI

1. FAALİYET ALANLARINA (İŞLEVLERİNE) GÖRE

2. TÜKETİCİLERİN (ALICILARIN) TÜRÜNE GÖRE

3. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE

4. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE

(SAHİPLİĞİNE) GÖRE

5. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE

6. HUKUKİ (YASAL) YAPILARINA GÖRE

7. BİRLİKLER (İŞLETMELERİN BİRLEŞMESİ)

A. HUKUKİ YAPILARINA GÖREİŞLETMELER

1. TEK KİŞİ İŞLETMELERİ

2. ORTAKLIKLAR (ŞİRKETLER) a. ADİ ORTAKLIKLAR b. TİCARET ORTAKLIKLARI

I.KİŞİ ORTAKLIKLARI

1. KOLEKTİF ORTAKLIKLAR

2. KOMANDİT ORTAKLIKLAR

II. SERMAYE ORTAKLIKLARI

1. ANONİM ORTAKLIKLAR

2. LİMİTED ORTAKLIKLAR

3. SERMAYESİ PAYLARA BÖLÜNMÜŞ KOMANDİT ORTAKLIKLAR

3. KOOPERATİFLER

1. TEK KİŞİ İŞLETMELERİ

En basit ve en çok görülen işletme biçimidir.

İşletmenin sahibi her türlü işletme faaliyetlerine

ilişkin kararları alır, uygular ve denetler,

işletmenin tüm karları ve riskleri

işletme sahibine aittir.

İşletmenin tek sahibi olan kişi Türk Ticaret

Kanunu’na göre “tacir” olarak tanımlanır.

Tek kişi işletmeleri, az sermaye gerektirdiği için küçük işletmeler için en iyi hukuki yapıdır.

Üstünlükleri :

- Kurulması kolaydır,

- Kar bölüşümüne olanak tanır,

- Yetkinin tek elde toplanması nedeniyle çabuk karar vermeyi olanaklı kılar,

- Örgütsel yapı esnektir

- Sahibine manevi yönden saygınlık sağlar

Sakıncaları :

Tek kişi işletmelerinin büyüklükleri sınırlıdır,

Yaşamları, sahibinin hayatıyla kısıtlıdır,

Modern yönetim ve işletme esaslarından

yoksundurlar

Borçlar karşısında tacir sınırsız sorumludur

(sınırsız mali sorumluluk)

2. ORTAKLIKLAR (ŞİRKETLER)

Birden çok kişinin bir iktisadi amaca ulaşmak için aralarında

anlaşarak para, mal ya da emeklerini bir araya getirmek suretiyle

kurdukları ticari işletmelere “ortaklık” adı verilir.

Bir işletmenin ortaklık olabilmesi için şu nitelikleri taşıması

gerekir :

1. Ortaklığı kuran kişilerin sayısı birden fazla olmalıdır

2. Ulaşılmak istenen ortak bir amaç bulunmalıdır

3. Ortak amaca ulaşmak için ortaklar aralarında bir anlaşma

(sözleşme) yapmalıdır

4. Belirlenen amaca ulaşmak için para, mal, emek ve sermaye

konulmalıdır.

İki ya da daha çok kişinin para, mal ya da emek

olarak bir sermaye koymaları ile oluşur.

İster gerçek kişi, ister tüzel kişi olsun, ortakların

şirket kurmak için sözlü olarak ya da örtülü (zımni-

kapalıca) anlaşmalarıyla adi ortaklıklar kurulmuş

olur (şekle bağlı değildir).

2. ORTAKLIKLAR

a. Adi Ortaklıklar (Adi Şirketler)

Adi ortaklıklarda, şirketin kararları tüm

ortakların oybirliği ile alınır. Bununla birlikte,

sözleşmeye “oy çokluğu” ile karar verileceği de

eklenebilir. Şirket kârları bütün ortaklar

arasında ve belirtilen oranlarda ya da eşit

oranlarda dağıtılır. Ortakların sorumlulukları

sınırsız olup, her ortak şirketin tüm

borçlarından kişisel varlığıyla sorumludur. Her

ortağın şirket yönetiminde yetkisi vardır.

