folklor/edebiyat halkbilime etnolojie antropoloji • edebiyat dergisi

Haziran, 1996

' ~ .. · <<,., . ..,.........,...::~-'-'": ·~ ,. ·· · ... - .,._,...., folklor!edebiyat f....,..~,__,.,......,.,._.,~--·z:n-·..,-~

folklor/edebiyat halkbilim • etnoloji • antropoloji • edebiyat dergisi

ISSN 1300-7491

Say1: 7 .

Orun Bastm Yay1n Turizm Ltd. ~ti. adma Sahibi ve Genel Yaym Yonetmeni

Metin Turan

A Sorumlu Yazti~leri MOduru

Faruk Gu~lu

. A Yonetim Veri ve Yazt~ma

Me~rutiyet Gaddesi 1 7/22 Ktztlay-Ankara Tel: (0312) 417 57 23- 425 39 20

Turkiye ve Ktbrts i ~in . Saytst: 350.000:-TL · -

.. Altt Sayt l~in Abone Bedeli: 2.500.000.-TL (Ogrenci, ogretmen ve Oniversite elemanlanna %20 indirim uygulamr.)

Avrupa -i~in : Saytsl: 15 OM .

Altt Sayt i~in Abone Bedeli: 120 DM

Amerika l ~in . Saytst: 1 0 $

Altt Sayt l~in Abone Bedeli: 120 .$

Abone bedelh~rini Metin Turan ad1na 1 0:4233 numarah Posta <;eki hesabma ya da

Halk Bankast-M~rutiyet ~ubesindeki 5911 numarah hesaba yattnp, dekontu yazl}ma adre~imize gondermeniz yeterlidir.

.. Dizgi ve Ofset Haztrhk UrGn Ltd~ ~ti, Tel: (0312) 425 39 20

Yeni Dogu~ Matbaast, Ankara

Da9rtJm Istanbul; Turk Folkloru,

lzmir: lleti~im . Ankara: Sanat Kitabevi, Dost, lmge

"'· ·'· · 1 ·:I···· ·'M'"' -"' folklorledebiyat ~t l! ' "* -;.a,b·'

OSMANLI Y AHUDiLERi'NiN BATIL iNANC';LARI

;;· j(j . ··- ;ry

Abraham DANON

<;ev.: Rlfat N. Bali

tfJ! ayet bir illkenin veya bir ulusun bdtll inan>lan lie Orf ve adetleri­nin incelenmesi o tilke veya ulus psikolojisinin daha iyi anla~Ilmasma katklda.bulunuyorsa, o zaman elimizdeki bu inceleme de, Dogu Yahudile­ri'nin dti~tin alanmdaki ~ir ko~esini daha iyi anlamaya ve ge~mi~teki dii~iincelerine de 1~1k tutmaya yard1m edecektir. Bu ~er~eve i~inde mevcut koklerimizin kalmtllann aile btiyiiklerimizin ag1zlanndan bir bir dinleyip derledim. Bunu.yapmarun zaman gelip ge~~ti. Zira aksi.taktirde bilimin, etrafmdaki her~eyi eriten etkisi altmda bu fosilimsi bilgiler de ~oziiltip

dagila~aklardi. Zaten bu alandciki bilgi kayb1 da uzun bir stiredir devam et-mektedir. · ·

T.almud1, btiyti ve sihir kullammm1 yasaklayan boltimleri ile (Levitik2 XIX, 26, D6teronom3 XVIII, 10) battl inan~lara kar~1 ku~k'!llanm ve ~ekincelerini samld1gmdan daha fqzla belirtmektedir. Bu sadece hala~ik4 ciimleler ~eklinde olmay1p, ~abbotS ile ilgili "Amorrheenler boltimii" adt altmda klasikle~rni~ ozel bir fasilda da (folyo 66-67) buna deginilmektedir.

