folklor I edebiyat halkbilim• etnoloji•antropoloji•miizikoloji• edebiyat

0<; AY LIK K 0 LT 0 R DERGiS i

ISSN 1300-7491

CiLT: VI SAY!: XXIV 2000/4

Sahibi Uliin Basm YaYIO Turizm Tic. Ltd. ~ti.

Gene/ Yaytn Yonetmeni Metin Turan

Sorumlu Yaztl~leri Madara Dr. Faruk Giic;:lii

. Akademik Dam~ma ve Jlakem Kurulu Prof. Dr. llhan Ba§goz, Prof. Dr. Hasan Ozdemir, Prof. Dr. Fuat Bozkurt

Prof. Dr. ilhan Tomanbay, Prof. Dr. Metin Karadag, Doc;. Dr. Asker Kartan Doc;. Dr. Erman Artun, Yrd. Doc;. Dr. Muhsine HeUmoglu Yavuz

Yrd.Doc;. Dr. Mehmet Yardtmct, Dr. ~Ukril GUnbulut

Yonetim Yeri ve Yazt~ma Adresi Hatay Sokak 9/19, 06410 KlzJ!ay-Ankara ,

Tel: (312) 425 39 20 Fax: (312) 417 57 23

· E-mail: folkloredebiyat@ixir.com

Abone Ko~ullart Yur.tic;i"Ytlhk.(Postalama Ucreti dahil): 20.000.000 .-TL

Avrupa ic;in.Saytst: 25 DM YtUtk Abone BedeU: 125 DM

Amerika ic;in Saytst: 25$ YtUtk Abone Bedell: 100$

Abone bedelinin Metin Turan adma 104233 numarah pasta c;eki hesabma ya da Halk Bankast Me§rutlyet ~ubesi'ndeki 15528 numarah hesaba yabnlarak, dekontun adresimize

gonderilmesi gereklidir. (Aboneleri~z ytl ic;indeki fiyat artt§lanndan etkilenmezler.)

Folk!or/Edebiyat'ta yaytmlanan ya21lar Indiana University-MLA Folklore Bibliyography ic;inde kaydedilmektedir.

Kapak: Nurten $ahin- Late Desenli Tabak Fotograf: Hande Birkalan

Dizgi ve Ofset Haz1rhk Orun Ltd. ~ti . Ankara

Bask.t&Cilt: Ba~kent Matbaast, Ankara

1

~=~~=~~-=mum-~=n m\!Pmm folklorledebiyat, cilt:vL, 2000/4 EEII!!!ll!!i~1:m·!mmii•a-wm- m1112!11=mm

Binlerce, ama binlerce y1ld1I ya~1yorum Bunu goklerden anhyorum, kendimden anhyorum biraz

lnsan, insan, insandan; ne iyi ne de kotii Kolumu salbyorum yiiriirken, kotiiysem yiizii.niii buru~turuyorum

· 9ok eski bir_yerimdeyim, ~iiriiyen bir yerimden geliyorum 0/diikleri.mi say1yorum, yeniden dogduklamru .8.n/Iyorum, ama yepyeni anhyorum bikagmu

Evlerde, koseba~lannda. degi~mek diyorlar buna · Degi~mek

Biri mi oldii, biri mi sevindi, degi~mek koyziyorlar aChm Bana laZJyorlar sonra, ans1zm bana

Kimi ellerini siiriiyor, kimi gozlerini kap1yor ya~adJ.klanma Oysa ben diiz insan, baz1 insan, karanl1k insan

Ve ge~ilmiyor ki benim Duvarlar, evler, sokaklar gibi yapJ.inu~ilgimdan.

(Edip Cansever, Tragedyalar1

I~IKTAN ONCE, I~IKTAN SONRA: BlR GRUP AMERlKA'LI MOSLOMAN DONMEDE. YASAM

OYKOSONON YENlDEN KURGULANMA sOREct*

· Yiicel Demirer ..

