İş sağlığı güvenliği - dicle.edu.tr · kule, metro, baca, direkte çalışma, yüksekte ......
TRANSCRIPT
İş sağlığı güvenliği
Doç Dr. Günay SAKA
İş sağlığı ve güvenliği Tanımı:• “İş güvenliği, işyerlerindeki çalışma
koşullarının sağlık ve güvenlik içinde olmasını temin eden ve sonucunda iş kazaları ile meslek hastalıklarını azaltan bir bilimdir.”
İş sağlığı ve güvenliği Tanımı:• “İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli
nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.”
İş güvenliği hukuki açıdan Tanımı:
• “İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak işverene, kamu hukuku temelinde getirilen yükümlere ilişkin hukuk kurallarının bütünüdür.”
KORUNMA ESASTıR
İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı, işçinin sağlık ve emniyetinin işyeri sınırları ve iş dolayısıyla doğan tehlikeler karşısında korunmasını kapsamaktadır.
Geniş anlamda
• İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı işyeri ile sınırlı sağlık ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma sağlayamayacağını kabul eden ve işçinin sağlığını ve güvenliğini etkileyen ve ilgilendiren ve işyeri dışından kaynaklanan riskleri de kapsamına dahil eden bir kavramdır.
İş Sağlığı
• Her türlü işte çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal durumlarının iyileştirilmesi, çalışma şartlarının düzenlenmesi, çalışanların fiziksel, bedensel ve ruhsal niteliklerine uygun işlere yerleştirilmeleri, işin insana, insanın da işe uyumunun sağlanması işçi sağlığı ve iş güvenliği konuları arasındadır.
• İşçi sağlığı sağlıklı bir yaşam çevresi için gereken sağlık kurallarını içerirken;
• İş güvenliği, daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kuralları ele alır.
Temel iş sağlığı hizmetleri
İş sağlığı hizmetlerinin özellikleri
• Çok sektörlü yaklaşım gerekir: sadece hekimler değil, kimya mühendisi, ergonomist, çevre mühendisi, makine, endüstri mühendisi, iş psikoloğu, vs.
• Ekonomik boyutu vardır. İş veren, çalışan, iş hukuku (avukat ve hakimler), çalışma müfenttişleri vs vs
• Sendikalar, meslek odaları, çevreciler
İş sağlığı ve güvenliği etkinlikleri1. Tıbbi Yöntemler
a. İşe giriş muayenelerib. Periyodik muayenelerc. İlk yardım organizasyonlarıd. Sağlık eğitimie. epidemiyoloji
2. Teknik yöntemlera. Makine teçhizatın uygun, güvenli, bakımlı olmasıb. Üretimde oluşacak çevresel zararlıların azaltılmasıc. Risk değerlendirmed. İş kazalarının azaltılmasıe. Güvenli çalışma eğitimlerif. Kişisel koruyucular
3. Değişik meslek dallarından kişilerin yürüttükleri yöntemlera. Ergonomib. Çalışma koşullarının (monotonluk, vardiya , stres vs) düzenlenmesi
Türkiye’de İş Sağlığının Durumu• Ülkemizde SGK nın Temmuz 2010 verilerine göre
işyeri sayısı 1.367.318 işçi sayısı 9.743.072 kişidir.
• İşyerlerinin %85,9 u 1-9 işçi, %98,2 i 1-49 işçi çalıştırmaktadır.
• İş sağlığı hizmetlerinin halen 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için öngörülmüş olduğu dikkate alındığında işyerlerinin sadece %1.9 bu kapsamda bulunmaktadır.
Türkiye’de İş Sağlığının Durumu• Ülkemizde 2009 yılı sonu itibarı ile 429 dan fazla
küçük sanayi sitesi (91.143 işyerini içeriyor) ve 256 dan fazla organize sanayi bölgesi bulunmaktadır.
• İşçi statüsünde çalışanların yanı sıra devlet memuru olarak çalışan 2.9 milyon Bağ-Kur lu 2.2 milyon kişi çalışmaktadır.
• Tarım çalışanları ve kayıt dışı çalışanlara ilişkin değerlerde dikkate alınmalıdır
• Dünya genelinde çalışanların sadece %10–15 i iş sağlığı hizmetlerini almaktadır.
• Bu sıklık sanayileşmiş ülkelerde %15 - 90arasında iken gelişmekte olan ülkelerde %1-20 düzeyindedir.
İşyeri hekimi
• Sürekli olarak en az 50 işçi çalıştıran iş yerlerinde SSK tarafından sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan, işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesi, ilk yardım, acil tedavi, ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenlemek üzere….. (İSİG tüzüğü madde 91)
İşyeri hekimi
• 50 kişiden az işçi çalıştıran iş yerleri İOSB’den yararlanır
• İşyeri hekiminin çalışma saati işçi başına 15 dk üzerinden hesaplanır
• 1000 kişiden fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde işyeri hekimi tam gün çalışmak zorundadır.
İŞYERİ HEKİMİ• KORUYUCU SAĞLIK HİZMETİ VERİR• HASTANE HİZMETLERİ DIŞINDAKİ SAĞLIK
HİZMETLERİNİ VERİR• İŞÇİ AİLELERİNİN DOKTORU DEĞİLDİR• İŞÇİLERİN İŞTEN KAYTARMALARINI
ENGELLEMEK İÇİN İSTİHDAM EDİLMESİ YANLIŞTIR
İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLERİ• TIBBİ GÖREVLER
– İŞE GİRİŞ MUAYENELERİ
– PERİYODİK MUAYENELER
– İZİN DÖNÜŞÜ MUAYENELERİ
– AŞILAR– ÖZELLİĞİ OLAN
İŞÇİLERE ÖZEN– İLK YARDIM
ORGANİZASYONU– BESLENME– SAĞLIK EĞİTİMİ– ARAŞTIRMA
• TEKNİK GÖREVLERİ– İŞYERİ
ZARARLILARINI İZLEMEK
– İŞ KAZALARI VE MES.HAST.NEDENLERİ-Nİ BELİRLEMEK
– İŞ ANALİZLERİ YAPMAK
– İSİG KURULLARINDA GÖREV ALMAK
?
İşe giriş muayenesi
• İş yerinin tümünde yada bir ünitesinde tüm riskleri değerlendirip bu risklere yönelik anamnez, klinik ve laboratuar muayeneler yapılarak tamamlanan muayenedir.
İşe giriş muayenesi
• İşe giriş muayenesini yapacak olan hekimin – Yapılan üretim biçimi– Üretim akışı– Çalışma ortamı koşulları– Riskli çalışma türlerini belirlemesi gerekir.
İş yerini tanıma, iş yeri durum saptaması ve risk analizi
• İşyerini tanıyan, üretim akışını izleyen hekim işe giriş muayenelerinde daha başarılı olacaktır.
• Üretim şeması (iş akımı) üzerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikolojik risklerin tespit edilmesi gerekir.
Riskli çalışma türlerinin saptanması
• Uzun süreli çalışma• Vardiyalı çalışma• Gece çalışması• Ağır iş yükü• Montaj bandı• İş güvenliği önlemlerinin alınmaması
Riskli çalışma türlerinin saptanması
• Termal koşullar (sıcak, soğuk, nem, basınç, hava akımı)
• Kimyasal etkenler (çözücüler gazlar, metaller, metal tozları)
• Fiziksel etkenler (aydınlatma, hava kirliliği, toz, iyonize ve iyonize olmayan ışınlar, gürültü)
Riskli çalışma türlerinin saptanması
• Ağır ve tehlikeli işler• Ergonomik olmayan koşullar • Beslenmeyi zorlaştıran durumlar • Genel hijyen koşulları (genel temizlik, içme
suyu, yemekhane, soyunma odaları, duşlar, tuvaletler vs.)
