felsefe Ünite 08

8/3/2019 Felsefe nite 08

1/24

Akraballk veToplumsal Cinsiyet

Enleu me lie hu ),0//(1 (life lie alsrahahls (Ighln lsu.rnut him iusan 1('ilhthtl'lrlnHdl1rastla uan hir duru mdur. [)r,f(lJ"ISiJ'ltl I!ditil' I,'I!alsrahahl: cnreuseldir. Ancal: e!!lihl'ne alsrahahl/ sisiemleri (lYlli zamanda hliJeW hir lsulturel (e"illihl' gr\,len1'_ J lodern-le"meJ'le hirlil'leJ 'se elihhge 0!Uly neren IiI! I!diliNI! ilgi/i lsonulari [hizellleJ 'ell hir 010-rile olarals deule; IiIIJltl!Hl ~-d'(lF. Vld'(lndah/r>Ir>gnljirl gl.i(l.il' (:el>inec-eBeledivesitarafin da n hir deme! hrzmeti otarals l'lJ"litl tt Ir>ji/II nilia) gi;nilmd'lediF.AmllflllnmlZBu limlc_)'i tama mladvlua n sonra.n temel tophcmsat lsiirumlarda tt hiri ola tt I!I,/i/il' lie tiir hir isle gi;ni1' ne lsul-

iurlere gi;re farlsnbl: gliSll!n1' mi?lsrahalil: sistemleri 10P/1ImS(I/ olaral: I'I!! tu r bir isle gi;nh- uc lsultiirl ere gi;rejllddtf-d' glislerir mi?,UIUl Fe erlselsleriu rol IiI! statulerirti, danranis uc tutu mlarnnn helirl even hi-J 'olofil' eills'!) 'etin otesinde lsulture! olarals _I'(ljnlrlll[linlin'\, hir 1('il/ulnst11 cinsi-J -et uar midrr?sorularina J '(1IIlI nerebiiccel: hi/;;-i hirilsimine -'rlbijl (,klc'rlb-uI'lZ_


2/24

178 Antrop 0 1 oj iOrnek Olay(. . .) Benim ral1mam boyunca kaldzgzm banenin reisinin kanstyla arastnda 10yastan fazia Jark uardt, leaden erkekten ya~hydz. Evlilikleri bir levirate yani olenagabeyin kansiyla evlenmeydi. Bu evliligin nedenlerinin basmda eu sabibiminagabeyinin askerde olmesi ue ikinci leansmm rok genr cocuhsua: dul halrnasi geli-yordu. Diger nedenler kadtntm ikinci leaden ue kapnlarak eulenmis olmast, guzel-ligi, asiretin saygtn bir ailesine mensup olmast ue nuJuzlu erkek alerabalart olma-stydi. Ev sabibim kanszyla evlenmek icin on sene beklemis ue ergen olunca evlen-misti. $imdi kendisi kzrk yaslartnda, hans ise altmtslarma yalemdi. Kartsmt yolagetirmek uegoziinu korkutmak icin kullandzgz en szk tebdit ikinci kez evlenmekti,ama leartsmin da ona dolayl: da olsa mesaji "lleinci leaden getirirsen, goriirsun. "du.Erkek eude hontrou; surdurme ue buzuru mubafaza etme zorunda oldugundanbu ciddi bir tebditti. (. . .)

Kaynak: Yalctn-Hedemann, L. (1990). Asireti Kadtn. Gocer ue Van-COrer Top-lumlarda Yeniden Uretim ue Cinsiyet Rolleri. Tekeli, $. (Der.), Kad'ln Bak'l~ Ap-s'lndan 1980'Jer Turkiye'sinde Kad'ln. Istanbul: Iletisim Yaytnlart., s.264.

Anabtar Kavramlar Evlilik Aile Alerabahle Soy

Hane Cinsiyet Toplumsal Cinsiyet Ensest Tabusa

tflntlekller GIRI$ EVLILIK lIEAILE AKRABALIK lIESOY CINSIYET lIE TOPLUMSAL CINSIYET


3/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 179

GiRi$Burun insan topluluklan, soylannm devarm icin birbirinden farkli olabilen evliliksistemleri ve bunlara bagh akrabahk aglan olusturmuslardir. Evlilik, en basit tam-mryla, ergenlik donemine girrnis (yani ureme yetenegi olan) erkek ve kadmlarm,uremek (cocuk sahibi olrnak), cocuklann yetisrnesini saglarnak ve iktisadi ve top-lumsal olarak yeni bir buninluk olusturmak icin, icinde yasadiklan toplumca tanm-ml~ ve onay verilmis birligidir. Kimi toplumlarda evlilik iliskisi, ergenlik ~agma gir-rnernis bireylerin ilerideki birligi icin verilmis sozler biciminde de baslayabilir. Bu-tun toplumlar, farkh tarihleri icinde farkh evlilik bicimleri gelistirmislerdir. Ancakbu durum evliligin evrenselligini ortadan kaldirmaz, Alerabaltk ise soy ve evlilikyoluyla kulnirel olarak kabul edilmis toplumsal iliskiler agl olarak tammlanabilir vebu iliskiler bunin toplumlarda evrensel bir onem tasunaktadir. Akrabahk insan tu-runun kat ettigi ilk toplumsal ve kulturel otorite kaynagi olarak da tammlanabilir.{:unku bunin insan toplumlan herhangi bir akrabahk sisteminin varhgim, mesrulu-gunu ve degisen 6l~lerdeki yaptmmci gucunu (otoritesini) kabul eder.

Bu evrensellik, belirli bir ol~ye kadar biyolojik zorunluluklarm bir sonucudur.{:unku soyun devarruru saglayacak olan insan yavrusu, kendi ihtiyaclanm karsila-mak bakunmdan, uzunca bir sure belirli yeteneklerinin gelismesini beklemek du-rumundadrr ve bu surecte ~aresiz ve baskalanna bagimh yasamak durumundadrr.Her ne kadar akrabahk sistemlerinin biyolojik bir temeli olsa da, her toplumunkendi kulnir tarihi icinde insanlann akrabahgi tammlama bicimleri ve bu sistemaracihgryla toplumsal, kulnirel ve iktisadi sorunlan ~ozme tarzlan, onun kiilturelbir boyut kazanmasma, kulnirel anlamlarla ytiklenmesine ve belirli norm, kural vedegerlerle bezenmesine neden olmustur. Evlilik ve akrabahk evrenseldir ama fark-11toplumlarda, evlilik ve akrabahk bicimleri farkh olacak, onlara yuklenen anlam-lar, iliskili adlandrrmalar, tammlama ve siruflandirrnalar farkhhk arz edecektir. Boy-lece evlilik ve akrabahk uzerinden bir kultiirel ~e~itlilik ortaya ~lkmaktadrr.

Cinsiyet de boyledir. Insan turn, diger canhlarda oldugu gibi iki farkh cinsiyet-le ternsil edilir. Bu biyolojik bir evrensel gerceklikiir. Cinsiyel biyolojik oldugu hal-de insan toplumlan cinsiyetlere kulturel anlamlar yuklemis, onlardan beklenentoplumsal, kiiltiirel ve iktisadi roller kultur icinde belirlenmistir. 0 nedenle antro-poloji, cinsiyete bakarken onda biyolojik degil toplumsal bir yan gorur, Bu yuzdenkullandigmnz kavram toplumsal cinsiyet kavrarrudir. Her toplum, kendi kulturuicinde cinsiyetlerin anlam ve rollerini, onlann biyolojik bicimlenmelerinden ba-glIDSIZolarak insa etmistir.

EVliliK VEAilEInsana yakm tiirler de dahil olmak uzere hayvanlann btryuk bir bolumunde rast-lantisal cinsellik ve ureme davramsi egemendir. Ancak insan toplumlan, kadmlaerkek arasmdaki iliskileri rastlantisal cinsellik ve besin degisiminin otesinde bir ku-rallar, normlar ve degerler sistemine baglarmstir. Toplumlarda bu iliskileri duzen-leyen kuruma evlilik adi verilir. Evlilik, basta soyun devarruru saglamak ve diger te-mel cinsel ve iktisadi ihtiyaclan gidermek icin erkek ile kadm arasmda toplumunonayladigi bir birlik olarak tarurnlanabilir,

Evlilik ve UyarlanmaEvliligin kurumsallasrnasma dayanak teskil eden asil etken, insan yavrusununuzun sureli bagzmhhgrolr. Insan yavrusu, dogdugu andan itibaren uc-dort yil


4/24

18 0 Antrop 0 1 oj iboyunca tam gun bakima ihtiyac duyar ve aln ya~ma gelene (co-cukluktan cikana) dek annenin ona goz kulak olmasi gerekir(Fotograf 8.1 Bir anne ve cocuklan). Bakuna ihtiyac duyulan do-nem insan icin primat turleri icinde en uzun sureyi kapsar Cbkz.Tablo 8.1). Bu durum ozellikle kucuk-olcekli avci-toplayici vetanmci topluluklarda yavrunun bakmum ustlenen kadiru gecimetkinliklerinden uzak tuttugu icin, 0da gecim icin baskalannabagimh durumdadir. Cocugun ve bakicismm gecimini guvencealtma almamn en yaygm, kulturel olarak tamnmis ve gtrvenli yo-lu evliliktir. Pek cok kulturde akraba olarak tammlanmis baskabazi kisiler zaman zaman bu surec icinde rol alsalar da, evli cif-tin rolunu tumuyle ustlenen bir akrabaltk sisternine pek rastlan-maz.

