hukuka giden demokrasi yolu-bedri gencer

8/4/2019 Hukuka Giden Demokrasi Yolu-Bedri Gencer

1/7

Hukukun Arac Olarak Demokrasi

Roma mparatorluunun yklndan beri yaa-yabilir bir siyas rejim arayan Batda demokrasi,deneye-yanla, de-kalka ehven-i erreyn birrejim olarak bulundu. Burada kastedilen, halknsetii temsilciler vastasyla kendi kendisini

ynetmesi esassna dayanan ounluku temsilidemokrasidir. Anayasalclk gibi demokrasi deXIX. asrda dnya apnda bir g haline gelenBat tarafndan kltrel etkileim yoluyla Batl-d dnyaya evrensel hkim rejim olarak kabulettirildi. Dier lkeler, Batnn zgl tarih tecr-besinden domu yabanc her kavram ve kurumgibi demokrasiyi de kendilerine mal etme bunal-mn yaamak zorunda kaldlar. Osmanl gibiDoulu sekinler iin demokrasi gibi Batlkurumlar benimseme, artk bir tercih meselesi

deil, kanlmaz hale gelmiti. Zira Batnn ezicietkisi sonucu geleneksel siyas dzenin zlmesizerine Batl tarzda yeni bir dzen kurmaktanbaka are kalmamt.

Her kavram gibi demokrasinin anlam da, gerekBat da gerekse Trkiyede tarih seyirde oldukadei-mitir. Batda bugne kadar bulunabilenehven siyas rejim olarak demokrasinin anlam,bizzat siyasetin gayesi hatrlanarak kavranabilir.Bu noktada coraf taksimlerin yol at yanlsa-

may aarak evrensel hikmet perspektifinden siya-setin ilevine bakmaldr. Dousuyla Batsylabtn dnyada geleneksel olarak siyasetin ii,adalet datmaktr. Adalet ise basite

olarak tanm-lanabilir. nsanlarn her zaman ve meknda urunamcadele verdikleri refah gibi btn haklar ierenbu hak, Douda ve Batda hrriyet (liberty)kavramyla zetlenebilir. Batda John Lockeun,Dou da Namk Kemalin hrriyet ampiyon-lar olmalar, hak mcadelesinin kzt devir-

lerde yaam olmalarndan dolaydr.

u halde siyaset, temelde adaleti datma sreci,siyas mcadele, hak mcadelesi olarak grld-nde, adalet datma ilevini en iyi grecek

hkmdarn bulunmas, ba kamusal hedef halinegelir. Siyasetin ekli yerine zne bakan gelenek-sel dnya, bir hkmdar veya siyas rejimi, adaletidatmadaki performansna gre deerlendirmitir.Bu itibarla demokrasinin anayurdu Eski Yunan'daEflatun ve Aristo gibi filozoflar, hr fakirlerinounluu oluturduu demokrasiyi yozlamas

neredeyse mukadder ayak takmnn ynetimiolarak eletirmilerdir. Onlar iin nemli olanadaleti databilecek ehliyetli insanlarn ynetimi,lfzen en iyilerin ynetimi anlamna gelenaristokrasidir. rnein Cumhuriyet adl eserindefazilet ve adaleti temsil eden bir aristokrasiyisavunan Eflatun, Yasalar adl eserinde grldgibi hayatnn sonlarna doru fikrini deitirerekfaziletten adalete, aristokrasiden hukuk ynetimianlamna gelen fikrine kaymtr.Romada Cicero gibi dnrler sayesinde bu,

monari, aristokrasi ve demokrasinin unsurlarnnideal bir dengeye oturtulduu karma siyas rejimolarak cumhuriyet fikrine dnmtr.

Romann yklndan sonra kalc bir dzendenmahrum kalan Batnn tarihi, iktidar mcadele-sine kar dzen ve adalet arayyla gemitir.En kt bir dzen bile dzensizlikten iyidiranlayyla, ruhban, derebeylik, monari, aristok-rasi gibi sosyal tabakalar arasndaki iktidar mca-delesinden kaynaklanan siyas paralanmlk ve

kargaay nleme, birincil hedef olmutur.Machiavelli, Bodin ve Hobbes gibi filozoflarn,modern devletin temelini oluturan egemenlik veiktidar anlaylar, bu acil dzen arayndankaynaklanr. Hobbes iin devletin ii, artk Aristonun ngrd gibi ortak maslahat, adalet vesaadeti salamaktan ziyade mefsedeti nleyereknizam salamakt.