,, Toplumsal ortamda insarun kendisini iyi hissedip dengesini korumast ve toplumun ondan istediklerine yarut vererek varolabilmesi ic;in," diyor Charl_otte Linde, "ki§i tutarli, kabul .edilebilir ve siirekli olarak gozden gec;irilip diizeltilen

bir ya§am oykiisiine sahip olmal.tdtr" (Linde 1993). ' Okurken. altmt c;izip, hatta not enigirn Linde'nin bu saptamastru, hele ~e

ya§am oykiilerinin "siirekli olarak gozdeh gec;irilmesi" boliimiinii ta ki 1998 kt§mdan ba§layarak bir grup Amerika'h Miisliiman donme1

" ile kar§tla§ana dek bilinc; katma c;tka:ramadtgum itiraf etineliyirn. 0 tarihe dek almmt§ herhangi bir not olarak bilgisa­yarundaki dosyalardan . birinde duran paragraf, ancak o ytl eie kemige biiriindii, bende. 0 ytl Tiirk ve Kiirt folkloru Uzerine lisansiistii c;al.t§malarum siirdiirdiigii.m Ohio Devlet Universitesi'nde, ikincil ilgi alarum o lan "A!nerika1da !slam" baglamh

Bu '!ah~ma 2000 ya.zmda Bogazi'!i 'Onivcrsitesi Kampiisii'ndc toplanan Uluslararast Sozlii Tarib Konlcransi'nda sunuldu. Ara~tl!ma siirecinde kadulanm esirgemeycn Dr. Dorotby Noyes, Moheb Soliman ve Dave Marx' a te~ekkiir ederim.

•• Ohio Dcvlet 'Onivcrsitesi HalkbiJim Programt yiiksek lisans otrcncisi. 1 Donme" keJimesini lngilizce'deki "convcn"i kamlamak itrin kullamyorum. Kclimenin Tiirktrc'deki

baztkullanunlannm .yaratttgt olumsuzluklarla benim teknik tercihim arasmdaki farlan altJm trizmek isterim.

w\!\ • a§*Mii!'-"* n !.-Iii§\ w folklor!edebiyat UM?Wim ... &@i&B·*·"wp.ac t wamt t f*.::Y£& a

bir ders olu~rurmu~ ve vermeye ba~lamtsnm. Halen vermeyi siirdiirdiigiim bu ders kanahyla diinyarun dart bir yanmdan goc;men olarak gelmi~ veya goc;men c;ocugu olarak ABD'de dogmus Miisliimanlarla kaqtla§ttm. Ders haftalan birbirini izlerken bu gene; arkada~lanmla sohbet ettik. Kitaplar, video kasetle~ ve stk stk da §akalar payla§uk. Bilmedigim pek c;ok §ey ogrendigim bu insani ileti~imlerin en ilginc; ve z..~n­gin olanlan sonradan Miisliiman olmu~ ol.an o~rencilerim ile ya§andt. Ba§langtcm oturmamt§ acelesiyle ortiilen ay!"mtllar, izleyen aylarda kristalle§ti. Miisliimarihgt aile­den gelen bir miras olarak degil de, karar vererek sec;enlerin konu§malan, hassas olduklan konillar, birkac; dini kavram ve kelime dt§mda hic;bir bilgileri olmayan Arapc;a'yi kullanmalan konusundaki tsrarlart ve viicut dillerinde goziime t;arpan farki.Jhklar dikkatimi c;ekmeye, bir ara§tlrma merakl ile ic;imi kemirmeye ba§ladt. Sonraki akademik donernlerden birinde, o zamana dek okuma-tartt§ma ekseninde yiiriittii~ "ABD'de dinlerarast donrne ve bu yeni Miisliimanlann cemaatleri ic;erisindeki durumu" baglammf konu§tugumuz iki ders saatinin birini kendisi de onceki derslerimde o~rencirn olmu§ (o zamanlar iki ytllik Miisliiman) Melinda'yt kiirsiiye davet ettim. Melinda'mn o giinkii konu§mast, kullandtgt kelime dagarctgt, ba§ortiisii, giysileri ve viicut dili okumakta oldugunuz kiic;iik olc;ekli arastumarun gerekliligi konusunda son noktayt koydu.

