HIPERTEKSTHIPERMEDIJATED NELSON

UNIVERZITET U SARAJEVUAKADEMIJA LIKOVNIH UMJETNOSTI

ODSJEK PRODUKT DIZAJN

Ermin AliOsnove multimedijalne i digitalne kreacije II

doc.mr. Isanovi Adla

2SADRAJNASLOVNICA

SADRAJ

UVOD

HIPERTEKST

HIPERMEDIJA

ZAKLJUCAK

LITERATURA

1

2

3

4

5

7

8

3UVODU ovom seminaru u se baviti pojmovima teksta i medije koji prerastaju u hipertekst i hipermediju bez koje danas ne mozemo da zamislimo Internet i na koncu gotovo svaki segment naeg ivota i drutva.

Budui da je Internet javno dostupna globana baza podataka, koja omoguava umreavanje i povezivanje raunara i svih podataka diljem svijeta, moemo rei da danas mnoge stvari koje su postale dio naeg svakodnevnog ivota ne bi funkcionisale bez Interneta.

Intertnet je na koncu obiljeio jednu eru i nae ivote, gdje je biti umzeen stav budunosti.

INFORMACIJA I DIGITALNO DOBA Danas su svi napori uloeni na to da se informacija to bre dobije. Digitalni svijet nam je omoguio ovu brzinu, jer je mnogo elastiniji, jer u njemu signali mogu da nose sve vrste dodatnih informacija o samima sebi. Zbog brzine razmjene informacije, vrlo esto smo svejdoci da se informacije neprestano mijenjaju i nadopunjavaju, jer je injenica da neto to danas zvui logino sutra se moe ispostaviti da je besmislica.Digitalni svijet je sutinski izmjenljiv. Moe da raste i da se mijenja ee i u veoj mjeri. Npr. Kada kupimo novi TV, mi bacani stari, dok s kupovinom kompjutera mi dodajemo nove dijelove, hardvera i sofrvera. Zbog ovakvih promjena, moemo rei da u budunosti nee postojati industrija televizora. To e biti kompjuterska televizija: ekrani s tonama memorije i ogromnom koliinom procesorske snage. Doli smo do momenta kada su kompjuteri sposobni da stvore virtuelnu realnost (simulacija letenja, vjebe). Na isti nain kako je digitalni tekst uklonio ogranienje tampane strane, postinformacijsko doba e ukloniti geografska ogranienja. Poto u postinformacijskom dobu moete ivjeti i raditi na jednoj ili vie lokacija, koncept adrese sada dobija novo znaenje. U digitalnom svijetu daljina ima sve manje i manje znaaja. Tanije, korisnik interneta na nju je potpuno zaboravio. Zajednica korisnika Interneta bie vodea struja svakodnevnog ivota. Njegova demografija e sve vie liiti na demografiju samog svijeta. Digitalno doba se ne moe porei, niti zaustaviti.Digitalni alati omoguavaju korisnicima da stvaraju, mijenjaju i objavljuju sadraj svih vrsta.

4HIPERTEKSTZahvaljujui Internetu svi moemo biti izdavai i kreatori vlastitih informacija.

Osnovne karakteristike Interneta su otvoreno-st, sloboda i kolektivna inteligencija. Korisnici mogu koristiti aplikacije u potpunosti kroz In-ternet preglednik dakle Internet se definira kao platforma te imaju kontrolu nad podacima na odreenoj stranici. Zatim, sama arhitektura Interneta podstie korisnike da tokom koritenja daju svoj prilog nekom dijelu sadraja ili aplikaci-je. Zatim su tu aspekti drutvenog umreavanja (drutveni softveri unutar drutvenog network-ing-a).Internet predstavlja drutveni fenomen koji se odnosi na pristup u stvaranju i distribuciji samog sadraja, odlikuje se otvorenom komunikacijom, decentraliziranjem autoriteta, slobodi dijeljenja i koritenje.

Od informacije do informacije smo pleli tzv. hip-ertekstualnu mreu. Trenutni interes i zanimanje su pritom bili od kljunog znaaja. Ono to elimo istai u vezi s tim, a to je esto zanemareno u teorijskim promiljanjima na ovu temu, jeste da se pri ovom procesu linearnost teksta u novoost-varenom hipertekstu naprosto ne gubi.