Tahlo8.1~eitli MaymunTurlerinde veInsanda Gebelik ueAnneye Bagzmlzlzk(~ocukluk) Sureleri

Tur Gebelik Suresi (Gun) c;;:ocukluk Suresi (YII)Makak Maymunu 1 6 8 1 , 5Orangutan 2 3 3 2~empanze 2 3 8 3Goril 2 6 5 3+Insan 2 6 6 6KI9"'IIk: Arsebuk,1990, s.23

Evliligin ikinci onemli islevi cinsel rekabet sorununu gidermesidir. Diger turle-rin aksine insan erkeginin ve disisinin cinsel faaliyete siirekli acik olmasi, toplulukicinde yikici ve toplulugu ~ozucii: bir rekabete yol acabilir. Dolayisiyla evlilik yo-luyla, kimin kimle cinsel iliski kurma izninin oldugu tanmmis oldugundan, bu re-kabetin onune gecilir ve siirekli talep edilebilen cinsel iliskilere bir istikrar kazan-dmlmis olur.

Evliligin u~uncii: islevi iktisadfdir. Evlilik yoluyla kurulan birlik, cinsel i~bolu-rnunu ve cinslerin birbirinin emeginin urununden yararlanmasim duzenler, Boyle-likle evlilik yoluyla iktisadi bir birim olan hane ortaya cikrms olur. lnsanm toplum-sal ve kulturel bicimlenmesine on ayak olan avci-toplayrcr hayat, bu iktisadi iliski-nin kurulmasmda onernli bir rol oynarmsnr. Avci-toplayicilarda, zamarurun buyukbohimunu cocuk bakunma ayirmak zorunda olan kadm genellikle toplayicihga vekuctik hayvanlann yakalanmasma, erkek ise, bu ylikUmlii:lugu olmadigi icin, daha

fazla hareketlilik ve daha uzun zaman topluluktan aynlmayigerektiren avcihga, yani gecim etkinligine yonelmistir. Buyorum, erkegin kadm tizerindeki tahakkurminu ve ustunlu-gunu mesrulastiran ideolojik bir yorum olarak algtlanabilir.Ancak bu ~lkartm, sadece kadmla yavrusu arasmdaki uzunsureli bagunhhk iliskisinden turemektedir. Yoksa bugununmodern kosullannda, bakim islevini yerine getiren pek cokkurumun ortaya cikmasryla birlikte, kadmla yavrusu arasm-daki bagunhhk iliskisinin btryuk olcude gevsedigi, bununlabaglantih geleneksel iliski bicimlerinin torpulenmeye basla-dlgl ve kadmm buna bagh olarak toplumsal ve iktisadi an-lamda ozgurle~tigi gorulmektedir (Potograf 8.2 Bir Kres).


5/24

U nite 8 - A kr a b ahk ve T oplum sal C ins iyet 181Sonucta evlilikte vucut bulan bu bagimhhk iliskisi bir tur uyarlanma zorunlu-

lugudur. Toplum karmasiklastikca ve modernlestikce bir uyarlanma stratejisi ola-rak evliligin rolu azalmakta ve evlilik gittikce kisisel bir tercihin konusu halinegelmektedir. Ku~uk-61~ekli toplumlarda, e~ arayanlar ve esi olmu~ dullar dismda,o kulnirun yetiskin saydigi bireylerin turnunun evli olmasi olagandir.


6/24

182 Antrop 0 1 oj i

nnda (ornegin Batak'larda) gorulen evlilik ittifak~ kiUtilril adi verilen bicimde butur evlilik iliskileri gorulur. Burada e~ verenler, e~ alanlardan daha ustun sayihr. Ev-lilikler sirasmda gerceklesen arrnagan degi~ tokuslan ittifaklarr guclendirir ve yayar.i~ve DI~evlilikBi~imleriJrevlilik (endogami) kisinin kendi grubu icinden, d~evlilik (egzogami) ise disan-dan evlenmesidir, lcevlilik, grup icinden evlilik oldugu icin grubu disanya kapahtutar ve rnulk, servet, kaynak ve soy dagihrmrn onler, Paralel ve capraz kuzen ev-lilikleri birer icevlilik turudur. lcevlilik grubun kimligini korumamn siki bir yolu-duro Boylelikle diger gruplarla kurulan bizlik-otekilik iliskisi de sureklilik ve karar-hhk kazarur. Disevlilik ise icevliligin getirdigi tecrit durumunu ortadan kaldiran,gruplan evlilik yoluyla birbirine baglayan, baska bir deyisle onlan akraba yapanevlilik bicimidir. Toplumlar karmasiklastikca ve genisledikce akrabahk cevrimininotesine ge~en evlilik egilimleri artar, ancak ote yandan disevlilikler yoluyla kimlik-lerini yitireceklerini dusunen etnik ve dinsel gruplar, kimi zaman da cemaatlergrup icinden evlenmeyi tesvik etmeyi surdururler. Ancak karmasik, toplumsal ha-reketliligi yuksek modern toplumlarda bile evliligi kisilerin mens up olduklan top-lumsal tabakayla smirlayan bir toplumsal mecra ve toplumsal tesvik soz konusu-duro Boylelikle her tabakanm degerleri, birligi ve kimligi, hatta bazi dilsel ozellik-leri korunrnus olur Bu da bir tur icevlilik bicimi olarak kabul edilebilir. Bu yollaicevlilik, akrabaltk sisteminin sirurlan disma ~lkarak toplumsal tabakalar ici evlilikbicimine donusur. Dauul dengi dengine vururya da k~z~tek basma btraletrsan yadauulcuya uartr ya zurnaciya say sozleri, aym toplumsal tabaka icinden evlenme-nin rmibah ve uygun gorUldugunu gosteren, aksinin ise toplumca hos karsilanma-yacaginr vurgulayan halkbilimsel referanslardir. Bu turd en evliliklerle katmanlannbirlik ve kimligi, her bir katmanm kendi deger, ilgi alam, zenginlik ol~u ve bicirn-leri, hatta kimi zaman dilsel ozellikleri korunmaktadir.

Pek ~ok toplumda bireyln ait oldugu etnik veya dini grubun dl~tndan biriyle evlerunesi ya-sakttr veya toplumsal olarak kabul gormez. Bunun nedeni ne olabllir? Tartt~tnlZ.Tekli ve C;okluEvlilik Bi~imleriKiilturler kisilerin kimlerle evlenip evlenmeyecegini belirledigi gibi, kisinin kac e~-le evlenebilecegini de saptarlar. Belirli bir zaman diliminde tek bir erkegin ancaktek bir kadmla (ya da tersi) evlenmesine izin veren sisterne teke~lilik (monogami)adr verilir. Bu sistemde ikinci bir esle evlenmek ancak esin olumu veya bosanmahalinde rmimkundiir. Aksine ne hukuk ne de toplumun normlan izin verir. Endus-tri ~agma girmis olan Kuzey Amerika ve Ban Avrupa toplumlannda tekeslilik ege-mendir. Tek eslilik sadece belirli bir ~agm urumi sayilamaz. BaZI kiilturler ve din-ler de sadece tekeslilige cevaz vermektedir. Ornegin Hiristiyanhk ve Museviliktetek eslilik dismda bir secenek yoktur. Hatta kati bir Hiristiyan mezhebi olan Kato-liklik bosanmayi dahi yasaklarmstir (Fotograf 8.3. Katolik kilisesinde bir evlilik to-reni), Bosanmarun hukuken ve kulturel olarak mumkun oldugu toplumlarda kisi-nin bosarnp yeniden evlenmesi biciminde tezahur eden evlilik bicimine dizi tekes-lilik adi verilmektedir.

Kadmm veya erkegin aym zaman dilimi icerisinde birden cok e~le evlenmesidurumuna ise roke#ilik (poligami) denilmektedir.


7/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et

cahltle (poliandri) olmak uzere ~oke~liliginiki turii vardir. Ancak bu turlerden yaygmolam cokkanhhknr. Cokkanlilrk (polijini)aym anda birden fazla kadmla evli olma du-rumudur. Pek cok toplum bu tarz evliligeizin verir. Ancak bu sistemin yarattigi so-runlar vardir. Sorunlarm basmda kadm kis-kanchgi gelir. Aym evde birden cok kadm-la e~ hayati ya~amaya cahsan erkek bu kis-kanchk ve catisma ortamirun baskisi altmdakalacak, kadmlar arasmda da bir tahakkumiliskisi baslayacaknr. Bunu onlemek icin ba-Zltoplumlarda, ornegin Zambia'da ya~ayanTonga'larda erkek her e~ icin ayn bir evacar ve rmilkiimi kanlan arasmda paylasti-rrr. Madagaskar'm Tanala toplumunda er- KaynaJt: http://www.oldgloryranch.com/weddingphotos.htmlkekler, bununla da kalmayip sorunu her ge-ceyi bir baska e~le gecirerek ~ozmeyi yeglerler. Bir erkek bu ilkeyi ~ignerse hak-sizhga ugradigim dusunen kadm zina davasi acabilir ve yuklu bir nafaka kopara-bilir. Kadmlar arasmda kurulan hiyerarsi de, bir olcude bu sorunu ~ozer. Turki-ye'deki ~okkanhhk uygulamalarmda genellikle basvurulan yontern budur. Genel-likle ilk evlenilen kadm evin hakimidir. Soma gelenler onun tabisi olurlar hattahizmetine girerler. Bu, aym zamanda, daha gen~ ve ~ekici olan soruadan geleninbu ozellikleri karsismda, daha yash ve ~ekiciligini kaybetmis olana bir ayncahk ta-myarak durumu telafi etme yoludur. Bunun gibi, Guney Meksika'da ya~ayan La-kandon Kizilderililerinde de ilk kadm, aile tapmagina girebilme ve tannya ozel su-nular yapma hakkma sahip olan tek kadmdir. Gerilim ve catismayr onlernek icinbasvurulan bir baska yol, kiz kardeslerle evlenme tercihidir. Ikinci sorun mifuslailgilidir. Buna bagh olarak cokkanhligm yaygm oldugu toplumlarda bunin erkek-lerin ~ok esle evlenebilmesi soz konusu degildir. ~unkU hicbir toplumun nufus ya-plSI buna uygun degildir. Bu konuda kisn olmayan topluluklarda nufusun denge-sinin bozuldugu gorulur. Ornegin Avustralya Aborijinlerinden Tiwi'lerde yash birerkegin onlarca kansi olabilirken, pek cok gen~ erkek otuzlu yaslanna kadar be-kar yasarnak zorunda kalmaktadir. Cokkanhhk, giderek yaygmhgmi kaybetmekte,modernlesmenin ve kuresellesmenin etkisi altmda bir uyarlanma stratejisi olaraketkisiz kalmaktadrr. Aksine bu surecler karsismda dezavantajh durumlar yaratmak-tadrr. Parasal ekonomilerde ve tuketirn toplumunda bu turden bir evliligi surdur-menin iktisadi olanagi yoktur. Dolayisryla ~okkarlllllgi surdurebilenler giderek da-ha varhkh kisiler olmaktadrr.

