grondslagfase natuurwetenskappe ondersoeke

met Grondslagfase-leerders

NNaattuuuurrwweetteennsskkaappppee

ONDERSOEKE

© Western Cape Primary Science Programme (PSP) 2008

FP Sc AFRcover 5/1/08 5:07 PM Page 2

NNaattuuuurrwweetteennsskkaappppee

ONDERSOEKEmet Grondfase-leerders

Baie van die idees in hierdie boekie het hul ontstaan te danke aan ’n lang samewerkingtussen Alan en Viv Kenyon. Ons het lank ’n passie vir primêre onderwys en primêreonderwyserontwikkeling gedeel. Dit dateer uit die progressiewe 1960’s, toe ons beginonderwys gee het, tot die vroeë 1970’s saam in Londen. Dit het voortgeduur byLovedale in Alice en toe by Cape College in Fort Beaufort, waar kollegas en studentebaie van hierdie idees help groei en gekontekstualiseer het. Latere werk met onder-wysers en in die klaskamer het die praktiese gepastheid van hierdie werk help verfyn.

Vertaling: Ronél Gouws Uitleg: Welma Odendaal

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 1

Nasionale KurrikulumverklaringNatuurwetenskappe – GrondslagfaseLeeruitkoms 1

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer,en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek enprobleme op te los.

InhoudInleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Afdeling 1Wat is die beste manier om ys te laat verdwyn? . . . . . . . . . . . . .6

Ondersoek klei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Ondersoek brood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Afdeling 2Ondersoek goggas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Ondersoek plante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Afdeling 3Op hoeveel maniere kan ons ’n flitslig laat brand? . . . . . . . . . . .36

Ondersoek stoot en trek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Afdeling 4Ondersoek die fases van die Maan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Ondersoek die weer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

Slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Bylae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65


InleidingIn 2004 het die Grondslagfase-onderwysers van nege laerskole in die suidelikedistrik as deel van die MSET-projek saam met die PSP begin werk omNatuurwetenskap-ondersoeke met hul leerders te ontwikkel en te toets. Dieprojek is befonds deur die Shuttleworth-stigting. Hierdie boekie is ’n resultaatvan ons gesamentlike werk oor drie jaar.

Wat is in hierdie boekie?In hierdie boekie is die nege ondersoeke wat ons met leerders uitgevoer het,uiteengesit. Hierdie ondersoeke het goed gewerk met leerders in graad R totgraad 3. Jy sal voorstelle vind vir die gebruik van beskikbare, alledaagsemateriaal om jou te help om hierdie nege ondersoeke met jou klas uit te voer.

Die struktuur van die boekieOns begin met ’n fokus op die stel van vrae. Dan is die boekie in vier afdelingsverdeel. Elke afdeling fokus op een van die inhoudsvelde in dieNatuurwetenskappe-kurrikulum in die Nasionale Kurrikulumverklaring.

Die inhoudsvelde is:I Materie en MaterialeI Lewe en LewenswyseI Energie en VeranderingI Die Aarde en daar buite.

In die NKV word die volgende name vir die vier inhoudsvelde gebruik:I Die Lewe en Lewende DingeI Energie en VeranderingI Die Aarde en die RuimteI Materie en Materiaal/Stowwe.

Die eerste afdeling fokus op Materie en Materiale. In hierdie afdeling sal jyriglyne vir drie ondersoeke vind: ys, klei en brood.

In die tweede afdeling, Lewe en Lewenswyse, verskyn twee ondersoeke wat jymet jou leerders kan uitvoer: goggas en plante.

Die derde afdeling, Energie en Verandering, het voorstelle vir twee ondersoeke:elektrisiteit en beweging.

In die laaste afdeling, Die Aarde en daar buite, stel ons maniere voor om diefases van die Maan en die weer te ondersoek.

Hoe om hierdie boekie te gebruikMoenie voel dat jy van voor tot agter deur hierdie boekie moet werk nie. Weesvry om stukkies uit te kies. Kies ’n ondersoek om met jou leerders uit te voerwaarin jy geïnteresseerd is en wat hulle sal interesseer. Dink ook aan wat salinpas by enige projek of tema waarby jou klas of skool betrokke is. Hierdieboekie is bedoel as ’n hulpmiddel en om riglyne te verskaf. Dit is nie bedoelom ’n stel reëls te wees nie. Vertrou jouself en jou leerders.

Ys, klei en brood

Goggas en plante

Elektrisiteit enbeweging

Fases van die Maan endie weer

INLEIDING 3


4 NATUURWETENSKAP VIR GRONDFASE-LEERDERS

Een ding waaraan jy sal moet dink, is die weer en die tyd van jaar wanneer jysekere onderwerpe ondersoek. Byvoorbeeld, die winter sal dalk nie die bestetyd wees om plante of klein diere te ondersoek nie omdat hulle nie sobeskikbaar is nie.

Ons hoop jy sal die voorstelle prakties en inspirerend vind. Ons hoop ook jysal, soos ons, vind dat Natuurwetenskappe ’n fassinerende en wonderlikeleerarea van die kurrikulum is om met jou leerders te ondersoek. Wetenskapkan ’n sterk grondslag wees en dit kan met goeie, geïntegreerde werk oor diebreë Grondslagfase-kurrikulum skakel.

DDiiee sstteell vvaann vvrraaeeDikwels in klaskamers is dit onderwysers wat geneig is om vrae te vra. Asonderwysers verwag ons dan dat ons leerders die vrae moet beantwoord. Ónsglo dat as ’n kurrikulum werklik kindgesentreerd is, ons ons leerdersgeleenthede moet gee om vrae te stel. Ons moet seker maak dat hulle baiekanse het om die vrae wat hulle het te vra. Hulle het ook geleenthede nodig omhul eie vrae te ondersoek.

Wat maak

weerlig?

Waar kom ys vandaan?Hoe kom water in

’n kraan?

Waarom groei

party

groente bo di

e grond

en ander ond

er die

grond?Waar kom saad vandaan?

Hoe word elektrisiteit gemaak?

Waarom is diemaan soms skeef?

Waar kom die reën vandaan?

Waar kom wolke vandaan?


Jy sal vind dat ons in hierdie boekie dikwels maniere voorstel om leerders aante moedig om te dink en om vrae te stel, en selfs om meer vrae te vra. Onshoef nie bang te wees dat die leerders vrae sal stel wat ons nie kan beantwoordnie. Ons hoef nie al hul vrae te beantwoord wanneer hulle dit stel nie.

Dit is regtig belangrik dat ons leerders tyd het om oor sommige van hul vrae nate dink. Hulle het tyd nodig om aan moontlike antwoorde te dink, om oor dievrae te wonder en aan moontlike antwoorde te dink. Later wanneer hulle meerleer oor wat hulle wil weet, sal hulle die antwoorde ontdek, en ware leer salplaasvind. Onthou, wie voorbereid is, ontdek meer. Leerders wat tyd gehad hetom oor dinge na te dink, sal gereed wees om te ontdek en te leer omdat hulletyd gehad het om oor moontlikhede te wonder.

INLEIDING 5

Ons stel dikwels

maniere voor

om leerders aan

te moedig om te

dink en om vrae

te stel.


AFDELING 1Materie en Materiale

Hoe om ys te laatverdwyn, was die

eerste ondersoek watons in die MSET-projek

met Grondslagfase-leerdersuitgevoer het. Dit was ’n baie goeie

manier om te begin en het die ondersoekbehels van iets wat amper alle leerders ken. Die

vraag waarmee ons begin het (Wat is die beste manier omys te laat verdwyn?), het gespruit uit die vrae wat onderwysers voor

die eerste werkswinkel by hul leerders gekry het.

Beplan en berei voor vir die ondersoekWanneer jy hierdie ondersoek uitvoer, sal jy moet seker maak dat jy genoegysblokkies het sodat elke paar of groepie van drie leerders ’n ysblokkie het. Jysal ook moet seker maak dat al die ysblokkies min of meer ewe groot is. Jy salmoet dink hoe jy die ysblokkies bevrore gaan hou tot jy dit wil gebruik. Eenmoontlikheid is om ’n vakuumfles te gebruik. Ons het gevind dat dit ook baienuttig is om genoeg polistireenbekers te hê sodat elke paar hul ysblokkie aandie begin in ’n bekertjie kan hou.

6 FOUNDATION PHASE SCIENCE

WWaatt iiss ddiiee bbeessttee mmaanniieerr oomm yyss ttee llaaaattvveerrddwwyynn??


Maak seker die leerders is aktiefOns stel voor dat jy ’n dag of twee voor die tyd deur diehele ondersoek lees. Watter probleme sal jou leerderswaarskynlik teëkom, dink jy? Wat sal jy dalk moet doenom jou leerders te help? Hoe kan jy seker maak dat jouleerders die ondersoek uitvoer? Dit is nie ’n demonstrasienie. Ons moet vertrou dat die leerders weetgierig, vinding-ryk en skeppend is. Húlle moet die ondersoek uitvoer.Hulle moet die aktiwiteit besit. Jou belangrike rol is omhulle te lei en te ondersteun wanneer jy voel hulle hethulp nodig.

As die ondersoek nie heeltemal verloop soos jy gehoop ofbeplan het nie, maak dit nie saak nie. Laat jou leerders dieondersoek weer uitvoer. Wetenskaplikes doen hul onder-soeke gewoonlik meer as een keer. Hulle verander, pas aanen kontroleer wat hulle doen en wat gebeur. Jou leerderssal dus soos wetenskaplikes optree!

Wat sal jou leerders waarskynlik doen?Jy ken jou leerders. Probeer om te voorspel wat hulle gaan doen. Dink aanwaaraan hulle waarskynlik sal dink en wat hulle sal probeer doen om hulysblokkie vinnig te laat smelt. Dit sal jou met jou voorbereiding help. Wat dieleerders besluit en beplan om te doen sal moontlik ’n aanduiding van hulvroeëre kennis wees. Byvoorbeeld, sommige leerders kan dalk die ys in die sonsit. Ander kan dalk hul ysblokkie op ’n donkerkleurige ding in die son sit.Ander kan weer die ysblokkie fynmaak of dit kou. Party leerders kan selfsstukkies op die grond laat smelt. Wees oopkop. Verwag dat jou leerders jougaan verras met wat hulle doen.

Wat is die beste maniere om ys heeltemal te laatverdwyn?Wanneer ons ’n ondersoek beplan, begin ons met ’n vraag. Waar kom ysvandaan? Waarheen gaan ys? In hierdie geval is ons vraag: Wat is die bestemaniere om ys heeltemal te laat verdwyn? Wie kan hul ysblokkie die vinnigstelaat verdwyn? Dit is ’n bietjie soos ’n resies.

Taak 1Begin deur jou leerders om jou by-mekaar te maak. As jy ’n gedeelte met’n mat in jou klaskamer het, kan jouleerders daar sit. As jy nie ’n spesialehoekie vir lees en stories het nie, kanjou leerders hul stoele bymekaar skuifen jy kan by hulle sit vir ’n bespreking.

Jy kan met ’n storie of met ’n bespre-king oor die weer begin, veral oor warmweer, en dan oor ysblokkies begin praat.Vra jou leerders wat hulle van ys weet.Teken hul reaksies in die vorm van ’nspinnekopdiagram of ’n kopkaart opkoerantpapier of op die bord aan.

LEWE EN LEWENSWYSE 7


Taak 2Graad R en Graad 1As jy met graad R- of graad 1-leerders werk, gee hulle baie noukeurigeinstruksies oor wat jy wil hê hulle moet doen. Ons stel voor dat jy vir hullepresies sê wat jy wil hê hulle moet doen. Sê dat julle as ’n klas gaan probeeruitvind wat die beste en vinnigste maniere is om ’n blokkie ys te laat smelt.Verduidelik dan jy wil hê hulle moet in pare werk en jy gaan vir elke paar ’nblokkie ys gee. Vertel hulle dat julle almal buitentoe sal gaan en jy wil hê hullemoet kyk wie die beste maniere kan kry om ys heeltemal te laat verdwyn.Herinner hulle om aan die vinnigste maniere te probeer dink.

Neem jou leerders buitentoe. Laat hulle ’n maat kry ofverdeel hulle in pare. Gee aan elke paar ’n ysblokkie in ’npolistireenbeker. Jy sal moet besluit hoe ver van dieklaskamer jy hulle gaan neem. Jy kan besluit om op diespeelgrond te werk sodat julle nie die ander klasse hindernie. Dit is dalk moontlik om net buite jou klaskamer tewerk. Jy sal ook moet seker maak dat jy elke paarwaarneem. Moedig jou leerders aan om aan verskillendemaniere te dink om hul ys te laat smelt.

Wanneer die meeste van die leerders hul ysblokkies laatsmelt het, neem jy hulle terug klas toe om te bespreek wathulle gedoen het en wat hulle uitgevind het.

Graad 2 en Graad 3As jou leerders reeds ’n jaar of twee op skool is, stel onsvoor dat jy hulle tyd gee om in hul groepies van twee of driete beplan om hul ondersoek in twee stadiums uit te voer.I Sê eerstens hulle moet ’n kort rukkie dink en praat oor

wat hulle kan doen.I Sê dan hulle moet ’n plan opstel vir wat hulle gaan doen.

Moedig hulle aan om te voorspel wat moontlik kangebeur. Beperk die tyd vir hierdie twee take. Dink isbelangrik, maar jy wil ook hê hulle moet hul idees enplanne uittoets.

I Sê volgende vir hulle om hul ondersoek uit te voer.Verduidelik dat jy wil hê hulle moet waarneem watgebeur. Herinner hulle om aan te teken wat hulle sien.

Soos in die geval van die jonger leerders, stel ons voor dat jyjou leerders vir hierdie ondersoek buitentoe neem. Gee aanelke paar of groep van drie ’n ysblokkie in ’n polistireen-beker. Maak seker dat jy kan waarneem wat elke groepiedoen, en dat jy beskikbaar is om die leerders wat sukkel tehelp en aan te moedig.

Terwyl hulle wag dat hul ysblokkie smelt, moet hulle ditdophou en verslag doen oor hoe dit vorder: “Dit het ’nbietjie gesmelt”, “Dit is halfpad gesmelt”, “Dit is heeltemalgesmelt”, ensovoorts. Graad 2’s en graad 3’s kan ’n horlosiegebruik om te meet hoe lank hul ysblokkie neem om tesmelt.



Wat het ons geleer?Maak jou leerders weer bymekaar vir’n bespreking. Herinner hulle om hulplanne met mekaar te deel. Vra:I Wat het julle gedink sal gebeur

voor julle probeer het om die ys telaat smelt?

I Wat het julle uitgevind? Waaromhet dit gebeur soos dit gebeur het,dink julle?

I Wat laat ys vinnig verdwyn?I Waarheen gaan die water?I Wat het ons geleer?


Die wetenskap van smelting en verdampingI Smelting is ’n naam vir die proses wanneer ’n vaste stof na ’n

vloeistof verander. Botter smelt. Roomys smelt. Sjokolade smelt.Ys smelt.

I Verdamping is die term vir die volgende verandering in toestandwanneer ’n vloeistof lyk asof dit in ’n gas of damp verdwyn.

Laat jou leerders probeer verduidelik wat gebeur het enwaarom. Wanneer hulle dit doen, stel die leerders ’n hipoteseop – of ontwikkel ’n teorie – oor waarom dit gebeur het. Watsal gebeur as die leerders die ys kou? As dit gebeur, vra:Waarheen het die ys gegaan? En toe? Uiteindelik kan jy vra: Watgebeur wanneer ons sweet? Dit sal leerders aanmoedig omverbande met ander ervarings te trek. Byvoorbeeld, hoe raakwasgoed aan ’n wasgoeddraad droog?

Moenie bekommerd daaroor wees om al die “regte” antwoordete kry nie. Die belangrikste ding is om jou leerders aan temoedig om te dink, te dink en nog te dink. Hierdie besprekingis ’n baie waardevolle deel van die ondersoek. Jy lei die leerdersom na te dink oor wat hulle gedoen het en wat hulle gevindhet. Jy help hulle om hul ervarings en gedagtes uit te druk.Wanneer hulle iets doen (die proses), sal hulle doeltreffend leer.

Die belangrikste ding

is om jou leerders

aan te moedig om te

dink, te dink en nog

te dink.


OOnnddeerrssooeekk kklleeiiDie “voel-boks” – integreer taal enwetenskap’n “Voel-boks” of “voel-sakkie” is ’n baie nuttige hulpmiddelvir enige laerskoolonderwyser. Dit is ’n boks of sakkie metverskeie voorwerpe daarin. Die idee is dat iemand hulhand(e) daarin moet kan sit en aan iets voel sonder datenigiemand kan sien wat hulle in hul hand het. ’n Leë 5 liter-vrugtesaphouer of ’n leë boks (met sy deksel) waarinfotokopieerpapier was, werk goed. Dit werk die beste asdaar twee gate aan weerskante van die boks is sodatleerders albei hande in die boks kan sit om beter te kan voelwat hulle vashou.

Jy kan ’n voel-boks (of voel-sakkie) gebruik om jou leerders segebruik van beskrywende taal te ontwikkel en uit te brei. Jy kandit ook vir Gesyferdheid, Wetenskap en Lewensvaardighedegebruik. Aangesien hierdie afdeling op Materie en Materialefokus, is ’n voel-boks regtig waardevol om jong leerders aan dieeienskappe van materie en materiaal/stowwe te laat dink.

Voor jy die voel-boks met jou leerders gebruik, moet jy beplan watjy vir hierdie geleentheid daarin kan sit. Sit bekende voorwerpemet verskillende teksture en vorms daarin. Vir graad 2’s en 3’skan jy voorwerpe met verskillende teksture en vorms daarin sit.Jy kan byvoorbeeld ’n tandeborsel, tennisbal, ’n spons ofskuurder, ’n naelborseltjie, ’n klip, ’n potlood of ’n pen en ’nkam daarin sit.