Bu Talmudik rasyonalizmden esinlenerek, Saadia, Samuel ben Hofni ve pe~in yargtlara kar~1 ele~tirileri ile iinlii ibni Meymun gibi felsefeciler dt~mda, bir~ok haham da bu konuda ~ekincelerini belirtmi~lerdir. Ttirkiye'de de gittik~e artan kat! tutumlan ile ~okii~ doneminiil hahamlan bile, aslmda bu katl tutum ve ilkelerinin bir sonucu olarak Kutsal Kitab'a kaq1 gelen mucizevi iyile~tirmeler ile sava~maktad.Irlar. Kutsal e~yalan bu ttir iyile~tirme i~lemlerinde. kullanan ki~ileri ele~tiren 17. ytizyll Belgrad Haham1 Judas Lirma, ve batll iyile~tirme . inanc1 olup "Indulco11 diye ad­land.Irllan bir batil inan~ uygulamas1 ile sava~an. 18. ytizy1f izmir Haham1 Isaac Navarro gibi, (Sanhedrin6 folyo 65, Bera~ot 55) din ada~lan inand.InCI. bir soylem kullamp bu ttir inan~lardan saklnanlara Tann~nm onlah iyile~tirecegini soz vererek bu b.atll inan~larla sava~maktadular.

1::·~,,. .:::;.us. · "' =z::=·.......,..- -..,E"'7"i" folklor/edebiyat

'Bizde7 Indulco8 diye adlandmlan ve iyile§tirilecek bastpnm durumunun cid­diyetine gore ya dakuz gun, (ku¢k Indulca) veya ~rk gun, (buyiik Indulco) . siiren bu uygulama §Undan ibarettir.. · ;

Bu sozu edilen sure zarfmda ~asta ki§i, kls1r kadm veyd ~ocuklanm erken bir olumle kaybeden kadm, bir eve kapanhr: Her ak§am evin dort . ko§esine tuzlu su ve bal serpilir ve rublara seslenerek "Agzm1z1 tad­landlrmak i~in i§te bal, ve sizinle yapt1g1m1z ietal edilmesi olanaks1i sozle~menin bir simgesi olarak da i§te tuz" diye seslenilir. Evde var alduklan samlan kotii ruhlara veya 6nlann bayali abulannm gere~inmeleri ic;:in bir miktar arpa veya bugday ikram edilir. Nibayet .yumurta kmhp, kink yu­murta evin i~ine §U sozler soylenerek sac;:Ilu: "i§te, 'bir ruba kar§Ihk bir ruh ahmz."

~a yet bir buyuk Indulco yapilmak istenirse, ki bu bir · sakathgm iyile§tirilmesi ic;:in daha fazla etkilidir, yukcinda tasvir edile,nler yetersi.z kahr. 0 zaman evin ic;:inde tiitsu yap1hp aramala~, bo·§ kakulu bitkiler ve bir . ka~ mum yaklhr. Resmi bir §ekilde davet edilen §eytanlann yemek yemeleri ·.:. ic;:in de en iyi §ekerleme, tath ve pastala.rdan alu§an bir safr'O bazrrH::m1r. Bu . seans srrasmda bazrr alan kadmlar, rublardan §U adamm oglunu (§ayet · . basta erkek ise) veya §U kadrmn klzrm (§ayet basta kadin ise) iyile§tirmeleri: .'.· ic;:in ricada bulunurlar. Bu gunler zarfmda bu ayinin yaprldtgi evde.:· .. _ · Ta~n1nm ac:hm agrza almamaya ve bahk yemem~ye dikkat edilir. Hamile. ..I kadmlann da bu tehlikeli. evden uzak .durmalan gerekir.

·au uygulamanm yaygmhgmm sanucu alarak 1852 yrlmda Halep Ha­bamlar Kurulu ba§ta Abraham Antibi almak uzere isyan etmi§ ve e§ine ender rastlanan bir biddetle bu tiir bir orfden duyduklan nefreti izmfr Haharm Hqim Palac;:i'ye bilcllrmi§lerdir.