Buna karsihk ~okkocahhk cok ender gorulen bir durumdur. Genellikle Hint altkitasmda yer alan Hindistan, Nepal, Tibet ve Sri Lanka gibi ulkelerde ya~ayan top-luluklarda gorulur. Ornegin Hindistan'da ya~ayan Toda'lar ve Tibetliler gelenekselolarak bir kadmm bir grup erkekle evlenmesine izin verirler. Pasifik Adalan'mnMarkezan erkekleri de bird en cok sevgilisi ya da kocasi olan bir kadmla evlenme-yi tercih ederler. ~unkU boylelikle 0erkeklerle rmittefik olarak davranabilecekle-rini dusunurler, Guney Afrika'nm Dobe Kung! toplulugu da bu tur evliligi hosgo-ruyle karsilarlar. Kuzey Hindistan'da Jaunsar Bawar Pahari'leri arasmda erkek lear-des ~okkocahhi!,z gorulur. Bu evliliklerden dogan ~ocuklar biyolojik babalarirun

f f: I

183
http://www.oldgloryranch.com/weddingphotos.htmlhttp://www.oldgloryranch.com/weddingphotos.html


8/24

184 Antrop 0 1 oj i

kim olduguna bakmaksizm bunin erkeklere baba derler. Pahari'lerdeki bu uygu-lama, topluluk icindeki kadmlann saYlsmm azhgma baglanmaktadtr. Cokkocalih-gm bir baska nedeni olarak, erkeklerin askeri ve ticari hareketlilik nedeniyle sik veuzun sure topluluktan aynlmalan gosterilmektedir.

Yerle~meve EvlilikEvlilik bicimleri, eslerin yerlestigi yere gore de farkhhk gosterir, Modern toplum-larda en yaygm bicimde gorulen durum evlenen ciftin yeni bir ev acmasidir. Bunayeniyerli (neolokai) evlenme adr verilir. Karrnasik, endustriyel ve kentli iliskilerinegemen oldugu toplumlarda yeniyerli evlenme yaygmdrr. lktisadi sistem ve degi-sen akrabaltk iliskileri de bu yerlesme bicimini destekler. Boylelikle i~gucunun pi-yasada serbest dolasmn ve i~ olanagmm oldugu yere dogru hareketliligi rnumkunolmaktadir. Bizirn gibi ge~i~ toplumlarmda maddi durumun el vermedigi ya da co-cugun bakuna ihtiyaci olan donernde bu ihtiyaci karsilayacak olanak yaratamayan~iftler gecici surelerle ebeveynlerinin yanmda kalabilmektedirler.

Modern toplum evlilik yoluyla yerlesmeyi kisilerin tercihine birakmis olsa da,pek ~ok toplumda eslerin yerlesecek yeri secmeleri kendi tercihlerine bagh degil-dir. Erkek-egemen (ataerkil) toplumlarda kadmm kocanm ailesinin yanma yerles-mesi olagandir. Buna babayerli (patriloleal) yerlesme adi verilir. Bu yerlesrne egi-Iirni, sadece baba soyunun izlendigi Cbabasoylu) toplumlarda degil, bazi ana soyu-nu izleyen (anasoylu) toplumlarda da gorulur. Ancak anasoylu toplumlann buyukbohirminde yerlesim anayerlidir (matrilohal). Anayanh toplumlarda gorulen yay-gm bir baska yerlesme tarzr daytyeri: yerlesimdir. Bu durumda evlenen ~iftkanrundayismm yanma ya da yakmmdaki bir yere tasmir. Ambilokal denilen bir baska uy-gulamada evliler, erkegin ya da kadmm ebeveyninin yanmda yerlesme konusun-da ozgurce secim yapar. Ciftyerlilikte (bilohal) ise erkegin ve kadmm ebeveyniniyamnda sirayla ikamet edilir. Bunlara mutlak kategoriler gozuyle bakmamak gere-kir. Babayerli egilimin agirhkta oldugu bizirn toplumumuzda da sik gorii:ldugu gi-bi, anlasmazhk ya da catisma durumlarmda evlilerin kadmm ailesinin yanma tasin-dlgl da olur. Ya da erkegin prestijli ve zengin bir ailenin kizryla evlenmesi duru-munda ciftin kadmm ailesinin yamnda oturmasi rastlanan bir durumdur. Buna ir-guveyligi denir.Evlilik Sure~leriEvlilik iki kisinin ozel tercihi olmanm cok otesinde toplumsal bir kurum olup, birtoplumsal aga ve belirli toplumsal sureclere dahil olmak anlamma gelir. Bu yuz-den evlilige uzanan surecte kulturden kulture degisebilen pek cok asarna, toren,armagan rmidabelesi ya da bedel devreye girer. Bu asamalardan en onernlisi ve il-ki e~ serimidir.E~Se~meBi~imleriKu~uk olcekli toplumlarda oldukca sirurlanmis e~ secimi bicimlerinden moderntoplumdaki daha secenekli e~ secrne bicimlerine kadar buyuk bir degiskenlik sozkonusudur. E~secme seceneklerinin kulnir tarafmdan belirli mecralarla smirlandi-gl evliliklere tercibli evlilik denilir. Aileler, gruplar ve asiretler icinde ve arasmdabaglayici nitelik tasryan ve evlenecek ciftlere iliskin tercihlerin, izinlerin ve yasak-larm belirli kurallar dogrultusunda onceden belirlendigi bu evlilik iliskisinde ailereisleri yahut akrabaltk sistemi icindeki en saygm kisi veya asiret reisi gibi otorite-


9/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 185ler, karar verici konumdadrrlar. Bu tur evlilik iliskisinde bireysel kararlarm ve ter-cihlerin onerni yoktur. Topluluk icindeki her kisinin evlenmesi esastir ve bu evlen-melerde temel kaygi, iktisadi, siyasal ve toplumsal iliskiler bakimmdan en uygunesin tespit edilmesi ve ailenin guclenerek sureklilik kazanmasmm teminidir. Bunedenle, dulluk ve evde kalmishk hos karsilanmaz. En basta gelen kaygi ekono-miktir. Topragm veya mallann bolunmesini ve evin dagilrnasim onlernek, rekabetkarsismda gu~lu olmak ve aileye yeni i~guru kazandirmak ve bu yapihrken de dz-~andan degil, olabildigince iceriden ve yakmdan e~ secmek, tercihli evlilik mode-linin temel ilkesidir.

Burada belirleyici ilk surec, yukanda anlatngmnz i~ ve disevlilik surecleridir.Ozellikle icevlilik, e~ secme tercihlerini oldukca smirlar, Disevlilik uygulamasi 01-sa bile tarim toplumlannda evlenme tercihi cevredeki birkac koyle smirh kalacak-tir. lcevlilik uygulamalannda en sik karsilasilan bicimler, paralel ve capraa kuzenevlilikleridir. Bu evlilik bicimleri birer akraba evliligidir. Amca ve teyze cocuklangibi aym cinsten kardeslerin cocuklan arasmdaki evlilikparalel kuzen evliligi, ha-la ve dayi ~ocuklan gibi ayn cinsten kardeslerin cocuklan arasmdaki evlilige isecapraz kuzen evliligi adi verilir. Kan bagi derecesi aym olmakla birlikte, bazi top-lumlarda paralel kuzen evliligi icevlilik, ~apraz kuzen evliligi ise disevlilik olarakdegerlendirilir. Bu degerlendirmenin temelinde soyu surdurme kaygrsi yatar. Buicevlilik degerlendirmesi nedeniyle, paralel kuzen evlilikleri daha nadirdir. Bunakarsm Dogu Anadolu'da amca kizi-amca oglu evliligi bicimindeki paralel kuzenevliliginin yaygm oldugu gorulrnektedir. Diger Ortadogu toplumlannda da amcakizi alma bicimindeki e~ secimi yaygm bicirnde saptanrrustir. Bu durum disevlilikilkesi uyannca ~apraz kuzen evliliginin tercih edilmesi egilimiyle ~eli~mektedir.Amca kizi-amca oglu evliliginin gorii:ldugu iran, Afganistan ve Turkiye dismda buevlilik turunun yaygm oldugu topluluklar Sudan'daki Songhoy ve Kebabis, Sah-ra'daki Mzab, Berabis ve Siwan, Kuzey Afrika'daki Riffiyan, Owlad-l Nail ve Sawiy-ye, Ortadogu'daki Bedevi, Afrika Boynuzu'ndaki Beja, Ortadogu'daki Sindi, HintOkyanusu'ndaki Merina ve Guney Amerika'daki Guahiba topluluklandir. Kardescocuklan evlilikleri icinde bir disevlilik bicimi olarak algilanan capraz kuzen evli-ligi ise paralel kuzen evliligine gore daha yaygmdrr.