Ancak dzen salama ajan olarak modern devleteatfedilen mutlak iktidarn yaratt yozlama, birsre sonra iktidar dizginleme arayna vcut ver-mitir. ktidar mcadelesiyle geen Bat tarihinde yannda Montesquieunun ilkesiyle bilinen arasal/snrlandrc anayasa anlay ortaya kmtr.

ihkk-hak, yani herkese hakkn verme

ilkesel/ kurucukuvvetler ayrl

nomokrasi

Hukuka Giden Demokrasi Yolu

TarihBilinci72

Prof. Dr. Bedri GENCER


2/7

Bu garantist anlaya gre anayasann gayesi,hkmetin iktidarn kaytlamak suretiylevatandalarn haklarn garantiye almaktr.

Tarih sosyolojik perspektiften bakldnda anaya-sann anlamndaki bu atallamann Fransanntemsil ettii Kta Avrupasnn deneyimindenkaynakland grlr. Avrupada ortaalardanitibaren papalk, monari ve feodalite arasndacereyan eden iktidar mcadelesi, ngilterenin dedhil olduu geleneksel dnyaya yabanc birdemokrasi/anayasalclk dikotomisinin zuhurunayol amtr. Avrupada nce krallarn, sonra tzelkiilik atfedilen devletin mutlak iktidarnn snr-

landrlmas amacyla anayasalclk formle edilsede, erken modern Avrupada Kant gibi filozoflar,demokrasiyi de iktidarn snrlandrld hukukdzeni iinde konumlandrmlardr.

Ancak Batda ruhban, monari, aristokrasi gibieski sosyal tabakalarn iktidarlarnn anayasalc-lkla snrlandrlmas giriimlerinin baarszlauramas, bur-juvazi ve proletarya gibi yeni sosyaltabakalarn ban ektii halkn iktidarn arttrmayoluyla hukukunu salama arayna yol amtr.

Bylece demokrasi, Bat tarihinde adalet aray-nn son dura olarak ortak kabul bulsa da hak ileg arasndaki mcadele dinmemitir. Sonutahalkn iktidarnn arttrlaca demokrasi ile snr-landrlaca anayasalclk, pozitif ve negatif ikihrriyet kavramna tekabl eden zt siyas model-ler haline gelmitir. Dahas sanayi toplumununortaya kard rakip burjuvazi ve proletaryatabakalarna zg liberal ve sosyal demokrasimodelleri arasndaki g mcadelesi de hak mca-delesini glgeleyecektir. Peki, Batda olduu gibibu tr snflara ve dolaysyla iktidar mcadelesineyabanc Osmanl gibi Doulu lkelere demokrasine ifade edecekti?

Halk iktidar, elit politikasnn geerli olduuOsmanlnn da dhil olduu geleneksel dnyaya

yabanc bir kavram olduu iin XIX. asrdademokrasi ve anayasalclk olarak kutuplaanBatl siyas rejimlerden Osmanl-Dou dnyasnahitap eden ikincisi oldu. Doulu aydnlar iinmesele, geleneksel kaytlarndan kurtularak

yozlamaya balayan iktidarn Batda olduu gibidemokrasi sayesinde halkn iktidarnn arttrlma-syla dengelenmesi yerine arasal bir anayasaylasnrlandrlmasyd. Osmanl aydnlar iinanayasal rejim, merutiyet, yani nomokrasidenen hukuk dzeni iinde ileyen snrlhkmet demekti. Namk Kemal gibi XIX. asrMslman aydnlar, bugn demokrasinin karlolarak alnan geleneksel r ve meveret gibislam kavramlarla da aslnda hkmet-i mertay kastetmilerdir. Keza Kemal, poplerletirdii

halka hrriyet kavramyla aslnda yneticilerzerinde tahdidi kastetmitir. ktidarn snrlan-drlmas, halkn hrriyeti demekti; Locke veKemal tarafndan savunulduu ekliyle hrriyet,haklarn tamamn ieren ana hakt. Latince vox populi, vox Dei ( )vecizesi, evrensel, kadim bir dsturu ifade ediyor-du. Buna gre btn geleneksel topluluklardaolduu gibi Trkiyede de ( ), niha olarak ( ) demekti.