Brojne su definicije hiperteksta koje se mogu pronai kako na Mrei, tako i u strunoj literaturi koja se bavi tematikom hipermedija, multimedi-jskih interaktivnih tehnologija ili hiperteksta, pop-ut one Theodora H. Nelsonona: Pod hipertek-stom podrazumijevam nesekvencijalno pisanje

tekst koji se grana i omoguuje itatelju izbor, a najbolje ga je itati na interaktivnom ekranu. Definicija je upotpunjena molbom: Dopustite mi da uvedem rije hipertekst, to znai tijelo pi-sanog ili slikovnog materijala interno povezanog na tako sloen nain da ne moe biti prikladno predstavljen ili ponovljen na papiru. 1

HIPER- (gr. Hyper) preko-, nad-, iznad (javlja se kao predmetak u sloenicama i oznaava neto prekomjerno, poveano, suvie i sl.)2

TEKST (lat. Textus tkanje) Jeziki izraz misli au-tora naziva se tekst. U ranijim epohama (prije pronalaska tamparije) autorom se smatrao i prepisiva rukopisa, koji je esto unosio svoje misli u prepisivani tekst. Pod tekstom se podra-zumijeva cjelovito djelo, tj. Samostalnost jednog teksta u odnosu na druge, susjedne, tekstove u rukopisnoj tradiciji u novije vrijeme, od pronalas-ka tampe, pod tekstom se podrazumijeva svako izdvojeno tampano djelo s imenom, ili bez ime-na autora, ali s ustaljenjim nazivom (naslovom). U tekst ne spadaju osobenosti pisma, rukopisa, grafije, tampe i slino, niti nesvjesno uinjene greke i razni vantekstovni dodaci (biljeke, reg-istri, ilustracije), jer tekst podrazumijeva svjes-ni odnos autora prema tekstu. Zato se u tek-stologiji kao osnovni uslov postavlja utvrivanje autentinosti teksta i otkrivanje njegove histo-

1 Hajrudin HromadiHipertekst, koncept nelinearnosti ihipertekstualna konceptualna terminologija2 Rjenik stranih rijei, Ani, Klaki, Domovi,EVRO

5HIPERMEDIJAMedij(lat. Medium sredina, posrednik) u nalirem smislu sredstvo, odnosno posrednik koji omoguava komunikaciju. U nauci o knjievnosti koristi se u vie znaenja: u fizikom i kao graa razliitih umjetnosti (jezik, kamen, boja, ton), u fiziolokom kao osjetilni nain komunikacije ( auditivni, vizualni, taktilni), u tehnolokom kao sredstvo prenoenja znaenja (usmenost, pis-menost, film, fotografija) i sociolokom (umjet-nost, nauka, obrazovanje, kao institucionalizirani oblici komunikacije). Najee je u upotrebi u prouavanju uloge i znaenja tehnikih sredstava prenoenja koje prema mnogim uenjima bitno utjeu na cjelokupno znaenje i smisao onoga to se prenosi, pa se mogu analizirati bitne ra-zlike izmeu tzv. Usmene kulture i kulture koja se slui pismom, izmeu kulture u kojoj se pub-

likacija tampa, te one u kojoj su se samo prepi-sivale, izmeu kulture u kojoj dominiraju radio, film i televizija te one ograniene na tampa i sl. 1

Hipermedija je nadogradnja na multimediju,

a predstavlja multimedijske sadraje koji su meusobno povezani. Sadraji su naee pove-zani hyperlink-ovima iako je ih je mogue povez-ati i na druge naine. Zaetnik ove ideje je Ted 1 Knjievni leksikon, Mirzet Hamzi, dobra knjiga

rije, tj. Stanja teksta u pojedinim etapama njego-vog razvoja.3

Hipertekst je poput tekstualne otvorenosti, mogunosti da korisnik sam izabere tip pove-zanosti i slobodno organizuje podatke, prilike da itatelj lako i brzo, jednostavnim klikanjem na mi, naini skok iz jedne informacijske sekvence vorita u bilo koji smjer dokumenta i slino.

U takvom konceptu ureenosti teksta itatelj ne bi bio ogranien autorovim izborom tekstu-alne strukture i hijerarhije vanosti u njemu. Ovakav princip koritenja predstavlja suprotnost linearnoj koncepciji organizacije podataka u tampanom tekstuknjizi, iako i sama knjiga pos-jeduje neke elemente nelinearnog koncepta: in-deksi, fusnote, rjenici ...