Bir baska tercihli evlilik turu, evlenecek iki erkegin birbirlerinin kiz kardesleriy-le evlenmesi biciminde isleyen berdelveya berderdir. Buna dizi hardesler evliligi dedenir. Dogu ve Guneydogu Anadolu'da yaygm olan bu evlenme turune Hakkariyoresinde kepir, Buyuk Menderes havzasmda ve Gaziantep yoresinde ise deg~kyapma denilir. Bu daha cok bashk parasl vermekten kacmmak icin, yoksul ailele-rin basvurdugu bir evlilik yoludur. Bu tur iliskiye giren ailelere berder aile denilir.Ekonomik nedenli bu evlilik biciminde ailelerden birinin ekonomik durumuna uy-gun dusmeyen armaganlar bile kabul edilmez. Dugun masrafirn azaltmak icin heriki evlilik de bir tek torenle gerceklestirilir. Kizlardan birinin olmesi durumunda, ev-lilik yoluyla aileler arasmda kurulmus olan ortakhgm devami icin, dul kalan erkekyine bashk parasl odemeksizin ergen ~agdaki baldizryla evlenir ya da eger baska bi-riyle evlenecekse odernek zorunda kalacagi ba~hgl olen kansirun ailesinden istemehakkma sahiptir. Aynca bu evlilik turunde her iki ailenin kizlan degi~ tokus edildi-ginden, aym muameleyi kendi kizlanrun da gorecegi endisesiyle, aileler gelinlerineiyi davranma yolunu secerler, Bu evlilik bicimine bazi Kuzey Kafkasyah gruplardave Avustralya'daki Kariera yerlilerinde de rastlanmaktadrr (Fotograf 8.4 Stla: Turki-ye'deki berdel gelenegini konu edinmis populer bir TV dizisi).


10/24

186 Antrop 0 1 oj i

Yeniden Evlenme OruntUleriModern toplumlarda esin ohirrui ya da bosanma durumda, kisi-nin yeniden evlenmesi buyuk olcude kendi tercihlerine baghdir.Ancak kucuk olcekli toplumlarda ozellikle dullar icin bu secim

kurumsallasrmstir. Bu kurumlardan biri leoirassx, Levirat uygula-masinda erkek e~ oldugunde, kansi kocasirun erkek kardeslerinden biriyle evlenir,boylelikle ilk evlilikten olan r;ocuklar icin baba soyunu siirdurmek miimkun ola-caktir. Bir baskasi sororat uygulamasidir. Sororatta Ieviratm tersi, yani kansi olenerkegin, onun kiz kardeslerinden biriyle (baldizla) evlenmesi soz konusudur. Buda ataerkillikle iliskili bir uygulamadrr. Bu evlilik bicimine Turkiye'de ve Polinez-ya'da rastlanabilmektedir. Pek r;okAfrika toplumunda ise hayalet evliligine rastla-mr. Ozellikle Nuer'lerde olen bir adarnm kardesi, kardesi adma dul yengesiyle ev-lenir, bu evlilikten dogan cocuklar ise olii:kocanm sayihr. Zulu'larda ise iki tur ha-yalet evliligi gorulur. llkinde bir erkek olmu~ olan kardesinin nisanhsi ya da kan-sryla evlenir ve yeni dogan cocuklar olen kardesinin cocuklan olur; ikincisinde isebir erkek, evlenmeden olmu~ bir akrabasi adma evlenerek yine onun soyunu sur-durur. Turkiye'de de gorulen bir baska yeniden evlenme oruntusu taygeldi evlili-gidir. Taygeldi, cocuklu dul bir erkekle cocuklu dul bir kadmm kendilerinin ve co-cuklarmm evlenmesi biciminde ortaya cikan genis bir ittifak iliskisi biciminde te-zahur eder.

Stla: TUrkiye'deki Berdel GeleneginiKonu Edinmi~ Populer Bir TV Dizisi.

Disevlilik, bazi toplumlarda e~ arayan erkeklerin bir tur ma-ceraci gibi hareket etmesine neden olur. Bu tur durumlarda ya-kin koylerdeki e~ adaylarmm r;ogu yakm akraba oldugu icin ev-lilik rnumkun degildir. Guatemala yaylalannda ya~ayan yetiskinKekci erkekleri zaman zaman, biraz seruven yasamak, biraz pa-ra biriktirmek, ama cogunlukla uygun e~ bulabilmek amacrylagezginci tuccar olarak butun Kuzey Guatemala'yi dolasirlar. Ben-zer durumlarda yakm cevredeki seceneklerin smirh olusuyla basedebilmenin bir baska yolu da esi kacirmaknr. Ancak bu risklibir yoldur. Dusmanhk hasil olabilir ya da pek cok durumda er-kek, bunun karsihgmda bir bedel (bashk) odernek ya da ailedenbir kizi karst tarafa vermek zorunda kalabilir.

Evliligin aile ya da akraba gruplarmca duzenlendigi gelenek-ler de yaygmdir. Ornegin Yeni Gine'li Bena Bena'larda evlilikbaba, babanm erkek kardesi, alt-klan uyelerinden herhangi bas-ka biri ya da daha uzak akrabalar tarafmdan duzenlenir.

Dul kalan kadtnlann veya erkeklerin yeniden evlenmeleri i~in ~e~itli kiiItiirel ~oziim yol-Ian bulunmu~tur. Bun1ardan biri olen ~in kard~iyle yaptlan evliliktir. Boyle bir evllliginterdh edilmesinin nedeni ne olabllir? Tartt~tntz.

Bazi toplum ve kiiltiirler yeniden evlenmeyi onaylamaz. Bunun en uc ornegidul kalan kadmm, kocasma oteki dunyada da hizrnet etmesi icin intihar etmesiveya oldurulrnesi uygulamasidir. Ornegin Hindistan'daki 10. 4. ve 3. yuzyillardayaygm olan ve 19. yuzyila kadar surdurulen sati uygulamasmda, kocasi olen ka-din kendisini yakar ve boylelikle onun yan tannca mertebesine ulastigma inam-hr. Buna benzer bir uygulama, Fiji'de, sefin ohirmi uzerine kanlanrun kocasirun


11/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 18 7yanmda oldurii:ldugu lokoku biciminde gorulur. Kocanm olen kansirun ardmdanoldurulrnesine ise nadiren rastlamr. Bunun bilinen tek ornegi soylu kansmm ar-dmdan soylu olmayan kocasmm oldurii:ldugii: Mississippi'nin Nacez Kizilderilile-rinden bilinmektedir.

Evlilikte Iktisadi Mubadele Bi~imleriEvlilik aym zamanda iktisadi bir birliktir ve evlenen kisilerin evlenme karsihgmdakendi grubuna veya icine girdigi gruba kazandrrdigi iktisadi bir deger vardir. Budegerin rmibadele edildigi cesitli uygulamalar vardir. Bunlarm basmda ba~hk uy-gulamasi gelir. Bir erkek bir kadmla evlenme hakkiru elde etmek icin kadmm ai-lesine karst belli sorumluluklar yii:klenir. Bu yukumluluk, hizrnet kar~lhgl olabildi-gi gibi mal veya para odeme biciminde de gerceklesir. Turkiye'de daha cok paraodeme biciminde uygulanan bashk, Afrika'daki Nuer toplumunda sigtr vermek su-retiyle yerine getirilir. Bashk ve benzeri kurumlar, pek cok toplumda kiz veren ai-lenin i~gucu kaybmm telafisine yonelik bir uygulama olarak tammlanmaktadrr. Busadece bir i~guru kaybi degil, aym zamanda babayanh soy sisteminde kizm erkektarafi lehine kaybedilmesidir. Cocuklann annenin soy grubunu izledigi ve 0soyunuyesi olarak tarumlandigi anayanh gruplarda bashk uygulamasi yoktur. Bir baskauygulama reyizveya draboma biciminde tecelli eder. Ceyiz, kadmm aile grubun-daki miras payml onceden almasidir. Bizde ~eyiz kizm evlendigi eve getirdigi agir-hktir. Yunanistan'da ya~ayan hayvanci Sankacani'lerde de evlenen ogul genelliklegenis aile biciminde ya~ayan baba evinde kaldigi hal de, kiz gelin gittigi eve kendimiras payml da goturur. Hint toplumunda ise damadm statu ve niteliklerine bagholarak kizm ailesinin para olarak odedigi ~eyiz miktan degisir. Ceyizin kimi yerler-de simgesel anlamlan da vardir. Ornegin Turkiye'de uygulanan oturakalma gele-neginde kiz ~eyizini bohcalayip evlenmek i~in anlasugi erkegin evinin omine gi-dip oturur.

Evlilik Proseduru ve TorenEvlilik topluluklar icin en onemli sayilan temel birimin (ailenin) ve ittifak iliskileri-nin kurulmasma yonelik en onernli adirn oldugundan ozel prosedurlere ve toren-lere baglanrmstir. Kulnirlere gore degisiklik gostermekle birlikte evlilige kulturcetammlanmis ve toplumca tarnnrrus bir torenler dizisi eslik eder. 11kasarna evlilikicin aile veya gruplarm birbirine soz ahp soz vermesidir. Bu besik kertmesi gibi,daha cocuk dogdugunda yapilan bir sozlesme olabilecegi gibi, cocuklann yetisrne-si beklenerek ya da uygun ciftlerin saptanmasmdan soma aile ya da grubun birbi-riyle sozlesmesi seklinde olabilir. Birbiriyle iyi iliskileri ve cikar bagi olan iki aile,bu iliskilerinin ileride de surmesi icin cocuklanru birbiriyle evlendirmek uzere bir-birlerine soz ahp-soz verirler. Cocuklar kucukken bu sozlesme kU~k isaretler vekucuk torenlerle vurgulanrr. Ornegin erkek tarafi bu sozun bir isareti olarak kizaaltm takar veya taraflar cocuklan severken bu iliskiyi arnstiran sifatlar kullanmayiyeglerler. Aileler arasmdaki ve cocuklar arasmda aileler aracihgryla kurulan iliskizaman icinde bozulursa, soz de bozulmus sayihr. Pek cok toplumda evlenme on-cesinde yapilan n~anhhk sureci de bir tiir soz ahp-soz verme mekanizmasidir. Ev-lilik asarnasma gelindiginde ~ok basitinden cok gorkemlisine kadar uzanan genisbir yelpazede pek ~ok toren bicimiyle karsilasmz.