Gec;:mi§in bu garip orf ve du§unceleri Dogu1d<i gitgide kayboJ!llakta olup tarihin aki§I ic;:inde aklp giden balkbiliro malzemesi~iri~ ··k:almtrlanm olu§turmaktadular. 'Bu degi§ik donemlere ait fosiller tarib su:asma giJre srralanmamr§larsa. bile, bu fasil ala§trnlan kendi yapuanm olu§tutCm c;:e§itll elemanlann kaynaklapna a.i ·. veya c;:ok i§aret ederler.

Once eski Dagu1nun simgelerinin bazilannm kahnnlan go~lur. 'Bu simgeler sadece c;:ok stk rastlanacak alan 3, 7 ve 9· kutsal sayrlannda ve i1eri- . de tam listesini gorecegimiz, ve aralannda i§levi nedeniyle Mrsrr dininde oynad1gr rolu bat:lrlatan yumurta.nm da yer aldtgi baZI bayvanlara, sebzele-re ve minerailere atfedilen <?nemle de klstth kalmaz. Aynen eski ibrmiilerlde Terafimlerin9, R<;>mahlar1da PenateslerlO ve Larlar1m konumlan gibi kara y1lana gosterilen ilgi ve ona duytilan sayg1, onun yardlmsever, dogaustii bir -yarat1k olarak kabul edilmesine ve bunim bir som,1cu olarak "Madre d,e Casa"11 §eref unvam ile c;:agrilmasmda da goriilur. Yunan mitolaj.istnden - · ' siren' de bd!tl inan~lara girmi~tir. :ndan benim "ReCueil deS romances ~J

Judeo-Espagnolesi•li (Yahudf ispanyolcas1 Romanslan derlemesi) nde sozii edilir. Talmud ve T evrat'm 13 etkilerine gelince, bizim s5-ziinii ettigirniz tiirde bir koleksiyonpa bu etkilerin dogal olarak var olabilecekleri dii§iiniilebilir. Ancak bu yaz1da sadece ozgiin §eylerden soz etmek istedigimden, Talmud ve

· ~ulhan-Aruh'danl4 esinlenen ve bizde epey mevcut olan tiim bahl' inan~lan titizlikle ciy1kladtm. Aym nedenle, kabali~tikl5 yapttlardan yap1lm1§ hls1m ve muskalar· da elendi. Bu durumda ikl istisna vardu: Biri Yahudi ispanyolcas1p.daki baz1 biiyiilerdir, zira ~ok giizel bir yerel toprak tatlan ·vardlr, digeri de hastalara verilen baz1 iksirlerin aynlmaz ciizleri olan ezber par~alandtr.

Ancak titizlik ve ciddiyetle yap1lrn1§ bir elemeden sonra hi~ de el ablmaml§ bir alan olan bu konuda az veya ~ok bir ~ekilde Yahudi men§eilerini belirtir baz1 maddeler vardu. Baz1 ozel iksirler Tevrat'a gore klskan~ bir kocaiun kendJ.sini aldathgm1 sandlg1 kansma verdigi ac1 sulan ammsahr. Bir kadma, kocasma talihsizlik getirmemek i~in kor getiren her-

. ·liangi bir i§ yapmamas1 t~vsiye edildiginde, herhalde Talmud'un benzeri bir onerisine uyulmaktadlr. Buna gore, H·z. Musa'dan once M1s1r'da ya~ayan Ya­hudi kadlrilf1r, ~ocuklanm Firavun'un i~kencelerinden kurtarrnak is;in elma aga~lanmn altmda dogum yaparlard1. (~emot-Raba I. Fasll).

Yiizytllann i~inden ges;erken, H1ristiyanhgm Dogu Yahudileri'ne olan etkileri de goriiliir. Bu, ya Hristiyan kutsal yerlerine atfedilen mucizevi er­demler, ya bir tane Madonna'nml7 dine kaq1 olan beddtiah bir formilliin

~ konusu olmas1, ya da, kutsal yerlerinin mucizey-i ozellikleri, ya da bir duada Arap~a bir sozciigiin, -ata§- (susuzluk) eklenmesi ile olur. Buna nihayet bir ·.

