ENCYKLOPEDIA RYK

Redaktor naczelny – Tomasz Niemirowski

Korekta tekstu – Krystyna Czajka

Korekta merytoryczna – Zbigniew Lipski

Redakcja tekstu – Tomasz Niemirowski

Pomoc w przepisywaniu tekstów – Mateusz Bernaciak, Marta Królik, Katarzyna Kurek, Marta Miłosz, Katarzyna Wojewoda

Autorzy: Henryka Bany, Tomasz Bany, Ewa Bełdyga – Jagiełło, Andrzej Białecki, Anna Bieńczak, Jolanta Bieńczak, Anna Bieńczyk, Ryszard Bieńczyk, Danuta Błachnio, Konrad Błachnio, Teresa Boman, Mirosława Brasławska – Haque, Waldemar Bryzek, Roman Burza, Witold Chadaj, Alicja Chołuj, Andrzej Cieśla, Andrzej Bronisław Cieśla, Aneta Cieśla, Elżbieta Cieśla, Anna Cieślicka – Strugarek, Hanna Cieślik, Krystyna Czajka, Wanda Czaplicka, Bożena Czech, Ryszard Czech, Ewa Domarecka, Krystyna Duber, Abram Josek Eksterman, Alicja Eminowicz, Adam W. Faluszczak, Kazimiera Filiks, Aleksandra Filipek, Marta Filipek, Michał Gawryołek, Marian Gazda, Janusz Gągała, Janina Gąska, Aleksandra Głodek, Jan Głodek, Krzysztof Głodek, Joanna Gołyńska, Paweł Grabski, Jadwiga Gregorczyk, Bogdan Grudniak, Czesława Grudniak, Krystyna Grudniak, Marian Grudniak, Józefa Hołownia, Krzysztof Jagiełło, Halina Jakubaszek, LidiaIwona Jaroń, Dariusz Jaśkiewicz, Krzysztof Jawoszek, Stanisława Jawoszek, Grażyna Jeżewska, Jan Jeżewski, Anna Jędrys, Mariola Juszczak, Henryka Kamieńska, Wiesława Kamola, Jan Kara, Tomasz Kaszak, Anna Kawka, Izabela Kępka, Jolanta Kępka, Zofia Kieliszek, Łucja Kisiel, Sławomir Kisiel, Renata Kmieciak, Anna Kołodziejek, Urszula Kostyra, Monika Kosycarz, Danuta Kowalczyk, Jan Kowalczyk, Krzysztof Kowalik, Maciej Królikiewicz, Renata Królikiewicz, Grażyna Kruk, Alicja Kuchnio, Zygmunt Kultys, Ryszard Kurek, Barbara Kwiatkowska, Zbigniew Lipski, Maria Lesisz, Barbara Łabędzka, Regina Łabędzka, Leokadia Łagowska, Roman Łagowski, Jadwiga Łukasiak, Małgorzata Łuszkiewicz, Halina Machut, Edward Majek, Irena Majek, Andrzej Maśkiewicz, Marek Michalik, Jadwiga Miłosz, Jan Miłosz, Krzysztof Miłosz, Stanisław Miłosz, Zbigniew Miłosz, Henryk Moniszko, Anna Niemirowska, Ida Niemirowska, Grzegorz Niemirowski, Tomasz Niemirowski, Helena Nowaczyk, Tadeusz Nowaczyk, Natalja Olejnicka, Czesława Oździńska, Małgorzata Pataj, Joanna Pawlonka, Ewa Piątek, Grzegorz Piątek, Krzysztof Piątek, Justyna Pielacha, Krystian Pielacha, Franciszek Pietrasiak, Aleksandra Pilipiec, Dariusz Piwoński, Tadeusz Polak, Bogumiła Porowska, Danuta Prokop, Marian Prządka, Sabina Prządka, Tadeusz Prządka, Marian Rapacewicz, Józef Rodak, Katarzyna Rodzoś, Jan Rogala, Beata Sałek, Karolina Sapiela, Czesław Sęk, Teresa Siemierzewicz, Jan Sieńko, Maria Sieńko, Aniela Siewiora, Jan Skalski, Jolanta Stachyra, Janina Stańczak, Anna Stolarczyk, Ewa Strzemska, Piotr Grzegorz Sulej, Mieczysław Szczepaniak, Mariola Szewczyk, Henryka Traczyk, Tadeusz Traczyk, Agnieszka Walasek, Zofia Warowna, Henryka Warowna, Bogdan Wiśniewski, Hanna Witek, Bożena Wojdat, Iwona Wnuk, Marzena Zając, Ryszard Zamojski, Kazimierz Ziemann, Danuta Zydlewska Rusa, Anna Żaczek, Kazimierz Żaczek.

1

„Wiele na polskiej ziemi zmieniło się i zmienia. Mijają stulecia, a Polska rośnie wśród kolei losów, jak ten wielki dziejowy dąb ze swych korzeni. To jest wielkie dziedzictwo, z którym idziemy w przyszłość (…). Pragnę was zachęcić, abyście nadal strzegli swojej tożsamości, pielęgnując więzi rodzinne, pogłębiając znajomość swojego języka i starając się przekazywać swą bogatą tradycję młodemu pokoleniu.”

/Jan Paweł II, Sopot, 5 czerwca 1999/

SPIS TREŚCI

Wstęp

Człowiek, który nie zna własnej historii, kultury i własnego rodowodu nie zna samego siebie. A kto nie zna siebie, ten też nie może żyć pełnią swojego życia. Skoro nie wie, skąd przyszedł, skąd się wziął i co go stanowi, nie może też wiedzieć, dokąd zmierza. Jeśli więc chce znaleźć odpowiedź na pytanie: „kim jestem?”, musi poznać to wszystko, co decyduje o kształcie jego życia, a zwłaszcza swoją ojczyznę. Oprócz „wielkiej ojczyzny”, obejmującej terytorium zamieszkane przez członków własnego narodu, a w szerszym sensie - cały świat, istnieją też „małe ojczyzny” każdego z nas, obejmujące rodzinne strony. Dla nas „małą ojczyzną”, w której przyszło nam żyć, są właśnie Ryki. Nie jest to miasto szczególnie znaczące na mapie Polski. Nie posiadamy słynnych zabytków, burzliwej historii, uroczych krajobrazów czy bardzo znanych przodków, którymi moglibyśmy się pochwalić przed innymi miastami. A jednak rodziców kocha się nie dlatego, że są sławni, piękni, czy wybitni, tylko po prostu dlatego, że są rodzicami. A także za to wszystko, co im zawdzięczamy, nawet jeśli czasem popełniają błędy. Tak samo jest z naszym miastem i ludźmi, którzy w nim mieszkają. Chociaż nie wszystko się nam w nich podoba, to jednak jest to nasza ojczyzna. Jej zawdzięczamy to, kim jesteśmy. W pewnym sensie stanowi nas to wszystko, co nazywamy: „swoim”, a więc też: mój dom, moje miasto, moja rodzina, moja ulica, moi sąsiedzi, itd... To wszystko nas tworzy i kształtuje, wpływa na nasz sposób myślenia, oceniania i postępowania. Uświadomienie sobie tych uwarunkowań pozwala na odnalezienie i zrozumienie samych siebie, a przez to zachowanie swej tożsamości. Wskazuje też na to Jan Paweł II w cytowanym powyżej tekście.

Żyjemy zatem w świecie stworzonym przez naszych przodków i przygotowujemy go dla następnych pokoleń. Podstawową rolę odgrywa tu kultura, zarówno materialna, jak i duchowa, w której się wychowujemy i którą też sami tworzymy swoimi dokonaniami. „Encyklopedia Ryk” ma właśnie dać świadectwo kulturze wytworzonej przez mieszkańców Ryk, a przez to ułatwić korzystanie z niej oraz przyczynić się do jej rozwoju. A zatem powstała ona z potrzeby utrwalenia i przekazania spuścizny kulturowej obecnym i przyszłym mieszkańcom Ryk. Przedstawia ona bowiem nie tylko historię, ale i obszerną panoramę miasta na początku XXI wieku. Jest hołdem złożonym tym, którzy byli przed nami i darem dla tych, którzy przyjdą po nas. Jest dziełem właściwie wszystkich mieszkańców Ryk, gdyż każdy miał możliwość dołączenia własnych materiałów (zwłaszcza danych o sobie i swojej rodzinie), a przez to przyczynienia się do wzbogacenia jej zawartości. Informacje zawarte w Encyklopedii pochodziły bowiem z dwóch źródeł. Po pierwsze: wybrano najważniejsze informacje z wydawnictw (zwłaszcza Zbigniewa Lipskiego) już opublikowanych; po drugie: rozprowadzono wśród mieszkańców Ryk ankiety dotyczące danych osobowych, a także wiadomości o przedsiębiorstwach, zakładach pracy,

2

stowarzyszeniach itp. działających w Rykach. Wypełnione przez nich kwestionariusze zostały wykorzystane w Encyklopedii. Dziękujemy wszystkim, którzy zebrali potrzebne informacje, a zwłaszcza autorom już wydanych publikacji. W dużej mierze „Encyklopedia” jest wyborem i układem treści zaczerpniętych z tych dzieł. Chodziło jednak o to, aby wszystkie najważniejsze informacje o Rykach i ich mieszkańcach zebrać i uporządkować w jednym tomie, a przez to ułatwić Czytelnikowi poznanie i rozumienie naszego miasta, a poprzez to także samego siebie. Niech więc ta Encyklopedia służy jak najlepiej każdemu, kto będzie z niej korzystał.

Fecimus, quod potuimus, faciant meliora potentes (zrobiliśmy to, co mogliśmy, niech zrobią lepiej ci, którzy mogą).

1. WYKAZ SKRÓTÓW

abp, abpa – arcybiskup, arcybiskupaAK Armia Krajowa AKat Akcja KatolickaAKDS – Archiwum Kurii Diecezjalnej Siedleckiej AKL – Akta Konsystorza LubelskiegoAKMwL – Archiwum Kurii Metropolitalnej w LublinieAM Akademia Medyczna AMIABiMK – Archiwum Mikrofilmów Instytut Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy

Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinieap. – apostoła APR – Archiwum Parafii RykiAPwRds – Akta Parafii w Rykach dekanatu stężyckiegoAR Akademia RolniczaAWF Akademia Wychowania FizycznegoBCh Bataliony ChłopskieBDK Bank Depozytowo KredytowyBKZ Brązowy Krzyż ZasługiBPH Bank Przemysłowo HandlowyBS Bank Spółdzielczyc. córkaCEZAS Centrala Zaopatrzenia Szkółd. dom, domu dek. – dekanat, dekanatuDSM – Dziewczęca Służba Maryjnafen. – fenigówFJN Front Jedności Narodugm. gminaGKW Gminna Komisja WyborczaGRN Gromadzka Rada NarodowaGS „SCh” Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”JW Jednostka Wojskowa

3

k. – kartaKBW – Korpus Bezpieczeństwa WewnętrznegoKEN Komisja Edukacji NarodowejKGW Koło Gospodyń WiejskichKKOOP Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski KOP – Korpus Ochrony Pograniczakop. – kopiejek KPP Komenda Powiatowa PolicjiKPRB Komunalne Przedsiębiorstwo Remontowo BudowlaneKRN Krajowa Rada NarodowaKSM Katolickie Stowarzyszenie MlodzieżyKUL Katolicki Uniwersytet Lubelski l. – latachLK Liga KobietLKat – Liga KatolickaLO Liceum OgólnokształcąceLOK Liga Obrony KrajuLOPP Liga Obrony Powietrznej i PrzeciwgazowejLP Liceum Pedagogiczne mar. – marek MEN Ministerstwo Edukacji NarodowejMGCK Miejsko Gminne Centrum KulturyMHD – Miejski Handel Detalicznymkf – mikrofilm MPGKiM Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i MieszkaniowejMM Małe Mazowsze (miesięcznik wydawany w Rykach)MO – Milicja ObywatelskaMR Miesięcznik RyckiMRN Miejska Rada NarodowaNBP Narodowy Bank PolskiNKWD Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł, Ludowy Komisariat Spraw WewnętrznychNM Nasz Miesięcznik (miesięcznik wydawany w Rykach)NOT Naczelna Organizacja TechnicznaNSZZ Niezależny Samorządny Związek ZawodowyNZOZ Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnejob. obecnieODN Oddział Doskonalenia NauczycieliODR Ośrodek Doradztwa RolniczegoOSM Okręgowa Spółdzielnia MleczarskaOSO Ochotnicza Straż OgniowaOSP Ochotnicza Straż PożarnaOSS – Okręgowa Spółdzielnia Spożywcówpar. – parafia, parafiiPFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób NiepełnosprawnychPGRyb Państwowe Gospodarstwo RybackiePiS Prawo i SprawiedliwośćPKP Polskie Koleje PaństwowePKPS Polski Komitet Pomocy Społecznej

4

PL Politechnika Lubelskapoł. – połowyPOW Polska Organizacja Wojskowapowst. – powstało, powstałp.p. – pułk piechotyPPHU Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo UsługowePPKS Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji SamochodowejPPR Polska Partia RobotniczaPPS – Polska Partia SocjalistycznaPPRN Prezydium Powiatowej Rady Narodowejprac. pracuje, pracował(a), pracownikPRD Przedsiębiorstwo Robót DrogowychPRDI Przedsiębiorstwo Robót Drogowo InżynieryjnychPRL Polska Rzeczpospolita LudowaPRN Powiatowa Rada Narodowaprob. – proboszczpr. mag. – praca magisterskaPRON Patriotyczny Ruch Odrodzenia NarodowegoPRS Prawicowy Ruch SamorządowyPSB Polski Słownik BiograficznyPSL Polskie Stronnictwo LudowePSP Publiczna Szkoła PowszechnaPSSE Powiatowa Stacja Sanitarno EpidemiologicznaPŚSzZ Publiczna Średnia Szkoła ZawodowaPUBP – Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa PublicznegoPW Politechnika Warszawskap.w. – pod wezwaniemPZDL – Powiatowy Zarząd Dróg LokalnychPZERiI Polski Związek Emerytów, Rencistów i InwalidówPZGS Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni.PZKR Powiatowy Związek Kółek RolniczychPZPR Polska Zjednoczona Partia Robotniczarb. – rubliRPPS Robotnicza Partia Polskich SocjalistówRUP – Rejonowy Urząd PracyRZSW Rejonowy Związek Spółek Wodnychs. syn SASiP Samorządowa Administracja Szkół i PrzedszkoliSGGW Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w WarszawieSGH Szkoła Główna Handlowa w WarszawieSGO Samodzielna Grupa OperacyjnaSKKT – Szkolne Koło Krajoznawczo - TurystyczneSKO – Szkolna Kasa OszczędnościSKR Spółdzielnia Kółek RolniczychSKS – Szkolne Koło SportoweSKZ Srebrny Krzyż ZasługiSLD Sojusz Lewicy DemokratycznejSMP – Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej

5

SN Seminarium NauczycielskieSP Szkoła PodstawowaSPow Szkoła PowszechnaSpJ spółka jawnaspoł. społeczneSPZOZ – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki ZdrowotnejSTW Spółdzielnia Transportu WiejskiegoSUR Spółdzielnia Usług RolniczychTB Technikum BudowlaneTHRiN Technikum Hodowli Roślin i Nasiennictwa w SobieszynieTKKŚ – Towarzystwo Krzewienia Kultury ŚwieckiejTM Technikum MechaniczneTON Tajna Organizacja NauczycielskaTPD Towarzystwo Przyjaciół DzieciTPPR Towarzystwo Przyjaźni Polsko RadzieckiejTPR Towarzystwo Przyjaciół RykTUR Towarzystwo Uniwersytetów RobotniczychTVP – Telewizja PolskaTWP Towarzystwo Wiedzy PowszechnejUB Urząd BezpieczeństwaUKSW Uniwersytet Kardynała Stefana WyszyńskiegoUM Urząd Miasta; Urząd MiejskiUMCS Uniwersytet Marii Curie SkłodowskiejUW Uniwersytet Warszawskiur. urodzony(a)wł. właściwieWiN Wolność i NiepodległośćWODR Wojewódzki Ośrodek Doradztwa RolniczegoWOSL Wyższa Oficerska Szkoła LotniczaWPHW Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu WewnętrznegoWSBW – Wojewódzka Spółdzielnia Budownictwa WiejskiegoWSP Wyższa Szkoła PedagogicznaWSR Wyższa Szkoła RolniczaWSUPiZ Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i ZarządzaniaWZInż. Wojskowe Zakłady Inżynieryjne w DęblinieWZL Wojskowe Zakłady Lotniczezaint. zainteresowaniazał. założony(a)zam. zamieszkały(a)ZHP Związek Harcerstwa PolskiegoZK – Związek KatolickiZKZ Złoty Krzyż Zasługizm. zmarł(a)ZMP Związek Młodzieży PolskiejZMW Związek Młodzieży WiejskiejZNP Związek Nauczycielstwa PolskiegoZPLK Zarząd Powiatowy Ligi Kobiet

6

ZPOW Zakład Przetwórstwa Owocowo WarzywnegoZP Zarząd Powiatowy ZSO Zespół Szkół Ogólnokształcących ZSP Zawodowa Straż PożarnaZSRR – Związek Socjalistyczych Republik RadzieckichZSzZ Zasadnicza Szkoła ZawodowaZSZ Zespół Szkół ZawodowychZW Zarząd WojewódzkiZw. Zaw. Związek ZawodowyZWZ Związek Walki Zbrojnej

2. WYKAZ ŹRÓDEŁ HISTORYCZNYCH

Dokumentacja techniczna – Dokumentacja techniczna badań położenia gruntowego do projektu technicznego warunków gruntowo – wodnych pod kościołem przy ulicy Warszawskiej w Rykach, APR; Księga Wizytacji Kanonicznych, APR, sygn. 4.

Liber Beneficiorum – Liber Retaxationum Beneficiorum ex commisione Rnd ebro Pris ac Domini Petri Thomicki deisavatia episcopi Cracoviensis Regni Poloniae Cancellay Awtovitate Synodi Provincialis Łacinensis. Ad cognestendum Verum Walorem proventum, omnium Ecclesiastico cum Beneficiorum, In Diaecesis Cracoviensis consistentium Anno Domini 1529 conscriptus, (mkf), AMIABiMK, sygn. 1551.

Opis Generalny Szpitalów - Opis Generalny Szpitalów w Ziemi Stężyckiej znajdujących się z Tablic Plebańskich do Komisyi Porządkowej Cywilno Woyskowey teyże Ziemi poddanych wyciągnięty, y podług wzoru y listu obwieszczanego JW y Sejmowych Marbatkow do odesłania dnia Piątego Miesiąca Marca Roku Pańskiego Tysięcznego Siedemsetnego Dziewięćdziesiątego Pierwszego ułożony, [w:] Fundusze szpitalów ziemi Lubelskiej i powiatu urzędowskiego. Opis Szpitalów Ziemi Stężyckiej. AKMwL, sygn. 60 A IV.

Wizytacja 1 – Compendium actorum exterioris visitationis ecclesiarum districtus Radomiensis, ad visitationem decani Kielcensis partinentium, in tres decanatus divisas: Radomiense, Zwolinensem et Stężycensem, per R. D. Christophorum Kazimirski, Haec visitatio incepta est ultima Augusti in Anno 1598 et continuata ad diem 18 mensis septembris anni eusdem inclisive, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3275.

Wizytacja 2 – Acta visitationum ecteriorum decanatus Radomiensis, tres decanatus rurales in se continentis, nempe: Radom, Zwoleń, Stężyca in s. D. 1617, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3267.

Wizytacja 3 – Acta visitationis decanatus Leloviensis, officialatus Vislicensis, nec non decanatum Zwolinensis, Stężycensis, ecclesiae SS. Trinitatis et xendochii Kieleiis et visitatio interna et externa decanatus Bodzantinensis anno Domini 1711 sub episcopatu R. D. Casimiri a Łubna Łubieński, episcopi Cracoviensis et ducis Severiae peractarum, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3290.

Wizytacja 4 – Visitatio decanatum Radomiensis et Zwolenensis et Stężycensis per R. D. Mathiam Flaszyński S. Th. D. prothonotarium apostolicum, cathedralis camenensis archidiaconum, Collegiatae Opatoviensis decanum, in Kańczuga praepositum anno Domini 1721 expeditae, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3293.

Wizytacja 5 – Status ecclesiarum ac illarum rectorum sub dekanatu Ecclesiae Collegiatae Kielcensis, alias in tribus decanatibus Radomiensis, Zwolenensis et Stężycensis consistentium,

7

per visitatorem generalem ex commissione Cel. Principis R. D. Joannis Alexandri in Lipie Lipski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae lustratus et deline atus anno Domini 1736, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3296.

Wizytacja 6 – Acta visitationis ex mandato et speciali commosione Celsisi Principis R. D. Comitis in Załuskie Andreae Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae in duobus decanatibus Zwolinensis et Stężycensis anno domini 1748 expeditae, per R. D. Michaelem Herbowski, canonicum Kielcensem, praepostum Małogostensem, specialiter deputatum commissarium, conscripta et eidem vigilantissimi Pastori dedicata, (mkf), AMIABiMK, sygn. 3316.

Wizytacja 7 – Akta wizyty pod rządem Diecezją Jaśnie Oświeconego Kajetana Ignacego Sołyka Biskupa Krakowskiego Xiązecja Siewierskiego Dekanatow Stezyckiego Łukowskiego Parczowskiego Przez W. JMC Xiędza Jacka Kochanskiego Kanonika Sandomierskiego, Plebana Trojeckiego w Roku 1781 odprawioney wypisane, AKMwL, AKL, sygn. Rep. 60, A 104.

Wizytacja 8 – Actus Visitationis Decanatus Stężycensis Per Illustrissimum Vincentium a Gołąbki Jezierski Canonicum Cathedralem Hetmensem Propositum Collegiate et Officialem generalem Lublinensem ab Illustrissimo Excellentissimo Domino Adalberto Leszczyc de Skaraszewski Episcopo Hetmensi et Lublinensi Oretinum Aquile albe et S. Stanislai Equitero delgatum Visitatorum peracta 1798 Anno, AKMwL, AKL, sygn. Rep. 60, A 181.

Wizytacja 9 – Visitatio Generalis Ecclesi Parochialis Rycensis per Illustrissimum Excellentissimum Reverendissimum Dominum Adalbertum Leszczyc de Skarszewski, Die 10 Mensi Juni Anno 1802, sygn. 46, APR.

Wizytacja 10 – Visitatio Ecclesiarum Decanatus Stężycensis Peracta 1808 anno, AKMwL, AKL, sygn. Rep. 60, A 197.

Wizytacja 11 – Visitatio Generalis Ecclesia Parochialis Rycensis per Illustrissimum ac Reverendissimum Dominum Theodorum Majewski Ecclesiarum Cathedralis Podlachiensis Praelatum Scholasticum Collegiata Cruswicensis Custodem Stężycensis Prepositum Dioecesis Podlachiensis Delegatum Visitatorem Generalem Die 2 Mensis Septembris 1836 Anno Peracta, AKDS, sygn. Dział II, Lit. W, Nr porz. 13.

Wizytacja 12 – Visitationum Generalium Excelentissimum Dominum Benjamin Petrum Paulum Szamański Dei et Apostolicae Sedis Gratia Episcopum Dioecesis Podlachien sis peracturum 1860, AKDS, Dział II, Lit. W, Nr porz. 12.

Wizytacja 13 – Wizytacja kanoniczna Biskupa Henryka Przeździeckiego w parafii Ryki w dniach 13 – 15 czerwca 1936 r., w: Księga Wizytacji Kanonicznych, sygn. 4.

Wizytacja 14 – Protokół z wizytacji kanonicznej parafii p. w. Najświętszego Zbawiciela w Rykach przeprowadzonej przez Biskupa Alojzego Orszulika Sufragana Siedleckiego, czyli Podlaskiego w dniach 19 – 18 czerwca 1990 r., w: Księga Wizytacji Kanonicznych, APR, sygn. 4.

Wizytacja 15 – Liber visitationis ecclesiarum In civitates ac dioecesi cracoviensi existentium … Philippi Padniewski episcopi Cracoviensis 1570, (mkf), AMIABiMK sygn. M – 054.

OBJAŚNIENIA

Odsyłacz oznacza, iż dana osoba, zespół, instytucja, budynek itp. posiada osobne hasło w Encyklopedii. Nie dotyczy to nazw ukończonych szkół, miejsc pracy ani przynależności do różnych organizacji osób wymienionych w biogramach.

Wszystkie dane podane są według stanu na dzień 1 października 2004, o ile nie zaznaczono inaczej.

8

Jeżeli w „Encyklopedii” są zamieszczane biogramy obojga małżonków, to daty ślubu oraz dzieci wymieniane są przy mężu.

Określenia w tekście, np. „lata 70te” dotyczą XX wieku.

3. KALENDARIUM

Dawne dzieje Ryk nie są do końca odkryte. Do tej pory nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem osady. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z pierwszej połowy XV w., kiedy to Ryki – wieś królewska wchodziła w skład starostwa radomskiego, a później stężyckiego.

1424 Pierwszy raz nazwa „Ryki” występuje w oficjalnym dokumencie państwowym. 19.02.1424 w Jedlni król Władysław Jagiełło nadał Marciszowi z Zalesic 30 włók dąbrowy należącej do wsi Ryki.

1442 – pierwsza wzmianka o parafii Ryki w dokumencie kościelnym1470 – pierwsza wizytacja parafialna odbyta w parafii Ryki. Wg niej istniał wówczas

drewniany kościół p.w. św. Jakuba Ap. Będący fundacji królewskiej.1500 Podczas najazdu Tatarzy zniszczyli świątynię.ok. poł. XVI w. - Ryki to wieś królewska położona w ziemi stężyckiej, w starostwie

radomskim i w województwie sandomierskim1529 Pierwszy wykaz płaconej dziesięciny. Dziesięcinę płacono plebanowi pól

dworskich Zalesia i Ryk. Oprócz tego płacono także należność z młyna. Ogólny dochód roczny plebana ryckiego wynosił 23,5 marki, z czego na dziesięciny przypadało 19,5.

1564 - Według lustracji woj. sandomierskiego w Villa Ryki mieszkało ok. 130 osób dorosłych (77 kmieci, 10 zagrodników, 24 karczmarzy, karbarz, włodarz, urzędnik, pasterz, pastuch do świń, 13 chałupników bez ziemi, zdun, 2 młynarzy, 3 panny); licząc też dzieci - we wsi jest ok. 500 osób. Osada ma powierzchnię 38 łanów, folwark, 2 czynne młyny na rzece Zalesiance i 1 na stawie Bogusze.

Do 1568 Ryki należały do starostwa radomskiego, a po jego rozpadnięciu się weszły w skład starostwa stężyckiego.

1575 W Rykach zatrzymują się posłowie udający się z Krakowa do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

1585 Ryki zostają ustanowione starostwem niegrodowym1587 Dobra Ryk zostały przekazane dożywotnio Mikołajowi Zebrzydowskiemu.1598 – Pierwsza wizytacja opisująca uposażenie parafii ryckiej. 13 poddanych osadzonych

na gruntach plebańskich.Wieki: XVI – XVIII – Parafia w Rykach miała co najmniej 4 budynki kościelne. Kościół

był drewniany, wybudowany w połowie XVII wieku przez plebana Piotra Ciecierskiego.do 1607 - Ryki były siedzibą starostwa niegrodowego.1620 - Starostą ryckim zostaje hrabia na Wiśniczu i Jarosławiu, koniuszy koronny

Aleksander Michał Lubomirski oraz jego małżonka Helena Tekla z Ossolińskich.I poł. XVII w. - Ryki to wieś królewska stanowiąca siedzibę tenuty (dożywotniej

dzierżawy królewszczyzny) w woj. sandomierskim.I poł. XVII w. Starostą ryckim zostaje kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński. W

tym też wieku Ryki stają się siedzibą starostwa niegrodowego. Po śmierci J. Ossolińskiego (1650) wdowa po nim, Izabella z Daniłłowiczów odstąpiła te dobra swojemu zięciowi Aleksandrowi Michałowi Lubomirskiemu i córce Helenie Tekli Lubomirskiej.

1653 - Budowa nowego (drewnianego) kościoła p.w. św. Jakuba Apostoła (100 łokci długości i 26 okien). Parafia skupiała wokół siebie kilkanaście wsi, świadczyło to o wysokiej randze miejscowości. Kościół przyjmuje formę bazyliki, obok której znajduje się dzwonnica, szpital i cmentarz.

9

1660 - Dzierżawcą ryckim zostaje Daniel Wieteski z Modliborzyc.Wiek XVIII – Pleban rycki pobierał dwa rodzaje dziesięciny: snopową i pieniężną. W

skład uposażenia duchowieństwa parafialnego wchodziły budynki mieszkalne dla plebana i wikariusza oraz budynki gospodarcze.

1712 Według wizytacji biskupiej kościół, drewniana zakrystia, kostnica i szpital, kryte gontowymi dachami, wymagały natychmiastowego remontu. Z powodu złego stanu dachu zniszczone zostały obrazy, ołtarze, chór i sprzęty.

1718 – Budynek kościelny uległ zniszczeniu, wywrócony „siłą wiatru”. Po zniszczeniu kościoła Mszę św. odprawiano w kaplicy św. Leonarda.

1721 – Wizytacja opisująca kościół jako dzieło sztuki snycerskiej: podwójna kondygnacja, 25 dużych okien i wyróżniający się wewnętrzny wystrój.

1736 – Wizytacja generalna opisuje nowy drewniany kościół pokryty dachówką. Na dachu umieszczono kopułę z zawieszoną w środku sygnaturką. Budynek posiadał 11 okien i duże drzwi wejściowe od wschodu oraz małe drzwi, przez które wychodziło się na cmentarz. Budowę zaczął pleban Władysław Zaleski, a ukończył A. Trembiński.

02.06.1743 (02.07.1744?) Pożar strawił kościół i większą część osady. W ciągu 14 lat powstaje murowana świątynia pod wezwaniem św. Jakuba z fundacji ówczesnego proboszcza, księdza Aleksandra Trembińskiego (rozebrana w 1940).

1748 – Rozpoczęcie budowy kościoła.1757 – Dzięki staraniom i funduszom ówczesnego proboszcza ryckiego Aleksandra

Trembińskiego ukończono budowę nowej świątyni, tym razem – murowanej.od 1759 do 1761 – Starostwo ryckie należało do Stanisława Ciołka Poniatowskiego –

ojca króla, wojewody mazowieckiego, kasztelana krakowskiego. St. Poniatowski na stale związał się z Rykami po śmierci żony – Konstancji z Czartoryskich.

1759 – Rozpoczęcie inwestycji budowlanych wokół ośrodka dworskiego. Układ przestrzenny Ryk z rynkiem, jak i występujący podział pracy: rolnicy i rzemieślnicy, nawiązywał w swym charakterze do miasta i dlatego Ryki mogły pełnić rolę miasta. Ustanowienie Ryk starostwem niegrodowym, wskazuje na status miejski, a nie wiejski tej miejscowości. Jednak prawdopodobne jest, że nigdy nie uregulowano tego aktem lokacyjnym.

1761-1765 – Kolejni dzierżawcy Ryk: Kazimierz Ciołek Poniatowski, Andrzej Ciołek Poniatowski.

1765 W inwentarzu określono pałac jako „nowowymurowany pod dachówką”1765-1775 – Starostwo ryckie przejął w dzierżawę Kazimierz Karaś, kasztelan wiski i

Izabela z Hubińskich.1775 – W tekstach źródłowych, przy sporządzaniu inwentarza, Ryki określano jako

miasteczko.04.10.1776 - 1783 – Starostą ryckim był Kajetan Karaś s. Kazimierza.1778 (?) – Starostą ryckim został poseł na Sejm Czteroletni, starosta rycki – Marcin

Ledóchowski.1781 – Opis nowego kościoła po wizytacji: Świątynia murowana, dach pokryty białą

blachą. Na dachu umieszczono kopułę z sygnaturką. 1787-1789 – Dzierżawcami starostwa byli Onufry Kicki, przyjaciel Stanisława Augusta,

poseł na Sejm Czteroletni, szambelan Stanisława Augusta, podkomorzy nadworny królewski, marszałek Trybunału Koronnego, koniuszy wielki koronny i Józefa z Szydłowskich Kicka.

1789 – Wojciech Święcicki, chorąży radomski, został kolejnym dzierżawcą1791 W czasie działalności KEN istnieje w Rykach szkoła parafialna, w której uczy

się 14 dzieci. Do 1793 – Ryki przynależały do ziemi stężyckiej, woj. sandomierskie.

10

1793 Podjęto uchwałę o przeniesieniu ze Stężycy do Ryk sądów ziemskiego i grodzkiego, działających tam od 1563. Rok później władze Stężycy składają protest na ręce króla St. Augusta Poniatowskiego.

Od 23.11.1793 – Siedziba władz ziemi stężyckiej w woj. lubelskim.1795 Ryki znalazły się w zaborze austriackim.Od 07.1796 – Ryki weszły w skład cyrkułu łukowskiego z siedzibą władz w Radzyniu w

tzw. Galicji Zachodniej1796 – W Rykach spaliła się m. in. karczma, browar, wozownia, stajnia oraz oba młyny.Do XVIII w. Ryki wchodzą w skład woj. sandomierskiego. W poł. XVIII w. dzierżawcą

Ryk jest wojewoda mazowiecki i kasztelan krakowski Stanisław Poniatowski (1676 1762) – ojciec ostatniego króla Polski. On buduje murowany pałac, oficynę, stajnię i wozownię. Prawdopodobnie dzięki jego staraniom osada otrzymała prawa miejskie. W tym czasie starostwo ryckie obejmuje 3 klucze: rycki, brusowski, babicki i liczy ponad 20 wsi. St. Poniatowski umarł 30 sierpnia 1762 i został pochowany w miejscowym kościele pod dużym ołtarzem. Przez kilka lat starostą ryckim jest ojciec księcia Józefa – Andrzej Poniatowski.

Od 1809 Ryki należą do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 przez cały wiek Ryki są w Królestwie Polskim pod zaborem rosyjskim.

1801 – Po zlikwidowaniu cyrkułu łukowskiego, Ryki znalazły się w cyrkule mińskim z siedzibą władz w Wiązownej.

1802 – Dokument fundacyjny i erekcyjny parafii. Poprzednie dokumenty uległy zniszczeniu podczas najazdu Tatarów.

Od 1804 – W związku z przyłączeniem cyrkułu mińskiego do siedleckiego i podziałem cyrkułów na okręgi, Ryki znalazły się w cyrkule siedleckim i okręgu garwolińskim.

1809-1810 – Ziemie Galicji Zachodniej wcielono do Księstwa Warszawskiego, a z ziem Lubelszczyzny utworzono dwa departamenty: lubelski i siedlecki. Ryki znalazły się w departamencie siedleckim i powiecie żelechowskim.

Od 1815 Ryki należały do Królestwa Polskiego; do obwodu łukowskiego i powiatu żelechowskiego z siedzibą władz w Łukowie.

1818 – W ośrodku dworskim wystawiono nową karczmę i wozownię.1819 – Pożar zniszczył zabudowania wokół rynku wraz z bożnicą i karczmą.1820 – Wybudowano nową karczmę.1822 – Folwark został zrujnowany przez wichurę.1826 Od tego roku w Rykach są Dobra Ziemskie Narodowe Ryki.1829 – Remont dworu wraz z ogrodzeniem.1830 – 1831 W okresie powstania listopadowego w Rykach przez pewien czas

stacjonował sztab wojsk rosyjskich z generałem Iwanem Dybiczem na czele. W okolicy doszło do potyczek, panowała zaraza, na cholerę zmarło 264 mieszkańców.

1834 – Ogółem w Rykach znajdowało się 137 budynków, w tym zabudowania dworskie obejmujące: pałac, oficyny, folwark, browar, gorzelnię, austerię (karczma) oraz młyny, kościół, plebania, piętrowa bożnica, zabudowania żydowskie oraz włościan rządowych.

1834 Budowa drogi bitej Warszawa Lublin. Na prośbę Wiktorii Rojewskiej droga ominęła budowle dworskie i dzisiejszy park.

Do 1836 – Ryki są własnością Skarbu Publicznego Królestwa Polskiego.1836-1854 – Dziedzicem Ryk był hr. Jan Jezierski, który Dobra Ryki nabył od Skarbu

Publicznego Królestwa Polskiego. Hrabia Jezierski wykorzystując naturalne zbiorniki wód stojących w obrębie dóbr, mających 500 morgów powierzchni, założył gospodarstwo rybne (31 stawów hodowlanych, 4 młyny i tartak).

1837-1842 – Ryki znajdowały się w guberni podlaskiej, powiecie łukowskim i okręgu żelechowskim (zmiany w nazewnictwie bez zmian obszaru istniejących jednostek).

11

od 1842 – Szczególny rozkwit gospodarczy. Ryki stały się zapleczem handlowo-gospodarczym dla wojsk stacjonujących w twierdzy iwanogrodzkiej.

1842 Powstała samodzielna gmina żydowska.od 1844 – Ryki należały do guberni lubelskiej.II poł. XIX w. Powstały: browar i gorzelnia, przerabiające rocznie 14 tys. korcy

ziemniaków. Wzrasta liczba mieszkańców Ryk, w 1862 mieszka ich 1179, w tym 597 Żydów.1854 – Dobra Ryki nabył hrabia Waldemar Jezierski.1857 – Kolejni właściciele Ryk: Maria Aleksander Jan Paweł hr. Jezierski s. Waldemara,

Waldemar Jan Józef Maria Karol Aleksy hr. Jezierski s. Waldemara, Jan Waldemar Aleksander Adolf hr. Jezierski s. Marii Aleksandra Jana Pawła. Spadkobiercy Jana Jezierskiego kontynuowali rozpoczęte przez niego tradycje gospodarki rybnej.

Od 1860 – Królestwo Polskie zostało podzielone na 8 województw. Ryki należały do obwodu łukowskiego i powiatu żelechowskiego w woj. podlaskim z siedzibą władz w Łukowie.

1861 W czasie wystąpień chłopskich w Rykach dwukrotnie dochodzi do kilkudniowego buntu w kwietniu i w czerwcu. Biorą w nich udział mieszkańcy 60 zagród.

02.12.1863 Podczas powstania styczniowego dochodzi pod Rykami do potyczki z wojskami rosyjskimi. Za namawianie chłopów do udziału w powstaniu, proboszcz rycki, ks. Antoni Ołaj został aresztowany i zesłany na przymusowe osiedlenie na Syberii.

Wiek XIX Ożywienie gospodarcze następuje z chwilą zbudowania drogi bitej z Warszawy przez Ryki do Lublina (1835) oraz drogi żelaznej z Warszawy do Lublina przez Dęblin (1877) i z Dęblina do Łukowa (1878)

1886 – Ryki stanowiły gminę wiejską, w powiecie garwolińskim, guberni siedleckiej.1897 – Ryki liczyły 1600 mieszkańców.23.09.1900 – Uchwała o budowie nowego kościoła.05.06.1901 – Zatwierdzenie uchwały przez Urząd Gubernialny Siedlecki.10.11.1901 Poświęcenie cmentarza przy ul. Królewskiej.1901 W Rykach powstała Szkoła Powszechna. Pracowali w niej bardzo aktywni

działacze oświatowi, delegaci na Zjazdy Krajowe (Jan Kołodziejek, Marian Osiński, Władysław Petrykiewicz, Kazimierz Marzysz).

1905 W czasie rewolucji na tereny ryckie dotarła działalność bojowa Michała Sekuły i Piotra Matery, którzy po usunięciu z Ryk władz carskich, ogłosili nawet lokalną republikę. Na wieść o zbliżającym się oddziale wojska z twierdzy iwanogrodzkiej (dęblińskiej) uciekli do Warszawy.

1905 Tworzy się Polska Macierz Szkolna.29.09.1905 Część dóbr Ryki nabył Włościański Bank Ziemski.12.11.1905 Manifestacja patriotyczna, w której wzięło udział ok. 700 osób. Uformowano

pochód z czerwoną i białą flagą, który przeszedł przez miasto.1906 – Dobra ryckie zostały nabyte w drodze publicznej licytacji od rodziny hr. Jezierskich

przez Martę Franciszkę Józefę Agnieszkę Marchwicką, z d. Łabędzka, żonę Zdzisława Marchwickiego.

1908 Powstają: Kasa Spółdzielcza, Stowarzyszenie Spożywców „Przyszłość”, Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe Jednym z głównych propagatorów założenia spółdzielni w Rykach jest Piotr Danysz – właściciel niewielkiego majątku w Brusowie. Do założycieli i pierwszych jej członków należą z Ryk m.in. Franciszek Kowalski, ks. Jan Rozwadowski, Władysław Skalski, Władysław Jarmoła, Stanisław Ostałowski, Józef Królik.

Jesień 1908 – Budowa fundamentów kościoła p.w. Najświętszego Zbawiciela. Projekt świątyni opracował architekt z Warszawy – Józef Pius Dziekoński.

04.07.1909 – Biskup Franciszek Jaczewski z Lublina poświęcił fundamenty i gotowy cokół kościoła.

12

1908-1914 – Wzniesiono kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela. Inicjatorem budowy był ks. Jan Rozwadowski proboszcz w l. 1897 – 1924. Równocześnie wystawiono przy kościele plebanię. Do 1915 w Rykach czynne były dwa kościoły.

1910 – Wieś Ryki liczyła 2259 mieszkańców.1911 – Rozpoczęła działalność Ochotnicza Straż Pożarna.1911 – Założono nowy cmentarz przy ul. Królewskiej. Po 1912 w Rykach były czynne

trzy cmentarze.1912 – Ryki weszły w skład guberni lubelskiej w powiecie garwolińskim.1913 – Część dóbr ryckich w drodze kupna nabyła Marta Ludwika Franciszka Józefa

Agnieszka Marchwicka, żona Zdzisława.04.10.1914 – Proboszcz Jan Rozwadowski poświęcił kościół i przeprowadził

nabożeństwa parafialne ze starego kościoła. 1915-16 – Ryki znalazły się w niemieckiej strefie okupacyjnej, w składzie Generalnego

Gubernatorstwa Warszawskiego.I wojna światowa (1914-18) - wojska austriackie częściowo zniszczyły Ryki, a w

szczególności Ryki Królewskie, które spłonęły. Powstały tajne organizacje o charakterze wojskowym. Przed klęską państw centralnych, rycka grupa POW przyczyniła się do rozbrajania okupanta. Najczynniejsi członkowie POW w Rykach to: M. Miłosz, S. Malinowski, P. Błachnio, S. i M. Wojtaś. Ćwiczenia i zbiórki organizacji odbywały się potajemnie w miejscowej szkole. 11.11.1918 zginęli w Rykach od kul niemieckich peowiacy: blacharz Józef Kierzkowski i rolnik Antoni Żaczek. Działania wojenne powodują poważne trudności gospodarcze.

1918 Po odzyskaniu niepodległości miejscowość należy do woj. lubelskiego, powiatu garwolińskiego.

1919 W gminie Ryki chłopi odmówili dostawy kontyngentu zbożowego, dlatego też władze dokonały rekwizycji pod osłoną wojska.

1922 – Część dóbr ryckich nabyły rodziny żydowskie i czworo dzieci Marty Marchwickiej:-Zdzisław Franciszek Salezy Marchwicki s. Zdzisława,-Helena Maria Zdzisława z Marchwickich c. Zdzisława zamężna Samejko,-Marcin Antoni Zdzisław Marchwicki s. Zdzisława,-Sabina Maria Irena Zdzisława c. Zdzisława, później zamężna Komierowska.

09.07.1922 – Pożar. W ciągu dwóch godzin spłonęło ok. 200 domów północnej części miasta i Ryk Królewskich.

14.04.1925 Największy z trzech pożarów w okresie międzywojennym (pierwszy w 1918), spowodowany przez dwóch chłopców. Ogień pochłonął 130 nieruchomości w okolicach rynku liczących 247 budynków (przeważnie drewnianych), w tym około 200 sklepów. Prawie 400 rodzin pozostało bez dachu nad głową. Od czasu pożaru w Rykach dominuje budownictwo murowane.

1925 – Odbudowa Ryk wg „Projektu regulacji wsi handlowej Ryki w pow. garwolińskim, woj. lubelskim” opracowanego przez Spółdzielnię Architektoniczną Prac. Zakładu Architektury Polskiej i architekta Adama Kuncewicza.

1926 – Rozpoczęła działalność Spółdzielnia Mleczarska.1929 Ryki otrzymały z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

jedną z dziesięciu bibliotek gminnych. Pierwszym bibliotekarzem powołanym przez Zarząd Gminy był Edmund Doliński. Księgozbiór liczył ok. 900 tomów. Spłonął w 1939 podczas bombardowania Ryk, liczył wtedy 1300 tomów.

1934 – Kościół p.w. św. Jakuba został zaliczony do zabytków kultury, rozebrany w 1940.1937 Budowa Domu Strażaka na gruncie podarowanym przez Zdzisława Franciszka

Marchwickiego.1939 – Ryki liczyły ok. 4500 mieszkańców, w tym 3000 Żydów.

13

1939-44 – Generalne Gubernatorstwo składało się z czterech dystryktów. Ryki należały do dystryktu lubelskiego.

II wojna światowa – 10 i 12 września 1939 Ryki płonęły wskutek bombardowania. Zniszczeniu uległo 139 domów, było ok. 500 zabitych i rannych, głównie Żydów. Od początku wojny działała partyzantka, najpierw: BCH i ZWZ. Dowodził Bolesław Warowny z ZMW RP „Wici” jednocześnie prezes Spółdzielni Spożywców. W kwietniu 1943 B. Warowny został delegatem Rządu Podziemnego na powiat garwoliński. Na terenach miasta najaktywniej działają: Bolesław Zaręba ”Bijak”, Aleksander Rusa „Żywień” z Chrustnego i Zofia Piątkówna „Przyszłość” z Zalesia. BCh objęły swoją komendą poprzez Komendy Rejonów, placówki i oddział specjalny „Boruty” Zygmunta Golańskiego, dużą część ludności wiejskiej. Działał też Ludowy Związek Kobiet, którym kieruje Zofia Piątkówna. Związek Walki Zbrojnej przekształcony 14.02.1942 w AK organizuje się niezależnie od BCH. Organizuje je podporucznik WP mieszkaniec Zalesia – Marian Bernaciak ps. ”Dymek”, następnie „Orlik”. Po rozszyfrowaniu jego działalności przez gestapo, uciekł i stworzył oddział partyzancki – kryptonim „OP 15/1 – AK Wilków”. Liczebność jego wahała się od 60 do 230 osób. W 1944 Ryki były dwukrotnie bombardowane przez Niemców. W wyniku działań wojennych liczba mieszkańców spadła z 4500 do niespełna 1500. Niemcy wymordowali w Sobiborze i Treblince ok. 3000 mieszkańców Ryk pochodzenia żydowskiego. 26.07.1944 wyzwala osadę Armia Czerwona: 2 Armia Pancerna 1 Frontu Białoruskiego; tego samego dnia ludność wita oddział AK Mariana Bernaciaka, który ruszył na pomoc Warszawie.

1944 Ks. Władysław Frelek zorganizował Liceum Ogólnokształcące, obecnie imienia Marii Skłodowskiej-Curie.

1944-56 – Ryki znajdowały się w powiecie garwolińskim, woj. warszawskim.1946 – Ryki liczyły 3866 mieszkańców.10.1947 Powstała Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa, zorganizowana przez

Władysława Korżyka, obecnie Zespół Szkół Zawodowych im. Wł. Korżyka.15.02.1948 – W kościele poświęcono nowe organy wykonane przez firmę Wacława

Biernackiego z Krakowa. 1951 Rozpoczęcie budowy osiedla Świerczewskiego.01.01.1956 Ryki stają się siedzibą powiatu, utworzonego z części powiatu

garwolińskiego. Powstały powiatowe Związki, Komendy, Przedsiębiorstwa i Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Powiat liczył 776,1 km2 obszaru, w którym użytki rolne stanowią 38 318 ha. Liczba ludności wynosi 62 966 osób (stan z dn. 31.12.1954). W Rykach i w Dęblinie mieszka 16 817 osób, a w 17 gromadach obejmujących 141 wsi (w tym 133 sołectwa) 46 149 osób.

17.11.1956 Ryki uzyskały prawa miejskie na podst. rozporządzenia Rady Ministrów /Dz. U. nr 52/, które weszło w życie 01.01.1957.

1956 – Na terenach dawnego ogrodu Marchwickich rozpoczęto budowę nowego osiedla wraz z gmachem szkoły podstawowej i liceum. W tym czasie Ryki liczyły 4726 mieszkańców.

20.01.1957 – Władysław Surmacki został posłem na Sejm PRL II kadencji (do 1961). 07.12.1958 – oddano do użytku nowy budynek Szkoły Podstawowej.

1960 Powstała Spółdzielnia Mieszkaniowa. Oddano do użytku Szpital Powiatowy.1963 – Oddano nowy budynek Powiatowej Rady Narodowej, obecnie Urzędu Miasta.

Założono Zespół Szkół Zawodowych, obecnie im. Leona Wyczółkowskiego.1972 – 1976 – Stanisława Anna Pawelec, nauczycielka ze Szkoły Podstawowej w Dąbi

Starej była posłem na Sejm PRL VI kadencji.1973 – Pierwszym naczelnikiem miasta została Aleksandra Czerska.1975 – Naczelnikiem miasta i gminy Ryki został Tadeusz Nowaczyk01.06.1975 – Uruchomiono Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Hortex”.

14

05.11.1978 Utworzone zostało Towarzystwo Przyjaciół Ryk, które m.in. zainicjowało wyposażenie miasta w herb (18.07.1979).

1980 – Naczelnikiem Miasta Ryki został Mieczysław Szczepaniak z Ryk.1983 Powstała Orkiestra Dęta OSP w Rykach (utrzymana po dzień dzisiejszy).1985 – 1989 – Posłem na Sejm PRL IX kadencji był Ryszard Celiński z Ryk1986 Oddano do użytku dworzec PKS.1987 – 1990 – Naczelnikiem Miasta i Gminy Ryki był Marian Prządka.1990 – 1993 – Pierwszym burmistrzem Ryk był Jerzy Marcinkowski.1991 Odsłonięto i poświęcono pomnik „Konstytucji 3 Maja”.1993 Odsłonięto pomnik „Pamięć poległych i pomordowanych żołnierzy AK-WiN”.1993 – 1994 - Burmistrzem miasta i gminy Ryki był Ryszard Bieńczyk.1994 – Burmistrzem miasta Ryki został Stanisław Miłosz. 1996 Miasto Ryki ma powierzchnię 27,4 km2, liczy10844 mieszkańców. Istnieje 539

zakładów osób fizycznych i spółek. 3079 mieszkańców to abonenci radia, 2774 – TV, 2456 jest posiadaczami telefonów, 8800 korzysta z wodociągów, 7500 z kanalizacji, 4300 - z gazu. W przedszkolach jest 353 dzieci, w SP liczy się 1463 uczniów, w szkołach średnich – 2517 młodzieży. Ogółem uczy 249 nauczycieli. Powiększa się księgozbiór bibliotek publicznych (41500), z którego korzysta 3310 czytelników. Spółdzielnia Mieszkaniowa dysponuje 43 budynkami, ogrzewanymi z trzech kotłowni węglowych. Osiedle Słowackiego liczy 27 bloków o pow. 31673 m2, Osiedle 22 Lipca 16 bloków o pow. 20497m2. Na osiedlu spółdzielczym pobudowano 154 garaże, zainstalowano sieć kablową TV-sat. Taka sieć istnieje również na Osiedlu XXX-lecia PRL. 01.09.1997 – oddanie do użytku nowego budynku Szkoły Podstawowej nr 2, do której uczęszczało 721 uczniów.

1997 W czerwcu rozpoczyna się rozbudowa miejscowego szpitala. Przebudowana jest jezdnia trasy szybkiego ruchu Warszawa Lublin.

09.05.1997 Otwarto Wyższą Szkołę Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania.1998 – Burmistrzem miasta Ryki został ponownie Stanisław Miłosz. 1998 Powstanie Roków Sądowych. Decyzja rządu o powstaniu powiatu ryckiego.

Wybory do Rady Miejskiej i Powiatowej. Zakończenie działalności Urzędu Rejonowego.1999 Początek działalności ryckiego Starostwa Powiatowego. Pierwszym starostą ryckim

został Tadeusz Prządka. Powołanie Powiatowej Komendy Straży Pożarnej. Ukonstytuowanie Rad Osiedli. I powiatowy Zjazd Polskiego Stronnictwa Ludowego. Koniec działalności Roków Sądowych.

2000 Powstanie w Rykach Zamiejscowego Wydziału Cywilno Karnego Sądu Powiatowego w Puławach. Nadanie imienia, wręczenie sztandaru i odsłonięcie pomnika Jana Pawła II w ZSO nr 2.

2001 Tadeusz Polański (PSL) i Jerzy Szymański (SLD) zostali posłami do Sejmu. Wręczenie sztandaru OSP. Oddanie do użytku sali gimnastycznej w ZSO nr 2.

2002 Ustanowienie przez Radę Powiatu herbu powiatu ryckiego. Wybory do Rady Miasta i Powiatu Ryckiego.

2002 – Burmistrzem Ryk został Jerzy Gąska.2002 – 2004 – Starostą ryckim był Stanisław Jagiełło.2003 – Starostą powiatu ryckiego został Leszek Filipek.2005 – Posłem na Sejm RP V kadencji został Jarosław Żaczek.2006 – Burmistrzem Ryk ponownie został Jerzy Gąska.2006 – Starostą powiatu ryckiego zostal ponownie wybrany Leszek Filipek.2006 – Radnym sejmiku wojewódzkiego zostal wybrany Grzegorz Kapusta.2007 – Jarosław Żaczek został ponownie posłem na SejmVI kadencji.

15

2007 - Radnym sejmiku wojewódzkiego zostal Marek Michalik.