Yeni Osmanllar diye bilinen Namk Kemal vearkadalar, Tanzimat denen modernleme sreci-nin dourduu brokratik despotizm sonucu birLeviathan haline gelen devletin cebertuna( ) kar halkn/hakkn iktidarmcadelesi vermilerdi. Devletin dizginlerini elinealan Abdlhamid devrinde ise byle bir mcade-lenin gerekesi kalmamt, devir, halktan ziyadesiyas manevra frsatlarndan mahrum kalan elitleriin karanlk bir istibdad devriydi. Bu yzden

II. Merutiyet, halktan ziyade elit iin bir siyasboalma ve rekabet devri oldu. Ksa bir sre sonrapatlak veren II. Dnya Sava ise can derdineden bir lkede siyas rekabetin yerini millmcadelenin almasna yol at. Bu mcadeleden

halkn sesi, Hakkn sesidir

demokrasiadalet

tiranisine

halkn iktidarhakkn iktidar

mparatorluktan CumhuriyeteHak Aray

TarihBilinci73


3/7

sonra kurulan, monari rejimine hayat hakktanmayan bir ulus-devletinde cumhuriyet dndabir alternatif yoktu; Ancak hayat nem tayan,

bir siyas rejim olarak cumhuriyetin eklinden okmuhtevasyd; gelecek, teokratik mi, demokratikmi bir cumhuriyet olacakt?

Yeni Trkiyenin lideri Mustafa Kemalin

szne nazaran cumhuri-yetin demokratik bir rejim olmas beklenirdi.Nitekim ilk T.C. Anayasas'nn ilkelerini belirle-yen 20 Ocak 1921 tarihli Tekilt- EssiyeKnununun birinci ve ikinci maddeleri,

diyordu. Daha sonra gelen1924 Anayasas da bu prensipleri tekrarlayarakteyit etmitir. Bu prensipler, Namk Kemalinideallerinin kayda geirilmesinden ibarettir. Ancako zaman Trkiyenin iinde bulunduu gerek i,

gerekse de d konjonktr, bu tr bir demokrasianlaynn hayata geirilmesine pek imknvermedi. Trkiyede bir taraftan yeni bir devletingerekletirmek zorunda kald radikal, tepedeninme bir modernleme, dier taraftan I. DnyaSavandan sonra gelen 1929 bunalmnn daetkisiyle dnyada faist ve otoriter ynetimleringlenmesi, 1924 ve 1930'da iki ok partilidemokratik hayata gei teebbsnn akameteuramasna yol at. 1937de yaplan anayasa

deiiklikleriyle 1921 anayasasndaki demokratikmaddeler, hkmsz hale getirildi. 1937dekideiiklikle alt oku anayasaya girince Cumhuri-

yet Halk Partisi, devlet ile zde hale geldi.Mustafa Kemalin vefatnn ardndan II. DnyaSavann patlak vermesi, nn-Peker ikilisialtnda tek parti diktatrln pekitirdi.

Bu, tek partili Mill ef Dneminde bir taraftaninanlar ve kimlikler zerindeki basknn dour-duu kltrel bunalm, dier taraftan sava kon-jonktrnn yol at ar iktisad bunalm, lkeapnda honutsuzluk ve demokrasiye zlemle

alternatif araynn bymesine sebep oldu.II. Dnya Sava henz bitmi, smet nnnncumhurbakan, Recep Pekerin babakan olduuTrkiye, 24 yllk CHP iktidarndan iyicebezmiti. Amerikann dnya hkimiyetininbalad ve bakan Woodrow Wilsonun Kantgilidealizm uyarnca milletlerin kendi kaderlerinitayin hakkn ngren ilkelerinin yaygn kabulbulduu II. Dnya Sava sonras devirde sklaanAmerika-Trkiye ilikileri, nny de demokra-siye geie zorlad.