Basit torenlere anayerli Brezilyah Tapirape'lerin evlenme prosedurunu ornekverebiliriz. Burada erkek, evlenecegi kadmla anlastiktan soma koy meydanmdanbir kucak dolusu odun gecirerek kaymlarmm evine tasir ve ardmdan kendi hama-


12/24

188 Antrop 0 1 oj igml kansinmkinin yanma tasryarak onun hanesine ait olur. Ancak basit tanmcitoplumlarda bile torenler bu kadar basit olmayabilir. Ornegin Guney Afrika'h Kgat-la'larda evlilikten once iki-uc yi l nisanh kalmir. Ancak nisanhhk surecindeki eslerdaha bu asarnada kan-koca sayihr, hatta birlikte kalabilir. Dugun esnasmda ise pek~ok a~amayl kapsayan buyuk bir torensellik egemendir. Kimi toplumlarda dugun-ler birkac gun, hatta haftalarca surebilir, ~ef, kabile reisi, grubun yashlan gibi ge-leneksel bir otoritenin yonettigi ve evlilige onay verdigi dugun torenleri oldugu gi-bi, bir din adarrurun yonettigi ve evlilige onay verdigi dugun torenleri de ~ogun-luktadrr. Ancak modernlesmeyle birlikte laik dugun ortaya cikrmsnr. Burada evlili-gi yoneten ve onay veren otorite artik dogrudan dogruya devlettir.

Aile ve HaneEbeveyn (anne-baba) ve cocuklardan olusan en kucuk akraba-temelli toplumsalbirime aile denilir (Fotograf 8.5 Bir cekirdek aile). Bu tammla ortaya cikan cehir-dek aileye benzer sorumluluklan paylasan ve aym hanede oturan ya da oturmayanakraba olan ve olmayan baskalan da eklenebilmektedir. Bu genislernenin kast et-tigi aile bicimine ise gen~ aile adi verilir.

Bu toplumsal birimin en onemli islevi uremenintemini ve tiirun devarmdir. Ancak, aile aym zaman-da bir dayamsma ve ekonomi birimidir. Ozellikleendiistri oncesi toplumlannda toplumsal iliskiler,aileden koklenen birinci derece akrabahk iliskileri-nin, gercek ya da tarunmis kandashk iliskilerine da-yanan daha genis toplumsal birimlere dogru genis-ledigi bir cerceve icinde kurulur ve anlamlandmhr.Aynca aile, iktisadi ve demografik bir birimdir. Buhaliyle aile hane adiru alir. Endustri oncesi toplum-lannda uretim, dagitim ve miilkiyet iliskileri ~ogun-lukla aile icinde gerceklesir. Endustriyel toplumla-nnda dahi, aile ici uretirn ve dagitim iliskilerininbuyuk olcude tasfiye olmasma ragmen, pazar disrrnulkiyet iliskisi miras kurumu yoluyla yine aile icin-de kurulmaktadrr. lktisadi islevlerinden arman en-dustri toplumunun aile yaplsl, artik daha cok cocu-

gun/~ocuklann kiUturleme yoluyla toplumsallastml-mast esasma gore orgutlenmektedir. 0 nedenle, endustri toplumlarmda gen~ ailemodelleri cogunlukla ortadan kalkmis ve kapitalist uretirn ve tiiketirn iliskilerineuygun olan ebeveyn ile az sayida cocuktan ibaret rekirdek aile bicimi yaygmlas-rrustir. Ailenin insan toplumlan icin esash bir orgutlenme bicimi olmasmda, insanyavrusunun uzun siireli bir bakima ihtiyacmm olmasi ve cocugun yetiskinlige bi-yolojik donanurunm sundugu yeteneklerin otesinde bir soyutlama ve uretrne et-kinligi yoluyla hazirlanmasi geregi rol oynamisnr. Bu soyutlama (dil ve sembollersisterni) ve uretme etkinliginin kulturleme biciminde yavruya aktanldigi birim aile-dir. Aile aym zamanda cocugun icinde yasadigr toplumsal ~evreye uyarlanmasiicin gereken kultur kodlarmm Cnormlar ve kurallann) ogrenildigi yerdir. Bu karma-~tk islevler ve bu aktanmm uzun sure istemesi, cinsler arasmdaki cinsel iliskininrastlannsal olmasi olanagim ortadan kaldirrmsnr. Yavrunun uzun siireli bakimi bo-yunca hayatim siirdurmesi icin gerekli uretim etkinliginden uzaklasacak olan kadi-


13/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 189run ve yavrunun bakirruru ve korunmasim temin edecekuzun sureli bir kadm-erkek iliskisinin kurulmasi, bu sira-da cinsel rekabetin onlenrnesi ve kandashga dayah daya-rnsma iliskisinin gelistirilmesi, insan turunun ayakta kal-masmm temel kosullan haline gelmistir. Bu nedenle aileevrensel bir toplumsal birimdir.

Sanayilesrnis Ban ulkeleri dismdaki dunyaya bakildi-gmda cekirdek ailenin bir istisna oldugu gorulur. Cokes-li evlilikler ya da tek hath akraba gruplannda bu tip ailegorulmez. Egemen olan gen~ aile modelidir. Genis aile-ler, en azmdan iki farkh kusaga mensup iki ya da dahafazla ailenin birarada yasadigi modellerdir (Fotograf 8.6Bir genis aile). Babayerli genis aile, bir erkek, kansi, ogul-Ian ve gelinleriyle torunlardan olusmaktadir. Dayryerligenis aile ise bir erkek, onun kizkardesinin ogullan, esle-ri ve ~ocuklarmdan olusur, Bir de aym kusaktan iki akra-ba erkegin (en yaygm bicimiyle kardeslerin) e~ ve cocuk-lanyla aym haneyi paylastigr birle~ik aile gruplari vardir. Arulan aile tipleri sonuc-ta ideal tiplerdir. Gercek hayatta birden fazla aile tipi yan yana ya da i~ ice bulu-nabilir. Aile grubunun hangi tipte olacagi, icinde yeraldigi toplumsal cevrenin ko-sullanyla, ornegin koyun boyutuyla, buradaki aynsrnalarla, evlilerin iliski aglany-la ve burada ne kadar yasadiklanyla baglantihdir.

f f : IBir Geni~ Aile

AKRABALIK VE SOYAkrabahk, soy ve evlilik yoluyla kulnirel olarak kabul edilrnis toplumsal iliskilersistemidir. Insarun toplumsal bir varhk olarak ya~amaya baslarnasmdan beri akra-balik iliskileri evrensel bir onem tasir. Istisnasiz bunin insan toplumlan, herhangibir akrabahk sisteminin varhgmi, rnesrulugunu ve degisen ol~Ulerde yaptmmci gu-cunu kabul ederler. Bu evrenselligin nedenleri, yukandaki bolurnde anlatngumzgibi bir olcude biyolojiktir. Ancak biyolojik gereklilikler akrabahk icin bir temelolusturrnakla birlikte, insanlarm akrabahgi tammlama, anlamlandirma ve toplum-sal iliskilerde kullanma tarzlan sosyo-kulturel kaygtlarla belirlenir. Farkh toplum-larda, aym biyolojik -ya da evlilik- iliskilerine sahip insanlar, farkh adlandmlabilir,tanunlandmlabilir ve smiflandmlabilir.

Akrabahk insan topluluklan icin iki temel islevi yerine getirir. Birincisi, statu vemiilkiyetin bir kusaktan digerine aktanlmasi, yani mirasm duzenlenmesidir. Bu du-zenlemenin bicimleri toplumdan topluma, kulturden kulture degisir. Butun top-lumlarda bireyin olurminden soma geriye birakugi bir seyler vardir. Birakilan ~ey-lerin (terekenin) paylasilmasi ya da belli kisilerce elde edilmesi sirasmda ortaya ~l-kabilecek kargasayi onlemek icin butun kulturler, toplumsal ve rnaddi mirasm ak-tanmma iliskin kurallar gelistirmislerdir. Mirasm aktartlmasmda temel kural, mira-sm biryuk orand a akrabaltk sistemi icinde ve akrabaltk sistemi tarafmdan el degi~-tirmesidir. Akrabahgm ikinci temel islevi, toplumsal gruplan olusturmasi, insanlararasmda dayarnsmanm saglanmasi ve grubun surekliliginin saglamasidrr. Bu su-reklilik akrabahk sistemi icinde ortaya cikan otorite mercileri yoluyla saglarnr. Buotorite, soyun izlenme ilkesine gore sistem icindeki en btryuk erkegin ya da en bu-yuk kadmm elinde olabilir.


14/24

19 0 Antrop 0 1 oj i

Akrabahk KategorileriBirbirinden ayn olan ama karsihkh iliskisi bulunan iki akrabahk turu SOZkonusu-dur: Bunlardan biri kanda~hMrr. Kandashk biyolojik temelli bir soy akrabahgrdir,hisirnhk ise evlilik yoluyla edinilmis akrabahknr. Ancak her toplum kandashgi fark-h bicimde tammlar. BaZI toplumlarda cocuk yalmzca anasryla kandas sayihrken,bazilannda yalrnzca baba kandashgi kabul edilir.

Ebeveyn, Kardel ve YeitenlerBunin akrabahk sistemlerinde ebeveynlerle cocuklar ve kardesler arasmdaki iliskiolmak uzere iki temel iliski vardir, Bunlar en yakm biyolojik iliskiler olmakla bir-likte, biyoloji bu iliskilerin yalrnzca temelini olusturur; tammlamalar ise kultureldir.