[opracowała Bożena Wojdat, wg: Z. Lipski, Ryki. Początek eposu; Z. Lipski, Sięganie do korzeni; Z. Lipski, Kalendarium wydarzeń w historii Ryk, MM 12/2005; A. Łuczyński, Ryki informator; Ryki, plan miasta, Wydawnictwo Pod Aniołem; http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/katalog_lubelskie_ryki.html, uzupełniły: Barbara Kwiatkowska i Hanna Witek]

4. TEKST ENCYKLOPEDII

„Adoracja Chrystusa na Krzyżu”, obraz namalowany w l. 1908-15 i podarowany przez malarza-artystę Leona →Wyczółkowskiego ryckiej par. Umieszczony w głównym ołtarzu →kościoła p.w. Najświętszego Zbawiciela w złoconej ramie z drewna lipowego. W górnej części po bokach ramy znajdują się dwie płaskorzeźby uskrzydlonych główek aniołków. Obraz malowany farbą olejną na płótnie, w stylu nowoczesnym, o wymiarach 434×306 cm. Na pierwszym planie, w centrum obrazu – krucyfiks. Ciało Chrystusa przedstawione jako rzeźba o plastycznie modelowanym torsie, szczupłych rękach i nogach, z mocno napiętymi mięśniami. Wokół głowy falujące promienie. Perizonium mocno, drobno sfałdowane, z rozwiązanym zwisem z lewej strony. Postać zawieszona prosto bez zwisu, nogi przybite jednym gwoździem. Ponad postacią tabliczka z napisem „INRI”. W tle obrazu postacie klęczące, adorujące krucyfiks, przedstawiające królów i królowe polskie, dostojników Kościoła w Polsce oraz autoportret samego malarza z prawej strony. Z lewej przedstawieni są: Mieszko I, Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło, bł. Królowa Jadwiga. Z prawej strony: św. Wojciech, św. Stanisław bp. Za postaciami na dalszym planie znajduje się widok Krakowa, z lewej strony kościół Mariacki, z prawej mury miasta i Wawel. W tle górnej połowy obrazu niebo z pasmami obłoków. W dolnej części na pierwszym planie łąka z kwiatów. Krucyfiks przedstawiony jest plastycznie, a tło malowane płasko. Obraz bogaty kolorystycznie, krzyż brązowo-czarny z cieniami o odcieniu ciemno-niebieskim. Ciało Chrystusa mocno skontrastowane, popielato–cielisto-zielonkawe. Niebo w kilku odcieniach koloru niebieskiego. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Akcja Katolicka przy parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach, zał. 07.05.1997 z inicjatywy ks. proboszcza Stanisława Burzca i ks. Roberta Wegiery. Od 01.12.1998 prezesem jest Joanna Gołyńska. Celem AKat jest pogłębianie życia religijnego wg programu formacyjnego otrzymanego z Siedlec, pomoc w służbie ubogim oraz nowa ewangelizacja. Od 1999 asystentem AKat w Rykach był ks. Marek Śliwa. Stowarzyszenie bierze udział w spotkaniach formacyjnych, uroczystościach kościelnych i państwowych. Co roku w święto Trzech Króli organizowane jest spotkanie opłatkowe. Historia: 30.03.1998 - rejestracja oddziału w Siedlcach, 29.05.1999 przyrzeczenie złożone przez członków oddziału, 10.06.1999 - organizacja wyjazdu do Siedlec na spotkanie z Ojcem Świętym, 26.09.2000 - poświęcenie sztandaru, 14.06.2003 - obchody 5 lat istnienia i działalności AKat w Rykach, 17 - 19.08.2002 - wyjazd na spotkanie z Ojcem Świętym Janem Pawłem II do Krakowa. W stowarzyszeniu działa 11 członków. [Joanna Gołyńska]

Albertus, ks., pierwszy znany prob. par. Ryki. Wymienia go księga „Liber Retaxationum Beneficiorum” (z łac. „Księga beneficjów kościelnych”) bpa krakowskiego P. Tomickiego z 1529.

16

Pleban Albertus płacił wówczas biskupowi od 12 włościan plebańskich, młyna i z kolędy. [Krystian Pielacha, wg: Liber Beneficiorum, s. 555, nr 278]

Ambona przyfilarowa, znajduje się w ®kościele p.w. Najświętszego Zbawiciela. Wykonana przez Franciszka Adamka pomiędzy 1927 a 1932. Ustawiona przy drugim filarze od prezbiterium po lewej stronie, wykonana w stylu gotyckim, przerobiona po części ze starej, z drewna rzeźbionego i politurowanego, o wysokość ok. 6 m. Posiada kosz sześcioboczny ze schodami i pełną balustradą. Korpus ozdobiony płaskorzeźbioną nałożoną dekoracją w postaci arkad wspartych na półkolumienkach, zamkniętych łukiem, wypełnionych symetrycznym ornamentem utworzonym z liści akantu i symboli ewangelistów. Baldachim w kształcie nadwieszonej kopułki, ujętej szczycikami z łukami oraz pinaklami, zwieńczonej ażurową wieżyczką wspartą na pinaklach i utworzoną z kwiatów. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Antoszczak Władysław, ppor., nauczyciel SPow nr 1 w Rykach; członek AK (pseud. „Szary”), zastępca Mariana Bernaciaka „Orlika” od marca do czerwca 1944. W bitwie 27.06.1944 podczas powrotu z rekwizycji bydła w majątku Podzamcze k. Maciejowic został ranny, później jako por. w oddziale pełnił funkcję dowódcy II plutonu. Członek Zarządu ZNP w l. 193839. Zastrzelony przez milicjantów 02.11.1946 w Żurawcu k. Woli Gułowskiej podczas powrotu do domu w Urszulinie, gdzie zamieszkiwała żona z dzieckiem. [Anna Żaczek, wg kroniki Szkoły Powszechnej nr 1 w Rykach oraz: Sulej M., Marian Bernaciak „Orlik”]

Bacutil, wytwórnia pasz, zbudowana w 1962. Zakład produkował rocznie ok. 24 tys. ton koncentratów i mieszanek paszowych dla zwierząt, zatrudniał 66 pracowników. Sprzedany w 1994 spółce „ESPEGE” z Warszawy i praktycznie zlikwidowany. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 13/2000, s. 10]

Baduchowski Piotr, prowadził w Rykach biuro pisania podań w l. 60 i 70-tych. [Tomasz Niemirowski]

Banaś Kazimierz ur. 22.03.1931 we wsi Borek, gm. Gniewoszów w dawnym pow. Kozienice, zm. w 1992, s. Jana i Ewy z d. Szczepaniak. Ukończył SP w Borku, LO w Siennie woj. kieleckie, AM w Lublinie Wydział Lekarski. Drugi stopień specjalizacji uzyskany 08.04.1967. Lekarz medycyny, chirurg. Pracę rozpoczął w lecznictwie otwartym w Wydziale Zdrowia w Łukowie, jako wolontariusz na Oddziale Chirurgicznym, dodatkowo prowadził punkt krwiodawstwa przy szpitalu. Od 1957 do 1966 jako asystent i w l. 196670 jako starszy asystent na Oddziale Chirurgicznym. W l. 197072 praca na stanowisku ordynatora Szpitala Miejskiego w Łukowie. Działalność dydaktyczna na terenie szpitala i w Liceum Medycznym w Łukowie. Od 15.04.1972 ordynator Oddziału Chirurgicznego Powiatowego Szpitala w Rykach do 14.02.1992. Otrzymał liczne wyróżnienia państwowe i resortowe, m.in. KKOOP. Żona: Jadwiga, z d. Jędruszczak, absolwentka AM w Gdańsku (lekarz medycyny, specjalność: pediatria), ślub 18.07.1964. Dzieci: Marta 1965, Grażyna 1970. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 2/1995]

Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna I Oddział w Rykach następca prawny Oddziałów NBP i BDK SA (Stary Rynek 39), zał. 01.02.1956. Kolejni dyrektorzy: Janina Lasek pełnomocnik, kierownik Filii (195676); Andrzej Buczyński dyrektor Oddziału (19762002); Marcin Śmigielski dyrektor Oddziału (200203); Marcin Śmigielski dyrektor Oddziału ds. Bankowości Detalicznej i Anna Wróbel dyrektor Oddziału ds. Bankowości Indywidualnej (od 2004). Placówka Pełnomocnika NBP podlegała do końca 1975 Oddziałowi NBP w Garwolinie, a

17

następnie jako filia Oddziałowi NBP w Puławach. 02.11.1976 nastąpiło utworzenie Oddziału NBP podległego Oddziałowi Wojewódzkiemu NBP w Lublinie, kierowanemu przez Włodzimierza Kosackiego, późniejszego prezesa BDK SA W wyniku wydzielenia z NBP banków komercyjnych od 01.02.1989 Oddział znalazł się w strukturach nowopowstałego BDK w Lublinie. We wrześniu 1996 po konsolidacji lubelskiego BDK SA, szczecińskiego Pomorskiego Banku Kredytowego SA oraz łódzkiego Powszechnego Banku Gospodarczego SA, Oddział wszedł w skład grupy bankowej Pekao SA, która po sprywatyzowaniu w 1998 od 01.01.1999 funkcjonuje jako Bank Pekao SA

Oddział prowadzi działalność na rynku usług bankowych zarówno dla klientów indywidualnych, jak i przedsiębiorstw, jednostek budżetowych, organizacji społecznych. Oferta bankowa obejmuje obsługę rachunków oszczędnościowo rozliczeniowych, bieżących, lokat terminowych, rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych krajowych i zagranicznych, wydawanie kart płatniczych i kredytowych oraz udzielanie pożyczek i kredytów, gwarancji i poręczeń. Zatrudnia 19 osób. [Jolanta Stachyra, zob. też. Z. Lipski, MR 1/2002, s. 29]

Bank Przemysłowo – Handlowy Spółka Akcyjna (BPH SA) – Oddział w Rykach (Rynek Stary 37, dawna bożnica), zał. 05.05.1992. Prowadzony przez Mariana Prządkę (1992-2000), Mariana Szewczyka (2000-01), Andrzeja Gleja (2002-03) oraz od 2003 przez Mariolę Szewczyk. BPH SA działający w ramach Grupy HVB/BA-CA powstał w 2001 w wyniku połączenia Banku Przemysłowo-Handlowego SA (BPH) z Powszechnym Bankiem Kredytowym SA (PBK) - banków wydzielonych w 1989 ze struktur Narodowego Banku Polskiego. Placówka w Rykach powstała w 1992 jako filia Pierwszego Komercyjnego Banku SA w Lublinie (PKB) przekształcona w 1996 w strukturę Oddziału. W wyniku przejęcia w 1999 PKB SA przez Powszechny Bank Kredytowy Oddział w Rykach wszedł do struktur tegoż Banku. Jako Powszechny Bank Kredytowy SA, placówka w Rykach funkcjonowała 2 lata. Następnie w wyniku fuzji PBK i BPH w 2001, powstała placówka - Oddział Banku BPH SA, wiodącego polskiego banku, stanowiącego ważny element grupy HVB, drugi co do wielkości bank w Niemczech i czołowa grupa bankowa w Europie. Bank świadczy usługi finansowe na rynku bankowości detalicznej i korporacyjnej oraz na rynku pieniężnym i kapitałowym. Oddział w Rykach Banku BPH zajął pierwsze miejsce za jakość obsługi klienta w rankingu Banku BPH. Ponadto Bank BPH SA otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, najważniejsze z nich to: pierwsze miejsce w kategorii Bank Partner Przedsiębiorstw - 2005; drugie miejsce w kategorii Bank Przyjazny Klientom - 2005; nagroda dla najlepszego Banku w Polsce za ogólne wyniki osiągnięte w 2004, nagroda uhonorowana przez brytyjski magazyn finansowy "The Banker". Bank zatrudniał 11 osób. [Mariola Szewczyk]

Bank Spółdzielczy (Warszawska 23), zał. kwiecień 1908. Kolejno zarządzali nim: Julian Skorupko (192448), Józef Ostrzyżek (194868), Stefan Urbański (196871), Tadeusz Warowny (197181), Jerzy Głowienka (198188), od 1988 Tadeusz Polak. Powstał jako Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe, głównym organizatorem był Piotr Danysz – właściciel majątku w Brusowie. Po zatwierdzeniu Statusu Stowarzyszenia Pożyczkowo-Oszczędnościowego przez urząd gubernatora i Sąd Okręgowy w Siedlcach zwołano ogólne zebranie założycieli i nowych członków, które uchwaliło wysokość udziałów na 25 rubli i dokonało wyboru Rady Nadzorczej i Zarządu. Teren działania obejmował gminę Ryki; górna granica udzielanego kredytu wynosiła 300 rubli oprocentowanych na 6%, zaś oprocentowanie wkładów rocznych – 4%.

W 1922 spłonął budynek spółdzielni. W 1924 dokonano reorganizacji spółdzielczości wiejskiej i utworzono Zjednoczenie Związku Spółdzielni Rolniczych w Warszawie. W tym też roku Walne Zgromadzenie Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego w Rykach podejmuje decyzje o przystąpieniu do Zjednoczenia i zmienia nazwę na Kasę Spółdzielczą. II wojna światowa nie przerywa działalności Kasy, a jedynie ją ogranicza. Podczas okupacji nosi nazwę: Spółdzielnia Oszczędnościowo – Pożyczkowa im. Stefczyka. Lata powojenne 1945-48 są latami

18

niemalże zaprzestania działalności Kasy. Szybki rozwój Spółdzielni i świadczonych przez nią usług datuje się od 28.02.1948, kiedy to Gminna Rada Narodowa uruchomiła Kasę Pożyczkowo-Oszczędnościową. Na mocy dekretu o reformie bankowej z 25.10.1948 zlikwidowane zostały Kasy Spółdzielcze, Banki Ludowe, a na ich bazie powstały Gminne Kasy Spółdzielcze – pomocnicze organy banków państwowych.

W wyniku przeprowadzonego w 1955 nowego podziału administracyjnego kraju, w Rykach został utworzony powiat i placówka NBP; tzw. Pełnomocnik NBP przy tutejszej Kasie, który był kasowo przez nią obsługiwany. W 1957 po nowelizacji dekretu o reformie bankowej przywrócono Kasom dawną nazwę Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych. W 1970 Walne Zgromadzenie Przedstawicieli dokonało zmiany nazwy Kasy na BS. Na mocy ustawy z 24.06.1994 o restrukturyzacji Banków Spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej, BS w Rykach podjął uchwałę o zrzeszeniu się w Lubelskim Banku Regionalnym SA., obecnym Banku Polskiej Spółdzielczości SA. Z dniem 30.06.1999 r. nastąpiło połączenie BS w Rykach z BS w Kłoczewie i BS w Stężycy.

Bank prowadzi działalność rozliczeniową, oszczędnościową, kredytową i kasowo-skarbcową. Zajął miejsce w pierwszej dwudziestce rankingu banków spółdzielczych zrzeszonych w Banku Polskiej Spółdzielczości SA – Oddział Regionalny w Lublinie. Zatrudnia 45 osób. [Tadeusz Polak]

Bany Henryka, z d. Banaś, ur. 01.07.1962 w Rykach, c. Józefa i Haliny z d. Szymańska. Zam. Brusów 26. Ukończyła WSP w Kielcach. Nauczycielka, specjalność: zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna. Prac.: SP Białki Dolne, PSP Oszczywilk, od 1997 jako dyrektor. Zastępca Komendanta Hufca Ryki., członek Komendy Hufca, członek Zarządu ZNP, kierownik kolonii i obozów harcerskich. Należy do ZNP, PSL, TPR. Zaint.: przyroda, ekologia, hodowla kwiatów i krzewów, wycieczki, zwiedzanie ciekawych miejsc, prowadzenie segregacji odpadów, organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi dla lokalnego społeczeństwa. Organizatorka kolonii i obozów dla dzieci. Mąż: Marian, ślub 28.04.2001. [Dariusz Jaśkiewicz]

Bany Tomasz, ur. 18.02.1964 w Rykach, s. Jerzego i Haliny z d. Bichta. Zam. ul. Dolna 10. Ukończył SP w Trojanowie, TM w Rykach; studia w SGGW-AR, Wydział Techniki Rolniczej i Leśnej, studia podyplomowe w zakresie informatyki w PL oraz kurs kwalifikacyjny z zarządzania dla oświatowej kadry kierowniczej. Dyrektor ZSO nr 1 w Rykach (od 01.09.2003). Zastępca burmistrza Ryk od 2006. Zaint.: informatyka, komputery. Żona: Małgorzata z d. Miłosz, ślub 03.07.1993. Dzieci: Marcin 1994 i Maciej 1997. [Tomasz Bany]

Bednarski Henryk Jan prof. dr hab. Ur. w 1934 roku w Małkini, żonaty, ma syna. Ukończył studia na Wydziale Pedagogicznym WSP w Gdańsku (późniejszy Uniwersytet Gdański) w 1963. Po kilkuletniej pracy w zawodzie nauczycielskim oraz w organizacjach społeczno-politycznych, w 1969 podjął pracę na stanowisku dyrektora biura Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, a w 1970 jako wykładowca w Wyższej Szkole Nauczycielskiej (obecnie WSP w Bydgoszczy). W 1973 został powołany na stanowisko docenta i p.o. kierownika Zakładu, a od 1975 - dyrektora Międzywydziałowego Instytutu Nauk Społecznych WSP w Bydgoszczy. W l. 1978-80 był prorektorem WSP w Bydgoszczy do spraw dydaktyczno-wychowawczych, dodatkowo prowadząc wykłady i seminaria z zakresu socjologii w Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. Przez cały okres pracy w Bydgoszczy w l. 1969-89 pełnił też obowiązki sekretarza generalnego, wiceprezesa i prezesa zarządu w Bydgoskim Towarzystwie Naukowym. W 1984 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych, a w 1995 roku profesora zwyczajnego. W 1987 został Ministrem Edukacji Narodowej. Od 1993 był etatowym profesorem Politechniki Radomskiej, pełniąc funkcję Kierownika Katedry Pedagogiki i Psychologii na Wydziale Nauczycielskim, a w l. 2001-05 był profesorem i rektorem WSUPiZ w Rykach. Jego

19

zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół szeroko rozumianej pedagogiki społecznej i socjologii wychowania. Rezultatem prac badawczych prof. dr hab. Henryka Bednarskiego jest ponad 200 rozpraw naukowych, popularno-naukowych i recenzji naukowych. Jest członkiem kilku towarzystw naukowych. Za swoją pracę był wielokrotnie nagradzany nagrodami rektorskimi i ministerialnymi. Otrzymał szereg odznaczeń państwowych, resortowych i regionalnych, w tym Krzyż Komandorski, Oficerski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, medal i tytuł "Zasłużonego Nauczyciela RP" oraz Medal KEN. [Zbigniew Lipski]

Bełdyga Władysław, ur. 06.09.1906 w Chrustnem, zm. 01.06.1987, s. Andrzeja i Katarzyny z d. Kawka. Ukończył SN im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku. Prac. w SPow w Żelechowie i w Rykach. Kierownik SP nr 1 w l. 50. Organizator i dyrygent chóru szkolnego oraz chóru Klubu Seniora. Żołnierz kampanii wrześniowej, uczestnik Bitwy nad Bzurą, więzień oficerskich obozów jenieckich w Grossborn – Rederitz, Colditz, Ziegenhein i w Neubrandenburgu. Odznaczony m.in. KKOOP, ZKZ, Medalem KEN, Medalem za Zasługi dla Lubelszczyzny. Członek ZNP, ZBoWiD, TPR. Żona: Kazimiera z d. Litwińska. Dzieci: Ewa Barabara – 1950, Leszek Maciej – 1952. [Ewa Bełdyga - Jagiełło]

Bernaciak Eugeniusz, ur. 19.02.1912 w Zalesiu, zm. w 1987, s. Michała i Marianny, brat Mariana Bernaciaka. Ukończył Preparandę Nauczycielską w Sieciechowie w 1926, Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie w Siennicy k. Mińska Mazowieckiego, Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w 15 pp. „Wilków” w Dęblinie (16.07.1933), w niewoli w Neubrandenburgu Wyższy Kurs Nauczycielski i Studium Pedagogiczno – Społeczne. Prac. jako nauczyciel SPow w Równem k. Tłuszcza, później kier. SPow w Sulejowie (01.09. 1936 - 01.09. 1939), od sierpnia 1945 do stycznia 1946 był nauczycielem na Kursie Dokształcającym Elektrotechnicznym i Uniwersytecie Powszechnym w Polskim Obozie Cywilnym w Delmenhorst i Adelheide, od marca 1946 do listopada 1947 uczył w gimnazjum w Piekiełku i w SPow w Nowodworach k. Warszawy, następnie pełnił funkcję dyrektora liceów w Rykach, Raciążu, Górze Kalwarii, Konstancinie – Skolimowie (gdzie pracował i mieszkał do śmierci). W okresie II woj. świat., będąc więzieniem Oflagu, należał do Koła Nauczycielskiego w Oficerskim Ośrodku Wojskowym w Verden i Delmenhorst, po wyzwoleniu Sandbostel został sekretarzem zawiązanego tam Komitetu Zwolenników Natychmiastowego Powrotu do Kraju. Żona: Janina z d. Sztetner (19112002). [Anna Żaczek, wg: M. Sulej. Marian Bernaciak „Orlik”]

Bernaciak Lucjan. Był w konspiracji od 1940 razem z bratem Marianem pseud. „Orlik”. Do 1942 był łącznikiem i kolporterem prasy poszukiwanym przez gestapo. Ukończył konspiracyjną podchorążówkę. Od lipca 1944 brał udział w walkach przeciwko oddziałom NKWD, UB i MO. Aresztowany 8 marca 1946 i skazany na 10 lat więzienia i 4 lata pozbawienia praw publicznych. Zwolniono go w październiku 1950. Przez wiele lat pracował fizycznie, a następnie jako kierownik sekcji organizacyjno-prawnej w Warszawskich Zakładach Mięsnych „Służewiec”. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.prezydent.pl/x.node?id=1011848&eventId=13027953]

Bernaciak Marian, mjr WP i AK, ps. „Dymek”, później „Orlik”, założyciel i dowódca oddziału partyzanckiego; ur. 06.03.1917 w Zalesiu, zginął tragicznie w 1946, s. Michała i Marianny z d. Bliźniak. Miał czterech braci (Zygmunta, Wacława – zmarłego jako niemowlę, Eugeniusza, Lucjana) oraz siostrę Wandę. Ojciec utrzymywał rodzinę z rolnictwa oraz rymarstwa. Ukończył SPow w Zalesiu, później w Rykach (w 1932) oraz Gimnazjum im. Ks. A. J. Czartoryskiego w Puławach (w czerwcu 1937). Służbę wojskową odbył w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii Ciężkiej w Zambrowie. 30.06.1938 został mianowany na st. kaprala podchorążego. Dalszą służbę odbywał w Chełmie, gdzie 24.09.1938 został mianowany na st.

20

plutonowego podchorążego i zwolniony do rezerwy. Po powrocie do domu podjął pracę urzędnika kontraktowego w Urzędzie Pocztowym w Sobolewie, gdzie również zamieszkał. 01.09.1939 zmobilizowany w Chełmie, otrzymał st. podporucznika. Ok. 10 września trafił do Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie wziął udział w walkach w Grupie „Włodzimierz” powołanej do obrony przed Niemcami prawego brzegu Bugu. 17 września sytuację wojsk polskich zmienił najazd wojsk sowieckich. Do niewoli radzieckiej zostało wziętych wielu żołnierzy polskich, którzy pieszo podążali w kierunku Talicy, później zostali wywiezieni do Kozielska i Katynia. Niektórzy podczas tej drogi zginęli z powodu odniesionych ran, głodu i tragicznych warunków. M. Bernaciak uciekł z transportu wraz z 5 innymi oficerami. Do Zalesia dotarł pod koniec września 1939. W 1944 założył w Rykach przy ul. Szkolnej wraz z bratem Lucjanem oraz żoną brata Eugeniusza - sklep z książkami i materiałami papierniczymi. Nawiązał kontakt z organizatorami konspiracji niepodległościowej w Rykach. Sklep służył jako punkt kontaktowy.

W następnym roku zakupił małą drukarnię w Dęblinie przy ul. Warszawskiej, w której potajemnie drukował podrabiane kennkarty, przepustki, zezwolenia oraz inne druki. W poł. 1943 został szefem Kedywu Podobwodowego „A” (Dęblin – Ryki) w Obwodzie Puławy. Jego zadaniem było wykonywanie akcji dywersyjnych. Jedną z pierwszych akcji ryckiego Kedywu była likwidacja granatowego policjanta i niemieckiego szpicla – Dorożyńskiego (maj 1943). Inne akcje skierowane były przeciwko szczególnie niebezpiecznym funkcjonariuszom niemieckim, kolaborantom, zwykłym bandytom, osobom rozpijającym miejscową ludność i komunistom. W tym też czasie z inicjatywy M. Bernaciaka utworzono w Dąbi (w d. Andrzeja Filipka) konspiracyjną szkołę podoficerską oraz podchorążówkę w Blizocinie i Sobieszynie. Sam prowadził szkolenie w Dąbi z zakresu topografii. Z sześciu absolwentów kursu (poszukiwanych z powodu tajnej działalności przez policję) utworzył lotny patrol, który stanowił początek działalności oddziału partyzanckiego „Orlika”. W tym czasie jego sklep w Rykach oraz drukarnia w Dęblinie został poddane rewizji, a rodzina została wezwana na przesłuchania. On sam oraz brat Lucjan uniknął aresztowania. Z powodu zagrożenia ze strony komunistów, Marian dołączył w sierpniu do oddziału lotnego (zmienia dawny ps. „Dymek” na „Orlik”), a Lucjan wyjeżdża do Blizocina, gdzie wstępuje do podchorążówki. Do zadań oddziału należała również walka z bandytami i grupami przestępczymi. W tym czasie tworzyła się również PPR. Oddział „Orlika” zagrożony był zarówno ze strony Niemców, jak i komunistów, którzy denuncjowali akowców przed Niemcami.

W lutym 1944 do oddziału „Orlika” dołączył się oddział ppor. rez. Zygmunta Matysiaka „Sępa” (łącznie oddz. liczył 40 partyzantów). Liczba walczących w oddziałach „Orlika” zmieniała się i wynosiła w l. 194244 od 6 do ok. 230 ludzi. Struktura organizacyjna oddziału była wzorowana na organizacji wojska z 1939 (funkcjonowały sekcje, drużyny, plutony, kompanie…). W oddziale prowadzono kontrole odnośnie właściwego wykorzystania żołdu, odpowiedniego dbania o broń oraz zachowania higieny osobistej. Służbę sanitarną pełniły sanitariuszki: Danuta Olędzka „Danusia” z Rososzy i Halina Robakowska „Iskierka” z Wólki Sobieszyńskiej oraz Teodozja Jazurek „Todzia” z Blizocina; lekarze - Jan Jakubek z Ryk (wysiedleniec z Krotoszyna) i Julian Ochorowicz z Zalesia. Łącznicy oddziału: Adam Gawryjołek „Wiara” i Władysław Jóźwik „Zemsta” z Nowin Rososkich oraz od 1946 Helena Przybysz „Helenka” z Bazanowa.. Od sierpnia 1943 do lipca 1944 oddział przeprowadził 27 akcji, m.in.: uderzenia na posterunki żandarmerii w Kocku i Krzeszowicach, rozbicie ochrony lotniska i szkoły Hitlerjugend w Brzozowej k. Sobieszyna, wiele wysadzeń pociągów na trasie Warszawa Dęblin, Dęblin Łuków, rozbicie zgrupowania przygotowującego się do pacyfikacji Kluczkowic. 03.05.1944 oddział wziął udział w uroczystych obchodach Dnia 3 Maja i Święta Matki Bożej w Piotrówku, gdzie odprawiono mszę polową z udziałem oddz. BCh, podchorążych z miejscowych placówek AK oraz mieszkańców okolicznych wsi. Wśród przybyłych księży wymienia się kapelana oddziału ks. Franciszka Martenkę „Ordona”. W lipcu 1944 po wkroczeniu wojsk sowieckich w okolice Ryk i Dęblina – „Orlik” na krótko przejął w Rykach klucze do wszystkich urzędów i magazynów oraz wystawił

21

warty w celu zabezpieczenia ich przed kradzieżą i dewastacją. W nocy z 27 na 28 lipca, zgodnie z rozkazem kpt. Piotra Ignaczaka komendanta podobwodu „A” i dowódcy 1 batalionu 15 pp AK „Wilków”, „Orlik” rozwiązał oddział. Ponownie oddział „Orlika” już jako 1 kompanię 15 pp. „Wilków” zmobilizowano i włączono do działań w poł. sierpnia 1944 w celu ruszenia z pomocą powstańcom Warszawy. Jednak już za Garwolinem dalszy marsz nie był możliwy z powodu kontroli wojsk sowieckich. Rozpoczął się okres ścisłej konspiracji.

W marcu 1945 „Orlik” stworzył oddział z zadaniem ochrony ludności przed gwałtami i rabunkami ze strony NKWD i UB pod dowództwem ppor. Zygmunta Kęski „Świta”. Z czasem dołączają się inne grupy tworzone z byłych żołnierzy AK, ukrywających się przed prześladowaniem ze strony NKWD i UB. 02.07.1945 w wyniku przemian w Rządzie Polski (legalizującym bezprawną i przestępczą władzę ustanowioną przez okupanta sowieckiego) ogłaszono się amnestię dla żołnierzy podziemia, która prowadzi do wywożenia byłych żołnierzy AK do sowieckich łagrów. „Orlik” nie ujawnił się i podjął dalszą walkę o niepodległość Polski. 02.09.1945 przywódcy konspiracji poakowskiej w wyniku reorganizacji struktur AK powołali Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” tzw. WiN. „Orlik” pozostał dowódcą oddziału partyzanckiego leśnego oraz sprawował funkcję komendanta Referatu Bezpieczeństwa Inspektoratu Puławy krypt. „Pułtusk”, ponadto kierował drużynami dywersyjnymi. Działalności „Orlika” sprzyjało poparcie ludności wiejskiej i miejskiej, próby wprowadzenia agentury do jego oddziałów zakończyły się niepowodzeniem. Zgrupowanie oddziałów WiN pod dow. „Orlika” było jednym z najsilniejszych w Obszarze Centralnym (w okręgu Warszawa, Lublin, Kielce, Łódź, Białystok, Olsztyn). Zginął we wsi Piotrówek 24.06.1946, wracając z odprawy sztabu inspektoratu, która odbywała się w Życzynie. Postrzelony w rękę i nogę odebrał sobie życie strzałem z pistoletu w głowę. 04.07.1946 pochowany potajemnie pod innym nazwiskiem, bez powiadamiania rodziny, na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. Rodzina „Orlika”, podobnie jak wiele innych rodzin współpracujących z podziemiem, poddana była zaborowi mienia oraz wielu prześladowaniom.

Dopiero po wielu latach i przeobrażeniach politycznych Polski było możliwe uczczenie zasług oraz ofiar walki o wolność i polskość - żołnierzy „Orlika” i jemu podobnych. W 1989 we wsi Piotrówek, w miejscu śmierci „Orlika” postawiono pamiątkowy krzyż, zaś przy skrzyżowaniu nieopodal miejsca opisywanej wcześniej Mszy polowej – pamiątkowy obelisk. Dzięki inicjatywie Lucjana Bernaciaka oraz starań Komitetu Społecznego, pomnik stanął również w miejscu urodzenia „Orlika”, we wsi Zalesie. Odsłonięcie i poświęcenie nastąpiło 26.06.2005. Na Cmentarzu Bródnowskim, na mogiłach „Orlika”, „Świta” oraz 32 innych ustawiono pomnik upamiętniający męczeństwo Więźniów Politycznych straconych w l. 194456. W Rykach w kościele p.w. Najświętszego Zbawiciela 20.06.2004 odsłonięto tablicę upamiętniającą „Orlika” oraz 120 żołnierzy 15 Pułku Piechoty „Wilków” AK oraz WiN poległych i zamordowanych przez okupantów niemieckich, sowieckich i reżim komunistyczny w l. 1939-56. [Anna Żaczek, wg: Sulej M., Marian Bernaciak „Orlik”]

Beys Afroyim, ur. w 1893 w Rykach jako Ephraim Bernstein, zm. w 1984 na Staten Island i tam jest pochowany. Światowej sławy malarz i rzeźbiarz amerykański. W 1912 wyemigrował do USA, a w 1926 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Studiował w Chicago na Art Institute oraz na National Acadamy of Design. Pierwszą wystawę miał w 1922 w Jewish Institute w Nowym Jorku. W tym samym roku wystawił swoje prace na corocznej wystawie Society of Independent Art (Towarzystwo Sztuk Niezależnych). Jeden z jego najsłynniejszych obrazów Metropolis Movement był wystawiony na wystawie z okazji srebrnego jubileuszu Towarzystwa. W 1927 otworzył eksperymentalną szkołę w Nowym Jorku. Wystawiał swoje prace w Europie, na Kubie i w Meksyku. Wraca do Nowego Jorku w latach trzydziestych biorąc udział w różnych projektach WPA. W 1945 ożenił się ze słynną malarką Susanne Shuller, nazwaną przez niego „Soshana”. W 1946 urodził się im syn Amos.

22

W 1950 założył studio w izraelskiej kolonii sztuki Safad i do końca życia dzielił czas między Izraelem i swoją rezydencją na Staten Island w Nowym Jorku. Przez swój styl nazywany jest „radykalnym modernistą”. Jego prace obejmują również portrety znanych polityków, literatów i artystów; rzeźby z brązu oraz artystyczne „odpowiedzi” na symfonie i inne kompozycje muzyczne, nazywane „muzyką wizualną”.

W 1960, kiedy chciał odnowić swój amerykański paszport, Departament Stanu udzielił mu odmownej odpowiedzi. W uzasadnieniu napisano, że Afroyim wziął udział w wyborach izraelskich w 1951 i dlatego stracił prawo do amerykańskiego obywatelstwa. Afroyim podał za to do sądu Sekretarza Stanu Deana Ruska. W 1967 w słynnym na cały świat procesie Sąd Najwyższy stosunkiem głosów 5:4 wziął stronę ryckiego Żyda, który chciał utrzymać podwójne obywatelstwo. [Andrzej Cieśla]

Biblioteka Pedagogiczna (wł. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie, filia w Rykach), ul. Wyczółkowskiego 10 a. Powstała 09.1958. Kierowali nią, kolejno: Władysław Pytlakowski, M. Kozioł, Izabela Tippelt, Danuta Błachnio, Stanisława Celej, Maria Lesisz. Zorganizowana najpierw w lokalu ZNP, we wrześniu 1962 przeniesiona na poddasze pałacu w parku przy ul. Warszawskiej, a następnie do lokalu w domu państwa Kołodziejczyków przy tejże ulicy, w którym działał także Powiatowy Ośrodek Metodyczny, którego kierownikiem była p. Izabela Tippelt, będąca równocześnie kierownikiem Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej. W 1979 przeniesiona do budynku po przedszkolu przy ul. Warszawskiej. W początkach lat 80-tych, dzięki staraniom, m.in. Stanisławy Celej i dyrektora Ryszarda Długoszewskiego przeniesiono bibliotekę do budynku internatu przy ZSZ nr 2. Od 2002 mieści się na piętrze Warsztatów Szkolnych ZSZ nr 2, przy ul. Wyczółkowskiego.

B. udostępnia księgozbiór, w tym również czasopisma i videokasety. Sporządza zestawienia literatury dotyczącej określonych tematów, problemów pedagogicznych i innych. Organizuje wystawy, lekcje biblioteczne dla młodzieży szkolnej, współpracuje z b. szkolnymi. Zorganizowano wystawę eksponująca historię i dorobek wszystkich bibliotek miasta (ok. 30 000 woluminów), w 1984 wystawę w związku z obchodami 25-lecia ZSZ Nr 2 w Rykach oraz w 1988 biblioteka była współorganizatorem wystawy w ryckim Domu Kultury w związku z obchodami 40-lecia miasta Ryki. Zatrudnia 2 osoby. [Maria Lesisz, Małgorzata Pataj]

Bichta Tadeusz, ur. 05.05.1944 w Ułężu, s. Jana i Cecylii z domu Gorzkowska. Ukończył THRiN w Sobieszynie oraz SGGW Wydział Rolnictwa. Instruktor mechanizacji; pracuje w Lublinie w Urzędzie Marszałkowskim w Wydziale Polityki Regionalnej. Jest członkiem Zw. Zaw. Pracowników Rolnictwa; prezesem MGK ZSL w Rykach, radnym, wiceprzewodniczącym Miejsko - Gminnej Rady Narodowej w Rykach, sekretarzem i prezesem WK ZSL i PSL. Jest kierownikiem Wydz. Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu Urzędu Powiat. w Rykach, z-cą dyr. Wojew. Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin w Lublinie. Zaint.: rozwój gospodarki, praca na przydomowej działce, lubi spacery z psem Żona: Teresa, z d. Matysek, syn: Tomasz - pracownik naukowy UMCS. [Bożena Wojdat, wg: Z. Lipski, MR 11, 2001]

Bieńczak Jolanta Elżbieta z d. Błażejczyk, ur. 15.07.1955 w Dwórzcu, c. Jana i Anny z d. Piekarska. Zam.: ul. Karola Wojtyły 19/19. Ukończyła SP w Przykwie, LO w Rykach, WSP w Kielcach oraz studia podyplomowe w WSUPiZ w Rykach. Nauczycielka nauczania zintegrowanego, od 1988 wicedyrektor szkoły. Pracowała w GOK Ryki, Komendzie Hufca ZHP Ryki i SP w Rykach. Członek TPR, sekretarz Towarzystwa Wspierania Edukacji i Kultury "Tradycja", członek (spoza Rady) Komisji Oświaty poprzedniej kadencji. Należy do ZHP. Szczególne osiągnięcia to czołowe miejsca szkoły w Alertach Ekologicznych i konkursach: "Szkoła z klasą - lego, cogito, ago". Zaint.: literatura, przyroda. Mąż: Waldemar, ślub 08.08.1981. Dzieci: Marcin 19.06.1982, Anna 23.01.1984, Ewa 02.07.1992. [Jolanta Bieńczak]

23

Bieńczyk Jan, ur. 12.12.1933 w Zalesiu, s. Józefa i Bronisławy z d. Cuch, w ośmioosobowej rodzinie chłopskiej (siostry: Eugenia i Stanisława oraz bracia: Tadeusz, Ferdynand i Marian), zm. 14.05.2003. Ukończył SP i LO w 1952. Prac. jako nauczyciel w SP w Kłębowie koło Żelechowa i w Czernicu, gdzie pracował do 10.11.1953. Po wojsku prac. jako kierownik w PZGS „S.Ch”, a od 16.12.1967 w GS „S.Ch.” na stanowisku wiceprezesa ds. produkcji rolnej. W marcu 1973 objął stanowisko prezesa Zarządu Spółdzielni. W l. 1978-84 był radnym Miejsko - Gminnej Rady Narodowej w Rykach, przez 3 kadencje członkiem Plenum KMG ZSL (w ZSL od 1959) i członkiem Sądu Partyjnego przy WK ZSL. Odznaczony został Złotą Odznaką „Zasłużony dla woj. warszawskiego” (1973), SKZ (1974), KKOOP oraz Odznaką „Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego” i „Zasłużony dla Lubelszczyzny”. Miał żonę Łucję i dwie córki. [Zbigniew Lipski]

Błachnio Danuta z d. Nowakowska, ur. 19.01.1933 w Starej Rokitni, c. Henryka i Heleny z d. Gruza. Zam. Stara Rokitnia 129. Ukończyła UW Wydział Prawa i Administracji oraz Podyplomowe Studium Bibliotekarstwa UMCS. Prac. w szkolnictwie i administracji. Członkini Ligi Kobiet, przewodnicząca ZP LK, radna GRN, członkini ZW LK oraz ZW Związków Zawodowych, prezes ZP ZNP. Należała także do: PZPR, ZHP, FJN, PRON, ZW ZNP. Zajmowała się pracą społeczną dla innych. Przyczyniła się do podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, statusu społ. kobiet w Rykach i pow. ryckim, do zorganizowania Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług Wielobranżowych: zakładu pracy dla kobiet zwanego popularnie „Szpulkami” (obecnie OSI). Rozwiedziona. Dzieci: Konrad 1958, Jerzy 1960. [Danuta Błachnio]

Błachnio Stanisław, ur. 06.04.1926 w Swatach, zm. 13.10.1995, s. Jana i Katarzyny z d. Miłosz. Ukończył: UW administracja. Żołnierz BCh i ZMW „Wici”, członek ZMP, ZSL, LOK (prezes Zarządu Powiatowego przez 17 lat). Działacz społeczny, urzędnik administracji powiatowej w Rykach. Prac.: PRD w Rykach i PRDI w Dęblinie (195081), PZGS, zastępca przewodniczącego PPRN w Rykach (195872), Zakłady Silikatowe w Stężycy, MPGKiM, OSM i GS „SCh” w Rykach (na różnych stanowiskach, od referenta do prezesa). Przyczynił się do budowy m.in.: obecnego Urzędu Miasta Ryki, siedziby LOK, SP i Domu Ludowego w Swatach, przystanku PKP w Rokitni Starej i Mice. Prezes ZP OSP, wiceprezes ZP PSL. Otrzymał m.in.: SKZ, ZKZ, złoty medal: Za Zasługi dla Pożarnictwa, brązowy medal: Za Zasługi dla Obronności Kraju, Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego, Honorową Odznakę: Za zasługi dla woj. warszawskiego, odznaczenia resortowe oraz Medal 50 – lecia LOK. [Anna Żaczek, wg: MR 11/1995]

Błażejczyk Anna Jadwiga z d. Piekarska, ur. 23.02.1931 w Suchodole Wypychy, c. Edwarda i Zofii, zm. 19.05.1990, mieszkała przy ul. 22 Lipca 11/13. Ukończyła UMCS, była nauczycielką historii; pracowała w SP w Dwórzcu, Jagodnem, Przykwie, Rykach oraz w LO w Rykach. Pełniła funkcję drużynowej, szczepowej ZHP, radnej PRN w l. 197377. Należała do ZNP i ZHP. Była zastępcą dyr. w SP nr 1 w Rykach w l. 1980-86. Odznaczona Medalem KEN, Krzyżem: Za zasługi dla ZHP, ZKZ oraz KKOOP. Mąż Jan; dzieci: Jolanta, Maria, Zbigniew. [Jolanta Bieńczak]

Bodziak Wladysław – ksiądz kpt. (ur. w Ostrowiu Lubelskim), w parafii Ryki w l. 194245; udzielał posługi kapłańskiej rannym partyzantom ukrytym w okolicach Ryk podczas działań wojennych; od 11.11.1944 kapelan 5 Brygady Artylerii Ciężkiej 1 Armii Wojska Polskiego działającej na linii Rembertów – Marki. Na rzecz tegoż oddziału pozyskał sztandar oraz niezbędne akcesoria do utworzenia ołtarza polowego. Swą funkcję pełnił do zakończenia II wojny światowej. Następnie, po krótkim okresie pracy w Poznaniu i Białymstoku, objął stanowisko

24

duszpasterskie na Lubelszczyźnie. W 1959 przeszedł w stan spoczynku jako podpułkownik. [Anna Żaczek, na podst. Ks. płk. dr Julian Humeński (red). Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych 1939 – 1945. Wydawnictwo Caritas. Warszawa 1974]

Bogusz Jan Stanisław, ur. 04.03.1928 w Ciotczy w woj. lubelskim. Prof. dr hab., założyciel i dwukrotny rektor WSUPiZ. Ukończył Wojskową Akademię Polityczną Wydz. Pedagogiki. Prac. w Oficerskiej Szkole Piechoty jako wykładowca WAP, UMCS i WSPS w Warszawie. Opublikował ponad 350 prac naukowych, otrzymał wiele odznaczeń państwowych i wojskowych. Członek Polskiego Związku Jeździeckiego. Żona: Barbara. Córki: Małgorzata i Ewa. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 5/2001]

Boman Teresa, ur. 04.07.1950 w Cezarynie, c. Stanisława i Marianny z d. Szlendak. Zam. ul. Słowackiego 15a/7. Mgr teologii, ukończyła też studia podyplomowe: wychowanie w rodzinie. Nauczycielka w ZSO w Nowodworze oraz w SP w Budziskach. Należy do Odnowy w Duchu Świętym i Zespołu Charytatywnego przy parafii w Rykach. Zaint.: organizacja pielgrzymek w parafii i szkołach. Otrzymała stopień nauczyciela dyplomowanego. Dzieci: Jerzy 31.12.1967, Elżbieta 17.11.1969, Agata 19.04.1974, Marek 21.04.1976. [Teresa Boman]

Bożnica (synagoga) (Rynek Stary 37). Została wybudowana w połowie XIX wieku. Podczas II wojny światowej zdewastowana przez Niemców. Obecnie siedziba BPH. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/katalog_lubelskie_ryki.html]

Bractwo Duchowne, istniało w par. Ryki od 1595-98. Najprawdopodobniej działalnością wykraczało poza te lata, lecz istniało nie dłużej niż do l622, gdy powstało →Bractwo Św. Anny, które przejęło po nim ziemie oraz uposażenie. Posiadało dom dla duchownych wraz z niewielkim ogrodem. Można przyjąć, że nosiło inną bardziej oficjalną nazwę, ponieważ nazwa „Bractwo Duchowne” podana jest w Księdze Bractwa Św. Anny najprawdopodobniej jako określenie potoczne. [Krystian Pielacha, wg: Opis beneficjów parafii Ryki z 1595 r., APR; Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, APR, sygn. 17]

Bractwo Różańca Świętego, zał. 18.10.1759. Poświadcza o tym pierwszy wpis do Księgi Bractwa oraz list z pozwoleniem, z klasztoru Dominikanów w Wysokim Kole na założenie Bractwa Różańcowego w par. Ryki. Księga Bractwa posiada wpisy członków od 1759 do 1922 , z wyjątkiem niektórych lat. Bp Czesław Sokołowski 18.01.1926 zatwierdził Bractwu statut, a także potwierdził jego erekcję 18.10.1759. Działalność prowadziło do ok. 1980. Przez swoją posługę szerzyło kult modlitwy różańcem św. Każdy wstępujący w jego szeregi, składając uroczystą przysięgę, obierał Maryję Matkę Jezusa za swoją patronkę oraz opiekunkę i oddawał się bezgranicznie jej opiece. Pełniąc urząd, jaki otrzymywał po wstąpieniu do Bractwa obiecywał służyć nim Matce Boskiej. Obowiązkiem było odmawianie i rozważanie tajemnic różańca św. [Krystian Pielacha, wg: Książka Zawierająca Instytucyą Bractwa Różańca zaprowadzona w roku 1759 przy Kościele w Rykach, APR, sygn. 19; Na Bractwo Różańcowe od Dominikanów pozwolenie do kościoła Ryckiego 1759 10 Obra z Wysokiego Koła z Klasztoru, APR; Statut Bractwa Różańca Najświętszej Maryi Panny, APR, s. 1]

Bractwo Szkaplerza Świętego, zał. w 1637, istniało do ok. 1940. Księga Bractwa posiada spis swoich członków z l. 1813-68. Pierwszy pochodzi z 26.07.1813. Widnieją w nim 33 kobiety, m.in.: Agnieszka Polakówna, Maryanna Pawlicha, Agata Sągolówna, Magdalena Kuchnicha. Znaczną większość członków Bractwa stanowiły kobiety. Mężczyzn było niewielu, do których należał m.in. Wincenty Żaczek. W 1926 bp Czesław Sokołowski potwierdził istnienie Bractwa i nadał nowy statut. Bractwo pomagało rozwijać pobożność poprzez nabożeństwo do Matki Bożej.

25

Zasadniczym celem było kształtowanie w osobie wierzącej serca oddanego Jezusowi na wzór Maryi poprzez naśladowanie Jej cnót, zwłaszcza czystości, pokory, prostoty i miłości bliźniego. Każdy z przynależących nosił szkaplerz święty. [Krystian Pielacha, wg: Książka Zawierająca Instytucyą Bractwa Różańca zaprowadzona w roku 1759 przy Kościele w Rykach, APR, sygn. 19; Wizytacja 11, k. 208; Wizytacja 13, k. 12; Statut Bractwa Szkaplerza Świętego, APR]

Bractwo Św. Anny, zał. w 1622 przez prob. ryckiego Mateusza →Opackiego. Celem jego było powiększenie wiary wśród członków, poprzez głębsze uczestnictwo w nabożeństwach parafialnych, niesienie wzajemnej pomocy, a także szerzenie kultu patronki św. Anny. Bractwo posiadało kaplicę przy kościele, a także swój własny plac z zabudowaniami i ogrodem, pozostały po dawnym →Bractwie Duchownym. Kaplica była bardzo bogato wyposażona w sprzęty liturgiczne. W 1648 Bractwo Św. Anny otrzymało od małżonków Wojciecha i Małgorzaty Lipców jako uposażenie grunty uprawne, a w 1650 podarował ziemię Kanclerz Koronny Jerzy Ossoliński. W 1781 posiadało następujące zabudowania prebendarskie: dom prebendarza, stajnię dla koni, spichlerz oraz stodołę. Dokładny opis prebendy przedstawia wizytacja parafialna z 1802. 06.07.1811 za poleceniem biskupa cała prebenda, ze wszystkimi gruntami oraz powinnościami, została przyłączona do kościoła parafialnego. Dochody połączono z dochodami proboszcza, który miał od tej pory pokrywać wydatki potrzebne na wikariuszy. Po przyłączeniu prebendy do kościoła parafialnego Bractwo Św. Anny nadal prowadziło swoją działalność. 27.03.1924 bp Sokołowski zatwierdził dekretem istnienie Bractwa wraz z jego statutem. Swoją działalność prowadziło do lat 70 XX w. [Krystian Pielacha, wg: Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, sygn. 17; Wizytacja 9; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r., APR; Statut Bractwa pod wezwaniem św. Anny w parafji Ryki Diecezji Podlaskiej, APR]

Brasławska – Haque Mirosława, z d. Brasławska, ur. 02.02.1969 w Hajnówce, woj. podlaskie, c. Jana i Marii z d. Prokopiuk. Zam. ul. Kochanowskiego 1/14. Ukończyła LO nr 9 w Hajnówce (1988), UMCS – kierunek Pedagogika Specjalna (1993), studia podyplomowe: Wspomaganie dzieci z problemami rozwojowymi na UW (1999) oraz Zarządzanie oświatą w Powiatowym Centrum Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli w Puławach (2004). Nauczyciel dyplomowany, ekspert komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych MEN; od 1994 do chwili obecnej: pedagog - terapeuta w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Rykach; doradca metodyczny w PCDZN w Puławach; wykładowca w WSUPiZ. Od 2006 radna V kadencji oraz przewodnicząca Komisji Oświaty, Kultury, Sportu i Spraw Społecznych Rady Miejskiej w Rykach. Zaint.: historia, kultura i muzyka wschodu. Mąż: Shazedul (ur. w Bangladeszu), ślub 16.09.1990. Dzieci: Helena – 1992, Marcin – 1993, Sara – 1997. [Mirosława Brasławska – Haque]

Buczyńska Felicja, ur. 02.11.1910 w Tartaku k/Radziejowic w pow. skierniewickim, zm. 08.10.2002. Ukończyła SPow i gimnazjum w Warszawie. Prac. w Państwowych Zakładach Radiowych i Teletechnicznych w Warszawie oraz społecznie w Polskim Białym Krzyżu, prowadząc dział. kulturalno oświatową w 36 Pułku Legii Akademickiej. Podczas wojny prac. jako sanitariuszka w szpitalu Przemienienia Pańskiego oraz służyła w AK jako łączniczka. Po wojnie od 1946 prac. jako nauczycielka i kierowniczka w SP w Podlodówce. Prowadziła też kursy dla analfabetów i oragnizowała amatorskie przedstawienia teatralne. Od 1957 prac. jako kierowniczka SP w Moszczance. W 1966 przeszła na emeryturę. Otrzymała Krzyż Walecznych, SKZ z Mieczami, Medal Edukacji Narodowej, tytuł Honorowego Członka Stowarzyszenia „Liver”. Mąż: Jan. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 11/2002, s. 45]

26

Buczyński Jan, ur. 05.02.1914 we wsi Zągoty, w pow. Płock, s. Józefa i Józefy z d. Łukaszewska. Ukończył SP im. St. Jachowicza (1927) i SN im. B. Krzywoustego (1933) w Płocku. Zgłosił się na ochotnika do wojska i ukończył kurs Podchorążych Rezerwy 8 DP przy 32 pułku piechoty w Modlinie (1934) oraz Szkołę Podchorążych Piechoty w Ostrowie - Komorowie. W 1936 uzyskał (13 promocja) patent oficerski ze stopniem podporucznika. Otrzymał przydział do 42 p.p. im. J.H. Dąbrowskiego w Białymstoku, gdzie pełnił obowiązki służbowe dowódcy plutonu, a następnie dowódcy kompanii. W sierpniu 1939 został skierowany z kompanią rezerwistów do budowy umocnień wojennych wzdłuż rzeki Narew, a po wybuchu wojny działał w 3 komp. ckm 3 batalionu 42 p.p., w rejonie Ostrołęki. Był w składzie 18 DP w ramach Grupy Operacyjnej "Narew" dowodzonej przez gen. Czesława Młota-Fijałkowskiego. Gdy Niemcy przełamali obronę w rejonie Różana, 42 p.p. wycofał się w rejon Nowogrodu, następnie walczył w okolicach miejscowości: Czerwony Bór, Andrzejewo i Łętownica, gdzie 18 DP została rozbita przez Niemców i 13 września złożyła broń. Do niewoli nie poszedł. W pobliżu Czerwonego Boru odłączył się od składającego broń pułku i ukrył w lesie, a następnie u znajomego gospodarza w Krajewie. Po zakończeniu działań wojennych, w Białymstoku spotkał swojego majora z 42 p.p. Stefana Drewnowskiego, który polecił mu tworzyć grupę konspiracyjną Służby Zwycięstwu Polski. W ten sposób por. Jan Buczyński ps. "Jacek" został z-cą komendanta Obwodu Łomża w Okręgu Białystok. Funkcję tę pełnił do 01.02.1941, a następnie został przeniesiony na stanowisko komendanta Obwodu Szczuczyn z siedzibą w Grajewie. Niepełne dwa miesiące później (23.04.) został aresztowany w miejscowości Wąsosz przez NKWD. Po kilku dniach przesłuchiwania w Białymstoku, enkawudziści przewieźli go do Mińska (Białoruskiego) i osadzili do 23.06.1941 w "Okrąglaku" (baszta więzienna). Gdy rozpoczęła się agresja Niemiec na ZSRR, Rosjanie znaczną część polskich więźniów zastrzelili, a pozostałych popędzili przyspieszonym marszem, nazwanym potem „marszem śmierci” w kierunku na wschód. Po kilku dniach udało mu się z niego zbiec.