Nesekvencionalnost hipertekstualne prakse kon-zumacije teksta u nelinearnoj itateljskoj maniri oigledno ukljuuje neto od primata kognitivne asocijativnosti nad silogistikim logikim princip-ima djelovanja ljudskog uma, na to nas je upo-zoravao i idejni tvorac koncepata koji se danas smatraju elektronskohipertekstualnim, Van-

3 Knjievni leksikon, Mirzet Hamzi, dobra knjiga

nevar Bush kroz projekat Memex. Ili, kao to je to slikovito primijetio Michael Joyce, [N]aracija koja moe stvoriti osjeaj ivota kao da je ivljen izvan reima narednosti [...] hipertekstualnost na neki nain reprezentira svakidanju sklonost veine ljudskih ivota4

U teoriji o hipertekstu i njegovom prouavanju susreu se vrlo srodni koncepti (hipertekst, hip-ertekstualnost, hipermedij, hiperknjiga ...) koji se esto meusobno preklapaju, ali istovremeno nemaju ista znaenja.

4 Hajrudin Hromadi1Hipertekst, koncept nelinearnosti ihipertekstualna konceptualna terminologija

6Nelson, u svom projektu Xanadu pokuao je izgraditi prvi hipermedijski sadraj. Njegov pro-jekat nije u potpunosti ostvaren ali u osnovi projekat Xanadu predstavlja dananji Internet.

Projekat je zamiljen da moe omoguiti brzo i jednostavno uporeivanje vie dokumenata i jednostavno prelaenje sa jednog na drugi a da ne gubi smisao. Jedan od problema implemen-tacije hipermedije na Internetu je taj to nakon to se napusti neki dokument odabirom hiper-linka potrebno je pamtiti sadraj s kojeg se dolo. Nakon nekoliko prelaza vrlo lako se gubi kontekst. Xanadu je zamiljen da rijei taj problem vizual-nim pamenjem starih sadraja na ekranu.

Jo jedna mogunost koju je pruao projekt Xan-adu je ta to se dokumenti nikada ne briu ve se samo zamjenjuju novijim verzijama. Svi doku-menti bi bili pohranjeni u nekoj bazi.

Hipermedija odnosno Web ipak nije otisao u smjeru u kojem je to Ted Nelson zamiljao. Naravno neke od ideja su ostale, dok su neke prilagoene dananjim hipermedijama. Hiper-medija se bazira danas vie na datoteke na disku u hipermedijalnom zapisu nego zapisima u bazi, iako se i ti trendovi polako mijenjaju sve veim prelaskom na pohranu zapisa u bazama podataka i koritenjem HTML predloka u njihovom ispisu. Jedna od najveih prednosti hipermedije koja je zadrana je ta to se poveznicama moe jed-nostavno kretati izmeu dokumenata, bez obzira gdje se oni fiziki nalaze, a sam preglednik ih sa-mostalno preuzima bez dodatne intervencije ko-risnika.Osnovni nedostatak hipermedije je to se ona ne prilagoava korisniku. Kada se eli istai eventualna razlika izmeu hip-erteksta i hipermedija, hipertekst se najee posmatra u ogranieno tekstualnom smislu, dok se hipermediju pripisuju ire multimedijske di-menzije video, grafikih, foto i drugih tehnologi-ja, to jest, on se razumije kao integracija svih tih raznovrsnih medijskih tipova. Tako bi hipermedij predstavljao neki oblik produetka hiperteksta, njegove nadgradnje.

7ZAKLJUCAKStvaranje komunikacije i distribuiranjem sadraja u digitajnoj formi kao to su hipertekst i hiper-medija utie na cjelokupni razvoj web stranica.Internet je pokret koji je postavio temelje za rast poslovanja i takoe predstavlja jo jedan veliki pomak u nainu na koji ivimo i radimo. Korisnici Interneta imaju sposobnosti, spoznaju i znanje da utiu na kreiranje ove nove dinamine budunosti. Najbolja stvar koju svaki korisnik Interneta moe da uradi je da naui to je vie mogue o alatima i nainu upotrebe samog Interneta.

>

8LITERATURA

Hajrudin Hromadi (Hipertekst, koncept nelinearnosti i hipertekstualna konceptualna termi-nologija Hipertekst, koncept nelinearnosti in hipertekstualna konceptualna terminologija, Monitor ISH (2004), VI/2, 4567, 1.01 Izvirni znanstveni lanek)

Knjievni leksikon (Mirzet Hamzi, dobra knjiga, Sarajevo 2009.)

Pojmovnik suvremene knjievne teorije (Vladimir Biti, Matica hrvatska, Zagreb 1997.)

Rjenik stranih rjei (eljko Domovi, ime Ani, Nikola Klai, EVRO, Beograd 2001)