. . M.hgrib'linin 18 salyalan akan bir ~ocugun dilini yalamak suretiyle ~ocugu . iyile~tirmesi ozelligi ~e eklimebilir. A§agtda bu koleksiyonda yer alan ~~ya, yer ye durumlann klsa bir tasnifi vardlr.' a'!lnlann da her bir maddcsi ile il­gili baz1 dii~iincelerin ve ozelliklerinin d~ sentezini yapacagrm:

l.MEKANLAR

1. Banyolar- ~eytanlar banyolarda ya~ar. Bu nedenle herhangi bir ki~­seyi ·dovmek yasaktlr. Banyo, siitii kurumu~ bir annenin kurumu~ gogiisleririi tekrar siitlendirmeye veya bir kadmm gog.iislerine siit temin

xarar. Bo.nyolara mii~teri ~ekmek i~in kullamlan yontemlerdendir. . . .2. Me.zarlrk- Mezarhk anahtarla·n, zor dogumlan kolay k1lar. Mezar

t~~larmm iizerindeki donmu§ ~ig damlalan bayllma hastahglna tutulmu§ bir ~ocugu iyile~tirir. Agu ·hasta olan bir ~ocugun ya§aytp ya~ayamacag1 .24 saat boyurtca bu~ada yatmldlktan sonra anla§thr.

3. -Fmn- Kotii finnda ya~amayt severler. Fmnm· oniinde birisini dovmek yas~kbr. · ·

Fmn kepekleri bayllma hastahgma tutulmu~ ~ocuga yapllan ila~a kul-

~ ....... .,.z:::,·~n'i<;m;::;;.-~ folklor!edebiyat

laiuhr. 4. Kutsal Yerler- T1bbi etkileri olanlar: Sultan Selim Camii'nin deposu,

Sultan Beyaz1t Camiinin kuyusu, Ediine'de Mara~a batakhg1. i 5. Kuyuiar- Muskay1 imha etmek i~in bir yontemdir. Bir kuyunun

yamnda su i~memek suretiyle fitlktan saklmhr. Memleketin suyu, kurumu~ siitii tekrar canlandmr. Kuyunun i~ine atllan ta~lar baytlma hastahgrm iyile~tirir. · ·

· 2. HAYV ANLAR

·6. c§ek - Dili yenirse kavga eden bir ailede huzurlu diizen tekrar kuru­lur.

7. Geyik .- Boynuzlan ke'm gozden ve biiyiiciilerden korur. 8. Kedi - Geceleri kotii ruhlann etkisi a ltmdad.Ir. Kesilmi~ kuyr:ugundan

akan kan yangm1 sondiiriir. 9. At- At pislikleri zor dogumlan kolayla§tlnr. At nah biiyiiciilere kar~1

korur. Atm i~tigi su uykuyu ka~mr. · 10- Kopek- Bir kad.Inm ~ocuk dii~iirmesine ka~1 kii¢k bir kopek kurban

edilir.' Kopek siitii. zor dogumlan kolayla~tlnr. . 11- Asian-- Asian pislikleri tartl§malarm oldugu bir ailede huzuru tesis

eder. ·

12. Fare - ~ok degum yapllmast istenirse bir farenin yiiregi yenilir, ayak­lan yenirse biiyiiciiniin etkilerinden korunulur.

13. inek~ inegin tezegi fihktan ve cadJlann hiddetinden korur. 14. Horoz- Tiim bir horozu yiye~ bir kadm erkek doguramaz. Horozun .

kamyla bir kuyunun biiyiisii bozulur. Bir yllanm zehirinden sakmmak i~in bir bitki (sedefotu) yiyen horoz, insan i~ de faydah bir panzehirdir.

... 15- K1rlangzf - Klrlangt~ yu~asmdan ahnan bir ta~ saray1 iyil.e§tirir. 16- Yumurta - Siirekli kavga eden bir kan-kocanm arasmda huzuru ye- ·

niden tesis etmeye ve kolay degum yapmaya yarar. 17. Tavuk- Ozel bir biiyiide ba§agnsmt simgeler. Tavugun safras1 zor

dogumu kolayla~tmr. Tavuk cigeri bir ~ocuga verilirse ~ocuk konu~mayt ogrenmede gedkmez. . .