Yakla§makta olan 1999 yazma bazuhk olarak adresleri elimde olan eski ogrencilerimi araytp durumu anlattlffi. Hepsinden aldtgtm _o!tak yarut "ever" oldu. Hemen hepsi bayan ve beyaz olan donme Miisliiman ogrencilerime dayanacak bir. c;ah§marun stmrh olacagmt dii§iiniip gorii§me evrenimi iiniversite c;evresinin dt~ma geni§letmeye de ozen gosterdim. Yasadtglffi Columbus, Ohio'da farki.J cami cemaat­lerinde, farklt ya§, trk ve meslek gruplarmdan insanlarla baglanti kurdum. 1999 y~zt ve sonbahan boyunca ondokuz tane sonradan Miisliirnan olmu§ ki§iyle teyp kaydt yaparak gorii~meler gerc;ekle~tirdim1• Bu konudaki ozenirn kadar, §anstm da benim 1960'lann ba§tnda radikal Kara Panterler· Partisi (Black Panther Party) iiyesiyken parti §Ubesinin bulundugu sokaktaki Islam Dmmeti (Nation of Islam) biirosu aractllgtyla lslam'la tam~an torun sahibi siyah David' den; bir Mtsu'h ile evli iki c;ocuk anast beyaz Amerika'li 25 ya§mdaki Amy'ye kadar geni~ bir yelpazeye ula~mamt sagladt. Konu§malarlffiiZ, c;ok daba uzun ve klsa olanlan olmasma ragmen, ortalama iki saat siirdii. Ki§isel deneyimlerini sunmaktaki goniilliiliikleri oykiilerini canlt ve

sars1c1 ktldt. Bana ya§anmt§hklarmdan, bireysel tarihlerinde y~reden insanlardan, ~­olaylardan, ba§an ve ba§anstzhklanndan, actlarmdan, ozgiivenlerinin yerlebir oldu~u durumlardan bahsettiler. Baztlart sustu, 20 dakikadan az siiren gorii§melerde sessiz­li~i kaydetti, teybim hazen. Bazen onlarla ne yapacaglffit bilemedigim sayfalarca not ve uzun kaset kaytt!anyla dondiirn evime. Ancak, sonradan farkettim ki soyleni§ bic;imleri ne kadar farkh olursa olsun bir i:arihsel manttk ve sua mevcuttu bana anlanlanlarda.

2Goriistiigum insanlann gers:ek isimlerini kullanmadun, burada. Onlara, kendi astl isim tercihlerioe . uyarak, Baoh isimlerini koruyoclarsa Banh, lslami bir isim edinmi~lerse, o tiirden bir isim verdim. Yer~ ~ adlannda eyaleti dogru ya.z1p, sehrin ad1m ·degi~tirdim. .

F 84 · · d# r:> • £±xmg. "'?'~ 62 ~§-b$*1&£«-§·. & %% .. · ~

·I

I

Wi\ I &d&' iW4WW%%zd'*lil...XM jofk[orfedebiyat *%iii!§W&i§W! uM@I@i .!WIIM\1\\!\MlJ¥11& §!

<;au~marun temel amact, donme Miisliimanlarm ya~am oykiilerinin perfor­mans merkezli baki~ a~tstyla tahlil edilmesi oldu. Soz ile oldugu kadar, giindelik ya§ama sinmis perform~ns ile de anlanlan bir bireysel tarihti, benim ogrenmek iste­digim; "can teorisi"ydi benim pe~inde oldugum (Anzaldua ve Moraga 198W "Can reorisi" tammt Collins'e gore; "ya~amlanmtzm kiiltiirel, jeopolitik ve ekonomik ko~ullanmn dogurdugu ozgiil deneyimler ve .bilgi kuramlan ile anlamlan.dtrdtglffiiZ felsefe ve teorilerin bize, ba§kalanmn aym teoriye verebilecegi anlamdan daha farkh anlamlar ifade edebilecegi" aynmmda yatar (Collins 1988). Yapngtm ara~ttrmada bir yamyla ben de bir "can teorisi" pe~inde oldugumdan teybime kaydettiklerime ve onlardan ne anJadtglffia ge~meden once, bu ."ali~veri~" Strasmdaki kendi konumuma a~tkhk getirmeliyim.