Celal Bayar ile arkadalar Adnan Menderes, FuatKprl, Refik Koraltan, 7 Haziran 1945te CHPgrubuna sunduklar drtl takrirde demokratikbir alm savunarak TBMMnin hkmeti denet-leyebilmesini, anayasa ile badamayan kanunla-rn deitirilmesini, seimlerin serbeste yaplma-sn, parti iinde hr bir tartma ortamnn yara-tlmasn istiyorlard:

Btn dnyada hrriyet ve demokrasi cereyanla-rnn tam bir zafer kazand demokratik hrriyet-lere riayet prensibinin milletleraras teminatabalanmak zere bulunduu u gnlerde memle-ketimizde de cumhurbakanndan en knekadar btn milletin ayn demokratik lkleritadndan phe edilemez. Btn bu yllarda birtaraftan i hayatmzdaki sevindirici gelimelerinyaratt siyas olgunluk, dier taraftan bugnkmedeniyet dnyasnn umum artlar bizi ilkanayasamza hkim olan demokratik ruhu, siyashayat ve tekilatmzda kuvvetle tecelli ettirmezamannn geldii kanaatine sevk etmitir...

Hissimin babas Namk Kemal, fikriminbabas Ziya Gkalp

Hkimiyet, bil kayd art milletindir. dareusul, halkn mukadderatn bizzat ve bilfiilidare etmesi esasna mstenittir, 2- cra kudretive ter salahiyeti, milletin yegne ve hakikimmessili olan Byk Millet Meclisinde tecellive temerkz eder

TarihBilinci74

CHP'den ihra edilen Celal Bayarliderliindeki bu grubun DemokratParti'yi kurmasyla Trkiye'de okpartili demokratik hayat balamtr.nn'nn dncesi, aslnda DP'ninmuhalefet grnts vermesiydi. Ksabir sre sonra lke, 21 Temmuz1946'da szde seime gitmiti. Szde,

nk traji-komik bir ekilde "" usulyle yaplan

seimleringalibibelliydi: .

ak oyve gizli tasnif

CHP


4/7

smet nnnn buna Arkadalarmz bu fikirleriCHP bnyesinde deil, darya kp ayr bir partikurarak savunmallar karln vermesi zerine

nerge reddedilmi, bunun zerine CHPden ihraedilen Celal Bayar liderliindeki bu grubunDemokrat Partiyi kurmasyla Trkiyede okpartili demokratik hayat balamtr. nnnndncesi, aslnda DPnin muhalefet grntsvermesiydi. Ksa bir sre sonra lke, 21 Temmuz1946da szde seime gitmiti. Szde, nk traji-komik bir ekilde ak oy ve gizli tasnif usul-yle yaplan seimlerin galibi belliydi: CHP. Ancakbu srete demokrasi havasn solumaya balayanhalk, DP ile iktidar olamasa da en azndan yasalyoldan muhalefet imknna kavumutu. DP lider-lerinin drt yl boyunca btn lkeyi dolaarakyrttkleri mcadele, aslnda iktidar mcadele-sinden ok bir demokrasi mcadelesiydi. DP kuru-lunca biz imdi Hasolarla Memolarn ayana mgideceiz? diye tepki gsteren CHP sekinleri-nin kibri de bu srete krlmt. Kyl halk, ilkkez devlet erkn tarafndan muhatap alnmann,reyi alnacak adam yerine koyulmann hazznyaad.

Bu demokratik mcadele sreci, 1950de hedefineulaacakt. 14 Mays 1950de yaplan seiminsonularna gre DP, yzde 53.3 oranla 408 mil-letvekili karrken CHP, ald yzde 39.9 oyoranyla 69 milletvekili kard. Ayn yln Eyllaynda yaplan yerel seimde ise DP, CHPyekar ezici bir stnlk salad. Babakan Mende-res, seim zaferinden sonra Trk milleti, HalkPartisini 14 Maysta iktidardan tasfiye etmiti,3 Eyllde de muhalefetten tasfiye etti diyecekti.

On yllk alkantl bir DP iktidar dnemi ise27 Mays 1960 darbesinin ardndan Menderesinahsnda halkn iradesinin idamyla sonuland.