18. Ballk- Bazen dogurganhk simgesidir. Ancak hamile bir kadlmn bahk yemesi yasaktlr. Buna neden olarak da her yedi yllda bir degum yapan deniz ktzmm karakterini almamast i~indir. Mara~a batakltgmdaki banyolar srrasmda da yenmemelidir. Bahgm kllpgt biiyiiciiniin tiim saldmlanna . kar~l bir onlemdir.

3. SEBZELER

19. Sarrmsak- Kern gaze ka~Hhr. ~eytanlar insanm gaziinu kar etmek i9n ktillamr.

Sarm1sagm kuyrugu cinlere aittir. Batakhktaki banyolar suasmda yen-ro.emelidir. ·

20. Karanfil - Aglayan· ~ocugu iyile§tirir. -21:· Karadut Agac1- Kurumu~ sum tekrar saglar. 22. Ceviz Agac1- ~eytanlan banndmr. 23. Sogan· - Bazen faydalu::hr, kururnu~ sum •tekrar saglar. Bazen za-

rarhdir, batakbktq yapllan banyolar esnasmda yenrnernelidir. 2~. Zeytin· Agat1- Gaz yangtsma ka~1 korur. 25. Elma Agac1- c;ocuklann kaybolrnasma ka~1 korur. 26. Sedefotu- Ozellikle kern gaze ve baya ve ba~ka bir~ok hastahga ka~1

koruma niteligi ta~u. Bu bitki, kolay dogumu rnurnkun ktlar, sarayt iyile~tirir ve yllan zehirine k~1 panzehir olarak kullanllrr.

21. Sogiit - Fltlgt iyile~tirir.

4. MINERALLER

28.Giimii§- Bir ~ocugun ba~trun tizerine bir gurnii~ para koyarak onun · aliirnu anlenir. Anne ve babas1 erken alrnu~ bir ~ocugun fidyesi olarak kul­lamhr.

29. Elmas- Ht~kmgt azqltlr. Vebadan korur: ' 30. Demir- Sadece dokUnu~uyla bile dokunam gu~lendirir. Buyticii lanet­

lerini iyile~tirir: 31. Ta~lar - Bir yolculuk suasmda guvenlik rnuskas1 olarak kullqmhr.

Kuyuya .atllmca bayllrnalan iyile~tirir. Saray1 tedavi eder, ve genelde her derde devcidir. ·

34. Yakut- Vebadi:m korur ve dU~ugu anler.

5.MUHTELiF

33. It~rlz Bitkiler- Biiyiicii lanetlerini iyile~tirir ve genelde nazara kar~1 korur.

34. Siipiirge - Ailede b1iim olunca geride kalanlar ve yolculuk eden ki~i

f

i~in bir ugursuzluk sirngesidir. Fakat ev degi~tirince ugur getirir. 35. Kerner- Bekaretin sirngesidir. tkizlerden biri (>liirse digerini korur.

- - 36. Gomlek - ·uzunsa ugur getirir . . Ktsaysa ugursuzluk getirir. Ege~ bifyiik-karde~leri eJ;ken almu~ olan bir ~ocuk kendisi buytiyene kadar aym

. ,~ gornlegi hi~ degi~tirmeden giyerse, onu alurnden korur. Fa kat bir garnleg~ asla cuma gunu kesip bi~ernek gerekir.

------------------------~ ------------------~~--

37. B1~ak- Bebekleri yilriitmek i~in i§e yarar. 38. Kitre- Her derde devadrr. 39. Ekmek, hamur~ maya - Ugur getirir. Kehanet arac1 olar~k i§ goriirl~r.

40. Kilit- Dii§iigii onler ve ikizlerderi. biri oliirse digerini aym oliimden korur. ·

41. ~eker- Cinlerin l<Izgmligmi hafifletmeye yarar.