İşyerindeki çalışma ilişkileri
• Bireysel ve toplu iş ilişkileri• Sendikal konum• İş verenin İSİG ile ne kadar ilgilendiği
İşyerinde zararlı etkenlerin düzeylerinin ölçülmesi ve takibi
• Toz ölçümü• Gürültü ölçümü• Nem, hava akımı, ısı ölçümü• Tehlikeli gaz ve buharın ölçümü• Radyasyon ölçümü• Aydınlatma ölçümü
İşe giriş muayenesi nasıl yapılır?
• Kimlik bilgileri• Öz geçmiş, soy geçmiş ve anamnez• Fizik muayene• İşyeri risklerine uygun tamamlayıcı
muayene• İş yeri sağlık risklerine ilişkin laboratuar
muayene
Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi
• Tozlu işler: madencilik, taş ocakları, yapı işleri, seramik-porselen, metal, cam çimento, dokuma, kağıt, lastik, termik santral, döküm işleri vs.
Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi
• Tozlu işlerde çalışması sakıncalı olanlar:– Dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetm., hipertansiyon
vb)– Solunum fonksiyon bozuklukları (göğüs kafesi
deformiteleri, kronik akciğer hastalıkları: bronşit, astım, amfizem, plörit, fibrotik granülomatöz değişiklikler. Pnömokonyozlar, aktif yada inaktif tüberküloz.)
– Aşırı şişmanlık
Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi
• Ek laboratuar muayeneleri– Vital kapasite– Zorlu vital kapasite– Akciğer grafisi
Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi
• Erken kontrol muayenesi 6 ay yada 1 yıl sonra yapılır
• Periyodik muayene 1-3 yıl arayla
Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş
muayenesi
• Yüksekte yapılan işler: inşaat işleri, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kuyu, kule, metro, baca, direkte çalışma, yüksekte temizlik, gemi yapımı, liman vinç operatörü
Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş
muayenesi• Çalışamayacaklar:
– Kadınlar, 18 yaşın altında olanlar, bedensel engelliler– Kronik hastalar; dolaşım sistemi (hipertansiyon ve kalp
yetm., MI gibi), böbrek hastaları, diyabet, epilepsi gibi nörolojik hastalıklar, psikiyatrik hast.
– Baş-boyun travması geçirmişler, ilaç, alkol, uyuşturucu alışkanlığı olanlar, görme bozukluğu olanlar, vertigosu olanlar.
Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş
muayenesi
• Giriş muayenesi– Özgeçmiş, soygeçmiş anamnez, fizik muayene,
denge muayenesi, görme ve işitme muayenesi– EKG, tansiyon ölçümü, kan şekeri, kreatinin,
hemogram, tam idrar, akciğer grafisi.
Kimlere işe giriş raporu verilir?
• Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işe girenlere, kadın ve çocuklara işe giriş raporu düzenlenebilmektedir
• Diğer iş kolları için tüzükler hazırlanmalıdır
Erken kontrol muayenesi
• İşe giriş muayenesinden sonra periyodik muayene zamanı gelmeden oluşabilecek sağlık sorunlarını saptamak için yapılır. Aşırı duyarlılık reaksiyonları gibi.
• Erken kontrol muayenesi, işe giriş muayenesini tamamlayan bir uygulamadır.
Kimler işe giriş raporu verebilir?
• İşyeri hekimleri,• İşçi sağlığı dispanserleri• İşyeri ortak sağlık birimi• Sosyal sigortalar kurumu• Sağlık ocakları
Periyodik muayeneler
• Amacı işyerindeki etmenlerin etkilerini erkenden tespit etmek
• Etkilenme varsa hastalık oluşmadan önlem almak
• Hastalık oluşmuşsa da bunu erkenden fark etmek
• Meslek hastalıkları insidansını azaltmak ve• İşgücü kaybını önlemek
Periyodik muayeneler
• Ağır ve tehlikeli işlerde, 18 yaşın altı çocuklar için 6 ayda bir, büyükler için en az yılda bir periyodik muayene zorunlu kılınmaktadır (Ağ ve Teh.İ.Tüzüğü)
• Kurşunla çalışan işlerde 3 ayda bir yapılır ve rutin muayenelere ek olarak kan kurşun düzeyi, tam kan (bazofil granülasyonu, hemogram), idrarda delta ALA, kaproporfirin
Periyodik muayene
• Arsenikle çalışanlarda 6 ayda bir. Dışkı, kıl ve tırnaklarda arsenik bakılması.
• Organik fosforlu bileşiklerle çalışanlarda 6 ayda bir. Kolinesteraz düzeyinde düşme %25 ten fazla olmamalı.
• Civa olan işyerlerinde 6 ayda bir. Periferik ve SSS muayenesi, ağız-diş muayenesi vs
Periyodik muayene
• Tozlu işlerde (maden ocakları, kiremit ocakları, dökümhaneler, tekstil, şeker, çimento, inşaat, seramik gibi) 6 ayda bir kontrol. Solunum fonksiyon testleri yapılmalıdır.
İSİG kurulları
• İşyerinde İSİG ile ilgili konularda katılımı sağlamak ve alınması gereken kuralları belirlemek ve bu kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla kurulur. (iş kanunu madde 76)
İSİG kurulları
• Kurul üyeleri– İşveren yada temsilcisi– İşyeri güvenlik şefi– İşyeri hekimi– Sosyal işler danışmanı– Sivil savunma uzmanı– İşyerinde görevli formen, ustabaşı– İşyerinde bulunan sendika temsilcisi
İSİG kurullarının görevleri• İSİG konularında yol göstermek• İSİG önlemlerini belirlemek• İSİG yönetmeliği hazırlamak• İSİG iç yönetmeliğinin uygulanmasını izlemek• Makine ve tezgahlarda koruyucuları • Kişisel koruyucuları• İşyeri hijyeni ve çalışma şartları• İş kazalarının değerlendirilmesi ve engellenmesi• İSİG eğitimleri
İşyerinde fizik etkenler
• Gürültü• Isı ve nem• Aydınlatma• Titreşim• İyonlaşma yapmayan ışınlar• İyonlaşma yapan ışınlar
Gürültü
• İşitme duyusunun azalmasına veya sağlığın bozulmasına veya başka tehlikelerin oluşmasına neden olan seslerdir (ILO).
• Gürültülü iş kolları:– Metal sanayi– Madencilik– Ağaç işleri– Tekstil fabrikası
Gürültünün etkileri
• Duyma fonksiyonu üzerine etkiler– Geçici eşik kayması– Kalıcı sağırlık
• Birinci evre : odiyometrede 4000Hz’de çentiklenme• İkinici evre: fısıltı seslerinin duyulamaması• Üçüncü evre: konuşma bandının etkilenmesi.