Ondersoek materie deur te voelAlle gradeDie eerste keer wat jy ’n voel-boks of ’n voel-sakkie gebruik, maak jy jou leerders om joubymekaar. Sê jy wil hê hulle moet baie nou-keurig luister. Verduidelik dat jy een leerder gaanvra om sy of haar hande in die boks te kom sit,om iets op te tel en te voel hoe dit voel. Maakseker dat die leerders verstaan dat hulle nie dievoorwerp uit die houer mag haal nie. Hulle gaannet hul tassin gebruik om uit te werk wat hullevashou. Sê dat jy nie wil hê die leerder moet virdie res van die klas vertelwat sy of hy vashou nie.In plaas daarvan gaan jy’n paar vrae vra om teprobeer uitvind wat ditkan wees. Jy gaan dan naaanleiding van sy of haarantwoorde probeer raaiwat dit is.


’n Voel-boks is regtig waardevol

om jong leerders aan die

eienskappe van materie en

materiaal/stowwe te laat dink.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 10

Kies dan ’n leerder wat noukeurig geluister het om langsjou te kom staan. Vra vrae wat jou iets oor die vorm,tekstuur, hardheid en selfs die gebruik van die voorwerpsal vertel (met ander woorde, oor die eienskappe van dievoorwerp). Byvoorbeeld:I Watter vorm is die ding wat jy vashou?I Is dit hard?I Kan jy dit druk?I Waarvan is dit gemaak, dink jy?

Onthou, die leerder kan nie die voorwerp sien nie. Sy of hyraai na aanleiding van hoe die voorwerp voel. Wanneer dieleerder voel hoe die voorwerp voel, gebruik sy of hy taalom te beskryf hoe dit voel.


Terwyl jy vrae vra, kan jy die res van die klas aanmoedig om geleidelik ookvrae te vra. Na jy en die klas reg geraai het wat die voorwerp is, nooi jy ’nander leerder uit om iets in die boks te kom voel. Moedig weer die anderleerders aan om vrae te vra. Moedig die leerder wat iets in die voel-boksvashou aan om vrae te beantwoord oor wat sy of hy vashou. Moedig jouleerders aan om geleidelik vrae soos joune te vra. Hulle sal dit geniet ombetrokke te wees en sal voel hulle besit die taak. Hulle sal ’n uiters belangrikevaardigheid leer, naamlik om vrae te vra wat tot nuttige antwoorde lei.

Graad 2’s en Graad 3’sJy kan hierdie aktiwiteit met graad 2’s en graad 3’s uitbrei deur elke groep ’nvoel-boks met voorwerpe daarin te gee. Elke persoon kry dan ’n kans om haarof sy haar hande in die boks te sit, iets te kies, dit noukeurig te voel(waarneming) en dit te beskryf (verslag te doen). Die res van die groep probeerraai wat dit is wat beskryf word (vertolking – maak afleidings) deur vrae te vra.

Ondersoek materie deur al ons sintuie te gebruikWat jy nodig hetI ’n klein houer met droë poeierklei vir elke groepI ’n klein drupper vir elke groepI ’n vel A3-papier met ’n kopkaart daarop geteken vir elke groep (graad 2 of

graad 3)I twee verskillende kleure vetkryt vir elke groep (graad 2 en graad 3)I ’n vel koerantpapier met kopkaartlyne daarop (graad R of graad 1)I twee verskillende kleure kokipenne (graad R of graad 1)

Jy kan droë poeierklei kry by ’n winkel wat handwerkmateriaal of materiaal virpottebakkery verkoop. (Op bladsy 82 in die bylaag is die adres van ’n verskafferin Kaapstad.)

As jy klein druppers het, kan die leerders gedurende die tweede deel van dieondersoek baie klein hoeveelhede water by die droë stof byvoeg.

Neem waar en teken aanGee aan elke groep ’n vel papier met lyne daarop getrek, en ’n houertjie metdroë poeierklei. Vra jou leerders om die poeier waar te neem. Sê hulle moetdaaraan raak en dit tussen hul vingers voel. Vra hulle om dit met ander stowwewat eenders lyk te vergelyk.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 11

Vra:I Hoe lyk dit?I Hoe voel dit?I Het jy al ooit iets gesien wat soos dit lyk?

Sê hulle moet praat oor wat hulle sien en voel.

As jy met graad 2’s en graad 3’s werk, vra hulle om hulwaarnemings (kleur, tekstuur, gewig, ens.) op diekopkaart aan te teken. As jy met graad R’s of graad 1’swerk, stel ons voor dat jy van groep tot groep beweegsodat jy kan kontroleer hoe jou leerders vaar. Hou dan’n klasbespreking met jou graad R’s of graad 1’s oor wathulle waargeneem het. Teken hul waarnemings aan opdie kopkaart wat jy op koerantpapier voorberei het.

Nog ’n moontlikheid is om aan elke groep ’n bank vanwoorde te gee om uit te kies en ook wondergom. Dit iswat die onderwysers by Northwood gedoen het. Toe hethulle die leerders gevra om die woorde wat die tekstuur,kleur, ens. die beste beskryf, op hul kopkaart te plak.

Bespreek en kommunikeerGraad 2’s en Graad 3’sVra jou leerders om jou te vertel wat hulle uitgevind het.Dit is ’n belangrike wetenskapprosesvaardigheid wat jouleerders se selfvertroue om voor die hele klas te praat,sal help ontwikkel. Hulle sal ook leer om na mekaar teluister en sal hoor wat hul maats dink en sê. Teken jouleerders se bydraes op ’n groter kopkaart op die bordaan terwyl hulle hul waarnemings met die klas deel.Ons het gevind dat die meeste klasse geraai het wat diestof is. Leerders wat tyd in landelike gebiededeurgebring het, selfs net met vakansie, het die droë kleiherken.

Voorspel en teken aanVoor jy druppers met water uitdeel, vrajou leerders om oor die volgende na tedink:I Wat sal gebeur as ons ’n paar

druppels water byvoeg?I Hoe sal die water die klei verander?

As jy met graad 2’s of graad 3’s werk,vra hulle om hul voorspellings in eenkleur op hul kopkaart aan te teken. Asjy met graad R’s of graad 1’s werk,gebruik jy een van die kokipenne omjou leerders se voorspellings aan teteken. Vra die groepe weer om hulidees met die hele klas te deel en skryfhul idees op die kopkaart op die bord.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 12

MATTER AND MATERIALS 13

Ondersoek, neem waar en teken aanDeel nou die druppers en ’n klein bietjie water vir elkegroep uit. Vra jou leerders om net ’n paar druppels waterby die poeier te sit. Sê dat jy wil hê hulle moet hulbevindinge in ’n verskillende kleur as hul voorspellings ophul kopkaarte aanteken. Vra jou leerders wat hulleuitgevind het. Teken dan hul bevindinge op die kopkaartop die bord aan.

KommunikeerVra jou leerders:I Wat het jy gedink (voorspel) sal gebeur?I Watter veranderinge het jy gesien en gevoel?I Wat het met die water gebeur?I Was jou voorspellings reg?

Gebruik ’n verskillende kleur kokipen en voeg jou leerdersse waarnemings en bevindinge by op die hele groep sekopkaart.

Wat het ons geleer?Uiteindelik vra jy vir jou klas: “Wat het ons geleer?” Dit is belangriketerugvoering om jou klas die ondersoek te laat evalueer. Jy kan dat die leerdersin die vorm van ’n tekening aanteken wat hulle dink hulle geleer het. Vra graad2’s en graad 3’s om hul tekeninge te benoem. Moenie bekommerd wees ashulle nie al die woorde reg spel nie. Ons wil ontluikende skryfvaardighedeaanmoedig.

Brei die ondersoek uitJy kan jou leerders se ervaring en ondersoek van klei uitbrei deur aan elkeen ’nbietjie “nat” klei te gee. Nat klei is soos deeg sodat jy dit kan vorm om iets temaak. Dit is nie so nat dat dit soos modder lyk nie. Dit is ferm. Jy kan dit knypof druk en iets daarmee maak.

Gee aan elke leerder ’n bietjie klei en vra hulle om die klam klei in ’n slangetjieuit te rol. Sê hulle moet hul slangetjies meet en die lengte op ’n stukkie papieraanteken. Vra jou leerders om te voorspel wat dalk kan gebeur. Byvoorbeeld:“Wat dink jy sal met jou slangetjie gebeur wanneer die klei droog word?Waarom?”

Sit dan die slangetjies op ’n veilige plek waar dit stadig enveilig kan droog word. Sit ’n plastiekbedekking daaroorsodat dit nie te vinnig droog word nie. As die klei te vinnigdroog word, sal dit baie maklik breek en selfs verkrummel.Laat jou leerders die slangetjies weer meet wanneer ditdroog is. Hulle kan hul tekeninge benoem. Was hulvoorspellings korrek? Wat dink hulle het met hulslangetjies gebeur? Waarom?

Veranderende eienskappe van materieKlei is ’n baie fyn vorm van grond. Die deeltjies isbaie klein en glad. Die eienskappe van droëpoeierklei verander wanneer dit gemeng word met’n vloeistof soos water, wat die deeltjies saambind. ’nKlein bietjie water sal veroorsaak dat die klei gevormkan word. Meer water sal ’n pasta daarvan maak.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 13

OOnnddeerrssooeekk bbrroooodd

Wat jy nodig hetOns stel voor dat jy nie meer as ses leerders in ’n groephet nie. As jy net vier in ’n groep het, sal meer leerders ’nkans kry om aktief deel te neem.

Vir die eerste deel van die ondersoek sal jy die volgendenodig hê: meel, suurdeeg, suiker, sout, water en olie, en ’nklein bakkie vir elke groep. Voor jy hierdie ondersoek metjou leerders uitvoer, moet jy ’n klein bietjie van een vandie bestanddele in elke klein bakkie sit.

Maak seker dat elke groep ietsverskillend het. Dit is belangrik. Jy wilnie al die bestanddele vir elke groepgee nie. Jy wil jou leerders verras! Aselke groep iets verskillends het omwaar te neem en te ondersoek is daar’n goeie rede vir hulle om hulwaarnemings met mekaar te deel. Ditis die wetenskapprosesvaardigheid vankommunikasie.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 14

Ondersoek die eienskappe van stowweWanneer jy die bakkies voorberei het, gee jy vir elke groep’n klein bakkie met een van die bestanddele. As jy graad2’s of graad 3’s onderrig, gee jy vir elke groep ’n vel A3-papier en ’n pen sodat hulle hul waarnemings kanaanteken. Ons het ’n paar vrae voorgestel wat jy kan vraom hulle te prikkel om waar te neem en noukeurig oor diestof in die bakkie op hul tafel na te dink. Jy wil ook hê dieleerders moet voorspel wat sal gebeur as hulle ’n bietjiewater of baie water byvoeg.I Hoe lyk dit? Waarom dink jy so?I Hoe voel dit?I Hoe ruik dit?I Hoe smaak dit?I Wat dink jy sal gebeur as jy ’n bietjie water daarby sit?

En as jy baie water bysit?


Vra graad 2’s of 3’s om hul waarnemings aan te teken op die vel papier wat jyhulle gegee het. As jy met graad R’s of graad 1’s werk, vra jy elke groep om hulwaarnemings met die klas te deel. Teken dan hul waarnemings op ’n klaskop-kaart op blaaibordpapier of op die bord aan.

As niemand voorstel wat jy met al hierdie bestanddele saam kan doen nie, vrajou leerders wat hulle dink ons kan maak as ons alles meng. Ons dink iemandsal wel voorstel dat jy brood kan maak!

Wat weet ons van brood?Voor jy ’n bespreking met jou leerdershet, moet jy dink aan wat hulle vanbrood weet. Brood word nog in baiehuise gebak. Dink aan verskillendesoorte brood. Wat van brood virspesiale geleenthede? Hoe word broodvir godsdienstige en kulturele rituelegebruik? Word brood altyd op die-selfde manier gebak? Jy kan ookbesluit om verpakkings (plastieksakke,ens.) van verskillende soorte broodbymekaar te maak om vir jou klas tewys.

Wanneer jy besluit om die klasbespreking te hê, neem jy ’n vel blaaibordpapieren ’n paar dik kokipenne of vetkryte. Maak jou leerders om jou bymekaar envra hulle wat hulle van brood weet. Teken alles wat hulle jou vertel in die vormvan ’n spinnekopdiagram of ’n kopkaart aan.

Moenie hierdie ondersoek uitlaat omdat daar nie’n oond by jou skool is nie. Selfs al doen jy al dievoorbereiding by die skool saam met jou leerders,kan jy die brood by die huis bak. Die volgende dagkan julle die brood saam geniet.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 15

Bak brood – ’n geleentheid vir integrasieOns hoop regtig jy sal besluit om saam met jou leerders brood by die skool tebak. Dit was een van die hoogtepunte van die ondersoeke wat ons uitgevoerhet, en ons almal het dit geniet. Dit is ook ’n uitstekende manier om die drieGrondslagfase-leerareas, naamlik Geletterdheid, Lewensvaardighede enGesyferdheid, te integreer. Wanneer ons saam met die leerders brood bak, meethulle volume, massa en tyd.

Wat jy nodig hetVir elke groep sal jy die volgendenodig hê:I ’n mengbakI ’n houtlepelI ’n beker of koppieI maatbekers en lepelsI broodmeelI suurdeegI suikerI soutI olieI water.

Jy kan ook besluit om addisionelebestanddele (eiers, melk, ens.) tegebruik sodat die groepe verskillendesoorte brood kan maak. Dit is watJean Grooter van Dietrich Moravian inPhilippi gedoen het.

Dit is ook ’n goeie idee om seker temaak dat die leerders die een of andervorm van voorskote het. Jy kan selfsskoon plastiekvullissakke gebruik en’n gat aan die onderkant en tweekleiner gate aan die kante naby dieonderkant daarin knip. Dan gebruik jydit onderstebo sodat die leerders ditkan aantrek.A Onthou dat plastieksakke waarin

daar nie gate gesny is nie, dieleerders kan laat versmoor.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 16

Gedeelde leesMaak ’n afskrif van ’n resep vir elke groep, selfs al werk jy metdie jongste leerders. Ons wil hê hulle moet gewoond daaraanraak om gedrukte teks om hulle te sien. Al gebruik hul ma’s,tannies, oumas en susters dalk nie resepte nie, is resepte ’nander genre (soort) gedrukte teks wat ’n werklike deel van dielewe is.

Selfs al voel jy dat dit tydmors is omdat jou leerders “nog niekan lees nie”, stel ons voor jy gee vir hulle ’n resep. Dit is ’nander manier om taal en geletterdheid ’n werklike en sinvolledeel van hierdie ondersoek te maak. Maak ’n groot weergawevan die resep om teen die muur te plak. Lees dan die resephardop vir jou leerders. Lees die resep weer en vra hulle omsaam met jou te lees.

Bak die brooddeegJy sal moet dink aan hoe die brood gebak gaan word. Die meeste van die skolewaarmee ons gewerk het, het nie stowe nie. Hulle het egter gereël om vetkoek ofroosterbrood te maak, of selfs om draagbare oonde klas toe te bring. Jy sal moetbesluit hoe om hierdie probleem in jou skool op te los. Jy kan besluit om diebrooddeeg aan die einde van die skooldag saam met jou klas te maak en dit danhuis toe neem en self bak. Jy kan die gebakte brood die volgende dag klas toebring en met jou leerders deel.

As jy die brooddeeg huis toe neem om te bak, kan jy dit op verskillende manieredoen. Dit sal jou en jou leerders in staat stel om teksture en geure te vergelyk.

Proe (en toets) die gebakte broodDit is ’n wonderlike manier om taal in jou wetenskapondersoek te integreer.Deel die brood so billik moontlik met jou leerders. Elke leerder moet iets kryom te proe – genoeg om te kan beskryf hoe die brood lyk en smaak.

Jy wil ook hê dat jou leerders die voorkoms, tekstuur en smaak metwinkelbrood moet vergelyk. Hulle moet ook sê of alle brood dieselfde is en ofdaar verskillende soorte is (byvoorbeeld vetkoek, roosterbrood, volkoringbrood,witbrood, bruinbrood, platbrood, brood wat met melk gemaak is, brood watmet eiers gemaak is). Dit is ’n geleentheid om leerders te laat waarneem en danverslag te doen oor hul waarnemings en bevindinge.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 17

Wanneer elke leerder ’n stukkie brood het, vra jy hulle omnoukeurig daarna te kyk. Vra:I Hoe sal ons dit beskryf?I Hoe lyk dit?

Gee die leerders dan tyd om te kyk en te dink en metmekaar te praat. Jy kan hul reaksies aanteken of julle kan’n mondelinge bespreking hê.

Vra dan:I Op watter maniere lyk hierdie brood soos winkelbrood?I Hoe is dit verskillend?

Gee jou leerders weer tyd om hul stukkie brood waar teneem en daaroor te dink. As jy hul reaksies aanteken, kanjy ook hul antwoorde vir die volgende vrae aanteken.

Vra jou klas dan:I Hoe smaak jou brood?I Waarom dink jy is dit so?I Hoe is die tekstuur?

Gee jou leerders weer tyd om hul brood te proe en daaroorte dink.

As jy verskillende soorte brood gebak het of dit opverskillende maniere gebak het, kan jou leerders die brodewat op verskillende maniere gebak is en die verskillendesmake en teksture vergelyk.

Teken aan wat ons geleer het – gedeelde skryfBesin daarna met jou klas oor wat julle saam gedoen heten wat hulle geleer het. Neem ’n vel blaaibordpapier en sêvir jou leerders jy wil hê hulle moet jou help om te skryfwat hulle gedoen het toe hulle die brood gebak het.I Vra hulle om jou eers te vertel wat hulle gedoen het.