Btn geleneksel halklar gibi Trk halk iin de

demokrasi rejimi, t temelde iktidar kazanmadeil, hak korumann bir arac olarak grlmtr.Zira hak, demokratik iradeden nce gelir; demo-krasinin ngrd ounluun iradesi, ne birhakk var, ne de yok edebilir. Bunu en net,

Mustafa Kemalin hissinin babas saydNamk Kemal dile getirmitir. Ona gre btnnveya ounluun iradesi, deerlerin tayininde

deil, ancak korunmasnda bir merci olabilir:Umum veya ekseriyet, hakk icada deil, fakatmuhafazaya vastadr (...) Cemiyet iinde adaleti

yalnz ekseriyetin kuvveti muhafaza eder. Bununlazannolunmasn ki, ekseriyet her neye mail olursave yahut her nede fayda grrse adalet ondadr.

lemde gelmi, ne kadar mahlk var ise bir yeretoplanarak en aciz bir Habe ocuunun rzasnistihsal etmeksizin bandan bir kl koparmaya

teebbs etseler hareketleri aynyla bir adamnifnaya kalkmas gibi bir zulm-i sarih olur ve buiki fiilin arasnda olan fark, fiillerinin kesret veklletinde deil, yalnz zulmn hffet ve iddetindekalr.

Tek parti dneminde madd ve manev haklarbastrlan Trk halknn Demokrat Partiye verdiicokulu destek, bu hak araynn sonucuydu;DPnin ezici zaferi, sessiz ynlarn bu hakltepkisinden kaynaklanmt. Ve benzer her rnekte

olduu gibi bu etki-tepki durumu, hak poplerdemokratik iradenin salkl bir seyir kazanmasnnleyecekti. Devlet iktidarna alm CHP sekin-lerinin lsz muhalefeti, DPnin de zamanlayozlamaya meyyal bir ounluku kitle demokra-sisi anlayna kaymasna yol at. Buna tepkiolarak CHP sekinleri ile ibirlii halindeki asker-adl brokrasinin temsil ettii devlet iktidar,sonunda DPnin temsil ettii milletin iktidarnadarbe indirdi.

Tarih, tekerrrden ibaretti; Sultan II. Mahmudun1826da tarihe gmd sanlan Yenieri ruhu1960da hortlam, darbeci askerler yeniden diyerek deiimin nn tkama-ya balamlard. Deien sadece sloganlard;dnk Yenieriler, , yenidarbeciler ise sloganylakazan kaldryordu. Sloganlar deise de aslama deimiyordu; kendilerini devletle zde-

letirmi bir grubun iktidarnn srdrlmesi. 27Mays 1960 darbesinin rn 1961 anayasas,grnte yozlamaya meyyal ounluku kitledemokrasisini hukuk devleti ile dengeleyecek birdzen kuruyordu.

kelle isterk

eriat elden gidiyorlaiklik elden gidiyor

Otoriter CumhuriyettenTotaliter Cumhuriyete

TarihBilinci75


5/7

Yakndan bakldnda ise bu anayasa, aslndamilletin iktidarna kar devletin iktidarn peki-tiren, demokrasiyi fiilen ilevsiz hale getiren bir

mekanizmay, demokratik hukuk devleti yerinekanun devletini kuruyordu. Artk millet, sadecedevlet sekinlerinin verdii haklarla yetinecek,kendi setii partilerin kuraca hkmetler saye-sinde bir hak arayna giriemeyecekti.

Trkiyede esas zorlu demokrasi mcadelesi bun-dan sonra balad. Demokrasi ideallerini NamkKemal ve Ziya Gkalpten alan Mustafa Kemalinngrd demokratik cumhuriyetten totalitercumhuriyete sapmay ifade eden 27 Mays 1960

darbesinden sonra arasndaki abyyerek mcadele kzt. Devlet sekinleri,milletin bir daha yapmamas iin gerekenmekanizmay titizlikle kurarak btn tedbirlerialmlard: Mill Gvenlik Kurulu, AnayasaMahkemesi, Yargtay, Dantay, TSK HizmetKanunu ( ) vs. Demokratik sapmalarakar devlet iktidar tahkim edilmiti. Daha derin-den bakldnda 27 Mays rejimi, demokratik-laikcumhuriyetten teokratik cumhuriyete sapmayifade ediyordu. Hkimiyet, artk bil kayd art

millete deil, denen tanrsal, akn birgce atfedilmiti, bu iktidar kullananlar iseKilisenin ruhban gibi fiilen e tbicppeliler ve niformallard.