Gürültünün etkileri
• Yorgunluk• Psikolojik etkiler• Fizyopatolojik etkiler
– Kalp atışlarında artma– Hipertansiyon– Mide ve deudonum etkilenme (yanma,
hazımsızlık şikayetlerinde artma)– Kan kolesterolünde artış
Gürültü düzeylerine örnekler
• Sakin bir ev ortamı………20-30 dB(A)• Sokak gürültüsü…………40-85 dB(A)• Torna atölyesi……………85-90 dB(A)• Dokuma tezgahı………….95-100 dB(A)• Kompresörlü makine……..95-100 dB(A)• Jet motoru………………..150-160 dB(A)• Top patlaması…………….170-180 dB(A)
Gürültülü ortamda çalışma saatleri
Maksimum gürültü Günlük çalışma saati
80 7.5 saat /gün
90 4 saat /gün
95 2.5 saat /gün100 1 saat /gün
105 30 dk/gün
115 15 dk/gün
Endüstriyel işitme kaybını etkileyen faktörler
• Sesin özelliğine bağlı– Sesin şiddeti– Çalışma süresi (90 dB(A)’da 20 yıl %20 sağır)– Sesin frekansı (yüksek frekanslı sesler daha zararlıdır)– Ani sesler
• Bireysel özellik– Daha önce geçirilmiş kulak hastalığı– Kişisel duyarlılık– Yaş – Daha önce gürültülü bir işte çalışmış olma
Gürültüden korunma• Daha az gürültü yapan motorların yada
makinelerin kullanılması• Makinelerin bakımı• Makinelerin izole edilmesi• Ses emici malzeme• Kapalı bir odaya tüm makineleri yerleştirmemek• Gürültülü ortamda çalışan işçi sayısını azaltmak• Çalışma saatlerini kısıtlamak• Kulak tıkaçları
Gürültülü işlerde
• İşe giriş muayenesi – Odiyometrik inceleme, kronik otit gibi
sorunların irdelenmesi• Periodik muayene
– Odiyometrik inceleme,
Isı ve nem
• En sağlıklı ısı ve nem 12-22oCde %30-75 rölatif nemdir.
• Çok yüksek ısı ve nemde işçide aşırı yorgunluk hissi, üretimde düşme, güçsüzlük hatta ölüm nedeni olabilir.
• 24 derece ve %60 rölatif nemde en ufak hareketle terleme olur
Isı ve nem
• 24 derecede ve %80 nemde veya 30 derece sıcakta %40 nemde ileri derecede bitkinlik, sıkıntı hissi, solunumda sıklaşma, kalp atışlarında artma, baş dönmesi olur.
• Yüksek ısıda sinir sistemi çöker, kramplar, kas gücünde azalma, tansiyon düşmesi, dil kuruluğu, nabız zayıflaması ve taşikardi, iştah azalması, idrarda albumin.
Isı ve nemin yüksek olduğu işler
• Pamuk, yün, elyaf gibi maddelerin dokumasında %75-90 nem gerekir.
• Şeker, konserve fabrikalarında nem yüksektir.• Kauçuk, çimento, cam dökümhaneleri,
dökümhaneler, demir çelik fabrikalarında ısı çok yüksektir.
• Madenlerde her 100 m’de ısı 2.5 derece artar.
Isı ve nem
• Mutlak nem: havada herhangi bir anda bulunan su buharı miktarı
• Maksimum nem : belli bir sıcaklıkta olabilecek en yüksek nem miktarı.
• Rölatif nem: mutlak nem / maksimum nem
Isı ve nemden korunma
• Çevresel önlemler ve çalışma şartlarına yönelik önlemler– Havalandırma– Çalışma sürelerini azaltma– Fazla yağlı yüksek kalorili yiyeceklerden
kaçınma– 15 dk aralarla mola verilmesi
Isı ve nemden korunma
• İşe giriş muayenesi– Aşırı şişman, yaşlı, kronik hastalığı olanlar,
alkolikler, kalp hastaları işe uygun değildir• Periyodik muayene
Aydınlatma
• İyi aydınlatmanın özellikleri– Yapılan iş için yeterli– Yeknesak– İyi yayılmış– Gölge vermeyen– Göz kamaştırmayan
Genel = 20-100 luxDetayları kabaca görme 150 luxDetayları iyice görme 700 luxÇok iyi görme 1500 luxÇok ince işler 3000 lux
Titreşim
• Tıpkı ses dalgaları gibi yayılır. • Etkileri:
– Çok düşük frekanslar (2 Hz): araç tutması– 2-20 Hz: kamyon, traktör, inşaat makineleri,
trenler. Sırtta ağrı, boyun ağrıları, diskal herni.– 20 Hz den fazla: kompresörlü makineler, delici,
perdahlayıcı el aletleri. Titreşim sendromuna neden olur.
Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler
• Kienböck hastalığı: dirseklerden kolu açıp kapamada zorluk, el, bilek ve kollarda basmayla ağrılı şişlikler.
• Raynauld hastalığı: parmaklarda morarma, çabuk üşüme, uyuşma ile seyreder. Kompresör kullananların %70’inde vardır.
Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler
• Beyaz parmak• Karpal Tunel sendromu• Eklemlerde ekzositoz, osteoliz,
osteoskleroz, osteokondroz• Parestezi, kramplar, kaslarda atrofi• Parmakların geç ısınması
Titreşimde korunma
• Daha az titreşim ve gürültü makinelerin kullanılması
• Makinelerin bakımı yağlanması• Makinelerin izolasyonu• Yeterli ısı ve nemin sağlanması• Kompresör tutamaklarının PVC yada kumaşla
kaplanması• Vardiya sonunda ılık suyla ellerin yıkanması
Titreşimden korunma
• İşe giriş muayenesi– Kas iskelet sisteminin detaylı muayenesi– Periferik sinir sisteminin detaylı muayenesi– Periferik damarların muayenesi
• Periyodik muayene– Soğuk testi– İskelet sisteminin radyolojik incelenmesi– Periferik sinir sisteminin muayenesi– EEG, EMG
İyon yapmayan ışınlar
• UV(320-400 nm)• Görünür ışınlar (400-700 nm)• İnfrared ışınlar (0.75-103 nm)• Radyo frekansları
– Mikrodalga boylular– Radyo frekansları
• Elektromanyetik alan
İyon yapmayan ışınlar
• Sanayide: kaynakçılık işleri, cam sanayi, çelik yapımı, dökümhaneler, saç, karpit yapımı, metal eritme potaları, fırınlar.
• Etkileri:– Deri üzerine– Göz üzerine
İyonizan radyasyon
• Işınlar bir ortamdan geçerken iyon çiftleri oluşturuyorsa buna iyonizan radyasyon denir.
• X ışınları, gama ışınları, alfa ve beta ışınları.
• Etkileri: yarattıkları enerji ile hücre yüzeyinde iyonlaşmaya neden olurlar ve daha aktif zararlı hale gelirler.
İyonizan radyasyon
• 0.5 gray.. Kİ ‘ne geçici etki• 1-2 gray…. 24 saat içinde mide bulantısı, kusma,
saç ve kıllarda dökülme, ishal, kan tablosunda değişiklikler
• 3-5 gray…. Mide bulantısı, ishal, kusma, genel halsizlik, hızlı kilo kaybı, ağır boğaz iltihabı, Kİ tahribatı nedeniyle aplazi
• 5-100 gray… 1-2 hafta sonra ölüm.• 0.2 graylik ışın kısırlığa neden olabilir.