Wees bereid om te wag terwyl hulle dink.I Vra die vraag weer, maar op ’n verskillende manier

(byvoorbeeld: Hoe het ons begin toe ons die broodgemaak het?).

I Wanneer een van die leerders ’n voorstel maak, selfs alis dit net ’n frase, prys jy daardie leerder. Dit is baiebelangrik om jou leerders aan te moedig. As daardieleerder se voorstel nie die heel eerste ding is wat jullegedoen het nie, moet jy hulle herinner dat jy alles wathulle gedoen het, wil neerskryf. Wat was die heel eersteding wat ons gedoen het?

I Moedig jou leerders aan om jou húl sinne en húlwoorde te gee. Probeer jou bes om nie jou eie woorde teskryf nie. Skryf neer presies wat die leerders jou vertel.

Nadat jy elke sin geskryf het, laat jy jou leerders die sinsaam met jou lees. Soos wat jy nog sinne byvoeg, moedigjy hulle aan om alles wat jy neergeskryf het saam met joute lees. Probeer hulle aanmoedig om te dink aan dievolgorde van wat hulle gedoen het.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 18

Wanneer jy die ervaring neergeskryf het, lees jy die heleteks wat jy en jou leerders saam geskep het, hardop. Vradie leerders of hulle gelukkig is met wat hulle geskep het.Is die volgorde reg? Kan hulle aan ’n beter manier dink omiets te sê? Dit is ’n kans vir jou en jou leerders om saam teredigeer wat hulle gedikteer het. Dit is ’n deel van dieskryfproses. Jou leerders sal soos skrywers dink en optree.Neem ’n ander kleur kokipen of vetkryt om veranderingeaan die teks te maak. Later kan jy ’n netjiese, geredigeerdeweergawe uitskryf om in jou klaskamer op te sit. Jy en jouleerders kan selfs ’n boek van jul gunstelingresepte beginsaamstel.

Gedeelde skryf is ’n goeie manier om sinvolle geletterdheid by wetenskapwerkin jou klaskamer te betrek. Die leerders sal geïnteresseerd wees in en verstaanwat jy skryf en wat hulle lees omdat hulle aktief betrokke was by die proses ombrood te bak, én omdat hulle die teks help skep het. Selfs al begin jou leerdersnou eers om te lees, is dit ’n waardevolle ervaring, en sal hulle belangrike lesseoor lees, skryf en gedrukte teks leer.

Ander taalaktiwiteite wat uit hierdie ervaring kan voortspruitI Skryf sinne op sinstrokies sodat die leerders dit in ’n logiese volgorde kan sit

volgens die volgorde van wat hulle gedoen het.I Maak ’n boek oor hoe om brood te bak.I Lees die gedrukte teks op die pakkies van die bestanddele wat ons gebruik

om brood te bak.I Maak stories en gedigte oor brood bymekaar (byvoorbeeld oor die vyf brode

en twee visse).I Lees die storie van die Klein rooi hennetjie. Vra: “As die vark (of een van die

ander diere) hierdie storie vertel het, hoe sou dit anders gewees het?” (Dit iskritiese geletterdheid.)

I Werk agterstevoor om met die storie van brood: Begin met ’n toebroodjie enlaat jou klas dan die storie agterstevoor vertel.– Die toebroodjie het van twee snye gekom.– Die twee snye is van ’n brood gesny.– Die brood het van ’n winkel gekom.– Die winkel het die brood van ’n bakkery gekoop.– Die brood is in ’n oond gebak, ens. (die tegnologie van verwerking).

I Moedig jou klas aan om te teken en te skryf oor verskillende geleenthedewanneer verskillende soorte brood gemaak en geëet word.

Brei die ondersoek uitVerdere vrae om oor na te dink saam met leerdersI Wat gebeur met brood:

– na ’n ruk?– as jy dit in ’n donker kas los?– as jy dit oop los?– as dit nat word?

I Waarom raak brood soms muf? Wat is muf? Watter ander dinge raak muf?I Wat kan ons met brood doen? Ons kan: roosterbrood maak, broodpoeding

maak, en wat nog?


Wanneerwetenskaplikesondersoeke wat hulleuitvoer, beskryf,gebruik hulle dievolgende woorde omdie proses te beskryf: Eers Daarna Toe/Dan Daarna Toe/Dan Uiteindelik

Lys vanveranderingeIn Wetenskap onder-soek ons hoe eien-skappe verander.Wanneer ons broodbak en verskillendebestanddele kombi-neer, verander dieeienskappe van diebestanddele. Dieeienskappe veranderwanneer ons hullemeng en die eien-skappe veranderwanneer hulle verhitword (gebak of gekookword). Verhitting lei totveranderinge wat onsgewoonlik nie kanomkeer nie.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 19

AFDELING 2 Lewe en Lewenswyse

OOnnddeerrssooeekk ggooggggaassHoe jy ook al oor goggas voel, ons hoop jy sal die verskeidenheid kleindiertjies in jou omgewing saam met jou klas ondersoek. Jong leerdersis dikwels gefassineer deur die diertjies in hul omgewing, engoggas is ’n wonderlike hulpmiddel vir ondersoeke.

Jy sal mooi moet dink oor die tyd van jaar wat jy kiesom goggas te ondersoek. Ons het die laatsomer of vroegherfs gekies, wanneerdaar nogal baie verskillende goggasbeskikbaar is.

Dit is egter nie dieenigste tyd nie. Jy magvind dat die laat lente ofvroegsomer net so ’n goeietyd is.

20 FOUNDATION PHASE SCIENCE

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 20

Wat is goggas?

Wat bedoel ons met goggas? Goggas is klein diertjies, wat ook izinambuzanegenoem word. Sprinkane, vlieë, naaldekokers, kewers, miere, spinnekoppe,slakke, wurms, akkedisse, verkleurmannetjies, geitjies en enige klein diertjies isgoggas. As ons goggas met jong leerders gaan bestudeer, is daar egter sommigediertjies wat gevaarlik kan wees om te ondersoek. Die leerders moenie gesteekof gebyt word nie. Al wil ons ons leerders se weetgierigheid aanmoedig, wil onsnie hê hulle moet seerkry nie. Dit is egter nie ’n verskoning om hierdie aspekvan Wetenskap te vermy nie.

Lei die ondersoek inDaar is verskillende maniere waarop jy hierdie ondersoek kan inlei.Dit sal wonderlik wees as jy jou deur jou leerders kan laat lei. Metander woorde, as ’n leerder ’n klein diertjie wat sy of hy gevindhet, klas toe gebring het, kan jy die diertjie as ’n beginpunt gebruikom daardie diertjie, en klein diertjies in die algemeen, te ondersoeken meer daaroor uit te vind.

Werk met Graad 2’s en Graad 3’sJy sal ’n vel blaaibordpapier en ’n paar dikkokipenne of vetkryt nodig hê. Berei vir diebespreking voor deur die woord “goggas” indie middel van die vel te skryf, en trek danlyne vanaf die middel om ’n spinnekopdiagramof kopkaart om die woord te maak. Probeer omprente of prenteboeke oor goggas te kry ommet jou leerders te deel. Jy kan die prente teen’n muur in die klas uitstal, of die boeke op ’nspesiale tafel sit sodat jou leerders stil daarnakan kyk wanneer hulle klaar is met ’n taak.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 21

Begin deur jou leerders om joubymekaar te maak. Jy kan ’nstorie, ’n prent, ’n gogga wateen van jou leerders gevind hetof ’n klompie verskillendegoggas wat jy gevind het,gebruik. Dit maak nie saak hoejy kies om hierdie ondersoek tebegin nie, maar vra jou leerdersdie volgende vrae wanneer jydie onderwerp bekendgestel het:I Wat weet ons van goggas?I Van watter goggas weet jy?

Teken die leerders se reaksiessoos wat hulle reageer aan opdie kopkaart wat jy voorbereihet.

Gebruik die taal wat die leerders gebruik. As hulle tale meng, is dit in orde. Jykan dit altyd as ’n geleentheid gebruik om hul eerste taal of ’n addisionele taaluit te brei en te ontwikkel.

Neem goggas waarWat jy nodig hetEerstens sal jy vir al die grade skoon papier en potlode nodig hê sodat jouleerders kan teken wat hulle sien. Dan het jy ’n keuse as jy graad 2- of graad 3-leerders onderrig. Jy kan óf op een gogga op ’n slag fokus, óf jy kan dat elkegroep ’n verskillende diertjie ondersoek.

Wanneer jy besluit het hoe jy hierdie ondersoek gaan benader, sal jy genoeggoggas nodig hê sodat elke groep een van die diertjies maklik kan waarneem.Jy kan self ’n paar voorbeelde kry of jy kan jou leerders buitentoe neem omgoggas te soek.


As jy met

jonger

leerders werk,

is dit ’n goeie

idee om hul

waarneming te

lei.

Krieke

Duisendpoot

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 22

As jy met graad R- of graad 1-leerders werk, stel ons voor dat jy op een goggaop ’n slag fokus. Jy sal heel moontlik verskeie voorbeelde van die diertjiewaarop jy gaan fokus, moet versamel. Wat jy kry en gebruik, sal afhang vandie tyd van jaar en jou skool se ligging. Jy sal egter genoeg diertjies nodig hêsodat jy elke groep ’n paar kan gee om waar te neem.

Dit maak nie saak watter graad jy onderrig en of jy of jou leerders die goggasversamel nie, jy sal “hotelle” moet voorberei waar die diertjies kan bly terwyljulle hulle ondersoek. Dit skakel goed met Tegnologie en jy kan jou leerders bydie bou van die “hotelle” betrek.

Ons het gevind dat skoon, gebruikte, 2 liter-plastiekkoeldrankbottels goed werk.Jy kan die boonste deel versigtig afsny en dit dan omkeer sodat die diertjies lugkry, maar nie die “hotel” maklik kan “verlaat” voor jy en jou leerders hulleondersoek het nie. Jy kan ook deursigtige plastiekvriessakkies vol lug gebruik.Jy kan die goggas vir ’n dag of twee hou voor jy hulle vrylaat.

Waarneming met Graad 2 of Graad 3As jy goggas versamel het vir jou leerders om waar teneem, gee ’n paar (in hul “hotelle”) vir elke groep. As jouleerders hul eie goggas versamel het, kan hulle die goggasin hul deursigtige plastieksakkies waarneem. Sê dieleerders moet baie, baie noukeurig na hul goggas kyk.Verduidelik dat jy wil hê hulle moet teken wat hulle sien.Jy sal jou leerders tyd hiervoor moet gee sodat hullenoukeurige tekeninge kan maak. Teken vereis dat onsregtig noukeurig waarneem en bewyse verskaf van hoenoukeurig ons iets waargeneem het, of ons nou goed tekenof nie. Jy kan jou leerders ook vra om hul tekeninge tebenoem.

Waarneming met Graad R ofGraad 1As jy met jonger leerders werk, is dit’n goeie idee om hul waarneming telei. Begin deur ’n paar goggas op elkegroep se tafel te sit sodat hulle dit kanwaarneem. Dan, met jou leerders omjou, verduidelik jy dat jy wil hê hullemoet regtig noukeurig na die diertjieskyk. Stuur die leerders terug na hulgroepe en vra hulle om na hul goggaste kyk, en dan roep jy hulle terug omjou te vertel wat hulle gesien het.

Beweeg van groep tot groep om jou leerders se aandag te vestig op verskillendeaspekte van die goggas wat jy op hul tafels gesit het. Wanneer jy tevrede is dathulle ’n redelike geleentheid gehad het om na diertjies te kyk, roep jy hulleterug na jou. Vra jou leerders wat hulle gesien het, wat hulle opgelet het. Ons isseker jy sal vind dat jong leerders nogal oplettend is. Jy sal dalk egter hulaandag op sekere aspekte wil fokus.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 23

Toe Cheryl Johannes van NorthwoodPrimêr sprinkane met haar graad 1’sondersoek het, is dit wat sy gedoenhet. Cheryl het die sprinkane met haarleerders bespreek en hulle toe terugna hul banke gestuur om noukeurigna spesifieke besonderhede te kyk.Toe die leerders tyd gehad het omweer baie noukeurig na die sprinkanete kyk, het hulle teruggekom enverslag gedoen oor ander dinge wathulle waargeneem het. Teken in dievorm van ’n kopkaart aan wat jouleerders jou vertel, soos Sarah Genevermet haar graad 1’s by DietrichMoravian gedoen het.

Laat jou leerders dan na hul banke terugkeer en gee hulle tyd om noukeurig teteken wat hulle sien. Dit is nie ’n “sagte opsie” nie. Om te teken beteken ookom te werk. Veral as dit noukeurig gedoen word. Jy sal verbaas wees hoenoukeurig party leerders hierdie taak uitvoer. Stal jou leerders se tekeninge teen’n muur in die klaskamer uit, of plak dit in ’n boek oor goggas.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 24

Versamel goggasAs jy besluit om jou leerders self goggas te laat versamel, moet jy hulle baieduidelike instruksies gee voor hulle die goggas gaan soek. Julle kan ookbespreek wat die leerders dalk sal vind wanneer hulle goggas versamel.

Herinner jou leerders dat party diertjies kan steek of byt. Sê hulle moenieprobeer om bye en perdebye of spinnekoppe te vang nie. As hulle dink ’ngogga kan dalk gevaarlik wees, moet hulle jou vra om hulle te help.

Herinner jou leerders om versigtig te wees wanneer hulle miere versamel.Herinner hulle ook dat party spinnekoppe giftig is en dat dit verstandig is omspinnekoppe uit te los.

Jy sal die leerders ook iets moet gee om hul gogga in te sit. Ons het gevind datklein deursigtige plastiekvriessakkies baie goed werk.

’n Uitgebreide waarnemingNa hierdie aanvanklike waarneming sal ons jou aanmoedig om goggas in meerbesonderhede te ondersoek. Begin deur nog ’n bespreking met jou leerders tehê. Ons stel voor jy berei vir hierdie bespreking voor deur ’n W-W-L-tabel (Watweet ons? Wat wil ons weet? Wat het ons geleer?) of ’n W-W-D-H-L-tabel (Watweet ons? Wat wil ons weet? Wat dink ons? Hoe kan ons uitvind? Wat het onsgeleer?) te maak.

Dit is ’n goeie manier om seker te maak dat die ondersoeke waardeur jy jouleerders lei, op hul kennis en belangstellings fokus. Aan die einde van dieondersoek kan jy jou leerders vra wat hulle uitgevind het en wat hulle dinkhulle geleer het. Dit is dus ’n manier om jou beplanning en assessering van ’nspesifieke fokus aan te teken.

W-W-D-H-L-tabel

Maak jou klas om joubymekaar. As jy nog nievoorheen ’n W-W-D-H-L-tabelgebruik het nie, verduidelik ditaan jou leerders. Vra hulle wathulle van ’n spesifieke goggaweet. Skryf wat hulle jouvertel in die “Wat weet ons?”-kolom. Jy sal dalk verbaaswees oor watter leerdersinligting kan gee. Vra dan:“Wat wil ons weet?” Skryf dieleerders se vrae of wat hullewil uitvind neer. Vra dan: “Hoekan ons uitvind?”

As jy met graad 2’s of graad 3’s werk, kan jy jou leerders vra om in groepe tewerk en eers te bespreek en te beplan wat hulle gaan doen. Vra hulle hoe hulleantwoorde vir hul vrae kan kry.

As jy met graad R’s of graad 1’s werk, sal jy dit heel moontlik met die hele klasbespreek en hul voorstelle op ’n vel koerantpapier aanteken.


Jy sal voorbeelde opbladsy 74 en 75 in diebylaag kry.

Beplanning van ’n ondersoek met Grondslagfase-leerders

Wat WEETons?

Wat WIL onsweet?

Wat DINKons?

HOE kan onsuitvind?

Wat het onsGELEER?

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 25

’n Paar moontlike vrae vir ondersoekI Wat doen hierdie diertjies? I Wat eet hulle? En wat drink hulle?I Wanneer kruip hulle weg of rus hulle?I Waar kruip hulle weg of rus hulle?I Verander hulle na enigiets anders?I Hoe verander hulle?

Wat het ons geleer?Nadat jou leerders hul ondersoeke uitgevoer het, bestee julle tyd daaraan om tebespreek wat julle geleer het. As jy met graad 2’s of 3’s werk, gee elke groep ’nkans om verslag oor hul ondersoek te doen – wat hulle beplan het om te doen,wat hulle werklik gedoen het, wat hulle uitgevind het en wat hulle dink hullegeleer het.

As jy met graad R’s of graad 1’s werk,maak jou leerders om jou bymekaaren vra hulle om na te dink oor wathulle pas gedoen het. Vra:I Wat het ons eerste gedoen?I Wat het ons volgende gedoen?I En wat het ons toe gedoen?I Wat het ons daarna gedoen?I Wat het gebeur?I Wat het ons uitgevind?

Op hierdie manier sal jy jou leerdersaanmoedig om oor hierdie ervaring tebesin en jy sal hulle aanmoedig om indie regte volgorde te gaan deur wathulle gedoen het. Dit is baie nuttig interme van die aantekening vanwetenskap later in hul skoolloopbaan.

Brei die ondersoek uitWatter vrae sal ons graag vir ons gogga wil vra?Terwyl die goggas in jou klaskamer is, kan jy ’n verdere bespreking met jouleerders hê. Jy kan hulle vra watter vrae hulle graag vir een van die goggas salwil vra. Dan kan jy jou leerders se vrae neerskryf. Dit kan ’n beginpunt weesvir verdere ondersoeke, of navorsing. Jy kan jou skool se Wetenskap-koördineerder uitnooi om met die leerders te kom praat en hul vrae tebeantwoord. Anders kan jy ’n hoërskoolwetenskaponderwyser uitnooi om metjou leerders te kom praat.