6. GiiNLER

42. Pazar -- Tuhaklanm o giin ke~en annenin biiyiik ~ocugunun oliimiirle neden olur.

43: Per~embe - Kansm1 l<Iskanan bir adamm ki~kan~hg1 o giin yumurtla­nan bir yumurta ile ge~er.

44: Cum a- Bugiirl gomlek Isesilip bi~iimez. Eger vebadan korrmmak iste­nirse, her _cum.a nmalLkesilmelidir. Bir bebegi yiiriitmek--i~i-n -yapil!)p- - . ah§tlagel~§ giri§imler ancak Cuma giinleri yapillrsa etkin olurlar. . . ..

45: ·cumartesi - ·sugiin ameliyatlar i~in uygun bir giindur.

Biitiin bu sozii edilen dii§sel maddelerin dt§mda i§levlerinden sozetmedigim suyu, §arabi, siitii ve bah unutmamak gerekir. Bu maddeler d~ger dii§sel maddelere aki§kan olarak kullamllr. ·

Aym nedenle nazara kar§l kullamlan babl inan~lardan da aynca soz et­meye· gerek yok. lleriki ~ah§mamtzm sonu~lanndan soz ederl<en bu konular­dan da soz edilecektir. Klsaca demek gerekir ki, bu konulann en onemlileri ~ocukl~-Udan soz eden konulard1r. Ba§hklan §Oyledir:

I. Evlenme Toreni,- II. Yeni evliler,- III. Hamilelik, N. Klstrllk,- V. Lohu­sa,- VI. Dii§iik, -VII. c;ocuk,- VIII. c;ocuklann kaybt,- IX. Emzirme, -X c;e§itli hastahklar ve etkileri, -XI. Devalar, -XII. Kazalar, -XIII. Yoldlluk, -XIV. Kav­galar ve anla§m~zhklar, XV. iyi ve kotii alametler,- XVI. Muhtelif.

ABRAHAM DANON (1857-1.925)1-9: Degum yeri olan Edirne'de Geron . Ye~iva 'smda20 ogrenim gordO. Kendi kendine Franstzca, ingilizce ve: Almanca

ogrendi. 1888 ythnda Edirne'de lbranice ve Ladino 2~ dillerinde yaytmlanan Yosef ha-Da'at (Et Progreso)22 adh tarih dergisini yonetti. Derginin amact Dogu · Yahudiligine ait belgelerin ve bilgilerin derlenip yaytmlanniast idi. 1891 ytlmda kurucusu oldugu haham sefT!inerini · yonetti. _1. DUnya Sava~1 strasmda TUrkiye'den aynhp Paris'e gitti, orada ·Ecole Nati~nale OrientaJe Alli"pce, oku-_. lunda I bran ice dersleri verdi ve ara~ttrmalar yapt1. Revue des Etudes J~ives (Ya:- · hudiyat incelemeleri Dergisi), journal Asitatique (Asya Dergisi), Revue 1-iispa~i:_-~ que (lspanyol Dergisi) vb. dergilerde TUrkiye. Yahudilerinin tarihi, orf v~ adetl~~i-""""==--=-===-= .......... =-"""""'"""""=-== ........... 48 ~w:rmc-w~==e :r:.z:n~~

-...:~

ve edebiyatlan konularmda makaleler yaytmlandL

c;:evirisi sunulan bu makalenin hangi dergiden ahndtgt saptanamam1~ ve bu ytl i~inde Alliance Israelite Universelle'in23 Paris merkezindeki kutuphanesinde bulunmu~tur. Belgenin altmda bulunan bir ml.ihl.irden, Fransa'mn Nazi Almanyast tar~fmdan i~gali s1rasmda ~almdtgl ve sava~ sonras1 Frankfurt'ta bir uzmanhk kl.iti.iphanesinde bulundugu anla~llmaktadtr.

c;:evirmen, ozgun makalenin bir kopyasm1 gonderm~k nezaketinde bulunan jean Carasso'ya (Fransa) te~eRkur eder. A~JklaytcJ dipnotlar ~evirmen tarafmdan eklenmi~tir.