İyonizan ışınlar
• Kaynağın kurşun zırhlanması• Kaynakla işçi arasındaki mesafeyi arttırmak• Çalışma sürelerini azaltmak• İşçi sayısını mümkün olan en aza indirmek• Sürekli alınan ışının takibi (dozimetre)• Kurşun önlükler• 3 ayda bir periyodik muayene• Gebe ve çocukların çalışmasının engellenmesi
Kimyasal etkenler
• Madenler • Solventler (aromatik hidrokarbonlar, • Gazlar buharlar• Asit ve alkaliler• Boyalar• Pestisitler• Plastik maddeler
madenler
• kurşun, • civa, • berilyum, • krom, • arsenik, • kobalt, • kadmiyum, • talyum
İşyerinde kurşun
• Kullanıldığı işyerleri:– Saf metal olarak: İnşaat işleri, boru, levha, çatı
malzemeleri, kurşun tel, kablo, saçma, kimyasal madde kapları, radyasyon koruyucu, boya üretimi (üsütbeç, sülügen, yağlı boya malzemeleri)
– Alaşım olarak: batarya levhası(Pb+Sn), pirinç ve bronz üretimi (Pb+Sn+Cu+Zn), lehimleme işleri (Pb+Sn) (Pb+Zn+Sn)
İşyerinde kurşun
• Kullanıldığı işler– Kurşun oksitler : akü, lastik, mine, cam sanayii– Kurşun tuzları: insektisit– Organik bileşikler : kurşun tetraklorür yada
tetrametil olarak süper benzinde.
Kurşunun vücuda girişi
• Sindirim yoluyla• Solunum yoluyla• Deri yoluyla
Kurşunun etkileri
• Alyuvarların dayanıklılığını azaltır• Hemoglobin sentezini bozar• Damar sisteminde kasılmalar• Böbrek ve karaciğere direk toksik etki• Düz kasları etkileyerek kolik tarzında ağrı,
kabızlık• Sinir sisteminde felçler (radial sinir felci gibi)• Çocuklarda gelişme bozukluğu
Akut kurşun zehirlenmesi
• Bulantı, kusma, ağızda metalik bir tat, kabızlık, ishal, susama hissi, tükürük salgısının artması, şiddetli mide barsak krampları.
• Taşikardi• Baş dönmesi, baş ağrısı, halsizlik• koma
Kronik kurşun zehirlenmesi
• Belirtisiz ön dönem: öğrenme güçlüğü, hafızada zayıflama, sözel yeteneklerde azalma, hiperaktivite, düşük IQ, konuşma iletişim bozukluğu
• Hafif zehirlenme: kas ağrı ve uyuşmaları, sinirlilik, nadiren karında ağrı, yorgunluk, kas tonusunda azalma
Kronik kurşun zehirlenmesi
• Orta derecede zehirlenme: eklem ağrıları, konsantrasyon güçlüğü, baş ağrısı, kusma, kabızlık, genel yorgunluk, ellerde titreme, kilo kaybı
• Ciddi zehirlenme: uyuşma ve felçler, ensefalit, bilinç kaybı, diş etlerinde mavimsi çizgiler (Bruton çizgileri), ciddi karın ağrıları.
Kronik kurşun zehirlenmesi
• Laboratuar: – anemi, – kan kurşun düzeyinde yükselme, – İdrarda kurşun, Delta ALA, kaproporfirin– Kemiklerde kurşun (K-XRF)
Kurşunda korunma
1. İşyerinde havalandır2. Kapalı sistem çalışma3. İşyeri kurşun düzeyinin izlenmesi
(maksimum 0.15 mg/m3)4. İşe giriş muayeneleri5. Kişisel koruyucular.
Solventler
• Aromatik hidrokarbonlar (benzen, ve analogları)
• Alifatik hidrokarbonlar (petrol ürünleri)• Doymamış alifatik halojenli hidrokarbonlar
(trikloretilen, tetrakloretilen)• Doymuş alifatik halojenli hidrokarbonlar
(karbon tetraklorür, tetrakloretan, metilklorür)
Mobilya sanayi’de toluen maruziyeti
Solventler
• Alkoller• Ketonlar (aseton)• Esterler• Glikoller• Eterler• Karbon sülfür
Gazlar ve buharlar
• Boğucu gazlar– CO2, metan, etan, bütan, hidrojen, azot
• İrritan gazlar– NH3, SO2, Fosgen, azot oksit
• Sistemik etkili gazlar– CS2, CCl4, benzen, nitroparafin
• Narkotik etkili gazlar– toluen, trikloretilen.
İşyerinde tozlar
• Pnömokonyoz yapan tozlar– Ağır hastalık yapanlar (asbest, silis)– Orta derecede hasar yapanlar (kömür, mika, feldispat)– Hafif hastalık (demir, baryum oksit)
• Pnömokonyoz yapmayan tozlar– Ağır hastalık yapanlar (berilyum, krom, nikel, kurşun)– Orta derece hastalık yapanlar (pamuk, ağaç, un)– Hafif hastalık (çimento, mermer, tütün vs)
ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-1
Toz Sorunu olan İş Kolları ve Meslekler
•Maden ocaklarıKömür-Krom-Civa –Bakır-Demir
•İmalat sanayi
Döküm-Çimento-Tuğla-Seramik-Cam-AspestPamuk-Kendir
•İnşaat işleriYol-Tünel
•Tarım
Toz Türleri Ve Sağlık Sakıncaları
Toz : Havada asılı olarak kalabilen 0.5-120 mikronçapında katı parçacıklar.
“Solunabilen toz” ; 0.5-10 mikron çapında.
Kimyasal yapı.... Organik-inorganik
Fizik yapı ..... Kristal – Amorf
Biyolojik özellik.... Allerjen-toksik-fibrojen-non-fibrojen
ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-2
SOLUNUM SİSTEMİNİN SAVUNMASIPartiküllerin eliminasyonu
Üst hava yolları;Mükosilier klirensAlt hava yolları ;Öksürük.Mükosilier klirens.Alveoler makrofajlar.İmmünolojik savunma.Asiner klirens
Yapısal faktörler
SigaraBronş daralmasıKr.Bronş infeksiyonuAlkol
Alveole ulaşan 0.5-5 mik.tozların %98-99’u dışarıatılır.
SİLİKOZİSEtken madde: Silika (Sio2)En sık görülen meslek hastalıklarından biri.
Riski İşler
Maden ocakları Yol-baraj-tünel yapımıSeramik ve cam sanayiAteş tuğlası yapımıDöküm temizleyiciler
SİLİKOZİS
Patogenez Silis yüklü makrofaj-lizozim paraçlanmasıprteolitik enzimler-fibrozis
Mikronodül, nodül , büyük fibroz kümeler
Klinik Nefes darlığı (geç dönemde)Öksürük, balgam çıkarma (Silikotüberküloz?)
SFT ZVK, ZVK 1.sn Seri ölçümlerde karşılaştırma önemli !
Akut silikozis(Alveoler siliko-lipoproteinozis)
44 yaşında ,kum püskürtmeişçisi.7 yıldır,korunmasızçalışmış.
SİLİKOZİS
İşe uygun olmayanlar veya işten ayrılması gerekenler
• Önemli solunum ve/veya dolaşım fonks. bozukluğu
• Astım, KOAH, Yaygın TB sekeli
• Org. Kalp Hastalığı- Kontrolsuz hipertansiyon
• Radyoloji de A 2 ve B 1 kategorisinde lezyonlar
Mühendislik-
Madenlerde ; Sulu çalışma , uygun havalandırma
Döküm temizleme de ve seramik işlerinde ; Yerel aspirasyon
Kum püskürtme işlemi:Özel odalarda yapılmalı. İşçiye dışardan hortumla,
Kişisel Koruyucu-
SİLİKOZİS- Korunma
Toz maskeleri !
KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP)
Kömür tozu silisyuma göre daha az da olsa patojendir
Kömür tozu % 1-2 oranında silisyum içerir !