WetenskapjoernaleSelfs al werk jy met baie jong leerders kan jy hulle Wetenskapjoernale laat hou.Dit is wat Karen Gallas, ’n graad 1-onderwyseres in Amerika, doen. Aan diebegin van elke jaar gee sy vir elkeen van haar graad 1-leerders ’n Wetenskap-joernaal. Die leerders vir wie sy klasgee, is gewoond daaraan om joernale ingraad R te hê. Hulle weet dat hul joernaal ’n plek is waar hulle kan teken enbelangrike gedagtes en vrae kan aanteken. “Vir baie leerders gee die proses vanskryf in die joernaal hulle ’n plek om vrae te vra en dan moontlik te probeerom dit te beantwoord.” (Gallas, 1994:80)


Sommige diertjieshiberneer in die kouermaande van die jaar.Hulle kruip weg en isin ’n minder aktiewetoestand.

Selfs al werk

jy met baie

jong leerders

kan jy hulle

Wetenskap-

joernale laat

hou.

1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 26

Selfs al kan die meeste jong leerders nog nielees en skryf nie, is hulle in staat om hulervarings en gedagtes in joernale spesifiek virwetenskap aan te teken (deur te teken).Karen Gallas beskryf hoe selfs leerders watverward is oor wat wetenskap eintlik is,geleidelik leer besef wat dit behels deur inhul joernale te teken en te skryf.

Hier langsaan verskyn voorbeelde van ’nGrondslagfase-leerder se werk uit ’n boek metdie titel Do What Scientists Do: ChildrenLearn to Investigate their World, deur EllenDoris. In hierdie voorbeeld kan jy sien datGinger sy waarnemings en gedagtes oor diebol wat hy geplant het, aangeteken het.Joernale kan ’n baie belangrike rol speel omleerders se wetenskaplike begrip te ontwikkel.Op bladsy 65–73 in die bylaag is daarwaarnemingsblaaie wat jy vir jou leerders kankopieer om aan te teken (te teken en te skryfoor) wat hulle gesien het.

“Die Slak” van Northwood

Maak inligtingsboekiesNadat julle goggas ondersoek het, saljy dalk wil hê dat jou leerders ’n kleininligtingsboekie moet maak oor elkeenvan die goggas wat hulle ondersoekhet. Elke bladsy kan uit ’n tekeningmet ’n sin daaronder bestaan. Dit iswat Cheryl Johannes gedoen het toesy met haar graad 1’s by Northwoodgewerk het.


1-FP ScAFR 5/4/08 2:57 PM Page 27

VoorbereidingVoor jy ’n ondersoek oor plante met jouleerders begin, kan jy dalk aan die eindevan ’n skooldag op die skoolgrondrondstap om te kyk watter plantebeskikbaar is. Soms dink ons dat daargeen plante in ’n spesifieke omgewingis nie. Miskien is dit omdat ons niedink dat die plante daar nuttig ofmooi is nie. Ons is egter seker jy salwel ’n paar plante kan kry. Die tydvan jaar het ook ’n invloed op watjy op die skoolgrond sal kry.

Dit is ’n goeie idee om ’npaar boeke oor Suid-Afrikaanse plante te kry omin jou klaskamer uit te stal.As daar niks by jou skool isnie, kan jy die plaaslike biblioteek besoek. Vra die kinderbibliotekaresse enverduidelik dat jy plante met jou leerders gaan ondersoek. Die meestekinderbibliotekaresses is baie hulpvaardig en sal jou help om gepaste boeke tekry. Jy kan dalk selfs storieboeke met prente kry.


OOnnddeerrssooeekk ppllaannttee

iSto

ckPh

otos

2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 28

Watter plante ken ons?Begin deur ’n lys te maak van al die plante waaraan jou leerders kan dink. Jysal ’n vel blaaibordpapier en kokipenne of vetkryt nodig hê. Vra jou leerders omhul oë ’n paar oomblikke toe te maak en te dink aan al die plante wat hulle aldaardie dag gesien het. Gee hulle ’n paar minute om met ’n maat daaroor tepraat. Vra jou leerders dan om jou te vertel van al die plante wat hulle ken enwaaraan hulle kan dink. Terwyl hulle jou vertel wat hulle weet, skryf jy hulreaksies in ’n lys op die blaaibordpapier. As jy jou leerders om joubymekaarmaak, sal almal duidelik kan sien wat jy aanteken.

Wanneer jy ’n lekker lang lys het, werk jy saam met jou leerders deur die lysen vra hulle om jou te sê watter van die plante bome is. Merk hierdie plantemet ’n verskillende kleur koki of vetkryt. Is daar enige ander bome waarvan jouleerders weet of waaraan hulle kan dink? Skryf ook die name van hierdie bomeop die lys.

Wat kan ons op die skoolgrond kry?Organiseer jou leerders in pare en neemhulle buitentoe om te ondersoek wat opdie skoolgrond groei. Moenie te lank buitebly nie. Jy wil nou net hê jou leerdersmoet gou kyk. Jy wil hulle al hoe meerbewus maak van die plante in hulomgewing.

Wanneer julle na die klaskamer terugkeer,kan jy die name van nog plante byvoeg opdie lys wat jy saam met jou klas gemaakhet. As jy ’n ander kleur vetkryt of kokihiervoor gebruik, sal jy ’n duidelike rekordvan die drie stadiums van hierdie eersteaktiwiteit hê. Dit kan ’n rekord vandeurlopende assessering wees.

Wat weet ons van plante? Wat wil ons weet?Graad 2’s en Graad 3’sGee vir elke groep ’n vel A4-papier met ’n W-W-L-tabel daarop (sien bladsy74). Vra jou leerders om te praat oor wat hulle van plante weet en wat hullevan plante wil weet. Verduidelik dat jy wil hê elke groep moet die tabel wat jyvir hulle gegee het, invul. Jy wil hê hulle moet neerskryf wat hulle van planteweet en wat hulle wil weet.


Jy wil hê hulle

moet neerskryf

wat hulle van

plante weet en

wat hulle wil

weet.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 29

Wanneer jou leerders die eerste twee kolomme van dietabel ingevul het, laat jy elke groep met die klas deel wathulle geskryf het of plak elke groep se tabel teen dieklaskamermuur.

Dit is iets wat graad 2’s en graad 3’s onafhanklik behoortte kan doen. Sê vir jou leerders hulle hoef nie bekommerdte wees oor spelling en hoe netjies hulle skryf nie. Jy wilnet hê hulle moet hul idees neerskryf. As hulle in ’n groepwerk, behoort hulle in staat te wees om hierdie taak uit tevoer.

Graad R’s en Graad 1’sAs jy graad R’s of graad 1’s onderrig, kan jy hierdie deel as’n bespreking doen. Maak jou leerders om jou bymekaaren plak ’n groot W-W-L-tabel op blaaibordpapier op. Vrajou leerders om jou alles te vertel wat hulle van planteweet. Jy sal verbaas wees wat sommige van hulle weet.Leerders wat in landelike gemeenskappe gewoon het, hetdikwels ’n wye kennis van plante en diere. Teken dieinligting wat jou leerders gee aan in die Wat ons vanplante weet-kolom.

Vra jou leerders dan om jou te vertel wat hulle graag vanplante wil weet. Teken jou leerders se vrae in die Wat onsvan plante wil weet-kolom aan. Plak dan die tabel teen ’nmuur waar die leerders dit kan sien terwyl hulle planteondersoek.

Noukeurige waarneming van ’n plantJy het verskeie keuses vir hierdie waarnemingstaak. Jy kan’n paar voorbeelde van plante klas toe bring sodat elke groep ’n paar plante hetom na te kyk. Anders kan jy jou leerders vra om ’n plant of ’n plantprodukklas toe te bring. Dit kan vrugte, groente, blomme of iets wat van ’n plantgemaak is, wees. Jy kan dit aan jou leerders oorlaat om aan iets te dink en ditte bring. Jy sal heel moontlik baie verbaas wees oor wat hulle bring. Dit sal jouinsig gee in hoeveel hulle reeds weet.

Jy sal ’n skoon vel papier en ’n paar potlode vir elkeleerder nodig hê. Probeer om jou skoolhoof te oorreed omgoeie tekenpotlode te koop. Teken is ’n wonderlike manierom leerders regtig noukeurig te laat waarneem. Dit ismakliker om met “sagte” potlode (B, 2B, 3B, ens.) as met“harde” potlode (H, 2H, 3H, ens.) te teken. Hou hierdiespesiale “sagte” tekenpotlode op ’n veilige plek. Wanneerjy wil hê jou leerders moet teken, kan jy dan die regtetoerusting verskaf.

Moedig jou leerders aan om teken as werk te beskou. Ditis nie iets waarmee hulle moet jaag nie. Dit neem tyd omnoukeurig te teken. Gee jou leerders tyd om regtig nou-keurig na hul plante te kyk en om te teken wat hulle sien.Hulle kan ook enige inligting wat hulle het of miskien ’nvraag wat hulle oor die plant het, byvoeg.


Beplanning van ’n ondersoek met Grondslagfase-leerders

Wat WEET ons? Wat WIL ons weet? Wat het ons GELEER?

W-W-L-tabel

2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 30

Wanneer jou leerders klaar is met hul tekeninge, plak jy dit teen die muur. Geehulle tyd om na mekaar se werk te kyk. Ons het gevind dat leerders leer ommekaar se werk te respekteer as ons dit status en respek gee. Wanneer leerdershul maats se werk sien, leer hulle belangrike lesse oor hoe ’n spesifieke taakanders gedoen kan word. Ons almal sien dinge verskillend. Tekeningeweerspieël dit. Jy sal ook Kuns en Kultuur met Natuurwetenskappe integreer enjy sal waardevolle en estetiese bewyse hê van wat jou leerders kan doen.

Verken die skoolgrondVoor jy jou leerders buitentoe neem om die skoolgrond teverken, verduidelik jy dat jy wil hê hulle moet noukeurigerna die plante kyk. Sê jy wil hê hulle moet baie noukeurigna die plante kyk om bewyse te kry van hoe plante meerplante maak.

Verdeel jou leerders in groepe en ken ’n spesifieke deelvan die skoolgrond aan elke groep toe. Neem dan dieleerders buitentoe. Terwyl jou leerders die plantewaarneem, beweeg jy van groep tot groep en luister nawat hulle vir mekaar sê oor wat hulle raaksien.

Wanneer julle na die klaskamerterugkeer, hou julle ’n bespreking oorwat hulle uitgevind het. Vra:Wat het julle uitgevind?I Ken julle ander name vir hierdie

plante? I Is enige van die blare enigsins geëet?I Wie het dit geëet?I Hoe weet ons dit?I Wie het blomme, vrugte of saad

gesien?

Laat jou leerders een plant kies om op tefokus. Graad 1’s en 2’s kan die lengte enbreedte van die blare meet.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 31

Hoe maak plante meerplante?Nog ’n manier om uit te vind hoe plantemeer plante maak, is om jou leerders naverskillende vrugte te laat kyk. Wys virhulle ’n suurlemoen, ’n lemoen of ’nappel, ’n paar druiwekorrels en ’n tamatie.’n Klein skorsie of botterskorsie sal ookgoed wees. Piesangs en aarbeie is baieinteressante vrugte om in te sluit. (Aarbeiese saad is aan die buitekant van die vrug!)

Gee aan elke groep een van die vrugte ensny dit middeldeur. Vra die leerders om tekyk waar die saad is. Vra dan: “Moet alleplante altyd van saad groei?”

Jy sal verbaas wees wat jou leerders weet. Leerders wat opdie platteland gewoon het, sal heel moontlik nogal baieweet.I Waar het hierdie plant vandaan gekom?I Wat het voor dit gebeur?I En wat het voor dít gebeur?I En voor dit?I En voor dit?I En voor dit?I Hoe het dit dus alles begin?

Dan kan jy jou leerdersdie verskillende stadiumsvan ’n spesifieke plantlaat teken en dit rangskikin die volgorde van hoedie plant begin het totwanneer dit ’n nuweplant maak of miskiendoodgaan.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 32

Wat het ons geleer?Bestee na die ondersoek tyd metjou leerders om te besin oor wathulle dink hulle geleer het.Bespreek wat hulle gedoen het enwat hulle uitgevind het. Teken opdie klas se W-W-L-tabel aan wat jouleerders jou vertel. Dit is bewysevan wat jy en jou leerders gedoenhet en sal hulle daaraan herinner.

Ander dinge om oor na te dink Waarom raak water groen?Sit water in ’n fles sonder ’n deksel naby ’n venster. Laatdie water groen word.

Vra dan vir jou leerders: Wat gaan aan? Waarom het diewater groen geword?

Hoe kan ons uitvind?

Daar is interessante moontlikhede vir ondersoeke.

Byvoorbeeld:I Kan jy die groen goed deur ’n snesie sif?I Wat bly oor as ons die water laat verdamp?I Sal die groen goed doodgaan as ons die water kook? (Sal die groen goed doodgaan en na die

bodem sink?) As jy dit kan doodmaak, beteken dit mos dit het gelewe!

Laat groei dingeSommige plante groei uit ’n deel van ’n plant.Byvoorbeeld, jy kan ’n viooltjie van ’n blaar laat groei. Snyof breek ’n blaar by die plant se stingel af. Sit dieafgebreekte blaar se stingel in grond in ’n pot en gee ditwater. Hou die blaar in ’n warm, donker deel van dieklaskamer. Hou die grond klam. Die blaar sal fynworteltjies in die grond afstuur.

’n Aartappelplant sal van ’n aartappel groei. As jy ’nwortel se boonste deel in ’n piering water sit, sal dituitloop en ’n wortelplant sal groei.

Baie inheemse plante soos vetplante (waarvan die blarewater stoor) sal van ’n loot of uitloper van die “ma”-plantgroei. Sommige aalwyne groei op hierdie manier.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:03 PM Page 33

TroetelplanteAs jy met graad R’s of graad 1’s werk, vra elke groepleerders om ’n plant op die skoolgrond te kies en om ditregdeur die jaar te versorg. Laat elke groep ’n dagboek houvan wanneer hulle die plant natgooi en dit versorg. Jouleerders kan ’n maandelikse tabel (soos ’n almanak) invulen ’n tekening maak van wat hulle op die spesifieke daggedoen het.

Maak seker die leerders pas hul plantgoed op en sien veranderinge raak.Gereelde besprekings deur die jaar salhulle aanmoedig om belangstelling tebehou en om te onthou om hul plantte versorg.

Aan die einde van die jaar kan jy elkegroep help om van hul tekeninge vangedurende die jaar bymekaar te sit om’n boek oor daardie plant te maak.Maak seker dat jy tekeninge insluitvan belangrike dinge wat gebeur hetof wat die leerders waargeneem het.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 34

Vryfprente van blareJy sal dunnerige papier en dikvetkryt (heldergroen, bruin, oranje,rooi) nodig hê. Laat jou leerders joudan help om ’n verskeidenheidblare (verkieslik wat van ’n plant ofboom afgeval het) vir hierdieaktiwiteit te versamel. Neem dieblare terug klas toe.

Die leerders moet die papier bo-oor ’n blaar sit en dan met ’n vetkryt vryf oordie plek waar die blaar is. Die buitelyn en patroon van die blaar behoort teverskyn. Laat jou leerders met die bokant en die onderkant van blareeksperimenteer.I Wat let hulle op?I Wat kom hulle agter?

Hierdie aktiwiteit sal waarskynlik tot interessante vrae en kommentaar lei enleerders bewus maak daarvan dat daar name nodig is vir verskillendeblaarrande en nerfpatrone. Dit kan natuurlikerwyse ook tot uitdagendesortering en klassifikasie lei.

Ons heel eerste eie planteboekVra jou leerders aan die einde van die jaar: I Wat het ons geleer?I Waaroor kan ons ’n boek maak?I Wat sal ons insluit?I Wat sal ons uitlos?I Hoe kan ons dit doen?

Elke paar of groep van drie leerders kan aan iets dink endan ’n prent teken van die plant wat hulle gekies het.Met jou hulp kan hulle hul werk bymekaarsit en diestukkies orden. Dan kan hulle jou help om elke stukkiewerk op ’n bladsy in die boek te plak.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 35

OOpp hhooeevveeeell mmaanniieerree kkaann oonnss ’’nn ff ll iittssll iigg llaaaatt bbrraanndd?? Daar is verskeie maniere waarop jy hierdie ondersoek kan inlei. Jy kan begin met ’n bespreking oor dag en nag, en wanneer ons iets soos ’n flitslig nodig het. Of jy kan ’n storie vertel.

Of jy kan doen wat die Grondslagfase-onderwysers by Northwood gedoen het.


AFDELING 3Energie en Verandering

InleidingGedurende die pouse net voor die ondersoek het dieonderwysers die vensters in ’n klaskamer met swart papiertoegemaak. Hulle het ook ’n klomp verskillende lampeskool toe gebring. Die onderwysers het begin deur dieleerders in die donker klaskamer in te lei. Dit was nogaldonker. Jy kon nie jou hand voor jou oë sien nie! Hulle hetdie leerders gevra wat hulle kan sien. Toe het hulle dieleerders gevra wat hulle sal help om te sien. Die leerdershet verskeie antwoorde gegee. Stadig het die onderwyserseen of twee lampe aangeskakel. Teen die muur agter in dieklaskamer het die onderwysers swart papier opgesit ensterre daarop geplak. Dit was wonderlik!

Die onderwysers het die leerders op die mat laat sit en ’n bespreking gelei oorwat ons kan gebruik om ons in die donker te help sien as ons nie ligte kanaanskakel nie. Uiteindelik het iemand voorgestel dat ons ’n flitslig kan gebruik.

Dit was regtig ’n opwindende manier om die ondersoek in te lei, en ons hetbevoorreg gevoel om teenwoordig en deel van die ervaring te wees. Natuurlikkan ’n onderwyser nie hierdie soort ding elke dag doen nie. Dit is egter nou endan die moeite werd om iets regtig spesiaal te beplan en voor te berei. Jou klassal dit regtig waardeer.