Jan Buczyński wrócił na Białostocczyznę, do Białegostoku i Krajewa Starego oraz do konspiracji. Został inspektorem II Inspektoratu Mazowieckiego. Pozostawał w nim do jesieni 1944. Wtedy to miała miejsce największa bitwa partyzancka oddziałów AK do czasu akcji „Burza”. Rozegrała się 23.06.1944 w Czerwonym Borze. W kompleksie tym, w rejonie Giełczyna, nastąpiła koncentracja oddziałów AK i Narodowej Organizacji Wojskowej (łącznie 450 ludzi), zarządzona na wniosek inspektora inspektoratu Zambrów mjr. Jacka (Jana Buczyńskiego) w celu rozbicia więzienia w Łomży i uwolnienia osadzonych tam 140 członków AK oraz osób cywilnych aresztowanych w Zambrowie i innych miejscowościach. Koncentracja nie uszła uwadze okupanta. Znaczne siły policyjne i wojskowe zablokowały Czerwony Bór, a na linii kolejowej Ostrołęka – Łapy, która przecinała kompleks leśny na część północną i południową, kursował pociąg pancerny. Oddziały polskie znalazły się w okrążeniu. W trakcie wycofywania się na południe, po sforsowaniu linii kolejowej, doszło do kilkugodzinnej walki. Za cenę 69 poległych i 50 rannych oddziały AK i NOW oderwały się od przeciwnika, a następnie zostały zdemobilizowane.

W 1945 został p.o. kierownika szkoły w Lendzie, gdzie wraz z żoną prac. do 1957. Po wyborach do Sejmu Ustawodawczego i amnestii, w kwietniu 1947 ujawnił się w UB w Warszawie (Praga), podając swoją prawdziwą biografię. W rok po powstaniu powiatu ryckiego, został podinspektorem do spraw oświaty dorosłych, a w 1964 Inspektorem Oświaty w Rykach. W 1966 jego dawny dowódca poinformował go o przyznaniu mu w 1944 Orderu Virtuti Militari. Gdy J. Buczyński podał ten fakt do wiadomości podczas akademii powiatowej z okazji Dnia Nauczyciela w Dęblinie, sekretarz KP PZPR spowodował jego odwołanie z zajmowanego stanowiska za, jak uzasadniano, nieujawnienie swojej przeszłości wojennej. Dzięki wsparciu przewodniczącego PPR Jana Kapeli został zastępcą przewodniczącego Komisji Planowania w PPRN. Pracował tam do 1969, następnie w Stężycy, a od 1970 do czerwca 1976 był dyrektorem MPGK w Dęblinie. W 1975 przeszedł na emeryturę. Był członkiem Związku Oficerów Służby Stałej WP II Rzeczypospolitej Polskiej. Posiadał zaświadczenie o uprawnieniach kombatanckich i osób represjonowanych. 15.12.1943 awansowany do stopnia kapitana. 02.06.1995 zweryfikowano mu

27

ten stopień do majora, a zaraz po tym 15.08.1995 i 23.04.1999 kolejne weryfikacje dały mu stopień podpułkownika i pułkownika WP. Zmarł 26.10.2006 i został pochowany w Rykach z honorami przysługującymi kawalerowi Orderu Virtuti Militari. Za wyróżniającą się służbę żołnierską w konspiracji, nieugiętą postawą wobec wroga i osobistą odwagę w walce z okupantem hitlerowskim został odznaczony: Orderem Virtuti Militari klasy V-ej - sierpień 1944; Krzyżem Walecznych po raz pierwszy - listopad 1941 i po raz drugi - listopad 1943; Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami - maj 1943. Ale odznaczenia te odebrał dopiero na sesji MR w Rykach 24.10.2003. Żona: Felicja, ślub 07.07.1941. Dzieci: Andrzej Jan - 1942, Maria Jolanta - 1950. [Zbigniew Lipski, wg MR 1-2-3/1998]

Budynek Gminnej Spółdzielni „SCh” w Rykach, na rogu ulic Poniatowskiego i Szkolnej. W wyniku pożaru ok. 1922 spalił się sklep należący do spółdzielni (funkcjonującej wówczas pod nazwą „Stowarzyszenie Spożywców ”Przyszłość”), stąd powstała potrzeba wybudowania nowego lokum. Na czas budowy Zarząd swoją siedzibę umieścił w budynku Kasy Spółdzielczej. Był to okres ogólnego kryzysu gospodarczego kraju, który nie ominął również i Spółdzielni. Szukano środków, aby jak najtaniej pobudować nowe pomieszczenia stąd powstał pomysł, aby samodzielnie wykonać pustaki. W efekcie pustaki rozsypały się, a spółdzielnia poniosła straty. Jednak pokonano trudności finansowe i po pewnym czasie wybudowano nowy budynek, gdzie Zarząd Spółdzielni przeniósł swoją siedzibę.

W 1939 wyposażenie oraz front budynku uległ spaleniu. Odbudowę rozpoczął Aleksander Rusa, pełniący funkcję prezesa w l. 193941. Z uwagi na okres okupacji hitlerowskiej szukano różnych sposobów na pozyskanie funduszy na odbudowę. Częściowo skorzystano z pożyczek uzyskanych z Kasy Spółdzielczej oraz tzw. funduszu obrotowego, wliczanego w koszty bieżące. Działania finansowe ukrywano przed okupantem. W okresie okupacji, obok typowej działalności spółdzielczej, w budynku zorganizowano zajęcia tajnego gimnazjum.

W okresie powojennym budynek nadal funkcjonował jako biuro, część pomieszczeń przeznaczono na sklepy spółdzielni. W l. 50-tych nadbudowano piętro na cele administracyjne i pobudowano piekarnię. W dużej sali konferencyjnej organizowano spotkania Zarządu, spółdzielców, jak również wykorzystywano na imprezy kulturalno – oświatowe dla dorosłych i dzieci. W późniejszym okresie mieścił się tam również „Wiejski Dom Towarowy”. Budynek wielokrotnie remontowano i przebudowywano poszczególne pomieszczenia. Obecnie piętro zajmują biura Spółdzielni, a parter - sklepy z branży mleczarsko – spożywczej, piekarskiej oraz ogólnospożywczej. Główne wejście jest ozdobione kolumnami mieszczącymi się dokładnie u zbiegu dwóch ulic oraz dwiema tablicami pamiątkowymi, umieszczonymi po prawej i lewej stronie drzwi. Od strony Szkolnej tablica wmurowana na 50 – lecie Spółdzielni, sięga źródeł powstania Spółdzielni, ważniejszych dat (m.in. 1908 – zawiązanie stowarzyszenia) i zmian w nazwach wynikających z reorganizacji tejże instytucji. Tablica od strony ul. Poniatowskiego przypomina fakt z ostatnich dni stycznia 1944, kiedy w budynku obradowała PRN powiatu garwolińskiego, do którego należały wówczas Ryki. [Anna Żaczek, wg: I. Kasprowicz, Pięćdziesiąt lat GS w Rykach]

Budynek „Sanepidu” (Poniatowskiego 2), został wybudowany podczas okupacji z cegły z rozebranego kościoła p.w. św. Jakuba za zgodą ówczesnego proboszcza Rafała Łysanowicza, pierwotnie jako siedziba władz gminy. Z tej cegły zbudowano też siedzibę policji i areszt miejski (w podwórku). R. Łysanowicz przebywał w nim jako pierwszy aresztowany. Na frontonie budynku do 2005 znajdowały się dwa okręgi z łusek. Była to pamiątka po milicjantach, którzy zginęli po wojnie w walkach przeciwko podziemiu zbrojnemu. [Tomasz Niemirowski]

Budziak Tadeusz, ur. w 1958 w Rykach, s. Włodzimierza i Janiny. Ukończył TB w Rykach, UW Wydział Prawa. Prac. w Urzędzie Miejskim, od 1990 w Sądzie Rejonowym w

28

Puławach, a od 01.01.2004 w Sądzie Rejonowym w Rykach. Zaint. fotografia dokumentalna. Autor wielu wystaw prezentujących Kresy Wschodnie oraz zabytki dawnego budownictwa wiejskiego, m.in. „Kresy”, „Lwów i Kresy”, „Figurki i krzyże przydrożne”. Autor pracy “Cmentarze to miejsca święte – Ryki, Włostowice, Kazimierz, Nałęczów”. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 10/2002, s. 21]

Burzec Stanisław, ks., ur. 22.01.1934 w Dawidach, w par. Gęś, dek. parczewski, s. Stefana i Karoliny z d. Szajda. SP ukończył w rodzinnej miejscowości, a LO im. Prusa w Siedlcach w 1952. W tymże roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Siedlcach. Święcenia kapłańskie przyjął w 1958 z rąk bpa Ignacego Świrskiego. Posługę wikarego pełnił w par. Jeziorzany, Łysobyki oraz w Łukowie (par. Podwyższenia Krzyża Św.) i Parczewie. W 1970 objął probostwo w par. św. Andrzeja Boboli w Wytycznie. Od 1975 administrował par. Sosnowica, obejmując funkcję wicedziekana dek. parczewskiego. Następnie objął stanowisko proboszcza w par. św. Ludwika we Włodawie i obowiązki dziekana dek. włodawskiego. Od 1990 do 2005 w par. Ryki, jako prob. i zarazem dziekan dek. ryckiego. Jego zasługą są m.in.: budowa kaplicy cmentarnej (1992-96) i dzwonnicy przy niej (1997), budowa budynku gospodarczgo z garażami (1996), modernizacja sieci elektrycznej w kościele (1997 – 2000), wymiana sprzętu nagłaśniajązcego (2004), oświetlenie kościoła z zewnątrz (2001), odnowienie dawnych oraz wykonanie nowych konfesjonałów i ławek (1996-97), murowane ogrodzenie posesji parafialnej (2000-03) oraz ocieplenie budynków parafialnych z wymianą okien (2000-01).

Za zasługi oraz udział w pomnażaniu wiary 23.01.1999 został przez bpa Jana Nowaka mianowany kanonikiem Kapituły Kolegiaty Janowskiej, a 29.08.2005 został przez papieża Benedykta XVI ogłoszony prałatem honorowym. Po 15 latach pracy w par. Ryki, odszedł na emeryturę kapłańską i zamieszkał w domu parafialnym. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 88; Uznanie dla pracy kapłańskiej, w: Podlaskie Echo Katolickie, nr 48/2005, s. 5]

Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorców (Łukowska 7), zał. 01.10.1957 przez Bolesława Dobregochłopa - kołodzieja, Aleksandra Kruka - krawca, Edwarda Miłosza - piekarza, Stefana Szpunara - krawca oraz Stanisława Iwańca - elektryka. Starszymi Cechu kolejno byli: Aleksander Kruk (13.10.1957 31.07.1982), Stanisław Kamiński (01.08.1982 30.06.1996), Janusz Krawczak (01.07.1996 24.06.2001) oraz Zofia Szymańska (od 25.06.2001 do dziś). Kierownikami biura Cechu byli: Zbigniew Owczarski (15.09.1957 30.06.1979), Józef Łysoń (01.07.1979 31.05.1990) oraz Barbara Łabędzka (od 01.06.1990 do dziś). Cech jest dobrowolną organizacją samorządu gospodarczego rzemiosła oraz organizacją pracodawców, która zrzesza rzemieślników prowadzących działalność w zakresie rzemiosł różnych i przedsiębiorstw będących pracodawcami. Przedmiotem dział. w szczególności jest prowadzenie szkoleń, ochrona praw i reprezentowanie interesów członków wobec organów władzy, prowadzenie na rzecz członków działalności społecznej, kulturalnej, socjalnej, gospodarczej, współpraca z urzędami zatrudnienia, prowadzenie nadzoru nad przebiegami przygotowań do zawodu w rzemiośle pracowników młodocianych zatrudnianych w zakładach członków Cechu.

W okresie międzywojennym na terenie Ryk istniały dwa Cechy branżowe, pamiątka jaka pozostała, to dwa sztandary Cechu Drzewnego ufundowanego w 1931 oraz Cechu Metalowego z 1932. Ponadto zachował się Akt Erekcyjny nadania sztandaru z 26.05.1932, na którym widnieją nazwiska Starszyzny i Zarządu Cechu. Pamiątki te w okresie okupacji hitlerowskiej zostały przechowane przez rzemieślników: Jana Kamińskiego i Juliana Sieraja. Z chwilą powstania powiatu ryckiego rzemieślnicy ryccy poczynili starania o utworzenie Cechu Rzemiosł w Rykach. Bolesław Dobrychłop, kołodziej, zorganizował zebranie rzemieślników z pow. ryckiego celem wybrania Komitetu Organizacyjnego i zwołania Walnego Zgromadzenia dnia 13.10.1957, na którym uchwalono statut i dokonano wyboru organów statutowych. Pierwszym zadaniem zarządu było zorganizowanie siedziby Cechu. Zaczęto gromadzić środki i w 1969 zakupiono

29

nieruchomość. Obiekt dostosowano do potrzeb rzemiosła. W 1985 ufundowany został sztandar Cechu Rzemiosł Różnych. W 1987 została nawiązana współpraca pomiędzy Cechem a Zakładem Doskonalenia Zawodowego w Lublinie i na wniosek Zarządu powstał Ośrodek Kształcenia Zawodowego z siedzibą w biurze Cechu. Ustawa z 23.12.1988 o działalności gospodarczej wprowadziła dobrowolność zrzeszenia się w organizacjach rzemieślniczych, co spowodowało, że liczba członków zmniejszyła się, zapotrzebowanie na szkolenia kwalifikacyjne również zmniejszyło się. Cech zrzesza 30 członków, w tym 16 mistrzów, którzy szkolą uczniów w zawodach: mechanik pojazdów samochodowych, piekarstwo, cukiernictwo, fryzjerstwo, blacharstwo samochodowe, krawiectwo. Obecnie w zakładach rzemieślniczych na terenie Ryk, Dęblina i gminy Stężyca szkoli się 40 uczniów. [Barbara Łabędzka]

Celiński Ryszard, ur. 13.08.1936 w Rykach, s. Aleksandra i Józefy Wacławy z d. Traczyk. Ukończył LO w Rykach oraz, zaocznie, UW Wydział Prawa i Administracji w 1972. Przewodniczący prezydium MRN w Rykach w (196270); pierwszy sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR (197072); zastępca dyrektora „Hortexu” w Górze Kalwarii (197374); dyrektor ZPOW „Hortex” w Rykach (197592). Decyzja o budowie tego zakładu w Rykach została podjęta głównie wskutek jego starań. Poseł na sejm w l. 1985-89. Odznaczony m.in. KKOOP, Odznakami: „Tysiąclecia Państwa Polskiego”, „Za zasługi dla woj. warszawskiego” i „Za zasługi dla Lubelszczyzny”. Zmarł 20.08.2000. [Barbara Kwiatkowska]

Centrum Ochrony Pracy i Środowiska PRO LEX (Karola Wojtyły 1, nad pocztą), zał. 1998 przez dyr. Danutę Zydlewską - Rusa. Firma prowadzi działalność szkoleniową od 1998. Zajmuje się prowadzeniem szkoleń w dziedzinach najbardziej poszukiwanych na rynku pracy. Wykładowcami na kursach są specjaliści posiadający wieloletnie doświadczenie zawodowe, odpowiednie do realizacji programów szkolenia przygotowanie merytoryczne oraz uprawnienia pedagogiczne. Bazę dydaktyczną stanowią m.in. dwie pracownie komputerowe wyposażone w 43 stanowiska komputerowe ze stałym, szybkim dostępem do Internetu. Od 2003 firma uczestniczy w projektach na pozyskanie środków z Unii Europejskiej w celu prowadzenia bezpłatnych szkoleń dla osób trwale bezrobotnych, w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich we współpracy z Zarządem Województwa Lubelskiego, w imieniu którego występuje Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie. Projekty obejmują również szkolenia dla osób odchodzących z rolnictwa itp. są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu państwa. PRO LEX organizuje i prowadzi szkolenia oraz kursy: komputerowe, handlowe, biurowe, księgowe, językowe, kadrowo-płacowe, na pracownika ochrony fizycznej osób i mienia oraz kursy kwalifikacyjne (na spawaczy, palaczy, operatorów wózków jezdniowych z napędem silnikowym, cieśli, termorenowatorów itp). Ponadto: kompleksowa obsługa firm i osób indywidualnych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (doradztwo w zakresie bhp i ppoż, ocena ryzyka zawodowego, sporządzanie dokumentacji powypadkowej, udział w wykonywaniu badań środowiskowych, współpraca z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę nad pracownikami itp.). Firma zatrudnia (01.10.2005) 2 osoby na umowę o pracę i ok. 100 osób na zasadzie umowy o dzieło (autorów programów, wykładowców, doradców itp.). [Danuta Zydlewska Rusa]

Chabrowski Stanisław Antoni, ur. 29.05.1915 w Rykach. Sierżant bombardier. Skierowany do 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej” w Faldingworth. 23.05.1944 wykonywał lot bojowy z zadaniem bombardowania Dortmundu. Podczas lotu powrotnego samolot, prawdopodobnie uszkodzony nad celem, rozbił się koło Diessemer Bruch w rejonie Krefeldu. Został pochowany na brytyjskim cmentarzu wojskowym w Reichswald Forest (Niemcy), grób nr 2, działka II, rząd E. [Andrzej Cieśla, wg: Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił

30

Zbrojnych na Obczyźnie w l. 1939 1946 Wyd. Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego. Londyn 1952]

Chołuj Robert, ur. 20.10.1971 w Rykach, zm. 15.11.1999, s. Mariana i Alicji z d. Popczenia. Zam. ul. 22 Lipca 23/6. Wykszt. zawodowe. Malarz. Prac. w Warszawie. Kawaler. Zaint.: muzyka, śpiew, gra na gitarze, czytelnictwo (historia). Członek Ludowego Zespołu Pieśni i Tańca przy SP w Rykach, tancerz - solista, członek zespołu instrumentalno-wokalnego (liczne koncerty na terenie miasta i Polski). [Alicja Chołuj]

Chór Klubu Emeryckiego „Relaks”, działający w MGCK w Rykach, zał. w grudniu 1999 przez Annę Stolarczyk i Henryka Kurka muzyka i kierownika chóru. W repertuarze zespołu są piosenki popularne, a także własne, skomponowane przez H. Kurka, autorem tekstów jest Eugeniusz Maciaszek. Od 2001 zespół bierze udział w Wojewódzkich Przeglądach Twórczości Artystycznej Seniorów w Dęblinie, Spotkaniach Kolędniczych Seniorów w Stężycy, śpiewa na imprezach z okazji Dnia Seniora, Dni Ryk, na dożynkach i innych imprezach okolicznościowych. Chór tworzy 25 osób. [Anna Stolarczyk]

Ciecierski Piotr, ks., prob. par. Ryki w l. 1637-53. Wybudował ok. poł. XVI w. →kościół p.w. św. Jakuba Ap. [Krystian Pielacha, wg: Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, APR, sygn. 17; Liber Baptizatorum 1652-1686, APR]

Cieśla Aneta, ur. 27.05.1980 w Rykach. Zam. w Swatach 142. Panna. Ukończyła LO, studium menadżerskie; studia w WSUPiZ i na UW. Doradca do spraw personalnych, pedagog. Pracuje w MGCK w Rykach. Wolontariuszka w świetlicy. Interesuje się psychologią rozwojową dzieci oraz psychologią kliniczną. [Aneta Cieśla]

Cieśla Andrzej Bronisław, ur. 08.06.1948 w Rykach, s. Bronisława i Władysławy z d. Skwarek. Ukończył Technikum Geodezyjne w Żelechowie w 1967, odbył służbę wojskową w jednostce fotogrametrycznej (196971). W 1970 przyjęty do Szkoły Chorążych Lotnictwa w Dęblinie, skąd wkrótce zostaje zwolniony na własną prośbę. W 1972 emigruje do Finlandii, gdzie w l. 197380 studiuje filologię angielską i literaturę powszechną na uniwersytecie w Tampere. Odbył praktykę językową w USA (198182). Od 1988 przedsiębiorca. Od 1992 mieszka na przemian w Tampere i w Pradze, gdzie reprezentuje fińską firmę. Dokonuje drobnych przekładów z literatury fińskiej, angielskiej i czeskiej. Studiuje jidysz i pracuje nad historią gminy żydowskiej w Rykach. Pilot i modelarz lotniczy. Zaint.: muzyka, historia, przyroda, zwierzęta. [Andrzej Bronisław Cieśla]

Cieśla Bronisław, ur. 15.01.1915 w Wilczance, gm. Żyrzyn, pow. Puławy, s. Mikołaja i Agnieszki z d. Mikos. Zam. ul. Warszawska 2. Ukończył PSP w Skrudkach, a w 1932 trzyletnią naukę zawodu kołodzieja w warsztacie kołodziejskim Ludwika Skwarka w Rykach, gdzie do 1934 roku pracował jako czeladnik.W l. 1934-35 odbył zasadniczą służbę wojskową w 28 PAL w Zajezierzu i ukończył pułkową szkołę podoficerską. Zmobilizowany w 1939, podczas Kampanii Wrześniowej walczył w szeregach 1 baterii 28 PAL w Armii „Łódź”. Przeszedł szlak bojowy od Wielunia do Modlina. Obrońca Modlina w dniach 14-28.09.1939. Po kapitulacji dostał się do największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich: Stalagu IA. Otrzymał numer jeńca wojennego 48396. Z obozu skierowany został do pracy w majątku Meierów w Gaffken koło Królewca. Odesłany do obozu w czerwcu 1941. Zwolniony z obozu 01.02.1942 wrócił do Ryk i został zatrudniony w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” do 1948 na stanowisku sklepowego, a następnie (1948-54) w GS SCh w Rykach. W l. 1954-57 pracował w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w Rykach a od 1957 aż do przejścia na emeryturę w 1978 roku w

31

Państwowym Gospodarstwie Rybackim. Zaint.: piłka nożna, boks, wędkarstwo, hodowla gołębi. Żona: Władysława, ślub 26.12.1937. Dzieci: Romuald - 1939, Barbara - 1946, Andrzej - 1948. [Barbara Kwiatkowska]

Cieśla Romuald Tadeusz, ur. 01.01.1939 w Rykach, zm. 30.08.2005, s. Bronisława i Władysławy z d. Skwarek. Zam. ul. Słowackiego 12A. Ukończył LO w Rykach, Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego w Krakowie. Nauczyciel wychowania fizycznego o specjalizacji w zakresie pływania. Prac. w GS Ryki, PSSE Ryki, LO Sobieszyn oraz LO Ryki. Służył w Wojskach Powietrzno-Desantowych. Przewodniczący Rady Osiedla Świerczewskiego, skarbnik Koła Łowieckiego, prezes Polskiego Związku Wędkarskiego, przewodniczący Solidarności Nauczycielskiej w Rykach, skarbnik TPR, zastępca członka Okręgowej Rady Łowieckiej w Lublinie. Członek ZNP, PZPR, ZHP, „Solidarności”, Związku Spadochroniarzy, Polskiego Związku Łowieckiego. Zaint.: wędkarstwo, myślistwo, pszczelarstwo, bibliofilstwo, brydż, turystyka, filatelistyka. Skoczek spadochronowy (23 skoki), miał za sobą 38 lat pracy pedagogicznej, odznaczony brązowym medalem „Za zasługi dla łowiectwa”. Żona: Elżbieta z d. Wołąkiewicz, ślub 26.10.1974. Córki: Katarzyna 1975, Agnieszka 1979. [Elżbieta Cieśla]

Cieśla Władysława z d. Skwarek, ur. 07.02.1913 w Smolicach, gm. Ułęż, c. Ludwika i Marianny z d. Bartuzi. Zam. ul. Warszawska 2. Ukończyła PSP w Rykach. Prac. w PRN i w szpitalu w Rykach. Radna PRN w Garwolinie. Zaint.: haftowanie, robótki ręczne. Mąż: Bronisław. [Barbara Kwiatkowska]

Cieślicka-Strugarek Anna, ur. 05.09.1960 w Tomaszowie Lubelskim, c. Tadeusza i Janiny z d. Kielmas. Ukończyła AM w Lublinie. Lekarz medycyny. Mąż: Edward. Syn: Krzysztof 1995. [Anna Cieślicka - Strugarek]

Cieślik Hanna z d. Dąbrowska, c. Bolesława i Krystyny z d. Filiks, ur. 17.05.1961 w Rykach. Zam. Ryki ul. Poniatowskiego 15. Wykształcenie wyższe, nauczyciel, zatrudniona. w ZSO nr 1 w Rykach. Mąż: Andrzej Cieślik, ślub 12.04.1986. Dzieci: Bartosz – 15.07.1988, Przemysław – 18.07.1989. [Hanna Cieślik]

Cmentarz przy ul. Królewskiej, zał. w l. 1836-60. W 1860 posiadał ogrodzenie oraz furtkę dobrze zamykaną. Obok wiernych chowano na nim nieochrzczone dzieci, a także niekatolików. Swój pierwotny wygląd zachował do 1900, kiedy to została dobudowana do niego nowa część cmentarza. Decyzja rozszerzenia cmentarza, ze względu na jego przepełnienie, podjęli parafianie 09.10.1899 przekazując na ten cel 3 morgi ziemi. Następnie własnym kosztem ogrodzili cmentarz murem ceglanym i przyozdobili ładną żelazną bramą z dwiema żelaznymi furtkami po bokach. Dokoła wykonali uliczki, które obsadzono świerkami i lipami. Pośrodku cmentarza postawiono krzyż dębowy, w rogu przy parkanie od strony północno-wschodniej wyznaczono miejsce pochówku dla nieochrzczonych. Nowy cmentarz z upoważnienia bpa lubelskiego poświęcił ks. Jan →Rozwadowski 10.11.1901 w niedzielę po uroczystej sumie. Drugiej rozbudowy podjął się ks. prob. Marian →Piotrowski. Powód był ten sam, czyli brak wolnego miejsca. Całość dokupionego gruntu wynosiła 1,8642 ha. Prace nad wykonaniem parkanu rozpoczęto 30.05.1987, a zakończono w 1988. Kierował nimi Józef Wojewoda z Ryk, natomiast roboty murarskie wykonywali: Kazimierz Majek z bratem z Owni i Stefanowski z Dudek. Następne liczne prace modernizacyjne przeprowadził w l. 1990 – 2005 ks. prob. Stanisław →Burzec. Na cmentarzu przy ul. Królewskiej, znajdują się m.in. groby proboszczów ryckich: Jana →Rozwadowskiego, zm. 1924, Józefa →Księżopolskiego, zm. 1956, Mariana →Piotrowskiego, zm. 1990, ks. Bolesława Zielenieckiego. Spoczywają także: Józef Prokurat, Władysław →Korżyk, Grzegorz →Wojtkowski, Franciszek →Kowalski. [Krystian Pielacha, wg: Protokół

32

Zebrania wiejskiego w Rykach, powiatu garwolińskiego, zgromadzonego 9 października 1899 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział II, Nr porz. 19, tom I; Wyrok Zebrania gromadzkiego Gminy Ryki powiatu garwolińskiego z 9 października 1899 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział II, Nr porz. 19, tom I; Curriculum Vitae ks. Jana Rozwadowskiego, w: Akta osobiste księdza Jana Rozwadowskiego, AKDS, sygn. Lit. R., Dział II, Nr porz. 19, Tom I; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki sporządzony 1 lipca 1918 roku, APR, sygn. 60; Kronika Parafii Ryki, APR, k. 72, 75; Łuszkiewicz M., Zabytki sakralne Ryk. Cmentarz przy ul. Młynarskiej, Ryki 2000, s. 5; Jońska J., Zabytkowy cmentarz w Rykach, w: Podlaskie Echo Katolickie, nr 46/2005, s. 9]

Cmentarz zabytkowy, przy ul. Młynarskiej usytuowany jest na wzniesieniu, na północno-wschodnim obrzeżu miasta, obok rozwidlenia dróg prowadzących do Oszczywilka i Rososzy. Zał. między rokiem 1818 a 1834. Założony jest na planie prostokątnym i nie posiada obecnie rozplanowanego układu przestrzennego. Przez środek od bramy do parkany prowadzi główna aleja, z niedokładnie wytyczonymi bocznymi alejkami. Groby zazwyczaj znajdują się w swobodnym ułożeniu, z zachowaną ich jednokierunkową orientacją. Pierwsze wiadomości pochodzące z 1836 mówią, że nie posiadał jeszcze ogrodzenia, natomiast stały na nim dwa drewniane krzyże. Obok wiernych, chowano nieochrzczone dzieci, a także ciała niekatolików. W 1860 był już nieczynny na skutek przepełnienia. W ciągu XX w. cmentarz był zaniedbany i często pozostawiany bez należytej opieki. Dopiero ks. →Piotrowski w 1973 wybudował naokoło cmentarza od fundamentów nowy parkan kamienno-ceglany, wraz z bramą i uporządkował jego powierzchnię usuwając z niego różne krzewy i zarośla, a w 1977 dokonał jego odnowienia. Kolejne prace remontowe przeprowadził ks. Stanisław →Burzec w 1991. 14.08.1990 odbyło się spotkanie ks. Piotrowskiego z przedstawicielami władz miejskich. Sprawą, jaką poruszono, było ustalenie prac renowacyjnych na cmentarzu zabytkowym. Mają tu swe groby m.in.: Zakrzewscy – uczestnicy powstania listopadowego; Eugeniusz Wojnowski i Michał Dobrowolski – uczestnicy powstania styczniowego; Adolf →Kurkowski, zm. 1897 – prob. par. Ryki; ks. Piesiewicz i ks. Bobrowski – wikarzy par. Ryki; Piotr →Danysz, zm. 1924 – społecznik i działacz spółdzielczy; tragicznie zmarły Witold →Kossak – brat znanej pisarki, Zofii Kossak – Szczuckiej, bliski krewny malarza Wojciecha Kossaka i Marii Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej; najbliżsi z rodziny malarza Leona →Wyczółkowskiego: ojciec - Mateusz, matka - Antonina z Falińskich Wyczółkowska, a także dziadkowie ze strony matki, ciotki, wujkowie i dalsi krewni; Filomena i Stefan Żebraccy; Władysław Skalski – przemysłowiec, który jako pierwszy zastosował w Rykach elektryczność; żołnierze z czasu II wojny światowej; okoliczni właściciele ziemscy, dworscy oficjałowie oraz przemysłowcy. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 8, s. 247; Wizytacja 10, k. 343; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r.; Wizytacja 11, k. 208; Kronika Parafii Ryki, APR, k. 27, 61, 90; L. Wyczółkowski, Listy i wspomnienia, Wrocław 1960, s. 16; Łuszkiewicz M., Zabytki sakralne Ryk. Cmentarz przy ul. Młynarskiej, Ryki 2000, s. 3, 5; J. Jońska, Zabytkowy cmentarz w Rykach, w: Echo Podlasia nr 46 (542), 12 – 23 listopada 2005 r., s. 9]

Cmentarz żydowski w Rykach został założony pod koniec XVIII w. Znajdował się przy ul. Piaskowej. W okresie międzywojennym miał kształt trapezu i ogrodzony był drutem rozpiętym na słupkach drewnianych. Bramy znajdowały się w narożnikach pn.-wsch. i pd.-wsch. Macewy (głównie z piaskowca) ustawione były w rzędy i zwrócone inskrypcjami na wschód. Chowano tu też Żydów ze Stężycy. Ostatni znany pochówek odbył się w 1942. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz: zniszczono ogrodzenie i wycięto część drzew. Na powierzchni 0,6 hektara nie zachował się żaden nagrobek. 6 nagrobków znajduje się na posesji p. Dąbrowskiego przy Piaskowej. Najstarszy z nich pochodzi z 1870. Nagrobki posiadają dekoracje i inskrypcje w języku hebrajskim. [Tomasz Niemirowski, wg: B. Porowska, MM 3/6/2003, s. 33; http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/katalog_lubelskie_ryki.html]

33

Cmentarze nieistniejące. Pierwsze wiadomości o ryckim cmentarzu, pochodzące z 1617, mówią tylko tyle, że znajdował się obok kościoła Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. W 1711 istniał cmentarz przy →kościele św. Jakuba Ap. (drugim). Otoczony był drewnianym ogrodzeniem, które z powodu dużego zniszczenia, wymagało całkowitej naprawy. Potrzebowało też nowego zamknięcia przed wchodzącymi dzikimi zwierzętami. W 1718 zostały wyrządzone szkody przez wichurę, która wywróciła świątynię, natomiast w 1721 ogrodzenie miał wykonane z desek i był w dużej części zniszczony. Wizytacja z 1736 podaje, że wokół niego znajdowało się stare ogrodzenie z desek, które miało nie domykającą się furtkę. Kolejny cmentarz przykościelny usytuowany był wokół →kościoła św. Jakuba Ap. (czwartego) i czas jego powstania można ustalić na ok. 1757, kiedy wybudowany został ten kościół. W 1781 cmentarz ten otoczony był murem pokrytym dachówką. Od wschodu znajdowała się potrójna brama, jeszcze niesklepiona. Od strony północnej i południowej w murze były dwie furtki. W protokole powizytacyjnym zapisano, że cmentarz wymagał zamknięcia. Następna wizytacja z 1798 podaje wymiary cmentarz przykościelnego, wynoszące 26 długości i 20 szerokości. Posiadał on potrójną bramę. Nadal chowani byli na nim umarli, ponieważ inne miejsce jeszcze nie zostało wyznaczone. W 1802 oraz w 1808 cmentarz ten był nadal czynny. Chowane były na nim również koło krzyża ciała dzieci nieochrzczonych. Pod datą 1818 zapisano: „Cmentarz obejmujący kościół y dzwonnicę wokół murem wysokim jest ozdobiony”. Trudno ustalić, czy wówczas był już nieczynny. Dopiero wizytacja z 1836 podaje, że jest otoczony murem, z podwójną bramą i zmarli już nie są na nim chowani. Cmentarz przykościelny po zamknięciu był już nieużyteczny. Pozostawiony został jako miejsce święte i spoczynku zmarłych. W listopadzie 1924 Dozór Kościelny, w związku z planem oddaniem świątyni i przyległych placów na szkołę, postanawia uporządkować plac cmentarny. Istniejące wówczas jeszcze krzyże i płyty grobowe, przeniesiono na nowy →cmentarz przy ul. Królewskiej. Tym sposobem zostały zatarte ostatnie ślady miejsca spoczynku zmarłych. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 2, k. 68; Wizytacja 3, k. 378; Wizytacja 4, k. 137; Wizytacja 5, s. 241; Wizytacja 7, s. 179, 188; Wizytacja 8, s. 247; Wizytacja 10, k. 343; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r., APR; Wizytacja 11, k. 208; Protokół Posiedzenia Dozoru Kościelnego parafii Ryki z listopada 1924 r., w: Księga Dozoru Kościelnego Rzymsko Katolickiej Parafji Ryki. Od 1921 r., APR, sygn. 1; Informator - Ryki, Ryki 1995, s. 7]

Czajka Krystyna z d. Prządka, ur. 05.12.1949 w Więckowie, gm. Trojanów, c. Stanisława i Antoniny z d. Rybicka. Zam. ul. K. Wojtyły 13/39. Nauczycielka. Uczyła jęz. polskiego oraz prowadziła nauczanie początkowe. Prac. w SP w Przykwie, Rokitni Nowej, Rykach; na emeryturze od 1999. Aktywny instruktor ZHP w stopniu harcmistrza. Współpracuje z lokalną gazetą „Twój Głos” w charakterze reportera. Zaint.: polityka, poezja, pisanie wierszy, nauczanie. Autorka pracy pt. „Kalka starań i pamięci, czyli ocalone z PRL-u wspomnienia z lat 1975-83 w Rykach”, nagrodzonej w konkursie historycznym Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie w 2006. Mąż: Walerian, ślub 29.08.1970. Dzieci: Beata - 1971, Artur - 1978. [Krystyna Czajka]

Czech Aneta, ur. 21.10.1980 w Rykach, c. Ryszarda i Bożeny z d. Czyżo. Zam. Niemcy. Ukończyła LO w Rykach, SGH w Warszawie, Uniwersytet im. J. Gutenberga w Mainz (Niemcy). Magister ekonomii, specjalność: finanse i bankowość. Prac. w Niemczech. Zaint.: muzyka, taniec, języki obce, finanse i bankowość w krajach Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych. [Ryszard Czech]

Czech Bożena z d. Czyżo, ur. 18.05.1953 w Burzcu, woj. lubelskie, c. Zygmunta i Leonardy. Zam. ul. Witosa 7/23. Ukończyła LO w Adamowie, Policealne Studium w Warszawie. Technolog technologii rolno-spożywczej, specjalność: zamrażalnictwo i chłodnictwo. Prac.

34

Hortex-Holding O/ZPOW Ryki. Przewodnicząca Związku Zawodowego Pracowników Hortexu – 2 kadencje. Zaint.: muzyka, języki obce, nowatorskie technologie produkcji mrożonek owocowo-warzywnych. Mąż: Ryszard, ślub 02.10.1976. [Ryszard Czech]

Czech Julita, ur. 08.04.1977 w Rykach, c. Ryszarda i Bożeny z d. Czyżo. Mieszka w Warszawie. Ukończyła LO w Rykach, AM w Warszawie. Lekarz medycyny. Prac.: Klinika Rehabilitacji w Konstancinie. Zaint.: muzyka, taniec, języki obce, rehabilitacja chorych dzieci w Polsce i Stanach Zjednoczonych. [Ryszard Czech]

Czech Ryszard, ur. 18.07.1949 w Węgrcach, woj. świętokrzyskie, s. Bolesława i Zofii z d. Kołacz. Zam. ul. Witosa 7/23. Ukończył Technikum Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Sandomierzu, SGGW. Inżynier ogrodnictwa, specjalność: technik technolog przetwórstwa owocowo-warzywnego. Prac. HortexHolding O/ZPOW Ryki. Zaint.: muzyka, języki obce, uprawa kwiatów i ogrodnictwo na świecie. Żona Bożena. Dzieci: Julita - 1977, Aneta – 1980. [Bożena Czech]

Czechaniuk Bożena, ur. 14.01.1955. Ukończyła SP w Swatach i LO w Sobieszynie. Od 25.09.1975 prac. w OSI jako maszynistka, a obecnie w dziale kadr. W 1963 jako dziecko straciła nogi i oko w wyniku wybuchu granatu przyniesionego przez brata koleżanki z klasy. Trenuje w klubie Osób Niepełnosprawnych Ośrodka Integracyjnego „Start” w Lublinie. Grupa startowa F55. Reprezentantka Polski i medalistka wielu międzynarodowych zawodów, w tym olimpiad i mistrzostw świata. M. in. w 1980 na olimpiadzie w Arnhem w Holandii zdobyła złoty medal w sztafecie w stylu zmiennym oraz dwa brązowe na 100m w stylu klasycznym i kraulem; w 1994 trzy brązowe medale (kula, dysk i oszczep) w Mistrzostwach Świata Inwalidów w Berlinie. W 2004 podczas Lekkoatletycznych Mistrzostw Polski Osób Niepełnosprawnych zdobyła złote medale w rzucie dyskiem i pchnięciu kulą oraz brązowy medal w rzucie oszczepem. W 1988 i 1997 uznana za Honorowego Sportowca Lubelszczyzny. Wdowa. Mąż: Marian, ślub w 1982. Córki: Karolina – 13.03.1983, Sylwia – 26.06.1984. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 10/1996; 12/2000; 6/2002, s. 16; K. Czajka, Twój Głos 14(70) 2004]

Czerniejewski Tadeusz, ur. 17.02.1936 w Rykach, s. Józefa i Walerii. Ukończył ZSZ im. Wł. Korżyka, Technikum Budowy Maszyn w Dęblinie, Państwową Szkołę Techniczną, Studium Nauczycielskie i wyższe kursy zawodowe. Zdał egzamin czeladniczy (1959) i mistrzowski (1976) w zawodzie ślusarz. Od 1974 kierownik warsztatów przy ZSZ im. Wł. Korżyka. Radny GRN i MRN, przewodniczący sekcji emerytów Zarządu Oddziału ZNP, członek rady parafialnej. Odznaczony SKZ, ZKZ, Medalem KEN, Złotą Odznaką ZNP. Żona: Henryka. Dzieci: Grażyna i Wojciech. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 1/1997; 5/2000]

Czerska Aleksandra Maria, ur. 12.12.1935 w Stawach, c. Aleksandra Małachowskiego i Heleny z d. Świątkowska. Ojciec – prac. cywilny w Jednostce Wojskowejw Stawach. Dziadek – Antoni Małachowski zesłany na Sybir za udział w rewolucji w 1905 w Warszawie (dzięki żonie Marii powrócił do Polski jeszcze przed odzyskaniem niepodległości). Ukończyła SP i LO w Rykach, UMCS Wydział Prawa i Administracji. Prac.: od 1954 - Zespół Rybacki Bogusze, 1960 - referent w prezydium PRN w Rykach w wydziale organizacyjno prawnym, od 04.1961 – w Zakładzie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, w 1964 sekretarz Prezydium MRN w Rykach, w dniach 10.04.1970 – 31.12.1975 przewodnicząca Prezydium MRN. Po połączeniu miasta i gminy, od 23.02.1987 Naczelnik Miasta i Gminy. Z inicjatywy dyr. PKO w Lublinie W. Kosackiego przeszła do pracy w PKO Oddział w Rykach, skąd w 1995 odeszła na emeryturę. Była prezesem TPD i LK w Rykach, prac. również w zarządach OSP i TPR. Zajmowała się m.in.: pozyskiwaniem terenów i budową bloków przy ul. Warszawskiej, Kościuszki, osiedli: XXX-lecia

35

PRL, i Słowackiego, budową Hortexu, zagospodarowaniem mienia pożydowskiego. Z jej kadencji w l. 70-tych Ryki brały udział w konkursach: „Mistrz Gospodarności” i „Telewizyjny Bank Miast”, gdzie w grupie 37 miast Ryki utrzymywały się w czołówce. Otrzymała m.in. KKOOP, SKZ; odznaki: Tysiąclecia Państwa Polskiego, „Za zasługi dla woj. warszawskiego”, „Za zasługi dla Lubelszczyzny”, „Zasłużony Pracownik Rady Narodowej”, „Za zasługi dla finansów PRL”, „Za Zasługi dla pożarnictwa”, „Za Zasługi dla obronności kraju”, „Zasłużony Działacz LK”, „Zasłużony Działacz TPD”. Mąż: Stanisław (prac. w PSP w Rykach), ślub 1955. Dzieci: Urszula - 1956, Joanna - 1961. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 3/2003]

Danysz Piotr, ur. 05.12.1858 w majątku Chlin (ówczesna gubernia kaliska – d. zabór pruski), s. (drugi) Antoniego i Marii z Nestorowiczów (Polki poch. ormiańskiego). Rodzeństwo: Tadeusz, Jan oraz Maria. Ukończył szkołę rolniczą i gimnazjum w Ostrowiu Wielkopolskim. Ok. 1880 osiadł na dzierżawie w Wiśniewie kolo Siedlec. W 1884 zawarł związek małżeński z córką lekarza Zofią Zawadzką. Jej posag umożliwił nabycie w 1893 folwarku w Brusowie koło Ryk. Ze związku urodziło się pięcioro dzieci: Żelisław – Oskar, Michał – Marian, Jan – Brunon - Piotr, Regina - Zofia (później z męża Fleszarowa), Zofia – Irena (z m. Rodziewiczowa). Był aktywnym działaczem społecznym i organizatorem, m.in. związany z Polskim Związkiem Ludowym. Za prowadzenie licznych odczytów o charakterze nie tylko rolniczym, ale również politycznym, w 1906 został aresztowany przez władze carskie i więziony przez pół roku w Siedlcach. Organizator kółek rolniczych w okolicy Ryk, członek Rady Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Staszica (w 1907), współzałożyciel Spółdzielni Spożywców „Przyszłość” oraz Kasy Spółdzielczej w Rykach (w 1908). W 1911 został wybrany z okręgu siedleckiego na pierwsze walne zebranie Związku Spółdzielni „Społem” (posiadał legitymację członka założyciela z nr 5) razem z Romualdem Mielczarskim, Stanisławem Wojciechowskim (późniejszym prezydentem Rzeczypospolitej). Propagator zakładania spółdzielni wytwórczych mleczarsko – jajczarskich (jedna z nich działała w Oszczywilku). Pierwszy dyrektor Związku Spółdzielni Mleczarskich w Królestwie Kongresowym. Współdziałał ze Stacją Doświadczalną w Sobieszynie. W swoim domu w Brusowie oraz w domach rolników organizował czytanie gazet, dyskusje, szkolenia na teamty rolnicze. Propagował płodozmian, uczył uprawiać łubin, w ogrodach fasolę, pomidory, wypożyczał własne maszyny rolnicze. Zamieszczał w czasopismach rolniczych wiele artykułów (czasami pod ps. Stary Rolnik). Do znanych broszur jego autorstwa należą m.in.: „O płodozmianach”, „O nawożeniu”, „Uprawa roli”, „O chwastach”. Dla młodzieży organizował spotkania towarzyskie oraz zawody sportowe, udostępniał książki ze swojej biblioteki.

Zwolennik i uczestnik ruchu ludowego (działającego w Kongresówce), skupiającego się wokół czasopisma „Zaranie”. Ruch ten miał na celu szerzenie oświaty wśród chłopstwa oraz organizowanie ich w spółdzielniach. Członek PSL „Wyzwolenie”, z którego w późniejszym czasie wycofał się z powodu wewnętrznych nieporozumień w partii. W l. 191011 sprzedał ziemię chłopom, pozostawiając sobie 29 ha, na których sam gospodarzył. Szkole Rolniczej w Sobieszynie sprzedał oborę zarodową. W l. 191821 pełnił funkcję prezesa Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Siedlcach. Ze stanowiska zrezygnował, nie widząc znaczących efektów reformy rolnej. Powrócił do swojego majątku w Brusowie, gdzie nadal działał społecznie. Zmarł 06.01.1924 na atak serca, bezpośrednio po zebraniu Koła Młodzieży Wiejskiej, któremu patronował. Pochowany został na starym cmentarzu w Rykach. Po jego śmierci ufundowano stypendium im. Piotra Danysza dla uczniów w Szkole Rolniczej w Miętnem k. Garwolina, które po wyczerpaniu kapitału wygasło. [Anna Żaczek, wg: R. Makulec, Z. Lipski MR 4/1995; Witek H., Makulec J., Z Brusowa w świat. Piotr Danysz i jego rodzina, TPR, MGCK, Ryki 2005]

Dąbrowska Krystyna z d. Filiks, c. Leonarda i Katarzyny z d. Filipek, ur. 04.01.1930 w Rykach. Zam. Ryki, ul. Poniatowskiego 17. Wykszt. średnie, technik ekonomista. Miejsca pracy : GS, MHD, WPHW – kierownik sklepu. Mąż: Bolesław → Dąbrowski. [Hanna Cieślik]

36

Dąbrowski Bolesław, s. Czesława i Bronisławy z d. Tworkowska, ur. 20.09.1929 w Brzóskach Starych. Zam. Ryki, ul. Poniatowskiego 17. Ukończył Technikum Melioracji w Białymstoku, technik meliorant. Miejsca pracy: PGR Ryki (1952-68), WSBW – dyrektor techniczny, następnie dyrektor zakładu (1968-94). Żonaty z →Krystyną z d. Filiks, ślub 21.11.1954. Dzieci: Krzysztof – 21.03.1956, Hanna – 17.05.1961. [Hanna Cieślik]

Desko Irena z d. Surmacz, ur. 29.04.1941 w Ryczy, c. Bolesława i Janiny z d. Grzechnik. Ukończyła SP w Nowodworze i 2letni kurs Przysposobienia Rolniczego. Rolniczka, działaczka i przewodnicząca KGW, w l. 198488 była radną i wiceprzewodnicząca MGRN, także przez trzy kadencje przewodniczącą Rady Nadzorczej w SUR. Mąż: Stefan, ślub 06.06.1958. Dzieci: Hanna i Jerzy Adam. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 4/1998, s.3]

Dobrowolski Michał, ur. 1826, zm. 06.12.1896. Powstaniec styczniowy, pochowany na cmentarzu w Rykach przy ul. Młynarskiej. [Tomasz Niemirowski, wg: R. Makulec, MR 3/1997]

Doliński Edmund, ur. 13.12.1911 w Stężycy, zm. 12.10.2003 w Garwolinie. Od września 1923 przebywał wraz z bratem Stanisławem w Schronisku dla Sierot w Miętnem. Ukończył gimnazjum w Garwolinie oraz kurs biblioteczny na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W kampanii wrześniowej brał udział w obronie Warszawy, po krótkiej niewoli rozpoczął pracę w Urzędzie Gminy w Rykach. Długoletni pracownik samorządu gminnego w Rykach, sekretarz gminy Ryki, działacz samorządowy w powiecie garwolińskim, były dyrektor Oddziału Narodowego Banku Polskiego w Garwolinie, przewodniczący Zarządu PZERiI. Autor ważnych dla historii Ryk wspomnień z okresu jego pracy w Rykach publikowanych w “MR” nr 5-11/1997. Odznaczony m.in. BKZ i KKOOP. Żona: Felicja z d. Sztetner. Dzieci: Andrzej, Elżbieta, Romuald. [Anna Żaczek, wg: A. Tertil, MR 5/1997; Z. Lipski, MR 10/2003]

Doliński Stanisław, brat Edmunda, ur. 08.05.1918 w Stężycy, s. Władysława i Franciszki z d. Pawłowska. W l. 1923-28 wychowywany w schronisku w Miętnem k. Garwolina, a od 1930 w Izdebnie z powodu śmierci rodziców. W 1928 przebywał u babki Julianny Pawłowskiej z d. Trześniewska. SP ukończył w 1932 w Stężycy. W 1934 podjął pracę w Warszawie w Wydawnictwie „Studio” jako praktykant biurowy, następnie jako pracownik administracyjny. Pracował do wybuchu II wojny światowej. W tym też czasie ukończył wieczorowe Technikum Handlowe, maturę uzyskał w LO w Otwocku, studia na Uniwersytecie Powszechnym. W czasie oblężenia Warszawy wstąpił do „Straży Obywatelskiej”. Po kapitulacji Warszawy przeprowadził się do Ryk. W 1941 razem ze Stanisławem Kultysem zakłada sklep z art. gospodarstwa domowego, a w 1945 samodzielny sklep z art. galanteryjnymi, który prowadził do końca 1945. Pracownik Urzędu Gminy w Rykach, od 01.03.1950 w charakterze głównego księgowego i kierownika referatu finansowego; w 1957 wybrany na zastępcę przewodniczącego PRN. Następnie pełnił funkcję przewodniczącego MRN (195861), prac. w szpitalu w Rykach (196272); w MPGK (197273); w SKR (197374); w Spółdzielni Ogrodniczo Pszczelarskiej (197479); dodatkowo jako główny księgowy w TM w Rykach (195264). Z jego inicjatywy pobudowano w 1956 studnię głębinową, co dało podstawę do budowy wodociągów; wspomagał budowę drogi z Ryk do Jednostki Wojskowej w Stawach, przyczynił się do założenia parku na Placu Wolności i budowy Alei Spacerowej. Inne inicjatywy: budowa stadionu, nowego budynku SP, szpitala, Technikum Mechanicznego. Był sekretarzem Zw. Zaw. Kupców, klubu sportowego „Plon” oraz zarządu OSP w Rykach. W 1947 zawarł zw. małż. z Feliksą Stanisławą z d. Ćwiklak. Dzieci: Janusz 1948; Janina 1950. Syn ukończył Wydział Chemii na PW; córka AM w Białymstoku i została lekarzem okulistą. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 8/ 2003 oraz Stanisław Doliński]

37

Dom Ludowy (Warszawska 10). Budynek jest drewniany, podpiwniczony, w kształcie litery „C”, otynkowany. Zbudowany na miejscu starego magazynu w początkach lat trzydziestych z przeznaczeniem na działalność kulturalną. Odbywały się w nim zabawy taneczne i próby orkiestry do 1933, kiedy to budynek przeznaczono na siedzibę SP Nr 2 w Rykach. W 1939 Niemcy zajęli budynek do lipca 1944. Następnie mieściła się w nim część klas SP. W 1952 budynek stał się siedzibą SP nr 1, a od 1959 kolejno: Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Rykach, CEZASu, Ogniska Pracy Pozaszkolnej, oddziałów kl. III SP w Rykach. Obecnie własność prywatna, znajdują się w nim placówki handlowe. [Barbara Kwiatkowska]

Dom Strażaka im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (Warszawska 2). Od 1911 OSP posiadała remizę strażacką przy wjeździe na stadion. Była to drewniana szopa wybrukowana kamieniami. Remiza miała małą scenę, na której odbywały się przedstawienia. Obecny Dom Strażaka, budowany w l. 1937-38, został otwarty 16.10.1938. Budynek murowany, piętrowy, otynkowany. Wejście do sali widowiskowej od strony ul. Warszawskiej, a do remizy od strony podwórka. Budynek posiadał salę teatralną ze sceną i remizę na sprzęt strażacki, który składał się z motopompy, drabin, węży i innych urządzeń. Plac pod budowę ofiarowali spadkobiercy Marty Marchwickiej. Pomocy finansowej udzielili: Zarząd Gminy, dzierżawca majątku Ryki Józef Konarzewski i część obywateli miasta. Strażacy przeznaczyli na budowę pieniądze z kwest, loterii i zabaw. Cegłę z rozbieranego fortu w Dęblinie zwiozły furmanki z majątku Ryki. W sali teatralnej odbywały się zabawy, przedstawienia i wyświetlano filmy. W czasie okupacji budynek zajęli Niemcy. Po wojnie znów organizowano zabawy, przedstawienia i wyświetlano filmy. Usunięto wtedy z nazwy zwrot „im. J. Piłsudskiego”, który przywrócono w 1996. W sali teatralnej powstało stałe kino "Renesans", które było kilka razy remontowane. Część Domu Strażaka w l. 1972-80 była siedzibą Ryckiego Ośrodka Kultury. [Barbara Kwiatkowska]

Domarecka Julia z d. Grabowska, ur. 20.01.1920 w Warszawie, c. Kazimierza i Ireny z d. Żejma, zm. 23.10.2007. Zam. ul. Wyczółkowskiego 13/3. Ukończyła Studium Nauczycielskie. Nauczycielka j. polskiego, matematyki i nauczania początkowego. Prac. w Uninie (195455), w Pawłowicach (195560), w Dąbi Starej jako kierowniczka szkoły (196070), a od 1970 w Rykach jako zastępca dyrektora. Należała do ZNP. Otrzymała ZKZ, Medal KEN, Złotą Odznakę ZNP. Autorka ciekawych wspomnień pt. “Bronka z “Przygód człowieka myślącego” Marii Dąbrowskiej” (MR nr 7/1996) i “Dzidka z dzienników M.D.” (MR nr 8/1996). Zaint.: szydełkowanie, prace na drutach. Wdowa, ślub 07.04.1947. Dzieci: Hanna 22.01.1948, Ewa 26.04.1950, Alicja 18.02.1953. [Ewa Domarecka]

Dudzik Beata Maria, ur. 17.04.1961 w Dęblinie, s. Zbigniewa i Laurencji z d. Bartman. Ukończyła w Rykach SP i LO (1980). Studia zaoczne na UMCS, Wydział Pedagogiki Specjalnej, kierunek: oligofrenopedagogika i tyflopedagogika (2000). Prac. jako bibliotekarka w ZSZ nr 1 (1981-82), nauczycielka w Samorządowym Przedszkolu nr 5 (1982-90), dyrektor Przedszkola nr 5 od 1990. Dzięki jej staraniom 13.06.2002 przedszkole uzyskało imię Ewy Szelburg-Zarębiny. Mąż: Zbigniew, ślub 04.10.1980. Dzieci: Wojciech, Natalia, Tomasz, Mateusz. [Zbigniew Lipski]

Dyndowicz Jacek, ks., prob. par. Ryki w l. 1667-89. [Krystian Pielacha, wg: Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, APR, sygn. 17; Liber Baptizatorum 1652-1686, APR]

Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego „Ryki”, zał. 15.01.1968 z inicjatywy Jana Rogali nauczyciela SP w Rykach. Osoby kier.: Jan Rogala (196885), Aleksandra Głodek (1985-86), Anna Stojak (198689), Piotr Wojtczak (198992), Iwona Wojtczak (199298), Andrzej Lewczyk

38

(199804), Krzysztof Piątek (od 2004). Celem działalności zespołu jest kultywowanie tradycji ludowej, prezentowanie tańców i pieśni z różnych regionów Polski oraz obrzędów (jasełka). W początkach istnienia do zespołu należeli uczniowie kl. V–VI (24 osoby). Pierwsze stroje wielkopolskie zostały uszyte przez PSPUW w Rykach. Pierwszy akompaniator: Henryk Kurek. 01.09.1970 zespół taneczny został powiększony o zespół wokalny i przyjął nazwę Harcerski Zespół Pieśni i Tańca. W 1976 nastąpiła reorganizacja zespołu, utworzono kapelę nauczycielską i rozbudowano zespół wokalny, zakupiono instrumenty i stroje dla kapeli. Kierownikiem muzycznym kapeli i zespołu wokalnego został Marek Kępka. W skład kapeli nauczycielskiej weszli: Marek Kępka (akordeon), Aleksandra Głodek (skrzypce), Elżbieta Maraszek (skrzypce), Zdzisław Warowny (skrzypce), Krystyna Kozińska (akordeon), Jan Rogala (klarnet), Pelagia Leposińska (kontrabas), Lucjan Jędrych (bębenek). W grudniu 1983 Zespół otrzymał Krzyż za Zasługi dla Lubelszczyzny oraz Krzyż za Zasługi dla ZHP. Patronat nad zespołem obejmuje Zespól Tańca Ludowego UMCS w Lublinie.