Risk grupları
•Kömür madenlerinde- Kazmacılar-Lağımcılar
•Kömür yükleyiciler
KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP)
Klinik ve Laboratuar
Basit KİPKüçük yuvarlak opasiteler.Solunum fonksiyonlarında minimal değişikliklerİyi prognoz
Komplike KİP
Massif fibrozis odaklarıSolunum Fonksiyon bozukluklarıKötü prognoz
PNÖMOKONYOZLAR
Radyolojik kontrol;
Genel kural olarak ,
Pnömokonyoz riski taşıyan iş yerlerinde
işe giriş muayenesinde ve
her 1-2 yılda bir standart akciğer grafisi önerilir.
ASBESTOZ (ASBESTOZİS)
Serpentin Amfibol Krosidolit (mavi asbest) !
İnşaat işleri ; Yalıtım malzemeleri-döşeme-tavanBoru
Balata üretimi
Tekstil; Dayanıklı malzeme üretimi
Gemi-uçak sanayi
ASBESTOZ (ASBESTOZİS)Çevresel maruziyet ;
Türkiye de yaygın. Ak toprak. (Sıva)
“Hiç beyaz toprakla badana yapılan bir evde oturdunuz mu ?”
Asbest ve zeolit bölgeleri
ASBESTİN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR
Selim hastalıklarPlevrada fibrokalsifikasyonlarPlevra sıvısıPerikard sıvısıPrikardial fibrozisiİnterstisyel fibrozis (ASBESTOZİS)
Malign hastalıklarMalign Plevral MezetelyomaAkciğer kanseriMalign Peritoneal MezotelyomaDiğer kanserler
Hastalık için5-20 yıllık süre
Sigara içilmesiriski 50-90 katartırır.
- SESİNİZİ DUYURMAK İÇİN BAĞIRMAK ZORUNDA KALDIĞINIZ GÜRÜLTÜLÜ ORTAM,
- KULAĞINIZI RAHATSIZ EDEN SESLER,- KULAĞINIZI ÇINLATAN GÜRÜLTÜ İŞİTMENİZE ZARAR VEREBİLİR.
Kurşun işleri,Matbaa işleri,
Akü işleri,Galvaniz işleri,
Lehim işleri... gibi kurşun ve bileşiklerinin kullanıldığı
işlerde çalışıyorsanızKURŞUN ZEHİRLENMESİNE
DİKKAT EDİN !!!
MADEN OCAĞI, TAŞ OCAĞI, TÜNEL YAPIMI,
KUVARS OCAĞI VEYA DEĞİRMENİ,RASPA VE KUMLAMA,
SERAMİK VE ÇANAK-ÇÖMLEK İŞLERİ,CAM SANAYİ, DÖKÜMHANE, ÇİMENTO
SANAYİ,İNŞAAT SEKTÖRÜ gibi … İŞLERDE
ÇALIŞANLAR.
(PAZARTESİ ATEŞİ HUMMASI)Pamuk Çırçır işinde veya
Tekstil fabrikasında YADA
keten, jüt ve kenevir ipliği ve halat işinde ÇALIŞIYORSAN
Hafta tatili dönüşü ilk iş günü öğleden sonra;
Göğsünde sıkışma, Nefes daralması,Şiddetli öksürük varsa,
Dinlenme ihtiyacı duyuyorsan
Nezle olmadığın halde burun akıyor sa,Burun içinde iyileşmeyen yara varsa,
Burun kanaması oluyorsa,-KROM VE NİKEL KAPLAMA İŞİ YAPIYORSAN
-KROM VE NİKEL ALAŞIMLI METALLERLE KAYNAK İŞİ YAPIYOR
VE KAYNAK DUMANINI SOLUYORSAN,-KROM VE NİKEL TUZLARI İLE ÇÖZELTİ
HAZIRLAMA İŞİ YAPIYORSANMESLEK HASTALIĞI OLABİLİR
İŞYERİ HEKİMİNE BAŞVUR.
NEFES DARALMASI, KRONİK BRONŞİT VEYA ASTIM, GÖZLERİNDE KIZARIKLIK,
BOGAZINDA YANMA VE ÖKSÜRÜK,EL VE YÜZ DERİSİNDE SARARMA,
DİŞLERDE SARARMA VE ÇÜRÜME VARSA,KAYNAK İŞİ YAPIYORSAN
MESLEK HASTALIĞI OLABİLİR
Kızarıklık VARSA,Kabarma ve su toplama VARSA
Deride dökülme VARSA
1- Cildinizin, kimyasal maddelere temas edip etmediğini düşünün,
2- İçleri astarsız lastik veya kauçuktan yapılmış eldiven, ayakkabı giyip giymediğinizi düşünün,3- Eliniz veya üzerinizdeki yağ, boya ve benzeri kirleri temizlemede benzin yada başka kimyasal
madde kullanıp kullanmadığını düşün,
EĞER DOĞRUYSA
ASBESTİN ÜRETİMİ KIRMA ÖĞÜTME PAKETLEME
TEKSTİL VE BALATA FABRİKALARIİNŞAAT VE ÇATI DÖŞEMELERDE
ASBEST İÇEREN YAPILARIN YIKILMASIFREN BALATA DEĞİŞİMİ
NEFES ALIRKEN ZORLANIYORSANIZ!ÖKSÜRÜK ŞİKAYETİNİZ ARTMIŞ İSE!
KİLO KAYBINIZ VARSA?
•İşyeri ortamında toza maruziyet öyküsü incelenirken çalışanın; ayrıntılı meslek öyküsü alınmalıdır •(En son yaptığı ve daha önce çalıştığı işler, çalıştığı bölümler, kullandığı ve çalıştığı ortamdaki maddeler, iş dışı uğraşları, alışkanlıkları sorgulanmalıdır.). ** PA Akciğer grafisinin (35x35cm.) değerlendirilmesi, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Tüzüğü ile Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. PA akciğer grafileri, A ve B okuyucu tarafından değerlendirilir. İlgili Tüzük ve Yönetmelik ile A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulaşılabilir. *** A ve B okuyucuları tarafından pnömokonyoz olgusu ya da şüphesi biçiminde kabul edilen ve işverene bildirilen işçiler, Meslek Hastalıkları tanısı koymakla yetkili Hastaneye
sevk edilir. Hastane raporlarının bir örneği ilgili işyerine ve İSGÜM'e gönderilir.
Kromda burun septumlarının delinmesi
Kromda dermatolojik bulgular
Boya kazanına kobalt dökümü
BİSSİNOZİSPamuk, keten , kenevir tozlarına maruz kalanlarda gelişebilen akciğer hastalığı.Başlangıç döneminde ;
Reversibl bronş spazmı.. Bronko-alveolit
İleri dönemde : KOAH benzeri tablo.(İrreversibl)
Etyoloji: ENDOTOKSİNLER
İmmünolojik etki
Kimyasal etki
BİSSİNOZİS- Riskli işler• Pamuklu tekstil
Çırçır,harman-hallaç, Tarak ,Vater,Çözgü
• Keten,Kendir ve kenevir fabrikaları.
Maruziyet süresi ; 5-6 yıl
Yükümlülük süresi:15 gün, 3yıl
BİSSİNOZİS- KLİNİK
Semptomlar ; Göğüste sıkışıklık hissi , öksürük, hırıltı,hafif nefes darlığı, ateş
Evre ½ ; Bazı tatil sonraları-pazartesiler semptom varlığı
Evre 1 ; Her tatil-Pazartesi sonrası
Evre 2 ; Tüm çalışma günlerinde
Evre 3 ; KOAH bulguları
BİSSİNOZİS- TANI
Klinik bulgular
+Akciğer radyolojik muayene ; Normal
Vardiya içinde ZVK 1.sn de
% 5-10 azalma ; Hafif% 10-20 = Orta>% 20 = Ağır.