Nou en dan is

dit die moeite

werd om iets

regtig spesiaal

te beplan en

voor te berei.

iSto

ckPh

otos

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 36

Neem flitsligte waarWat jy nodig hetJy sal ’n werkende flitslig vir hierdie bespreking nodig hê. Ons stel voor dat jy’n vel blaaibordpapier met ’n eenvoudige tekening van ’n flitslig in die middelhet. Trek ’n paar lyne in die vorm van ’n spinnekopdiagram of kopkaartdaarop.

WaarnemingVra jou leerders hoe hulle dink ’n flitsligwerk. Wat is al die dele wat ’n flitslig het?Wat laat die gloeilamp brand? Teken jouleerders se idees op die kopkaart aan. Onsdink jy sal vind dat die leerders ’n goeieidee het van wat in die flitslig is, selfs alis hulle nie seker presies hoe dit werk nie.Terwyl die bespreking vorder, haal jy dieflitslig uitmekaar sodat die leerders dieflitslig se sel (wat ons dikwels ’n batterynoem) en die klein gloeilampie sien. Vrajou leerders: Hoe brand die flitslig?

Vind uit hoe die flitslig brandWat jy nodig hetVir elke groep sal jy die volgende nodighê:I ’n 1,5 volt-sel vir ’n flitslig (battery)I ’n flitsgloeilampI twee plastiekbedekte drade wat elk

omtrent 20 cm lank is.

Jy kan jou skool se Wetenskap-koördineerder vra om hierdie toerustingvan Rutland Industrie te bestel. Dieadres is op bladsy 82 in die bylaag.Maak voor jy begin seker dat al die selleen gloeilampe werk.

Jy sal ook die volgende vir elke groepmoet gee:I ’n vel papierI 5 gekleurde flitsselvormsI 5 flitsgloeilampvormsI wondergom I ’n potlood.

Jou leerders kan dit gebruik om hulbevindinge aan te teken. Daar is opbladsy 76 in die bylaag ’n bladsy metflitsselvorms wat jy kan fotokopieer enuitknip. (Ons het die vorms op blou karton gefotokopieer.) Daar is ook ’n bladsymet flitsgloeilampvorms op bladsy 77 in die bylaag, wat jy kan fotokopieer enuitknip. (Ons het die gloeilampvorms op geel karton gefotokopieer.)

ENERGIE EN VERANDERING 37

• Begin deur elkegroep net eendraad te gee.

• Later kan jy elkegroep nog ’n draadgee.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 37

OndersoekVertel aan jou leerders dat jy vir elke groep ’n1,5 V-flitssel, ’n flitsgloeilamp en ’n stukdraad gaan gee. Gee dit dan vir elke groep.Verduidelik dat jy wil hê hulle moetondersoek hoe hulle die flitsgloeilamp kanlaat brand.

Beweeg van groep tot groep en kyk wat jouleerders doen. Ons het gevind dat die leerdersbaie weetgierig was en volgehou het. Sooswat hulle verskillende maniere probeer het,het ons hulle aangemoedig. Ons het ookopgelet hoe goed hulle saamgewerk het omdie drade, die sel en die gloeilamp styf vas tehou. Almal wou deelneem.

Teken aanSodra ’n groep dit reggekry het omhul flitsgloeilamp te laat brand, gee jyvir hulle:I 5 blou flitsselvormsI 5 geel flitsgloeilampvormsI ’n klein stukkie wondergomI ’n vel papier.

Wys jou leerders hoe om die blouflitsselvorm op hul stukkie papier teplak in ’n soortgelyke posisie as dieposisie waarin dit was toe diegloeilamp begin brand het. Vra dieleerders dan om jou te wys waar diegloeilamp was. Plak een van die geelgloeilampvorms op die vel papier, indieselfde posisie waarin dit was toedie gloeilamp begin brand het. Vra dieleerders dan om die posisie van die draad in te teken.

Wanneer jy jou leerders gehelp het om hierdie prent temaak van wat hulle gedoen het, vra jy die groepe om aan’n ander manier te dink om die gloeilamp te laat brand!Verduidelik dat daar verskeie maniere is en dat jy wil hêhulle moet soveel moontlik uitvind. Vra hulle om jou teroep wanneer hulle nog ’n manier gevind het.

Werk met al die groepe op hierdie manier. Selfs al het jy ’nbaie groot klas, is dit moontlik om hierdie ondersoek metjong leerders uit te voer.

Moedig elke groep aan terwyl jy rondbeweeg. Bied hulp aan as jy dink dat ditabsoluut nodig is. Probeer egter terselfdertyd om die leerders die ondersoek telaat doen. Jy wil hulle dalk baie graag help, maar MOENIE. Laat jou leerdersdie praktiese werk van die ondersoek doen. Ons is seker jy sal verbaas weesoor die wetenskaplike gedrag wat hulle toon omdat jy dit aanmoedig.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 38

KommunikeerWanneer al jou groepe meer as eenmanier gevind het om die gloeilamp telaat brand, gee jy elke groep ’n kansom hul metodes met die klas te deel.Staan by die leerders om hulle teondersteun wanneer hulle praat. Laathulle hul prente van wat hulle gedoenhet, ophou. Dit is ’n belangrike deelvan die ondersoek. Nie al die groepesou dieselfde maniere gevind het omhul flitslig te laat brand nie. Die anderleerders sal idees kry vir nog maniereom die gloeilamp te laat brand.

Vind nog maniere uit om die flitsgloeilamp te laat brandGee jou leerders nog tyd om ander maniere teprobeer vind. Daar is ten minste vyf maniere omdie flitsgloeilamp te laat brand. (Al hierdiemaniere verskyn op bladsy 79 in die bylaag.) Asjy met graad 2’s of 3’s werk, kan jy hulleaanmoedig om al vyf maniere te probeer kry. Asjy met jonger leerders werk, sal jy kan aanvoelwanneer hulle lank genoeg gewerk het. Jy kan dieleerders altyd later weer ’n geleentheid gee om ditte doen. Dit sal dan interessant wees om te sien ofhulle van die maniere wat hulle gevind het,onthou, en of hulle heeltemal nuwe maniere vind.

Laat jou leerders hul name op hul prente skryf. Dan kan jy dit teen dieklaskamermuur uitstal.

Noukeurige waarneming van ’n flitsgloeilampGraad 2’s en Graad 3’sIn hierdie aktiwiteit wil jy hê jou leerders moet die flitsgloeilamp noukeurigerwaarneem. Hoe lyk die gloeilamp? Wat is die kenmerke daarvan?

Berei voor vir die waarnemingJy sal vir hierdie aktiwiteit ’n groot tweedimensionele(plat) model van ’n flitsgloeilamp moet maak. (Ons het diedele vir hierdie model op bladsy 78 gegee. Jy kan ditfotokopieer en uitknip. Ons het weer geel karton vir dieflitsgloeilamp en blou karton vir die flitssel gebruik.) I Knip die groot gloeilampvorm uit.I Knip die ander vorm vir die metaalbasis van die

gloeilamp uit.I Plak die onderste deel van die gloeilamp op die

regterkantste reghoek sodat dit oor die ingekleurdedriehoek pas.

I Gebruik ’n groot swart vetkryt of kokipen om die tweedik drade te teken, soos aangedui.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 39

I Knip ’n klein ovaal kraletjievorm uit ’n kleurprent in ’n tydskrif en plak ditoor die swart lyne wat jy geteken het. (Dit stel die glaskraletjie voor wat keerdat die twee dik drade aan mekaar raak.)

I Maak ’n filament van ’n rolletjie dun draad, en maak ditvas oor die punte van die dik swart lyne. Een manier isom die punte van die rolletjie draad deur die karton testeek en om kleeflint te gebruik om dit aan dieagterkant vas te plak.

I Vou die linkerkant van die basis van die gloeilamp oordie regterkant. Nou is jou model van ’n flitsgloeilampamper klaar.

I Gebruik stukke wondergom om die metaalsoldeermerkaan die kant van die houer en die onderste metaalpuntvan die flitslig voor te stel.

I Uiteindelik kleur jy die trapesiumvorm tussen diemetaalhouer en die metaalpunt van die flitssel in. Ditwys die laag swart plastiek wat die metaalsilinder vandie metaalpunt skei.

Hierdie model is spesiaal ontwerp sodat jy kan wys hoe die binneste dele vandie gloeilamp gerangskik is. Wat in ’n gloeilamp gebeur, sal altyd ’n misterie virdie leerders bly tensy hulle kan nadink oor hoe die drade gerangskik is en dankan uitvind wat gebeur.

Werk met die leerdersTeken ’n gesig op die bord. Vra:I Watter kenmerke het ons op ons

gesigte? Wat is die verskillendedele?

Selfs baie jong leerders sal voorstellekan maak. Soos wat hulle voorstellemaak, teken jy die kenmerke in enbenoem elkeen.

Vertel jou leerders nou dat jy dieselfdeding met die flitsgloeilamp wil doen.I Wat is die kenmerke of dele van ’n

gloeilamp?

Gee die leerders ’n paar minute omnoukeurig waar te neem. Terwyl hulledit doen, teken jy die buitelyn van ’nflitsgloeilamp op die bord. Wanneer jydink dat jou leerders gereed is, vra jyhulle om jou te vertel wat hulle sien.Soos wat hulle jou vertel van dieverskillende kenmerke wat hulleopgelet het, teken en benoem jydaardie dele.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 40

Begin met die ronde glasdeel en vra:I Wat sien ons hier?I Wat sien ons binne-in die glasbal?I Wat sien ons tussen die twee dik drade?I Wat sien ons tussen die twee dik drade naby aan die basis/aan die

onderkant?I Wat is onder die glaslamp?I Wat kan ons aan een kant van die metaalhouer naby die bokant sien?I Wat is aan die onderkant van die flitsgloeilamp?I Wat kan ons tussen die metaalhouer en die metaalbasis sien?I Is daar enigiets anders wat jy waargeneem het?

Wys dan die model van die flitsgloeilamp wat jy gemaak het. Vra:I Wat dink jy sal ons vind as ons die metaalhouer kan oopmaak?I Wat sal daarin wees?I Waarheen gaan die twee drade?

Gee hulle tyd om te dink. Wat voorspel hulle sal dierangskikking van die drade wees? Moedig hulle aan omweldeurdagte raaiskote te waag. Maak dan jou model oopen wys hulle hoe een draad met soldering aan diemetaalhouer verbind is, en hoe die ander draad na diemetaalpunt aan die onderkant van die flitsgloeilamp gaan.

Gebruik nou jou model om te wys dat daar ’n volledigeroete, of stroombaan, vir die elektrisiteit is wanneer diegloeilamp brand. Die elektrisiteit kan vrylik in ’n volledigebaan beweeg. Dit beweeg vanaf die flitssel, deur die draadna die metaalkassie, en dan na die een dik draad. Van daargaan dit deur die dun filamentdraad. Dit veroorsaak datdie filament brand, en dit gaan langs die ander dik draadweer terug na die flitssel.

Wat het ons geleer?Maak uiteindelik tyd om saam met jouleerders oor hierdie ervaring te besin.Gebruik die kopkaart wat jy aan diebegin van hierdie ondersoek gemaakhet toe jy jou leerders ’n flitsgloeilampnoukeurig laat waarneem het en hullelaat dink het oor hoe dit werk. Leesalles op die kopkaart saam met jouleerders.

Laat jou leerders dan praat oor wathulle gedoen het en wat hulleuitgevind het toe jy elke groep ’nflitssel en ’n flitsgloeilamp gegee het.Moedig die stiller leerders aan omdeel te neem.


ElektrisiteitElektrisiteit is ’n vormvan energie.Van elektriese energiekan ons die volgendekry:• hitte-energie (stowe

en verwarmers)• klankenergie

(radio’s, selfone,deurklokkies)

• bewegingsenergie(waaiers,speelgoed-karretjies).

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 41

OOnnddeerrssooeekk ssttoooott eenn ttrreekk

Wat jy nodig hetJy sal genoeg ou tydskrifte nodig hê sodat daar ten minsteeen tydskrif vir elke twee leerders is. Jy sal ook baiegepaste voorwerpe nodig hê wat jou leerders by die huisen uit hul daaglikse lewe ken. Probeer seker maak dat jy’n verskeidenheid voorwerpe het sodat jy jou leerdersverskillende ervarings kan gee om te beklemtoon hoeveelstoot, trek en draai ’n deel van hul lewens is. Ons het dievolgende gebruik: speeldeeg, klei, ballonne,klippe, metaal, stukkies hout, rekkies,wondergom, sponse, sagte balletjies, ’n veer,papier, leë plastiekhouers met deksels om oopen toe te draai, leë houers met deksels om afte trek of terug op te druk, ensovoorts. Sit diedinge wat jy versamel het in ’n groot boks ofmandjie sodat dit gereed is vir die eerste deelvan die ondersoek.

Maak ook seker dat jy albasters, ballonne,klein speelgoedkarretjies, ’n paar gladdehoutplanke en twee of drie bakstene het. Asjy met graad 2’s of graad 3’s werk, stel onsvoor dat jy ook maatbande of baie lang linialebeskikbaar het.


iSto

ckPh

otos

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 42

Lei die ondersoek inStoot en trek is ’n deel van ons daaglikse lewens. Om diewaarheid te sê, soos wat Audrey Dryding by die werks-winkel waargeneem het: “Alles wat ons doen, behels ’nstoot, ’n trek of ’n draai!” Ons het ’n prentestorieboekgekry om hierdie ondersoek in te lei: Die yslike raap. Dit is’n tradisionele verhaal uit Rusland wat deur Leo Tolstoigeskryf is. Die Ladybird-uitgawe is beskikbaar inAfrikaans.

In die storie plant ’n ou man rape. Een van die rape raakyslik groot en wanneer die ou man dit probeer uittrek, kanhy nie. Hy roep toe sy vrou. Uiteindelik help sy vrou, sykleindogter en verskeie diere hom en hulle kry dit reg omdie raap uit te trek. Die taal van die storie is eenvoudig endaar is baie herhaling. Dit is ideaal vir die Grondslagfase.

Die storie verskyn op bladsy 80 in die bylaag.

Wanneer stoot ons en wanneer trek ons?Praat met jou leerders oor stoot en trek wanneer jy die storie vir hulle gelees ofvertel het. Vra:I Wanneer stoot ons?I Wanneer trek ons?

Jy kan hulle vra om verskillende dinge in die klaskamer tebeweeg. Byvoorbeeld, jy kan een van die leerders vra om’n venster of die deur oop te maak. Wanneer die leerderdit doen, vra jy: “Wat doen jy? Stoot jy of trek jy?” Of inplaas van om die leerder wat die aksie uitvoer te vra, moetdie ander leerders baie noukeurig kyk wat gebeur. Terwyldie leerder ’n venster of deur oopmaak of toemaak, vra jyvir die klas: “Wat doen sy of hy? Stoot of trek sy of hy?”

Neem dan die boks of mandjie met die verskillendevoorwerpe wat jy bymekaargemaak het. Gee ’n paarverskillende dinge vir elke groep. Sê dat jy wil hê hullemoet ondersoek wat hulle moet stoot en wat hulle moettrek. Dit is baie waarskynlik dat die woord “draai” nou tersprake sal kom. Byvoorbeeld, wanneer ons ’n lap uitdraai,is dit ’n kombinasie van ’n stoot (met een hand) en ’n trek(met die ander hand).

WoordspinnekoppeJy sal drie velle blaaibord-papier en ’n paar dik koki-penne of vetkryt vir hierdieaktiwiteit nodig hê. Skryf eenvan die volgende drie woordein die middel van elke vel:I StootI TrekI Draai.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 43

Teken ’n kring om die woord, net soos jy in ’n kopkaart salmaak. In plaas van ’n kopkaart gaan jy egter ’nwoordspinnekop maak. Die idee is om jou leerders te laatdink aan al die woorde (heel moontlik meestalwerkwoorde) wat die beweging behels wat in die woordop die bladsy beskryf word. As jy die woord “Stoot” indie middel van die papier geskryf het, moetjou leerders probeer dink aan woorde wat tedoen het met stoot.

Dit is ’n nuttige manier om jou leerders aanwoorde te laat dink en om hul woordeskat uitte brei en te ontwikkel. Wanneer hulle dink aandie aksies wat met hierdie drie bewegings tedoen het, berei jy hulle voor vir die volgendetaak.

Soek voorbeelde van stoot en trekI Jy sal baie ou tydskrifte vir hierdie taak nodig

hê. Jy moet ten minste genoeg hê om eentydskrif vir elke paar leerders te gee om na tekyk. Jy sal ook genoeg skêre nodig hê sodatelke paar een kan hê.

I Vra jou leerders om prente te soek waarinhulle ’n stoot of ’n trek kan sien. As jy metjonger leerders werk, kan jy hulle vra omnet prente met ’n stoot te soek, of hullekan net prente met ’n trek soek.

I Wanneer jou leerders verslag doen en hulprente wys, sal al die leerders al die prentesien, en daar sal prente wees van mense ofdinge wat stoot en daar sal prente weesvan mense of dinge wat trek.

Ouer leerders kan elke beweging benoem.

Verskillende werkstasies’n Ander manier waarop jy aan jou leerders’n ondersoekervaring kan gee, is omverskillende “werkstasies” op te stel. Albehels dit versigtige beplanning en voorbereiding, is dit ’n opwindende manierom leerders om ’n ryk ervaring te gee. Een ding is dat hulle betrokke sou weesby verskillende ondersoeke met dieselfde fokus. Wanneer die leerders verslagdoen oor wat hulle gedoen het, sal hul klasmaats wil hoor wat die andergroepe gedoen het.