Modern Bah toplumlannda, biyolojik baba, toplumsal ve yasal olarak tanmanbaba ile annenin kocasi arasmda bir aymm yapilmaktadir. Bu u~ statu aym kisidetoplanabilir, ancak bu zorunlu degildir. Ciftler bosamp yeniden evlendiginde, ka-tegorilere acikhk getirmek uzere uvey baba ve gercee baba kategorileri kurulur.Baska toplumlarda bu durum daha karmasik hale gelebilir. Ornegin Nuer'lerdekadmlar, hatta ohiler bile toplumsal baba rolumi ustlenebilir. Kardes tammlan daaym olcude karmasik olabilir. Modern Ban toplumlannda kardeslik genellikle ay-ru anne-babadan olmak gibi bir kandashk iliskisine dayanmakla birlikte, bosanmasonucunda yeni haneye katilan ya da evlat edinmeyle ortaya cikan kardesliklersoz konusu olabilir. Cokeslilik durumunda da farkli bireylerden dogan cocuklarb irbirinin kardesi sayihr. Bizirn gibi bazi toplumlar kardesleri ait olduklan ya~ gru-buna gore ayirt ederek isimlendirir: Agabey, abla gibi... BaZI baska toplumlarda(ornegin Cheyenne Kizrlderililerinde) ise erkek kardes ile bunin erkek yegenlerya da kiz kardes ile butun kadm yegenler (kuzinler) aym terimle arularak kardessayihr.Yegenlik (yani kardes ~ocuklan kategorisi) ve kuzenlik de (yani amca, hala,teyze, dayi ~ocuklan kategorisi) temel akrabahk sistemi unsurlandir. BaZI toplum-larda capras: kuzenler (karsu cinsiyellen kardeslerin cocuklan) ileparalel kuzen-ler(aym cinsiyetten kardeslerin cocuklan) ayirt edilir.

Akraba Adlandlrma SistemleriCok sayida akraba adlandirma duzeni vardir. Buna karsihk antropologlar, bu du-zenleri bazi ornek sistemler altmda birlestirmisler ve aln sistem onermislerdir.

1. Hauiai Sistemi: En az sayida terimi kapsayan en yalm akrabahk sistemidir.Aym kusakta yer alan ve aym cinsiyetten olan butun akrabalar aym adla am-hrlar. Butun kadm kuzenler kiz kardes, butun erkek kuzenler ise erkek kar-des olarak aruhr, Aym sekilde anne-babanm kusagmda yer alan butun akra-balar icin, sadece cinsiyetlerine gore aynsacak sekilde aym terim kullaruhr.Kuzen evlilikleri genellikle yasaktir.

2. Eskimo Sistemi: Batihlar tarafmdan Eskimo adi verilen ve Kuzey Kanada veGronland'm Kuzey Kutup sahasma yakm bolgelerinde ya~ayan lniut toplu-muyla Kuzey Amerika'da ya~ayan bazi Kizilderili kabilelerinde gecerli olanbu akrabahk sisteminde kuzenler, erkek ve kiz kardeslerden ayirt edilerekisimlendirilmekle birlikte, butun kuzenler aym akrabahk kategorisi icindeyer ahr, Ebeveynlerin kiz ve erkek kardesleri ebeveynlerden ayn bir katego-riyi teskil ederler, ancak cinsiyetlerine gore ayn adlarla amhrlar. Bununlabirlikte, ornegin amca ile dayi ya da hala ile teyze arasmda bir aynm soz ko-


15/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 191nusu degildir. Anne, baba, kiz ya da erkek kardes terimleri yalmzca cekir-dek aileye mensup kisiler icin gecerlidir. Kisinin mensubiyeti bakurundananne ve baba tarafi arasmda bir ayrtm yoktur.

3. Sudan Sistemi. Sudan sistemi, butun sistemler arasmda en fazla aynm ice-ren sistemdir. Burada burun kuzenlere farkh bir ad verilmektedir. Bu sis-temde amca, hala, dayi ya da teyze cocuklannm her biri, kiz ya da erkekoluslanna gore ayn bir adla amhr. Babayanh soya gore orgutlenmis vekarrnasik bir i~bolurnune, belirgin bir toplumsal tabakalasmaya sahip top-lumlarda gorulur.

4. Omaha Sistemi: Adiru Omaha Kizilderili kabilesinde gorulmesi nedeniyleoradan alan bu sistem babayanh soyla ilintilendirilmektedir. Bu sistemde ay-ru kusaktan birkac akraba icin aym terim kullaruhr: ornegin baba ile amca,anne ile teyze aym adla aruhr. Benzer bicimde erkek kardeslerle paralel er-kek kuzenler, kiz kardeslerle paralel kiz kuzenler aym adla aruhr. Ancakanayanh iliskiler soz konusu oldugunda, kusak farki pek gozetilmeden, an-ne, teyze ve daymm kizi ile dayi ve dayirun oglu aym adr almaktadir.

5. Crow Sistemi: Omaha sistemindeki anayanh oruntuye benzedigi soylenebi-lir. Babanm anasoyundaki akrabalan (baba, amca, hala oglu ile hala ve ha-la kizi) cinsiyetlerine gore aym adla aruhrken ana yanmdaki akrabalar ara-smda kusak farklan gozetilir. Buna uygun olarak, kisinin annesi ve teyzesiaym adla, kiz kardesi ve paralel kiz kuzenleri aym adla, erkek kardesiyle pa-ralel erkek kuzenleri aym adla arulirlar.

6. Iroquis Sistemi: Kisinin anne-babasmm kusagim ele ahs tarzr bakimmdanCrow ve Omaha sistemlerine benzer. Bu sistemde kisinin babasi ile amcasiaym adla, anasi ile teyzesi aym adla arulmaktadir. Ancak capraz kuzenlerinele ahrus bicirni farkhdir. Bu sistemde capraz erkek kuzenler (amca oglu iledaymin oglu) ile ~apraz kiz kuzenler (halamn kizr ile daymm kizi) ayn birerkategori altmda toplanrmsur. Bu sistem, ~apraz kuzen evliligini tesvik edentoplumsal duzenlernelerde gorulur.

Akrabahk Temelli Gruplar ve SoyCesitli boyutlarda toplumsal gruplar oldugu gibi, orgutlenrne temeline bagh olarakda toplumsal gruplar farkhlasir. Bu gruplar icinde en koklu ve belirleyici toplum-sal gruplardan birisi akrabaltk temelli gruplardir. Akrabaltk temel bir toplumsal ilis-ki formudur ve kU~uk-61~ekli toplumlarda genellikle gruplarm olustugu en onern-li ya da tek araenr. Karmasik toplumlarda akrabahgm bu anlamdaki rolu cok dahasmirhdir.Akrabaltk gruplan, yardimlasma, saldirma ya da savunma, torensel birliklerolusturma, siyasal bir grup, lobi grubu ya da idareci bir klik olma turunden islev-ler ve amaclar ytiklenebilir, bu arnac ve islevler etrafmda orgutlenebilir. Bunlannyamsrra akrabaltk temelli bir grubu, ekonomik bir birim olarak da gorebiliriz. Ku-~k olcekli toplumlarda akrabaltk topluluklan genellikle ortak rnulk sahibi birim-lerdir. Bu ortak rmilk toprak, hayvan, torensel arac ve gerecler ya da kolektif rnul-kiyetin baska bir konusu olabilir. Toplum karmasiklastikca ortak mulkiyet iliskile-ri de gev~er ve ortak mulkiyet alam aile birimine kadar darahr, soma orada da gev-~er ve modern pozitif hukuktaki bireysel mtilkiyet bicimine donusur. Akrabaltk te-melli gruplar buyuk ol~de soy esasma gore orgutlenir.


16/24


17/24

U n ite 8 - A kr a b a h k ve T o p lu m sa l C in s iy et 193

Akrabahk ili~kileri ku~uk oI~ek1itoplumlarda pek ~ok~Iev goriir. EndustriI~mi~ kenttoplumlartndaysa akrabaltk ili~kileri biiyiikbir don~ume ugramt~ve soz konusu i~IevIe-rin onemlibir boIiimuortadan kalkm~ttr. Bunlarneler olabilir? T~tn1Z.CiNSiYET VE TOPLUMSAL CiNSiYETErkek ve kadm cinsiyetleri biyolojik bir olusumdur. Ancak, biyolojik farkla ve ure-me yetenegiyle belirlenen cinsiyet, ona yuklenen toplumsal ve kulturel anlamlarve beklentilerle, bu biyolojik temelin cok otesine tasirnr. 1970'lerden itibaren femi-nist antropologlar biyolojik cinsiyetle onu asan toplumsal cinsiyet arasmdaki ayn-rna vurgu yapmaya basladilar. Boylelikle bizirn cinsiyetlerde algiladigumz ve var-saydigmnz ozelliklerin biyolojiye indirgenemeyecegini gosterdiler. Bu cercevedecinsiyetin toplumsal anlamda nasil kurulduguna iliskin genis bir arasnrma alaru or-taya ~tktl. Buna toplumsal cinsiyet adi verildi. Daha 1920'lerde Margaret Mead'moncu ~ah~malanyla baslayan arastirmalar, toplumlarm ve kiiltiirlerin cinsiyet fark-Ianni kulnirel olarak nasil insa ettiklerini ve bu insalarin biyolojiden nasil bagimsizbir bicimde gelistigini ele aldilar. 1970'lerde yogunlasan cahsmalar kulnirel farklarda olsa insa edilen toplumsal cinsiyetin aym zamanda kadm-erkek esitsizliginin detemeli oldugunu ortaya koydu. Bu nedenle bu ~ah~malarm yogunlasugi alana bas-langl~afeminist antropoloji adi verildi. Boylelikle, ev ici alan-kamusal alan, doga-kulnir gibi karsithklann elestirisi rnumkun hale geldi. Zira toplumda erkek ege-menligini pekistiren bu aynmlara atfedilen dogalhgm SOZkonusu olmadigi ortayakonrnus oluyordu. Ostelik toplumsal cinsiyet ~ah~malan, erkek egemenliginin Ba-tUI olmayan kiilturlere ozgu bir gerilik olarak kurgulanmasim saglayan Ban mer-kezci bakis acistru da yik n. C ;;;u nk u bu ayn~ma ve esitsizlik yaratici toplumsal cinsi-yet kurgusu Ban toplumlannda da gecerliydi. Bazi toplumlarda kadm ve erkek rol-lerinin belirlenmesinde biyolojik farkhhk vurgusunun agirhkh olmadigmm bulgu-lanmasryla, erkeklik ve kadmhk kategorilerinin evrensel bir temeli bulundugunailiskin genel yargl kokunden sarsildi. Boylelikle kadmhk rollerinin biyolojik bir ka-der olduguna iliskin karu da sarsilrms oluyordu. Zira butun bu roller, kulturlernesurecinde erkek ve kiz cocuklara aktanlan kultur belirlenimli rollerdir. Bunun ya-rusira bu roller, alerabahh ue evlilik siyaseti adr verilen ve kisileri asan toplumsalaglann islemesine hizrnet ederler.