Türk Ticaret Kanunu’nca düzenlenen bu tür ortaklıklar;

1) Kişi Ortaklıkları ve 2) Sermaye Ortaklıkları

olmak üzere iki gruba ayrılır.

Kişi şirketleri, çoğu kez birbirini iyi tanıyan ve birbirlerine

güvenen kişiler tarafından kurulur. Bu nedenle ortakların

sayısı azdır ve ortaklık payı devri güçtür. Kolektif ve

komandit ortaklıklar bu grubun tipik örnekleridir.

2. ORTAKLIKLAR

b. Ticaret Ortaklıkları

1. KİŞİ ORTAKLIKLARI

1) KOLEKTİF ORTAKLIKLAR

2) KOMANDİT ORTAKLIKLAR

II. SERMAYE ORTAKLIKLARI

Sermaye şirketlerinde ortakların sorumlulukları

şirkete getirdikleri sermaye ile sınırlıdır.

Getirdikleri sermaye oranında pek çok kişi şirkete

katılabilir. Şirketin yönetimi genellikle uzman

kişilere bırakılır. Ortakların değişmesi kolay

olduğundan sermaye ortaklıkları daha uzun ömürlü

olabilirler.

Anonim ortaklıklar bu tür şirketlerin tipik bir

örneğidir.

Bir unvan altında, ekonomik amaç ve

konular için kurulan; sermayesi belirli ve

paylara bölünmüş, hissedarların

sorumlulukları sermaye payları ile sınırlı,

ortaklık sıfatı paya göre belirlenen ve tüzel

kişiliği olan bir ticaret ortaklığıdır.

II. SERMAYE ORTAKLIKLARI

1. ANONİM ORTAKLIKLAR

Anonim ortaklıkların başlıca özellikleri şunlardır ;

- Ortaklığın bir ticaret unvanı olmalı, bu unvanda “anonim” sözcüğü bulunmalı ve ortaklığın faaliyet konusu belirtilmelidir.

- Anonim ortaklığın kuruluş sermayesi belli olmalı ve bu sermaye birbirine eşit paylara bölünmelidir. Mevcut yasada bir anonim ortaklık sermayesi 50.000 YTL’den aşağı olamaz. Bu miktar Bakanlar Kurulunca on katına kadar artırılabilir.

- Ortaklığın sermayesi birbirine eşit paylara ya da hisselere bölünmüştür.

- Anonim ortaklığın birbirine eşit paylara ayrılmış sermayesi karşılığında çıkarılan ve üzerinde nominal değeri gösterilen kıymetli evrak, ortağın payını temsil eder, buna hisse senedi denir ve bunu satın alan kişilere de hissedar (paydaş) denir.

Anonim ortaklıkta gerek gerçek ve gerekse tüzel kişiler kurucu

ortak ya da pay sahibi (hissedar) olabilirler. Bu ortaklığın

kurulabilmesi için en az beş kişi, diğer bir deyişle, pay sahibi en

az 5 kurucu olmalıdır. Ortaklık sıfatının devri mümkündür.

Devir, pay (hisse) senedi devri ile olur. Ortakların ölümü ya da

ortaklıktan çekilmeleri şirketi etkilemez.

Ortakların sorumluluk ve yükümlülükleri üstlenmiş olan

sermaye payları ile sınırlıdır. Üstlenilen sermaye payının

ortaklığa ödenmesi ya da konması ile ortağın sorumluluğu sona

erer.

Anonim ortaklık, bir ticaret ortaklığı olması nedeniyle tüzel

kişiliğe sahiptir.

Anonim ortaklığın organları ;

Genel Kurul

Yönetim Kurulu

Denetçilerden

oluşur.