Lees eerstens deur die vier voorgestelde ondersoeke hieronder. Maak dan diemateriaal wat jy sal nodig hê bymekaar. Onthou, jy doen Wetenskapondersoekemet jou leerders. Nader die Wetenskapkoördineerder of jou skoolhoof oor diekoop van toerusting. Skole het ’n begroting vir die koop van materiaal wat virleer en onderrig gebruik word. Al klink sommige van die voorwerpe wathieronder genoem word nie soos “wetenskaptoerusting” nie, toon die gebruikvan hierdie materiaal duidelik stoot en trek.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 44

WERKSTASIE 1Wat het ’n stoot nodig, wat het ’n trek nodigen wat het ’n draai nodig?Jy sal ’n verskeidenheid goed wat jou leerders ken, moetversamel. Soek by die huis en in die klaskamer. Jy kandie volgende insluit: ’n plastiekbottel met ’n skroefdop,iets met ’n deksel dat jy aftrek en opdruk, ’n pen ofpotlood, ’n uitveër, ’n skuifspeld, sagte balletjies, lyn,’n rekkie, ’n paar ballonne, wondergom, speeldeeg,klippe, iets gemaak van metaal, iets gemaak van hout,’n veer, ensovoorts. Sit al die goed in ’n redelikegroot vlak boks (die deksel van ’n boks virfotokopieerpapier werk goed) sodat ’n groep leerdersmaklik iets kan beetkry om uit te vind of jy ditmoet stoot, trek of draai.

Vra jou leerders om die voorwerp te ondersoek om uit te vind of hulle moetstoot, trek of draai. Verduidelik dat jy die voorwerpe in drie groepe wil sorteer:dié wat ons moet stoot, dié wat ons moet trek en dié wat ons moet draai. As jymet graad 2’s of 3’s werk, kan jy ’n taakkaart met instruksies maak. As jy metgraad R’s of graad 1’s werk, sal jy hulle heel moontlik mondelinge instruksiesgee.

’n Voorbeeld van ’n taakkaartAs jy met graad 2’s of 3’s werk, kan jyjou leerders ook vra om hulbevindinge aan te teken. Jy kan hulle’n tabel met drie kolomme gee omelke voorwerp in die gepaste kolomaan te teken, of jy kan hulle vra omhul bevindinge te teken.

’n Voorbeeld van ’n tabelGraad R’s en graad 1’s kan ook hulbevindinge aanteken deur elkevoorwerp in een van drie kolomme teteken. Wanneer die leerders danverslag doen oor wat hulle uitgevindhet, sal hulle ’n tekening hê om hullete herinner aan wat hulle uitgevindhet.


Stoot Trek Draai

Wat het ’n stoot nodig? Wat het ’n trek nodig? Wat het ’n draai nodig?

Ondersoek wat jy in die boks kry.

Wat het ’n stoot nodig? Sit alles bymekaar.

Wat het ’n trek nodig? Sit alles bymekaar.

Wat het ’n draai nodig? Sit alles bymekaar.

Teken elke ding wat ’n stoot nodig het in die Stoot-kolom

Teken elke ding wat ’n trek nodig het in die Trek-kolom

Teken elke ding wat ’n draai nodig het in die Draai-kolom

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 45

Werkstasie 2Wat laat ’n speelgoedkarretjie vinniger ry?

Jy sal ten minste ses klein speelgoedkarretjies nodig hê.Jy behoort dit redelik goedkoop by ’n kettingwinkel tekan koop. Dit is dikwels beskikbaar in stelle van drie ofvier. Probeer egter om ’n verskeidenheid karretjies,bakkies en vragmotors te kies. Dit sal beteken dieleerders kan nadink oor:I Wat veroorsaak dat een voertuig vinniger as ’n ander

beweeg?I Wat veroorsaak dat een voertuig verder met dieselfde

stoot beweeg?

Deel 1I Merk ’n deel van die klaskamer af

waar die groep hierdie aktiwiteitkan uitvoer.

I Trek ’n wegspringstreep vir dieleerders om hul resies te begin.

I Verduidelik aan die groep dat jy wilhê hulle moet die vinnigstevoertuig kry.

I Maak dit duidelik aan die leerderswaar hulle met hul karretjies kan“jaag”.

I Sê hulle moet seker maak hulle begin almal by die wegspringstreep.I Sê een leerder moet vir die ander sê wanneer om te begin.I Gee dan vir elke leerder in die groep een van die karretjies. I Sodra die afsitter “Gaan!” sê, moet elke leerder hul karretjie net één stoot

gee om dit te laat ry.I Watter karretjie ry die vinnigste? Waarom?I Watter karretjie ry die verste? Waarom dink hulle is dit so?

Graad 2’s en graad 3’s kan die afstand meet wat hul karretjies beweeg het.

Deel 2In die tweede deel van die ondersoekmoet jy ’n steil afdraand maak. Jy kaneen of twee bakstene gebruik om eenkant van ’n stywe bord of plank op te lig.Maak ook plek in jou klaskamer waar jouleerders met hul karretjies kan “jaag”.I Sê jou leerders moet beurte maak om

elke karretjie sonder ’n stoot van diebokant van die afdraand te laat ry.

I Watter karretjie gaan die verste?Waarom is dit so, dink hulle?

I Vra hulle om die inligting aan teteken. Graad 1’s kan die karretjie watdie verste gaan, teken. Graad 2’s engraad 3 kan ’n tabel invul.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 46

I Graad 2’s en graad 3’s kan die afstand meet wat hul karretjies vanaf dieonderkant van die afdraand gery het.

I Laat die groep hul ondersoek verskeie keer herhaal. Vra die leerders om dieresultate elke keer aan te teken.

I Watter verskil maak dit as hulle die helling van die afdraand verander? Rydie karretjies dan verder? Moedig jou leerders aan om enige verskille teprobeer verduidelik.

I As die leerders ’n blok hout aan die onderkant van die afdraand sit, stop ditdie karretjies? Of laat die karretjies die blok beweeg? Wat gebeur as hullenog ’n blok hout daar sit?

As jy met graad 2’s of 3’s werk, maakseker dat jou leerders hul bevindingeaanteken. Hulle kan dit doen deur teteken, deur ’n tabel in te vul of selfsdeur ’n grafiek te maak.I Watter karretjie het die verste sonder

die afdraand gery?I Watter karretjie het die verste gery toe

die afdraand gebruik is?

Wanneer jou leerders aan die klasverslag doen oor hul bevindinge, vra jy:

I Wat laat die karretjies vinniger gaan?I Gaan die karretjies vinniger teen ’n

afdraand af?I Maak die afdraand se helling ’n verskil? Waarom is dit so, dink jy?

Hulle kan ook dink oor hoe jy twee verskillende karretjies ewe hard kan stoot.

WERKSTASIE 3Begin en stopJy sal ’n sakkie albasters en strooitjies vir hierdieondersoek nodig hê.

Gee die albasters vir ’n groep leerders en laat hulle ’nrukkie daarmee speel. Vra dan jou leerders om teondersoek hoe hulle die albasters kan laat beweeg.

Vra:I Hoe kan jy ’n albaster laat beweeg?I Wat doen jy om dit te laat beweeg?I Is daar verskillende maniere om ’n albaster te laat beweeg?I Is daar een manier wat beter as ander maniere is?I Waarom is dit so, dink jy?

Gee jou leerders tyd om na te dink oor hoe hulle die albasters kan laatbeweeg. Moedig hulle dan aan om te dink wat hulle kan doen omalbasters te laat beweeg en om albasters te laat ophou beweeg.

Vra:I Aan hoeveel maniere kan jy dink om ’n albaster te laat ophou beweeg?I Watter manier werk die beste?I Wat laat iets begin beweeg?


AlbastersHoe kan jy ’n albaster laat beweeg?Wat doen jy om dit te laat beweeg?

Dink aan verskillende maniere om dit te laatbeweeg.

Watter manier is beter as ander maniere?Waarom is hierdie manier die beste?

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 47

Volgende gee jy jou leerders strooitjies en vra hulle om hul strooitjies te gebruikom hul albasters te laat beweeg. Kan hulle die strooitjies gebruik om diealbasters te laat ophou beweeg? Gee die leerders tyd om te eksperimenteer ensoveel maniere moontlik te kry om die strooitjies te gebruik om hul albasters telaat beweeg en te laat ophou beweeg.

WERKSTASIE 4Wat “trek” magnete na hulle aan? Jy sal ’n verskeidenheid voorwerpe wat van verskillendemateriaal gemaak is, bymekaar moet maak. Probeer ombaie verskillende dinge te versamel wat jou leerderstuis, in die omgewing of by die skool kan kry. Sithierdie verskillende voorwerpe op ’n groot skinkbordof in die vlak deksel van ’n groot boks sodat al dieleerders in ’n groep die voorwerpe kan bykom om dieeienskappe daarvan te ondersoek.

Jy sal ook ’n magneet vir elke leerder nodig hê. Ditis die beste as al die leerders in ’n groep dieondersoek gelyktydig kan doen sodat niemand moetwag om ’n magneet te gebruik nie.

Sit die skinkbord met die verskillende voorwerpe op die tabel en gee aan elkeleerder ’n magneet. Vra jou leerders om die verskillende stowwe te ondersoeken om al die dinge te kry wat die magnete aantrek – wat die magnete na hulle“trek”. Vra die leerders om twee stelle voorwerpe te maak. Hulle moet een stelvoorwerpe maak wat die magnete aantrek en hulle moet een stel voorwerpemaak wat die magnete nie aantrek nie. Vra jou leerders om hul bevindinge in ’ntabel met twee kolomme aan te teken of deur tekeninge te maak.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 48

Weer eens, as jy graad 2’s of 3’s onderrig, kan jy dieinstruksies op ’n taakkaart skryf. Voeg ’n paar verdere vraeby, soos:

’n Magneet trek sekere dinge aan.I Wat trek dit aan?I Wat trek dit nie aan nie?I Wat gebeur as jy twee magnete neem en dit in

verskillende posisies sit?I Draai een magneet om. Wat gebeur nou?

Magnete’n Magneet trek sekere dinge aan.

Wat trek dit aan?

Wat trek dit nie aan nie?

Wat gebeur as jy twee magnete neem en dit in

verskillende posisies sit?

Draai een magneet om. Wat gebeur nou?

As jy met graad R’s of graad 1’s werk, moet jy seker maakdat jy tyd daaraan bestee om tussen die leerders rond tebeweeg en hulle te ondersteun en aan te moedig. Maakseker dat hulle hul bevindinge aanteken. Selfs jongleerders kan teken wat hulle in hul ondersoeke gesien het.

Stoot en trek

is deel van

ons daaglikse

lewens.


’n Laaste woordSoos ons by die werkswinkel ontdek het, is stoot en trek ’n deel van onsdaaglikse lewens. Twee onderwysers betrokke by die projek het ’nliggaamsopvoedingles gebruik sodat hul leerders stoot en trek kon ondersoek.Dit was regtig interessant en het duidelik getoon net hoeveel stoot en trek ’ndeel is van elke beweging wat ons maak.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 49

AFDELING 4 Die Aarde en daar buite

OOnnddeerrssooeekk ddiiee ffaasseess vvaann ddiiee mmaaaannEen van die inhoudsvelde in die Natuurwetenskappe-kurrikulum fokus op Die Aarde en daar buite.Met ander woorde, ons word aangemoedig om te ondersoek en meer uit te vind oor die Aarde endie hemelruim. Mense is nog altyd gefassineer met wat hulle sien in die hemelruim sien – snags enbedags. Maande is na rangskikkings sterre (konstellasies) vernoem. Junie is byvoorbeeld vernoemna die Pleiades, wat in isiXhosa iSilemela genoem word. In baie kulture is daar stories vertel omspesifieke groepe sterre te verduidelik.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 50

Hierdie ondersoek fokus op die verskillende fases van die Maan. Jy sal jouleerders die Maan oor ’n tydperk van ten minste 30 dae moet laat waarneem.As hulle geïnteresseerd is, kan die waarneming selfs langer aanhou. Ons wasopgewonde om agter te kom dat selfs graad 1’s aan die begin van die jaar instaat was om so ’n lang waarneming vol te hou. Hulle was ook in staat om aante teken wat hulle gesien het!

Maankyk-kalenderSondag Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrydag Saterdag

Wat jy nodig hetWat sal jy nodig hê? Ons verskaf ’n voor-beeld van ’n Maankyk- kalender opbladsy 83 in die bylaag. Ons stel voor jyfotokopieer en vergroot dit sodat jouleerders kan aanteken wat hulle sien. Onshet ook ’n lang sigsag-boek gemaak as ’nverdere manier om aan te teken hoe dieMaan lyk. Ons het ook ’n Maankalendervir Afrika wat die veranderende fases vandie Maan vir die hele jaar wys, opgesit.Hierdie almanakke word gemaak deurClip-Clop, ’n klein maatskappy in Kaap-stad, en is beskikbaar by hulle. Jy sal hulkontakbesonderhede op bladsy 82 in diebylaag vind.

Jy sal ook moet dink oor die tyd vanjaar wanneer jy hierdie ondersoekuitvoer. Ons het die fases van dieMaan gedurende die eerste kwartaalvan die jaar waargeneem, wanneer dielug in die Wes-Kaap gewoonlik helderis. Jy sal mooi moet dink oor wanneerdie lug waarskynlik die helderste virjou en jou leerders gaan wees. Dit kanfrustrerend wees as dit baie bewolk isen die leerders nie die Maan kan siennie.

DIE AARDE EN DAAR BUITE 51

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 51

Wat weet ons van die Maan?Eerstens moet jy uitvind wat jou leerders van die Maanweet. Jy sal ’n vel blaaibordpapier en ’n paar dikkokipenne of vetkryt nodig hê. Skryf die woord Maan indie middel van die vel papier en trek ’n kring om diewoord. Voeg dan lyne by om ’n kopkaart (gedagtekaart)te maak van wat jou leerders jou vertel.

Maak jou leerders om jou bymekaar en vra hulle wathulle jou van die Maan kan vertel. Jy kan verwag dathulle dinge soos die volgende sal sê:I Die Maan is nie altyd dieselfde vorm nie. Soms dit is

rond, soos ’n kring of ’n bal.I Ander kere is dit die vorm van ’n piesang, ’n halwe

lemoen of selfs ’n rugbybal! (Daaris ’n baie goeie skakel hier metwiskundetaal.)

I Sommige leerders sal dalk ook sêdat die Maan nie altyd in dieselfdeposisie is nie. Dit lyk asof ditbeweeg. (Al lyk dit asof die Maanregdeur die nag in ’n boog deur dienaghemel beweeg, weet ons ditbeweeg eintlik baie stadig. Ditneem die Maan 29 1—4 dae om eenkeer om die Aarde te beweeg. Dit isdie wenteling van die Aarde wat ditlaat lyk of die Maan vinnigerbeweeg.)

I Die leerders kan vir jou vertel dat die Maan soos die son in ’n 24 uur-siklusopkom en gaan sak. (Om die waarheid te sê, dit is omdat die Aarde een keerelke 24 uur om sy eie as wentel. Dit is nie omdat die Son en Maan beweegnie.)

I Jy kan ook verwag dat die leerders jou sal vertel van verskillende beelde wathulle op die gesig van die Maan sien. Ons het gevind dat sommige leerderssê hulle het ’n vrou met ’n bondel hout op haar kop, ’n baba op haar rug en’n hond wat langs haar loop, gesien. Een van die leerders het vir ons gesêdat hy ’n perd gesien het!

I Die leerders sal heel moontlik oor die kleure van die maan praat. Ons hetgevind dat die leerders silwer, goud en rooierig oranje genoem het.


Party leerders sê hulle het ’n

vrou met ’n bondel hout op haar

kop, ’n baba op haar rug en ’n

hond wat langs haar loop,

gesien. Een van die leerders het

gesê dat hy ’n perd gesien het!Haas Vrou Kewer

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 52

Wat wil ons van die Maanweet?Vind dan uit wat jou leerders van dieMaan wil weet. Neem ’n skoon velblaaibordpapier en skryf bo-op Watons van die Maan wil weet. Skryf danjou leerders se vrae neer. Vrae wat jouleerders waarskynlik sal vra, is heelmoontlik:I Wat gebeur met die Maan?I Wat is die Maan?I Hoe is dit op die Maan?I Kan jy die Aarde van die Maan

sien?I Waarom lyk die Maan verskillend

op verskillende aande?I Hoe ver is die Maan van ons, dink

jy?I Hoe kan ons uitvind?

Jy sal nie in staat wees om al jouleerders se vrae te ondersoek nie. Jykan egter sommige ondersoek. Inparty gevalle sal jy boeke by jouplaaslike biblioteek kan kry om vanjou leerders se vrae sal beantwoord. Jykan ook ’n besoek aan die IzikoPlanetarium reël. Hul telefoonnommeren adres verskyn op bladsy 82 in diebylaag.

Sê vir jou leerders dat as hulle meeroor die Maan wil uitvind, hulle dieMaan elke aand vir ’n paar weke lanksal moet waarneem. Plak ’n vergroteafskrif van die Maankyk-kalender(sien bladsy 83) op en vra jou leerdersom daardie aand spesifiek na dieMaan te kyk. Herinner hulle dat jyhulle die volgende dag sal vra wathulle gesien het, en watter vorm dieMaan was.

Herinner jou leerders aan die eindevan elke dag gedurende die volgendevyf weke dat jy wil hê hulle moet dieMaan waarneem. Verduidelik dat jyverwag dat hulle die volgende dagverslag moet doen oor hul waarne-mings. Laat hulle elke dag op dieMaankyk-almanak teken wat hulle dievorige aand gesien het.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 53

Geleidelik sal jy en jou leerders ’n patroon sien. As julle vir vyf weke met diewaarneming aanhou, sal hulle begin sien dat die patroon homself herhaal.

Miskien sal nie al jou leerders onthou om die Maan waar te neem nie. Sommigesal egter. Ons is ook seker dat jy sal vind dat meer en meer leerders soos watdie tyd verbygaan, sal onthou om na die Maan te kyk.