Harcerski Zespół Pieśni i Tańca wielokrotnie zdobył pierwsze miejsce w Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Artystycznych w Lublinie. Występował na Centralnych Dożynkach w Zamościu, w Spotkaniach Zespołów Tańca Ludowego „Bychawska Podkowa” w Bychawie. W r. szk. 1990/1991 zespół uległ reorganizacji i zmienił nazwę na Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego „Ryki”. W maju 1991 zespół przechodzi weryfikację przed Państwową Komisją Ministerstwa Kultury i Nauki w Warszawie. Pozytywna ocena komisji owocuje nominacją do udziału w Międzynarodowym Festiwalu Szkolnych Zespołów Tańca Ludowego na Węgrzech. Wielokrotnie bierze udział w Przeglądzie Zespołów prowadzonych przez wychowanków ZTL UMCS w Lublinie oraz odnosi kolejne sukcesy w Woj. Przeglądzie Szkolnych Zespołów w Lublinie. Zespół za swą działalność artystyczną otrzymał szereg nagród i wyróżnień. Koncertował w wielu miastach i wsiach Polski. Swoim tańcem i śpiewem rozsławiał piękno polskiej kultury ludowej poza granicami kraju.

Uczestniczył w międzynarodowych festiwalach folklorystycznych: Syria (1972), Węgry (1990, 1993, 1998), Ukraina (1994), Bułgaria ( 1994, 1995, 2003), Turcja (1992, 1995), Białoruś (2005), Czechy (2000). W programie Zespołu znajdują się polskie tance narodowe (polonez, mazur, kujawiak, oberek, krakowiak) oraz tańce regionalne (lubelskie, rzeszowskie, sądeckie, kurpiowskie, wielkopolskie, śląskie, górali żywieckich). W wykonaniu solistów grupy wokalnej i kapeli usłyszeć można wiele przyśpiewek i melodii z różnych stron Polski. Od 1993 DZTL „Ryki” jest członkiem Sekcji Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych, Festiwali Sztuki Ludowej (CIOFF).

Najważniejsze wydarzenia: I miejsce w Woj. Przeglądzie Szkolnych Zespołów Artystycznych (1978), I miejsce w II Woj. Festiwalu Szkolnych Zespołów Artystycznych w Lublinie (1979), nagranie i emisja koncertu przez Program I TVP (1979), I miejsce w III Woj. Festiwalu Szkolnych Zespołów Artystycznych (1980), udział w Centralnych Dożynkach Zamość 80 (1980), koncert dla uczestników konferencji zorganizowanej przez MOiW (1982), udział w Festiwalu pionierów Partii BAAS w Syrii (1985), udział w XII Festiwalu Harcerskiej Kultury Młodzieży Szkolnej – Kielce 85 (1985), I miejsce w Woj. Przeglądzie Szkolnych Zespołów Artystycznych Lublin 86, Dyplom Laureata w Woj. Przeglądzie Szkolnych Zespołów Artystycznych Lublin 87 i 88, udział w Spotkaniach Zespołów Tańca Ludowego „Bychawska Podkowa”, Jubileusz XX – lecia zespołu, udział w Woj. Przegl. Szkol. Zesp. Artyst. (1989), udział w IV Międzynarodowym Festiwali Folklorystycznym Zespołów Dziecięcych Węgry – Mosonmagyarovar (1991), udział w Międzynarodowym Festiwalu Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Turcja – Istambuł (1992), Jubileusz XXV – lecia i udział w Przeglądzie Zesp. Prowadzonych przez wychowanków ZTL UMCS w Lublinie (1993), udział w Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym „Kwitnących Róż”, Bułgaria – Kazamlak, udział w Dożynkach Woj. w Lublinie, 1994 - Ukraina – Lwów, koncerty dla Polonii, Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca w Gyor – Węgry, Międzynarodowy Festiwal Telewizyjny dla Dzieci Turcja – Ankara

39

(1995), spotkanie członków zespołu z Mira Zimińską Sygietyńską i członkami zespołu „Mazowsze” (1996), udział w Międzynarodowych Festiwalach Folklorystycznych: Węgry – Debreczyn (1998), Czechy – Kuniwice (2000), „Morze bez granic” Bułgaria – Burgas (2003), I Festiwal Sztuki Choreograficznej „Białe Skrzydła” Białoruś – Mołodeczno. [Ewa Domarecka]

Dziekoński Józef Pius, ur. 05.05.1844 w Płocku, zm. 04.02.1927 w Warszawie. Architekt i konserwator zabytków, przedstawiciel historycyzmu. Pierwszy dziekan Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Stosował formy gotyckie, romańskie oraz renesansowe. Przedstawiciel i prekursor tzw. gotyku nadwiślańskiego. Współzałożyciel Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Projektant i budowniczy ®kościoła p.w. Najświętszego Zbawiciela w Rykach w l. 1908-14. Zaprojektował również ok. 100 budowli, w tym ok. 70 kościołów, m.in. w Warszawie: św. Floriana 1898 – 1902, św. Stanisława 1886-94, św. Boromeusza 1891-99; w Białymstoku katedrę Wniebowzięcia NMP 1900-05, w Garwolinie kościół Przemienienia Pańskiego 1890 – 1904. Autor cokołu pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie. [Krystian Pielacha, wg Encyklopedia Katolicka, T. IV, Lublin 1989]

Dzielnice (osiedla) miasta Ryki. Według „Wykazu miejscowości w powiecie Ryki z urzędami pocztowym” z 1966 w Rykach było 8 dzielnic: Bogusze, Borek, Brzezinka, Jarmołówka, Julin, Kolonia Swaty, Ryki Królewskie, Ryki Śródmieście. Wg wykazu z 1975 istniało 7 osiedli: Osiedle Rad Narodowych i Spółdzielni Mieszkaniowej, ponadto Jarmołówka, Julin, Stawy, Stare Miasto, Kolonia Swaty, Ryki Królewskie), obecnie wymienia się 12 osiedli: Stare Miasto, Ryki Królewskie, Julin, Kolonia Swaty, Jarmołówka, Stawy i Karasiówka, „22 Lipca – Rady Narodowe”, Świerczewskiego, „22 Lipca – spółdzielcze”, XXX- lecia PRL, „Wielorodzinne – Słowackiego”, „Słowackiego – jednorodzinne”. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Sięganie do korzeni]

Dzieło Rozkrzewiania Wiary zał. 19.02.1928 w par. Ryki przy →Lidze Katolickiej. Prezesem wybrano Zofię Jończyk, sekretarzem Petronelę Bogusz, a skarbnikiem Stanisława Czerskiego. W dniu założenia liczyło 75 członków. [Krystian Pielacha, wg: Korespondencja Proboszcza parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach do Prześwietnej Kurii Podlaskiej w Siedlcach z 27 lutego 1928 r., AKDS, Lit. D, Dz. III, Nr porz. 18, Tom I]

Dzierżawcy ryccy. Ryki najprawdopodobniej od początku były wsią królewską. Od XV wieku ich dzierżawcami byli: Mikołaj (1420), Andrzej (1439), Dziersław (1490), Marcin i Jan Romankowie (150508), Jakub Dobrucki (1532), Jakub Gliniecki (153238), Szymon Jarczewski (1538), Bernard Maciejewski (1538). [Zbigniew Lipski, wg: Kurzyp K., Dobra ziemskie w dawnym powiecie stężyckim, Stężyca 1990, por. też MR 8/1997, s. 3]

Dziewczęca Służba Maryjna, prowadzona przez →Instytut Sióstr Matki Bożej z Karmelu. Skupia w swoim gronie dziewczęta pragnące pogłębić swoją wiarę i służyć Panu Bogu. Praca formacyjna odbywa się w trzech grupach wiekowych; I: 9 – 11 lat (III – IV klasa), II: 11 – 13 (V – VI klasa), III: 13 – 16 (I – III klasa gimnazjum). Każda z tych grup wypełnia inny program dostosowany do potrzeb i możliwości danego wieku dziewcząt, które spotykają się razem w czasie przygotowania oraz spełniania określonych zadań apostolskich. Okres siedmiu lat przynależności do DSM dzieli się na etapy i związane z nimi stopnie. Łączą się one z odpowiednim symbolem lub funkcją liturgiczną. Stopień Dziecka Maryi, równoznaczny z przyjęciem do grona Dzieci Maryi, otrzymuje się po zaliczeniu próby trwającej 2 – 3 miesiące. Ceremonia przyjęcia odbywa się 8 grudnia w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, kiedy dzieci osobiście zawierzają się Maryi. Ten dzień również jest dorocznym świętem DSM i świętem patronalnym dziewcząt w ogóle. Dzieci Maryi za obowiązek postrzegają sobie wypełnianie „Pięciu zadań

40

Dziecka Maryi”: posłuszeństwo, wspólnota, radość, ofiara oraz przyjaźń z Jezusem. Przywilejem jest: noszenie cudownego medalika na niebieskiej wstążeczce, udział przy ołtarzu w nabożeństwach maryjnych, adoracjach, roratach, recytowanie modlitw i trzymanie symboli liturgicznych, codzienne odmawianie w łączności z porannym pacierzem modlitwy: „O Pani moja, o Matko moja, cała się Tobie oddaję, ofiaruję Ci dzisiaj oczy moje, serce moje i całą siebie. Gdy przeto Twoją jestem, o dobra Matko, broń mnie i strzeż jako dziecka i własności Twojej. Amen.” [Krystian Pielacha wg: http://www.ryki.siedlce.opoka.org.pl/index.html]

Dzwon „Św. Jakub” – konfiskata. 02.07.1941 okupanci hitlerowscy, w celu uzyskania materiału na potrzeby wojenne, zdjęli z dachu ®kościoła Najświętszego Zbawiciela sygnaturkę, a także postanowili zarekwirować trzy dzwony z wieży kościelnej o wspólnej wadze 2005 kg. Dwa dzwony „Jan Chrzciciel” i „Archanioł Gabriel”, ze względu na mniejsze rozmiary zostały zdjęte bez większych trudności, natomiast największy dzwon „Św. Jakub” nie mógł się zmieścić w oknie wieży. Wówczas ks. prob. Rafał ®Łysanowicz chcąc go uratować, zawiadomił o tym Urząd Gminy, a ten zwrócił się do Kreishauptmana z wnioskiem o pozostawienie dzwonu. Starosta niemiecki wyraził zgodę, ale jego pismo z pozwoleniem nadeszło w ostatnim dniu terminu i jak się okazało, było to już za późno. Ks. Łysanowicz, nie wiedząc o tym, a chcąc się zmieścić w wyznaczonym terminie, kazał poszerzyć mur okienny w wieży i spuścić dzwon na ziemię. Mimo zabezpieczeń naziemnych w postaci rozłożonej słomy, dzwon rozbił się na kilka części. Po upadku pękł jeden z kamieni schodowych i pozostał zapadnięty. [Krystian Pielacha, wg: Protokół o sytuacji w parafii Ryki pod okupacją niemiecką sporządzony przez ks. Rafała Łysanowicza w dniu 26.X.1945 r., APR; A. Łuczyński., Co warto zobaczyć w Rykach, w: Informator - Ryki, Ryki 1995, s. 7; Wywiad z Henrykiem Moniszko przeprowadzony 8 kwietnia 2006 r.]

Dzwonnica cmentarna, budowana od czerwca do września 1997 z czerwonej cegły, w stylu neogotyckim, pasującym swym wyglądem architektonicznym do →kaplicy cmentarnej. Usytuowana jest przed kaplicą, po prawej stronie alejki. Posiada dwie kondygnacje o kwadratowym przekroju poziomym. Niższa kondygnacja o większych wymiarach ma drzwi wejściowe, natomiast wyższa jest mniejszych rozmiarów i posiada z 4 stron okna zakończone łukiem, zasłonięte drewnianymi żaluzjami. Dach dzwonnicy czterospadzisty ma konstrukcję drewnianą, wykonaną przez Stanisława Kamińskiego z Ryk. Na dachu osadzony jest krzyż podarowany przez Tadeusza Popisa z Ryk. 30.09.1997 przywieziony został dzwon nazwany „Maryja”, ważący 220 kg, a wykonany w wytwórni Felczyńskich w Przemyślu. Początkowo umieszczono go w kościele parafialnym, a 02.11.1997 został poświęcony przez ks. bp Henryka Tomasika. Najpierw dzwon poruszany był siłą mięśni, a od 07.12.2003 zdalnie sterowanym urządzeniem mechanicznym. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 24, 111, 112, 134; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki z 2005 r., APR, s. 24]

Dzwonnice nieistniejące, pierwsza znana dzwonnica stała w 1711 obok →kościoła św. Jakuba Ap. (drugiego). Wykonana z drewna posiadała 4 dzwony. Wizytacja z 1781 podaje, że obok →kościoła św. Jakuba Ap. (czwartego) była również drewniana dzwonnica pokryta gontami, mająca 3 dzwony, jeden wielki i 2 małe. W 1802 dzwonnica (prawdopodobnie ta sama) posiadała jeden duży dzwon i trzy mniejsze, wszystkie święcone. Opis z 1818 przedstawia ją pokrytą gontami, a po bokach tarcicami, o bardzo złym stanie. Została rozebrana w 1859, ponieważ była już stara i bardzo zniszczona. Na jej miejsce wybudowano nową drewnianą, na słupach i podmurówce. Potrzebowała wówczas jeszcze obicia tarcicami i wzmocnienia wiązań żelaznymi klamrami. Przetrwała do 1935 kiedy to postanowiono ją rozebrać, ponieważ z powodu swego zniszczenia stwarzała zagrożenie wywrócenia się. Pozostałe z niej drewno zostało sprzedane. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 3, k. 377; Wizytacja 7, s. 179; Wizytacja 9, k. 2; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r., APR; Inwentarz kościoła i

41

beneficjów parafii Ryki z dnia 14 kwietnia 1859 r., APR; Korespondencja proboszcza parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach do Prześwietnej Kurii Biskupiej Diecezji Podlaskiej w Siedlcach z dnia 18 października 1935 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, tom I]

Eksterman Abram Josek, ur. 01.08.1935 w Rykach, s. Jankiela i Liby z d. Rubinsztejn. W kwietniu 1939 cała rodzina wyemigrowała do Brazylii. Osierocony przez rodziców, wychowywany był w rodzinie niemieckich emigrantów. Od młodych lat pracował zarobkowo, wykonując kolejno różne zawody. Zostaje dziennikarzem i przyczynia się do zdemaskowania jednego z niemieckich zbrodniarzy wojennych.

Doktor medycyny, ukończył Uniwersytet Brazylii w 1959 oraz studia podyplomowe: psychiatria, psychoanaliza, psychosomatyka i analiza grupowa. Od 1962 wykłada i pracuje nad rozwojem medycyny psychosomatycznej w Brazylii. Założyciel i były przewodniczący Brazylijskiego Towarzystwa Psychosomatycznego. Często zapraszany z odczytami z dziedziny medycyny psychosomatycznej na konferencje naukowe w Brazylii i na świecie. Członek Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Międzynarodowej Szkoły Medycyny Psychosomatycznej i Międzynarodowej Federacji Psychoterapii. Obecnie dyrektor Centrum Medycyny Psychosomatycznej w szpitalu Santa Casa oraz profesor psychologii medycznej i antropologii w Szkole Medycznej Souza Marques w Rio de Janeiro. Autor wielu publikacji z zakresu psychologii medycznej, psychosomatyki, medical teaching i psychoanalizy. Mieszka w Rio de Janeiro, ma pięcioro dzieci. [Abram Josek Eksterman]

„ERMET” Spółdzielczy Zakład Techniczno-Handlowy (Żytnia 24), zał. 01.01.1974 przez Kółka Rolnicze z terenu gm. Ryki. Organem zarządzającym w spółdzielni jest Zarząd. Prezesami byli kolejno: Wacław Kisiel, Tadeusz Prządka, Jerzy Szczepaniak, Marian Majek. Spółdzielnia Kółek Rolniczych powstała 01.01.1974 z połączenia Kółek Rolniczych i Międzykółkowych Baz Maszynowych z terenu gm. Ryki. Zakład funkcjonował pod nazwą SKR Ryki w l. 01.01.1974 – 31.12.1979; od 01.01.1980 – 31.01.2001 – SUR Ryki. Od 01.02.2001 do chwili obecnej: „ERMET” Spółdzielczy Zakład Techniczno-Handlowy Ryki. Zakład świadczy usługi dla rolnictwa w zakresie mechanizacji, chemizacji, remontów maszyn i urządzeń; produkcji części i podzespołów do ciągników rolniczych „URSUS”, handlu ciągnikami, paszami; produkcji wyposażeń inwentarskich. Zatrudnia 31 osób. [Marta Filipek]

Fal Piotr, ur. w 1901 w Długowoli, zginął na Zamku w Lublinie 21.07.1944; s. rolnika. Ukończył w 1923 SN w Siennicy, a w 1931 – Wyższy Kurs Nauczycielski w Warszawie. Był nauczycielem i kierownikiem szkoły w Leopoldowie, Żabiance, Brzezinach, Grabowie Szlacheckim. Od września 1931 przeniesiony do Ryk do szkoły nr 1, gdzie pracował do 26.05.1944, tj. do czasu aresztowania. Od początku pracy nauczycielskiej należał do ZNP i brał udział w pracach terenowego Ogniska ZNP, pełniąc różne funkcje we władzach. Prac. w Zarządzie Kasy Spółdzielni Spożywców. Członek PPS w okresie przedwojennym, a w czasie okupacji hitlerowskiej należał do RPPS pod pseudonimem „Adam”. W 1943 z ramienia Powiatowego Komitetu PPS w Garwolinie wybrany został referentem politycznym i łącznikiem z władzami partii w Warszawie. W 1944 wspólnie z innymi tworzył konspiracyjne Rady Narodowe. Za działalność konspiracyjną podczas okupacji uchwałą Prezydium KRN z dn. 29.05.1946 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Grunwaldu II klasy. [Anna Żaczek, na podst. kroniki SP nr 1]

Ferma Drobiu S.J. E. i W. Szewczyk; mgr. H. i K. Błachnio (Kolejowa 1), zał. w 1978 przez Edwarda i Krystynę Szewczyków. Obecnie zarządzają: Ewa i Waldemar Szewczykowie oraz Henryka i Konrad Błachniowie. Początkowo na fermie było 7000 kur na ściółce; dzienna produkcja jaj wynosiła ok. 5000 szt. Obecnie jest 200 000 kur, a dzienna prod. wynosi ok. 140 000 jaj. W skład fermy wchodzi mieszalnia pasz produkująca 700 ton paszy miesięcznie oraz

42

nowoczesny zakład pakowania jaj z uprawnieniami do eksportu. Zakład zajął I miejsce i zdobył tytuł Mistrza Wojewódzkiego w kategorii „Rolnicy” w ogólnopolskim konkursie AGROLIGA 1997. Zatrudnia 25 osób. [Konrad Błachnio]

Figura Chrystusa Frasobliwego, na rogu ulic Królewskiej i Szkolnej. Pochodzi z XVIII wieku. Jest wykonana z piaskowca. [Tomasz Niemirowski, wg: Ryki. Informator]

Figura św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, znajduje się przed plebanią, wykonana przez Wojciecha Durka w 1949, jako dar swojej wdzięczności dla ks. prob. Józefa →Księżopolskiego. Święty Józef w brązowej sukni i płaszczu, z Dziecięciem Jezus na prawym ramieniu, ubranym w białą szatę. Dziecię ma prawą dłoń uniesioną delikatnie do góry w geście triumfalnym, a w lewej dłoni trzyma berło. Św. Józef lewą dłonią podtrzymuje Jezusowi stopy, trzymając w prawej 3 białe lilie. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 12]

Filiks Kazimiera z d. Kępka, ur. 08.04.1922 w Rykach, c. Andrzeja i Katarzyny z d. Lesisz. Zam. ul. Poniatowskiego 19. Ukończyła SP i kursy dokształcające. Księgarz. Założyła księgarnię "Dom Książki" w Rykach, obecnie emerytka. Radna, opiekun społeczny (Stare Miasto), przewodnicząca Rady Osiedla Stare Miasto, sekretarz Związku Inwalidów Wojennych i Wojskowych. Należy do Związku Emerytów i Rencistów, Związku Kombatantów (podopieczna) i TPR. Zaint.: czytanie książek, robótki ręczne i gotowanie. Mąż: Władysław, ślub 21.09.1941, wdowa. Dzieci: Bogdan (1942-94), Jolanta (194651), Grażyna ur. w 1949. [Kazimiera Filiks, zob. też MR 5/1999, s. 34]

Filipek Andrzej, (18861974). Ukończył Szkołę Rolniczą w Sokołówku. Wójt gminy Ryki od ok. 1927 do 1938. Prezes Kółka Rolniczego. Współorganizator POW. Żona: Rozalia, ślub w 1912. Dzieci: Tadeusz, Stanisław (żołnierz BCh, aresztowany przez NKWD, zmarł w łagrze), Jadwiga, Anna, Kazimierz. [Tomasz Niemirowski, wg: S. Ryszkowski, MR 5/1998]

Filipek Aleksandra z d. Wajda, ur. 20. 10.1939 w Jureczkowej (woj. rzeszowskie), c. Mikołaja i Katarzyny z d. Maślak. Zam. ul. Warszawska 47. Ukończyła: LP dla Wychowawczyń Przedszkoli, Studium Nauczycielskie, studia wyższe zawodowe. Nauczycielka wychowania przedszkolnego. Prac. w Przedszkolu nr 1 w Mirosławcu (15 lat jako dyrektor), Przedszkolu nr 3 w Rykach (20 lat jako dyrektor). Mąż: Jerzy, ślub 30.04.1961. Dzieci: Małgorzata 12.10.1961, Janusz 26.03.1965. Należy do ZNP. Interesuje się ogrodnictwem. [Aleksandra Filipek]

Filipek Jan, ur. 16.12.1924 w Kawęczynie, gm. Kłoczew, pow. Garwolin, s. Stanisława i Józefy z Lipców. W sierpniu 1944 powołany do wojska, nie stawił się w jednostce. Od wiosny 1945 w konspiracji w zgrupowaniu Mariana Bernaciaka „Orlika”, przydzielony do oddziału Walaska „Petersona”, nosił ps. „Gilza”. Zadaniem oddziału było utrzymywanie porządku w terenie – wymierzano kary chłosty za pospolite kradzieże, niszczono bimbrownie. W czerwcu 1946 leśnicy z majątku Jagodne, pow. Garwolin, zwracali się do „Petersona” z prośbą, by jego oddział zabronił chłopom wywozić drzewo z dworskiego lasu. Wykonywano także akcje rekwizycyjne. Zatrzymany 12.12.1946. 15.01.1947 postawiony przed sądem razem ze Stefanem Kamarkiem, Władysławem Warownym i Adamem Zdrojewskim. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, w trybie doraźnym, na sesji wyjazdowej w Rykach skazał ich na karę śmierci. Wyrok wykonano dwie godziny po zakończeniu procesu, o godz. 17, nad stawem zwanym Buksa, na skraju miasta. Wiosną 1947 rodziny zamordowanych podjęły oficjalne starania o ekshumację. 23.09.1991 w miejscu śmierci żołnierzy oddziału Wacława Kuchnio „Spokojnego” nad stawem Buksa wystawiono duży metalowy krzyż. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.honor.pl/download/swat4.rtf ]

Filipowicz Józef, jeden z przywódców strajku szkolnego w Rykach w 1905. [Tomasz

43

Niemirowski, wg: Z. Lipski MR 5/1995]

Firma Produkcyjno Handlowa „LUKS” (Przemysłowa 1), zał. w 1998 przez Łucję Kisiel. Zajmuje się produkcją zniczy; powstała na bazie obiektów GS „SCh” Ryki. Własna produkcja granulitu i knotów nastąpiła od 2003, automatyzacja produkcji zniczy wypraskowych w 2004. Produkty eksportowane są do USA; główni odbiorcy w kraju to Eldorado SA i Groszek SA. Firma zatrudnia 24 pracowników. [Łucja Kisiel]

Fiuk Jerzy, ur. 14.09.1939 w Brzezinach; inżynier, dr nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki. Studia magisterskie z pedagogiki (UMCS w Lublinie), Studium Organizacji Badań (1984); doktorat w specjalności dydaktyka, metodyka nauczania (1986). Prowadził badania w zakresie organizacji, przebiegu kształcenia i efektywności nauczania szkoły wyższej. Autor kilku badawczych tematów naukowych oraz współautor wielu opracowań i publikacji naukowo-badawczych. Organizator Wydziału Pedagogicznego WSUPiZ w Rykach oraz twórca i współautor planów studiów i programów kształcenia przedmiotów realizowanych w WSUPiZ. Dziekan Wydziału Pedagogicznego WSUPiZ (1997-2001), prorektor WSUPiZ w Rykach (2001-05). Zmarł w Krakowie 20.04.2005. [Zbigniew Lipski]

Gazda Marian, ur. 02.02.1944 w Niwie Babickiej, s. Antoniego i Janiny z d. Czopek. Zam. w Ornecie (woj. warmińsko mazurskie: 196579), od 1979 w Rykach ul. Kochanowskiego 1/6. Wykszt. średnie zawodowe. Krawiec, dyplom mistrzowski; krawiectwo męsko damskie, uczeń Aleksandra Sochackiego. Prac. na wzorcowni OSI Ryki (198085), następnie w odzieżowej firmie polonijnej w Zalesiu. Od 1991 rencista. Członek Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej, od 2002 zastępca Przewodniczącego Rady Osiedla Słowackiego Wielorodzinne w Rykach. Zaint.: działalność społeczna, ogródki działkowe, grzybobranie. Żona: Teresa z d. Gulbicka, ślub 28.08.1971. Dzieci: Marek 1975, Jacek 1977. [Marian Gazda]

Gąsiorowski Jacek, ks., prob. par. Ryki w 1693. [Krystian Pielacha, wg: B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795 r., t. III, Kraków 2000, s. 496]

Gąska Janina z d. Kuchnio, ur. 30.05.1938 w Owni, c. Jana i Zofii z d. Filipek. Zam. ul. Wyczółkowskiego 15/15. Ukończyła SP w Owni. Krawcowa. Prac. OSI Ryki. Należy do KGW. Zaint.: robótki ręczne, pielęgnacja roślin. Mąż: Marian, s. Michała i Anny z d. Jędrych, ślub 27.10.1957. Dzieci: Mieczysław - 1958; Bożena - 1966. [Janina Gąska]

Gąska Jerzy, ur. 23.04.1965 w Rykach. Absolwent AR w Lublinie, Wydział Techniki Rolniczej, kierunek Mechanizacja Rolnictwa. Radny III Kadencji Rady Miejskiej w Rykach, przewodniczący Komisji Rozwoju Gospodarczego, Finansów i Kontroli, Burmistrz Ryk IV i V kadencji Samorządu w l. 2002-06 i 2006-10. Członek Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu z ramienia Unii Miasteczek Polskich. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.ryki.pl/portal/content/view/9/34/

Głodek Aleksandra z d. Węgrzyn, ur. 08.07.1935 w Długowoli, c. Jana i Anny z d. Komorniczak. Zam.: ul. Piaskowa. Ukończyła UW - pedagogika. Nauczycielka. Prac. w SP w Tuchomie, Budziskach, Swatach i Rykach. Od 1991 członek zarządu Sekcji Emerytów i Rencistów ZNP Ryki. Kierownik ogniska nauczania początkowego (1966-72); wizytator przedmiotowo-metodyczny nauczania początkowego w Wydziale Oświaty w Rykach (197275); zastępca dyrektora szkoły (197581); metodyk nauczania początkowego w ODN Lublin (1981-91). Zaint.: lektura, robótki ręczne. Otrzymała nagrody kuratora i ministra oświaty oraz Medal KEN, Złotą Odznakę ZNP, ZKZ i KKOOP. Mąż: Jan. [Aleksandra Głodek]

44

Głodek Jan, ur. 12.06.1923 w Dąbi Nowej, zm. 02.04.1989, s. Stanisława i Marianny z d. Stachurska. Zam. ul. Sienkiewicza 6. Ukończył SP w Rykach, Gimnazjum Biskupie w Siedlcach, Studium Ekonomiczno-Spółdzielcze w Krakowie. Ekonomista, specjalność: ekonomika spółdzielczości. Prac.: SP w Swatach, Dąbi i Zalesiu (1946-50); GS „SCh” w Rykach (1950-61 i 1966-81); PPS Społem w Dęblinie (1961-66). Radny GRN (1954) i MRN (1961) w Rykach, Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego LO w Rykach, Przewodniczący Społecznego Komitetu Budowy Wodociągów – Osiedle Jarmołówka. Współautor dynamicznego rozwoju GS „SCh” w Rykach, współinicjator budowy nowego budynku LO w Rykach. Należał do ZNP, BCh, PPR, PZPR. Otrzymał: KKOOP, SKZ, Medale XXX i XL-lecia PRL, Odznakę Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego. Zaint.: historia, polityka. Żona: Janina Wanda z d. Osińska, ślub 09.08.1949. Dzieci: Krystyna - 1951, Elżbieta - 1953, Wojciech - 1957. [Krystyna Duber]

Głodek Jan, ur. 25.06.1933 w Kurzelatach, s. Józefa i Józefy. Ukończył SGGW. Inżynier zootechnik. Prac. PZKR w Rykach, OSM Ryki, WODR w Siedlcach. Pełnił funkcję radnego i przewodniczącego sesji PRN w Rykach. Wprowadził pierwsze traktory na wieś w l. 1958-72. Prezes OSM (1972-74), zapoczątkował produkcję sera twardego – Podlaskiego. Odznaczony SKZ, Srebrną Odznaką Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego, KKOOP, tytułem: Zasłużony Pracownik Rolnictwa. Zajmuje się hodowlą królików hodowlanych, posiada przydomowy sad. Zaint. sportowe: piłka nożna, siatkówka, skoki narciarskie. Żona: Aleksandra, ślub 25.06.1961. Dzieci: Anna - 07.01.1962, Jolanta - 13 04.1968. [Jan Głodek]

Głodek Janina Wanda z d. Osińska, ur. 25.04.1922 w Rykach, zm. 23.02.1993, c. Mariana i Klementyny z d. Sztetner. Zam. ul. Sienkiewicza 6. Ukończyła SPow w Rykach (3 kl.) i Sernikach (3 kl.), Gimnazjum w Pińsku. Prac.: nadleśnictwo w Morocznie, GS Ryki. Zaint.: literatura, poezja, plastyka, rękodzieła artystyczne. Mąż: Jan, ślub 09.08.1949. Dzieci: Krystyna - 1951, Elżbieta - 1953, Wojciech - 1957. [Krystyna Duber]

Głuchowska Kornelia, ur. 09.04.1914 w Bobrownikach, c. Stanisława i Katarzyny Rodaków. Jej trzej bracia: Eugeniusz, Tytus i Sławomir zginęli w l. 1944-46. W 1944 wstąpiła do AK i przyjęła ps. “Malinianka”, później zmieniła na “Kora”. Była łączniczką w oddziale “Zagończyka”. Po wojnie po ujawnieniu w 1946 więziona do 1947. Była odznaczona Krzyżem Partyzanckim, Odznaką za “Akcję Burza”, Odznaką “Weteran walk o Niepodległość”, SKZ z mieczami, Krzyżem z mieczami “Za wolność i niepodległość 1945-53” i Medalami Wojska Polskiego 1,2,3. Mąż: Stefan, ślub w 1952. Dzieci: Zbigniew (zginął w wypadku w wieku 19 lat), córka Alina, która opiekowała się matką do końca jej dni. [Zbigniew Lipski, por. MR 1/1999]

Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” (Szkolna 1), zał. w 1908, początkowo jako Stowarzyszenie Spożywców „Przyszłość”. W 1935 przyjęła nazwę: Okręgowa Spółdzielnia Spożywców „Społem”. Kolejni prezesi: Piotr Danysz, Franciszek Kowalski, Józef Prokurat, ks. Jan Rozwadowski, Józef Filipowicz, Józef Królik, Stanisław Ostałowski, Władysław Jarmoła, Władysław Skalski, Antoni Kozak, Henryk Skorupko, Grzebisz, Tycholic, Andrzej Filipek, Józef Ostrzyżek, Aleksander Rusa, Piotr Rodak, Stanisław Śmietanko, Jakub Sieraj, Marian Ratyński, Jan Głodek, Tadeusz Cieślak, Jan Bieńczyk, Waldemar Bryzek.

Zebranie założycielskie odbyło się na plebanii, prowadzone przez Piotra Danysza. Pierwszy sklep otwarto w lokalu wynajętym od S. Ostałowskiego, pierwszą sklepową została Eugenia Dobrowolska z Zalesia, księgowość prowadził Piotr Danysz. W 1918 przyłączyła się do Spółdzielni założona w 1915 Spółdzielnia Masarska. W 1926 Spółdzielnia pomogła w powstaniu Spółdzielni Mleczarskiej w Rykach. W 1935 powstała piekarnia. Na początku września 1939 wskutek działań wojennych spalone zostały budynki i ich zawartość. 11.02.1941 Niemcy powołali

45

do życia Spółdzielnię Rolniczo-Handlową „Rolnik”, która przejęła część zadań Spółdzielni. Podczas okupacji w jej budynku mieściła się komenda podobwodu BCh. Pod koniec 1945 Spółdzielnia prowadziła w Rykach 5 sklepów: spożywczy, masarski, tekstylny, żelazny i kontyngentowy; prowadziła filie w Stężycy, Kłoczewie i Ułężu, wytwórnię wód gazowanych, masarnię oraz punkt szklarski. Zrzeszała 1318 członków. 20.05.1948 została połączona ze Spółdzielnią Rolniczo – Handlową „Rolnik” i przyjęła dzisiejszą nazwę. W 1948 posiadała w Rykach i okolicy 10 sklepów, w 1958 – 21, w 1988 63, w 2004 - 24. Zajmuje się handlem, produkcją wyrobów spożywczych i skupem.

W 1964 zajęła I miejsce oraz sztandar przechodni we współzawodnictwie o tytuł: Przodującej Spółdzielni w Kraju. W 1977 III miejsce w kraju we współzawodnictwie pod nazwą „Mistrz gospodarności i kultury”. W 1986 zwycięstwo w teleturnieju „Wszystko albo nic” ze Spółdzielnią w Namysłowie, woj. opolskie. W 1988 ufundowanie sztandaru. W 2002 prezentacja własnych wyrobów w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Zatrudnionych 100 osób. [Waldemar Bryzek, Jan Jeżewski]

Godlewska Janina, ur. 01.04.1905 w Maciejowicach, zm. 04.02.1995 w Rykach, c. Romualda i Filipiny z d. Madej. Ukończyła SN w Radzyminie. Nauczycielka. Prac. w Miastkowie od 01.01.1926, w Niwie Babickiej (1931-43) i w SP w Rykach do 01.09.1952. W 1952 pełniła również obowiązki kierownika Powiatowego Oddziału Doskonalenia Kadr Oświatowych. W 1963 przeszła na rentę, w l. 70 – tych oraz na początku lat 80 – tych pracowała w bibliotece szkolnej, w skróconym wymiarze godzin. W okresie okupacji hitlerowskiej żołnierz AK i WiN, komendantka sekcji łączności w 15 pp. „Wilków”, ps. „Aniela”, później „Malwina”. W czasie okupacji prowadziła tajne nauczanie. Od 1932 w ZNP. Zasłużona dla miasta Garwolin i dawnego powiatu garwolińskiego oraz dawnego powiatu ryckiego. Odznaczona: KKOOP, ZKZ, Medalem KEN, Odznaką AK, Honorową Odznaką za Tajne Nauczanie, Złotą Odznaką ZNP, Jubileuszową Odznaką 75 – lecia ZNP, Medalem XL – lecia PRL. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 2 /1995, s. 10]

Goliszewska Kazimiera, ur. 04.03.1923 w Samborze, zm. w 2002. Ukończyła SPow im. Królowej Jadwigi w 1935; Gimnazjum Ogólnokształcące im. M. Konopnickiej w Samborze w 1939; Państwowy Kurs Handlowy we Lwowie w 1944; Technikum Sowieckiego Handlu w 1946 i Studium Nauczycielskie w 1964. Nauczycielka zajęć praktyczno technicznych i jęz. polskiego. Prac. w SP w Maciejowicach od maja 1947; w Brusowie (195556), a od 01.02.1956 do 31.08.1977 w SP w Rykach. Odznaczona ZKZ. Mąż: Hieronim, ślub 11.06.1949. Dzieci: Andrzej, Elżbieta, Joanna. [Tomasz Niemirowski, wg: nekrolog w MR 9/2002]

Gołyńska - Grobel Joanna, ur. 06.04.1963 w Poddębiu k/Łodzi, c. Józefa i Janiny z d. Cichecka. Zam. ul. Dolna 60. Ukończyła Zasadnicza Szkołę Rolniczą, Technikum Rolnicze. Prac. AVON Garwolin. Prezes AKat przy parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach. Zaint.: czytanie książek o tematyce teologicznej. Zajęła II miejsce w konkursie o papieżu Janie Pawle II w Lublinie i III miejsce w dekanacie. Mąż: Robert, ślub 27.08.1983. Dzieci: Beata 1984; Piotr 1986. [Joanna Gołyńska]

Gospodarstwo Rybackie Kock sp. z o.o. (Lubelska 11), zał. 01.12.2001; wcześniej do 1945 własność prywatna, następnie Państwowe Gospodarstwo Rybackie, a od 01.12.2001 dzierżawione przez spółkę pracowniczą. Zarządzający: Marian Rapacewicz. Działalność: rybactwo stawowe. Mistrz Rejonowy w konkursie „Agroliga 2001”. Zatrudnia 38 osób. [Marian Rapacewicz]

46

Gośniak Henryk. Walczył w kampanii wrześniowej 1939 w rejonie Ryk. Następnie wstąpił do konspiracji. Walczył w oddziale Mariana Bernaciaka „Orlika”, uczestnicząc w wielu akcjach bojowych przeciw Niemcom, m.in. w Rykach, w Kocku, Kluczkowicach. Od lipca 1944 ukrywał się przed UB. Po zakończeniu walk wrócił na swoje gospodarstwo. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.prezydent.pl/x.node?id=1011848&eventId=13027953]

Grabarz Piotr, ur. 1.02.1927 w Zakrzewie pow. Krasnystaw, s. Wawrzyńca i Anny z Szafrańców. Ukończył filologię polską w KUL (1952) oraz studia podyplomowe w WSP Siedlce w 1976. Prac. w LO w Sobieszynie jako nauczyciel i dyrektor (1950-68), w LO Ryki jako dyrektor (1968-76) oraz w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Lublinie jako wykładowca (1976-93). W czasie jego kadencji w Sobieszynie do istniejącego budynku szkolnego dobudowano w 1966 “skrzydło”, a w Rykach został pobudowany i oddany w użytkowanie w 1973 nowy budynek szkolny. W 1976 ukończono budowę nowej pełnowymiarowej sali gimnastycznej. Członek PZPR i TKKŚ. Za działalność społeczną i zawodową wyróżniony m.in. ZKZ, SKZ, Medalem XXX lecia PRL, Złotą Odznaką ZNP. Zmarł nagle w wieku 66 lat, 29.07.1991. Żona Lena-Wanda z Kowalewskich ur. 30.10.1926. Dzieci: Anna - 24.01.1951, Michał - 05.02.1953. [Zbigniew Lipski]/

Grabowski Kazimierz, ojciec Julii Domareckiej, wykładowca matematyki w Szkole Chorążych w Dęblinie (192630), mistrz szachowy, uczestnik międzynarodowych konkursów szachowych, trener szachowy, specjalista w układaniu zadań szachowych, tzw. dwuchodówek. [Ewa Domarecka]

Graca Tadeusz, ur. 05.07.1948 w Pewli Ślemieńskiej. Ukończył studia magisterskie w 1979 w dziedzinie pedagogiki. Doktorat obronił (1988) również z pedagogiki w specjalności - teoria wychowania. Zaint. naukowe: psychologia społeczna i pedagogika pracy. Aktualnie pracuje nad rozprawą habilitacyjną: "Teoretyczne i metodyczne zasady kształcenia ustawicznego w procesie rozwoju zawodowego". Prodziekan Wydziału Pedagogicznego WSUPiZ (1998-2001), adiunkt Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (2001-02), prodziekan Wydziału Pedagogicznego WSUPiZ w Rykach (1998 – 2005), prorektor (2005-06), rektor od 2006. Jest organizatorem kilkunastu konferencji naukowych, autorem ponad 40 publikacji, promotorem 40 prac magisterskich oraz ponad 150 licencjackich.[Zbigniew Lipski]

Gransztof Julian, ps. „Jastrząb”, ur. 25.02.1914 w Rososzy koło Ryk, zm. 17.10.1975 w Lęborku. Wykszt. podstawowe. Przed II wojną światową pracował w kaflarni w jednym z majątków; był członkiem Komunistycznej Partii Polski. W czasie wojny dowodził oddziałem Armii Ludowej działającym w Okręgu 3 Warszawa – Prawa Podmiejska. Po wyzwoleniu Ryk pod koniec lipca 1944 został komendantem posterunku MO w Rykach. Uczestniczył wówczas aktywnie w zwalczaniu polskiego podziemia niepodległościowego, w tym w obławach na członków oddziału AK Mariana Bernaciaka "Orlika". 12.09.1944 został kilkakrotnie postrzelony przez żołnierza AK Wacława Kuchnio "Spokojnego" z oddziału "Orlika". "Spokojny" zastrzelił wówczas towarzyszącego Gransztofowi kpt. Nikołaja Paramonowa, pracownika KW MO w Lublinie. Później był szefem PUBP: w Gdyni (14.03–24.05.1945), w Eblągu (24-29.05.1945) i w Lęborku (29.05.1945–15.07.1946); zastępcą szefa WUBP w Gdańsku (15.07.1946 – 15.03.1947) i Wrocławiu (15.03– 03.04.1947); szefem PUBP w Nowogardzie (01–28.02.1948); wicedyrektorem Departamentu Ochrony Rządu w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego (01.04–20.01.1949) skąd został dyscyplinarnie usunięty. Następnie był dyrektorem kilku przedsiębiorstw, z których zwolniono go za notoryczne pijaństwo. [Tomasz Niemirowski, wg: http://pl.wikipedia.org/wiki/Julian_Gransztof i www.odkrywca.pl/pokaz_watek.php?id=426432 - 50k]

47

Gregorczyk Jadwiga z d. Jeżewska, ur. 25.10.1944 w Rykach, c. Edwarda i Anny z d. Zając. Zam.: ul. Mickiewicza. Ukończyła LO Ryki, Studium Nauczycielskie (kierunek: matematyka, fizyka) w Radomiu, Studium Metodyczne w Lublinie. Nauczycielka matematyki. Prac. SP Rdzuchów, SP w Rykach. Pełniła funkcję komendanta szczepu harcerskiego w SP, członek Komisji Rewizyjnej w TPR, członek Rady Osiedlowej Jarmołówka, członek zespołu charytatywnego. Należała do ZNP i ZHP. Pracowała w harcerstwie przez 32 lata, uzyskała stopień harcmistrza. Prowadziła zimowiska w okresie ferii zimowych. Udziela się w wolontariacie, pomagając uczniom w nauce. Otrzymała Nagrodę Inspektora w 1985, Nagrodę Dyrektora w 1995 i Nagrodę Kuratora w 1980, dyplom z okazji 85 lecia ZNP, ZKZ za 20 lat pracy nauczycielskiej i Krzyż Zasługi dla ZHP w 1988. Zaint. harcerstwo, turystyka, obozy. Mąż: Bohdan, ślub 12.08.1967. Dzieci: Krzysztof - 1968, Tadeusz 1970, Anna - 1973, Janusz - 1978. [Jadwiga Gregorczyk]

Grudniak Bogdan Andrzej, ur. 11.01.1953 w Trojanowie, s. Henryka i Czesławy z d. Krawczyk. Zam. ul. Karola Wojtyły 6/7. Ukończył TB w Rykach, specjalność: budownictwo ogólne. Prac. w MGCK w Rykach. Zaint. malarstwo, muzyka, akwarystyka oraz kynologia. Namalował wiele obrazów, miał kilka wystaw, wykonał obrazy ołtarzowe do kaplicy cmentarnej w Rykach oraz kościoła w Bazanowie. Żona: Jolanta Hanna z d. Pietryka, ślub 26.12.1981. Dzieci: Paweł 26.04.1982, Katarzyna 08.02.1984. [Bogdan Grudniak]

Grudniak Krystyna, ur. 29.01.1952 w Zwoleniu, c. Jana i Marianny z d. Markowska. Zam. ul. Kochanowskiego 22. Ukończyła AR w Lublinie (mgr inż. rolnictwa), studia pedagogiczne i opiekuńcze oraz studia podyplomowe: Zarządzanie w administracji i samorządzie terytorialnym. Prac. w ZSZ im. Wł. Korżyka w Rykach. Była prezesem Zarządu Oddziału Miejsko Gminnego ZNP w Rykach i przewodniczącą Rady Miejskiej w Rykach. Należy do ZNP i SLD. Zaint.: praca w ogrodzie, jazda samochodem, publicystyka, dobra książka, filmy historyczne; praca w trudnych zawodach i na stanowiskach wymagających wyzwania; działalność społeczna pełnienie kierowniczych funkcji. Mąż: Stanisław (zm. 07.05.1997), ślub 31.12.1974. Synowie: Mariusz (lekarz) 02.05.1976, Konrad (student prawa i administracji) 05.06.1986. [Krystyna Grudniak]

Grudniak Marian, ur. 02.02.1942 w Żabiance, s. Piotra i Katarzyny z d. Kostyra. Zam. ul. Krasickiego 15. Ukończył THRiN, zawód: technik rolnik. Prac. w PZU Życie w Rykach. Sportowiec zajmujący się podnoszeniem ciężarów, lekkoatletyką (biegi długodystansowe, akrobatyka sportowa, zapasy w stylu wolnym). W 1959 wykonał 1004 przysiady bez odpoczynku, był to trzeci wynik w Polsce. Od 1955 uprawia kolarstwo szosowe i górskie. Przez 12 lat startował w wyścigach. Brał udział w Wyścigu Dookoła Mazowsza w 1963; zajął 15 miejsce w Polsce w kategorii IV A „Masters” w klasyfikacji górskiej w sezonie 2004; w 2005 wywalczył na wyścigu w Kazimierzu II miejsce oraz I miejsce w wyścigu o Puchar Burmistrza Ryk. W 1984 startował w biegach o Puchar Prezydenta Miasta Lublina na dystansie 12,5 km. Startowało wówczas ponad 190 zawodników i zawodniczek; w grupie wiekowej od 35 lat był najstarszy, a mimo to zajął I miejsce. W 1967 podczas kursu instruktorów podnoszenia ciężarów w Teresinie stoczył walkę sparingową z byłym wicemistrzem Polski w zapasach stylu wolnego wagi lekkiej P. Wróblem i osiągnął wynik remisowy. Zajmuje się też stolarstwem. Żona: Wiktoria Honorata z d. Sochacka, ślub 27.09.1964. Dzieci: Urszula 19.10.1965, Anna 02.10.1970, Agata 22.06.1975, Bernard 26.03.1978. [Marian Grudniak]

Gruza Władysław, ur. 1917 w Niwie Babickiej. Żołnierz pułku łączności, walczący w SGO „Polesie”, dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga w 1939. Zmobilizowany do pułku

48

łączności w Warszawie, przeszedł swój szlak bojowy od stolicy do Kowla i w składzie 50 DP „Brzoza” do Adamowa i Krzywdy. Po przymusowym złożeniu broni przez gen. Kleeberga wraca do domu rodzinnego. Członek BCh. Otrzymał: Medal Zwycięstwa i Wolności 1945, Krzyż Partyzancki, medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”, Odznaczenie Pamiątkowe Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939, Odznakę Środowiskową Kleeberczyków, potwierdzającą udział w walkach SGO „Polesie” z 1990. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski MR 10/1995]

Habowski Eryk, ur. 27.02.1976 w Rykach. Ukończył LO w Rykach, na UW studiował nauki humanistyczne, m.in. literaturę japońską, socjologię, prawo, prawo europejskie i psychologię w ramach Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych. Otrzymał nagrodę im. Wł. Hulewicza za najlepszy debiut poetycki r. 1998. Już w czasach studenckich był współwydawcą dużej gazety regionalnej o kilkunastotysięcznym nakładzie, zajmuje się wieloma dyscyplinami sztuki i nauki, autor książek, artykułów, scenariuszy i tekstów muzycznych. Członek m.in. Związku Literatów Polskich. Wielokrotnie nagradzany (m.in. nagroda za debiut podczas XXVII Warszawskiej Jesieni Poezji w Warszawie), laureat stypendiów krajowych i zagranicznych, m.in. stypendium artystycznego w dziedzinie literatury przyznanego przez rząd Bawarii w l. 2003-04, stypendium Ministra Edukacji Narodowej, stypendium literackiego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; współpracuje z uznanymi reżyserami i kompozytorami w kraju i za granicą. Autor zbiorów wierszy i powieści (spis w Bibliografii na końcu Encyklopedii). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 8/1998; 1/1999 oraz http://erro.pl/pol/index.htm]

Harazin Wacława, córka Wł.Jarmoły. Dentystka. Mieszkała wraz z mężem w domu na rogu ul. Chopina i Wspólnej, naprzeciwko organistówki, miała tam też swój gabinet, do którego wchodziło się od ul. Wspólnej przez ganeczek. Przyjmowała także w Ośrodku Zdrowia. Państwo Harazinowie mieli jednego syna, który wyjechał do Warszawy przed samym powstaniem i prawdopodobnie zginął biorąc w nim udział. Pan Harazin był emerytowanym wojskowym, podobno majorem, po zakończeniu wojny zatrudnionym przy repatriacji z Anglii zdemobilizowanych żołnierzy polskich. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&postdays=0&postorder=asc&start=15]

Heinrych Władysław, magister farmacji, właściciel apteki w Rykach w l. 193844. Żona: Julia. [Anna Kołodziejek]

Herb Ryk został wprowadzony uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy Ryki 18.07.1979. Wzorowany na herbie rodu Poniatowskich. Opis: na srebrno szarym tle wspinający się młody byk (czerwony), zwany ciołkiem, wyłania się ponad koronę królewską (złotą), wieńczącą zbroję rycerską (czarną), niżej litera R (czerwona). Byczek, korona i zbroja to elementy herbu Bernarda Maciejowskiego (Maciejewskiego), dzierżawcy Ryk ok. 1538. „Ciołek” to herb Stanisława Poniatowskiego, który odbudował Ryki i prawdopodobnie załatwił prawa miejskie. Zbroja jest symbolem XV wieku, kiedy Ryki pojawiły się w historii. Byczek i litera R z jedną nóżką jak kosa symbolizują związki z rolnictwem. [Tomasz Niemirowski]

Herceg Ferenc. W l. 60-tych w Rykach mieszkał Węgier, który podobno był żołnierzem Wehrmachtu i po wojnie bał się wrócić na Węgry. Pochodził z Budapesztu. W Rykach mieszkał m.in. u państwa Gałązków, u p. Ostałowskiego, a potem na Karasiówce w drewnianym domu gen. bryg. Bolesława Freja. Trudnił się chemicznym czyszczeniem ubrań. Pracował również przez kilka lat w ryckim szpitalu. Pomimo długiego pobytu w Polsce mówił łamaną polszczyzną. Zmarł w Warszawie i jest pochowany na Bródnie. Na pogrzebie była jego siostra z Budapesztu. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=0]

49

Hochberg Ida, ur. w Garwolinie. Ukończyła miejscowe gimnazjum, a następnie Pedagogium (pisownia wg kroniki). Pracę nauczycielską rozpoczęła w SPow nr 1 w Rykach w lutym 1933, a od 1935 pracowała jako nauczycielka Szkoły nr 2. W 1942 wywieziona wraz z rodziną do miejsca zagłady w Bełżcu. [Anna Żaczek, na podst. kroniki SP nr 1]

Hołownia Józefa z d. Oleszczuk, ur. 19.03.1948 w Bezku Dębińskim, c. Czesława i Genowefy z d. Kotowska. Zam. ul. Słowackiego 21 B. Ukończyła LO w Siedliszczu n/Wieprzem, KUL. Nauczycielka języka polskiego. Prac. w LO w Rykach i (społecznie) w redakcji czasopisma „Wzrok”. Należy do NSZZ Solidarność od 1980, Komitetu Obywatelskiego, PRS, Ruchu Odbudowy Polski. Otrzymała nagrodę ministra III-go stopnia za osiągnięcia w pracy dydaktycznej, SKZ za umacnianie suwerenności Polski oraz działalność na rzecz niezależnego ruchu związkowego. Zaint.: polonistyka, literatura, ogrodnictwo, rolnictwo. Mąż: Bogdan, ślub 20.11.1976. Dzieci: Konrad Piotr - 1977; Anna Izabela - 1978. [Józefa Hołownia]

Hortex Zakład Przemysłu Owocowo Warzywnego „Hortex”

Inspektorat Szkolny w Rykach został powołany jako integralne stanowisko w powiecie 01.01.1956. W okresie międzywojennym Ryki podlegały Inspektorowi Oświatowemu w Garwolinie, a następnie w Puławach. Inspektorami byli wówczas m.in. Derczyński (1916), Grzegorz Winogrodzki (1917/18), Antoni Pożniak (1923/24), Henryk Zawadzki (1924/25/26), Władysław Kabaciński (1930/31), Marian Krall (1931/32/33), W. Polakowski (1936/37), z Puław: Franciszek Świgost (1938/39). Od 1944 Ryki należały do województwa warszawskiego, powiatu garwolińskiego i właśnie w Garwolinie urzędowali Inspektorzy Szkolni. Wśród tamtejszych inspektorów wymienić należy Jana Migdala (1945-47), nauczyciela, kierownika szkoły nr 1, bardzo aktywnego w czasie okupacji działacza podziemia, pełniącego funkcję zastępcy szefa referatu ds. zbierania informacji w AK ps. „Karwina”, „Łoza”, „Łyszcz”. Współpracował z zespołem wydającym „Wiadomości” (11.1939-05.1944). Kierował zespołem ds. kształcenia nauczycieli w Delegaturze Powiatowej w Garwolinie, działającej w ramach Komisji Oświaty i Kultury, powstałej w 1942, którą kierował Marian Jaworski ps. „Mariański”. Jan Migdal wchodził w skład Tymczasowego Komitetu Wykonawczego powstałego po 27.07.1944 pod przewodnictwem Leona Miernika i Janusza Wierusza-Kowalskiego. Był w składzie prezydium MRN w Garwolinie, oddelegowanym stamtąd do PRN, gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego (styczeń 1945). Wchodził też w skład Komitetu Partyjnego PPS, jako członek. Od 1949 funkcje inspektora pełnili kolejno: Kazimierz Milewski, Jędrych, Franciszek Rejman, Erazm Junio i Henryk Frelek (1955-56). Jego zastępcą był Władysław Krzywoń, który po 01.01.1956 przeszedł do Ryk.