BİSSİNOZİS- PrevelansEndenozya ; % 30Sudan ; % 37 (1987)Etyopya ; % 40Hindistan % 10-40
İngiltere; 1963-66; % 26.91970 % 17.41980 % 3.9
BİSSİNOZİS- KORUNMA
İşe uygun olmayanlar:
Astım- KOAH – Ciddi Akciğer Hastalığı Sekelleri
İşden ayrılması gerekenler
Vardiye içinde ZVK 1.sn 100 ml azalanlar
Koruyucu Önlemler;
Aspirasyon, taban islaklığı ,kapalı çalışma
İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji
• iş yerinde sunuk kalınan etkenlerin etkilerinin, ve çalışanlarda meydana gelen hastalıkların ve yaralanmaların nedenlerini, dağılımını ve sıklığını inceleyen bilim dalıdır.
Emisyon kaynağı•Kirletici •Çıkan miktar
Ekolojik ve çevresel ölçümler•Yüzeyel sular•Derin sular•Su•Hava kirletici (tozlar)•Bitkiler•Hayvanlar•İnek sütü
İnsan maruziyeti•İnsan davranışları•Numuneler
Sağlık etkileri•Erken etkiler•Orta sürede•Uzun sürede
Zone
Pop Soil concentration
Min Max
A 804 15.5 580.4
B 5,941 1.7 4.3
R 38,624 0.9 1.4
Reference 232,745 NA NA
Zone A
Zone B
Zone R
Reference zone
AccidentSevesobölgesi
A Zonu
Nüfus:
804
Toprak TCDD (1976): 15.5-580.4 µg/m2
Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998
Zone
Pop Soil concentration
Min Max
A 804 15.5 580.4
B 5,941 1.7 4.3
R 38,624 0.9 1.4
Reference 232,745 NA NA
Zone A
Zone B
Zone R
Reference zone
AccidentSevesobölgesi
Zone B
Nüfus:
5,941
Toprak TCDD (1976): 1.7-4.3
µg/m2
Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998
Zone
Pop Soil concentration
Min Max
A 804 15.5 580.4
B 5,941 1.7 4.3
R 38,624 0.9 1.4
Reference 232,745 NA NA
Zone A
Zone B
Zone R
Reference zone
AccidentSevesoBölgesi
Zone R
Nüfus:
38,624
Toprak TCDD (1976): 0.9-1.4
µg/m2
Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998
TCDD plazma düzeyleri, 1976
Needham et al., Chemosphere 1998
Alt sınır
Zone A Zone B Zone R
}10
100
1,000
10,000
100,000
Plaz
ma
TCD
D (
ppt)
Zone A Zone B Zone R
Erken dönem kesitsel çalışma
Lenfositlerde kromozomal sapmalar, 1977
Exposure No. Subjects
No. Mitoses
Aberrant cells % Gaps + Gaps -
Acute 145 6470 2.49 0.99 Chronic 69 3040 2.53 0.92 Controls 87 3958 1.64 0.48 (De Carli et al. 1982)
Referans Bölgeye göre Zone A+B+R’de Konjenital malformasyon RR
DEFECTS JAN-APR 1977 1977-1982
RR 90% CI RR 90% CI
TOTAL 1.49 0.64-3.45 0.97 0.83-1.13 MAJOR 0.93 0.26-3.32 0.83 0.67-1.04 MILD 2.50 0.79-7.94 1.14 0.92-1.42 (Mastroiacovo et al. 1988)
KLORAKNE VAKALARI 1976-1977
ZONE SUBJECTS 3-14 YRS.
CHLORACNE CASES
PERCENT
A total 214 42 19.6 A-max 54 26 48.1 B 1,468 8 0.5 R 8,680 63 0.7 R Polo 750 19 2.5 Outside 48,263 51 0.1 (Caramaschi et al. 1981)
İNSİDANS ÇALIŞMALARI
Mortality(Zone A+B)
Males Females
Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI)
TÜM NEDENLER 438 1.0 (0.9-1.1) 307 1.0 (0.9-1.1)
TÜM KANSERLER 166 1.1 (1.0-1.3) 83 0.9 (0.7-1.1)
LENFOSİT/KAN 15 1.7 (1.0-2.8) 13 1.8 (1.1-3.2)
Rektum 10 2.4 (1.2-4.6) 3 1.1 (0.4-3.5)
KDH 28 1.4 (0.9-2.0) 18 1.0 (0.6-1.5)
*Analysis adjusted for age and sex
Bertazzi et al., Am J Epidemiol 2001
Cancer incidence (Zone A+B)Males Females
Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI)
Tüm kanserler 122 1.0 (0.8-1.1) 82 1.0 (0.8-1.2)Lenfosit/kan 15 1.9 (1.1-3.1) 10 1.6 (0.9-3.1)
Non-Hodgkin 8 2.6 (1.3-5.6) 3 1.2 (0.4-3.7)Multiple Myeloma 2 1.9 (0.5-8.0) 3 4.9 (1.5-16)
Rektum 9 2.0 (1.0-3.9) 3 1.1 (0.3-3.4)Hepatobiliar 10 1.3 (0.7-2.4) 7 2.4 (1.1-5.1)Meme - - - 23 0.9 (0.6-1.3)Endometriyum - - - 2 0.5 (0.1-2.0)Over - - - 1 0.2 (0.1-1.6)Vajen - - - 2 5.5 (1.3-24)
*Analysis adjusted for age and sexPesatori et al., Ind Health 2003
Retrospektif vaka kontrol çalışmaları
KlorakneVaka Kontrol
çalışması
101 klorakne vakası
Medyan yaş: 8 years
211 controls
1993-1998
TCDD ‘ye yüksek maruziyet:
Kloraknenin tek neden mi?
Diğer nedelerin saptanması için bir fırsat
Plasma TCDD range
050
100150200250300350400450
Chloracne Cases Healthy ControlsKontrollerKlorakne vakaları
475 ppt
nd
125 ppt
nd
Plazma ortalama TCDD
012345
6789
10
NO YES
Plas
ma
TCD
D (p
pt)
.
Klorakne Kontroller
Klorakne
Klorakne nedeni olabilecek diğer etkenler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
all <=8 years >8 years Light Dark
Odd
s R
atio
All subjects <=8 years >8 years Light Dark
AGE HAIR COLOR
3.7(1.6-8.8)
7.4(1.8-30)
1.3(0.6-3.1)
p-interaction=0.029.2
(2.6-33)
2.1(0.7-6.1)
p-interaction=0.04TCDD>10 ppt
20 yıl sonraki sağlık durumları
Klorakne olgularının sağlıkları diğerlerinden farklı değil• Allerjik hastalıklar• GİS hastalıkları• Enfeksiyon hastalıkları• Endokrin hastalıkları• Solunum hastalıkları• Kalıtsal hastalıklar
Baccarelli et al., Br J Dermatol, 2005
PREGNANCY LOSS RATE,1976-1977, BY TRIMESTER
TRIMESTER ZONE B ZONE R REFERENCE 07-09 ‘76 11.1 13.7 11.0 10-12 ‘76 22.2 16.3 14.8 01-03 ‘77 17.2 12.7 16.6 04-07 ‘77 28.5 12.5 13.0 07-09 ‘77 31.2 11.4 10.5 10-12 ‘77 13.7 13.8 14.3 (Bisanti et al 1980)
Yüksek riks yaklaşımı olsun toplumsal yaklaşım olsun epidemiyolojik ilkelere sürekli
gereksinim
Epidemiyoloji multidisipliner yaklaşımın bir parçası olarak, toplumdaki hastalıkların nedenlerini anlamaya çalışır ve hastalıkla etkenler arasında uygun metotlar kullanarak ilişkileri araştırır. bireylerdeki risk faktörlerini hesaplayabilmek için tplumun tarihsel ve sosyal özelliklerini irdeler. ……
Hastalıkların major nedenlerini unutup çok pahalı ve üst düzey teknolojiyle çok önemsiz konuları çalışmaya devam edecekmişiz gibi görünüyor. Epidemiyoloji toplumu keşfetmeyi ve toplumun sağlık sorunlarını ortaya çıkarma için çok önemli bir araçtır.