Kirndim ben bu gorii~melerde? Tbe Battle of Valle Giulia ba~Ltkh kitablilln baslangt~ boliimiinde tanmmis Italyan sozlii tarih~i Alessandro Portelli kendi kendi­sine sorar: "Ben ne yap1yorum?" ve kendi sorusunu soyle yamtlar; "Bu olaylaii yazarken, son tahlilde kendime ili§kin yaz1yorum. Baskalarmm amlanm yazarken benim kendi tarihim de i§in ifine giriyor ... Bunlan yazarken uzak fOCukluk giinlerimi yaz1yorum bir anlamda ... " (Portelli 1997). Aym kitabm ilerleyen sayfalannda Portelli okuruna sozlii tarihi olusturarun tarihi soyleyen kadar tarih~i oldugunu da hanrlattr.

P~rtelli'nin bu notu t~tgmda tantgt oldugum ve size aktanhglffi bu sozlii ta'rih olu~turma siirecinde benim konumumdan bahsetmek istiyorum. Ba~ta da belirttigim gibi Tiirkiye'den bir doktora ogrencisi olarak gittim gor:ii~melere. ilk gorii~meden itibaren akademik kimligimin alnm ~izdim 1srarla. Ancak, hemen ilk konu~malarda yerel iiniversiteden bir ara~tumactdan ~ok bir "Miisliiman karde~" olarak algtlandtgtmt farketthn. Ancak, olumlu bir geli~me olarak bu durumun degi~tigini far­kettilJl, a~amah olarak. Cuma namazlannda camilerde ve yerel dini torenlerde goriin­meyi~im ile din! selamlarmi yerine sekiiler olaru tercih etmem, asunda ba~mdan beri yerle~tirilmi~ o~ayt diledigim yeri bana sagladt. Ne "Miisliiman kardes," ne de lslam kiiltiiriinden habersiz bir "oteki" olmamak i~in gosterdigim itina sonu~larrm ilerleyen konu~malarda gosterdi. Hissettigim minik aynnnlardan siire~ i~erisinde gereksinimim olan verimli uzakltgt kazandtgunt hissettifn. Pek ~ok "mahrem" giindem konu~uldu, bu gorii~melerde. Duygulu anlar yasandt. Hala sormaktayrm kendime; neden o kadar aynntth ve i~ten anlatttlar diye. Onlann agtzlanndan geleni yazacaglffi ve tarihe

> bir§ey buakacaklan hissi miydi, neden? Yoksa benim gibi.bir "oteki" lizerinden de olsa lslam'in ~esajtru diinyaya yaymak i~in mi anlatttlar? Belki de kimsenin kimseyi dinlemedigi bu endiistri otesi Amerika'da yalruzca konu§mak istediler, yalruzca konu~mak ...

Gorii~melerde onceden planlaruru~ bir sessizligi yegledim. En yansiZ sorunun bile bir yonlendirme i~levi oldugunu bilerek kendimi bana sunulan ya§am oykiisiiniin akt§tna buaktlffi.. Gorii~me t~kanmadlk~a ya~am oykiilerinin akt~lill kesmemeye

. ~ah§nm. Genellikle ilk sorumdan ve ar~ya stkt~ttlan aynn e§eleyen sorucuklar dt§mda

. 3Anzaldua ve Moraga'nio "theories of flesh" kavram1.n1 "canm teorisi" ile kar~1lamay• deniyorum.