Werk met Graad 1’sSukaina Mitchell, ’n graad 1-onderwyseres in die projek, het haarleerders wat net vir ’n paar weke opskool was, gekry om met hierdie langwaarneming vol te hou. Met Sukainase ondersteuning het hierdie jongleerders hul bevindinge op dieMaankyk-almanak en in ’n sigsag-boek aangeteken. Sukaina het ookhierdie ondersoek gebruik om metvorm te skakel, en sodoendeWiskunde met hierdieNatuurwetenskap-ondersoekgeïntegreer.

Dinge om aan te dink en met jou leerders tebespreekJy kan ook voorstel dat jou leerders hul gesinne vra wathulle van die Maan weet. Dan kan hulle hierdie inligtingmet die res van die klas deel. Hierdie inligting kankulturele inligting (kennis en gelowe) oor die Maan insluit.I Byvoorbeeld, sommige mense glo dat dit die beste tyd is

om saad en plantjies te plant wanneer die Maan groei.Hulle glo dat saad en plantjies nie so goed groei as hullegeplant word wanneer die Maan kwyn (kleiner word)nie.

I Sommige mense sê dat wanneer die Maan in ’nspesifieke posisie is, dit beteken dat dit gaan reën.

I Waarom huil honde wanneer die maan vol is?


Die MaanDie Maan het fases.Ons sien die Maanomdat dit die Son se ligweerkaats.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 54

OOnnddeerrssooeekk ddiiee wweeeerr

Aan die begin van die projek het onderwysers hul leerders gevra wat hullegraag oor hul wêreld wil uitvind. Onder die vrae wat die leerders gestel het,was verskeie oor die weer en natuurverskynsels.I Beweeg wolke werklik? Hoe? (graad 1)I Wat maak weerlig? (graad 2)I Wat veroorsaak donderweer? Waarom is dit so hard? (graad 2)I Waar kom wolke vandaan? (graad 3)

In reaksie op hierdie vrae het ons negende ondersoek op die weer gefokus.

Daar is baie maniere waarop jy dieweer as ’n fokus van ondersoek kaninlei. Jy kan hierdie onderwerp metwerk oor die veranderende seisoeneskakel, of jy kan die weer as ’n uitbrei-ding van jou daaglikse aantekening vandie weer met jou klas ondersoek.

Een manier om te beginAs jy besluit om die weer met dieseisoene te skakel, stel ons voor dat jybegin deur ’n bespreking oor dieseisoene te hê. Laat jou leerders dinkaan hoe die weer op daardie dag is. Vrahulle hoe dit die afgelope paar wekewas (warm, koel, nat, winderig, warm,ens.)


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 55

Vra dan:I Hoe laat word dit soggens lig?I Ongeveer hoe laat word dit saans donker?

Teken op ’n vel blaaibordpapier aan wat jou leerders jouvertel. Dit kan in die vorm van ’n kopkaart of miskien ’ntabel wees. As jy met jonger leerders werk, is dit belangrikom die leerders se inligting op ’n duidelike manier aan teteken, en verkieslik in die vorm van ’n diagram. As jy ’nlys maak, moet jy seker maak dat jou skrif groot enduidelik is.

As jy met graad 2’s of 3’s werk, kan jy jou leerders laat waarneem en aantekenhoe laat dit soggens lig word en hoe laat dit saans donker word. Hulle kan dietye ook in ’n koerant kontroleer. Dit kan dan tot ’n fokus op dag en nag lei.

’n Ander manierAs jy besluit om jou daaglikse verslaghouding van die weer met jou leerders uitte brei, kan jy ook ’n bespreking hê. Vra jou leerders:I Waai die wind altyd in dieselfde rigting?I Wat is die verskillende woorde wat mense gebruik wanneer hulle oor die

wind se beweging praat? (bv. bries, stormwind) Jy kan woordspinnekoppevan hierdie woorde maak.

I Hoeveel reën kry ons in ’n week of ’n maand (hierdie tyd van die jaar)?I Is ons skaduwees altyd ewe groot?


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 56

Werk met Graad R’sVroeg een lenteoggend het Nigel, ’n graad R-onderwyser in Londen, sy leerders

buitentoe geneem om mekaar se skaduwees op groot velle papier te teken. Die leerdershet hul eie skaduwees ingekleur, dit uitgeknip en opgehang.

’n Paar weke later het Nigel die leerders weer buitentoe geneem. Hierdie keer het hyhulle om twaalfuur uitgeneem. Toe die leerders buite kom, kon hulle nie hul skaduwees

sien nie. Die skaduwees was baie kleiner. Party kinders was nogal bekommerd!

Toe Nigel later sy kollegas hiervan vertel, het een van die Intermediêre Fase-onderwysers gesê: “O goed! Nou kan jy verduidelik waarom hul skaduwees so klein

was of verdwyn het.”

“Nee,” het Nigel gesê. “Ek gaan nie dit doen nie. Ek wil hê hulle moet aanhou omdaaroor na te dink, en wanneer hulle ouer is en van die beweging van die Aarde leer,

sal hierdie ervaring hulle help om dit te verstaan.”

Dit is belangrik. Ons wil hê ons leerders moet aanhou wonder oor goed. Later sal hulledan leer waarom hul skaduwees klaarblyklik verdwyn het.

Graad 2’s en 3’s kan hul skaduwees meet. Op hierdie manier sal jy jouwetenskapondersoek met Wiskunde integreer.


As jy graad R’s of graad 1’s onderrig, kan jy doen wat Nigel gedoen het enhulle om mekaar se skaduwees laat teken en dit dan teen die klaskamermurehang. Die leerders kan hul skaduwees meet deur hul voete of handspan tegebruik.

Ondersoek die weerJy sal moet besluit hoe lank jy wil hê hierdie ondersoek moet aanhou. Jy kanbesluit dat jou leerders die weer vir ’n maand moet ondersoek. Of hulle kan dieondersoek vir ’n hele kwartaal laat aanhou. Dit is jou keuse. Die belangrikeding is dat jy jou leerders aanmoedig om “soos wetenskaplikes te dink en op tetree” (Skamp, 1998).

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 57

Praat met jou

leerders oor die

manier waarop

wetenskaplikes

werk. Verduidelik

dat jy wil hê hulle

moet nadink oor

wat hulle kan

uitvind en kan

meet.

Wat doen wetenskaplikes? Hulle neem iets waar en teken hul bevindingegereeld vir ’n tydperk aan. As jy jou leerders wil aanmoedig om sooswetenskaplikes te dink en op te tree, moet jy hulle die weer ten minste driekeer ’n dag laat aanteken. Bespreek met jou leerders wat jy wil hê hullemoet doen. Moedig hulle aan om voor te stel wanneer goeie tye sal wees omdie weer te kontroleer. Besluit dan op drie tye gedurende die dag wanneerdie leerders die weer gereeld vir ’n vasgestelde tydperk sal kontroleer.

Beplanningsborde vir ondersoekeWanneer jy bespreek hoe jy die ondersoek met jou leerders sal uitvoer, kanjy dit nuttig vind om ’n “beplanningsbord” te gebruik. Ons het twee goeievoorbeelde van ’n beplanningsbord in ’n Australiese boek, Teaching PrimaryScience Constructively, gekry (Skamp, 1998:44).

Jy kan een van hierdie beplanningsborde gebruik of jy kaneen aanpas om met jou klas te gebruik. Praat met jouleerders oor die manier waarop wetenskaplikes werk.Verduidelik dat jy wil hê hulle moet nadink oor wat hullekan uitvind en kan meet. Jy kan die volgende vrae gebruikom die bespreking te lei:I Wat sal ons meet? (rigting van die wind, hoeveelheid reën,

grootte van skaduwee)I Sal ons enigiets moet verander? (die plek waar ons meet)I Wat sal ons dieselfde hou? (die tyd van dag wanneer ons

meet)I Hoe sal ons ons resultate aanteken? (in ’n tabel of grafiek)I Wat sal ons nodig hê? (’n windkous, ’n reënmeter, papier

en kryt/vetkryt/potlode)

Wat het gebeur?

Hoe sal ons dit billik hou?

Wat sal ons nodig hê?

Wat sal ons doen?

Wat is die vraag?

(Aangepas uit Goldsworthy & Feasey, 1994)

BEPLANNINGSBORDE VIR ONDERSOEKE

Leerders skryf reaksies opstroke papier en plak dit metwondergom op die bord.Vorm op stywe

karton oorgetrekmet plastieksodat die bordweer gebruikkan word.

Die vrae verskafondersteuningvir leerderswanneer hullehul ondersoekbeplan.

Die bord kandeur individue ofklein groepiesgebruik word. ’nGroter bord kanvir die hele klasgemaak word.

Die vraag

Wat sal ekverander?

Wat sal ekdieselfde hou?

Hoe sal ek myresultate aanteken?

Wat sal eknodig hê?

Wat sal ek meet? Hoe vinnig die suiker oplos – tyd

Die soort suiker – strooisuiker,witsuiker, bruinsuiker, blokkies suiker

Soorte suiker, bekers, water, lepel,stophorlosie

Hoeveelheid water, water setemperatuur, hoeveelheid suiker, manier

van roer

Watter suiker los die vinnigste op?

Soort suiker Tyd geneemom op te los


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 58

Neem die weer waar enteken dit aan Graad 2’s en Graad 3’sNa die eerste twee of drie dae watjulle die weer waarneem en aanteken,kan jy ’n rooster opstel. Dan kan dieleerders beurte maak om die weer tekontroleer en hul waarnemings op dieweerdiagram aan te teken. (Daar is ’nvoorbeeld van ’n weerdiagram opbladsy 84 in die bylaag.)

Moedig jou leerders na ’n week aanom patrone te soek. Vra hulle om tevoorspel hoe die weer die volgendedag of oor die naweek gaan wees.Moedig jou klas aan om na dieweervoorspelling oor die radio of opTV te luister of te kyk. Vra hulle omop te let wat die minimum enmaksimum temperature is wat virKaapstad voorspel word, en die rigtingvan die wind. Die leerders kan metdie klas of fase se windkouskontroleer of die voorspelling reg is.Hulle kan ook die reën met ’ntuisgemaakte reënmeter meet. (Op dievolgende bladsye verskyn instruksiesvir hoe om een te maak.)

Die leerders kan ook na weervoorspellings in koerantekyk. Nie al die gemeenskapskoerante het die weervoor-spelling vir die naweek nie. Miskien kan jy en jouleerders die koerant se kantoor skakel en hulle vra omhierdie inligting in te sluit. Die Burger se weervoorspel-ling is baie duidelik.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 59

Een manier om ’n windkous te maakWat jy nodig hetI die boonste deel van ’n been van broekiekouseI ’n dun stok (’n tappen van omtrent 80 of 90 cm lank)I dun draad (’n stuk van omtrent 75 cm)I ’n bottel (vir die stok om in te staan)

1. Rek die broekiekousbeen ’n bietjie sodat dit grootgenoeg is vir die wind om daardeur te waai.

2. Werk die draad om die rand van die boonste deel vandie broekiekous, net soos wat jy met ’n naald en garingop ’n stuk lap sal werk.

3. Maak seker jy hou die sirkel. 4. Draai die kort punt van die draad om die lang punt.5. Draai die lang punt van die draad om die bokant van

die stok vas.6. Sit die stok in die bottel.

7. Kies ’n redelik oop ruimte op die skoolgrond waar die windkous veilig salwees. Sit die bottel stewig in ’n vlak gat in die grond.

8. Maak seker dat die opening van die windkous wat aan die stok vas is, wydoop is.

Een manier om ’n reënmeter temaakWat jy nodig het’n Plastiekbottel met ’n redelik platonderkant en plat kante.1. Sny die bokant van die bottel af en keer

dit om om ’n tregter te maak. Sit die“tregter” terug in die bottel.

2. Jy kan jou leerders die kant van die bottel in sentimetermet ’n waterbestande kokipen laat afmerk.

3. Kies ’n oop ruimte op die skoolgrond waar diereënmeter veilig sal wees. Sit die reënmeter stewig in ’ngat in die grond.

4. Elke oggend (wanneer dit reën) kontroleer jou leerdershoeveel reën daar in die bottel is. Wanneer hulle diehoeveelheid aangeteken het, gooi hulle die reënwater uiten sit die reënmeter terug op sy plek.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 60

Brei die ondersoek uitJy kan hierdie ondersoek uitbrei deur op ’n plaaslike natuurverskynsel te fokus,byvoorbeeld swaar reën in die winter of veldbrande in die somer. Jy kan ook ’nprobleem as ’n konteks vir jou leerders se ondersoek stel. Een suksesvollemanier waarop jy dit kan doen, is deur prente te gebruik.

Die gebruik van prente met leerdersJy sal prente van verskillende voorbeelde van die weer bymekaar moet maakom met jou leerders te gebruik. Jy sal ten minste 20 prente nodig hê. Jy sal ookblaaibordpapier en ’n kokipen nodig hê.

Begin deur een prent te kies om te demonstreer wat jy wil hê jou leerders moetdoen.

Sit die prent op die blaaibordpapier. Maak jou leerders om jou bymekaar enlaat hulle oor die prent gesels. As jy met graad R’s of graad 1’s werk, skryf jyhul kommentaar in die vorm van ’n kopkaart rondom die prent.


As jy met graad 2’s of 3’s werk, vra jy hulle om aan vraete dink om oor die prent te vra. Skryf hul vrae in die vormvan ’n kopkaart of spinnekopdiagram rondom die prent.Wanneer jou graad 2’s of 3’s aan verskeie vrae gedink het,probeer hulle om aan moontlike antwoorde vir die vrae tedink.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 61

Verdere werk met graad 2’s en Graad 3’s

I Sprei nou die prente op die bankeuit. Sê dan vir die leerders dat jywil hê elkeen moet na die prentekyk en besluit van watter een prentsy of hy die meeste hou. Maak ditbaie duidelik dat niemand ’n prentmag optel en vashou nie. Dieprente móét op die banke bly.

I Dan kies elke leerder ’n maat enstel hul maat bekend aan die prentwat hulle gekies het. Dit salbeteken dat elke paar oor tweeprente praat.

I Dan sluit elke paar by ’n anderpaar aan en gesels oor die vierprente wat hulle gekies het.

I Hierna kies elke groep van vier een van die vier prente. Hulle sal as ’n groepmet hierdie een prent werk.

Hierdie proses is ’n bietjie omslagtig, maar die moeite werd. Die leerders salmoet dink en besluite neem. Hulle sal moet onderhandel wanneer hulle net eenprent moet kies. As meer as een groep met dieselfde prent wil werk, sal ditverdere onderhandeling beteken. Dit is egter vaardighede wat jou leerders indie lewe sal nodig hê.

Vra nou jou leerders om die prent wat hulle gekies het te bespreek. Gee aanelke groep ’n groot stuk papier en ’n bietjie wondergom sodat hulle hul prentop die papier kan plak. Elke groep sal ook ’n vetkryt of ’n pen nodig hê.Verduidelik dat jou leerders aan soveel moontlik vrae moet dink. Laat hulledink aan vrae wat begin met Wie, Waar, Wanneer, Wat, Hoe en Waarom. Sêhulle moet hul vrae neerskryf.

Wanneer al die groepe ’n paar vrae neergeskryf het, laat jy elke groep hul prenten vrae met die klas deel. Jy kan ook dat die klas, of verskillende groepe, aanmoontlike antwoorde dink vir die vrae wat hulle gestel het.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 62

Dink na oor swaar reën en vloedeWat gebeur wanneer daar swaar reën is?

I Wat is die uitwerking daarvan?I Hoe voel mense as dit baie reën, dink jy?I Wat kan hulle doen om vloede te keer?I Wat het hulle in die verlede gedoen?I Wat is die uitwerking op die geboude

omgewing – sypaadjies, afloop?I Graad 3’s kan aan die stadsraad skryf.

Wat het ons geleer?Wanneer hierdie ondersoek tot ’n eindekom, hou julle ’n bespreking oor wat jouleerders geleer het. Gaan deur diebeplanningsbord wat jy en jou leerders virhierdie ondersoek gebruik het. Laat jouleerders oor hul bevindinge praat en verslagdoen. Wat het hulle uitgevind? Wat hethulle geleer? Wat anders sal hulle wil weet?Hoe kan hulle dit uitvind?

Dit is ’n baie belangrike deel van dieondersoek. Dit is iets wat wetenskaplikesdoen wanneer hulle ondersoeke uitvoer.As ons ernstig daaroor is om ons leerderssoos wetenskaplikes te laat dink enoptree, kan ons dit nie bekostig omhierdie deel uit te laat nie.


Hierdie stel prente isbeskikbaar van die PSP.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 63

SSlloottOns hoop jy het hierdie boekie nuttig gevind, en dat jygeïnspireer is om Wetenskap met jou leerders te deel. Onshoop jy het die ondersoeke saam met jou leerders geniet.Ons hoop ook dat die voorstelle wat ons gemaak het, jouaangemoedig het om ander vrae wat jou leerders dalk het,te ondersoek.

Ons weet dat baie Grondslagfase-onderwysers hul leerdersaanmoedig om hul wêreld te verken en te bestudeer. Dit isso belangrik. Jong leerders is so “wakker” en geïnteresseerdin wat om hulle aangaan. Ons moet ruimte in die besigeskooldag maak en geleenthede vir leerders skep om metons ondersteuning hul vrae op te volg en verder te verken.

In hierdie boekie het ons maniere voorgestel om die onder-soeke met ander leerareas te integreer. Die Nasionale Kurri-kulum dring daarop aan dat ons leerareas integreer. Weten-skap bied talle geleenthede om met Geletterdheid enGesyferdheid te skakel. Ons kan stories in ’n wetenskap-ondersoek gebruik. Wetenskap kan woordeskat en geleent-hede verskaf wat ons kan gebruik om ons leerders se taal-gebruik uit te brei en te ontwikkel. Wanneer dit by dieontwikkeling en uitbreiding van ons leerders se taal engeletterdheid kom, moet ons interessante en werklike(outentieke) tekste gebruik om mee te werk. Wetenskapkan die inhoud vir daardie tekste verskaf. Natuurlik vereisbaie ondersoeke ook dat ons meet en getallebegrippe en-vaardighede gebruik.