Bylece milletin temsiline talip siyasetilerinbilin altlarna da kalc bir korku sinmiti, rah-metli Turgut zaln

szyle veciz olarak ifade ettii gibi. Osmanldnemindeki siyasetin korkutucu arm geri

dnmt. anlamnda ve siyaset meydan deyimlerinin ifadeettii gibi geleneksel olarak siyaset, mlknefendisi padiaha yanl yapan kul (brokrat)larnhayatlar pahasna cezalandrlmalarn ifadeediyordu. Devran dnm, artk devletin efendisihaline gelen kul brokratlar yerine bu kezpadiahn ocuklar saylan tebaay temsil edensiyasler,

korkusunu duymaya balamlard.

Adnan Menderesin idamyla sonulanan27 Mays 1960 darbesi ile ondan sonra hazrlanan1961 anayasas, bu korkuyu totalitarizm olarakkurumsallatrd. Tek partili erken Cumhuriyetdneminde halkn ve muhalif siyasetilerin

urad bask, rejimin liiyle, sonutakamunun maslahatna olacak bir dzen kurmakiin gerektiinde zora bavurma zaruretiyle ve

ahs eilimlerle aklanabilirdi. Ancak 1937dayaplan deiiklik sonucu alt okun anayasayagirmesiyle demokratik gler, talepler zerindekibasky merulatracak ideolojik, totaliter birrejimin yolu alm oldu. 1961 anayasas iletotaliter rejim kvamna eritirildi. Devletin bekasadna brokratlarn iktidarn merulatrmak iinicat edilen Kemalizme, demokrasi dhil her trrejim ve ideoloji karsnda ncelik verildi, onaaykr hibir ey caiz grlemezdi.

Otoriter bir rejim, belki dsturuyla tevil edilebilirdi. 1960-sonras

Trkiye deki gibi totaliter, Kemalist bir rejim ise

deil,

sloganyla anlatlabi-lirdi. Bu noktada datarihin bir tekerrrgrlebilirdi.

hak ile g

yanl

ebed ef

mill ef

Trkiyede siyasetinin ikigmlei vardr, biri bayramlk, dieri idamlk

nfaz etme siyasetetme

devlete kar yanl yapnca siyasetedilme

otoriter

halka ramen, halkiin

halka ramen, halkiin Kemaleramen, Kemal iin

35. madde

Osmanlda devlet,padiahn ahsndanbamszlaarak geli-tike kul brokrasitarafndan padiahaarak onu da bala-yan gayr-i ahs birdevlet normlar man-zumesi, ideolojisi gelitirilmiti.O zaman hayatta olsa Mustafa Kemal de kendiyolundan gittiklerini iddia eden asker-adl

brokrasi tarafndan, Kemal ve Ziyadan alddemokrasi ideallerine tamamen aykr bu teokratikdevlet anlayna uymak zorunda braklacakt.

Siyasetiler, millete gven konusunda tereddtleryaayarak, ona ne kadar gvenebileceklerini

kestiremeyerek bu maynl demokrasi yolunagirdiler. Ksa vadeli demokrasi mcadelesininseyrine bakarak aldananlar, ska Trk halknnilkesiz, kararsz, cesaretsiz, vefasz olduuyanl yorumlarnda bulundular.

Hak ile G ArasndaDemokrasi Mcadelesi

TarihBilinci76


6/7

Bundan da siyasetilerin devlet iktidarnn sahip-leriyle girdikleri uzlamaya, idare-i maslahattutumlarna mazeret kardlar. yle olmasayd

1957 seimlerinde yzde 50ye yakn oy almbir partinin liderleri aslrken halktan bir tepkigelmez miydi? Byle bir halka tam gven duya-mayan siyaset erbabnn tedbirler, uzlamalararamas, eyyamcla sapmas da tabiiydi, bubaka gre.

Bu, Trk halknn hakllktan gcn alan derinpolitik kltrne vukufsuzluktan kaynaklanan biryanl gzlemdi. Halk, hakszla kendi slu- buyla er-ge mdahale eder, ancak

grnts verecek bir mcadeleye girmezdi.Btn geleneksel topluluklar gibi iktidar aray-ndan uzak saf ahlak bir ajan olarak Trk halk,hakszlk hissettii durumlarda gl bir tepkiverir; bu tepkisel siyas g, potansiyel manevgc temsil eden pr hakllktan gelir.