haz1rladtgun bir gene! soru listesine ba~vurmam gecekm~di. McCioud'a gore "donme" kelimesi popiiler diizeyde stk stk, "inancm duy­

gusal ve aktldt~l olacak yt;niden dekoce edilmesi olacak alguan1r. Kelime oziinde inan9 olan i~sel anla§mazhklann ~oziilmesi dii§iinii if1inde ta§tr. Donmek aynca ~ki "ben"in inkarm1 ve yenisinin tohumunun anlmasmt gosterir." Ancak bu saptamadan hemen sonca "donme" kavrammm evcildigi yeni noktadan habecdac ~der bizi, McCloud. Arnk donme; "kendini tacif etme miicadelesinde aktif olacak rol alan

ki§idir" (McCloud 1991}. Kendi kaderlerini ~etin bir yol se~erek oren, gorii~tiigum Miisliiman donmelerin kimliklerine, onlann bireysel tarihleri ve bugiinleri arasmd'!

~urduklan somut baglannya gef1meden once, ~kura onlan if1ine yerle~tirdigim aJ f1erf1eve sunmak istiyocum. Burada iki stmflanduna yaptyocum ve bunlaca bagh bazt alt kategoriler oneriyocum. Gorii§melecden anlamh sonuf1lac ~tkarmak amactyla sundugum 11erf1evelece uymayan istisnalacm varhgtm burada belirtmek isterim.

SINIFLANDIR.MA 1: Bu smilland1rmayt gorii§tiiklecimin ozgef1mi~leri ve Stmfsal kokenleri iizerine kurguladtrn. Topladtgun ya§am oykiileri iif1 boliirnde ince­lenebilir. Gorii§me yapttklactmm hemen hepsi kendi ifadeleriyle doldurulmasrmgerek­

. li gordiikleri "bir bo§luk"tan ortak olarak bahsetmelerine ragmen, birbirinden 11ok. farkh ozgef1mi§lere sahipler.

Grup Al llk grubu tanunlayan egitim durumlan veaktivist ge~mi§l~ri oldi;, Suiusal kokenleri farkh olsa da bunlar ya§amlannm bir doneminde okulda;­maballede ya da bir politik grup i11inde f1ah§IDL§lar, politikarun i11inde §U ya da ou diizeyde bulunmu§lar. Bu ge11mi§leri onlact 11evrelerinde, en azmdan aileleri i11inae saygt goren, fikirleri sorulan dogal onderler durumuna getirmi§. ~u ya ·da bu diizeyde ~

· lider!ik ozelliklerine a§ina bu grubun .i~ine girenler. . Grup Bl Ikinci grup genellikle dii§iik gelir diizeyine sahip ailelerden gelen, az

egitimli, yurncuk giiciiniin sorun f10zme yetenegini korudugu ortamlardan geliyorlar.

Hapisane, uyu~turucu, ya§adt§L f1et~ler hep uzanabilecekleri bir yakmhkta olm~ <;ogunlugunun lslam'la taru§madan 6nce bir dinsel inanct yok.

Grup C) . U~iincii grubun ozelligi lslaini tercihleri oncesinde de dind¥

olmalact. Genellikle f10cukluktan ba§layan bir dinsel yogunl~k ya§amlarmm heme~ her kesitine damgasmt vurmu§. Dindarhk diizeyleri farkh olsa da bu grupta

smillandtrdtgtm ~i§ilerin kitaplarla olan yakmhklact ve hak acayan idealist yanlan aln 11izilmesi gereken bir nokta. Aynca belirtilmesi gereken bir aynntt da, bu ki§ler!!! kapah kaptlar arkasmda okumakla yeti~eyip, ba§ka kiiltiirleden kisilerle tartt§rnaf; verdikleri onem.