Cinsellik ve Cinsellik Kar~lsmdakiKUlturel TutumlarCinsellik esas olarak biyolojik bir gudii olmakla birlikte, insanlarm denetledigi vekosulladigi bir durnidur. Cinsel iliskilerde belli olculerde kisisel tercihler rol oyna-makla birlikte, toplumsal ve kulturel kaygilar agirhk tasir. Ozellikle bu gudununyol acabilecegi duzensizlikler, rekabet ve cansmalan onlemek icin butun toplum-lar cinsel iliskileri kurallara baglarlar. Toplumsal cinsiyetin sekillenmesindekionemli etkenlerden birisi de budur. 2ira cinsellik, toplumsal hayatm yaratngi vezorunlu kildigr hedeflere ve kosullara uygun bicimde kullarnlan stratejik bir kay-nak olarak degerlendirilmistir. Ornegin Eskimo'larda erkek icin esinin cinselligi,diger erkeklerle anlamh ve kahci toplumsal baglar kurabilmesi icin bir aractir. Bu~er~evede toplumlar belirli cinsel kisnlamalar getirrnislerdir. Bu krsitlamalar, cinseliliskinin butunuyle yasaklandigi manastir tipi hayattan, modern Ban toplumlarmda1960'larm cinsel devriminden soma gorulen, evlilik oncesi veya evlilik dl~liliskiyide olagan karsilayan tutumlara kadar ~e~itlilikgosterir. BaZI toplumlarda cinsellik,sadece ureme amacma dornik bir etkinlik biciminde asgari duzeye indirgenmistir.


18/24

194 Antrop 0 1 oj i

Bu gibi toplumlarda (ornegin Yeni Gine'nin yayla topluluklannda) cinselligin er-kegi gucsuzlestiren ve bozan bir ~ey oldugu du~unUlur ve acikca kadmlara karstdusmanhk beslenir. Pek cok toplum ise cinselligi evlilik duzeyindeki serbestliklesmirlarrusnr. Burada bekaret kavrarru onern kazarur ve bekaretin karutlanmasr ev-lilik toreninin bir par~asl haline getirilir. Cinsel krsitlamalara iliskin pek cok kultu-rel tutum, kadmlann karst cinsle temasirn kisnlarnaya yoneliktir. Ornegin, Ortado-gu'da ve bircok islam tilkesinde gorulen carsaf uygulamasi buna yoneliktir. Cinselkisitlamalar toplumun olcegiyle de iliskilendirilebilir. Ku~k olcekli avci-toplayrcrya da tanmci toplumlar, ozellikle evlilik-oncesi cinsel iliskilere, genis olcekli top-lumlara gore daha fazla hosgoruye sahiptir. Genis olcekli toplumlarda ise bireyle-rin kabul edilebilir cinsel tutumlan cinsiyet, ya~, etnik aidiyet, din, toplumsal simfgibi etkenlerine bagh olarak, genis bir degiskenlik gosterir,

Bu arada cinsellik krsitlamalanna iliskin evrensel bazr tutumlardan da soz et-mek rmimkundiir. Ornegin ensest tabusu, yani yakm akraba olarak tammlanan ki-silerle cinsel iliskinin yasaklanmasi, evrensel bir kural olarak kabul edilebilir. An-cak bazi akrabalar arasmda cinsel iliskiler yasaklanrrken, bazr toplumlarda, ozellik-le kucuk olcekli ya da tanmci toplumlarda belirli akrabalar arasmda evlenmelertesvik edilir. Genis olcekli toplumlarda ise akrabahk smirlanru asan etnik aidiyet,toplumsal sirnf ya da dinsel baghhklar gibi kosullar evlilik tercihlerinde agirhkh birroloynar.


19/24

f izetEs; teine! In/,!ulnsd! eurumlardan lrir! n!,HI f'lllilik1If' Iltr hir islet: p,iirnr /. 'E' kMliir!O'YPp,iire(iJrk!dlkl~ii;(f'rir InF- 'Evlil ik I.LrnLI I.r'I,lurn';al kururndu ,- Insa nlar cvl i-I ik k urrna k vr.luvla, hem k u lturc I VL 1.('1lu m sa lr.la rak kahu I Ld i I rn i ',; hi,~ irnde ';( ,I'ianr: If' dcva rn l-rn ' ;ag la ria r, 1 0Lrn L\,I ii i k 1,(,1uv Ia k u r d u k Ian I'Ln i1.r'1lu msal hagla ,-';al 'L'; i r ide davan ",;rna \,~L'TLVL-b-ini gLni~;iLl.irlu. hem dL cvlilik vr.luvla kuru-Ian aile hi rl igi arac']'gll'la hi r iktisadi hi ri rn leur-rnus r ,Iu r ia r I l cr k u ltu r, lee ndi varr- IU',; kr ,',;U IIar,-na u\'gun cvlil ik hi,~i rnlc ,-i gLI i ',;l.irrni ',;l.i ,-

Akrdhd!lk sistetnleri In/l!Wllsd! n!,JnJk UO ' liir lsir~;!f'IJp,aru tie kiilliir!O' re p,iire(iJ rk!d/k p,iislO'rir tnPAkrabalik ' ;i


20/24

196 Antrop 0 1 oj i

Kendim i zi S inayal lm1. A~agldakilerden hangisi evliligin karailadigi islevler-den bid deglldJr?

a. Soyun devarrum saglarnakb. Cocuklann bakururu ve gtrvencesini saglamakc. Ekonomik: bir birlik olusturmakd. Toplumsal bir statu saglarnake. Saghkh ve uzun bir yasarn saglamak

2. Evliligin gruplar arasinda bir kadm takasi oldugunuone suren antropolog kirndir?

a. C. Levi-Straussb. B. Malinowskic. M. Meadd. F. Boase. A. Radcliffe-Brown

3. Endogami nedir?a. Tek esli evlilik:b. Cok esli evlilik:c. Icevlilikd. Disevlilike. Dolayh takas evliligi

4. Iki erkcgin birbirlerinin kiz kardeslcriylc evlenmele-riyle gcrceklcscn evlilik:bicimine ne ad verilir?

a. Capraz kuzen cvliligib. Berderc. Taygeldid. Levirate. Sororat

5. Cocuklu dul bir erkekle cocuklu dul bir kadmm ken-dilerinin ve cocuklaruun evlenmesi seklinde gercckle-~en evlilik: bicimine ne ad verilir?

a. Leviratb. Paralel evIilikc. Anlasmah capraz evlilik:d. Taygeldie. Hayalet evliligi

6. Erkek-egemen (ataerkil) toplumlarda yeni evlenenbir ~ift genellikle ne tur bir yerlesmeyi tercih eder?

a. Patrilokalb. Matrilokalc. Ambilokald. Bilokale. Polilokal

7. Evlilik:yoluyla edinilen akrabahga ne nedir?a. Kandashkb. Hisunhkc. Uveylikd. Ahbaphke. Soydashk

8. A~agldakilerden hangisi antropologlarm tammladigrakrabahk sisternlerinden biri deglldir?

a. Sudan sisternib. Hawai sistemic. Eskimo sisternid. Cin sisternie. Omaha sisterni

9. Kadmhk ve crkekligc yiiklenen toplumsal ve kultu-rel anlamlara ne ad verilir?

a. Cinsiyetb. Cinsiyet bolunmesic. Toplumsal cinsiyetd. Cinsiyet farkma dayah toplumsalhke. Kulturel cinsiyet algisi

10. Cinsellikle ilgili olarak asagidaki ifadelerden hang i-si yanh~ttr?

a. Cinsellik biyolojik bir gududur,b. Cinsellik kulturel olarak cesitli kurallarla duzen-

lenmistir.c. Cinselligin algilanisr kulturden kulture farkhhkgosterir.

d. Cinscllige getirilen bazi evrensel yasaklamalarbulunur.

e. Cinsellikle ilgili tutum ve davraruslar evrenseldir.