W Rykach inspektoratem kierowali: Władysław Krzywoń, Maria Rodak (1958-64), Jan Buczyński (1964-66), Ludwik Kuchnio (1966-73), Jan Sikorski (1973-75). Zastępcami byli m.in.: Aniela Kwiatkowska, Jan Buczyński, Henryk Kujda, Zofia Cholewa. Po likwidacji powiatu w 1975 rolę kierowniczą w miejscowej oświacie spełniał dyrektor Zbiorczej Szkoły Gminnej Ludwik Kuchnio i jego zastępca Jan Kalata. 05.09.1984 do koordynowania tej pracy powołano Miejsko-Gminnego Inspektora Szkolnego w osobie Teresy Stachurskiej – Maj (1984-85). Jej zastępcą był Bogdan Wiśniewski, później Maryla Rodak, która w l. 1985-86 pełniła rolę kierowniczą, a jej zastępcą była wtedy Urszula Belowska. Od 01.09.1987 do 31.08.1990 koordynatorem była Eliza Tarkowska, a zastępcą Barbara Stani. Od 01.09.1990 funkcję delegata Kuratorium Oświaty w Lublinie pełniła Krystyna Okleja. W 1995 powołano Samorządową Administrację Szkół. [Zbigniew Lipski, maszynopis: „Oświata w Rykach – próba bilansu”]

50

Instytut Sióstr Matki Bożej z Karmelu, (Mickiewicza 16) rozpoczął swoją misję w Rykach w 1953 wraz z przybyciem matki Terezyty Skalskiej, założycielki Zgromadzenia i s. Alberty. Obie zamieszkały w domu Zofii i Heleny Jończyk. Był to zarazem dom formacyjny, w którym pierwsze siostry rozpoczęły nowicjat. W 1976 Zgromadzenie zostało złączone z Instituto delle Suore di Nostra Signora del Carmelo z siedzibą generalną w Rzymie. Siostry angażują się w pracę charytatywną, katechetyczną, prowadzą Dom Opieki Społecznej w Woli Gułowskiej, organizują dni skupienia i rekolekcje dla młodzieży. [Tomasz Niemirowski, wg: s. Elżbieta Sienkiewicz, MM 1/2005, biuletyn TPR]

Internat ZSZ im. Władysława Korżyka w Rykach (Żytnia 5a), zał. w 1964, kierowany kolejno przez: Zbigniewa Rafelda - od 1964, Janusza Ochapa - od 1985, Waldemara Gąskę - od 1990, Alfreda Kaczmarczyka - od 1992, Jana Bakierę - od 1994, Marzenę Pośpiech od 2006. Celem internatu jest zapewnienie opieki młodzieży szkolnej oraz organizowanie wycieczek krajoznawczo - turystycznych, okolicznościowych imprez konkursowo - zabawowych i dyskotek. Internat zapewnia też noclegi dla studentów WSUPiZ oraz uczestników kursów zawodowych. 31.10.1975 int. zajął I miejsce w wojewódzkim konkursie „O tytuł przodującego internatu”, a 28.10.1976 III miejsce w tym samym konkursie. W 1996 po raz pierwszy zamieszkały w nim dziewczęta. W 1997 przerobiono kotłownię z węglowej na gazową, w 2000 kuchnię, w l. 2001 i 2003 podzielono duże sale sypialne na mniejsze. W 2003 int. został połączony z internatem ZSZ nr 2. Pracuje w nim 7 osób w administracji (obsługa) oraz 5 wychowawców. [Tomasz Niemirowski, zob. też Z. Lipski, MR 5/2000, s. 11]

Internat ZSZ nr 2 w Rykach (Wyczółkowskiego 10a), zał. w 1980, kierowany kolejno przez: Andrzeja Jurkiewicza (1980-90), Stanisława Pudło (1990-2001) i Agnieszkę Walasek (2001-03). W int. działały: Młodzieżowa Rada Internatu, sekcja socjalno - bytowa, sekcja porządkowa, sekcja sportowa, sekcja rozrywkowa oraz sekcja nauki. Od początku istnienia int. obchodzono następujące uroczystości: Dzień Chłopaka, Dzień Edukacji Narodowej, 11 Listopada (po 1989), andrzejki, mikołajki, wieczerze wigilijne, zabawy karnawałowe, walentynki, 8 Marca, 3 Maja, Dzień Matki. Organizowano również: wycieczki, konkursy, zabawy, quizy, opiekowano się miejscami pamięci narodowej, organizowano spotkania z ciekawymi ludźmi; w 1980 nastąpiło oddanie do użytku III piętra. Pierwsi mieszkańcy to 60 - osobowa grupa dziewcząt, w trakcie roku szkolnego wprowadziła się grupa chłopców. W 1981 oddano do użytku świetlicę i jadalnię, w 1983 zamieszkały grupy kursów zawodowych, w 1998 zamieszkali studenci studiów dziennych WSUPiZ. W 2002 starostwo powiatowe podjęło uchwałę o przeznaczeniu części budynku na pomieszczenia Urzędu Skarbowego, w 2003 nastąpiło połączenie placówki z Internatem ZSZ im. Władysława Korżyka. Liczba pracowników wynosiła 15 osób. [Agnieszka Walasek]

Jagiełło Anna z d. Płytnik, ur. 30.11.1919 w Druskiennikach nad Niemnem, zm. 25.01.2006 w Rykach, c. Jana i Zofii. Zam. Sienkiewicza 12. Ukończyła szkołę średnią „u Gaczeńskiej i Kasprowskiej” na ul. Chłodnej w Warszawie. Studia stomatologiczne rozpoczęła w 1938, a ukończyła (z powodu przerwy wojennej) w 1948 na Uniwersytecie Łódzkim. Prac. w przychodniach na ul. Swatowskiej i Szkolnej, w SP i we własnym gabinecie stomatologicznym. Otrzymała m.in. BKZ, SKZ, Medal 30lecia PRL. Mąż: Ryszard, ślub w 1943. Dzieci: Barbara 01.01.1945, Olgierd 03.1947, Ryszard Maurycy 28.10.1949. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/2000, s.3]

Jagiełło Krzysztof, ur. 15.05.1979 w Rykach, s. Mariana i Danuty z d. Mazurek. Zam. ul. Słowackiego 10/4. Ukończył Policealną Szkołę Zawodową w Dęblinie, TM dla dorosłych. Technik prac biurowych, technik mechanik. Zaint.: historia, polityka, psychologia, filozofia, religioznawstwo. [Krzysztof Jagiełło]

51

Jagusz Stanisław, ur. 18.07.1902 w Chrustnem, zm. 15.09.1990 w Warszawie. Pochowany w Rykach. Dr ekonomii, absolwent Sorbony, pisarz, sędzia, adwokat, działacz ruchu ludowego, więzień obozów w Oświęcimiu i Oranienburgu. W 1950 skazany na osiem lat więzienia za działalność polityczną. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Budziak, Cmentarze to miejsca święte, s. 48]

Jarmoła Władysław. Sekretarz gminy w 20leciu międzywojennym. Z parcelacji majątku Ryki nabył od Zdzisława Marchwickiego obszar ziemi położony na zachód od osady. Od jego nazwiska dzielnica Ryk nazywana jest Jarmołówką. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Karst, MR 78/1995, s. 10]

Jaroń Lidia Iwona, ur. 10.03.1965 w Rykach, c. Kazimierza i Celiny z d. Wiencek. Zam. ul. Karola Wojtyły 13/28. Ukończyła TB - budownictwo ogólne; UMCS Wydział Pedagogiki i Psychologii, specjalność: animator i menedżer kultury. Technik budowlany. Pracuje w MGCK w Rykach. Miała dwie wystawy fotograficzne eksponowane w galerii MGCK: 1. ,,Spotkania z przyrodą" sierpień 2001; 2. ,,Ciekawe miejsca na Ziemi" sierpień 2005. Zaint.: fotografia. Mężatka od 25.12.1989. Dzieci: Bartosz 30.08.1990 i Aleksandra 12.10.1993. [LidiaIwona Jaroń]

Jarzębowska Zofia z d. Kieliszek, ur. 27.12.1905 w Sosnowcu, zm. 05.05.2000 w Lublinie, c. Jana i Katarzyny z d. Niemirowska. Ukończyła SN. Nauczycielka jęz. polskiego. Prac.: SP w Rykach, w Sobieniach-Jeziorach i w Lublinie. Prowadziła też tajne nauczanie i szkoły wieczorowe dla analfabetów. Prowadziła zespoły taneczne, KGW. Należała do ZNP. Zaint.: historia Polski, literatura. Otrzymała Medal KEN. Mąż: Stanisław, ślub 16.08.1930. Dzieci: Danuta – (1931 - 2001), Bożena - 1933, Jerzy - 1936, Urszula - 1938, Alicja - 1941, Elżbieta - 1943. [Alicja Eminowicz]

Jaśkiewicz Dariusz Andrzej, ur. 19.08.1961 w Elblągu, s. Józefa i Stanisławy z d. Jaroszewska. Zam. ul. Witosa 2/7. Ukończył SGGW Wydział EkonomicznoRolniczy, aplikacja administracyjna w Lublinie. Prac.: UM w Rykach, naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska, Działalności Gospodarczej i Rolnictwa. Członek Ligi Ochrony Przyrody. Zaint.: środowisko naturalne, literatura, muzyka, malarstwo, fotografia, dziedzictwo kulturowe, publicystyka, turystyka. Szczególne osiągnięcia – zwodociągowanie obszarów wiejskich gminy Ryki w l. 1990 – 2000, komunalizacja mienia (drogi gminne), edukacja ekologiczna, promocja dziedzictwa kulturowego. Autor publikacji o tematyce ekologicznej, rolniczej i kulturalnej, inicjator inwestycji i akcji służących środowisku. Opracował Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Ryki. Otrzymał odznaki: Zasłużony dla Rolnictwa, Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Zasłużony Działacz Kultury oraz medale: KEN, Za Zasługi dla Ochrony Przyrody i Kształtowania Środowiska oraz BKZ. Żona: Ewa Barbara z d. Żmuda, ślub 07.11.1987. Syn: Mateusz Jakub 1990. [Henryka Bany]

Jatkowski Edmund, ks., ur. 17.11.1807 w Krzeszowie, zm. 22.03.1869 w Jeziorach, s. Michała i Anny z d. Anichimowska. Nauki początkowe pobierał w domu rodzicielskim. Mając lat 8 rozpoczął dalszą 3-letnią naukę w szkole we Lwowie, skąd przeniesiono go do Szkół Wojewódzkich w Szczebrzeszynie, w których ukończył 6 klas. 01.10.1827 został alumnem Seminarium Diecezjalnego w Lublinie. 19.12.1830 otrzymał święcenia kapłańskie. Do 02.02.1836 jako wikary pracował w Garbowie. Następnie otrzymał urząd prob. par. Ryki, na którym pozostał do 1847. W 1853 objął stanowisko wikarego w Parysowie, skąd po 14 latach posługi został przeniesiony do par. Jeziory, gdzie umiera z powodu choroby mózgowej. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Edmunda Jatkowskiego, AKDS, sygn. Dział II, Lit. J, Nr 11, Tom I]

52

Jawoszek Krzysztof, ur. 12.06.1961 w Rykach, s. Leszka i Stanisławy z d. Miłosz. Zam. ul. Okopowa 43. Ukończył Technikum Geodezyjne w Żelechowie, AR we Wrocławiu. Geodeta. Prowadzi działalność gospodarczą. Zaint.: informatyka, Internet, polityka. Żona: Renata z d. Błaszczyk, ślub 20.01.1990. Dzieci: Anna - 1990, Przemysław - 1994. [Krzysztof Jawoszek]

Jawoszek Stanisława z d. Miłosz, ur. 03.03.1940 w Ogonowie, gm. Ryki, c. Antoniego i Katarzyny z d. Wojtaś. Zam. ul. Wspólna 20. Ukończyła LO w Rykach i kursy księgowości. Księgowa. Prac. od 15.11.1957 do 31.05.1975 w Urzędzie Powiatowym w Rykach i od 01.06.1975 do 31.07.2000 w UM Ryki; w tym 8 lat jako główna księgowa, a od sierpnia 1994 do końca lipca 2000 jako naczelnik Wydziału Finansowo Budżetowego. Członek Zarządu PKPS przy UM Ryki. Należy do LK. Odznaczona KKOOP. Zaint.: robótki ręczne (szydełkowanie, haftowanie i in.). Mąż: Leszek, ślub 25.06.1960. Dzieci: Krzysztof 1961, Zbigniew 1963. [Stanisława Jawoszek]

Jezierski Jan Nepomucen Paweł Franciszek hrabia, (1786-1858) poseł na sejm Królestwa Polskiego, s. Karola i Zuzanny z d. Bielińska, wnuk Jacka Jezierskiego. W 1809 wstąpił do wojska polskiego, brał udział w bitwie pod Sandomierzem i dosłużył się stopnia porucznika. W l. 1815-30 był kilkakrotnie marszałkiem sejmików powiatów lubaczowskiego i garwolińskiego. W 1828 został wybrany posłem z pow. garwolińskiego i należał do konserwatywnej grupy działaczy sejmowych. 10.12.1830 delegowany razem z ks. F. Druckim – Lubeckim do Petersburga na pertraktacje z carem Mikołajem I. Jego misja spotkała się ze skrajnymi opiniami w kraju, ale poseł J. Jezierski akt detronizacji cara przez Sejm Król. Pol. podpisał. W 1849 został marszałkiem szlachty guberni lubelskiej. Posiadając wielkie wpływy u Paskiewicza uzyskiwał często zwolnienia lub obniżenia wyroków w sprawach politycznych. Właściciel Dóbr Ryki i wsi Sarny, które nabył z przyległościami od Skarbu Publicznego Królestwa Polskiego 12/24.06.1836. Dobra wzbogacił poprzez wykorzystanie istniejących zbiorników wodnych do założenia gospodarstwa rybnego z 31 stawami, dzięki czemu Ryki jeszcze w 1929 nazywano „stolicą karpi”, największą w Polsce. Ryki zawdzięczają mu również przebudowę dawnego pałacu S. Poniatowskiego. Żonaty z Karoliną Jelską, miał 3 córki i 2 synów. [Zbigniew Lipski, wg PSB]

Jeżewska Maria z d. Wojtaś, ps. „Emilia”, ur. 25.10.1910 w Rykach, zm. 31.12.1969 w Rykach, c. Władysława i Władysławy. Katechetka, prac. w Radowiczach, gm. Hołody, pow. Kowel. Sanitariuszka 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Odznaczona Krzyżem Walecznych za wzięcie do niewoli Niemca. Po wojnie prac. w Wiszni Małej k/Wrocławia. [Tomasz Niemirowski, wg: R. Kucharski „Wrzos”, MR 4/1999]

Jeżewski Edward, ur. 03.10.1918 w Rykach, zm. 18.12.1979 w Rykach, s. Grzegorza i Zofii z d. Kucharska. Zam. Szkolna 5. Ukończył SP, kurs cholewkarski w Łodzi, kurs mistrzowski murarstwa. Kamasznik, szewc, murarz, zdun, cieśla. Członek Cechu Rzemiosł Różnych w Rykach, kierownik Zakładu Szewskiego „Piechur” w Żelechowie. Właściciel kamienicy przy ul. Szkolnej 5, którą mu zabrano w czasie powstania powiatu i przeznaczono na siedzibę Komendy Policji, później Ośrodek Zdrowia do 1968. Miał zdolności rysunkowe. Żona: Anna z d. Zając, ślub w 1940. Dzieci: Stanisław 1943, Jadwiga, po mężu Gregorczyk 1944, Danuta 1952. [Jadwiga Gregorczyk]

Jeżewski Jan, ur. 16.10.1925 w Rykach, s. Stanisława i Anny z d. Gośniak. Ukończył SP nr 1 w Rykach (1933-39), Szkołę Spółdzielczą w Nałęczowie (1942-43), Technikum Ekonomiczne w Lublinie (1956-58), Pierwszą Oficerską Szkołę Piechoty w Krakowie (1945), Akademię Sztabu Generalnego w Rembertowie (1964-67). Prac. jako sklepowy w OSS „Społem” (07.1943-11.1949) i księgowy w GS „SCh” (08.1947-11.1949). Brał udział w konspircji jako żołnierz i podchorąży

53

BCh, PS. „Zagrodny” (jesień 1943- lato 1944). Służbę wojskową pełnił w szkole oficerskiej i 26 pp (01.1945-08.1947); brał m. in. udział w walkach z Ukraińską Powstańczą Armią, następnie służył w różnych jednostkach i na różnych stanowiskach (11.1949-06.1986). Jest autorem „Wspomnień” i „Kroniki rodzinnej”. Otrzymał m.in.: ZKZ, Krzyż Partyzancki, KKOOP. Żona: Joanna z d. Rybak, ur. 01.04.1929 w Stężycy, ślub 20.02.1948. Dzieci: Jerzy ur. 16.03.1950, zm. tragicznie 22.09.1969, Grażyna 31.01.1954, Janusz 18.04.1959, dr nawigacji, kapitan Żeglugi Wielkiej. [Jan Jeżewski, zob też: Wspomnienia żołnierza, MM 7/20043/2005]

Jeżewski Jerzy, ur. w 1941 w Rykach, s. Henryka i Katarzyny. Ukończył SP w Rykach, LO w Pruszkowie (1966) i kurs dający tytuł mistrzowski z zakresu drobiarstwa. W 1970 otworzył fermę drobiu, która funkcjonowała do 1981. Nastęnie uruchomił tartak, a w 1987 drugi w Nowodworze. Prowadzi też gospodarstwo rolne. Zaint.: hodowla koni, myślistwo, obchody świąt patriotycznych. Żona: Zofia. [Tomasz Niemirowski, wg: M.Ł. MR 3/2005, s. 16]

Jeżewski Mieczysław, ur. w 1951 w Rykach. Ukończył TM w Rykach, PL Wydz. Budowy, Eksploatacji i Naprawy Pojazdów Samochodowych. Prac. w Zakł. Napraw Infrastruktury w Radomiu Bazie Maszyn i Sprzętu w Dęblinie. Zaint.: malarstwo, zwł. kopiowanie impresjonistów i postimpresjonistów. Miał wystawę w MGCK w 2001. Żona: Maria z d. Mazurek, śłub w 1980. Dzieci: Daniel 1981, Karolina 1983, Tomasz 1992. [Tomasz Niemirowski, wg: MGCK, MR 9/2001, s. 16]

Jeżewski Wacław, ur. 05.08.1916 w Rykach, zm. w 2000, s. Adama i Agnieszki z d. Polak. Uczestnik kampanii wrześniowej w Armii Łódź. Od 07.08.1955 do 05.02.1958 przewodniczący GRN, a od 01.01.1957 MRN w Rykach. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 9/1995, s. 7]

Joszt Stanisław, ks., ur. 26.03.1887 w Podhuszczy, pow. zamojski, zm. 15.11.1954, s. Michała i Elżbiety. Nauki początkowe pobierał w domu rodzinnym, a do szkół średnich uczęszczał w Zamościu i Piotrkowie. W VI klasie brał udział w bojkocie młodzieży polskiej szkół moskiewskich, za co został aresztowany i wystawiono mu 3 na świadectwie ze sprawowania. Do Seminarium Duchownego wstąpił w 1905 a ukończył w 1910, przyjmując święcenia kapłańskie 10 lipca z rąk ks. bp Jaczewskiego. Jako wikariusz pełnił posługę duszpasterską: w par. Łukowa do 1912, w Częstoborowicach do 1914, a następnie w par. Łuków. Tam uczył zasad wiary w szkołach miejskich oraz wykładał religię i metodykę na kursach nauczycielskich w 1916. Po narażeniu się w ten sposób władzom okupacyjnym niemieckim, musiał prosić o przeniesienie w inne miejsce. Na 6 tygodni przeniesiony został jako wikariusz do Samogoszczy, po czym od 27.02.1917 pełnił obowiązki administratora par. Borowie. Od 01.03.1919 powołał go biskup na stanowisko prob. par. Tuczna i dziekana dekanatu tuczyńskiego. Następnie objął obowiązki prob. w Rykach od 1926 do 1932, w Stoczku Łukowskim w 1932. Tego samego roku przeniesiony zostaje na stanowisko prob. i Dziekana do Łosic, które sprawuje do 1936, kiedy objął te same obowiązki w Sokołowie. W 1942 na rok czasu przejął obowiązki prob. w Sterdyni, skąd z powrotem powrócił do Sokołowa jako prob. instytuowany. W 1951 ks. Joszt otrzymuje tytuł prałata scholastyki kapituły Świętej Kolegiaty Św. Trójcy w Janowie Podlaskim. Od 1951 przestaje pełnić funkcję prob. w Sokołowie i obejmuje stanowisko notariusza Sądu Duchownego w Siedlcach. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Stanisława Joszta, AKDS, sygn. Lit. J, Dział I, Nr porz. 17, Tom I]

Julin – dzielnica Ryk. Początkowo był to folwark wydzielony z Dóbr Ryki, należących od 12.24.1836 do Jana hrabiego Jezierskiego. Po jego śmierci majątek (w 1854) objęli synowie: Aleksander Jan Paweł (do 1896) i Waldemar Jan Józef Maria Karol Aleksy (do 1906). Folwark przypuszczalnie wydzielono dla córki Aleksandra - Ireny Julii Jezierskiej. Nieznana jest dokładna

54

data wydzielenia folwarku. Wg Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego (tom 3 z 1882 r.) Julin - folwark liczył 2 domy, 5 mieszkańców i 40 mórg obszaru. W 1917 wg zapisów parafialnych Julin liczył 113 mieszkańców, w 1939 r. - 49 zagród. Ważnym momentem dla Julina było wybudowanie w 1878 linii kolejowej Dęblin – Łuków. Okres rozwoju Julina przypada na okres po II wojnie świat., po utworzeniu w Rykach powiatu. Na Julinie funkcjonował skład drzewa Polskiej Agencji Eksportu Drewna (zw. pagedem), Oddział Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych z Żyrardowa (w latach 50 – tych), PZGS (od 1956), w jego ramach OBM - zakład produkcji elementów prefabrykowanych i in. Powstały bazy maszynowe dla PZGS i GS „SCH” oraz Składnica Maszyn Rolniczych. W 1966 oddano do użytku Wytwórnię Pasz „Bacutil” oraz swą działalność podjęło Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo – Budowane (w l. 70 – tych przekształcone w Komunalne Przedsiębiorstwo Remontowo – Budowlane). W 1967 rozpoczyna swą działalność samodzielne przedsiębiorstwo Owocowo – Warzywne „Ogrodnik”, a w 1974 oddany zostaje do użytku ZPOW „Hortex” (jeden z największych wówczas zakładów tego typu w Polsce). W l. 1970–73 trwa budowa Odlewni Metali Nieżelaznych Spółdzielni „Tłok” (przekształconej później w Spółdzielnię „Mototransport”, a następnie w Sp. z o.o. „Elmet”). W latach 70 – działała Stacja Wykupu Tytoniu, jej budynki od 1998 zajął Zakład Wyrobów Cukierniczych „Milano”.

Julin obejmuje tereny czterech ulic: Kolejowej, Przemysłowej, Budowlanej, Fabrycznej. Zamieszkuje tu ok. 320 osób (najwięcej przy ul Przemysłowej – 289 osób, ul. Budowlana jest niezamieszkana). Działa tu wiele zakładów prywatnych. Przew. Rady Os. była Regina Łabędzka, następnie Elżbieta Wereszka, przew. Zarządu Os. – w latach wcześniejszych Halina Jońska, Regina Łabędzka, Jerzy Jeżewski, Mariusz Świątek (od 2003). [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni]

Jurkowski Feliks, ur. 09.09.1900 we wsi Kopcie gm. Grębków, zm. 04.02.1978 w Rykach, s. Antoniego i Florentyny z d. Miszczak. Brał udział w wojnie obronnej 1939 w stopniu chorążego. Dostał się do niewoli sowieckiej, a następnie z armią Andersa przez Palestynę dostał się do Włoch. Służył w 3 Karpackim Pułku Artylerii Lekkiej, wchodzącym w skład 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Brał udział w bitwie o Monte Cassino, podczas której został ranny. W 1947 przeniesiony do Wielkiej Brytanii i zdemobilizowany, następnie powrócił do Polski. Do przejścia na emeryturę w 1965 pracował w PGR Ryki. Żona: Leokadia z d. Różycka, ślub w 1926. Dzieci: Bogusław – 1927, Jerzy – 1928, Halina – 1932. [Barbara Kwiatkowska]

Jurzysta Kazimierz, ur. 05.01.1948 w Trojanowie. Absolwent Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS z 1979. Prac. na stanowiskach naukowo – dydaktycznych i kierowniczych w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie. Następnie przez 15 lat koordynował proces kształcenia w wyższym szkolnictwie wojskowym, ostatnio na stanowisku Zastępcy Dyrektora Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wojskowego w Ministerstwie Obrony Narodowej. Brał m.in. udział w pracach nad ustawą „Prawo o szkolnictwie wyższym”. Jest współautorem 6 publikacji zwartych i ponad 30 artykułów z zakresu dydaktyki szkoły wyższej oraz promotorem 32 prac magisterskich (UMCS) i 55 licencjackich (WSUPiZ). Interesuje się pedagogiką kultury i dydaktyką szkoły wyższej. Przez ostatnie dwa lata był Kierownikiem Studiów Podyplomowych w Wyższej Szkole Cła i Logistyki w Warszawie. Dziekan Wydziału Pedagogicznego WSUPiZ od 1 września 2005. [Zbigniew Lipski]

Juwenalia. Pierwsze na terenie Ryk zostały zorganizowane przez studentów i kadrę wykładowców WSUPiZ 11.05.2002. Po Mszy św. w kościele Najśw.. Zbawiciela pochód żaków, profesorów, doktorów i przedstawicieli miejscowych władz, z orkiestrą OSP przeszedł i przejechał (władze uczelni poruszały się dorożką) ulicami miasta na stadion. Tam odbyło się przekazanie kluczy do bram miasta i łańcucha rektorskiego prof. dr hab. Henryka Bednarskiego oraz insygniów

55

prorektorskich i dziekańskich. “Viktoryki” w kategorii: “Prawdziwy przyjaciel WSUPiZ” otrzymali: ks. prał. Stanisław Burzec, poseł RP Tadeusz Polański, burmistrz Stanisław Miłosz i przewodniczący RM Zbigniew Rafeld; w kat. “Szczególnie zasłużony dla WSUPiZ” b. rektor prof. dr hab. Franciszek Szlosek i b. dziekan dr Jerzy Fiuk; w kat. “Najbardziej ceniony i lubiany nauczyciel akademicki WSUPiZ” prof. dr. hab. Jerzy Pilch; w kat. “najbardziej kompetentny pracownik dziekanatu” “viktoryka” otrzymała Anna Rybka; a w kat. “najlepszego studenta” Monika Kurek. Było Radio Lublin, prezentowały się zespoły taneczne i muzyczne, wybory miss uczelni (Anna Wertejuk), zbierano też datki na wsparcie Polskiego Stowarzyszenia Dzieci z Upośledzeniem Umysłowym. [Zbigniew Lipski]

JUWENT. Szymański Nowakowski Janik Sp.J (Lubelska 31), zał. 04.08.1992. Zarządzający: Zygmunt Jerzy Szymański, Grażyna Szymańska, Jakub Nowakowski, Zbigniew Janik. Początkowo produkowano nagrzewnice i aparaty grzewczo wentylacyjne. W 1994 rozpoczęto produkcję drzwi antywłamaniowych (bankowe, standardowe o zabezpieczeniu ryglowym). W 1995 rozpoczęto budowę biurowca do działań marketingowych. W 1996 zakupiono nieruchomości przy Budowlanej 3. W l. 1997-98 wykonano linię do produkcji lawet, z których produkowane są nagrzewnice, mające zastosowanie w aparatach grzewczo-wentylacyjnych i centralach klimatyzacyjnych. W 1998 powstała samodzielna spółka z o.o., która przejęła produkcję drzwi antywłamaniowych. W tym celu wydzierżawiono budynki przy ul. Budowlanej 3. W 2000 zakupiono nieruchomość w Łodzi, w celu stworzenia biura projektowo-konstrukcyjnego central grzewczo-wentylacyjnych. W 2004 zakupiono nieruchomość przy ul. Przemysłowej (dawny zakład ELMEL), aktualnie trwa remont i modernizacja budynków.

Zakład zajmuje się produkcją urządzeń grzewczo-wentylacyjnych, takich jak: nagrzewnice parowe, wodne, elektryczne, aparaty grzewczo-wentylacyjne ścienne i sufitowe, centrale klimatyzacyjne i skrzynki czerpne do aparatów grzewczo-wentylacyjnych. Firma zdobyła w 1996 złoty medal „Targbud” na Międzynarodowych Targach Katowickich; w 2001 nagrodę Przedsiębiorstwa „Fair Play”; w 2002 I miejsce w konkursie „Pracodawca organizator pracy bezpiecznej” i nagrodę Okręgowego Inspektora Pracy. Zatrudnia 108 osób. [Mariola Juszczak]

Kamarek Stefan, ur. 22.05.1921 w Wólce Kotowskiej, pow. Łódź, syn Ferdynanda i Magdaleny z Bernaciaków, zamieszkały na kolonii Wąwolnica, gm. Ułęż, pow. Garwolin. W 1943 żołnierz oddziału Kołpakowa na Kresach Wschodnich, prawdopodobnie partyzantki sowieckiej. W marcu 1944 w wojsku, rok później w oddziale WBW. W Woli Zadybskiej w marcu tego roku wraz z pięćdziesięcioma innymi żołnierzami wzięty do niewoli przez oddziały ze zgrupowania Mariana Bernaciaka „Orlika”. Przyjąwszy ps. „Kamarek”, pozostał u „Orlika”, przydzielony do pododdziału Zygmunta Kęski „Świta”. Wiosną 1945 uczestniczył we wszystkich akcjach oddziału, m.in. 01.05.1945 w zdobyciu Kocka. Następnie w oddziale WiN Wacława Kuchnio „Spokojnego”. Brał udział w akcjach rekwizycyjnych. Zatrzymany przez UB 09.01.1947. 15.01.1947 postawiony przed sądem razem z Janem Filipkiem, Władysławem Warownym i Adamem Zdrojewskim. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, w trybie doraźnym, na sesji wyjazdowej w Rykach skazał ich na karę śmierci. Wyrok wykonano dwie godziny po zakończeniu procesu, o godz. 17, nad stawem zwanym Buksa, na skraju miasta. 23.09.1991 w miejscu śmierci żołnierzy oddziału Wacława Kuchnio „Spokojnego” nad stawem Buksa wystawiono duży metalowy krzyż. W większości więziennych dokumentów występuje pod nazwiskiem Stefan Kamarek i organizacyjnym pseudonimem „Kamarek”. W jednym z dokumentów podano również w nawiasie: Beczek Stefan. Być może to jest jego właściwe nazwisko, a „Kamarek” to pseudonim używany w oddziale WiN. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.honor.pl/download/swat4.rtf]

Kamieński Marek, ur. 02.07.1971 w Rykach, s. Stanisława i Henryki z d. Filipek. Zam. ul. Kochanowskiego 1/13. Ukończył TM w Rykach i PW. Magister inżynier gazownictwa.

56

Zatrudniony w Rykach w ,,Juwencie". Żona: Sylwia z d. Bąk, ślub 21.08.1999. Dziecko: Igor 31.12.2001. [Henryka Kamieńska]

Kamola Wiesława, ur. 06.01.1948 w Żabiance, gm. Trojanów, c. Piotra i Zofii z d. Prządka. Zam. Moszczanka 11B. Ukończyła THRiN. Technik rolnik. Prac. w Lubelskim ODR w Końskowoli na stanowisku zootechnika, inspektora rolnego, inspektora specjalisty terenowego. Radna miasta Ryki, sekretarz MiejskoGminnego Komitetu PSL i sekretarz Komisji Rewizyjnej. Należy do PSL i KGW. Otrzymała tytuł „Zasłużony Pracownik Rolnictwa”, dyplomy za organizację i prowadzenie szkoleń. Zaint.: pomoc rolnikom. Mąż: Jan Stanisław, ślub 16.10.1976. Syn: Arkadiusz, Czesław 1977. [Dariusz Jaśkiewicz]

Kapela Jan, przewodniczący PPRN w Rykach w l. 1963-68. Włożył znaczący wkład w rozwój miasta i powiatu. Cieszył się uznaniem społeczeństwa i jego odejście do pracy na podobnym stanowisku w Płońsku, a później na funkcji wiceprezydenta m. st. Warszawy, zostało przyjęte z żalem. [Zbigniew Lipski]

Kapela parafialna, ufundowana w 1693 w par. Ryki przez ks. prob. Jacka →Gąsiorowskiego oraz Jana i Magdalenę Kłoczowskich. Była jedyną powstałą kapelą w diecezji krakowskiej w XVII w. Ks. Gąsiorowski zapisał czynsz roczny w wys. 140 flor. od sumy 2000 flor. zabezpieczonej na wsi Zalesie i przyjętej 09.08.1682 przez Jacka Magnuszewskiego. Drugi zapis wynosił 178 florenów rocznego czynszu od sumy 2500 flor. i pochodził od państwa Kłoczowskich, zabezpieczony na dobrach w Kopytnicy 30.11.1690. W 1689 prob. Jacek →Dyndowicz swoim testamentem przekazał na rzecz muzyków 1000 flor. W skład kapeli wchodziło dwóch muzyków pobierających rocznie 120 flor., organista pobierający 15 flor. rocznie, kantor otrzymujący wraz z dwoma chłopcami 40 flor. oraz bakałarz wynagradzany 10 flor. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 9, k. 11; B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, tom III, Kraków, 2000, s. 495-498]

Kaplica cmentarna. Decyzja o budowie została podjęta 13.09.1992 na zebraniu Rady Parafialnej. Głównym powodem takiej decyzji, była przede wszystkim duża odległość między kościołem parafialnym a cmentarzem. Dla prowadzenia i nadzorowania prac i wszelkich spraw związanych z budową przyszłej kaplicy powołano 12-osobowy Komitet Budowy Kaplicy. Prace zostały rozpoczęte jeszcze w tym samym roku i do końca 1992 wykonano fundamenty oraz drewniane ławki. Wraz z następnym rokiem, po zimie, kontynuowano dalsze prace budowlane. Położono strop, cokół z kamienia polnego oraz wzniesiono ściany zewnętrzne i wewnętrzne, a także zostały przez ZSZ nr 1 im. Władysława Korżyka w Rykach wykonane ramy okienne. Wśród ryckich parafian zebrano również fundusze na zakup 2 ton blachy miedzianej do pokrycia dachu. 01.11.1993 ks. bp Jan Mazur dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowaną kaplicę. 05.07.1994 zalano w kaplicy strop. Prace, trwające 21 godzin, rozpoczęto o godz. 6 rano, a zakończono o godz. 3 po północy. Wielkim wkładem sił i poświęcenia przy tych robotach wykazali się mieszkańcy z Ryk, Owni i Chrustnego. Na początku grudnia zakupiono 520 kg blachy miedzianej, a także dokończono pokrywanie dachu kaplicy. W 1995 założono instalację elektryczną i otynkowano kaplicę oraz wstawiono dwa pierwsze witraże. Wszelkie prace wykończeniowe i wyposażanie kaplicy w potrzebny sprzęt liturgiczny zostały zakończone w 1996. W tym roku wstawiono również pozostałe witraże, zakupiono i zainstalowano organy, w prezbiterium umieszczono tabernakulum, zainstalowano urządzenia chłodzące do przechowywania zwłok, zawieszono żyrandole. 14.06.1996 przybył do Ryk bp Jan Mazur. Celebrował w kaplicy cmentarnej Mszę św. za wszystkich zmarłych spoczywających na tym cmentarzu, a następnie dokonał poświęcenia nowej kaplicy, w której od tamtego czasu są sprawowane wszystkie msze pogrzebowe. W 1996 firma „Juvent” z Ryk ofiarowała piec do ogrzewania kaplicy, a Roman

57

Szyszko podarował chodnik. Wymiany wewnętrznego i zewnętrznego nagłośnienia na nowe, lepszej jakości, dokonano w styczniu 2004.

Kaplica cmentarna jest budynkiem murowanym z czerwonej cegły w stylu neogotyckim, jednokondygnacyjnym. Fasada skierowana jest ku zachodowi na wprost głównej bramy wjazdowej, od której do kaplicy prowadzi asfaltowa alejka. Całkowita powierzchnia kaplicy wynosi 142 m2, długość 19,1 m, szerokość w najszerszej części 12,34 m, a w najwęższej 9,22 m. Wysokość do wieży z krzyżem wynosi 14,5 m. Kaplica w rzucie poziomym ma kształt prostokątny. Dach o konstrukcji drewnianej pokryty jest blachą stalową ocynkowaną lub miedzianą. W części frontowej portal również pokryty blachą i zwieńczony jak zasadnicza bryła kaplicy, wyniesiony wyżej ponad dach. Na portalu umieszczony jest krzyż. W głównym wejściu są podwójne drewniane drzwi, nad którymi znajduje się daszek. Po lewej stronie niewielkiej kruchty są drzwi wejściowe na chór, a po prawej stronie znajduje się chłodnia, mogąca pomieścić jednorazowo ciała dwóch zmarłych. Nawa główna mająca szerokość kaplicy kończy się węższym, podwyższonym prezbiterium, po którego bokach są drewniane drzwi do dwóch zakrystii. Nawa i prezbiterium oddzielone są jednym stopniem. Cała posadzka w kaplicy wyłożona jest płytkami ceramicznymi. W prezbiterium znajduje się drewniany ołtarz, obok niego po prawej stronie stoi drewniana ambonka, a po lewej potrójny, drewniany świecznik. Na głównej ścianie wisi obraz Jezusa Chrystusa Zmartwychwstałego, namalowany i ofiarowany przez Bogdana →Grudniaka w 1996. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 23, 24, 93, 94, 97, 99, 101, 103, 106, 107, 108, 134; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki z 2005 r., APR, s. 23]

Kaplica św. Leonarda (pierwsza), pierwsze wiadomości o kaplicy pochodzą z 1617. Była wówczas wyświęcona z nadanym tytułem św. Leonarda. Wykonana z drewna, stała obok ®kościoła Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Wewnątrz nie posiadała żadnego uposażenia ani sprzętów liturgicznych, a jedynie drewniany i konsekrowany ołtarz. Kaplica przylegała do ®kościoła św. Jakuba Ap. (drugiego), który spłonął w 1718. Wówczas przejęła tymczasowo funkcję świątyni parafialnej, w której wierni gromadzili się na nabożeństwa religijne. Była wtedy już bardzo stara i zniszczona. Dach miała pokryty słomą, sufit wykonany z desek, a wzdłuż nawy 5 małych okien. Stała w niej drewniana ambona, stara i o prostym wyglądzie. Na środku natomiast umieszczony był krzyż. W prezbiterium znajdował się drewniany ołtarz, natomiast nie było w nim żadnych stalli oraz ławek. Wizytacja parafialna z 1736 nic nie wspomina o żadnej kaplicy, co może jedynie świadczyć, że wówczas już jej nie było, zważywszy na to, że już w 1718 znajdowała się w bardzo złym stanie. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 2, k. 68; Wizytacja 4, k. 138; Wizytacja 5]

Kaplica św. Leonarda (druga), po pożarze ®kościoła św. Jakuba Ap. (trzeciego) w 1744 ks. proboszcz Aleksander ®Trembiński wzniósł niewielką kaplicę na miejscu, gdzie kiedyś stała pierwsza ®kaplica św. Leonarda. Pełniła ona wówczas miejsce kultu religijnego do momentu wybudowania nowej świątyni. Najprawdopodobniej też przejęła po poprzedniej kaplicy patronat św. Leonarda, ponieważ pod takim tytułem była wymieniana w 1781. Opis z 1748 podaje, że była wykonana z drewna, na drewnianych fundamentach, z posadzką w środku, miała dwoje drzwi, przykryta dachem, a na nim umieszczoną wieżyczkę. Wewnątrz posiadała mały ołtarz z obrazem św. Anny w ozdabianych ramach oraz drewnianym tabernakulum pięknie wykonanym, z zamykanymi drzwiczkami. W tabernakulum była puszka z Najświętszym Sakramentem, z zewnątrz srebrna, a wewnątrz pozłacana. Obok znajdował się konsekrowany ołtarz boczny, z obrazem św. Leonarda. Stała również chrzcielnica oraz kilka ławek, ale nie posiadała konfesjonałów i zakrystii. Ostatni znany opis kaplicy św. Leonarda przedstawia wizytacja z 1781: wykonana wówczas z drzewa tartego, przykryta dachem miejscami dziurawym, a na nim znajdowała się kopułka wybita tarcicami i żelazny krzyż umieszczony na samym sztybrze. Ściany boczne miała już zniszczone, z których jedna znajdująca się w lepszym stanie była wzięta w

58

klistry. Kaplica miała 6 okien oprawionych w drewniane ramy, z których 4 miały stłuczone szyby. Chór nad drzwiami był w złym stanie. Stało 5 ławek sosnowych potrzebujących naprawy oraz jedna ławka w dobrym stanie. Ołtarz św. Leonarda wykonany z drewna, posiadał 2 stopnie. Na mensie stało drewniane tabernakulum z drzwiczkami, ale bez zawiasów i zamku. W kaplicy było 5 obrazów, z których 4 z nich wisiały na ścianie, a piąty przedstawiający Pana Jezusa Ukrzyżowanego nad św. Leonardem umieszczony był w ołtarzu. Znajdował się także drewniany krucyfiks i mały mosiężny dzwonek. To są ostatnie wiadomości na temat kaplicy św. Leonarda. W kolejnej wizytacji w 1798, a także następnych z latach 1802, 1808, 1836 oraz 1860 jest ciągle podawana ta sama wiadomość, że: „w obrębie parafii Ryki nie ma żadnej publicznej, ani prywatnej kaplicy”. Wynika z tego, że kaplica św. Leonarda przestał istnieć między rokiem 1781 a 1798. Trudno przypuszczać, jaki spotkał ją los, ale najprawdopodobniej uległa zniszczeniu pod wpływem czasu. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 6, s. 240; Wizytacja 7, s. 179; Wizytacja 8]

Kapliczka ku czci Królowej Korony Polskiej (ul. Przemysłowa 147) ufundowana staraniem personelu Głównej Składnicy Uzbrojenia nr 2 w Stawach z dobrowolnych ofiar, poświęcona porzez ks. Bolesława Trussa, kapelana WP, 04.10.1936. Przebudowana staraniem mieszkańców gromady Julin i poświęcona przez ks. Józefa Księżopolskiego 28.09.1952. [Tomasz Niemirowski, wg napisu na kapliczce]

Kapliczka Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej, na skwerku przed →kościołem Najświętszego Zbawiciela. Postać Matki Najświętszej odlana z metalu. W swym geście wyciągniętych rąk w stronę miasta, wydaje się jakby zapraszała przechodniów do wstąpienia do świątyni. Maryja ubrana w białą suknię i błękitny płaszcz, spięty żółtą klamrą. Na głowie ma białą chustę, a wokół niej aureolę. Postać jest wysmukła o proporcjonalnych kształtach. Znajduje się w oszklonej ramie z czterospadzistym daszkiem, zwieńczonym krzyżem. Całość umieszczona na postumencie wykonanym przez Józefa Czerskiego z Ryk. Na nim znajduje się metalowa tabliczka z napisem: „ Matko dobroci niewysłowionej”. Całość ogrodzona jest metalowym ogrodzeniem z furtką. Figurkę zakupił ks. →Księżopolski od ks. prob. Denejko z Łysobyk. Kosztowała 60.000 zł. Figurka została poświęcona 08.12.1947 w święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 8]

Kapliczka św. Leonarda, znajduje się na brzegu parku przy ul. Warszawskiej. Czas jej powstania datuje się na okres 1918 – 1926. Wraz ze znajdującą się w niej figurką św. Leonarda ufundowana została przez ryckich parafian, do grona których najprawdopodobniej należał Jan Łagowski. Początkowo (do około lat 40-tych) otoczona była drewnianym płotem, posiadającym furtkę, który zarazem ogradzał cały dzisiejszy park, będący wtedy prywatną posesją rodziny Marchwickich. Kapliczka ta została wykonana z cegły, którą następnie otynkowano. Od początku do chwili obecnej nie zmieniła swojego wyglądu. Przetrwała nienaruszona II wojnę światową, a liczne bomby, które spadały na Ryki, szczęśliwie ją omijały. W 1926 doszło do zbezczeszczenia i sprofanowania kapliczki wraz z figurą świętego. 14 czerwca po południu Hil Nigar, chory umysłowo Żyd, podszedł do kapliczki i laską ściągnął na ziemię figurę św. Leonarda tak, że się potłukła. Według relacji w liście ks. prob. Stanisława ®Joszta, począł ją deptać nogami. 19 czerwca potłuczona figura została przeniesiona procesjonalnie do kościoła, w którym przed ołtarzem św. Leonarda odprawiono Mszę ekspiacyjną. Po tym zdarzeniu potłuczoną figurę zastąpiono obrazem św. Leonarda, znajdującym się do tamtego momentu w bocznym ołtarzu ®kościoła p.w. Najświętszego Zbawiciela. W 1948 została odnowiona. Cała kapliczka wraz z osobą św. Leonarda otaczana była wielką czcią i szacunkiem przez ryckich parafian, szczególnie w okresie lat 50, gdy proboszczem w Rykach był ks. Józef ®Księżopolski. Wtedy podczas różnych uroczystości religijnych odbywały się liczne procesje do kapliczki lub od niej się zaczynające. Św. Leonard już wówczas uważany był za patrona Ryk. Świadczą o tym liczne zapiski w Kronice

59

Parafialnej i kult, jakim ten święty był zawsze otaczany, przez ryckich parafian. Obecnie ta tradycja całkowicie zanikła. 25.07.1948 na zakończenie uroczystości odpustowych, trzeciego dnia w odpust św. Jakuba, po Sumie w kościele, wszyscy zgromadzeni wierni i duchowni udali się w procesji do kapliczki św. Leonarda. 10.10.1948 na zakończenie misji parafialnych poświęcony został krzyż misyjny, który w uroczystej procesji prowadzono przez miasto od kaplicy do kościoła parafialnego. Przy kapliczce witano również ks. bpa Ignacego Świrskiego, który 14.10.1950 przybył na wizytację duszpasterską do Ryk, a następnie procesjonalnie w asyście duchowieństwa i wiernych przeszedł do kościoła. Kapliczka stanowiła także jedną ze stacji procesji podczas Uroczystości Bożego Ciała. Obraz św. Leonarda, którym zastąpiono potłuczoną figurkę, został za czasów proboszcza ks. Mariana ®Piotrowskiego zamieniony na figurkę Matki Boskiej, znajdującą się w kapliczce do obecnych czasów. Obraz prawdopodobnie oddano do konserwacji, z której już nie wrócił. [Krystian Pielacha, wg: Korespondencja Dziekana Stężyckiego do Prześwietnej Kurii Diecezjalnej Podlaskiej z 17 czerwca 1926 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, tom I; Kronika Parafii Ryki, APR, k. 9, 10, 14; Wywiad z Barbarą Kwiatkowską przeprowadzony 31 maja 2006 r.; Wywiad z Władysławą Cieśla przeprowadzony 31 maja 2006 r.]