SINlFLANPIRMA 2: Bu ikinci stmfland1rmanm nesnesi bana sunulan ya§a.Ql oykiilerindeki farkh tutachhk diizeyleri oldu. · "Ya§am oykiisiindeki tutarltlt.k.!'

ol~iitiine gore baglammda bana anlattlan oykiile.i:i iif1 grupta topladun. llk gruptahl· ler bana i-r tutarhhgt olan bir ya§am oykiisii verdiler. Daima dindar olan bu grup~

\61¥6 b!l!l1!!!! 64

kiler, ya§a.mlan boyunca si.irdiikleri dogru arayt§ onlan lslam'a getirrni§ti. Bu durum­

da yeni olan hi~bi~ §ey yoktu onlara gore. Diger u~ta ge~rni§ini tamanuyla reddeden

bir ~izgi belirdi. Bunlarda "once"nin aynnnlan ve anlanh§ bi~irni dinleyiciyi ana

§arkiya haztrlayan bir giri§ taksirni gibi geldi. Do gal olarak merammu ~nlatmak adma

yaptlglffi bu ~er~e~enin pek ~ok istisnast ve fa_rkh oranlardaki kombinasyonlan, ~tktt

kar§tma. 32 ya§tndaki Afrikah-Amenkalt Sam bal1settigim ortact ~izginin i!gin~

orneklerindendi: "Ben hep iyi bir fOCuk oldum. 14 ya§Imdan beri ifki ve uyusrurucu

ile ram§Ik olm~a ragmen ben hep tannya inand1m." Linde'nin belirttigi gibi ya§am oyki.isi.i soylendigi kisi, ortam, donemin gerek­

lerine gore anlattct tarafindan egilip bi.iki.ilebilen bir sunu§ (Linde, 1993). Bu kaygan

anlaum manuguun i~inde kaybolmadan anlarnlandumak ve sonu~lar ~tkarmak i~in elimdeki "metin"lere once dilleri ve soyleni§ bi~imleri baglarrunda bakum. Ya§am

oyki.isiirii.in bir siir memi gibi okunmast ve sistemli olarak ba§vurulan ild anlamlt

kelime kuHarurru ya da belirli kelime hazinelerin~ ba§vurwarak gonderilen mesajlara dikkat ettim. Ore yandan oyki.isi.ini.i anlatanm anlattm strasmdaki performansma

. yogunla~um. Ses tonu, belli kavram ve konulara gelindiginde degi§en oturma ve vi.icut

durumu dikkat ~ekiciydi. U~i.inci.i olarak Alesandro Portelli'nin "zaman ve mekan

modeli"ni kullanarak ya§am oykiilerinde bana soylenmeyen ya da sessiz olarak, s~ur aralarmda anlaulan bo§luklanru doldurmaya ~alt§tlffi.

_ Bu ara§ttrmada yaptlan gori.i§m~lerin dili lngilizce idi. Ancak gori.i§melerin

dinl bagla.mt Kur~n'q~ dili olan Arap~a'yt da stk stk gi.indeme· gecirdi. Kayttlar

strasmd.a ~ok stk rastladtgtm bir durum lngilizce kar§tltklart olmasma ragmen bazt kelirnelerin israrla Arap~a soylenmesine gosterilen oze.n oldu. Konu§manuz strasmda

AfriRalt-Amerikah, i.i~ torun sahibi David her iki-i.i~ dakikada bir i~inde Arap~a

-kelime bulunan bir ciimle kurmaya ozen gosterdi. Genellikle k.tsa bir kesilme ile solu~ altp, "orijinal" bir kavram ile ba§ladt, yeni ci.imlesine. Bunu yapamadtgt durunllarda

Muhammed Peygamber'in admt anarak bu amacma ula§maya ~aba gosterdi. David' in

bir ba§ka performanst Islam1 onerni olduguna inandtgt kelimeleri daha uzun ve davud! bir ses to.nuyla okumastydt: ·

t4 "Ilk .kez Wali Mul1ammad'in' konusmaSini dinledigimde Mansfield, Ohio'da bi.aJm ogrendim, Peygamber Muhammed ibn Abdullah'I bgrendim ondan. lslam'm.mesajmdan etkilendim Sorulanma yamt buldum, Kitap'ta, Kuran'da kendimi buldum Allah ile kendim arasmdaki baglantJyJ gordiim Daba sonra iki yil lslam'I ogrenmeye fali§Om ve 1slam Ommeti'nin kayJth iiyesi oldum . Sabadet getirdim; a,r;baadji anna j/aha illallah ye e:;hadu anna jlaheah"

· 4 Wali (veya Writh Deen) Muhammad ABD'deki siyah Miisliimanlann efsanevl lideri Elijah ~ Muhammad'in oglu olup, babasmm oliimiinden sonra harekerin ba~ma ge~i ve geleneksel lslaml ~zgiye

Yaklasmasmda karar sahibi oldu.