II. SERMAYE ORTAKLIKLARI

2. LİMİTED ORTAKLIKLAR

Ticaret Kanununun 503.md.göre limited ortaklık; “iki ya

da daha çok gerçek veya tüzel kişice bir ticaret unvanı

altında kurulan, ortakların sorumluluğu, koymayı

taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve ana sermayesi

belirli olan ortaklık” olarak tanımlanmaktadır.

Limited ortaklığın başlıca özellikleri şunlardır ;

• Limited ortaklıklar bankacılık ve sigortacılıkla uğraşamazlar.

• Nakit olarak ifade edilen sermayenin belirli ve paylara bölünmüş olması gerekir. Sermayesi 5.000 YTL.den aşağı olamaz.

1. Limited ortaklıkta her ortağın bir payı vardır.

Paylar en az 25 YTL. ve bunun katları

olmalıdır.

4. Ortak sayısı 2’den az ve 50’den çok olamaz.

Ortakların sorumluluğu, üstlenmiş oldukları

sermaye payı ile sınırlıdır. Bu ortaklığa gerçek

ve tüzel kişiler ortak olabilir.

Limited ortaklığın yasada öngörülen organları;

ortaklar kurulu ve müdürler’dir. Ortak sayısı

20’yi aşarsa en az bir ya da birden fazla

(denetleme kurulu) oluşturulmalıdır.

II. SERMAYE ORTAKLIKLARI

3. SERMAYESİ PAYLARA BÖLÜNMÜŞ

KOMANDİT ORTAKLIK

3. KOOPERATİFLER

Kooperatifler bir şirket yerine, tüzel

kişiliği olan karşılıklı yardım ve

dayanışmaya dayanan, belirli ekonomik

çıkarları temin eden bir örgüt olarak

tanımlanmıştır. Böylece, kooperatifler

asıl amacı kar etmek olan şirketlerden

ayırt edilmiştir.

Kooperatifler türlerine göre;

Ev sahibi olmak (yapı kooperatifleri)

Tüketim maddelerini toptancıdan temin etmek

(tüketim koop.)

Ürünleri pazarlarda doğrudan doğruya satmak

(pazarlama koop.)

Üretim faktörlerini almak (üretim koop.)

gibi konularda ortakların ekonomik çıkarlarını

korumak için kurulmuştur.

Bu örgüt kendisini öteki işletmelerden ayıran

şu ilkeleri izler :

Açık Üyelik : Bu ilkeye göre kooperatif gönüllü bir

ortaklıktır. Hiç kimse kooperatife girmeye ya da kooperatifte

kalmaya zorlanamaz.

Demokratik Yöntem : Tüm üyelerin eşitliğine dayalı kendi

kendini yönetme anlamına gelir.

Ortakların (sermaye) paylarına sınırlı faiz ödeme ve işletme

artırımlarının (gelir-gider farkının) ortaklara eşit dağılımı

Maliyetine hizmet

Irksal, dinsel ve siyasal tarafsızlık

İşletmeler arası anlaşmalar sonucu ortaya

çıkan başlıca bütünleşme ya da birleşme

türleri şunlardır :

3. Centilmenlik Anlaşmaları

4. Konsorsiyumlar

5. Karteller

6. Tröstler

7. Holdingler

G. BİRLİKLER (İŞLETMELERİN BİRLEŞMELERİ)

1. Centilmenlik Anlaşmaları

İşletmeler arasında karşılıklı güven esasına

dayanan, yasal açıdan bağlayıcı nitelikte

olmayan belli amaçların gerçekleşmesine

yönelik yazılı ya da sözlü anlaşmalardır.

İki ya da daha fazla işletme, aralarındaki rekabeti

kaldırmak amacıyla ortak bir üretim,

pazarlama, finansman politikası güdeceklerine

ilişkin geçici ya da sürekli nitelikte

centilmenlik anlaşması yapabilirler.

2. Konsorsiyumlar

Belirli bir amacı gerçekleştirmek ya da belirli bir

iş için kurulan “birlik” ya da “ortaklık”

anlamına gelir.