Kara Jan, ur. w 1948 w Nisku, woj. tarnobrzeskie. Absolwent Politechniki Rzeszowskiej, specjalność: silniki lotnicze. Pracował w Lotniczych Zakładach Remontowych w Dęblinie (197477), Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Rykach (do 1981), był kierownikiem Zakładu Transportu i Oczyszczania Miasta (198198), a nastęnie kierownikiem Działu Technicznego. Od 12.02.1998 kierownik Urzędu Rejonowego w Rykach. Otrzymał tytuł „Racjonalizatora produkcji”. Żona: Jadwiga, ślub w 1973. Dzieci: Anna, Marcin. Zaint.: pisanie programów komputerowych, majsterkowanie i sport. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski MR 5/1998]

Karasiński Walerian. Prowadził w Rykach Kancelarię Notarialną od 1931. Zmarł w grudniu 1940 w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. [Tomasz Niemirowski, wg: E. Doliński, MR 9/1997]

Karst Tadeusz (zm. 11.12.1965). Mgr praw, dyrektor LO w Sobieszynie, nauczyciel jęz. niemieckiego w LO w Rykach. Społecznik. Prezes Zrzeszenia Wytwórców Cegły w Rykach. Autor publikacji: „60 lat Szkoły Sobieszyńskiej”. Jeden z pierwszych historyków w Rykach zbierający informacje o przeszłości miasta i regionu. Autor I cz. Kroniki Straży Pożarnej w Rykach, inicjator powstania Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana w Rykach. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Budziak, Cmentarze to miejsca święte, s. 26 i inf. od Z. Lipskiego]

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Placówka Terenowa w Rykach (Kościuszki 22), zał. 01.07.1994. Od początku kierowniczką jest Anna Jędrys. Przed powstaniem Placówki Terenowej w Rykach rolnicy obsługiwani byli przez PT w Puławach. Do 31.12.2003 swym zasięgiem obejmowała rolników z gmin: Ryki, Ułęż, Nowodwór, Stężyca, Dęblin, od 01.01.2004 także rolników z gminy Kłoczew. Ubezpiecza 4223 rolników. KRUS zajmuje się ustalaniem podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz ustalaniem wymiaru i poboru składek; ustalaniem uprawnień do świadczeń z w/w ubezpieczeń; prowadzeniem działalności prewencyjnej; współpracą z innymi organizacjami i instytucjami w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników. Zatrudnia 10 osób. [Anna Jędrys, zob. też Z. Lipski, MR 8/2001, s. 29]

Kasprzyk Tadeusz, sekretarz notariusza w Rykach w l. 193439, notariusz w Rykach (194651), sędzia Sądu Powiatowego w Garwolinie (195152). Wstąpił do OSP Ryki w 1934. Sprawował funkcje Naczelnika OSP (193640), Komendanta (194045), w 1945 wybrany na prezesa OSP. Odznaczony SKZ. Członek honorowy OSP Ryki. Zmarł 15.01.1952. [Tomasz Niemirowski, wg: W. Turkowski, MR 910/2000]

60

Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana, Odział Miejski w Rykach. Założone w listopadzie 1956 początkowo jako Zrzeszenie Wytwórców Cegły z inicjatywy Tadeusza Karsta, Mieczysława Skalskiego i Romana Skalskiego. Przewodniczącymi byli: Tadeusz Karst (1956-65), następnie Mieczysław Skalski (1965-73), Edward Wróbel (1973-80) oraz Andrzej Białecki (od 1980). W 1956 zmiana nazwy na „Stowarzyszenie PAX Oddział Miejski w Rykach”, które od 1958 funkcjonowało jako Oddział „Słowa Powszechnego”. W 1993 zmieniło nazwę na „Civitas Christiana”. Stow. prowadzi odczyty, pogadanki i prelekcje oświatowe. Skupia 20 osób. [Andrzej Białecki]

Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, zał. 16.10.1994 przez ks. Roberta Wegierę, kierowane następnie przez: ks. Jerzego Pietrzaka do 1996, ks. Krzysztofa Wałka do lipca 2002, i następnie przez ks. Piotra Chodźko. Prezesi: Krzysztof Piórkowski do 1996, Anna Bieńczyk do grudnia 2002, Grzegorz Pielacha od 2003. Hasłem KSM jest: „Przez cnotę, naukę i pracę - służyć Bogu i Ojczyźnie. Gotów”. Zasadniczym celem Stow. jest kształtowanie dojrzałych chrześcijan i aktywne uczestnictwo we wspólnocie Kościoła przez upowszechnianie katolickich wartości i zasad we wszystkich dziedzinach życia. Powyższe cele KSM realizuje poprzez: cotygodniowe spotkania formacyjne członków stowarzyszenia, udział w szkoleniach, obozach, zjazdach i innych akcjach diecezjalnych, dbanie o rozwój fizyczny, kulturę osobistą, prowadzenie adoracji Najświętszego Sakramentu, organizację przy parafii zimowisk dla dzieci oraz prowadzenie akcji charytatywnej - pomoc dzieciom przed początkiem nowego roku szkolnego. Powstanie KSM w Rykach związane było z reaktywowaniem tego Stowarzyszenia w całej Polsce, a od 1993 w diecezji siedleckiej. Dla każdego KSM-owicza ważne jest święto patronalne w Uroczystość Chrystusa Króla (listopad) połączone ze zjazdem KSM, podczas którego członkowie składają przyrzeczenie. Stow. liczy 15 osób. [Anna Bieńczyk]

Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Diecezji Siedleckiej (z siedzibą w Żelechowie) Oddział w Rykach, zał. 06.01.1998 przez Wandę Czaplicką i kierowany przez nią do 2005 przez trzy kadencje i nadal sprawującą swój urząd. Opiekunem KSN był początkowo ks. Jarosław Fałdowski, a następnie ks. Piotr Chodźko. KSN prowadzi działalność religijną, organizuje: rekolekcje, pielgrzymki, wigilie opłatkowe, święcone „jajeczko”, wycieczki religijne i krajoznawcze, integracyjne. Osoby niepełnosprawne mogą liczyć na pomoc w codziennym życiu poprzez niezbędne informacje, porady, życzliwość i zrozumienie. Członkowie korzystali z bezpłatnych szkoleń w Lublinie, punktu informacyjnego o tele-pracy, księgowości. Niektórzy podjęli pracę i otrzymali nagrody na imprezach integracyjnych, m.in. w Siedlcach na wystawie o Unii Europejskiej. Stow. liczy 40 osób. [Wanda Czaplicka]

Kestenbaum Rafał, lekarz chirurg, pracował w Rykach od 1933. Uratował się z likwidacji getta w Rykach w maju 1942. Po wojnie mieszkał w Łodzi. [Tomasz Niemirowski, wg: B. Walasek, MR 5/2000, s.25]

Kicki Ludwik, ur. 12.09.1791 w Warszawie, s. Onufrego i Józefy z Szydłowskich. Adiutant ks. Józefa Poniatowskiego, pułkownik i generał WP. Karierę wojskową rozpoczynał w 1808 jako adiutant gen. Rożnieckiego, z którym walczył pod Raszynem, gdzie się odznaczył, a następnie był pod Sandomierzem i podczas wyzwalania Lwowa. 08.12.1811 Poniatowski uczynił go swoim adiutantem w stopniu kapitana. W 1812 w Moskwie otrzymał od Napoleona Krzyż Legii Honorowej. W 1813 walczył pod Lipskiem i razem ze swoim przełożonym skoczył do Elstery i choć ranny przedostał się na jej drugi brzeg. Był w niewoli rosyjskiej, ale dzięki przyjacielowi rodziny Ludwikowi Huwaldowi został zwolniony i po utworzeniu Księstwa Kongresowego w 1915 dostał przydział do szwadronu wzorowych strzelców konnych w stopniu majora, został też

61

adiutantem polowym Wielkiego Księcia Konstantego. Awansował na pułkownika lecz, jak wielu jego kolegów, zażądał uwolnienia od służby. Przed wystąpieniem z wojska zawarł związek małżeński z Zofią Matuszewiczówną (1802-22). Prowadził życie ziemianina w dobrach Jaszczów, Starościce i Białka w pow. Lubelskim. Na wieść o przygotowywanym spisku powiedział: “pistolety i pałasz są u mnie gotowe...będę wasz aż do śmierci”. W czasie powstania listopadowego wprowadził witany entuzjastycznie do Warszawy 1 pułk strzelców, następnie z Władysławem Zamoyskim udał się do Modlina i wymógł na rosyjskim dowódcy twierdzy jej poddanie bez jednego wystrzału. W drodze powrotnej do Warszawy złamał nogę, przez co w najbardziej gorącym okresie był unieruchomiony. Zawarł 26.01.1831 ślub z Anną Natalią Bisping, z którą miał córkę Ludwikę zmarłą w młodości. 18.02.1831 w Okuniewie otrzymał dowództwo brygady strzelców konnych w dywizji gen. Skrzyneckiego. Wezwany ze swoją brygadą pod Grochów rozbił wspólnie z pułkiem Antoniego Giełguda korpus gen. T. Geismara, zdobył 5 dział i 2 szwadrony i doszedł pod Dębe Wielkie. 09.03.1831 r. Rząd Narodowy mianował go generałem brygady jazdy, złożonej z 2 i 5 pułków ułanów. Walczył przeciwko VI korpusowi gen. Rozena, a następnie stoczył potyczkę artyleryjską pod Żelechowem. Brał udział w wyprawie J. Prądzyńskiego na Siedlce, Rozbił pod Wodyniami 2 szwadrony huzarów Siewersa, a dzień później 10.04. rozbił szarżę tej brygady pod Domańcami. Na początku maja doradzał Skrzyneckiemu atak na Brześć, gdzie były składy żywności i artylerii. Ofiarował się dowodzić tą akcją, ale Skrzynecki odmówił. W bitwie pod Ostrołęką walczył na czele brygady złożonej z 2, 3 i 5 p. ułanów. Zginął ugodzony pociskiem artyleryjskim. Jest pochowany na polu bitwy niedaleko wsi Rudki. W rozkazie dziennym na okoliczność jego śmierci napisano: że był mężem “waleczności prawdziwie heroicznej”. [Zbigniew Lipski, wg PSB z tekstem Ireny Homoli zamieszczonym też w MR 11/1995]

Kicki Onufry, ur. 1750, zm. 10.04.1818. Koniuszy wielki koronny, senator, wojewoda, marszałek Trybunału Koronnego, marszałek dworu królewskiego, sędzia Sądu Najwyższego, starosta rycki. 06.05.1783 nabył starostwo ryckie od Kajetana Karasia i odtąd przebywał albo w Warszawie, albo w Rykach, gdzie częściowo wychowywały się jego dzieci: Ludwik – późniejszy generał oraz córki Teresa, Ewa i Józefa. Żona: Teresa (Józefa) z Szydłowskich. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 12/24, za: PSB, t. 12]

Kieliszek Henryk, ur. 13.09.1910 w Urzędowie, zm. 09.05.1995 w Rykach, s. Jana i Katarzyny z d. Niemirowska. Zam. ul. Żytnia 38. Ukończył Gimnazjum oo. Salezjanów w Różanymstoku (1926-33), następnie pełnił służbę wojskową w 76 p.p. w Grodnie (1933-35), w l. 1935-39 studiował na Wydziale Przyrodniczym UW. Prac. w Powiatowym Zarządzie Drogowym w Puławach jako tłumacz jęz. niemieckiego (1939-43); LO w Rykach jako nauczyciel fizyki i chemii (1944-62); PRN w Rykach jako inżynier fitosanitarny (1962-63) i jako nauczyciel fizyki i chemii w SP w Trojanowie (od 1963 do emerytury). Należał do ZNP. Zaint.: ogrodnictwo, lektura. Żona: Stanisława z d. Smarzewska, ślub 20.10.1952. Dzieci: Andrzej - 1953, Tomasz - 1955, Zofia - 1959. [Tomasz Niemirowski]

Kieliszek Jan, ur. 31.05.1874 w Skrudzie, pow. Garwolin, zm. 27.11.1956 w Rykach, s. Franciszka i Konstancji. Do szkoły chodził w Owni, wyuczył się też szewstwa, w wojsku był na Kaukazie. Po ślubie (w Korytnicy 25.03.1901(2-4?)) wyjechał z żoną do Sosnowca, gdzie pracował w kopalni „Mortimer” (1905), następnie był policjantem w Urzędowie i gajowym w Rudkach k/Kraśnika. W 1914 kupił plac w Rykach, a w sierpniu 1914 został powołany do wojska. Po powrocie z wojny (1918) został kancelistą w Rykach u sędziego Henryka Skorupki. W 1919 jako ochotnik poszedł na wojnę z bolszewikami, w wojsku zorganizował orkiestrę, po powrocie znów pracował w sądzie. Po przeniesieniu sądu do Garwolina dostał pracę w sądzie w Węgrowie. Zaint.: sadownictwo, gra na fisharmonii, flecie, skrzypcach, klarnecie. Czasem zastępował

62

organistę w kościele. Żona: Katarzyna z d. Niemirowska. Dzieci: Zofia, po mężu Jarzębowska 1905, Henryk 1910, Ludwik (Marian) 1912. [Tomasz Niemirowski]

Kieliszek Janina z d. Królik ur. 27.12.1923 w Rykach, zm. 31.12.2003. Zam: Plac Wolności 3. Ukończyła Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli w Lublinie. Nauczycielka. Prac. w przedszkolu w Osiecku i w Przedszkolu nr 1 w Rykach. Mąż: Ludwik. Członkini ZNP, odznaczona ZKZ. [Aniela Siewiora]

Kieliszek Ludwik, ur. 24.01.1912 w Rudkach, zm. 15.12.1994 w Rykach, s. Jana i Katarzyny z d. Niemirowska. Zam. w Rykach przy Pl. Wolności 3. Ukończył Gimnazjum oo. Salezjanów w Różanymstoku. Introligator, ogrodnik. Żona: Janina, ślub 30.12.1951. Dzieci: Jerzy 1952, Marek 1953, Jacek 1955, Aniela, po mężu Siewiora 1958, Anna 1965, Barbara 1967. [Aniela Siewiora]

Kieliszek Stanisława, ur. 31.12.1925 w Hołodnicy pow. Biała Podlaska, c. Stefana i Pauliny z d. Paszkowska, zm. 20.07.2010 w Rykach. Ukończyła 18.06.1950 Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli w Lublinie. Prac. w przeszkolach w Turobinie, Krasnymstawie i w Stawach, od 1953 w Przedszkolu nr 1, a od 1978 w przeszkolu nr 2 w Rykach. Mąż: Henryk. Należała do ZNP, odznaczona ZKZ. [Tomasz Niemirowski]

Kieliszek Zofia, ur. 25.03.1959 w Rykach, c. Henryka i Stanisławy z d. Smarzewska. Zam. Zamek 19, Jabłonowo Pomorskie. Ukończyła SP w Rykach, ZSzZ w Rykach, specjalność – przetwórstwo owoców i warzyw. Należy do Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Zaint.: muzyka, rozwiązywanie krzyżówek, śpiew. [Zofia Kieliszek]

Kirkut Cmentarz żydowski.

Klimek Stanisław, ur. 1911 w wiosce Welebycz k/Krasnegostawu, zm. 26.02.2006 w Rykach. Uczestnik kampanii wrześniowej. Podczas okupacji pracował w Wólce Domaszowskiej w majątku. Wstąpił do tajnej organizacji, aresztowany 23.07.1943, więziony w Radzyniu i na Zamku w Lublinie. Więzień Oświęcimia Birkenau, Mauthausen; prac. w fabryce części do samolotów w Lindorf nad Dunajem, następnie transportowany przez Niemców pieszo 180 km z powrotem do Mauthausen. Wyzwolony przez Amerykanów 05.05.1945 wrócił do domu. Prac. jako kierowca w PKS. Żona: Helena z d. Szewczyk z Sobieszyna, ślub w 1937. Dzieci: Marian, Bożena, Maria. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 78/ 1995]

Klub sportowy. Po II wojnie świat. Stanisław Doliński, Stanisław Surmacz, Edward Kuchnio i Zbigniew Owczarski zaczęli organizować mecze piłkarskie z reprezentacjami Łukowa, Dęblina i Kozienic. Z ich inicjatywy w 1948 zgłoszono do rozgrywek w kl. C woj. lubelskiego drużynę piłkarską LZS „Plon”. Pierwszy zarząd klubu tworzyli: Zbigniew Romarz prezes, Władysław Jędrych sekretarz, Wacław Owczarski skarbnik, Stanisław Janus i Władysław Jeżewski członkowie oraz Mieczysław Traczyk gospodarz. Grającym trenerem był Z. Owczarski. Po roku gry w kl. C drużyna awansowała do kl. B. W 1957 powołano Społeczny Komitet Budowy Boiska oraz pierwszą drużynę juniorów, trenerem został Roman Piątkowski, a kronikarzem Henryk Piątkowski. W 1967 zmieniono nazwę klubu na LZS „Ruch”, a w 1976 na LKS „Hortex”. W sezonie 1970/71 drużyna seniorów awansowała do klasy A i ponownie w sezonie 1977/78, a 1988 do Ligi Okręgowej. Następnymi prezesami, po Z. Romarzu, byli: Tadeusz Gałkowski (195660), Henryk Wielgosz (196163), Edward Dorosz (196365), Stanisław Kryczka (196667), Janusz Grzybek (196870), Waldemar Kuchnio (197074), Mieczysław

63

Woźniak (197476), Bogdan Walczak (197682), Czesław Tokarski (198286), Janusz Woliński (198690), Kazimierz Woźniak (199094 i 199799), Tadeusz Polak (199497), Krzysztof Wojewoda (199901 i 200103), Andrzej Maj (200305), Sławomir Filipek (01.200501.2006).

W l. 196668 działała sekcja podnoszenia ciężarów; 196970 i 197879 sekcja siatkówki (po opieką Bernarda Deleszkiewicza); 197374 sekcja piłki ręcznej; 197680 tenisa stołowego (trener: Zbigniew Zając), 197986 sekcja szachów (trener: Eugeniusz Dudziak); 198088 sekcja judo (trenerami byli: Sławomir Urbański, Janusz Musiał, Andrzej Kobiałko, Krzysztof Kamiński); 197475 oraz 197983 sekcja zapasów (trenerzy: Zdzisław Wojtasiewicz i Leszek Czerniejewski); od 01.01.1998 sekcja trójboju siłowego (trener: Paweł Naduk). W sekcji zapaśniczej występował m.in. Leszek Ciota reprezentant Polski, olimpijczyk i trener reprezentacji.

26.04.1998 ciężarowcy LKS „Hortex” w składzie: Krzysztof Kuchnio, Piotr Marciniak, Karol Mączyński, Paweł Naduk, Artur Zając wszyscy z Ryk, Jerzy Czajka, Paweł Łukasik, Paweł Pracownik, Krzysztof Wrona z Lublina i Mariusz Rapa z Puław zdobyli Puchar Polski w wyciskaniu sztangi leżąc. W czerwcu 1998 Jerzy Czajka, Paweł Pracownik, Paweł Naduk, Karol Mączyński, Artur Zając, Krzysztof Mączyński i Dariusz Fałek zdobyli mistrzostwo Polski w tej konkurencji. [Tomasz Niemirowski, wg: M. Nastalski, MR 3/1998, s. 16; 4/1998, s. 11, Z. Lipski MR 5/1998; 7/1998]

Kłoczinski Marcin, ks., prob. par. Ryki w l. 1595-98. [Krystian Pielacha, wg: Opis beneficjów parafii Ryki z 1598 r., APR; Wizytacja 1, k. 320]

Kocięcki Józef, ks., ur. 19.01.1874 w Warszawie, zm. 1935, s. Władysława i Teofili z d. Jastrzębska. Pierwsze nauki pobierał w domu rodziców, po czym ukończył szkołę średnią w IV gimnazjum w Warszawie. Po ukończeniu 4 klas gimnazjum wstąpił do Seminarium Lubelskiego. 20.06.1897 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk bp. Jaczewskiego. Obowiązki kapłańskie pełnił jako wikariusz w Stoczku Łukowskim 1897 – 1901, w Jabłonnie 1901-02, w Przesmykach 1902-05, w Międzyrzecu 1905-11. Stanowisko prob. objął w 1911 w par. Russów. Przeniesiony 1918 do Górek, dek. konstantynowskiego, w grudniu tego roku mianowany dziekanem góreckim. W l. 1924-26 sprawował posługę prob. w Rykach, po czym został dziekanem dek. katedralnego w Siedlcach. 01.01.1929 zostaje powołany sędzią posynodalnym i audytorem Sądu Duchownego w Siedlcach. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Józefa Kocięckiego, sygn. Lit. K, Dział II, Nr porz. 50, Tom I]

Kolonia Swaty - dzielnica Ryk. Folwark został wydzielony z Dóbr Ryki przez syna Jana Aleksandra hr. Jezierskiego ok. 1855. Następni właściciele: żona Jerzego Jezierskiego Julia z hrabiów Bobryńskich (z kolejnych małż. hrabina Plater ż. Cezara, baronowa de Luillak Vugnoloes; właścicielka w l. 186073), Irena Julia hrabianka Jezierska córka Aleksandra (właś. w latach 189602), Jan Waldemar Adolf hr. Jezierski syn Aleksandra (właśc. w latach 189605). Od 1903 majątek poddano parcelacji. Część kupił Jakub Liliensztein syn Stanisława. Folwark usytuowany był wzdłuż obecnej ul. Okopowej, zaś ul. Zielona jest pozostałością po dawnym gościńcu prowadzącym do majątku. W skład Kolonii Swaty wchodziły: Kolonia Rycka (leżąca na wschód od dawnego gościńca), Kolonia Swatowska Górna (leżąca po zachodniej stronie gościńca pomiędzy ul. Swatowską i Okopową), Kolonia Dolna (na południe od ul. Okopowej i na zachód od przedłużenia gościńca, po którym pozostała jedynie szeroka miedza). Połączenie kolonii nastąpiło po 1944. Pierwsze gospodarstwo założone w Kolonii Górnej należało do Antoniego Kurka (dziadka Mieczysława Stachurskiego), drugie do Adama Kozła. M. Stachurski wspominając okres wojny przypomina fakty i zdarzenia z 1944, kiedy front objął walkami tereny Kolonii. Wówczas Rosjanie na obszarze Kolonii, przygotowując tereny pod polowe lotnisko, wycięli jesiony i lipy

64

rosnące przy dawnym gościńcu. Z części pieniędzy uzyskanych za drewno ówczesny sołtys Władysław Stachurski zainicjował ustawienie dwóch krzyży, przy zbiegu ul. Okopowej i Zielonej oraz przy ul. Zielonej róg Górnej. Pozostałe pieniądze przeznaczono na utwardzenie brukiem gościńca (czyli ul. Zielonej). Kolejni sołtysi K. Swaty: przed wojną Stanisław Rulak, w okr. wojny Marcin Kisiel (do 1946), następnie Władysław Stachurski, po 1949 Aleksander Bartnik (jedna kadencja), Piotr Kolek (do 1955). Po włączeniu K. Swaty do Ryk funkcję sołtysa zlikwidowano. W okresie powojennym, dzięki współpracy mieszkańców i pomocy ze strony Kółka Rolniczego, pobudowano drogi, zelektryfikowano Kolonię i doprowadzono wodociąg, gaz i telefon. Kolonię Swaty obecnie zamieszkuje ok. 310 mieszkańców. Przew. Rady Os. byli: Wacław Kisiel, Andrzej Kurek i od 2003 Bogdan Pawelec. Przew. Zarządu Os. od 2003 jest Zdzisław Błonka. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Sięganie do korzeni]

Koło Gospodyń Wiejskich, zał. ok. 1920. Pierwszą przewodniczącą była Rozalia Filipek z Dąbi, następnymi Leontyna Kamińska z Ryk i Zofia Desko. KGW organizowało kursy z zakresu hodowli drobiu, higieny, racjonalnego odżywiania, pieczenia ciast, robienia kołder, urządzano pokazy kroju i szycia. Po wojnie działalność KGW została wstrzymana, a odrodzona w 1957. Przewodniczącą została Janina Jeżewska, następnie: Anna Mączyńska, Zofia Zając, Janina Lesisz, a obecnie Irena Desko. Prowadzono kursy szycia i gotowania, przygotowywano dożynki, urządzano zabawy taneczne, z których dochód przeznaczano na zakup sprzętów wypożyczanych mieszkańcom, organizowano też prelekcje o różnej tematyce i wycieczki. [Tomasz Niemirowski, wg: MR 5/2005, s. 20]

Koło Pszczelarzy, zał. 16.12.1962 przez Mieczysława Wierzbickiego, Józefa Głodka, Kazimierza Grzechnika, Władysława Jaszczyka, Szymona Mieszczaka, Feliksa Krzywca, Stefana Desko, Czesława Piwońskiego, Klemensa Tryczyńskiego, Edmunda Krypińskiego, Piotra Kawkę, Michała Staniaka. Kolejni prezesi: Stefan Desko (1962-66), Stanisław Dąbrowski (1966-70), Tadeusz Nowaczyk (197075), Józef Iwanek (1975-88), Ryszard Ciechan (1988-93), Krzysztof Głodek od 1993. Celem Koła jest fachowa pomoc członkom, szkolenie w zakresie zdrowotności i higieny pasiek, propagowanie postępowych metod prowadzenia pasiek, współpraca z Polskim Związkiem Pszczelarskim. Koło powstało jako sekcja przy Kółku Rolniczym w Rykach, 02.10.1966 powstaje Powiatowe Koło Pszczelarzy w Rykach zrzeszone w Woj. Związku Pszczelarzy w Warszawie. Sekcja obejmuje działalnością teren Ryk i Dęblina oraz gminy: Ryki, Nowodwór, Ułęż i Stężyca. 02.03.1980 zostaje zmieniona nazwa sekcji na Koło Pszczelarzy w Rykach. W dniach 09.03.1983 - 14.07.1984 ma miejsce kurs mistrzowski dla pszczelarzy, kierownikiem kursu był lek. wet. Ryszard Ciechan. Kurs ukończyło i otrzymało tytuł „Mistrza Pszczelarskiego” 21 pszczelarzy. 01.01.1985 pszczelarze z terenu Dęblina i gminy Stężyca utworzyli własne Koło w Dęblinie. 13.04.1986 powołano Sekcję Pożytków Pszczelich celem inicjowania działań w zakresie sadzenia drzew miododajnych (w Rykach posadzono 200 lip). W 1996 były prezes koła Józef Iwanek został honorowym członkiem Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Lublinie. Ilość członków: w 1996 - 27, rodzin pszczelich - 346; 1977 - 54, r. p. - 755; 1982 - 152, r. p. - 1874; 1984 - 246 - r. p. - 2347; 1989 - 97, r. p. - 1142; 1995 - 41, r. p. - 540; 1999 - 25 - r. p. - 357; od 2000 - 27, r. p. - od 523 do 880. Ilość członków: 26 oraz jeden członek honorowy. [Krzysztof Głodek]

Koło Turystyki Rowerowej „Ryktur”, założone w 1999 przez Jana Rogalę, Tomasza Kostyrę, Henryka Prządkę i Tadeusza Kucharskiego, związane z Centrum Szkolenia Przodowników Turystyki Kolarskiej przy SP nr 1 w Rykach. Zajmuje się organizowaniem wyjazdów i wycieczek rowerowych prowadzonych przez uprawnionego Przodownika Turystyki Kolarskiej. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Kucharski, MR 4/1999]

65

Komar Edward, ur. 09.12.1939 w Swatach, zm. 12.10.1981, s. Andrzeja i Anny z d. Gruza. Absolwent Wydziału Weterynarii WSR w Lublinie. Jako student 6 roku wygrał konkurs na stanowisko asystenta w Katedrze Chirurgii Dużych i Małych Zwierząt. Profesor dr hab. nauk weterynaryjnych; kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Dużych i Małych Zwierząt AR w Lublinie. Członek stowarzyszeń naukowych w Polsce i na świecie, członek Koła Seniorów AZS. Interesował się anestezjologią weterynaryjną, akupunkturą w znieczulaniu zwierząt, ponadto sportem: rugby, piłką siatkową. Założył Polskie Stowarzyszenie Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt. Żona: Krystyna. Syn Marcin wraz z żoną Moniką prowadzą lecznicę weterynaryjną w Rykach. [Bożena Wojdat, wg: Z. Lipski, MR 12, 2001]

Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej (Warszawska 25), zał. 01.01.1956. Założyciele: Tadeusz Jaroń (pierwszy komendant) oraz Stanisław Czerski, Stanisław Żmuda, Czesław Rodak, Czesław Rybak, Tadeusz Głodek, Ludwik Grzelak, Bogdan Rachała i Józef Porowski. Komendanci: kpt. poż. Tadeusz Jaroń (1956-63), mjr poż. Aleksander Skoczylas (1963-71), bryg. Zbigniew Janiszek (1972-95), mł. bryg. Krzysztof Miłosz (od 1995).

W 1911, z inicjatywy sędziego Henryka Skorupki, w Rykach utworzona została pierwsza jednostka OSP. W kolejnych latach zawiązywano jednostki OSP na terenie gmin Ułęż (obecny teren gmin Ułęż i Nowodwór) i Stężyca. W 1912 w Szkole Rolniczej w Sobieszynie z inicjatywy dyrektora Stanisława Domosławskiego powstała pierwsza w Polsce szkolna organizacja straży pożarnej, która m.in. prowadziła szkolenia pod kątem organizacji i tworzenia OSP. Na jesieni 1923 OSP otrzymała sztandar poświęcony przez ks. J. Rozwadowskiego. W 1925 założono orkiestrę dętą z inicjatywy Józefa Pandysia, Henryka Królika i Władysława Owczarskiego. 16.10.1938 oddano do użytku Dom Strażaka. 01.01.1956 utworzono Powiatową Komendę Straży Pożarnych, która organizacyjnie wchodziła w skład Wydziału Spraw Wewnętrznych PRN w Rykach. Przez długi okres PKSP bazowała na zapleczu sprzętowym oraz bazie lokalowej OSP (obecnie kino). Strażacy dysponowali podstawowym sprzętem do gaszenia pożarów oraz dwoma samochodami STAR 20 i GAZ 51. Terenem działania PKSP były miasta Dęblin i Ryki oraz miejscowości administrowane przez 15 Gromadzkich Rad Narodowych. W 1963 stanowisko komendanta objął A. Skoczylas. W 1970 PKSP przeniosła swoją siedzibę do nowego budynku. W 1972 funkcję komendanta objął Z. Janiszek. W listopadzie 1973 PRN podjęła uchwałę o utworzeniu zawodowej straży pożarnej. W działającej od 01.01.1974 ZSP w Rykach pełniło służbę 18 osób, tj. 12 jako obsada zmian służbowych i 6 pracowników komendy. Sprzęt interwencyjny stanowiły 2 samochody pożarnicze STAR 26 i STAR 660 oraz Żuk i Dacia. W 1980 ZSP w Rykach przeniosła się do kolejnej strażnicy. W 1992 nastąpiła reorganizacja systemu ochrony przeciwpożarowej. W Rykach, na bazie dotychczas działającej Komendy Rejonowej Straży Pożarnych, utworzona została Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej (JRG PSP). Jednostka podlegała organizacyjnie Komendzie Rejonowej PSP w Puławach. Realizowała na swoim terenie (rejon Ryki) głównie zadania operacyjne oraz związane z utrzymaniem odpowiedniego przygotowania JRG PSP do działań ratowniczych i gaśniczych, szkoleniem załogi jednostki i strażaków OSP oraz utrzymaniem współpracy ze służbami ratowniczymi, jednostkami i związkami OSP. Po przejściu w 1995 do Puław na stanowisko Komendanta Rejonowego PSP Z. Janiszka, funkcję d-cy JRG PSP w Rykach objął K. Miłosz.

Utworzona na bazie dotychczas działającej JRG PSP – Komenda Powiatowa w Rykach realizuje wszystkie zadania spoczywające na PSP na szczeblu powiatowym. Lata 1999-2004 dla KP PSP Ryki są trudne w związku z tworzeniem i organizacją komendy, ale jednocześnie bardzo owocne, bo doposażano Komendę w nowoczesny sprzęt i pojazdy, poprawiono bazę lokalową i wyszkolenie jednostki. Dobrze zorganizowany jest na szczeblu powiatu Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Poza siłami Komendy jego trzon stanowi 12 najlepszych jednostek OSP w powiecie ryckim (OSP Bazanów Stary, Brzeziny, Dęblin-Masów, Grabów Rycki, Janopol, Kłoczew, Leopoldów, Pawłowice, Rososz, Ryki, Stężyca, Zosin).

66

KP PSP w Rykach średnio w ciągu roku bierze udział w likwidacji ok. 600 różnorodnych zdarzeń tj. gaszenie pożarów, likwidacja miejscowych zagrożeń oraz ratownictwo techniczne, drogowe, chemiczne, ekologiczne i medyczne. Na szczególne podkreślenie zasługuje wysoka sprawność fizyczna i osiągnięcia sportowe strażaków KP PSP w Rykach. Do największych osiągnięć należą: I-miejsce w 2001 w mistrzostwach województwa drużyn PSP w halowej piłce nożnej; II-miejsce w l. 1999 i 2004; III-miejsce w l. 2002 i 2003. II miejsce w mistrzostwach województwa w piłce siatkowej drużyn PSP w 2004, a w 2002 III. W sportach pożarniczych, w konkurencji dwubój pożarniczy, aspirant K. Wardal w 2004 zdobył mistrzostwo Polski oraz mistrzostwo woj. lubelskiego. Mł. asp. Z. Gruza w 2000 mistrzostwo woj. lubelskiego. W konkurencji 100 m. tor przeszkód: asp. K. Wardal w 2004 mistrzostwo Polski, a w 2003 wicemistrzostwo Polski, w 2003 i 2004 mistrzostwo woj. lubelskiego.

W Komendzie pracuje 47 strażaków oraz 1 pracownik cywilny; w skład komendy wchodzi 5 komórek organizacyjnych tj. wydziały operacyjno-szkoleniowy, kontrolno-rozpoznawczy, kwatermistrzowsko-techniczny, organizacyjno-kadrowy, finansów oraz jednostka ratowniczo-gaśnicza. [Krzysztof Miłosz, zob. też fragmenty kroniki: MR 12/1999 2 /2001]

Komenda Powiatowa Policji (Poniatowskiego 12). W czasach międzywojennych za bezpieczeństwo na terenie gminy odpowiedzialny był Posterunek Policji Państwowej, zatrudniający komendanta i 3 do 4 policjantów. W okresie okupacji niemieckiej z sympatią wspomina się komendanta posterunku policji granatowej Wacława Kundzicza, ale współpracujący z Niemcami: Drożyński i Grabarczyk, zostali zlikwidowani przez AK. W 1944 powstała Milicja Obywatelska, której pierwszym komendantem został Julian Gransztof, następnie Jakub Jędrzejewski, a od 1951 przez blisko 20 lat Stanisław Kowalczyk. Wraz z powstaniem w Rykach powiatu w 1956 komendantem powiatowym MO został por. Józef Bury. Siedziba KP MO mieściła się przy ul. Szkolnej 5. W 1961 stanowiska kierownicze obejmują: mjr. Bolesław Nowociń i por. Marian Dębski. 08.10.1970 KP MO otrzymała sztandar. Likwidacja powiatów pociągnęła za sobą likwidację komend powiatowych. Wśród komendantów tego okresu wymienia się Bogdana Liszewskiego i Jacka Kamińskiego, który w sierpniu 1977 swoje obowiązki przekazał Janowi Ratynie. W 1983 Komisariat przemianowany został na Urząd Spraw Wewnętrznych, a 06.04.1990 w Komendę Rejonową Policji w Rykach. W 1991 komendantem KPP był Janusz Rybak, od października 1991 do 2003 Bogusław Dziadosz, następnie Marek Kowalczyk. KPP zatrudnia 139 pracowników, w tym 117 policjantów. [Izabela Kępka, zob. też Z. Lipski, MR 4/1999, s. 2526]

Komierowska Sabina z d. Marchwicka, ur. w 1915, zm. 03.11.2001 w Warszawie, c. Zdzisława i Marty z d. Łabęcka. Ostatnia współwłaścicielka dóbr Ryki. Wychowanka sióstr niepokalanek w Szymanowie i Jazłowcu, ukończyła w Belgii roczny kurs kultury europejskiej. Zaangażowana w ruch oporu podczas II wojny świat, wysyłała m.in. paczki żywnościowe do polskich jeńców wojennych na terenie Rzeszy. Z Ryk wyjechała w marcu 1944 do Zawoi. W 1945 rodzina osiadła w Komorowie pod Warszawą. W 1967 przeprowadziła się do Warszawy. Długoletnia katechetka, założycielka Koła Rodziny Rodzin w Komorowie. Mąż: Wacław, ślub w 1936. Dzieci: Gabriela, Michał, Rafał, Maria, Piotr. [Tomasz Niemirowski, wg: MGCK, MR 11/2001, s. 30; Maria Trzaskowska, MR 1/2002 s. 34]

Komitet Obywatelski „Solidarność”, zał. w maju 1989 z inicjatywy Jerzego Marcinkowskiego i prowadzony przez niego do 1991. Pierwsze zebranie odbyło się w sali parafialnej na nowej plebanii. Celem KO było wyłonienie obserwatorów do pierwszych, częściowo wolnych wyborów do sejmu i senatu w czerwcu 1989, działanie na rzecz rozwoju demokracji lokalnej, promowanie i szkolenie kandydatów na radnych oraz wspieranie przemian ustrojowych. 17.08.1989 zostały przeprowadzone wybory prezydium. W jego skład weszli: Jerzy

67

Marcinkowski przewodniczący; Marek Kawiak i Jan Jeżo wiceprzewodniczący, Jan Skalski sekretarz, Daniela Beczek skarbnik i członkowie: Anna Piotrowska, Barbara Trawińska, Krzysztof Kultys. 05.10.1989 rozpoczęto wydawanie pisma „WZROK”; w lipcu 1989 KO „S” otrzymał pokój nr 52 w Urzędzie Miasta. Po 1990 zaprzestał działalności. [Tomasz Niemirowski]

Komitet Opieki nad Dziećmi św. Wincentego à Paulo, powołany 02.12.1931 na zebraniu parafialnym, które zostało zwołane z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej, w jakiej wówczas znajdowała się znaczna część społeczeństwa ryckiego. Dużo osób, a szczególnie rodziców pozostawało od dłuższego czasu bez pracy, na skutek czego cierpiały dzieci, którym brakowało podstawowych warunków do życia. W tej sytuacji postanowiono przyjść dzieciom z pomocą, powołując Komitet Opieki nad Dziećmi Św. Wincentego à Paulo. Przewodniczącym Komitetu wybrano Józefa Konarzewskiego, a członkami zarządu zostali: Maria Karasińska, Franciszek Kowalski, ks. Bolesław Krysiewicz, Maria Traczyk, Regina Wolak, Irena Przybysz, Jadwiga Łagowska, Józefa Filipek, Jan Ostałowski, Józef Gawroń, Felicjan Banasiuk, Władysław Kapusta oraz Roman Cegłowski. Dochody na swoją działalność Komitet miał pozyskiwać od dobrowolnych ofiarodawców, których podzielono na dwie grupy: wnoszących datki jednorazowo i tych, którzy zasilać będą Komitet datkami comiesięcznymi. Następnie dla lepszej organizacji niesienia pomocy utworzono dwie sekcje: finansową i rozdziału. Dla przeprowadzenia łatwiejszej i skuteczniejszej zbiórki ofiar podzielono Ryki na 6 rejonów, w których kwesty przeprowadzać mieli poszczególni członkowie Komitetu. Zbiórka odbyła się w niedzielę po 04.12.1931. Komitet Pomocy Dzieciom działalność swą prowadził przez kilka lat. Przez ten okres dożywiał dzieci w formie drugiego śniadania oraz zakupił im ubranka i obuwie. [Krystian Pielacha, wg: Księga protokółów Komitetu Opieki nad Dziećmi Św. Wincentego à Paulo w Rykach, APR, sygn. 9]

Komitet Powiatowy PZPR w Rykach. W okresie PRL (1944-89) w Polsce istniały, choć nieformalnie to faktycznie, dwie struktury władzy państwowej. Normalna struktura oparta na porządku konstytucyjnym, była uzupełniona strukturą partyjną, która sprawowała wobec wybieranych struktur nie tylko funkcję kontrolną, ale bardzo często również funkcję kierowniczą. Dlatego uchwały organów przedstawicielskich były wcześniej dyskutowane na tzw. posiedzeniach egzekutyw komitetów miejskich, powiatowych lub komitetu centralnego. Potem co do ich treści wypowiadali się członkowie struktur partyjnych wybierani do plenów komitetów miejskich, powiatowych i KC. Dopiero gdy one przyjęły odpowiednie uchwały w sprawie, proponowane decyzje przechodziły na szczebel samorządowy. W okresie funkcjonowania powiatu w Rykach istniał Komitet Powiatowy PZPR, a we współpracującym z PZPR Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym odpowiednio Powiatowy Komitet ZSL. Ponieważ na terenie powiatu ryckiego było stosunkowo mniej członków Stronnictwa Demokratycznego (SD), nie działał tu komitet tego stronnictwa. Komitet Powiatowy PZPR mieścił się na piętrze budynku MRN przy ul. Warszawskiej. Pracowało w nim przeważnie kilkanaście osób, wśród których najbardziej eksponowane stanowiska to tzw. Pierwszy Sekretarz oraz II s. organizacyjny i III s. do spraw propagandy i s. do spraw rolnych. Funkcje I sekretarza pełnili w l. 1956-75: Stanisław Włodarski (1956-58), Władysław Hryńczyk (1959-64), Ryszard Tarasiewicz (1964-66), Adam Plewicki (1966-70), Jan Bednarek (1972-74) i Andrzej Boudok (1974-75).

Komitetem Miejsko-Gminnym PZPR w okresie 1975-89 kierowali: Jerzy Głowienka (1975-81), Stanisław Cuch (1981-82), Stanisław Grudniak (1982-83) i Zbigniew Kwas (1984-90). Najniższym stopniem organizacyjnym była Podstawowa Organizacja Partyjna (POP). Członkowie zwracali się do siebie (co jednak nie było zjawiskiem powszechnym) przez “towarzyszu”. [ZbigniewLipski]

Konarzewski Józef, współdowodził akcją rozbrajania Niemców w Rykach w 1918. Prezes OSP od 21.10.1934. Dzierżawca majątku spadkobierców Marty Marchwickiej. Mieszkał w

68

budynku na Boguszach (obecnie Karczma Rybna). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/1999]

Königsberg Izydor. Weterynarz i kierownik rzeźni („szlachtuza”) w l. 1934-36. Pochodził z Tarnowa, przezywany był „Mamutem”. Jego żona Felicja (warszawianka) była dentystką. Oboje zginęli w Treblince w 1942. Mieli dwóch synów: Waldemara i Józefa. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=210&sid=7eabf43296ccffb4f7720ef49db9822c]

Konopiaty Jan, ks., ur. 29.05.1896 w Glinnie, pow. sieradzki, zm. 26.09.1984 w Garwolinie, s. Pawła i Barbary z d. Trałowa. W 1911 oddany został przez rodziców do klasy wstępnej w kaliskiej szkole. Wybuch I wojny światowej przeszkodził mu na 3 lata w dalszym kształceniu. Po jej zakończeniu został przyjęty do IV klasy kaliskiego Miejskiego Filologicznego Gimnazjum. Zapisał się do POW, która w 1918 przystąpiła do rozbrajania Niemców. Rok później zapisał się do Sodalicji, która powstała w zakładzie, gdzie pracował. W czasie najazdu bolszewików na Warszawę, zaciągnął się do armii. Jednak zamiast na front został wysłany na 6 tygodniowy kurs do szkoły podoficerskiej. Po zwolnieniu z wojska, wstąpił do Seminarium Duchownego, otrzymując święcenia w 1926. Pierwszą pracę wikarego podjął w Parczewie, by następnie w 1928 sprawować urząd prob. w Żeliszewie, a od 1929 posługę wikarego w Dęblinie. Od 1934 podjął studia na KUL. W 1936 był profesorem w Gimnazjum w Łukowie, a w roku szkolnym 1936/37 dyrektorem Prywatnego Miejskiego Gimnazjum Biskupiego w Siedlcach. W 1940 otrzymał tytuł kanonika, a rok później został kapelanem Domu Sióstr Albertynek w Siedlcach. W 1941 odszedł ze stanowiska wicerektora seminarium, aby objąć w nim stanowisko profesora. Rok późnej mianowany kanonikiem kapituły Kolegiaty Janowskiej. Po zwolnieniu ze stanowiska kapelana Sióstr Albertynek w 1945, objął urząd kapelana Sodalicji Pracownic Katolickich w Siedlcach. 10.07.1947 został zwolniony ze stanowiska dyrektora Liceum i Gimnazjum Biskupiego, po czym biskup mianował go administratorem par. Krzesk. Od 1956 do 1964 sprawował urząd prob. w par. Ryki i zarazem urząd dziekana dek. ryckiego. W 1964 odszedł na emeryturę i mieszkał do 1970 w Rykach jako rezydent. Następnie został mianowany kapelanem szpitala w Garwolinie i tam zamieszkał. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Jana Konopiatego, AKDS, sygn. Dział I, Lit. K, Nr 26, Tom I]

Korżyk Florentyna z d. Lasota, ur. 28. 04.1908 w Sobieszynie, zm. 2004, c. Jana i Józefy. Ukończyła SN w Lublinie i Kurs Centralny w Szklarskiej Porębie dający uprawnienia do pełnienia funkcji nauczyciela j. polskiego. W r. szk. 1928/29 rozpoczęła pracę w SPow w Rokitni, a od września 1929 zamieszkała w Rykach. W l. 1929-69 prac. w SPow nr 1 w Rykach, jako kierowniczka szkoły (1952–58) oraz zastępca kierownika (1958–69). Prac. również jako powiatowa instruktorka języka polskiego. W latach okupacji hitlerowskiej, należąc do TON, prowadziła tajne nauczanie w zakresie szkoły powszechnej oraz w l. 194243 na poziomie LO. Prac. społ. w KGW, Kole Młodzieży Wiejskiej, należała do ZNP. Odznaczona m.in. KKOOP, Medalem KEN, Honorową Odznaką za Tajne Nauczanie, Złotą Odznaką ZNP. Mąż: Władysław, ślub 05.11.1929. [Bogumiła Porowska, wg: Z. Lipski MR 5/1995, zob też Wspomnienia, NM 12/2003, s. 23]

Korżyk Władysław, ur. 31.07.1904 w Sokalu (woj. lwowskie), zm. 14.01.1978, s. Jana i Marii. Mieszkał przy ul. Kościuszki. Ukończył w 1927 SN im. Włodzimierza Dzieduszyckiego. Nauczyciel. Prac. w SPow w Bramce, Kłoczewie, a od 01.09.1928 w Rykach. Prowadził chór szkolny i drużynę harcerską. Od początku pracy włączył się w działalność związkową. W l. 1931-32 pełnił funkcję sekretarza Ogniska ZNP w Rykach, radny MRN (1967-74). Twórca i dyrektor (w l. 1947-65) Publicznej Średniej Szkoły Zawodowej w Rykach przekształconej

69

później w Zasadniczą Szkołę Zawodową i Technikum Mechaniczne. Rozpoczął budowę szkoły przy ul. Żytniej, oddając w 1964 do użytku internat. Uruchomił również warsztaty szkolne przy ul. Warszawskiej i przy ul. Kościuszki. Odznaczony: ZKZ, KKOOP, Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego, Medalem KEN, Złotą Odznaką ZNP. Zaint.: muzyka Żona: Florentyna z d. Lasota, ślub w 1929. Syn: Janusz, obecnie dr medycyny (ordynator oddziału chirurgii dziecięcej w szpitalu w Łodzi) ur. 14.04.1931. [Barbara Kwiatkowska, wg: Z. Lipski; D. Jeżewska MR 1/1997; 1/1999]

Kossak Witold (18.06.1887-18.07.1899), s. Tadeusza i Anny z d. Kisielnicka, brat Zofii Kossak - Szczuckiej. Utonął w Wieprzu, w okolicach Kośmina, kilka dni po swojej pierwszej komunii, ratując Jerzego Kossaka, syna malarza Wojciecha, a swojego stryjecznego brata, który był u nich na wakacjach. Na ratunek Jerzemu rzucił się nieumiejący pływać ojciec Witolda; tak, że Witold ratował i swojego ojca i kuzyna. Oni się uratowali, ale Witold został porwany przez prąd Wieprza. Ciało popłynęło i nie można było go znależć. Po kilku dniach Witek "powiedział" ojcu we śnie, gdzie leży. I ten sen się sprawdził. Znaleziono chłopca i pochowano na ryckim cmentarzu przy ul. Młynarskiej. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Budziak, Cmentarze to miejsca święte, s. 17-18; http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=150]

Kostnica parafialna, wizytacja parafialna z 1711 podaje, że obok →kościoła św. Jakuba Ap. (drugiego) stała drewniana kostnica dla przechowywania ciał zmarłych. Następne zanikają wszelkie wiadomości na jej temat, aż do XX w. Wtedy od 1914 do co najmniej 1918 znajdowała się przy →kościele św. Jakuba Ap. (czwartym), który wówczas używany był jako kaplica pogrzebowa, a następnie przez pewien czas ciała zmarłych przechowywano w lewej kruchcie →kościoła Najświętszego Zbawiciela. Od 1996 kostnica znajduje się w wybudowanej wówczas →kaplicy cmentarnej. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 3, k. 379; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki sporządzony 1 lipca 1918 roku, APR, sygn. 60]

Kostyra Roman, ur. 26.03.1952 w Lublinie, prac. w Szpitalu Powiatowym w Rykach od 1977 jako chirurg. Zajmuje się amatorsko malarstwem. [Tomasz Niemirowski, wg: A. Tertil, MR 78/1995, s. 17]

Kosycarz Monika, ur 19.12.1985 w Warszawie, c. Bernarda i Jolanty z d. Ksybek. Zam. Wiatraczna 1, Kłoczew. Ukończyła LO w Rykach, studiuje teologię na UKSW. Dawniej członkini KSM w Kłoczewie, obecnie Ruchu Światło Życie w Wołominie. Należy do grupy muzycznej podczas pielgrzymek na Jasną Górę z rycką grupą 8a. Zaint.: muzyka, śpiew, gra na gitarze, jazda na rowerze, góry, spacery, poezja (także trochę pisze). [Monika Kosycarz]

Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła (pierwszy), istniał w 1570, był drewniany i konsekrowany, pod patronatem królewskim. Prawdopodobnie była to pierwsza świątynia w Rykach. Nieznana jest dana jej powstania. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 15, k. 214]

Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła (drugi) wybudowany nie później niż w 1653 przez prob. ryckiego ks. Piotra →Ciecierskiego. Wzniesiony dużym kosztem, był drewniany, o dużych rozmiarach 100 łokci długości i 25 łokci szerokości. Posiadał piękną podwójną konstrukcję. Wewnątrz ozdobiony różnymi malowidłami. Z powodu wielkości i wspaniałości sławny był w całym dekanacie. W prezbiterium znajdował się wielki, drewniany ołtarz o pozłacanej konstrukcji z obrazem ukrzyżowanego Chrystusa Pana. Ogok niego stał figura św. Jakuba Ap. Na ołtarzu stało pozłacane tabernakulum, a nim na korporale umieszczona pozłacana puszka z Najświętszym Sakramentem. Świątynia posiadała również ołtarze mniejsze: św. Stanisława, św. Marcina, św. Jana Kantego, oraz ołtarze zdobione złotem: Matki Boskiej Różańcowej, św. Rocha i św. Anny, który miał starą konstrukcję. Chór usytuowany po zachodniej

70

stronie miał ozdobną konstrukcję oraz organy. Drewniana zakrystia posiadała wejście zamykane na zamek. W kościele stał jeden konfesjonał, ambona, oraz drewniana chrzcielnica, udekorowana w płaskorzeźby przedstawiające sceny biblijne. Po obu stronach nawy głównej stały dwa rzędy ławek, a przy głównym wejściu umieszczone było naczynie z wodą święconą. Na dachu świątyni znajdowała się wieżyczka z sygnaturką. Ok. 1710 wraz z wyposażeniem został odnowiony przez ks. prob. Hieronima →Itawickiego. W 1718 kościół uległ zniszczeniu wywrócony przez wiatr. Parafianie wówczas zaczęli gromadzić się na Eucharystię w →kaplicy św. Leonarda (pierwszej). [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 3, k. 377; Wizytacja 4, k. 138; Pielacha K., Historia kościoła w Rykach, cz. 1, Kościoły w Rykach na przestrzeni wieków, w: Twój Głos, nr 16/2006, s. 11]

Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła (trzeci) wybudowany własnym kosztem przez ówczesnego prob. Władysława ®Zaleskiego w latach 20 XVIII w. Był drewniany, obszerny i o wspaniałym wyglądzie. Miał 11 okien w ramach ołowianych, dach pokryty dachówką, a na dachu kopułkę z sygnaturką. Od strony wschodniej posiadał duże drzwi wejściowe zamykane na żelazny zamek oraz małe drzwi służące do wychodzenia na cmentarz. Na wewnętrzne wyposażenie składały się tylko 4 obrazy: św. Jakuba Ap., św. Antoniego, św. Marii i św. Anny, a także kilka ławek. Posadzkę miał wykonaną z kamienia. Następnie ks. prob. Aleksander ®Trembiński po 1733 wyposażył świątynię w ołtarze, organy, ambonę, ławki oraz pozostałe różnego rodzaju sprzęty liturgiczne. 02.06.1744 kościół uległ spaleniu z całym swoim wyposażeniem. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 5, s. 240; Wizytacja 6, s. 240; Pielacha K., Historia kościoła w Rykach, cz. 1, Kościoły w Rykach na przestrzeni wieków, w: Twój Głos, nr 16/2006, s. 11]

Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła (czwarty), wybudowany w 1757 przez ks. prob. Aleksandra →Trembińskiego, na planie krzyża łacińskiego w stylu gotyckim, o wymiarach 15m długości na 7m szerokości, skierowany był w kierunku zachodnim. Posiadał dwuspadzisty dach pokryty gontami. Na dachu między nawą główną, a prezbiterium umieszczona była sygnaturka z dzwonkiem, a nad głównym wejściem znajdował się krzyż. Do świątyni wchodziło się przez wielkie drzwi dębowe. Z boku kościoła po lewej stronie znajdowały się drugie mniejsze drzwi dębowe. Prezbiterium zakończone absydą, od pozostałej części świątyni oddzielone żelaznymi kratkami, z żelaznymi drzwiczkami na zawiasach. Kratki przytwierdzone były do gradusa dwoma żelaznymi prętami. W prezbiterium stał ołtarz wielki z obrazem Najświętszej Panny Różańcowej. Z boku, po prawej stronie, znajdował się ołtarz z obrazem św. Anny. Po lewej stronie ołtarz z obrazem św. Mikołaja. W środku ołtarza wielkiego było drewniane tabernakulum do przechowywania Najświętszego Sakramentu, a obok ołtarzy św. Anny i św. Mikołaja stała figura Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego. W kościele znajdowało się w kwadratowej ramce srebrne wotum z wybitym wizerunkiem Opatrzności Bożej i klęczącej przed Nią osoby, posiadające podpis: „Marya Karasiówna Kasztelanka Wiska, dnia 29 Stycznia będąc przez 24 godziny w konwulsjach, i odstąpiona od Doktora, po odprawioney Mszy Świętej, przed S. Leonardem przyszła zaraz po skończonej Mszy S. do zupełnego zdrowia”. Na lewo od ołtarza św. Mikołaja stała ambona, do której prowadziły schody z zakrystii. Po obydwóch stronach nawy głównej ustawionych było 16, a pod chórem, też po obydwóch stronach 6 ławek sosnowych. Były 2 nowe konfesjonały drewniane, ustawione przy ołtarzach bocznych. Po lewej stronie prezbiterium duże drzwi dębowe na zawiasach prowadziły do zakrystii, a po drugiej stronie drzwi dębowe do skarbca. Zakrystia z murowanym sklepieniem posiadała jedno okno oprawione w drewno. W zakrystii znajdował się kredens. Skarbiec miał okno skierowane na cmentarz, oprawione w drewnianą ramę. Chór usytuowany nad głównym wejściem do kościoła, posiadał organy. W prezbiterium, zakrystii oraz skarbcu posadzka ułożona była z cegieł. Kościół posiadał 10 dużych okien w ramach ołowianych i z żelaznymi prętami. Po 4 z nich umieszczone były w ścianach bocznych kościoła i 2 po bokach drzwi wejściowych. Jedno małe okno było nad głównym