Oipnotlar

1 !nceleme anlammda ibranice sozctlk: Yahudiligin revrat sonras1 donemine ait Torah yq da yazth Yasa'nm ger~ek yorumu saytlan en onemli kitab1. Talmud Musa Yasast'nm yorumlanmastyla ilgili geni~ bir derlemedir. Haham okullannm

d

. ogretisini ,yansttlr.

2 Pentatok'tin (Eski Ahid'in ilk be~ kitabt) u~uncli kitabt.

3 Pentatok'Un be~inci kitabt·.,

4 Halaka sozctlgtinden ~mi~ olup, g~di~ bi~mi anl~mma gelen ve Yahudilige tam uymayt belirleyeri dinsel, hukukscil ve ahlaksal diizenlemeyi aqlanduan lbranice sozclik. ·

5 ibranice sozctlk Tann'ya adanan ve Yahudilige gore kesinlikle uyulmas1 gere­ken haftahk dinlenme giinii.

6 Yahudil@n Yunan-Roma doneininde kurulan en yiiksek dinsel otorltesi. Kudtiste t6planan yuce divam.

7 Yazar burada Sefarad yani tspanyol as1lh Yahidileri kastetmektedir.

8 Tadlandtrmak.

9 Ev tannlan

10 Romalllar'da evlerin en mahrem ko~esini koruyan tannlar ~u tannlann heykellert ·

11 lspanyol dillnde "Evin Anas1" anlamma gelen deyim .

. 12 Revue des. Religions, Yll VIII, Sayt: 1, Temmuz-Agu~tos 1887

13 Kutsal Kitap'm ba~mda yer alan be~ kitap. Yahudi geleneginde bunlara Torah denir.

14 flaztrlanmi~ masa arilammda lbranice sozclik. ispanya'da dogmu§ ispanyol ; Yahudilerin 1492 ydmda ispanya'da kavulmalan .tizerine once Portekiz'e sonra Os­

manll imparatorlugu'na go~ edip Istanbul, Edime ve selanik'de 40 yll ya§rum~ Joseph , Ben Ephraim Caro'nun yazm1~ oldugu bir .dini yasa kitabt.

15 lbranice bir sozciik olan kabbala'dan (gelenek) tiiremi§tir. Kutsal kitap me-

folklorledebiyat

tinlerine ve sozlti gelenekleri iizerine Yahudiler'in yapt1g1 gizemli ve i~rek yonun. lann tiimti.

16 Ara~tumak, incelemek anlamma gelen ibranice "dora~" sozctig~den tiiremi~tir. Kutsal Kitap'm hahamlarca yorumlanma yontemi.

17 "Po trona· de Karaka§" (I<araka~ Patronl~esi)

18 Afrika'nm kuzey-batismda, Akdenlz'le Btiytik Sahra arasmda tilkeler btittinu (Fas, Cezayir, Tunus).

19 Encyclopedia Judica, C. 5, sh. 1296, A. Danon maddesi

20 Talmud ogretisi ipn a~lan yere·l okullar.

21 Sefarad (lspanyol) astlh Yahudllerin konu~tugu lspanyolca dil.

22 llerleme anlanu.pa gelen Jspanyolca sozctik .

. 23 Evrensel Yahudi BirliQi. Merkezi Fransa'da olup, Dogu Yahudilerinin egitim­ve ktilttir dtizeylerinln ytikseltilmesi ipn ~ah~an bir orgtittil. Ana etkinl.ikleri orgiit ach ile veya· k.Jsaca Alliance diye arulan okullar idi: Bu okull1;uda FranstZca dil, ve _ gene! ktilttir dersleri yerilir, k.Jz ve ~rkek ogren~ilere de ge~imlerlni saglayacak bir ·-meslek ogretillrdi. . · -

-Not: Dlpnotlor •Eneyelopedia fudaica" ve •Buyiik Larousse, Geli1im Yaymlan•,- 1986 boslusmdan olmrm~tu.

Metin Karadag

ERZURUMLU EMRAH

Ayylldlz Yaymlan