Genellikle köprü, baraj, elektrik santrali, otobanlar,

demir-çelik tesisleri gibi büyük yatırım

projelerinin yapımını gerçekleştirmek için aynı

ya da farklı ülkelerden bu konularda

uzmanlaşmış ve güçlü işletmeler,

aralarında birleşerek işbirliğine giderler.

Aynı üretim dalında faaliyet gösteren birden fazla

işletmenin, aralarındaki rekabeti kaldırmak

amacıyla yaptıkları anlaşma sonucu tekelci bir

birlik oluşturmalarına “kartel” denir.

Yasalar önünde bunlar bağımsız bir teşebbüs olarak

görünürler. Kartel biçiminde birleşmede, karteli

oluşturan işletmelerin sermayelerinin

birleştirilmesi yerine, sadece belirli amaç için

sermaye güçlerinin birlikte kullanılması söz

konusudur.

3. Karteller

Bir kartelin oluşabilmesi için kartele katılan

işletmelerin söz konusu üretim dalında ya da bir malın

üretiminde en büyük paya sahip olmaları, pazarda

güçlü ve etkin olmaları gerekir. Böylece kartel, kartel

dışında kalan işletmeler üzerinde üstünlük kurar.

Karteller; fiyat karteli, satış karteli ve kota karteli

biçimlerinde oluşurlar. Fiyat kartelinde; fiyatların

birlikte saptanması, satış kartelinde; satış bölgelerinin

paylaşılması, kota kartelinde ise her bir işletmenin

önceden saptanan kontenjanları dahilinde üretimde

bulunması ya da piyasaya mal sürmesi söz konusudur.

Sakıncaları :

Sahip oldukları ekonomik güce dayanarak satış

fiyatlarını çok yüksek tutabilmeleri

Düşük kaliteli malları yüksek fiyatlarla piyasaya

sürebilmeleri v.b.

Bu tür anlaşmalar genellikle gizli yapılır.

4. Tröstler

İki ya da daha çok işletmenin gerek yasal ve gerekse

ekonomik bağımsızlıklarını kaybederek anlaşmalar

sonucu birleşmelerine “tröst” adı verilir.

Tröstler genellikle imalat sanayi, petrol ve madencilik

sektörlerindeki işletmelerde görülür.

Açık ya da gizli anlaşmalarla oluşabilirler.

Rekabeti önleyici nitelikte olmaları nedeniyle, çoğu

ülkelerde tröstlerin gizli anlaşmalarla ortaya çıktıkları

görülür.

İşletmeler Açısından Tröstlerin

Başlıca Üstünlükleri

Tröstlerin kuvvetli bir sermaye yapısına kavuşmaları

Yönetimin tek elden yapılması

İşletmeler arası rekabetin hemen hemen ortadan kalkması

İşletmelerin büyük karlar sağlamaları

İşletmeler Açısından Tröstlerin

Başlıca Sakıncaları

Bütünleşme nedeniyle bürokrasinin ve

üretim masraflarının artması

Tröstlerin başında bulunanların sahip

olduğu büyük ekonomik gücün politik baskı

aracı olarak kullanılması

5. Holdingler

Holding, bir şirketin başka şirketlerin hisse (pay)

senetlerinin büyük bir bölümünü (%50’den fazlasını) satın

alarak onların yönetim ve denetimini ele geçirmesiyle

oluşan şirketler grubudur.

Holdingler, anonim şirket biçimlerinde oluşmaktadırlar.

Holdingi oluşturan tüm şirket ya da işletmeler yasal

açıdan varlıklarını ve görünüşlerini korurlar. Fakat

ekonomik bağımsızlıklarını zayıflatmış ya da yitirmiş

sayılırlar. Zira ana şirket, bağlı şirketlerin yönetimini ele

geçirdiğinden bu şirketlerin her türlü politika ve

stratejilerini saptar ve yönlendirir.

Holdinglerin yararı; ülkede sermaye

birikimin hızlanmasına ve sermaye

piyasasının gelişmesine yardımcı olmaları

Holdinglerin sakıncası; tekelci bir güç

oluşturmaları