71

wejściem, 2 małe nad skarbcem i zakrystią oraz 2 w zakrystii i skarbcu. Wizytacja parafialna w 1798 ukazuje kolejne zmiany w wyglądzie kościoła, będące wynikiem starań prob. ryckiego Jana Kantego ®Lenczowskiego, który w 1785 dokonał konsekracji świątyni. Przybył nowy ołtarz z obrazem św. Leonarda. Przy skarbcu umieszczona została na grobowcu w 1762 marmurowa tablica z napisem wykonanym złotymi literami: „Olim Illustri Stanislai Poniatowski Castelani Cracoviensis Anno 1762 die 30 Augusti defuncti, Partis olim Serenssimi Stanislai Augusti Poniatowski Regis Polonia”, informująca o miejscu spoczynku Stanisława →Poniatowskiego. W 1823 kościół zostaje całkowicie odnowiony. W 1859 wygląd jego jest następujący: „Cały murowany gontami pokryty od frontu na facyacie jest krzyż żelazny, w środku kościoła jest wieża drewniana gontami powyżej blachą pokryta, na niej znajduje się krzyż żelazny, u samey wieży jest sygnaturka. Na wstępie od Kościoła od wschodu są drzwi wielkie, od południa zaś mniejsze dębowe z zawiasami zamkiem i kłódką żelazną opatrzone, sufit w kościele ułożony z tarcic, okien całkowitych jest dziesięć (…)”. Stan jego jednak był zły. Wymagał ułożenia nowej podłogi, remontu dachu oraz popękanych murów. Ołtarz wielki miał 3 schodki i marmurową mensę. Pomiędzy dwiema okrągłymi kolumnami umieszczony był obraz Matki Boskiej, zasuwany obrazem olejnym św. Jakuba Ap. Po obydwóch stronach stały statuy św. Apostołów Piotra i Pawła. Po lewej stronie znajdował się ołtarz z obrazem św. Mikołaja, a po prawej dwa ołtarze, odpowiednio z malowidłami św. Anny i św. Leonarda. Ołtarze św. Mikołaja i św. Anny odnowione zostały przez hrabinę Waldemarową Jezierską w 1858. Im bliżej końca XIX w., tym bardziej pogarszał się stan świątyni św. Jakuba Ap. Zachodziła coraz pilniejsza potrzeba generalnego remontu kościoła, co jednak jak się okazało, przegrało z przedsięwzięciem budowy nowej świątyni. Kościół św. Jakuba Ap. był kościołem parafialnym do 01.07.1914, kiedy to do użytku oddano nową i większą świątynię w Rykach p.w. Najświętszego Zbawiciela. Następnie, co najmniej do 1918 pełnił funkcję kaplicy pogrzebowej, przy której znajdowała się kostnica. Od momentu wybudowania nowego kościoła, cały czas dbano o polepszenie jego wyglądu i wyposażenia, zapominając o starym św. Jakuba Ap. Z tego powodu z roku na rok niszczał coraz bardziej. Kolejni proboszczowie chcąc zachować zabytkową świątynię próbowali przeznaczyć ją na różne cele, lecz zawsze były trudności z pozyskaniem wystarczających funduszy. Ks. Jan →Rozwadowski po odnowieniu chciał przeznaczyć na dom ludowy z biblioteką oraz czytelnią. Ks. Stanisław →Joszt zamierzał oddać go Sodalicji Pracownic Katolickich „Jedność” p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, lecz umowa została unieważniona. Ok. 1937 ówczesny premier Rzeczypospolitej Polskiej Felicjan Sławoj – Składkowski, jadąc przez Ryki do Nałęczowa, skręcił w ul. Szkolną, aby zobaczyć kościół św. Jakuba Ap. Po jego obejrzeniu wydał polecenie wojewodzie lubelskiemu, a wojewoda z kolei nakazał par. ryckiej zabezpieczyć kościół przed dalszym niszczeniem. Powołany Komitet w sprawie odbudowy kościoła, po oszacowaniu ceny remontu, zaniechał rozpoczynania jakichkolwiek prac, ponieważ okazała się ona za wysoka. Następnie ks. Rafał →Łysanowicz na początku 1940 zgłosił Zarządowi Gminy propozycję rozebrania świątyni. Zarząd, szykując się do budowy swojej siedziby, propozycję tę przyjął. Następnie podjął się rozbiórki kościoła, za co otrzymał 6000 sztuk cegły. Następnie prob. przeznaczył 5000 sztuk cegły na budowę plebanii w Leopoldowie, a 300 sztuk na poprawę ogrodzenia cmentarnego w Rykach. Resztę 42000 sztuk zatrzymał na budowę domu parafialnego. Mając jednak na uwadze, że par. Ryki nie ma tymczasowo funduszy na budowę domu i nie ma miejsca na złożenie cegły, ks. Łysanowicz postanowił tę cegłę wypożyczyć Gminie Ryki, która zobowiązała się oddać ją po wojnie, co najmniej z wcześniejszym na 3 miesiące żądaniem zwrotu. Cegła jednak do chwili obecnej nie została oddana par. Ryki. Przeznaczono ją na budowę ówczesnego Urzędu Miasta i komisariatu milicji. W 1966 prob. Marian →Piotrowski zwrócił się do Prezydium MRN w Rykach z prośbą o zwrot pożyczonej cegły. Rada Narodowa oddaliła tę prośbę, tłumacząc swą decyzję przedawnieniem sprawy. Taką samą odpowiedź uzyskał również ks. Piotrowski kilka lat później. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 7; Wizytacja 8; Inwentarz kościoła i beneficjów parafii Ryki z 1807 r., APR; Wizytacja 9; Wizytacja 10; Protokół

72

wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r.; Wizytacja 11; Inwentarz kościoła i beneficjów parafii Ryki z dnia 14 kwietnia 1859 r., APR; Wizytacja 12; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki sporządzony 1 lipca 1918 roku, APR, sygn. 60; Księga Dozoru Kościelnego Rzymsko Katolickiej Parafji Ryki. Od 1921 r., APR, sygn. 1; Umowa przekazania starego kościoła na rzecz Sodalicji Pracownic Katolickich „Jedność” p. w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus z 15 pażdziernika 1929 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, tom I.; Protokół podziału cegły z rozbiórki kościoła św. Jakuba spisany dnia 26 czerwca 1940 r., APR; Oświadczenie Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rykach z dnia 23 kwietnia 1969 r., APR; Kronika Parafii Ryki, APR]

Kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela, 23.09.1900 odbyło się zebranie ryckich parafian, którzy – zainspirowani inicjatywą swojego ks. prob. Jana →Rozwadowskiego – podjęli wspólnie uchwałę o budowie „nowego kościoła katolickiego we wsi Ryki, przy pomocy dobrowolnych ofiar zbieranych w ciągu 6 - ciu lat na terenie parafii i w obrębie całego powiatu garwolińskiego”. Na pamiątkę rozpoczęcia nowego stulecia postanowiono nadać mu tytuł „Najświętszego Zbawiciela”. Suma zebranych ofiar zapisanych w dwóch księgach wynosiła 216387 marek i 48 fen. oraz 95598 rb. i 63 kop. Po odliczeniu wydatków na budowę kościoła, w przeliczeniu na marki, zostało 39903. Do licznego grona ofiarodawców na fundusz budowy nowej świątyni należą: Andrzej Chaciewicz z Zalesia w lipcu 1902 – 300 rb. i 02.08.1911. – 200 rb.; Książęta Czartoryscy w lipcu 1902 – 200 rb.; Maria Sapławska z Sokołowa 18.05.1904 – 1000 rb.; Pani Barczowska 26.07.1904 – 400 rb.; Pan Szlubowski z Radzynia 26.07.1904 – 200 rb.; mieszkańcy gm. Ryki i sześciu wsi gminy Trojanów 18.03.1905 – 500 rb., a 27.04.1907 – 1000 rb.; w imieniu ś.p. małżonków Jana i Maryanny Warownych ze Swat 21.01.1910 r. złożono 335 rb.; Stanisław Pielacha z Owni w pięciu wpłatach – 70 rb.; Józefa z Zaborowskich Jastrzębska z Kaługi 21.01.1910 – 900 rb.; w imieniu ś.p. Waleryi Wiedman z Falentyna Rząd Gubernialny Siedlecki złożył 21.01.1910 – 5000 rb., a w 1916 – 2000 rb.; Bronisław Skierczyński z Ryk 19.04.1914 – 600 rb.; Zdzisław Marchwicki z folwarku Ryki w 1915 – 200 rb.; Władysława z Zaborowskich Zambrzycka z Warszawy – 200 rb.; mieszkańcy wsi Ownia 16.02.1918 – 838,93 rb. Nowy kościół postanowiono wybudować na innym miejscu. W tym celu zebranie parafialne 04.04.1904 zadecydowało o zamianie części łąki z brzegiem rzeczki w ilości 1 morga i 75 prętów z ziemi proboszczowskiej, na 15 morgów i 145 prętów ziemi dworskiej należącej do hr. Jana Jezierskiego. Została ona przekazana już wcześniej 29.08.1903 za pośrednictwem pełnomocnika Jan Edwarda Januszewskiego. Akt ten został zatwierdzony przez cara 11.12.1906. Jednak w tym okresie majątek Ryki został oddany do sprzedaży. Pełnomocnik Januszewski część ziemi sprzedał na licytacji Włościańskiemu Bankowi Ziemskiemu, w tym m.in nadział 15 morgów i 145 prętów ziemi dla parafii. Następnie Bank sprzedał ją posiadaczowi ziemskiemu Bolesławowi Matuszewskiemu, który aktem notarialnym z 27.07.1907 przekazał ponownie pod budowę kościoła. Pozostała część ryckiego majątku została zakupiona przez hr. Ronikera, który wkrótce zaczął kwestionować prawa Matuszewskiego do podarowanej ziemi na rzecz par. i przedstawiać swoje na jej kupno. Ks. Rozwadowski, aby być pewnym, co do posiadania otrzymanej ziemi, musiał znów podjąć kolejne starania, tym razem u hr. Ronikera, „o rezygnację jego na korzyść parafialnego daru”. Aktem notarialnym z 22.11.1907 hr. potwierdził od siebie dar 15 morgów i 261 prętów ziemi przeznaczonej dla prob. ryckiej par., pod budowę na nim nowego kościoła i parafialnych budowli.

Zadanie wykonania projektu świątyni powierzono Józefowi Piusowi →Dziekońskiemu, architektowi z Warszawy. Projekt został wykonany w stylu neogotyckim. Po zebraniu wystarczających funduszy, prace nad budową nowego kościoła rozpoczęto w 1908, pod kierownictwem budowniczego J. P. Dziekońskiego oraz Stanisława Pronaszki majstra murarskiego z Warszawy. 04.07.1909 w obecności duchowieństwa i parafian bp. Franciszek Jaczewski dokonał uroczystego poświęcenia fundamentów, a także cokołu pod nowo wznoszoną świątynię. Budowa kościoła trwała 6 lat. Całość inwestycji w kwestii materialnej i organizacyjnej nadzorował

73

Komitet Budowy Nowego Rzymsko-Katolickiego Kościoła w Rykach. Przy wykonywaniu poszczególnych robót, obok odpowiednich fachowców spoza Ryk, pomagali parafianie. Należał do nich m.in. Piotr Gliwka z Wylezina. Pomagali przy wykonywaniu fundamentów, murowaniu ścian świątynnych, pokrywaniu kościoła dachem, następnie przy jego tynkowaniu i wszystkich wymaganych pracach. Świadczyli tę pomoc nieodpłatnie siłą swych rąk lub przez użyczanie furmanek w celu dostarczania cegieł, wapna, piasku, wody, kamieni, drewna oraz pozostałych materiałów potrzebnych do budowy. Z polecenia ks. Rozwadowskiego każde dziecko, przychodząc na lekcje religii, miało obowiązek przynieść przynajmniej jeden kamień na wykonanie fundamentów. Budowa nowej świątyni została ukończona szczęśliwie i z powodzeniem w 1914. 11 czerwca przybyła do Ryk specjalna Komisja, celem sprawdzenia trwałości i bezpieczeństwa nowo wykonanej budowli. Po dokładnych oględzinach, na sklepieniu i ścianach oraz w całej świątyni, nie wykryto żadnych pęknięć i uchybień, które by stwarzały jakiekolwiek zagrożenie dla życia ludzkiego. Wskutek tego Komisja uznała kościół za bezpieczny i solidnie wykonany, pozwalając jednocześnie na odprawianie w nim nabożeństw religijnych.

Kościół jest dużych rozmiarów. Dł. jego wynosi 49,3 m., szer. 17,1 m., łącznie z grubością muru. Wys. od posadzki do sklepienia w części najwyższej 12,1 m., wys. na zewnątrz od podstawy do najwyższego szczytu świątyni 18,9 m. Wys. kościoła: 68,38 m. do podstawy krzyża i 71,15 m. razem z krzyżem. Murowany z czerwonej cegły na planie krzyża łacińskiego, na fundamentach kamiennych z cokołem wysokim na 2 łokcie z obrobionego granitu polnego. Trójnawowy, o charakterze halowym z transeptem i prezbiterium zamkniętym trójboczną absydą, po bokach którego umieszczone są dwie zakrystie, a nad nimi dwie loże. Nawa główna nieco wyższa ze sklepieniem krzyżowym. Nawy boczne, nieco niższe, również ze sklepieniem krzyżowym oddzielone są od nawy głównej pięcioma parami wolnostojących filarów. Elewacja frontowa jest trójosiowa. Portal główny ostrołukowy, profilowany z dwoma bocznymi wejściami do przedsionków. Kościół ma jedną pięciokondygnacyjną wieżę, zwieńczoną stromym dwukondygnacyjnym hełmem stożkowym, ujętym w narożach czterema wimpergami. Dach, wieża i sygnaturka pokryte są miedzianą blachą. Na wierzchołku wieży i sygnaturki oraz na zakończeniu dachu nad prezbiterium są umieszczone trzy żelazne krzyże. Elewacje ujęte są szkarpami uskokowymi, zwieńczone dekoracyjnym fryzem i gzymsami profilowanymi. W całej świątyni jest 7 drzwi zewnętrznych dębowych w stylu gotyckim i 16 drzwi wewnętrznych z drzewa sosnowego ozdobniejszego wykonania. Posiadają one żelazne okucia i mosiężne zamki. Wszystkich okien jest 30. W prezbiterium 2, w dwóch lożach po 2, w dwóch nawach bocznych po 6, w obydwu końcach nawy poprzecznej po 3 i w dwóch przedsionkach naw bocznych po 1 oknie. Wszystkie okna są witrażowe ze szkła katedralnego, umieszczone w ramach żelaznych, zakończone u góry medalionami witrażowymi, a u dołu umieszczone są witraże i podani na nich ofiarodawcy na budowę kościoła.

Część sprzętu liturgicznego i wyposażenia nadającego się nadal do użytku przeniesiona została do obecnej świątyni z →kościoła p.w. św. Jakuba Ap. (trzeciego). Od momentu wybudowania kościół nie miał wykonanej posadzki. Zamiast niej położono tymczasowo, do momentu zebrania potrzebnych funduszy, betonowo-cementową podłogę, a wewnętrzne ściany otynkowane były na biało. Przy filarze na środku kościoła ustawiona była kazalnica z drzewa sosnowego, posiadająca daszek i schodki, pomalowana na brązowo. Wyglądem przypominała kształt kielicha. W ramionach krzyża kościoła stały dwa dębowe konfesjonały zdobione rzeźbą. W prezbiterium znajdowały się trzy ławki sosnowe: dwie przy drzwiach do zakrystii, a jedna obok ołtarza wielkiego. Wewnątrz kościoła w nawie głównej stało 10 ławek dębowych, po 5 na jednym podeście, z jednej i z drugiej strony nawy głównej. Wszystkie ławki przeniesiono z kościoła św. Jakuba. Na prawej ścianie w głównym wejściu obok kropielnicy zawieszony został późnogotycki krzyż, pochodzący z około poł. XVIII w. W prawej kruchcie również koło chrzcielnicy zawieszono krucyfiks w stylu barokowo-ludowym z około poł. XVIII. Oba krzyże najprawdopodobniej zostały przeniesione z kościoła św. Jakuba Ap. Ołtarz wielki umieszczony w

74

prezbiterium został zbudowany wg projektu J.P. Dziekońskiego. Jest tryptykiem składającym się z trzech części: środkowej i dwóch skrzydeł zdobionych rzeźbami. Wykonany z drewna rzeźbionego, politurowanego, posiadający złocone elementy dekoracyjne. Do ołtarza prowadzi pięć stopni schodków marmurowych. Płyta mensy ołtarzowej jest wykonana z piaskowca szydłowieckiego o wymiarach 420 × 75 × 15 cm. Składa się z trzech części: środkowej dł. 2,15 m. i dwóch bocznych po 1,025 m. Na niej leży trzy częściowy blat z marmuru karraryjskiego, z ciemnymi żyłkami. Nad mensą środkowa część retabulum w postaci płaskorzeźbionej ozdobnej ramy, zamkniętej gzymsem, z płaskorzeźbami uskrzydlonych główek aniołków. W retabulum znajdują się cztery nisze wypełnione figurami wykonanymi z drewna dębowego, przedstawiającymi postacie: od lewej - św. Jana Kantego i św. Wojciecha, a po drugiej stronie tabernakulum - św. Stanisława Bp. i św. Kazimierza Jagiellończyka - królewicza. Zwieńczenie części głównej ołtarza w postaci ażurowego tympanonu w rodzaju wimpergi, zdobionej żabkami. Na tle zwieńczenia umieszczony na tarczy metalowej obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Na górnej części tarczy osadzona jest korona, którą wraz z tarczą podtrzymują po bokach dwa anioły wyrzeźbione w drewnie. Nad niszami jest obraz przedstawiający ®„Adorację Chrystusa na Krzyżu” dzieła Leona →Wyczółkowskiego, umieszczony w złoconej ramie z drzewa lipowego. W górnej części po bokach ramy znajdują się dwie płaskorzeźby uskrzydlonych główek aniołków. Części boczne ołtarza wielkiego jednokondygnacyjne, z półkolistymi arkadami w podstawie, na których umieszczone są po obydwóch stronach rzeźby drewniane przedstawiające sceny biblijne. Po lewej stronie scena Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, a po prawej stronie postać Jezusa Chrystusa Zmartwychwstałego.

W 1914 w nowo oddanej do użytku świątyni była wykonana jedynie środkowa część ołtarza głównego i to jeszcze nie w całości. Po trudnym okresie I wojny światowej ks. prob. i parafianie podjęli się zadania uzupełnienia brakujących elementów ołtarza wielkiego. Zamówione zostały u rzeźbiarza z Warszawy Antoniego Polkowskiego, a należały do nich: skrzydła tryptyku z rzeźbami Zwiastowania i Zmartwychwstania, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z dwoma aniołami oraz figury świętych mające być umieszczone w niszach. Ofiary na ten cel zostały wyłożone przez wiernych par. Ryki w okresie od 14.08.1921 do 07.09.1922 i zapisane imiennie w „Księdze ofiar na Ołtarz Wielki w parafii Ryki”. Wśród ofiarodawców są następujące osoby: Katarzyna Gliwka z Bazanowa Starego – 100 marek; Stanisław Pielacha z Owni – 1000 mar.; Michał Gąska z Zalesia – 25 mar.; Marianna Żaczek z Rososzy – 500 mar.; Bolek Królik ze Swat – 13 mar.; Władysław Ochota z Janisz – 30 mar.; Józef Olek z Chrustnego – 1000 mar.; Jakub Iwanek z Ryk – 1000 mar.; Józef Jezierski z Ryk – 1000 mar.; Marianna Celińska z Ryk – 1000 mar. 18.06.1922 na zebraniu parafialnym Dozoru Kościelnego zapadła decyzja, że po odbiór wykonanego ołtarza głównego do Warszawy 20 czerwca udadzą się poszczególni parafianie dziesięcioma furmankami. W zamian za poniesione straty zostaną zwolnieni przez wójta na 2 l. od wszelkich powinności podwodowych. Do przygotowania każdej furmanki zostały przydzielone poszczególne wioski par. lub indywidualni parafianie. Po przywiezieniu z Warszawy brakujących elementów, ołtarz został ostatecznie ukończony. Części boczne były dwukondygnacyjne, z półkolistymi arkadami w podstawie, zaś w części wyższej posiadały prześwity zamknięte dwoma ostrołukami wspartymi na dwóch kolumnach zakończonych gzymsami. W prześwitach umieszczone zostały rzeźby przedstawiające Zwiastowanie i Zmartwychwstanie. W zwieńczeniu części głównej ołtarza umieszczono obok obrazu Matki Częstochowskiej i aniołów dwie wieże z pinaklami na wzór z Kościoła Mariackiego. Skrzydła boczne również posiadały po bokach wieżyczki z pinaklami.

W prezbiterium nad wejściami do bocznych zakrystii zawieszone zostały dwa obrazy przeniesione ze starego kościoła. Po lewej stronie obraz św. Mikołaja Bp, a po prawej św. Anny Samotrzeciej. Po lewej stronie znajdował się obraz św. Leonarda przeniesiony ze starego kościoła, a po prawej, również przeniesiony ze starej świątyni, obraz →Matki Boskiej Śnieżnej. Nad przedsionkiem głównego wejścia umieszczony jest chór kościelny, przedłużony na belkach

75

żelaznych umocowanych w murze. Posiada sosnową balustradę wykonaną według projektu J.P. Dziekońskiego. Na chórze umieszczone są organy. Pierwsze organy zostały przeniesione z kościoła św. Jakuba zaraz po oddaniu do użytku nowej świątyni. Były prostej budowy, z małą rzeźbą, malowane perłowo. Posiadały 10 głosów, 8 w manuale i 2 w pedale. 26.03.1918 władze niemieckie zabrały głos nazywany pryncypałem, składający się z 27 sztuk piszczałek cynowych.

Ks. prob. Józef →Kocięcki, posługując w l. 1925-26, z pomocą parafian wyposażył świątynię rycką w różnego rodzaju sprzęty liturgiczne. Przed ołtarzem głównym umieścił klęcznik dębowy, a po obydwóch stronach prezbiterium dwie stalle neogotyckie, wykonane w 1925 przez rzeźbiarza Franciszka Adamka z Bochni. Probostwo w Rykach po ks. Kocięckim przejął ks. Stanisław →Joszt, pełniąc ten urząd w l. 1926-32. Uposażenie świątyni ubogacił w: ołtarz boczny Matki Boskiej, ambonę gotycką, 2 klęczniki dębowe, ławki oraz sprzęt liturgiczny. Wokół kościoła wykonał parkan z cementowej cegły. Ks. Rafał →Łysanowicz zarządzający rycką par. w l. 1936-47, pomimo tak ciężkiego czasu, jakim był okres II wojny światowej, przeprowadził wiele znacznych inwestycji kościelnych. Wyposażył zakrystię w komodę oraz kredens i zakupił sprzęty liturgiczne. Zostało wykutych w ścianach świątyni i pomalowanych 14 stacji drogi krzyżowej w postaci płaskorzeźb. W lipcu 1944 podłączono instalację elektryczną do kościoła.

W 1947 prob. został ks. Józef →Księżopolski. Na początku rozpoczął zbieranie funduszy na wykonanie nowych dzwonów, których poświęcenie odbyło się 16.11.1947. Zostały one wykonane w firmie Kruszewskiego w Węgrowie z ofiar złożonych przez parafian. Łączna suma ofiar wynosiła 300.000 zł. Jeden dzwon wagi 280 kg otrzymał imię „Jan”, ku czci śp. ks. Jana Rozwadowskiego, budowniczego świątyni parafialnej w Rykach. Drugi dzwon mniejszy, wagi 150 kg., otrzymał imię „Józef”, dla uczczenia pracy ks. Józefa Księżopolskiego przy zbieraniu ofiar na ten cel. Prob. Księżopolski zakończył, rozpoczęte przez ks. Łysanowicza, sprowadzanie do kościoła nowych organów. W 1948 wykonano dla kościoła nowy, z drewna dębowego ołtarz boczny, w stylu neogotyckim. Umieszczono w nim malowany na płótnie obraz św. Jakuba Ap. idącego drogą, trzymającego w prawej dłoni laskę pasterską, a w lewej księgę Pisma świętego (obecnie zasłonięty obrazem Miłosierdzia Bożego). Rzeźbiarz z Kielc, Wojciech Durka, wykonał przed lipcem 1949 dwa ołtarze z piaskowca, mające wygląd monumentalny, umieszczone w transeptach nawy poprzecznej. Po prawej jego stronie znajduje się ołtarz św. Anny, matki Maryi. Św. Anna jest w postawie siedzącej, a u jej kolan, jako młoda kobieta, stoi Maryja, trzymająca na kolanach swej matki otwartą księgę. Nad postaciami umieszczone są dwie płaskorzeźby aniołów trzymających kwiaty.

W bocznych skrzydłach ołtarza znajdują się dwie płaskorzeźby. Ta z lewej strony przedstawia ucieczkę Św. Rodziny do Egiptu, a druga z prawej 12 – letniego Pana Jezusa nauczającego kapłanów w świątyni jerozolimskiej. Na rogu lewego skrzydła umieszczona jest figura św. Cecylii trzymającej lirę, a na rogu prawego skrzydła figura św. Stanisława Kostki z księgą i kwiatami w dłoniach. Przed ołtarzem na podstawach stoją dwaj ewangeliści. Po lewej stronie św. Mateusz z orłem u stóp, trzymający w dłoni zwój papirusowy, a po prawej św. Jan z klęczącym aniołkiem u lewej nogi, trzymający w dłoni zwój papirusu. Mensa ołtarzowa wsparta jest na 4 podstawach, umieszczona na dwustopniowym podwyższeniu. Na niej stoi 6 lichtarzy z piaskowca. Po stronie przeciwnej wykonano ołtarz św. Franciszka. W jego centrum jest scena, w której św. Franciszek klęczy pod krzyżem Zbawiciela i otrzymuje stygmaty. Po bokach ołtarza dwie płaskorzeźby, które przedstawiają: po lewej stronie Miłosiernego Samarytanina, a po prawej św. Jadwigę Śląską rozdająca ubogim jałmużnę. Figury nad ołtarzem przedstawiają z lewej strony św. ®Leonarda – patrona Ryk, trzymającego w dłoni kajdany jako swój atrybut i z prawej św. Mikołaja bpa w szatach biskupich z wzniesioną dłonią w napominającym geście. Przed ołtarzem na kolumnach stoją dwaj ewangeliści: św. Łukasz trzymający zwój w dwóch rękach i z wołem u swoich stóp oraz św. Marek w postawie zamyślonej, podpierający brodę ręką, a w drugiej dłoni trzymający księgę. Mensa umieszczona na dwustopniowym podwyższeniu wsparta jest na 4 podstawach, a na niej stoi 6 lichtarzy. Pod chórem, na lewej ścianie w głównym wejściu znajduje

76

się płaskorzeźba z piaskowca. W jej centrum znajduje się Jezus Chrystus w geście zwycięstwa z rozłożonymi ramionami, zachęcający wszystkich ludzi do przyjścia do Niego. Na głowie ma aureolę, a na piersiach wyeksponowane Swoje Najświętsze Serce w koronie i krzyż. Po obu stronach Jezusa przedstawieni są ludzie różnych stanów zmierzający do Niego. Z lewej Jego strony stoi dwoje małych dzieci. Chłopiec trzyma księgę Pisma św. i patrzy na Jezusa, a dziewczynka otwiera księgę. Za nimi jest robotnik trzymający na ramieniu kilof. Z prawej strony Chrystusa klęczy matka, podająca Jezusowi na dłoniach swoje małe dziecko. Za nią zmierzający do Najświętszego Serca chłop z kosą na ramieniu. Pod rzeźbą umieszczony jest cytat: „Pójdźcie do mnie wszyscy”. W 1951 zostały wykonane dwa ołtarze św. Izydora Oracza i św. Antoniego z Padwy, które ustawiono przy pierwszych filarach od głównego wejścia.

Ks. Józef Księżopolski w 1948 przeprowadził remont świątyni, m.in. wyremontował basztę i wieżę. Ks. Jan →Socha, prob. w l. 1964-68, unowocześnił radiofonizację świątyni i uzupełnił brakujący sprzęt liturgiczny. Wiosną 1968 pokryto dach kościoła blachą miedzianą. Jesienią przystąpiono do odnawiania wnętrza świątyni, której malowanie zaplanowano zakończyć w 1969.Ks. Marian →Piotrowski w l. 1968-90 podjął się wielu ważnych dla par. przedsięwzięć, za co może nosić miano „wielkiego odnowiciela” ryckiego kościoła. Pierwszym z nich było umieszczenie w 1969 w prezbiterium ołtarza i ambonki, zgodnie z postanowieniami Soboru Watykańskiego II, wg których kapłan miał celebrować Eucharystię twarzą do wiernych. Nowy ołtarz i ambonka, wykonane z drewna, umieszczone zostały na zrobionym przez p. Głodka ze Swat podeście o dwóch stopniach, w kształcie prostokąta, wysuniętym do przodu przed prezbiterium. W 1969 zainstalowano nowe oświetlenie, a następnie wykonano malowanie wg projektu prof. Pieńkowskiego. Sklepienie i filary pomalowane zostały na biało, a lamperie na kolor szary. Projekt zakładał również odsłonięcie cegły na ścianach naw bocznych koło okien, za ołtarzami, przy wejściu do kościoła i w prezbiterium. Jednak wówczas odkryto tylko cegłę koło okien w nawach bocznych. Rok 1970 rozpoczął się od naprawy więźby dachowej oraz dokonano wymiany starej, bardzo zniszczonej konstrukcji nośnej pod dzwonami. W l. 1970-71 zostało zainstalowane centralne ogrzewanie. Pod zakrystią wykonano kotłownię, a wzdłuż głównej nawy wykonano dwa kanały dł. 94 m, w których umieszczono rury od centralnego ogrzewania. Po ukończeniu prac 07.03.1971 ks. bp ordynariusz w czasie uroczystej Mszy św. dokonał poświęcenia instalacji grzewczej. Od marca 1971 w ciągu 5 tygodni wymieniona została konstrukcja drewniana w sygnaturce. Następną inwestycją była wymiana wszystkich okien w kościele. Wstawiono 30 nowych z podwójnymi, żelaznymi ramami, które miały zapobiec stratom ciepła. 17.10.1973 Władysław Dziewicki przystąpił do układania terakoty wg projektu prof. Władysława Pieńkowskiego, kończąc całość prac w kwietniu następnego roku. Ogółem ułożone zostało 1100 m2 posadzki z 3 kolorów płytek: białego, szarego i czarnego. Przed ołtarzem Matki Bożej umieszczono napis wykonany z marbitu: „Na Chwałę Bożą zrealizował Ks. mgr Marian Piotrowski Prałat Jego Świątobliwości i Kanonik Honorowy Kapituły Siedleckiej, Dziekan i Proboszcz Ryk z ofiarności parafian. Anno 1974.” W marcu 1975 przystąpiono do budowy parkanu wokół kościoła. Roboty ziemne, obejmujące rozebranie starego ogrodzenia i wykonanie fundamentów, zostały wykonane przy dużym zaangażowaniu mieszkańców ze wsi Ownia. Kamienie na fundamenty zwozili ryccy parafianie. Całość prac prowadzonych pod nadzorem inż. Mieczysława Kulągowskiego i pana Surmacza, ukończona została 20.07.1976. Mieszkańcy Owni, Dąbi Starej i Nowej, po pracach związanych z budową parkanu, uporządkowali teren wokół kościoła. Pomiędzy 1978 a 1984 rokiem zainstalowano elektryczny napęd do dzwonów kościelnych. 19.11.1978 rozpoczęto remont prezbiterium, trwający do stycznia kolejnego roku. Podczas remontu w oknach prezbiterium wstawiono różnokolorowe witraże i usunięto boczne skrzydła dobudowane do głównego korpusu ołtarza wielkiego, aby nie zasłaniały nowych witraży. Planowane pokrycie dachu nową blachą przyśpieszyło nieszczęśliwe wydarzenie. Gwałtowny huragan w nocy z 2 na 3 listopada 1981 zwalił na ziemię sygnaturkę, załamał kilka krokwi i porobił wyrwy w blasze na kościele. Po tymczasowym zabezpieczeniu świątyni przystąpiono na

77

wiosnę 1982 do odbudowy sygnaturki. Wacław Łukasik, Bolesław Łukasik, Wójcicki, Zdzisław Łukasik i Tadeusz Witkowski przywieźli drewno na wymianę uszkodzonych krokiew oraz materiał na sygnaturkę. Mieszkańcy Dąbi Nowej dostarczyli 50 sztuk żerdziaków na rusztowania. Nowa sygnaturka wykonana została już według innej konstrukcji i nadano jej inny wygląd zewnętrzny. Po wykonaniu nowej sygnaturki rozpoczęto krycie dachu blachą miedzianą, które zakończono we wrześniu. W 1984 zakupione zostało nowe tabernakulum do ołtarza wielkiego. Ognioodporne i wykonane z blachy pancernej, dające lepsze zabezpieczenie przed świętokradcą, pożarem lub innym zagrożeniem. Tego samego roku zainstalowano 11 nowych i 3 odnowione żyrandole. W 1988 ks. Piotrowski zlecił Kazimierzowi Nietupskiemu z Kwidzynia renowację wszystkich witraży okiennych w kościele, a po ich zamontowaniu Tadeusz Jagiełło dokonał ich uszczelnienia. 11 grudnia witraże poświecił bp Jan Mazur, któremu został poświęcony witraż koło obrazu Matki Boskiej. W rozecie widnieje herb biskupi z napisem: „Jego Ekscelencja Ksiądz Biskup Jan Mazur Ordynariusz Diecezji Siedleckiej w 20 rocznicę pasterzowania”. Witraż koło ołtarza św. Jakuba poświęcony został ks. Marianowi Piotrowskiemu. W rozecie umieszczony jest herb Jana Pawła II oraz napis: „Ksiądz mgr Marian Piotrowski prałat i kanonik kapituły siedleckiej proboszcz i dziekan Rycki w 20 rocznicę pracy pasterskiej.” Po śmierci ks. Piotrowskiego, od strony prawej kruchty, na ścianie bocznej umieszczona została tablica epitafijna.

Ks. Stanisław →Burzec, prob. par. Ryki w l. 1990 – 2005, podjął się wielu prac i inwestycji przy świątyni. W 1996 dokonał przebudowy prezbiterium. Przez październik trwały prace budowlane, w wyniku których cała posadzka w prezbiterium ułożona z płytek, została wymieniona na posadzkę marmurową. Ołtarz, ambonę i podest wykonane z drewna zamieniono na nowe, marmurowe, dopasowane do nowego wyglądu prezbiterium. Rok 1997 rozpoczął się odnowieniem żyrandoli, które oddano do złocenia, a następnie poprawiono w nich instalację elektryczną. Na wieży kościelnej zainstalowane zostało urządzenie, które automatycznie włącza i porusza dzwonem. 13 marca został zdjęty z wieży kościelnej krzyż, ponieważ na skutek silnych wiatrów bardzo się przechylił, co groziło upadkiem, a na jego miejscu umieszczono nowy ze stali nierdzewnej. Wyremontowane zostały również ławki. Po rozebraniu ich, usunięto zniszczone elementy, w miejsce których wstawiono nowe. Przy pomocy Rady Miasta naprawiony został napęd zegara na wieży kościelnej. Zainstalowano w zakrystii urządzenie komputerowe, które połączone z dzwonem, wygrywa melodie i kuranty. 6 grudnia zainstalowany został nowy piec gazowy. W 2000 zainstalowano w prezbiterium nowe oświetlenie, a na wieży kościelnej mechanizm wygrywający melodie. Stanisław Kamiński ofiarował do świątyni 6 nowych spowiednic. W głównym wejściu kościoła, obok wiszącego krzyża, umieszczony został znak święty, upamiętniający obchody Roku Jubileuszowego 2000. Rok 2001 przyniósł rozpoczęcie starań dotyczących oświetlenia kościoła z zewnątrz. Zawiązany został w tym celu Komitet Iluminacji, któremu przewodniczyli Tadeusz Pudło i Maciej Lorenc. Komitet założył konto, na które wierni mogli wpłacać ofiary na ten cel, a także zostały wystawione puszki do zbierania funduszy. Prace nad założeniem iluminacji trwały od października do listopada, a po ich zakończeniu 12 grudnia bp Jan Mazur dokonał uroczystego poświęcenia. Zakupionych zostało 12 ławek, wymieniono żaluzje w wieży kościelnej i odnowiono kruchtę i zakrystię. W 2004 kościół został odmalowany. W 2005 po lewej stronie ołtarza wielkiego zostało ustawione miejsce przewodniczenia, z którego kapłan sprawuje liturgię obrzędów wstępnych oraz zakończenia w czasie Eucharystii. [Krystian Pielacha, wg: Akta Parafii w Rykach dekanatu stężyckiego, AKDS, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, Tom I; Akta Parafii w Rykach dekanatu stężyckiego, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, Tom II; Akta osobiste księdza Jana Rozwadowskiego, AKDS, sygn. Lit. R., Dział II, Nr porz. 19, Tom I; Księga dobrowolnych ofiar na budowę nowego, rzymsko – katolickiego, murowanego kościoła w Rykach, APR, sygn. 32; Księga ofiar na Ołtarz Wielki w parafii Ryki, APR, sygn. 33; Akta Parafii w Rykach, APR; Akt poświęcenia cokołu i fundamentów pod nowy kościół w Rykach, APR; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki sporządzony 1

78

lipca 1918 roku, APR, sygn. 60; Księga Dozoru Kościelnego Rzymsko Katolickiej Parafji Ryki. Od 1921 r., APR, sygn. 1; Inwentarz parafii Ryki z 1964 r., APR; Dokumentacja techniczna; Księga Wizytacji Kanonicznych, APR, sygn. 4; Kronika Parafii Ryki, APR; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki z 2005 r., APR; Wywiad z Henrykiem Moniszko przeprowadzony 8 kwietnia 2006 r.; Wywiad z Heleną Gliwką przeprowadzony 19 kwietnia 2006 r.;]

Kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela – samolot. W pierwszy dzień styczniowej ofensywy Armii Czerwonej w czasie II wojny światowej 1944, lekki, dwupłatowy samolot radziecki typu „Kukuruźnik” w czasie silnej mgły wpadł na główną wieżę kościoła. Strącił boczną wieżyczkę i zatrzymał się wewnątrz hełmu wieży. Piloci o własnych siłach zdołali wyjść z samolotu, po czym mieli powiedzieć: „Wasza Matka Boska nas uratowała”. Wieżyczka natomiast spadła na dach z dachówek, a wraz z nią wrak samolotu, psując w ten sposób część dachu. Następnie żołnierze radzieccy wywieźli wrak samolotu w okolice ulicy Swatowskiej, gdzie go spalili. Samolot radziecki według jednej wersji szukał lotniska do wylądowania w Dęblinie, a według drugiej, polowego lotniska w Rykach, w pobliżu ul. Swatowskiej. [Krystian Pielacha, wg: Wywiad z Henrykiem Moniszko przeprowadzony 08.04.2006; Informator - Ryki, Ryki 1995, s. 7]

Kościół pod wezwaniem św. Stanisława Bpa, wymieniany jest przez źródło w 1595. Był wówczas drewniany. Znajdował się pod patronatem królewskim. Nie można mieć jednak całkowitej pewności, czy była to pierwsza świątynia w Rykach. Na przełomie XV i XVI w. podczas pożaru spowodowanego najazdem Tatarów spłonęły dokumenty fundacyjny i erekcyjny, które w tamtych czasach przechowywane były w skarbcu świątynnym. Wtedy mógł również spłonąć i ówczesny kościół. Dlatego kościół św. Stanisława mógł być już drugim. W 1598 obok niego znajdował się dom plebana z ogrodem i sadem, dom wikarego, a także dom dla kierownika →szkoły parafialnej i kantora. Pleban posiadał ziemię uprawną oraz zabudowania gospodarcze z młynem. Istniało →Bractwo Duchowne, oddalone od zabudowań plebańskich, na którego uposażenie składał się dom z ogrodem. Kościół św. Stanisława istniał do początku XVII w. [Krystian Pielacha, wg: Opis beneficjów parafii Ryki z 1598 r., APR; Wizytacja 1, k. 320 – 321; Pielacha K., Historia kościoła w Rykach, cz. 1, Kościoły w Rykach na przestrzeni wieków, w: Twój Głos, nr 16/2006, s. 11]

Kościół pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny; wizytacja z 1617 podaje, że istniejąca wówczas w Rykach świątynia nosiła tytuł Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. Nieznana jest data jej powstania. Wiadomo natomiast, że w dużym ołtarzu umieszczone było tabernakulum. Od strony wschodniej stał drugi ołtarz z dwoma świecznikami i licznymi wotami wdzięczności. Kościół ten przetrwał do poł. XVII w, najprawdopodobniej uległ zniszczeniu. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 2, k. 68]

Kowalczyk Danuta, ur. 19.03.1949 w Kłoczewie, c. Stanisława i Emilii z d. Głodek. Zam. ul. Kochanowskiego 3/4. Ukończyła AR w Lublinie. Inżynier rolnictwa. Prac.: Lubelski ODR w Końskowoli jako agronom gminny, inspektor, aktualnie kierownik zespołu doradców. Zaint.: ekologia, ochrona środowiska. Mąż: Jan. Dzieci: Anna 1973; Leszek 1977. [Dariusz Jaśkiewicz]

Kowalczyk Kazimierz, ur. 27.01.1935 w Dudkach gm. Trojanów, s. Józefa i Marianny z d. Kowalczyk. Ukończył Studium Nauczycielskie w Warszawie (1962) i UMCS (1971), specjalizując się w kierunku pedagogiki. Pracę zawodową rozpoczął w 1952 w SP w Żelechowie, następnie w SP w Woli Zadybskiej (1953), od 1960 już jako kierownik SP w Owni, a od 1968 w SP w Rykach. W 1973 zatrudniony w ZSZ nr 1 w Rykach jako wicedyrektor. Kontynuował tę

79

pracę do 1991, kiedy to przeszedł na emeryturę. Był odznaczony m.in. KKOOP, ZKZ, Medalem KEN. Żona: Kazimiera, ślub 13.08.1960. Dzieci: Janusz – 1961; Jolanta – 1971. [Zbigniew Lipski]

Kowalczyk Marek, ur. w 1963. Komendant KPP w Rykach. Ukończył Szkołę Podoficerską we Wrocławiu, Szkołę Podchorążych w Pile, Wyższą Szkołę Policji w Szczytnie, Akademię Świętokrzyską. W policji pracuje od 1983; w 1985 służba w Rejonowej Komendzie Policji w Lubartowie, m.in. w sekcji operacyjno – dochodzeniowej; w 1990 awansował na stanowisko z-cy naczelnika Wydziału Ruchu Drogowego w Lubartowie, a w 1999 – naczelnika tej sekcji; od listopada 2002 powołany na zastępcę Komendanta Powiatowego Policji ds. Prewencji i Ruchu Drogowego w Lubartowie; od 01.09.2003 został Komendantem KPP w Rykach. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 9/2003]

Kowalski Saturnin Franciszek, zm. 13.10.1940. Lekarz medycyny, prac. w Rykach w l. 18921940. Mieszkał w dworku zbudowanym przez siebie w 1908 przy ul. Warszawskiej 25/27/29. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 12/1998]

Kółko Amatorskie, zał. wiosną 1917 z inicjatywy sędziego Henryka Skorupki i księgowego Bronisława Greinerta, skupiało młodzież rycką przygotowującą śpiewy, deklamacje i przedstawienia, np. wodewil Cypriana Godebskiego „Miłostki ułańskie”. W 1921 przekształciło się w Koło Młodzieży Wiejskiej. W 1923 liczyło ponad 100 członków. Od 1928 było to Koło Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. W tym roku młodzież pow. garwolińskiego reprezentował na Walnym Zjeździe Delegatów ZMW „Wici” Franciszek Osiak z Ryk. Prowadzono działalność, sportową, oświatową i inne. [Tomasz Niemirowski, wg: R. Makulec, MR 7/1997]

Kółko Rolnicze, zał. w 1919 roku z inicjatywy miejscowych rolników. Początkowo liczyło 73 członków, w drugim roku przybyło 54. Wybrano zarząd, funkcję prezesa pełnił Józef Bancerz. Do zadań Kółka należało sprowadzanie zboża siewnego, gryki, skóry podeszwowej oraz praca oświatowa wśród swoich członków. Prenumerowano Przewodnik Gospodarstwa Wiejskiego i Przysposobienie Rolnicze oraz wykupywano Kalendarz Rolniczy i Gminny od wójta gminy. W latach trzydziestych na potrzeby rolników zakupiono apteczkę oraz zakupywano podstawowe leki dla zwierząt.

Po wojnie, wskutek sytuacji politycznej w kraju, kółko nie działało aż do 1956. Wznowienie działalności nastąpiło dzięki utworzeniu Funduszu Rozwoju Rolnictwa. Umożliwiło to zakupienie dla kółka ciągników i innych maszyn rolniczych (w 1960 – pierwszy ciągnik „Zetor”). Zwiększono zakres usług, w tym prowadzono prace uprawowe, chemizacyjne, żniwne, wykopkowe oraz świadczenia usług transportowych dla rolników oraz instytucji. W 1966 zakupiono działkę o pow. 0,6 ha pod zabudowę zaplecza technicznego. Powstał w związku z tym obiekt z częścią socjalną, biurową, warsztatem, w późniejszym czasie dobudowano garaże i stację paliw. Wybudowano również obiekt przy ulicy Królewskiej. W tym też czasie uruchomiono komisową sprzedaż nawozów sztucznych. Kółko wspomagane było do 1975 przez PZKR w Rykach. Funkcję dyspozytora pełnił Zdzisław Wójcicki, od 1963 etatowym dyspozytorem został Kajetan Szyszko, a prezesem zarządu Tadeusz Lewiński.

KR zakończyło swoją samodzielną działalność gospodarczą 01.01.1974, po przystąpieniu do Spółdzielni Kółek Rolniczych, którą utworzono w tymże roku. Od tej pory Kółko zajmowało się działalnością samorządową i społeczno – zawodową wśród rolników. Z dniem 01.06.1990 członkowie wycofali swoje udziały ze Spółdzielni i rozpoczęli ponownie działalność samodzielną. Prowadzą usługi rolnicze, transportowe, skup żywca dla Zakładów Mięsnych w Sokołowie Podlaskim, sprzedaż pasz treściwych i nawozów mineralnych. [Anna Żaczek, wg: T. Prządka, MR 5/1995]

80

Krawczyk Adam, ur. 09.06.1947 w Kulikowie, woj. zamojskie. Ukończył LO w Otwocku i Akademię Ekonomiczną w Krakowie w 1986. Prac. od 1968 w sanatorium Adampol k/Włodawy jako kierownik adm.-gosp., w KPRB w Rykach jako kierownik bazy transportowej (197578) i jako wiceprezes STW (197893). Wiceburmistrz Ryk od 03.11.1998. Od 1993 na rencie. Żona: Krystyna (kierowniczka apteki w szpitalu). Syn: Ireneusz, prac. w Min. Finansów w departamencie prawnym. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 12/1998]

Krotowski Jerzy, ur. 28.12.1938 w rodzinie Feliksa i Walerii z Rudeckich w Brześciu. Absolwent TB w Lublinie. Prac. od 1960 w Rykach w PGR, PPRN, a od 1973 jako kierownik wydziału Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego oraz spraw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Zaangażowany w budownictwo jednorodzinne, w budowę Domu Katechetycznego w Rykach i Domu Pomocy Społecznej w Rososzy. Odznaczony ZKZ, SKZ, Honorową Odznaką “Zasłużony dla Lubelszczyzny”, Zasłużony Pracownik Państwowy”. Zmarł 23.06.2001. Żona: Halina Wiesława z Wojciechowskich, ślub 02.09.1961. Dzieci: Marlena i Lidia. [Zbigniew Lipski]

Królik Stanisław, ur. 16.02.1925 w Rykach, syn Adama i Stefanii z d. Wojewoda. Żołnierz AK, ps. „Sosna”. W Rykach spędził dzieciństwo i częściowo młodość. Podczas wojny rozpoczął naukę zawodu w pod okiem Wacława Szlendaka w warsztacie Józefa Narajczyka. W 1943 przymusowo wcielony do junaków pracujących na lotnisku w Podlodowie. W kwietniu 1944 zbiegł i schronił się w 15 pp. Wilków dowodzonym przez → Mariana Bernaciaka ps. „Orlik”. W okresie 04.1944 – 07.1945 uczestnik znaczących akcji przeprowadzonych przez oddział „Orlika”, m.in. w Korytnicy i pod Trojanowem, w Kluczkowicach, w Kazimierzu oraz innych akcjach np. w rekwizycji bydła w majątku Sobieszyn i koncentracji oddziałów akcji „Burza”. Aresztowany 03.01.1945, więziony i torturowany przez UB, uciekł spod nadzoru w Warszawie przed styczniową ofensywą. W kwietniu 1945 wstąpił do ponownie sformowanego oddziału „akowców” (pod nazwą Ruch Oporu Armii Krajowej), a następnie WiN. Uczestniczył w walkach do 01.04. 1947. Były to akcje m.in. w Woli Zadybskiej (wzięto do niewoli, a następnie puszczono wolno ponad 50 żołnierzy KBW i UB, z których kilku później pozostało w oddziale), 24.04.1945: atak na UB w Puławach (uwolnienie ok. 100 więźniów byłych żołnierzy AK), zasadzka k/Baranowa i 25.05.1945 największa bitwa oddziałów WiN z batalionami NKWD i UB z Lublina, Puław i Kazimierza oraz kolejna w Dęblinie i Gończycach. Brał udział w rozbrajaniu posterunków w Żelechowie, Adamowie, Maciejowicach, Końskowoli, Kocku i Żyrzynie. W kwietniu 1947 wyjechał do siostry zam. w Lubawce. Do 31.03.1949 pracował jako ślusarz w spółdz. „Przewóz”, następnie do 10.05.1952 jako kier. transportu w Powszechnej Spółdz. Spożywców w Kamiennej Górze, od 01.01.1953 w Rykach na stanowisku zaopatrzeniowca w Zasadniczej Szkole Metalowej, później jako nauczyciel zawodu. W l. 1969–73 jako zastępca kier. warsztatów i do emerytury (08.1984) nadal jako nauczyciel zawodu. Przez kolejnych 5 lat zatrudniony jako nauczyciel dochodzący. Ukończył TM zaoczne w 1969 w Rykach, Pedagogiczne Studium Techniczne w 1976, egzamin kwalifikacyjny równoważny studiom wyższym zawodowym zdał w 1979. Był prezesem Koła Światowego Związku Żołnierzy AK (1990-93), członek ZNP od 05.06.1954, prezes Ogniska Szkół Zawodowych (1972–86), w l. 1972–86 w Zarządzie Pracowniczej Kasy Zapomogowo – Pożyczkowej. Otrzymał Złotą Odznakę ZNP, ZKZ, Medal KEN, wyróżnienie z Londynu - Krzyż Walecznych w 1949 za udział w walce formacji podziemnych AK i WiN oraz pracę na rzecz kombatantów tych środowisk, następnie Krzyż AK, Krzyż Zrzeszenia WiN, Odznakę Akcji „Burza”, Odznakę Pułkową 15 pp „Wilków”. Żona: Czesława z d. Jankowska, ślub w 1955. Dzieci: Tadeusz, Marek 1955, Jolanta 1959. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 1995/12, s. 2]

81

Królik Tadeusz, ur. w 1947 w Oszczywilku, s. Józefa i Ireny. Ukończył Technikum Mleczarskie w Rzeszowie (1966) i Akademię Rolniczo Techniczną w Olsztynie (1972). Opracował nową technologię pozyskiwania białek z mleka. Prac. w OSM w Rykach do 01.06.1978, a nastęnie w ZPOW „Hortex” jako dyrektor ds. techniczno produkcyjnych. W 1988 rozpoczął pracę w Przedsiębiorstwie Zagranicznym w Jeziorzanach, gdzie produkowano odzież i zamrażano owoce. Prowadzi również swoją firmę ”Rabbit”. Od 2002 przewodniczący Ryckiego Stowarzyszenia Gospodarczego. Zaint.: kolekcjoner starych narzędzi i wyposażenia gospodarstwa domowego, numizmatyka. Żona: Wiesława. Córki: Marta, Monika. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 10/2002, s. 33]

Królikiewicz Maciej, ur. 13.06.1970 w Poznaniu, s. Janusza i Przemysławy z d. Tomicka. Zam. ul. Karola Wojtyły 21/20. Ukończył SP nr 7 w Ostrowie Wielkopolskim, następnie LO nr 3 w Ostrowie Wielkopolskim, studia na Politechnice Poznańskiej oraz studia podyplomowe: Administracja w samorządzie terytorialnym. Mgr inż. mechanik, specjalność: pojazdy maszynowe. Wcześniej był członkiem Zarządu Linii Kolejowych PKP w Lublinie, obecnie pracuje w Starostwie Powiatowym w Wydziale Komunikacji w Rykach. Wiceprezes Towarzystwa Wspierania Edukacji i Kultury "Tradycja". Zaint.: sport, muzyka, język niemiecki. Żona: Renata z d. Prządka, ślub 18.04.1992. Córka: Aleksandra 30.04.1994. [Maciej Królikiewicz]

Królikiewicz Renata z d. Prządka, ur. 17.01.1968 w Rykach, c. Tadeusza i Sabiny z d. Pioterczak. Zam.: ul. Karola Wojtyły. Ukończyła LO w Rykach; AM w Poznaniu. Lekarz medycyny, specjalista chorób wewnętrznych. Prac. SPZOZ Ryki. Kierownik Pogotowia Ratunkowego - Wydziału Pomocy Doraźnej. Delegat lubelskiej Izby Lekarskiej. Uzyskała II stopień specjalizacji w zakresie: choroby wewnętrzne. Pasjonuje się fotografią, lubi czytać książki, słuchać muzyki i podróżować. Mąż: Maciej. [Renata Królikiewicz]

Krucyfiks barokowo-ludowy, z ok. poł. XVIII w., zawieszony w prawej kruchcie →kościoła Najświętszego Zbawiciela. Przeniesiony z →kościoła św. Jakuba Ap. (czwartego). Wykonany z drewna rzeźbionego i polichromowanego. Wysokość rzeźby wynosi 65 cm., a krzyża 140 cm. Ciało Chrystusa żółtawo-cieliste, zawieszone jest na krzyżu w małym zwisie, przybite trzema gwoździami. Postać krępa z zachwianymi proporcjami: potężne ramiona, krótkie nogi, tors wydłużony, duża głowa. Klatka piersiowa z zaznaczonymi żebrami, mięśnie ramion uwydatnione. Głowa z brązową brodą i włosami, osadzona na krótkiej szyi, nieznacznie pochylona ku prawemu ramieniu. Twarz o wydatnych rysach, z krótką brodą i wąsami. Na głowie korona cierniowa. Perizonium białe, szerokie, drobno sfałdowane, przewiązane na prawym boku i ze zwisem z tej strony. Nogi przybite jednym gwoździem. Na górnym ramieniu krzyża tabliczka z napisem: „INRI”. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Krucyfiks późnogotycki, z ok. poł. XVIII w., zawieszony w kościele →Najświętszego Zbawiciela, na prawej ścianie w głównym wejściu najprawdopodobniej przeniesiony z →kościoła św. Jakuba Ap.(czwartego). Rzeźbiony w drewnie i polichromowany. Wysokość rzeźby wynosi 150 cm., a krzyża 220 cm. Ciało Chrystusa koloru żółto-cielistego, zawieszone jest na krzyżu w głębokim zwisie, przybite trzema gwoździami. Tułów mocno wygięty, z uwydatnionym umięśnieniem. Mięśnie ramion i nóg są mocno napięte. Głowa o brązowych włosach, w cierniowej koronie opada na prawe ramię. Perizonium białe, na srebrnym sznurze z rozwiązanymi zwisami po obu stronach. Nogi przybite jednym gwoździem. Na górnym ramieniu krzyża tabliczka z napisem: „INRI.” [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Kruk Grażyna, ur. 07.04.1978 w Rykach, c. Stefana i Krystyny. Ukończyła Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nałęczowie oraz studia na Wydziale Artystycznym ISP UMCS,

82

specjalizacja – malarstwo sztalugowe. Uczestniczyła w kilku indywidualnych i zbiorowych wystawach, m.in. w MGCK w Rykach w 1998. Od 2006 prowadzi własną pracownię plastyczną o profilu projektowym: „Krug – Pracownia Projektowa”. Zajmuje się aranżacją wnętrz w powiązaniu z innymi dziedzinami sztuki wizualnej (grafika, malarstwo, rzeźba, wzornictwo przemysłowe). Wykonuje projekty wnętrz mieszkalnych i usługowych, dekoracyjne zdobienie ścian, obrazy sztalugowe, kopie dzieł sztuki, grafikę użytkową. Członek zwyczajny Związku Polskich Artystów Platyków w Lublinie. [Grażyna Kruk]

Kryczka Jadwiga Irena, ur. 05.05.1951 w Rososzy, zm. 27.08.2003, c. Edwarda i Janiny z d. Kornas; lekarz medycyny. Ukończyła AM w Warszawie w 1975, specjalizacja – anestezjologia. W 1998 uzyskała I stopień specjalizacji z higieny i epidemiologii. Prac.: SP ZOZ w Rykach na stanowisku kierownika działu metodyczno – organizacyjnego (1975-79), lekarz w SP ZOZ w Puławach (kilka miesięcy), przychodnia w Rykach (01.12.1979 - 07.12.1982), inspektor sanitarny i dyrektor SANEPiD (do 14.11.2002), ponownie jako lekarz (14.11.2002 - 2003). Odznaczona SKZ. [Anna Żaczek, wg: MM, 2/5, 2003, s. 25]

Krzywoń Zofia, ur. 23.09.1930 we wsi Pogorzel, zm. 07.02.1989 w Rykach, pochowana w Siennicy k/Mińska Mazowieckiego. Ukończyła SP i LP w Siennicy, w późniejszych l. (1977) Egzamin Kwalifikacyjny równoważny ze Studium Zawodowym oraz SN z zakresu matematyki. Członek organizacji młodzieżowej „WICI”, a następnie ZMP na terenie szkoły w Siennicy. W l. 1950-51 prac. jako przewodnik drużyny harcerskiej przy SP w Pilawie. Po kilkuletniej pracy w Głoskowie, w 1956 przeniosła się na stałe z rodziną do Ryk. Od tego roku zatrudniona jako nauczycielka matematyki w SP w Rykach. Pełniła funkcję społecznego Kierownika Ogniska Metodycznego. Znana z wielu inicjatyw podejmowanych na rzecz dzieci i młodzieży, m.in. w zakresie harcerstwa, turystyki krajoznawczej, działalności w SKO. Wyróżniona ZKZ, KKOOP. Zamężna; córka Grażyna. [Anna Żaczek, wg Kroniki SP nr 1 z 1989].