;:m::::::lii 65

GS:aSilSS!t:SiSSSSIISI8a2!8!!1818ISIIS8IliiSIISillll!llllllt~-i'SSIISS folklorledebiyat !im

Melinda, yukarda bahsettigim iiniversite ogrencisi, ya§am oykusiinu kaydetmeden

once yapoguruz konu~malarda Arap~a'ya ba~vurma ah~kanhgt olmamasma ragmen, ya~am oykusunii teybe anlaurken opkt David gibi slk slk Arap~a'ya ba~vurdu.

Y alruzca ya~am oykiisii arasma slkt~ordtgt l;lam! degerlere ili~kin vaazlannda de~il, ya§adtgt §ehirdeki Musliiman erkeklerin k~ndisine yonelik hareket tarzmdan §ikayet

ederken de bu soylemi siirdiirc!u. Arap~a bilmeyen, lrlanda astlh Amerikah Melinda .

belirgin, alo ~izili bir aksanla telaffuz etti, Arap~a kelimeleri. · llgin~ bir bi~imde .ay111 J­aksaru a§agtda okuyacagmtz bakkalda kar§tla§tigt Ortadogu'lu ki~inin konu§mastl11

bana aktanrken de kullandt:

"Ornegin gece ger; vakit bakkalday1m (Columbus'ta ii<;-dort tane bulunan, - ~ Ortadogulu Musliimanlarca i~letilen cicarethaneleri kastediyor.)

Ora dan hemen birkaf parfa sey ailp aynlacagun. Goziim yerde ali§veri§imi yaparken cmk bir 'Selamm aleykiim, durun size fanta- -iarJmZJ ta§Imaya yard1m edeyim' ciimlesi duyup irkiliyorum. .

Yanwm kla bir 'hayu'

Israr ediyor 'Yok, durun yardun edeyim. Nerelisiniz? Suriye mi? Ordiin mii? Yine <JJayu' diyorum. Arab"ama kadar geliyor: <Amerikah mlSlmz? Ne zaman

Miisliiman oldunuz?'

c;ogu zaman beni ten rengimden dolay1 Suriye'den, Ordiin'den samyorlar.

Konu§ma §ekli baglaffiillda pek <;ok zengin ~ynnttyla kar§tla§ttm, gorii§meler boyun­

ca. Amy, 28 ya§mda ii<; <;ocuk annesi, "onceki" ya§af11tndan ba,hsederken ses tonu ve

viicut diliyle de konu§tu, benimle. <;ocuklugundan bahsederken omuzlan dii§tii, sesi

ktstldt.

~<Eger fOcukluk donemimden bahsedersem Zor bir fOcuklugum oldu An.nem ve babarp ben dal1a fOk kiifiikken bo§amru§lardJ Daha sonra annem iivey babamla evlendi 0 bana hir; iyi davranmazd1 · Ben bu zorluklar ifinde tanr1ya SJgimrdim, dua ederdim, ondan yard1m dilerdim". _

Aym Amy, Musiiiman kocastyla kaqtla§masmdan, kocasmm kendisini bagrma basan ailesinden ve Miisluman olduktan sonraki giinliik ya§arrundan bahsederken neredeyse ba§ka birisi oldu: duru§uyla, oturu§uyla ve sesiyle:

"Miisliiman olduktan sonra giindelik ah§kaniJklanm gerfekten degisti Onceden fOk suadan bir hayaom vardi: lse git, eve don, televizyon seyret Gerr;ekten r;ok sJ.kJcl}'di Am a §imdi her§ey fOk farkh ... "

66

.--;;!!1 l' -...... '" l:j J

eeeeeJiwcmlcB!as• • ":l!!icm folklor/eclebiyat me;;: ;;;;;;ml!::~m::::il!!l EII!IJ m111 :;e;w;,.,~*