As ons ruimte vir ons Grondslagfase-leerders maak om hulwêreld te verken en te ondersoek, sal hulle geïnteresseerdwees in en opgewonde wees oor hierdie aspek van diekurrikulum. Ons sal hulle ook voorberei op verdereervaringe in Natuurwetenskappe wat hulle later in hulskoolloopbaan sal teëkom. En wie weet … een van dieleerders wat ons onderrig, word dalk in die toekoms ’nbelangrike wetenskaplike. Ons moet bereid wees om hullete ondersteun terwyl hulle hul wêreld verken en meerdaaroor ontdek.


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 64

Naam van Wetenskaplike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek kyk na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek het opgemerk

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BYLAE 65

BYLAEWWaaaarrnneemmiinnggssbbllaaaaiiee –– Afrikaans

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 65

Naam van Wetenskaplike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek kyk na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek het opgemerk

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 66

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Waarneming

Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek kyk na

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .’n Prent van wat ek sien

Hier is ’n paar dinge wat ek opgemerk het

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BYLAE 67

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 67


Name of Scientist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I looked at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I noticed

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WWaaaarrnneemmiinnggssbbllaaaaiiee –– Engels

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 68

BYLAE 69

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Observation

Date . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I looked at

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .A picture of what I saw

Here are some things I noticed:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 69


Name of Scientist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I looked at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I noticed

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 70

BYLAE 71

Igama loSonzululwazi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ndajonga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ndaqaphela

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WWaaaarrnneemmiinnggssbbllaaaaiiee –– isiXhosa

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 71


Igama loSonzululwazi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ndajonga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ndabona

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 72

BYLAE 73

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Endikuqapheleyo

Umhla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ndajonga

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Umfanekiso wento endiyibonileyo

Nazi izinto endiziqapheleyo:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 73

BBee

ppll aa

nnnn

ii nngg

vvaa

nn ’’

nn oo

nndd

eerr ss

ooee

kk mm

eett

GGrr oo

nndd

ss llaa

ggff aa

ss ee-- ll

eeee

rr ddee

rr ssW

at W

EET

ons

?W

at W

IL o

ns w

eet?

Wat

het

ons

GEL

EER

?


K-W

-L-T

abel

W-W

-D-H

-L-t

abel

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 74

BYLAE 75

BBee

ppll aa

nnnn

ii nngg

vvaa

nn ’’

nn oo

nndd

eerr ss

ooee

kk mm

eett

GGrr oo

nndd

ss llaa

ggff aa

ss ee-- ll

eeee

rr ddee

rr ssW

at W

EET

ons

?W

at W

IL o

ns w

eet?

Wat

DIN

K o

ns?

HO

E ka

n W

at h

et o

ns G

ELEE

R?

ons

uitv

ind?

W-W

-D-H

-L-t

abel

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 75


Flitsselle

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 76

BYLAE 77

Flitsgloeilampe

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 77


Model van ’n flitsgloeilamp

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 78

BYLAE 79

Vyf maniere om ’n flitsgloeilamp te laat brand

Hulle sal dit heel moontlik op hul eie regkry deur te toets en probeer.

Maar nie dit nie of dit nie

Dit lyk of hulle nie besef dat die gloeilamp steeds sal werk as dit op sysy lê nie.

As jy ’n paar “laterale denkers” het, sal jy dalk vind dat een of tweegroepe dit regkry.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 79


Die yslike enorme raapLeo Tolstoi

Lank, lank gelede het ’n ou man ’n klein raap geplant en gesê: “Groei mooi, klein raap, groei soet. Groei mooi, klein raap, groei sterk.”

En die raap het mooi en soet en sterk en yslik geword.

Een dag besluit die ou man om die raap uit te trek. Hy trek en hy trek, maar hy kandit nie uittrek nie. Hy roep toe die ou vrou. Die ou vrou trek die ou man. Die ou man

trek die raap. Hulle trek en hulle trek, maar hulle kan dit nie uittrek nie.

Die ou vrou roep toe haar kleindogter. Die kleindogter trek die ou vrou. Die ou vrou trek die ou man. Die ou man trek die raap.

Hulle trek en hulle trek, maar hulle kan dit nie uittrek nie.

Die kleindogter roep toe die swart hond. Die swart hond trek die kleindogter. Die kleindogter trek die ou vrou. Die ou vrou trek die ou man.

Die ou man trek die raap. Hulle trek en hulle trek, maar hulle kan dit nie uittrek nie.

Die swart hond roep toe die kat. Die kat trek die hond. Die hond trek die kleindogter.Die kleindogter trek die ou vrou. Die ou vrou trek die ou man.

Die ou man trek die raap. Hulle trek en hulle trek, maar hulle kan dit nog nie uittrek nie.

Die kat roep toe die muis. Die muis trek die kat. Die kat trek die hond. Die hond trek die kleindogter. Die kleindogter trek die ou vrou.

Die ou vrou trek die ou man. Die ou man trek die raap. Hulle trek en hulle trek, en daar trek hulle die raap uit!

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 80

BYLAE 81

Taakkaarte

Wat het ’n stoot nodig? Wat het ’n trek nodig? Wat het ’n draai nodig?

Ondersoek wat jy in die boks kry.Wat het ’n stoot nodig? Sit alles bymekaar.Wat het ’n trek nodig? Sit alles bymekaar.Wat het ’n draai nodig? Sit alles bymekaar.Teken elke ding wat ’n stoot nodig het in

die Stoot-kolom.Teken elke ding wat ’n trek nodig het in

die Trek-kolom.Teken elke ding wat ’n draai nodig het in

die Draai-kolom.

Watter karretjie ry die verste?Een leerder is die afsitter wat die resies laat begin.

Die ander leerders kry elkeen ’n karretjie.Sit die karretjies op die wegspringstreep.

Wanneer die afsitter sê “Gaan!”, gee jy jou karretjie een stoot.

Watter karretjie ry die vinnigste? Waarom?

Watter karretjie ry die verste? Waarom is dit so?

Hoe ver het elke karretjie gery? Meet die afstande met ’n maatband.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 81

Kleiverskaffer

Kiln Contracts (Pty) LtdCeliewegRetreat 7945KaapstadTel: (021) 701-6682

Wetenskaptoerusting

Rutland IndustriesPosbus 27036Benrose 2011JohannesburgTel: (011) 618-3646Faks: (011) 614-9810

Kirstenbosch-uitreikvergroeningsprogram

Tel: (021) 799-8740; (021) 799-8670

Clip-Clop

Fiona & Chris BerensfordPosbus 2735Clareinch 7740KaapstadTel: (021) 671 6686Faks: (021) 671 6686

Iziko Planetarium

Iziko Suid-Afrikaanse MuseumKoningin Victoriastraat 25 Tuine 8001KaapstadTel: (021) 481-3822

Suid-Afrikaanse AstronomieseObservatorium

Observatoryweg Observatory 7935KaapstadTel: (021) 447-0025


Nuttige adresse

AlbastersHoe kan jy ’n albaster laat beweeg?

Wat doen jy om dit te laat beweeg?

Dink aan verskillende maniere om dit te laat beweeg.

Watter manier is beter as ander maniere?

Waarom is hierdie manier die beste?

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 82

BYLAE 83

Sond

agM

aand

agD

insd

agW

oens

dag

Don

derd

agV

ryda

gSa

terd

ag

MMaa

aann

kkyy kk

-- kkaa

ll eenn

ddee

rr

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 83

Ons

wee

rM

aand

agD

insd

agW

oens

dag

Don

derd

agVr

ydag

Voor

-sp

ellin

gW

at re

gtig

gebe

urVo

or-

spel

ling

Wat

regt

igge

beur

Voor

-sp

ellin

gW

at re

gtig

gebe

urVo

or-

spel

ling

Wat

regt

igge

beur

Voor

-sp

ellin

gW

at re

gtig

gebe

ur

Wee

r

Min

imum

Mak

simum

Win

d

Wee

r

Min

imum

Mak

simum

Win

d

Wee

r

Min

imum

Mak

simum

Win

d

Wee

r

Min

imum

Mak

simum

Win

d

Wee

r

Min

imum

Mak

simum

Win

d


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 84

BYLAE 85

LLeeeerruuiittkkoommss 11:: Wetenskaplike OndersoekDie leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels tereageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande teondersoek en probleme op te los.

Graad R-vlak Graad 1-vlak Graad 2-vlak Graad 3-vlak

Beplanning van ondersoekLeerder dra by tot diebeplanning van ’nondersoekendeaktiwiteit.

Leerder beplan ’nondersoekonafhanklik.

Leerder beplan ’nondersoek as deel van’n groep.

Leerder gebruik diemateriaal wat deur diegroep gekies is om diegroep se plan tekommunikeer.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder neem deel aanbeplande aktiwiteit.

Leerder neemonafhanklik deel aanbeplande aktiwiteit.

Leerder neemonafhanklik of as deelvan ’n groep deel aanbeplande aktiwiteit.

Leerder neemkonstruktief aan dieaktiwiteit deel enverstaan die doeldaarvan.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindingsLeerder dink en praatoor wat gedoen is.

Leerder dink oor watgedoen is en sê watuitgevind is.

Leerder wys enverduidelik wat beplanis en hoe dit gedoenis.

Leerder verduidelik endink na oor watteroptrede beplan is en ofdit moontlik was omhierdie plan uit tevoer.

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 85


Natuurwetenskappe: Kernkennis en -begrippe vir die Grondslagfase

MMaatteerriiee eenn MMaatteerriiaaaall//SSttoowwwwee

Eienskappe en Gebruike vanMateriaal/Stowwe

Struktuur, Reaksies en Veranderings vanMateriaal/Stowwe

Samevattende stelling: Ons kan materiaal/stowwe volgens die eienskappe daarvanklassifiseer ten einde soorte en patrone tebepaal. Eienskappe bepaal die seleksie vanmateriaal vir spesifieke doeleindes.

Samevattende stelling: Ons kan stowwe opverskillende maniere wysig na aanleiding vanons begrip van die substruktuur daarvan.

I Verskillende stowwe het verskillendeeienskappe, soos tekstuur, kleur, sterkte engewig, en kan volgens hierdie eienskappegeklassifiseer word. Ons maak dinge uit diemateriaal of stowwe wat die eienskappe besitwat ons wil hê.

I Stowwe kan gemeng word en soms kanveranderings gesien word, bv. die oplossingvan ’n vaste stof of nuwe kleure wanneervoedselkleurstowwe of verf gemeng word.

Lewensprosesse en GesondeLeefwyse

Interaksie in Omgewings Biodiversiteit, Verandering enKontinuïteit

Samevattende stelling: Lewendedinge, met inbegrip van menseen onsigbare organismes, kanin terme van lewensprosesse,funksionele eenhede en stelselsverstaan word.

Samevattende stelling:Organismes in ekosisteme is virhul oorlewing afhanklik vandie teenwoordigheid vanabiotiese faktore en van hulverwantskap met anderorganismes.

Samevattende stelling: Dieenorme diversiteit vanlewensvorme kan verstaanword in terme van ’ngeskiedenis van verandering inomgewings en in eienskappevan plante en diere regdeur diewêreld oor miljoene jare heen.

I Baie van ons liggaamsdele,soos ledemate, kop, oë, ore,voete, stem ooreen met delevan diere, en in baie gevallegebruik diere dit virdieselfde doeleindes as ons.

I Diere en plante hetsoortgelyke behoeftes as onsten opsigte van kos, wateren lug.

I Ons is afhanklik van plante

en diere vir kos. Ons teelsekere diere en kweeksekere plante as gewasse.

I Ons sien kulturele diversiteitin die soorte kos waarvanmense hou.

I Party diere, soos vlieë enbosluise, dra kieme watmense kan siek maak.

I Daar is ’n groot verskeiden-heid plante en diere wat

interessante sigbare verskillehet, maar ook ooreenkomstewaarvolgens hullegegroepeer kan word.

I Plante en diere verandersoos hulle groei, soos diejare verbygaan en soos dieseisoene verander.

DDiiee LLeewwee eenn LLeewweennddee DDiinnggee

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 86

BYLAE 87

Energie-oordrag en -stelsels Energie en Ontwikkeling in Suid-Afrika

Samevattende stelling: Energie word deurbiologiese of fisiese stelsels uit energiebronneoorgedra. Met elke energie-oordrag word dieenergie beskikbaar vir ons gebruik minder;daarom moet ons weet hoe om energie-oordragte beheer.

Samevattende stelling: Energie is beskikbaar uit’n beperkte aantal bronne, en die volhoubareontwikkeling van lande in ons streek isafhanklik van die oordeelkundige gebruik vanenergiebronne.

I Wanneer ons sê ons voel “vol energie”,bedoel ons ons voel gereed om vinnig tebeweeg of baie werk te doen.

I Mense wat nie genoeg kos het nie of nie dieregte kos het om te eet nie, voel moeg en hetmin energie.

Ons Plek in die Ruimte Atmosfeer en Weer Die Veranderende Aarde

Samevattende stelling: Onsplaneet is ’n klein deeltjie van’n uitgestrekte sonnestelsel in’n onmeetlike sterrestelsel.

Samevattende stelling: Dieatmosfeer is ’n stelsel waarindie land, mere en oseane inwisselwerking met mekaar is,en waarin energie en water vanplek tot plek verplaas word.

Samevattende stelling: Dieaarde bestaan uit materiaalwat voortdurend deur kragteonder en bo die oppervlakverander word.

I Baie verskillende voorwerpekan in die lugruim waar-geneem word. Voorbeelde isvoëls, wolke, vliegtuie, dieson, sterre, die maan,planete en satelliete. Alhierdie voorwerpe heteienskappe, liggings/posisiesen bewegings wat ondersoekkan word om patrone,verbande en tendense tebepaal.

I Die weer verander dag nadag op maniere wataangeteken en somsvoorspel kan word. Daar isaf en toe ongewoneweergebeurtenisse, bv.storms, oorstromings oftornado’s, wat mense selewens raak.

I Grond en rotse wissel vanplek tot plek in voorkomsen tekstuur. Deur ondersoekte doen, kan leerders uitvinddat sommige soorte grondmakliker as ander soorteverweer, terwyl sommigesoorte grond plantlewe beteras ander onderhou. Hullekan probeer uitvind watparty van die faktore wathierby betrokke is, kanwees.

EEnneerrggiiee eenn VVeerraannddeerriinngg

DDiiee AAaarrddee eenn ddiiee RRuuiimmttee

2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 87

ALPINEMe Lavona AlliesMe Cheryl BocksMe Valencia DanielsMe Shahida DavidsMe Audrey DrydingMe Ida GeorgeMe Zelma JohnsonMe Faldielah KhatiebMe Sukaina MitchellMe Rosina PontacMe Belinda TarantalMe Magdelena WeitzMe Linda Wildeman

DIETRICH MORAVIANMe Kathleen BoltneyMe Jean CloeteMe Sarah GeneverMe Teresa Jacobus

HILLWOODMe G BassonMe Maria BothaMe Kathleen BouwerMe Felicia Clayton (Klein)Me Wilma CloeteMe Martha DamonsMe Martha JuliesMe Marlene Levine (Esterhuizen)Me E ManasseMe Reginette MaraisMe C MatthewsMe Freda MellemMe Marlene Morgan

INTSHINGAMe Nonkosi DawetiMe N MadlingoziMe Maureen MakivaMe L MatiwaneMe N Matrose

Me MgumaneMe T NgudleMe Mandisa PekoMe Rorwana

LINGEMe Ntombizodwa GaloMe Nomonde GxabelaMe Noxolo HinaMe Nothemba JayMe Mandisa LaliMe Alicia LupuwanaMe Nozuko MaqungoMe Nonyameko NcosaniMe Ntombomzi NtoziniMe Vinah QhinaMe Ntombi VelekoMe Nombulelo Xhego

NOMLINGANISELOMe Nontobeko MalotanaMe Nomonde ManyelanaMe Nonkumbulelo MayekiMe Nontombi MdaniMe Patiswa MpetsheniMe CN MsebeMe NC NdevanaMe TC NontuloMe NtamoMe Lindiwe PlamMe N WindvoelMe NM Yekiso

NORTHWOODMe R AdamsMe Bonita DariesMe De BrynMe Avril DixonMe Danree HectorMe H HullMe Cheryl JohannesMe Amina Patel

Me PetersenMe Jackie RomanMe Sharifa SmithMe Anna-Marie Willemse

PHILIPPI K (ZANEMFUNDO)Me Ntombodidi CabaneMe Nosipho DondoloMe Hombakazi KulaMe Nokuthula MandindiMe Lillian MankayiMe Phumza MgetuMe Mutiwe MguzuloMe Nozuko MtshekexeMe Ntombizilungile NdzubeMe Thobeka NotshulwanaMe Nomvuyiseko NtshongaMe Feziwe NyenganeMe Nontombizanele PotwanaMe Theliswa SibawuMe Bulelwa SibozoMe Nomaindia Sotondashe

UKHANYOMe Zola BongaMe Lumka GcuzeMe L JaftaMe Bulelwa KoniMe Phumzile LuthuliMe Bongiwe MtintsilanaMe Ndileka MvandabaMe Siphokazi NtingaMe Nosipho NyabaMe Linda NyenganeMe Dolly PudumoMe Kholeka SishubaMe Thozama SongwiqiMe Nobalindi Yukutwana

Grondslagfase-onderwysers wat aan hierdie drie jaar lange projek deelgeneem het


2-FPSc AFR 5/4/08 3:04 PM Page 88

grondslagfase natuurwetenskappe ondersoeke

Documents