Trk atasznn anlamburada ortaya kar. Kriz anlarnda halk, kanaatnderlerinden ayr, zerk olarak bir kitlesel siyastepki gsterir. zellikle ok partili dnemde Trksiyas sylemine hkim olan

deyimi, bir siyas retoriideil, hakikati ifade eder; geleneksel Halknsesi, Hakkn sesidir zdeyiinin de belirttiigibi.

Bu itibarla uzun vadede baktklarnda siyas gz-lemciler, Batl halktan farkl olarak, otoriteyitemsil eden devlete kar kyam, sivil sava anla-mna gelen bir taknlk gstermek, ar tepkivermek yerine sabr, saduyu, soukkanllkgsteren halkn, devlet gcn istismar edenlerekar hakl tepkisini er-ge verdiini grrlerdi.Orgeneral Cemal Grsel, darbeden hemen sonra28 Mays 1960 sabah telefonla arad smetnnye

demiti. Halk,darbeye aktan kar koymadysa da darbecilerinbu szde peygamberinin devletle zdelemipartisi CHPye Ecevitli baz dnemler dnda birdaha iktidar yz gstermedi. hsan Danndeyiiyle ... bu lkede 'derin halk', 'derin devlet'i

demokrasi yoluyla dizginlemeyi ve de tasfiyeetmeyi zamana yayd. Grkan Zenginindeyimiyle partilere had bildirme yetkisi

olan milletindir.Millet, her seimde kararllkla kendisine yakn

partilere iktidar frsat verdi. Kanl 27 Maysdarbesinden sonra askerlerin basks altndayaplan 15 Ekim 1961 seiminde millet, yzde

35,5 orannda oyla APyi yzde 36.74 oranndaoy alan CHP ile koalisyon hkmetinin ortakld. 1965 seiminde yzde 28,75 orannda oyalan CHPye kar yzde 52,87 oy oranyla APyibirinci yapt. 1969 seiminde de AP, birinciliinikorudu. 1973 ve 1977 seimlerinde ise imajyla ne kan EcevitliCHPyi millet birinci yapt. 6 Kasm 1983 sei-minde 12 Eyll darbesinin lideri Kenan Evren`indikte ettii Sunalp`in partisi hezimete urarkenTurgut zal`n kurduu ANAP tek bana iktidaroldu. 1987de ANAP, 1991de DYP, 1995teRefah seimlerde birinci oldu. 28 ubat 1997postmodern darbesinden sonra yaplan 18 Nisan1999 seiminde ise Ecevitli DSP oylarn yzde22sini alrken kapatlan Refah Partisi ndensonra kurulan Fazilet Partisi yerel seimde yz-de 23 oy oranna ulaarak birinci parti oldu.3 Kasm 2002 seiminde AKP, ald yzde 34.29oranyla tek bana iktidar oldu. 22 Temmuz 2007seiminde millet, Abdullah Gln cumhurba-

kanla seilmesinde ve na tepkisini AKPyi yzde 46.6 oyoranyla iktidar yaparak verdi. Grld gibimillet, askerlerin baskna kar daima bildiiniokuyarak demokratik iradesini gstermektedir.

Ancak burada Trkiyede halkn bu hakl irade-sinin, Batda olduu gibi niin haksz bir dzenideitirmeye yetmedii, kkl deiimlerin hepdardan bir gle desteklenmek zorunda kaldsorusu akla gelir. Bunun cevab, geleneksel

Osmanl toplum ve toplumsal deiim anlaynnaklamasnda yatar. Osmanl, modern dnyadaolduu gibi zerk iktisad g sayesinde sosyo-politik deiim yerine ancak sekinlerin iradesisayesinde bir deiimin ngrld gelenek-selideal dzen anlay dorultusunda stat tabaka-lamasna dayal organizmik bir toplum modeligelitirmitir.

sivil sava

Yeinatn iftesi pek olur

Trk halknnamaz saduyusu

Emirleriniz bizim iin daimaPeygamber buyruudur Paam

arklerkn- harp

Karaolan, halk

367 engeli 27 Nisane-muhtras

Eflatunun ngrd zere d dnya ile etkile-

imden uzak kk apl bir ehirde bu ideal,istikrarl dzen korunabilirdi. Osmanl gibi daimaAvrupaya doru yaylma, byme eilimindekibir lkede ise bu ideal, istikrarl dzen, ancak ddinamikle srdrlebilirdi.