21/24

U nite 8 - A kr abahk ve T nplum s a l C ins iye t 19 7

29.11.2006"------------------i~teTUrk ailesi

Mal erkekte, ev isleri kadmda. Gorucu usulu M.Hlyay-gin. Akraba-komsu ziyareti sevilivor, birlikte sinernayagidilmiyor. Sigara yaygm, alkolse degil,RAD1KAL- Ankara - Basbakanhk Aile ve Sosyal Arastir-malar Genel Mudurlugu ile TillK, 24 bin 647 kisiyle go-ruscrek Turk ailelerinin profilini crkardi. TUrk Aile Ya-pis: A rasurmasttie gore ailelerin en cok gerceklestigietkinlik akraba ve kornsu ziyareti olurken, u~ kizdanbid 18 yasmdan kucuk evlendiriliyor.10 Haziran-29 Agustos 2006 tarihlerinde gerceklestiri-len arastirmanm sonuclan dun Devlet Bakarn NirnetCubukcu tarafindan aciklandi. 1993'ten beri yapilan enkapsarnh arasnrrnaya gore 21'inci yuzyihn basmdakiTurkiyc'nin aile yap lSI soyle:Aileler kur;iUuyor: 1993'te 4.75 kisi olan ortalama hanehalki buyuklugu 3.8'e dustu, Bu rakarn kentte 3.7 iken,kirda 4. AB'de 2001 itibariyla hane halkr buyuklugu2.45. Turkiyc'de hanelerln yuzdc 80.7'si ~ekirdek aile-lerden, yuzdc 13'u genis ailelerden, yuzde 6'Sltek kisi-Ilk hanelerden, yuzde 0.4'u de ogrenci ve i~~ilerdenolusuyor, Turk halkuun yuzde 94'u bir aile caus. altm-da ya~lyor. AB'de bu oran 1995'te yuzde 46.8, 2001'deise yuzde 51.8'di.Mal erkekte: Bireylerin sahip oldugu rnustakil ev/apart-rnanlann yuzde l1.5'i kadinlar, yuzde 28.3'u erkekleradma kaytth. Otomobillerin de yuzde 2.2'si kadmlann,yuzde 14.4'u erkeklerin. Kadmlann yuzde 80.2'sinin,erkeklerin vuzde 39.6'smm uzerine kayith bir gayrirnen-kul veya arac yok. 1993 arastirmasmda erkeklerin yuz-de 74.3'unun gayrimenkulu vardi,Hafta sonlari beraberiz: Aile uyelerinin yuzde 73.4'usabah kahvaltismda, yuzde 88.8'i aksarn yemcginde,yuzde 90.2'si hafta sonlarinda bir araya geHyor. Kirdayasavanlann yuzde 86.31'i sabah kahvaltismda bulusur-ken, kentte bu rakarn vuzde 66.4. Hane halki uyelerininduzenli olarak bir araya geldikleri zaman dilimlerininbasinda hafia sonlan yuzde 90.2'yle ilk srrada,Ailece sinemaya gitmeyiz: Hane halkmm yuzde 24.9'uakraba ziyaretlcrini, yuzde 23.4'u kornsu ziyaretlerini,vuzde 22.l'i ahsverisi ve vuzde 20.8'i arkadas ziyaretlc-rini birlikte yapryor, Hane halkuun vuzde 84.3'u sine-

maya ve tiyatroya hie birlikte gitmezken, yuzde 2.8'likbir kesim sik sik birlikte gidiyor, Yuzde 68.6 disandayernege, yuzde 52.4 ise piknige hi~ gitrniyor,Ev ii eadmdan sorulur: Ev islerinde; yemek pisirmeninyuzde 87.1\ titii yapilmasmm yuzde 84.3'u, sofranm ku-rulup kaldmlmasmm yuzde 74.1'i kadmlann isi, Faturaodernenin yuzde 69.l'i, kucuk tarniratlann yuzde 68.4'uerkeklerce ustleniliyor, Kadm-erkek arasindaki en adilyapilan ev i~igunluk yiyecek-icecek ahsverislcri.TUrkler bir defa eulenir: Evlenenlerin yuzde 95.Tsi bir,yuzde 4'u iki defa, yuzde 0.3'u u~ ya da daha fazla ev-lilik yaprms.Gene euleniyortcz: Evlenen kadinlann yuzde 58.7'si, er-keklerin yuzde 58.2'si ilk evliligini 18-24 yaslan arasm-da yaprms. 18 ya~ altinda evlenme oram kadmlardayuzde 31.7 iken erkeklerde yuzde 6.9. 1993 arasnrrna-stria gore ilk evlenme ya~l 18 yasmdan kucuk olanlarmorarumn yuzde 75.72 oldugu dusunulurse erken evlen-me yasmin son 10 yilda azaldigi goruluyor. Erkeklerinyuzde 6.9'u, kadmlann yuzde 31.Tsi 18 yasin altmdaevleniyor. Erkeklerin yuzde 58.2'si, kadinlann da yuzde58.Tsi 18-24 ya~ araligmda evleniyor.Gorucu usulu yaygm: Gonicu usuluyle ve kendl ailele-rinin karanyla evlenen kadinlann oram yuzde 36.2, er-keklerin isc yuzde 24.8. Gorucu usuluyle ancak kendlkararlanyla evlenen kadmlann oram yuzde 28, erkekle-rin orarn yuzde 31.9. Kadmlann yuzde 27.4'ii, erkekle-rin ise yuzde 35.2'si kendi secimleri ve ailelerinin onay-lanyla nikah masasina oturrnus, Ailesinin karsi cikmasi-na ragmen evlenen kadmlann oram yuzde 6.7, erkekle-rin ise yuzde 6.3.Resmi ue dini niMh yapiyorue: Evliliklerin yuzde85.9'unda hem resrni hem dini, yuzde 9.Tsinde yalnizresmi, yuzde 3.Tsinde ise sadece dini nikah kryilrms.Yuzde 0.6'smm hicbir nikahi yok. 1993 arasnrrnasmagore sadece dini nikah yaptiranlarda yuzde 1.2 oranm-da azalma var.Kerute bile btJllk parass: Evliliklerin yuzde 17.12'sindebashk parasi verilmis. Bu oran kirda yuzde 23.5, kentteise yuzde 13 duzeyinde. 65 ya~ uzeri evliliklerin yuzde28.Tsinde, 55-64 ya~ arasmdaki evliliklerin ise yuzde26.7'sinde bashk parasi odenmis. 1993 arastirmasmdabaslik parasi verenlerin orarnrun yuzde 26.68 oldugugoz onune almdigmda, gecen 10 yilda bashk parasmdadu~u~ oldugu gozleniyor.~ ~ - - - - - - - - - - - - - - "


22/24

198 Antrop 0 1 oj i

Oku m a Par~asl K endim iz i S inayallm V anlt A nah tarlTrobriand'da Evlllik[Trobriand Adalarindal Evlilik yalmz iki e~ arasmda bagkurmuyor, koca ile aile ve ozellikle de kadmm kardesiarasmda surekli ve karsilikh bir iliski yarauyor, Kadmlakardesi arasinda cok ozel nitelikte ve yine cok onernlibir akrabahk iliskisi vardir, Trobriand'h bir aile icindekadin her zarnan bir erkcgin korumasi altmda kahr, buadam kadmm kardeslcrindcn birisidir, 0yoksa, annesoyundan en yakm baska bir erkek olur. Kadin ona bo-yun egmcli ve ona karst kimi gorevleri yerine getirrne-lidir, erkek akraba ise kadmm rahatuu gozetmeli, ev-lendikten sonra bile ekonomik yasarrum giivence altinaalmahdir.Erkek kardes, kendi kiz kardesinin cocuklannm dogalvasisidir; cocuklann gozunde ailenin yasal sefi baba de-gil, odur. Erkek kardes, kendi acismdan cocuklara gozkulak olmali ve kendi yiyccegindcn onemli bir payi on-lann evine verrnelidir. En zor yukumluluk de budur,~nkii evlilik kocanm koyunde olur, gene kadin giderkocasimn toplulugunun icine ycrlesir, bu durum herharman zarnanr surekli gidip gelmeleri gcrektirir.Urun ahmnca, patatesler simflandmhr ve her bahceninurunu konik bicimde harrnanlamr. Bahccdeki baslicapay, her zarnan kiz kardesin evine gondcrilir ... Banabilgi verenlere gore bir yiyecek ylgml ~u anlama gelir:"Bakimz, kiz kardesim ve cocuklan icin neler yaptim;ben iyi bir bahcivarum, hi: kardesim ve cocuklan hie-bir zarnan yiyecek kithgmdan aci cekmcyccektir."Birkac gun soma harman bozulur: patatesler sepetlerekonulur ve kiz kardesin oturdugu koye tasmir, oradayeniden kadmin kocasmm evinin onunde konik bicim-de yigm yapihr. Bu kez, bu toplulugun uyeleri gelir, pa-tateslere hayranhkla bakarlar. Islemlerin rum bu toren-sel yam, daha onceden bildigimiz bir uzlastinci gucesahiptir ...Bu islcmlerin ternelinde sadece tutku ve ovunme yok-tur: Burada karsihkh iliski ilkesi, digcrlerinde oldugukadar oneml ibir rol oynar ... Her ~eyden once koca,esinin ailesinden aldigr ve her yil donusumlu olarak ve-rilen odulunu almahdir. Daha soma cocuklar buyudu-gu zarnan, dogrudan dogruya dayilanrun otoritesi altinagirerler. Erkek cocuklar, yaptigi her iste dayiya yard im-Cl olur ve odenmesi gereken borclara katkida bulunur.Kaynak: Malinowski, B. (1998). ilkel Toplum (Cev.H. Portakal). Ankara: Oteki Yaymlan, ss. 29-31.

1. e Yamtimz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

2. a Yamtmiz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

3. c Yamtimz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

4. b Yarutiruz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

S. d Yamtiruz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

6. a Yarutrruz dogru degilse "Evlilik ve Aile"bolurnunu yeniden gozden geciriniz.

7. b Yarutrruz dogru dcgilse "Akrabahk ve Soy"bolumunu yeniden gozden geciriniz.8. d Yarutrruz dogru dcgilse "Akrabahk ve Soy"

bolumunu yeniden gozden geciriniz.9. c Yamtiruz dogru degilse "Cinsiyet ve Toplumsal

Cinsiyet" bolumunu yeniden gozden geciriniz.10. e Yamtmtz dogru degilsc "Cinsiyet ve Toplumsal

Cinsiyet" bolumunu yeniden gozden geciriniz.


23/24


24/24

felsefe Ünite 08

Documents