(N. Pearce, Am J Public Health, 1996, 86:678-683)
ARNT
CYP1A1CYP1B1
EROD
AhR
DRE
p=0.03
AhR p<0.001
p=0.03
p<0.001
p=0.001
p=0.001
Uncultured cells
TCDD stimulated
Cells
p=0.01
Plazma TCDD etkisi
Plasma TCDD
+_
Baccarelli et al., Tox Lett 2004
İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji
• Çalışanlarda hastalık nedenlerini, sağlık/hastalık belirleyicilerini saptamak
• Hastalıkları tanımak, ölçmek ve değerlendirmek için yeterli destek sağlamak ve
• Her türlü etkene karşı mesleki sunuk kalma sınırlarını saptamak
İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji
• İş yerinde risk altında bulunan kişileri saptamak, hastaları saptamak, hastalık etkenini belirlemek, mevcut risk etmenlerinin yol açtığı sağlık sorunlarını saptamak, iş yerinde olası riskleri ve yol açabilecekleri sorunları öngörmek, alınan koruyucu önlemlerin etkinliğini ve iş yeri sağlık biriminin etkinliğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Veri kaynakları
• Kayıtlar– İşe giriş muayeneleri– Periyodik muayeneler– Poliklinik kayıtları– Personel kayıtları– Denetim izleme kayıtları
Veri kaynakları
• Bildirimler– İş kazası bildirimleri– Meslek hastalıkları bildirimleri– Diğer hastalıklar– Ölüm bildirimleri
Veri kaynakları
• Araştırmalar– Olgu kontrol çalışmaları– Kesitsel çalışmalar– Kohort çalışmaları
Verilerin kullanımı
• Kaba ölüm hızı• Yaşa özel ölüm hızı• Cinsiyete özel ölüm hızı• Standart ölüm hızı
Standart ölüm oranıYaş grubu
İşçi sayısı
Gözlenen ölüm
Türkiye KÖH
Beklenen ölüm
20-29 600 20 0.05 30
30-39 300 30 0.07 21
40-49 100 40 0.09 9
Toplam 90 60
SÖO = (90/60)x100 = 150
Hastalıklara ilişkin değerlendirmeler
• Prevalans = belli bir zaman içinde görülen hastalık sayısı yada sağlık durumunun gözlendiği kişi sayısının aynı süre içindeki risk altında olan kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür.
Hastalık ölçütleri
• İnsidans hızı = belli bir işyerinde ortaya çıkan yeni olgu sayısının işyerindeki her işçinin risk altında olduğu sürenin toplamı
Hastalık ölçütleri
• Birikimli insidans hızı = dönem içinde saptanan yeni hastalık sayısının o dönemin başlangıcındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.
• Prevalans hızı = İnsidans x hastalığın süresi
Absenteizm (işe devamsızlık)
Absenteizm insidans hızı
Belirli bir sürede işe devam etmeyenlerin
sayısı
Aynı süre içinde ortalama işçi sayısı
x 10n=
İş Kazası Tanımı:• İş kazası, aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen
ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhsal arızaya uğratan olaydır.
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, c) Sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere
gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan
zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere
toplu olarak götürülüp getirilmesi sırasında,
İş kazası nedenleri
1. Çevresel olaylar : Aydınlatma, ısı, nem, gürültü, makineler, kaygan zemin, v.b.
2. İnsana bağlı olanlar : Yorgunluk, acemilik, dikkatsizlik, ihmalkarlık, v.b.
3. Eğitim yetersizliği
• Bu faktörlerin iş kazalarına neden olmaması için, koruma önlemlerinin belirlenmesinde, her kazanın nedeni analiz edilmeli, gereken önlemler alınmalı, kazanın tekrarı ortadan kaldırılmalıdır. Ayrıca kaza nedenleri önceden araştırılmalı, denetlenmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.
Tehlikeli çalışma koşulları
1. Makina ve Tesislerde koruyucuların bulunmaması, 2. Mevcut koruyucuların makina üzerinde bulunmaması, 3. Hatalı makina, araç gereçlerin bulunması, 4. Bakım ve onarımın yeterli ve zamanında yapılmaması, 5. Makina donanım ve tesislerin güvensiz olarak tertip ve
tanzimi, işletme usulü ve çalışma metotları, 6. Yeterli aydınlatma ve havalandırmanın olmaması, 7. Kişisel iş güvenliği malzemelerinin çalışanlara verilmemesi
veya uygun koruyucu malzemelerin seçilmemesi,
Güvenli davranış
• Kurallara uyma davranışı, • Kendi görevi-işi dışında iş yapmama, işini
başkasına yaptırmama • Kaygan zeminlerin engellenmesi, Kaygan
zeminler için önlemler • Çıkış kapılarının açık, serbest olması, • Trafik kurallarına uymak. • Görev ve iş yerlerinde uyarı-işaret
levhalarının olması
Güvenli davranış
• İşi olmayan giremez ikazlarına uyum, • Koruyucu malzeme ve donanımı kullanımı. • Ellerini veya kirlenmiş deri kısımlarını parlayıcı
maddelerle (Benzin-benzol-gaz yağı v.s.) temizlenmesinin engellenmesi,
• İşlem artığı parçaların yerlere dökülmesine engellenmesi,
• Çalışma yeri temiz ve düzenli olması, her türlü malzeme, anahtar, civata, bez parçaları, eldivenler vs. kendine ait yerde olmasının sağlanması
Güvenli davranış
• Dağınık, uzun saçlarla, yırtık ve bol elbise ile, yüzük, bilezik, bol kayışlı saat ile çalışmanın engellenmesi, uzun saçlar için örneğin bone kullanılmasının sağlanması
• Kullanılan alet, makina vb ekipman üzerindeki kullanma ve uyarı talimatlarına uyulmasının sağlanması
Kişisel koruyucu ekipman
1. Baret ; içinde bir ayar kayışı, file veya bantlar bulunan ve başı darbelere karşı koruyan sert başlık,
2. Koruyucu gözlük ; kullanan kimsenin her durumda ve işin özelliğine göre gözlerini korumak üzere yapılmış değişik tipteki gözlükler,
3. Yüz siperi ; ayarlı bir bantla başa tespit edilebilen, mafsallı şekilde indirilip kaldırılabilen ve yüzü kısmen veya tamamen dış etkilere karşı koruyan saydam yüz siperi,
4. Başlık ; işçilerin başlarına giydikleri ve gözlerini, yüzlerini, boyunlarını koruyan araç,
5. Siper ; el ile tutulan veya işçinin müdahalesi olmadan lüzumlu bir yere tespit edilerek gözleri ve yüzü koruyan saydam siper,