TarihBilinci77


7/7

Balarda fetih ve ganimet ynelilisava, bu geleneksel, ideal, organikdzeni koruyan ana d deiim dina-

mii olarak iliyordu. XVII. yzylnsonlarna doru Avrupay fetih limit-lerinin tkenmesi zerine Osmanldzeni, bu d dinamikten mahrumkalarak isel deiim kabiliyetini kay-betmeye balad. Bunun zerine ulus-lararas politikada gcn kudretyerine meruiyetten almak zorundahisseden Osmanl liderlii, anayasal-clk, demokrasi, insan haklar gibihkim Batl rejim ve ideolojileredzenini uydurmaya alt; byleceBatllama, Trkiyede mevcut hakszdzeni deitirme isel talebini destek ynndeileyen ana d dinamik haline geldi.

XIX. asr Osmanl Devletinin balatt Tanzimatta rejim deiiklii byle oldu. Trkiye Cumhuri-yeti nde 1946da gstermelik bir seimle de olsademokrasiye gei de gene liberal Amerika lider-liindeki d dnyann etkisiyle oldu. Kaderin

cilvesidir ki bundan sadece 14 yl sonra 1960daTrkiyede demokratik cumhuriyet dneminikapatarak totaliter cumhuriyet devrini aan27 Mays darbesi de gene d gcn etkisiyle,Souk Sava dnemine giren Amerika sayesindeolmutur. lkemizde derin devletin grnen yzMill Gvenlik Kurulu ile grnmeyen yzErgenekon da Souk Sava dneminin balang-cnda Amerika ve NATO sayesinde kurulmutur.12 Mart 1971, 12 Eyll 1980 ile 28 ubat 1997asker darbeleri de gene ayn d gler sayesinde

olmutur.

Buna karlk Ocak 1987'de Avrupa nsan HaklarMahkemesine ferd bavuru hakkn kabul ederek kavramyla tanan Trkiye, davasnda ivme kazan-d. 1991de SSCB'nin kmesiyle Souk Sava

dneminin resmen bitiinden sonra NATOnunvarlk sebebi sorgulanmaya ve btn NATO lke-lerinde souk sava, gayr-i nizam harp konseptin-ce kurulmu Ergenekon gibi kontr-gerilla rgtleritasfiye edilmeye balad. Hassas konumundan,

zel artlarndan dolay Trkiye bu srete ensona kald. 1990l yllarda talyada Gladiorgt kertilirken Trkiyede 28 ubat darbesi-nin yaplmas anlamlyd. Amerikan-inisiyatifliHasan Mutlucanl klasik souk sava darbelerin-den farkl olarak 28 ubat, Souk Sava devrinezg komnizm csnden mahrum kalan NATOya bulunan Scak Bar devri cs slamofobi

uyarnca Trkiyede ykselen slam karlarnatehdit olarak alglayan srailin inisiyatifiylepostmodern bir darbe olarak gerekleti.

Nihayet 15 Mays 2006da dmeye basld ve12 Haziran 2007de mraniye'deki bir gecekon-duda 27 el bombasnn ele geirilmesiyle Ergene-kon soruturmas balad. Trkiyede demokrasisayesinde hukukun tecellisini nleyen faili mehulcinayetler devrini balatan bu korkun dzenin

kuruluu d glerin etkisiyle olduu gibi yklda deien dnya konjonktrnn zorlad aynglerin etkisiyle oldu. Geri evrilemez bir bykdeiim srecine giren Trkiyenin iinden gelen talebi nihayet kar-ln bulacakt. 27 Mays darbesiyle kurulan,sun korkularla kirli egemenliini srdren derindevletin yerini Trk halknn onyllardr zlemlebekledii hukuka dayal effaf devlet alacakt.Hukuka dayal gerek bir devlette her ey yerliyerine oturacak, laiklik ve demokrasi gibi kavram-lar etrafndaki bo tartmalar, kr dvleri deson bulacakt.

insan haklardemokrasi yoluyla hak

demokrasi yoluyla hukukHakkn ktidarna Doru

TarihBilinci78

hukuka giden demokrasi yolu-bedri gencer

Documents