Bu orneklerdeki detaylann, bti ki~ilerin "ben"inin yeniden in~a edildigi slirec;Ierde c;imento i§levi gorduklerini dii§lintiyorurn. Susma, omuzun dii§mesi, bazt kelirnelerin btkmadan usanrnadan r_ekran gibi giindelik ya§anun, bazen bir ciimlenin ic;ine stkt§an ayrtnolann, beUi bir manttk c;erc;evesi olan, rnekarun oldugu kadar, zarnanm da bir sahne olarak kullaruldtgt yonleni§leri yanStttJgtru dii§iinliyorum. Ttplo Melinda'run Jslam'la tant§mast oncesindeki "serbest" ya§anundan annesini oldugu kadar ilk

'\- genc;liginin gec;tigi ilc;eyi de suc;lamasiDda oldugu gibi, bu itiraflarda ikincil girdiler de merkeze oturabiliyor:

"Apk~asJ, annem iyi bir insand1. Ancak bana ve tercib.lerime hi~ miidalwle etmedi. Ortaokulun ba§mdan itibaren erkek arkada§lanm oldu. Apk sapk giysiler giydim. Bugiin geriye doniip baktJgJmda bunlarm arkasmda dikkat ~ekme ihdyacmun yattJgzm goriiyorum ... Keyke ailem daha disiplinli olsayd1. Amerika ol~iiderine gore miikemmeldi heqey; derslerim iyiydi, bir futbolcuyla ~ooyordum, £alan. Ke§ke Earkb

~:~ olsayd1 ... "

Bu ara§ttrmayt ya§amlanm anlatarak miimkiin ktlan katthrncilar, hem kaohm karar­lanyla ve hem de anlattrnlarma c;izdikl.eri c;erc;eveler ile yiiksek bir bilinc;lilik hali sergilediler. Bazdan bildik oykii anlatrm forman ic;in model olabilecek gelenekselli_kte bir c;izgi izleyerek, baztlan bir postmodern belgeseli andtran soyleme tarzlanyla bu deneye can verdiler. Kaset c;oziimlerinden yalmzca lizerinde dii§liniilmeyi bekleyen

-. ifadeler degil, sanr arasmda anla§dmayt bekleyen sessiz <;tghklar da dokiildu. Yiiregini t · ac;anlar c;ogunlukra oldularsa ~a, ya§am oykusiinli kalkan yap1p ge~it vermeyenler de

vardt ic;lerinde. An'cak rercihleri ne olursa olsun top\adtgtm rum ya§am oykiileri bugi:\niin gereklerine gore diinu yeniden in§a etmek ic;in soylenmi§ti ve belki de bu yiizden sozlii tarih, bugiinu hattrlarnarun en iyi yomernlerinden birisi idi.

KAYNAKLAR

Anzaldua, Gloria and Cberrie Moraga (ed.), 1983. This Bridge Called My Back: Writings by Radical Women of Color. New York: Kitchen Table Press.

Collins, Patricia Hill. 1988. "The Social Construction of Black Feminist Thought," Black Women in America, M. R. Malson, E. Mudimbe-Boyi, J. F. O'hare, and M. Wyer (ed.), Chicago: University of Chicago Press. Madison, D. Soyini. 1998. "That was My Oc;cupation: Oral Narrative, Performance, and Black Feminist Thought," Pollock, Della (ed.), Exceptional Spaces: Essays in Perfprmance and History. Chapel Hill, NC: The University of North Carolina Press i~inde. Linde, Charlotte. 1993. Life Stories: The Creation of Coherence. N~w York: Oxford University Press.

McCloud, Beverly Thomas. 1991. "African-American Muslim Women," Yvonne Yazbeck Haddad(ed.). Tile Muslims of America i!iinde. New York:· Oxford University Press.

Portelli, Alessandro. 1997. The Battle of Valle Giulia: Oral History and the Art of Dialogue. Madison, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.