6. Fitreli toz maskesi ; yüze takılan ve kullanan kimseye, çevresindeki tozlu havayı bir filtreden geçirerek veren maske,
7. Süzgeçli gaz maskesi ; havanın ihtiva ettiği zararlı gaz ve buharları süzmek üzere kimyasal maddeler ihtiva eden bir süzgeci bulunan maske,
Kişisel koruyucu ekipman
• Basınçlı temiz hava maskesi ; kullanan kimsenin başına takılan spiralli bir hortumla uygun bir sistemden alınan basınçlı havayı veren maske,
• Hortumlu temiz hava maskesi ; kullananın yüzüne takılan ve ucundaki hortum vasıtası ile normal atmosfer basıncındaki temiz havanın solunmasını sağlayan maske,
• Basınçlı oksijen solunum cihazı ; yüze takılan bir maskeye bağlı, oynak bir hortum vasıtası ile oksijen ihtiva eden uygun bir sistemle bağlantılı cihaz,
• Basınçlı hava solunum cihazı; yüze takılan bir maske ile oynak bir hortum vasıtası ile basınçlı hava ihtiva eden tüpe bağlantılı cihaz,
• Oksijen üretimi solunum cihazı; yüze takılan bir maske ile kimyasal bir yolla üretilen oksijenin solunumunu sağlayan cihaz,
Taşıma ve elle kaldırmada uyulması gereken kurallar
• Vinçlerin altında durmama, hareket halindeki vinçlere yaklaşmama,
• Her hangi bir yük el ile kaldırılırken bütün yük bacak kaslarına yüklenmeli, ellere ve bileklere fazla yük binmesi önlenmelidir. Belin öne eğilme açısını minimumda tutulmalıdır
• Yağlı el ve eldivenle yük taşımayın,
• Ağır yük taşırken dönmek gerektiğinde bunu bel hareketi ile değil, komple vücudu çevirerek yapmak,
• El arabalarını çekerek değil, iterek sürmek, • Çapaklı ve sert malzemeleri taşırken eldiven kullanmak
İş kazası
İş kazası insidans hızı
İş kazası sayısı
Bütün işçilerin toplam çalışma saati
İş kazası insidans hızı
İş kazası sayısı
= x 225.000*
Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 1.000.000=
* 100 işçi haftada 45 saat 50 hafta çalışmış olacağı düşünülerek
İş kazası
= sürekli çalışan + işe girenler/2 + işten çıkanlar/2Ortalama işçi sayısı
İş kazası insidans hızı
İş kazası sayısı
Risk altındaki işçi sayısıx 10n=
İş kazası
İş kazası ağırlık hızı
Toplam gün kaybı
Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 1.000.000
Toplam gün kaybı
Geçici iş göremezlik süresi + (sürekli iş göremezlik dereceleri toplam x 75) + (ölüm olgu sayısı x 7500)
=
=
İş kazası
İş kazası ağırlık hızı
Toplam saat kaybı
Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 100
Toplam saat kaybı
Toplam gün kaybının günlük çalışma saati olan 8 ile çarpılmasından elde edilir.
=
=
İş Kazalarının Nedenleri• İnsan Faktörü: Kaza yapan kişi işle ilgili eğitim
almamış, işle uyumu sağlanmamış, işe uygun seçilmemiş, güvenli davranış konusunda bilgilendirilmemiş, psikolojik olarak işe uyumu sağlanmamış olabilir.– İşçilerin güvensiz yolu tercih etmeleri– Düşük ücret, uzun çalışma saatleri, stresli ve hızlı
çalışma düzeneği– Yorgunluk ve bıkkınlık (uykusuzluk, vardiya,
monotonluk, kötü beslenme, – İş deneyimi: Kazaya yatkın kişilik– Fizyolojik koşullar: görme, duyma, epilepsi
İş Kazalarının Nedenleri• Makine Malzeme
Faktörü– Yangın patlamalar– Makine koruyucuları– Makinelerin bakım
ve onarımı– Fabrika planı– Fabrika temizliği ve
iş sırası– İş Elbiseleri– Kişisel koruyucular
–İşyerlerindeki ikazlar–Güvenlik için renk seçimi–Etiketler–El aletleri (çekiç, tornavida, pense)–Elektrikli el aletleri–Hareketli araç gereçler–Merdivenler
İş Kazalarının Nedenleri
• Çevresel Faktörler– Havalandırma– Aydınlatma– Nem – Gürültü– Gaz – Toz– Ergonomik
Kazaların maliyeti
Sağlık harcamalarıKazaya uğrayan işçinin kayıplarıİşyeri düzeyinde kayıplarÜlke düzeyinde kayıplar
Kaza Soruşturması• Hangi kazalar
soruşturulmalı?• Kaza araştırmasını kim
yapacak?• Bilgi toplama• Kaza Analizi ve rapor
yazımı
1:3:50:80:4001 Önemli yaralanma3 Hafif yaralanma50 ilk yardım gerektiren80 malzeme zararı400 hiçbir zarar yok
Kazanın olduğu yer tarih işe başlama saati, bölüm, yaşı, cinsiyetiOluş biçimi, makine ve araçların sayısı, malzemenin yapısı, sıcaklık aydınlatma, havalandırma, temizlik, gürültü kişisel koruyucular, stres, yorgunluk
Kaza nasıl olmuştur?Kaza neden meydana gelmiştir?Bir daha nasıl tekrarlanmaz?
Kaza İstatistikleri• En çok hangi
organ• İnsan faktörü• Kaza Oranları
Baş %18Gözler %8Gövde %10Kollar %3El ve parmaklar %15Bacaklar %15Ayaklar %34
F=Kaza sayısı x 1.000.000
Toplam çalışma sayısı (adam-saat)
S=Kayıp iş günü sayısı x 1.000.000Toplam Çalışma saati (adam-saat)
Kazaların ÖnlenmesiYasa Tüzük ve YönetmeliklerStandartlaştırmaDenetimSağlık, istatistik, psikolojik araştırmalarEğitimİş güvenliği inancıSigortaKazalarda insan faktörünü azaltmak
Organizasyon ile ilgili ÖnlemlerVardiyaMonotonlukErgonomik önlemlerDinlenmeBeslenme
Güvenlik Tedbirleri•Yangına •Makine ve tezgahlara•Fırın ve ocaklara•Elektrik tesisatına•El aletlerine•Kaldırma makinelerine•Taşıyıcılara•Motorlu arabalara•Boru tesisatına•Parlayıcı patlayıcılara•Korozif maddelere•Zehirli maddelere yönelik önlemler alınmalıdır
Ergonomi
• Tanım:
Ergonominin 7 kuralı1. Yapılan iş çalışan işçinin boyuna göre olmalıdır
2. Çalışma sırasında işçinin gereksinim duyduğu her şey elinin kolunun yetişeceği mesafede olmalıdır
3. En ufak hareketle gerekli malzemeyi alabilecek şekilde dizayn edilmelidir
4. Kalp seviyesinin üzerinde çalışmayı engelleyin.
5. Ayarlanabilir masa ve sandalyeler iş verimini arttırır ve sağlık sorunlarını, yorgunluğu azaltır.
6. Çalışanların görme alanlarını dikkate alın
7. Aydınlatma işçinin verimini arttırır, yorgunluğunu azaltır. Daha az hata yapmasını sağlar