Krzyż i tablica pamiątkowa w miejscu rozstrzelania 4 żołnierzy AK z 15 PP „Wilków”: Jana Filipka „Gilzy” z Kawęczyna, Stefana Kamarka, Władysława Warownego „Dęba” z Dąbi i Adama Zdrojewskiego „Sępa” z Żabianki. Ustawiony 23.09.1991 pomiędzy stadionem a Buksą. Po pokazowym procesie 1415.01.1947 w sali Domu Strażaka, wyrok wykonano wieczorem, prowadząc skazanych nad Buksę tylko w bieliźnie przy 20-stopniowym mrozie, strzałami w tył głowy. Rozstrzelanych zagrzebano w pobliskich szuwarach. Mieszkańcy Ryk w lipcu urządzili pogrzeb zabitym żołnierzom AK, którzy doczekali się także rehabilitacji. [Tomasz Niemirowski, wg: Sulej M., Marian Bernaciak „Orlik”, s. 66; opis w: J. Ślaski, Żołnierze wyklęci]

Krzyż na placu szkolnym, w 1930 na placu szkolnym przed budynkiem SPow stał krzyż drewniany postawiony tam kilkadziesiąt lat wcześniej przez ludność katolicką z Ryk. Ze względu, że był on już bardzo zniszczony, członkowie →Ligi Katolickiej z ryckiej par. postanowili ustawić na jego miejscu nowy krzyż. Mimo dobrych zamiarów i jak najszczerszych chęci, zostało im to uniemożliwione przez ówczesnego kierownika szkoły, który nie udzielił swojej zgody. [Krystian Pielacha, wg: Korespondencja Księdza Proboszcz Stanisława Joszta do Prześwietnej Kurii Biskupiej z dnia 14 kwietnia 1930 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, Tom I]

Krzyż przy ul. Wyczółkowskiego, umieszczony 21.04.2002 w miejscu starego już zniszczonego krzyża. Odlany z metalu. Poświęcony podczas procesji w uroczystość Bożego Ciała. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 126]

Krzyże zbezczeszczone przez władze komunistyczne, 15.02.1982 w biurze geodezji w Rykach na polecenie władz komunistycznych usunięto siedem krzyży. Dokonano tego pomimo

83

zapewnień ze strony partyjnych władz państwowych, że krzyże w miejscach publicznych będą uszanowane. Ks. prob. Marian ®Piotrowski na znak przebłagania za sponiewieranie oraz odrzucenie znaku krzyża postanowił przez jeden dzień po każdej Mszy św. odśpiewywać wraz z wiernymi, jako ekspiację, werset „Przepuść Panie, przepuść ludowi Twemu”. Aby wyrazić dalszy sprzeciw wobec takiego znieważającego traktowania wiary katolickiej przez komunistów, w świątyni przy ołtarzu Matki Boskiej ustawiono tablicę przedstawiającą kontury państwa polskiego, przepasane czarną wstęgą. Na nich umieszczono krzyż z napisem „Jeden z Krzyży usuniętych z Biura Geodezji na polecenie władz państwowych”. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 68]

Księżopolski Józef Michał, ks., ur. 18.09.1909 w Suchożebrach, zm. 2.02.1956 w Rykach, s. Andrzeja i Marjanny z d. Szkupiowa. W wieku 8 l. zaczął chodzić do szkoły początkowej, w której nauczył się pisać i czytać. Zauważono u niego chęć do nauki i oddano go w wieku 10 l. do gimnazjum im. B. Prusa w Siedlcach. W szkole należał do koła przyrodniczego, harcerstwa oraz sodalicji. Następnie wstąpił do Seminarium Duchownego, otrzymując święcenia kapłańskie 29.06.1932. Pracę duszpasterską jako wikariusz rozpoczął w par. Parysów. Po kilku miesiącach odszedł, podejmując naukę w KUL. W 1932 uzyskał tytuł naukowy: licencjat teologii. Przez okres wakacji pełnił posługę w parafii Kossów, po czym znów rozpoczął dalsze kształcenie. W sierpniu 1934 po krótkim pobycie na parafii w Suchożebrach, przeniesiony został do Trzebieszowa, a potem na prefekta gimnazjum w Siedlcach. Po roku mianowany rektorem kościoła filialnego Św. Krzyża w Siedlcach oraz profesorem seminarium w Janowie Podlaskim. Od 15.09.1935 rozpoczął roczne studia w Rzymie, mieszkając w Papieskim Instytucie Polskim. Po powrocie pełnił do 1941 posługę w kościele św. Stanisława w Siedlcach. Następnie, po krótkiej pracy w katedrze, w 1941 został administratorem parafii Opieki Św. Józefa w Siedlcach, a zarazem wikariuszem kościoła Św. Stanisława. W 1942 otrzymał tytuł kanonika. Od 1941, rezygnując ze sprawowanych urzędów, kontynuował dalszą naukę w KUL. W 1945 uzyskał tytuł doktora teologii. Pracę doktorską napisał na temat; „Doctrina Sancti Thomae Aquinatis de habitibus”. Został współpracownikiem Wydziału Teologicznego Towarzystwa Naukowego KUL. Po ukończeniu studiów objął probostwo w par. Ulan, a następnie w 1947 probostwo w Rykach oraz urząd Dziekana dekanatu stężyckiego. 02.02.1956 po odprawionej Mszy św. zasłabł przy ołtarzu i upadł. Przeniesiony został na plebanię, gdzie przed przybyciem lekarza zmarł. Pochowany na cmentarzu w Rykach. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste ks. Józefa Księżopolskiego, AKDS, sygn. Lit. K, Dział I, Nr porz. 43, Tom I]

Kuchnio Ludwik, ur. 05.10.1934 w Oszczywilku, pow. Ryki, s. Jana i Zofii zd. Lasek. Ukończył w 1952 LO w Rykach wraz z rocznym kursem pedagogicznym,w l. 1961-64 3-letnie zaoczne SN w Warszawie, w 1979 WSP w Kielcach Wydział Pedagogiczny. Nauczyciel. Prac. od 01.09.1952 w SP w Czernicu pełniąc obowiązki kierownika. Po roku przeniesiony do SP w Dąbi Starej. W 1956, po powrocie z wojska, rozpoczął pracę w SP w Oszczywilku jako nauczyciel. Po 2 latach pełnił obowiązki kierownika szkoły (do 31.08.1961). Od 01.09.1961 urlopowany do pracy w Zarządzie Oddziału Powiatowego ZNP w Rykach. 01.09.1964 powołany na stanowisko zastępcy inspektora szkolnego, od 25.08.1966 do 31.08.1973 pełnił funkcję inspektora szkolnego w PPRN w Rykach. Od 01.09.1973 do 31.08.1984 był miejsko-gminnym inspektorem szkół w Rykach, od 01.09.1984 do 31.08.1985 dyrektorem SP im. Mariana Osińskiego w Rykach. Od 01.09.1985 na emeryturze. Do ZNP należy od 01.01.1958. W l. 1961-64 był etatowym sekretarzem Zarządu, w l. 1964-73 członkiem Prezydium Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP w Rykach. Odznaczony: SKZ, ZKZ, KKOOP, Złotą Odznaką ZNP, Srebrną Odznaką "Za zasługi dla województwa warszawskiego", Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego, Brązowym Medalem „Za Zasługi dla Obronności Kraju”, Odznaką Przyjaciel Dziecka, Honorową Odznaką "Za zasługi dla Lubelszczyzny". [Zbigniew Lipski]

84

Kuchnio Wacław, ps. „Spokojny”, ur. 1917. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Saper. Od lutego 1940 w ZWZ w Rykach. Wstąpił do oddziału „Orlika”. W styczniu 1944 został dowódcą I plutonu w stopniu podporucznika. 17.04.1944, dowodząc plutonem, został lekko ranny w kilkugodzinnej bitwie we wsi Kawęczyn w gminie Kłoczew z 20-osobową bandą dobrze uzbrojonych rabusiów, których zabito wówczas szesnastu. 12.09.1944 na ul. Poniatowskiego w Rykach zastrzelił kapitana MO Nikołaja Paramonowa. Towarzyszący Paramonowowi komendant MO w Rykach podporucznik Julian Gransztof został trafiony kilkoma pociskami, ale przeżył. W tym samym roku Kuchnio został aresztowany przez NKWD, lecz zdołał zbiec i ponownie wstąpił do oddziału „Orlika”. Po śmierci „Orlika” 24.06.1946 dowodził częścią jego zgrupowania w powiecie garwolińskim. Latem tego samego roku ożenił się z Zofią Mączyńską. 11.08.1946 w pobliżu Okrzei został zatrzymany przez UB wraz z żoną i dwoma partyzantami, jadąc na furmance. Doszło do strzelaniny, w której zginęło dwóch ubeków. 25.03.1947 ujawnił się w PUBP w Garwolinie, oddając wiele broni, m.in. dwa działka przeciwpancerne. Mimo to był obserwowany przez UB. Zamieszkał w podwarszawskiej Radości i zaczął prowadzić sklep z tekstyliami. Nad ranem 06.06.1948 w wynajmowanym przez niego mieszkaniu usiłowali go aresztować dwaj ubecy. "Spokojny" jednego zastrzelił, drugiego ciężko ranił i wraz z żoną przeniósł się do Warszawy na Plac Mirowski, na kwaterę zaprzyjaźnionego z nim żołnierza AK z okolic Ryk, Czesława Cygana. Dwa dni później dom Cygana został otoczony przez UB, MO i KBW. Wiedząc, że tym razem nie zdoła uciec, "Spokojny" strzelił sobie w skroń z pistoletu. Po nim uczyniła to jego żona. Pośmiertnie odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.prezydent.pl/x.node?id=1011848&eventId=13027953 i www.arikah.net/encyklopedia/Wacław_Kuchnio - 12k]

Kultys Henryk, ur. w 1919 w Rykach, s. Michała i Franciszki. Uczestnik kampanii wrześniowej. Członek AK w oddziale „Orlika”. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 9/1995, s. 78]

Kultys Zygmunt, ur. 11.02.1923 w Kolonii Swaty, s. Michała i Franciszki z d. Szlendak. Zam. Rynek Stary 14. Ukończył SP nr 1 w Rykach, TB dla Pracujących o specjalności ogólnoekonomicznej. Technik ekonomista. Prac. w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych nr 1 w Rykach jako kierownik magazynów (1951-55), PZGS „SCh” jako kierownik sekcji artykułów włókienniczych (1956-59), GS w Kłoczewie jako wiceprezes ds. handlu (1959-60), PZGS w Rykach jako instruktor techniki handlu (1960), GS w Rykach jako kierownik handlowy (1961-74), kierownik Wiejskiego Domu Handlowego w Rykach (1974-84), inspektor kontroli wewnętrznej OSI w Rykach (1985-90). Od 1990 emeryt.

Kontakt z konspiracją rozpoczął w marcu 1940, początkowo w ZWZ, następnie w AK. Zaprzysiężony jako żołnierz placówki Ryki Podobwodu Dęblin Obwodu Puławy Okręgu Lubelskiego ZWZ – AK pod pseudonimem „Lis”. Jego komendantem był ppor. „Szary” Władysław Antoszczak ze zwierzchnikiem ppor. Marianem Bernaciakiem ps. „Orlik”. Początek służby to gromadzenie i konserwowanie broni częściowo z pól bitewnych wrześniowych walk 1939 r. SGO gen. Franciszka Kleeberga w okolicach Kocka, Woli Gułowskiej i Serokomli, zbieranie informacji o konfidentach, ruchach wojsk niemieckich, udział w kolportowaniu pracy konspiracyjnej, w niszczeniu list osób wyznaczonych na roboty i wywózkę do Niemiec oraz list kontyngentowych, a także w akcjach zmierzających do upamiętnienia świąt narodowych 3 maja i 11 listopada. Ukończył Szkołę Podoficerską Wyszkolenia Bojowego i został mianowany kapralem, a później plutonowym. Był jednym z pierwszych 7 członków Oddziału Partyzanckiego 15 pp AK „Wilki” dowodzonego przez Mariana Bernaciaka, który operował na terenie Inspektoratu Puławy Okręgu Lubelskiego AK.

Najważniejsze akcje bojowe: uderzenie na posterunek w Kocku i Krzeszowicach, brawurowa akcja na lotnisko i Szkołę Hitlerjugend w Brzozowej koło Sobieszyna, rozbicie zgrupowania niemieckiego przygotowującego się do pacyfikacji terenu w Kluczkowicach. W

85

ramach akcji „Burza” Oddział ruszył na pomoc powstańczej Warszawie, ale został zatrzymany przez jednostki NKWD w okolicy Garwolina. Dzięki pomocy życzliwych ludzi uniknął aresztowania przez UB i NKWD podczas mroźnej zimy 1944-45. W marcu 1945 dołączył do M. Bernaciaka, który troszcząc się o losy swoich żołnierzy, postanowił na nowo zorganizować oddział. Brał udział w wielu potyczkach i akcjach, tym razem z jednostkami NKWD, UB i KBW. Gdy na początku kwietnia 1945 do oddziału dołączyła grupa żołnierzy AK zbiegłych z obozu w Skrobowie k/Lubartowa, stał się ich przewodnikiem. W poakowskim podziemiu WiN uczestniczył do marca 1947, kiedy ujawnił się po lutowej amnestii w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa w Garwolinie. W 2003 awansowany na stopień kapitana.

Członek Światowego Związku Żołnierzy AK Koła w Rykach, Klubu Historycznego im. Stefana Roweckiego „Grota” w Warszawie, Klubu Orderu Wojennego Virtuti Militari w Warszawie. Inspirował Jerzego Ślaskiego i współdziałał w wydaniu książek: „Żołnierze wyklęci”, „Polska Walcząca” i „Skrobów: dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944-1945”. Za zasługi w utrwalaniu pamięci o ludziach walczących o niepodległość Polski i pracę społeczną w AK wyróżniony medalem „Pro Memoria”. Otrzymał także Krzyż Partyzancki, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Walecznych, Medal Wojska, Odznakę Pułkową, KKOOP, Order Wojenny Virtuti Militari, Medal Weterana Walk o Niepodległość, Odznakę Akcji Burza, Odznakę WiN, Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Zaint.: historia II wojny światowej, powstanie ruchu oporu Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Inspektoratu Puławy, historia AK oraz WiN-u. Wdowiec. Synowie: Waldemar – 01.06.1950, Mirosław – 26.02.1955. [Zygmunt Kultys]

Kundzicz Wacław, ur. 1899, zm. 22.08.1942. Sierżant granatowej policji polskiej. Ostrzegał liczne osoby przed aresztowaniami przez Niemców, współpracował z AK. Zginął podczas samotnej pogoni za przestępcą na skraju lasu Postoła. Pochowany na cmentarzu przy Królewskiej, uczczony za niesioną pomoc pomnikiem ufundowanym przez mieszkańców Ryk. W okresie PRL napisy zamalowano czarna farbą, której ślady jeszcze do dziś widnieją na pomniku . [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 10/2003]

Kurek Ryszard, ur. 23.09.1949 w Woli Zadybskiej, s. Stanisława i Gabrieli z d. Koźlak. Zam.: ul. Kochanowskiego 5/25. Ukończył ZSzZ w Żelechowie. Kierowca autobusów. Prac. w PPKS Puławy, obecnie jest rencistą. Zaint.: działka, grzybobranie oraz wędkarstwo. Żona: Krystyna z d. Urgacz, ślub 02.06.1973. Dzieci: Gabriela 01.08.1974, Ewa 25.12.1977 i Nina 18.02.1980. [Ryszard Kurek]

Kurkowski Adolf (1838-97), ks., prob. par. Ryki w l. 1880-97. Zm. w Rykach, pochowany na →cmentarzu przy ul. Młynarskiej. [Krystian Pielacha, wg: Liber Baptizatorum 1810-1896, APR]

Kwiatek Danuta z d. Lipska, ur. 30.08.1919 w Krasnymstawie, c. Stanisława i Janiny z d. Kincel, zm. 03.02.1999 w Rykach. Ukończyła Prywatne Żeńskie Gimnazjum i LO Wacławy Arciszowej w Lublinie (matura w 1939). Prac. jako laborantka farmaceutyczna w aptece oraz sekretarka w SP w Rykach. Podczas okupacji, wraz z innymi pracownikami apteki Wł. Heinrycha, zaopatrywała w leki oddział Orlika (nocami – ze względów bezpieczeństwa). Zaint.: teatr, literatura. Mąż: Tadeusz. [Ewa Strzemska]

Kwiatek Tadeusz, ur. 06.07.1919 w Gościeradowie, s. Mariana i Natalii z d. Pankowska. Ukończył LO im. Ks. J.A. Czartoryskiego w Puławach (matura w 1939). Kasjer, bankowiec. Prac. w BS w Kraśniku i – ponad 30 lat – w Rykach. Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego w SP w Rykach. Żołnierz AK (X kompania VIII Pułku piechoty – Obwód Kraśnik). Zaint.: historia, sport. Żona: Danuta, ślub 24.11.1945. Dzieci: Ewa – 1946, Anna – 1949, Janusz – 1955. [Ewa Strzemska]

86

Kwiatkowska Janina, ur. w 1908 w Kołomyi (obecnie w Rumunii), zm. 07.02.1991 w Rykach, c. Jana i Katarzyny. Zam.: ul. Kochanowskiego. Ukończyła gimnazjum we Lwowie i szkołę przysposabiającą do wykonywania zawodu pomocnika aptekarskiego, po wojnie uzyskała tytuł magistra farmacji. Do 1939 prac. w Garwolinie, następnie w Rykach, od 1954 w Stężycy. Panna. Uczynna, wrażliwa na niedolę innych. [Anna Kołodziejek]

Kwiatkowska Sabina z d. Czapska, ur. 04.10.1917 w Rykach, c. Seweryna i Marcyjanny z d. Szczypińska. Początkowo pracowała w Urzędzie Pocztowym w Rykach (1937-39), następnie wraz z mężem w majątku Ryki (1940-44). W tym okresie wstąpiła do ZWZ - Wojskowej Służby Kobiet - ps. "Jagna", "Ziutka". Jej rodzice przechowywali małą Hanię (Hanna Krall) pochodzenia żydowskiego, późniejszą znaną dziennikarkę i pisarkę (m.in. "Zdążyć przed Panem Bogiem" i "Sublokatorki") oraz Tadeusza Koterka. Po wojnie pracowała w PGR. Była radną MRN, cieszącą się uznaniem i szacunkiem całej społeczności ryckiej. Mąż: Stanisław (ślub w 1937) ogrodnik, w czasie wojny członek AK, później dyrektor Zespołu PGR w Rykach (1950-72). Dzieci: Janina (laborantka medyczna), Krystyna (lekarz stomatolog), Adam (m.in. wicedyrektor ZPOW "Hortex" w Rykach), Maria (po UMCS). [Zbigniew Lipski, por. też MR, 9-10/1998]

Lejwoda Jan - przybył do Ryk w 1936 z Opola Lubelskiego. Pracował w SP nr 1 w Rykach do aresztowania 26.05.1944 przez Gestapo. Działacz młodzieżowy i spółdzielczy; przez kilka lat pełnił funkcję sekretarza Rady Nadzorczej i członka wydziału społeczno – wychowawczego w miejscowej Spółdzielni. W czasie okupacji hitlerowskiej należał do RPPS, był czynnym działaczem w konspiracji, prowadził tajne nauczanie. Więziony na zamku w Lublinie, zamordowany 21.07.1944. [Anna Żaczek, wg kroniki szkoły]

Leki Natury – Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne Tadeusza i Jadwigi Polańskich, zał w 1992. Pierwotna nazwa „Dar Natury” nie zdążyła uzyskać w porę akceptacji w Urzędzie Patentowym. Początkowo działało w wynajętym domu na Os. Świerczewskiego. Od 2002 w nowej siedzibie przy ul. Zielonej. Główne produkty wytwórni to mieszanki wyciągów z ziół do podawania doustnego: Venoforton, Diabetofort, Sedomix, Immunofort, Urofort, zaprojektowane przez prof. Aleksandra Ożarowskiego i prof. Hannę Strzelecką. Firma znana nie tylko w Polsce, ale również w wielu krajach świata. [Zbigniew Lipski]

Lenczowski Jan Kanty herbu Strzemię, ks., ur. 22.10.1721 w Kamieńcu w diecezji łuckiej na Wołyniu, zm. 24.08.1807. 08.08.1751 przyjął święcenia kapłańskie; 12.07.1762 uzyskał doktorat obojga praw na Akademii Zamojskiej; w 1760 dziekan kapituły lubelskiej; od 1767 okręgowy sufragan lubelski; w l. 1767-90 oficjał okręgowy w Lublinie; od 1772 kustosz chełmski; od 06.03.1773 kanonik sandomierski; archidiakon sandomierski 25.05.1773 – 25.07.1807; archidiakon lubelski 1797-1807. Proboszcz w Rykach 1758-1802 oraz w Czemiernikach od 1760. Bp abderytański, sufragan lubelski. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 8, k. 257; Wizytacja 9, k. 34; B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. II, Kraków 1999, s. 72, 88, 107-109; B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. III, Kraków 2000, s. 496; B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. IV, Kraków 2002, s. 53, 69]

Leonard z Limoges św. Patron Ryk. Urodził się w Galii ok. roku 466. Pochodził z rodziny frankońskiej zaprzyjaźnionej z królem Franków Klodwigiem, który był jego ojcem chrzestnym. Wychował się u biskupa Reims, św. Remigiusza, potem został pustelnikiem w puszczy koło Limoges. Pewnego dnia odwiedził go Klodwig i prosił o modlitwę, gdyż jego żona miała bardzo bolesny, ciężki i niebezpieczny poród. Dzięki tej modlitwie królowa szczęśliwie urodziła dziecko, za co król podarował Leonardowi cały las. Św. Leonard wybudował kościółek pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, a w nim ołtarz ku czci św. Remigiusza. Gdy odczuwał brak wody, wytrysnęła ona cudownie w postaci źródła, z którego korzystali też pątnicy przybywający nawet z Anglii i Niemiec. Był orędownikiem uwięzionych i wstawiał się za nimi przed królem i przed

87

możnymi, dlatego zwykle przedstawia się go z łańcuchem i kajdanami. Tak też jest przedstawiony w kościele ryckim przy bocznym ołtarzu św. Franciszka. Rzeźbiarz niepotrzebnie tylko dodał mu mitrę biskupią i pastorał, gdyż biskupem nie był; miał taką propozycję, ale odrzucił ją. Z czasem św. Leonard założył klasztor, gdyż wielu zgłaszało się pod jego kierownictwo duchowe. Potem całą miejscowość nazwano Saint-Leonard-de-Noblat. Zmarł 6 listopada ok. 550 roku.

Grób jego stał się natychmiast miejscem pielgrzymek. W czasie wypraw krzyżowych kult jego jako patrona jeńców wojennych wzrósł. Jest też patronem dobrego porodu, więźniów, chorych i zagrożonych napadem lub kradzieżą. Na Wawelu poświęcono mu kryptę, w której Karol Wojtyła odprawił swoją Mszę św. prymicyjną. [Tomasz Niemirowski, wg: Zaleski W., Święci na każdy dzień. Łódź 1984, s. 687-688; Wikipedia]

Leszek Kazimierz, ur. 25.10.1933 w Brzezinach, zm. 09.10.2000 w Rykach, s. Stanisława i Jadwigi z d. Sieraj (zastrzelonej przez żołnierzy rosyjskich podczas napadu w 1944 na sklep będący własnością rodziny). Ukończył Szkołę Ogólnokształcącą w Dęblinie, uzyskał tytuł czeladnika krawiectwa. Prowadził własny zakład krawiecki (1955-57) w Rykach, następnie prac. w GS w Rykach (195774) na różnych etatach, m.in. – sprzedawca, referent; p.o. kierownika transportu GS na Julinie, od 1974 na rencie. Członek Związku Inwalidów Wojennych (od 1956), wypadkowi uległ w 1944 w wyniku wybuchu bomby lotniczej. W Rykach zamieszkiwał od 1954 przy ul. Łukowskiej, w domu zakupionym w 1946 przez jego ojca (Stanisława Leszka, mieszkańca Ryk) od Matysa Nusyna - Izraelczyka. Budynek w latach 50-tych XX w miał przymusowych lokatorów, m.in. przez 3 miesiące mieścił się w nim Komisariat Milicji. W późniejszych latach odzyskany w całości przez rodzinę. Do ciekawostek należy częściowo zachowany budynek stojący obok, z zsuwanym dachem (na kółkach) przeznaczany prawdopodobnie na miejsce modlitw żydowskich i oddzielony od reszty działek wysokim murem. Mur zasłaniał widok na istniejący jeszcze wówczas kościół św. Jakuba usytuowany kilkaset metrów dalej oraz oddzielał tereny wchodzące w skład tzw. Ryk Poduchownych. Podczas II wojny światowej obydwa budynki znajdowały się na terenie getta żydowskiego. Żona: Stanisława z d. Gugała (ur. 31.10.1931), ślub 19.04.1954. Córki: Teresa (nauczycielka), Małgorzata (tech. ekonomista), Anna (nauczycielka). [Anna Żaczek]

Lewiński Zygmunt kpt. pilot II klasy, ur.18.03.1928, zginął na samolocie Mig-15 (II kabina) w locie wg systemu USL (Urządzenie Ślepego Lądowania), 21.02.1957, o godz.19.59. Pochowany na cmentarzu w Rykach. Ukończył Oficerską Szkołę Lotniczą Nr. 4 w Dęblinie w 1951. Był instruktorem 62 pułku lotnictwa szturmowego w Krzesinach pod Poznaniem. [Andrzej Cieśla]

Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej Curie (Słowackiego 12), zał. w 1944 przez ks. Wł. Frelka. Dyrektorami byli: ks. Władysław Frelek (1944-46), Celina Romoszyńska (1946-48), Eugeniusz Bernaciak (1948-52), Józef Łoski (1952-56), Władysław Radliński (1956-60), Jan Szałański (1960-62), Władysław Mikusek (1962-68), Piotr Grabarz (1968-76), Marian Kuty (1976-80), Marian Sergiel (1980-85), Zbigniew Rafeld (1985-90), Zygmunt Grzechnik (1990-2001), Bogdan Wiśniewski od 2001. W szkole odbywają się zajęcia pozalekcyjne: kulturalne, sportowe oraz edukacyjne, w zależności od zapotrzebowania młodzieży Istnieje Koło Informatyczne, Szkolne Koło Sportowe, Szkolny Klub Europejski, Szkolny Klub Filmowy. Początki szkoły sięgają czasu okupacji hitlerowskiej, gdy grupa nauczycieli rozpoczęła tajne nauczanie w klasach starszych w zakresie historii i geografii. Powstało również 5 kompletów skupiających I i II klasy gimnazjum liczące około 30 uczniów. W lipcu 1944, kiedy teren Lubelszczyzny, Podlasia i południowego Mazowsza został wyzwolony, wikariusz parafii w Rykach, ks. Władysław Frelek w oparciu o dwie sale w Domu Strażaka i jedna wynajętą u p. Sulentów założył Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum. W rok później było to już Gimnazjum

88

Samorządowe. W l. 1946-63 siedzibą był pałac pochodzący z I poł. XIX w. należący m.in. do Poniatowskich, Kickich, Jezierskich i Marchwickich. Od 1950 szkoła zaczęła funkcjonować jako Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Licealnego. W 1962 została przeniesiona do budynku SP przy Słowackiego 2. W 1974 siedzibą szkoły stał się budynek przy Słowackiego 12. W 1987 nadano szkole imię Marii Skłodowskiej Curie oraz wręczono sztandar.

Szkoła zajęła 26 miejsce w III rankingu „Kuriera Lubelskiego” o „Złotą tarczę” wśród szkół województwa lubelskiego w 2004, ponadto 28 miejsce w województwie lubelskim w Rankingu „Newsweeka” w 2004; 176 miejsce w Polsce (15 w województwie) w rankingu szkół średnich prowadzonym przez „Perspektywy” i „Rzeczpospolitą” w 2002. Grono pedagogiczne liczy 25 osób, pracownicy ekonomiczno - administracyjni to 3 osoby, a pracownicy obsługi 5 osób. [Bogdan Wiśniewski, zob. też wspomnienia J. Królik, MR 3/1999 i J. Lesisz, MR 4/1999]

Lichowski Zygmunt, ks., prob. par. Ryki w l. 1654-64. [Krystian Pielacha, wg: Liber Baptizatorum 1652-1686, APR; Lustracja województwa sandomierskiego 1660-1664, AGAD, sygn. 34, k. 678]

Liga Katolicka zał. 27.02.1927 na zebraniu parafialnym przez prob. ryckiego ks. Stanisława →Joszta. Zarząd stanowili: Stanisław Miłosz – prezes, Stanisław Czerski – sekretarz, Marianna Rusa – skarbnik. W chwili powstania do LKat należało 365 parafian. Do grona członków nowej organizacji religijnej weszli wszyscy członkowie bractw istniejących w par. Ryki: III Zakonu Św. Franciszka, Najświętszego Sakramentu, Nauki Chrześcijańskiej oraz członkowie Żywych Kółek Różańcowych. Cel i zadania Ligi Katolickiej wyjaśnił ks. Joszt w słowach: „Nie może bowiem tylko jeden kapłan walczyć z niewiarą, z rozpustą i ze złą pracą. Trzeba, aby ludzie religijni pośpieszyli z pomocą kapłanom, którzy są odtwórcami Osoby Chrystusowej, gotowej do największych ofiar”. Według tych słów, członkowie stowarzyszenia mieli pomagać kapłanom w pracy nad rozwojem życia religijnego wśród parafian. Jedną z form działania było prenumerowanie przez LKat różnych czasopism katolickich, mających pogłębić życie religijne tj.: „Rycerz Niepokalanej”, „Posłaniec Serca Jezusowego”, „Głos Katolicki”, „Młodzież Maryjna” oraz „Przewodnik Maryjny”. Członkowie troszczyli się również o przebieg wielu uroczystości religijnych, biorąc na siebie odpowiedzialność za ich organizację. 24.07.1930 wybrano nowy zarząd. Prezesem mianowano Stanisława Czerskiego, zastępcą Stanisława Miłosza, skarbnikiem Zofię Jończyk, a sekretarzem tymczasowo został ks. Joszt, z powodu braku osoby piśmiennej. Spotkania odbywały się dla poszczególnych bractw w porządku: w I niedzielę: Bractwo Najświętszego Sakramentu i Nauki Chrześcijańskiej, w II niedzielę Kółka Żywego Różańca, a III niedzielę: →Trzeci Zakon Św. Franciszka. 19.02.1928 przy LKat powstało →Dzieło Rozkrzewiania Wiary. Działalność LKat trwała do II poł. l. 30 XX w. [Krystian Pielacha, wg: Korespondencja Proboszcza parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach do Prześwietnej Kurii Biskupiej w Siedlcach z dnia 28 lutego 1927 r., AKDS, Liga Katolicka, sygn. Lit. L, Dz. III, Nr porz. 4, Tom I, nr 154; Protokół zebrania Ligi Katolickiej z 6 stycznia 1930 r., Protokół zebrania Ligi Katolickiej z 24 lipca 1930 r., w: Księga protokołów Ligi Katolickiej, APR, sygn. 22, k. 2; Protokół zebrania Ligi Katolickiej z 2 lutego 1931 r., w: Księga protokołów Ligi Katolickiej, APR, sygn. 22, k. 4; Wizytacja 13]

Lipska Halina, ur. 01.03.1944 w Annoninie, c. Antoniego i Heleny Kopeć. SP ukończyła w Tuchowiczu, LO w Stoczku w 1962, Studium Nauczycielskie na kierunku filologia rosyjska w Siedlcach w 1964. Do Ryk przyszła z nakazu pracy i została zatrudniona początkowo w TB, a następnie w TM i ZSZ w Rykach. Prac. jako bibliotekarka, którą to specjalność uzupełniła na Studium Przedmiotowo-Metodycznym w Lublinie. Mąż: Zbigniew, ślub: 13.07.1968. Dzieci: Małgorzata - 1969, Jarosław - 1971. [Zbigniew Lipski]

89

Lipski Jarosław Paweł, ur. 31.01.1971 w Rykach, s. Zbigniewa i Haliny z d. Kopeć. Ukończył w Rykach SP i LO w 1989. Studia na KUL w l. 1991-95 na Wydziale Humanistycznym kier. historia. Prac. od 01.09.1996 jako nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w ZSZ im. Wł. Korżyka w Rykach. Społecznie pracuje od 2005 w radzie parafialnej, a od 2007 jako przewodniczący zarządu Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej. Zaint.: sport, muzyka, dobra książka, komputery. Żona: Elżbieta z d. Drozd, ślub 01.07.1995. Dzieci: Maciej, Anna, Maria. [Zbigniew Lipski]

Lipski Zbigniew, ur. 30.07.1937 w Dęblinie, s. Wacława i Sabiny z d. Kędzior. Ukończył PW Wydział Komunikacji, Studium Pedagogiczne w Lublinie, studia podyplomowe w zakresie organizacji i zarządzania oświatą. Zawód: magister inżynier komunikacji, nauczyciel i zastępca dyrektora w TM i ZSZ w Dęblinie (195964); dyrektor ZSZ im. Wł. Korżyka w Rykach (1965-91). Współinicjator budowy pomników S. Poniatowskiego, Konstytucji 3 Maja, Władysława Korżyka. Radny miejski (197289). Redaktor naczelny MR (19952003), a od maja 2003 do lipca 2006 „Małego Mazowsza”. Autor licznych publikacji o Rykach (Bibliografia. Wydawnictwa zwarte). Przewodniczący ZP TKKŚ i KM FJN, członek: PZPR (196289), PRON, ZNP. Współzałożyciel i członek (także prezes) TPR. Zaint.: literatura pamiętnikarska, historia Polski i własnego regionu. Otrzymał odznakę Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, wyróżnienie w konkursie „Jak powstaje i jak działa w mojej szkole mikrosystem wychowawczy”, nagrodę specjalną Ministra Oświaty i Wychowania „Za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktycznej i wychowawczej” (1986), ZKZ, KKOOP, Medal KEN, Nagrodę im. Zygmunta Klukowskiego, Złotą Odznakę ZNP, tytuł „Zasłużony Działacz Kultury”. Pierwsza żona Laurencja (zm. 1967); druga: Halina z d. Kopeć. Dzieci: Beata - 1961, Małgorzata - 1969; Jarosław - 1971. [Zbigniew Lipski]

Lisicka Jadwiga, ur. 29.09.1915 w Płocku, zm. 10.12.1986 w Tarnowie, c. Gracjana i Bogusławy z d. Szemplińska. Zam. ul. Ogrodowa 7. Ukończyła Średnią Szkołę Handlową w Płocku. Zawód: sprzedawca. Przed 1938 była pracownikiem magistratu w Kutnie, potem prowadziła gospodarstwo swojemu bratu Antoniemu w leśniczówce Bogdanka w Lasach Lekowskich. W czasie wojny wraz z siostrą Zofią prowadziła tajne nauczanie. Po wojnie prac. jako nauczycielka we wsiach Niedzbórz, Sułkowo Borowe oraz Żmijewo, wszystkie koło Ciechanowa. Od 1948 pracowała w GS „SCh” w Rykach – w sklepach m. in. spożywczym, chemicznym, a potem żelaznym. Była niezamężna. Przez wiele lat pełniła funkcję przewodniczącej Rady Zakładowej w GS „SCh”. Otrzymała liczne odznaczenia zawodowe aż do Zasłużonego Pracownika Handlu. Zaint.: ogrodnictwo, szczególnie kwiaty. [Paweł Grabski]

Lisicka Zofia Teresa, ur. 08.06.1906 w Murkowie, zm. 06.03.1975 w Rykach, c. Gracjana i Bogusławy z d. Szemplińska. Zam. ul. Ogrodowa 7. Przed wojną nauczycielka SPow w Kobylnikach, potem w Łubkach; obydwie wsie w powiecie płockim. W czasie wojny przebywała krótko w leśniczówce Bogdanka, u brata Antoniego, a po jego zamordowaniu pracowała jako gospodyni księdza proboszcza w Niedzborzu k/Ciechanowa. Przez cały czas z siostrą Jadwigą prowadziły tajne nauczanie. Po wojnie kierowniczka SP w Sułkowie Borowym k/Ciechanowa, później w Żmijewie k/Ciechanowa. W 1948 podczas pobytu w Warszawie została wepchnięta pod tramwaj i utraciła jedną nogę, a drugą miała poważnie okaleczoną. Po wyleczeniu została nauczycielką SP w Rykach, gdzie prac. aż do emerytury. Była niezamężna. Bardzo ceniona jako nauczycielka, nawet na emeryturze udzielała jeszcze długo korepetycji potrzebującym dzieciom. Z powodu kalectwa niezbyt mobilna, pozbawiona własnej rodziny, potrafiła uczynić swój i siostry dom miejscem spotkań rodziny w bardzo szerokim zakresie. Podtrzymywała i odtwarzała kontakty rodzinne między nawet dalekimi jej odłamami, tworząc niezapomniany klimat wakacyjnego wypoczynku wielu dzieciom z dwóch rodzinnych pokoleń. [Paweł Grabski]

90

Litwińska Bronisława (1884-1975), pierwsza położna Ryk od 1920. Absolwentka Instytutu Położniczego przy ul. Żelaznej w Warszawie z r. 1906. W czasie I wojny światowej działaczka Koła Polskiegon w Jekaterynburgu, obecnie Dniepropietrowsk. Przez ponad 50 lat pomogła w przyjściu na świat kilku tysiącom mieszkańców Ryk i okolic. [Ewa Bełdyga – Jagiełło]

LOTORY zespół muzyczno-rozrywkowy, założony przez Danutę Samborowską i kierowany przez nią w l. 1966-69. Obsługiwał uroczystości w Rykach, Dęblinie i okolicy. Konferansjerkę prowadziła Danuta Samborowska i Zbigniew Bochyński. Soliści zespołu: Eugeniusz Miłosz, Barbara Łazuga, Renata Bliźniak, Grażyna Stec, Longina Kowalczyk, Anna Błachnio. Zespół muzyczny: Andrzej Rodak, Jan Olszewski, Andrzej Szlendak, Mieczysław Kałaska, Wiesław Pardo, Jarosław Kalata, Szczepaniak i Cudzewicz. Zespół organizował występy i zabawy taneczne w Rykach, w Dęblinie: w sali kina, na lotnisku i w twierdzy. Organizował także takie imprezy jak: andrzejki, ostatki. Zespół cieszył się dużą popularnością i uznaniem. W późniejszym okresie obsługiwał zabawy i inne uroczystości np. wesela. Zmieniał także swój skład osobowy. [Renata Kmieciak]

Ludowe Zespoły Sportowe. W 1959 Kazimierz Kurek, ówczesny przewodniczący Rady Powiatowej LZS Ryki (obecnie zam. Stara Dąbia), założył sekcję kolarską. Wyróżniającymi się zawodnikami byli: Andrzej Chmielewski, Jerzy Jaroń, Marian Grudniak, Marian Jaśkiewicz, Jerzy Kwas, Kurdziałek, Bogdan Mazurek.

W 1967 z inicjatywy Mariana Grudniaka powstała w Rykach sekcja podnoszenia ciężarów, uprawiano trójbój olimpijski: wyciskanie, rwanie i podrzut sztangi. Treningi odbywały się w baraku na Jarmołówce, prowadził je bezpłatnie M. Grudniak. Sekcja zajmowała 2 lub 3 miejsca na zawodach m. in. w Ciechanowie, Garwolinie, Sobolewie, Dęblinie Lotnisko i w Rykach. Najlepsze wyniki uzyskiwali: Jerzy Baran, Tadeusz Beczek, Jerzy Dobraczyński, Marian Grudniak, Janusz Jaworski, Ryszard Kalbarczyk, Pasiak, Stanisław Stolarczyk, Jerzy Wojtaś, Tadeusz Wojtaś, Włodzimierz Wojtaś, Ryszard Wróbel. Najlepszy wynik w trójboju osiągnął Włodzimierz Wojtaś, który w następnych latach startował w mistrzostwach Mazowsza. Sekcja istniała do końca 1968. [Marian Grudniak]

Łabędzka Regina z d. Kalbarczyk, ur. 13.02.1927 w Rykach Julin, c. Jana i Anny z d. Ochota. Zam. ul. Kochanowskiego 1/10. Ukończyła LO wieczorowe w Dęblinie oraz kurs przygotowawczy dla nauczycieli w Rykach. Krawcowa. Prac. w Lubawie w zakładzie krawieckim pani Szewczyk (zdobyła tytuł mistrzowski) oraz w Rykach (przetwórstwo owoców i warzyw w starej gorzelni), a także jako kierowniczka stołówki w Stawach, prowadziła kiosk „Ruchu” w Stawach i w Rykach, prac. w sklepie PZGS przy stacji Ryki i w sklepie GS w Julinie, następnie w Hortexie jako brygadzistka oraz na własnej działce. Była przewodniczącą Osiedla Julin. Załatwiała sprawy związane z budową i oświetleniem ulic, a także z doprowadzeniem do osiedla wody, gazu i linii telefonicznej. Zaint.: praca, modlitwa, kultura, abstynencja, patriotyzm, układanie wierszy. Wdowa, ślub kościelny 11.09.1949; cywilny 06.10.1950. Dzieci: Mirosław Czesław 19.02.1951; Ewa Regina 02.08.1955. [Regina Łabędzka]

Łagowski Jerzy Mieczysław, ur. 13.09.1948 w Rykach, zginął 16.07.1986 w katastrofie lotniczej, s. Zdzisława i Stanisławy z d. Ostałowska. Ukończył: TM w Rykach, WOSL w Dęblinie w 1978. Porucznik – pilot inżynier, instruktor lotniczy – nawigator eskadry. Pilot I klasy. Prac. w 103 Pułku Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Żona: Elżbieta z d. Owczarek. Córka Dorota 1972. Zaint: historia, lotnictwo. [Roman Łagowski]

91

Łagowski Roman, ur. 03.01.1947 w Rykach. Zam. ul. Kocka 1, 08-530 Dęblin. Ukończył LO i TM w Rykach, Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie. Specjalista konstruktor. Prac. w WZInż. w Dęblinie. Instruktor modelarstwa lotniczego. Współautor 2 patentów w dziedzinie wojskowości, odznaczony Złotą Odznaką Koła Młodzieży Wojskowej, medalem „Zasłużony dla Obronności Kraju”, zdobywca nagrody „DEFENDER” na Międzynarodowym Salonie Przemysłu Obronnego w Kielcach dla WZInż Dęblin. Zainteresowania: sporty wodne, lotnicze, modelarstwo, projektowanie łodzi motorowych i ich napędów. Żona: Leokadia z d. Połowska, ślub 31.07.1971. Dzieci: Igor 20.05.1973, Marta 11.07.1976. [Leokadia Łagowska]

Łaźnia miejska (Warszawska 3), zbudowana w 1916 dla żołnierzy niemieckich przez Niemców i Zarząd Gminy Ryki. Był to budynek parterowy, zbudowany z muru pruskiego, o wymiarach: 16 m. dł., 12 m. szer, wys. 4 m. Dach dwuspadowy, kryty papą. Ściany tynkowane obustronnie. Łaźnia posiadała pomieszczenia: „a) natrysk, b) rozbieralnia, c) 2 poczekalnie, d) 2 wanny, e) komora dezynfekcyjna, f) pokój dla woźnego”. Budynek był skanalizowany i zelektryzowany. Wejście do łaźni było w szczycie od strony północnej, od południa mieszkał p. Warowny, pracownik łaźni. W okresie międzywojennym korzystali z niej mieszkańcy Ryk, a czasie okupacji żołnierze niemieccy. Po wojnie była nieczynna. W 1945 planowano wykonać remont łaźni. Zachował się wstępny kosztorys i plan mających być wykonanych prac. W 1955 (1956?), po tragicznym wypadku (wybuch niewypału) została rozebrana. [Barbara Kwiatkowska, wg: E. Doliński, MR /2002; Krystian Pielacha, wg: Łaźnia publiczna w Rykach, Archiwum m. st. Warszawy, Oddział w Otwocku, Akta gminy Ryki powiat Garwolin, sygn. 403, k. 3.]

Łupiński Czesław, ks. z diecezji łomżyńskiej. Od 01.10.1942 do 15.11.1944 przebywał w par. Ryki, pełniąc posługę kapłańską. Przetrzymywany przez Niemców w więzieniu od maja do 19.11.1943. [Krystian Pielacha, wg: Protokół o sytuacji w parafii Ryki pod okupacją niemiecką sporządzony przez ks. Rafała Łysanowicza w dniu 26.X.1945 r., APR]

Łysanowicz Rafał Konstanty, ks., ur. 03.10.1891 w Kocku, zm. 27.08.1963, s. Filipa i Rozalii z d. Guzowska. Nauki początkowe pobierał w Kocku. Od 1900 zapisany w poczet uczniów gimnazjum rządowego w Lublinie, w którym się kształcił do strajków szkolnych w 1905. Strajki zastały go w IV klasie, więc z tego powodu nie otrzymał świadectwa ukończenia. Po strajku spędził cały rok w domu, czekając na otwarcie szkół polskich. Następnie wstąpił do otwartej szkoły w Lublinie im. Staszica do klasy IV. Gdy uczęszczał do VI klasy, podczas gry w piłkę zranił sobie nogę, przez co nie mógł chodzić do szkoły. Po wyzdrowieniu, nie zdał egzaminów końcowych w gimnazjum rządowym w Lublinie, ponieważ profesorowie pamiętając go z czasów strajków, w ten sposób go ukarali. Egzamin zdał dopiero w Zamościu. Do seminarium duchownego wstąpił w 1908, które ukończył w 1913, otrzymując święcenia kapłańskie 08.03.1914 z rąk bpa Jaczewskiego. 05.01.1915 otrzymał stanowisko wikarego w Sadownem. Od listopada 1915 do marca 1916 pełnił obowiązki prob. par. Prostyń. W 1925 otrzymał nominację na prob. par. Sobieszyn, a następnie pełnił obowiązki proboszcza w Rykach w l. 1932-47. Potem objął urząd administratora par. Suchożebry i dziekana dek. suchożebrskiego. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Rafała Konstantego Łysanowicza, AKDS, sygn. Lit. Ł, Dział I, Nr poz. 13, Tom I]

Maciaszek Eugeniusz, ur. 20.05. 1941 w Strykowie, pow. Grójec, s. Władysława i Stanisławy z Ranków. W 1959 ukończył LO w Mogielnicy, później SN w Płocku i studia pedagogiczne w Kielcach (1975), uzyskując wyższe kwalifikacje jako nauczyciel. Pracę rozpoczął w 1962 w SP w Płocku jako nauczyciel wychowania fizycznego. Tam pracował do 1967. W 1968 był kierownikiem Powiatowego Ośrodka Wychowania Fizycznego w Grójcu. Od 1969 w Rykach

92

jako przewodniczący Powiatowego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystycznej w Rykach. Po likwidacji powiatów w ZSO w Sobieszynie (1974-99). Na emeryturę odszedł w 1999 . Członek ZNP. W l. 1974-99 pełnił funkcję prezesa Oddziału w Sobieszynie, w l. 1982-90 członek Zarządu Okręgu w Lublinie, w l. 1990-98 członek prezydium Zarządu Okręgu, a w l. 1989-90 koordynator pracy związkowej przy Zarządzie Okręgu w Lublinie w Rejonie Ryki. Wieloletni współredaktor MR i MM, gdzie prowadził rubrykę “Szaradziarskie Łamanie Głowy”. Autor wierszy satyrycznych i tekstów piosenek śpiewanych przez Chór “Relax”. Odznaczony: ZKZ, Złotą Odznaką ZNP, Medalem „Za Zasługi dla Obronności Kraju”, Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego, honorową odznaką „Za zasługi dla Lubelszczyzny", Złotą Odznaką LOK, Zasłużony Działacz SZS. [Zbigniew Lipski]

Majek Edward, ur. 02.04.1951 w Majdanie (gm. Trojanów), s. Henryka i Eugenii. Zam. ul. Kochanowskiego 19/6. Ukończył technikum geodezyjne. Prac.: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno Kartograficzne w Warszawie (1970-75); Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno Kartograficzne Placówka Terenowa Ryki (1975-90), Energopol Warszawa (1990-2000): geodezyjna obsługa inwestycji: Rosja-Moskwa, Tuła; Białoruś-Brześć, Nowopołock; Ukraina-Kijów, Mirgorod. Od 2002 prowadzi działalność gospodarczą: Usługi geodezyjno-kartograficzne. Członek NOT - Stowarzyszenia Geodetów Polskich i od 2005 Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w Rykach. Od 2003 przewodniczący Zarządu Osiedla Słowackiego Wielorodzinne w Rykach. Kierownik zespołu geodezyjnego, z-ca kierownika pracowni geodezyjnej w Rykach (1977-90). Zaint. fotografia i turystyka. Żona: Irena z d. Gugała, ślub 19.08.1978. Dzieci: Urszula 1981, Łukasz 1983 i Jarosław 1989. [Edward Majek]

Majek Irena z d. Gugała, ur. 01.01.1956 w Kozicach, c. Czesława i Stanisławy. Zam. ul. Kochanowskiego 19/6. Ukończyła Technikum Przemysłu Papierniczego w Jeziornie. Technik chemik, samodzielny referent do spraw finansowych; kasjer ZPOW "Hortex" Ryki. Pracowała w: ZPP Jeziorna (1976-79), ZPOW Hortex Ryki w dziale finansowym (1979-2002). Zaint. turystyka oraz grzybobranie. Mąż: Edward, ślub 19.08.1978. [Irena Majek]

Majek Łukasz, ur. 04.11.1983 w Rykach, s. Edwarda i Ireny. Zam. ul. Kochanowskiego 19/6. Ukończył LO w Rykach, Politechnikę Częstochowską wychowanie fizyczne, AWF w Katowicach - fizykoterapia. Zdobył wiele dyplomów w sportach szkolnych: tenisie, pływaniu, piłce nożnej; zawodnik klubu "Ruch" Ryki (200104). Zaint.: sport i turystyka. [Edward Majek]

Majewska - Musińska Halina, ur. 07.11.1955 w Kraniku. Dzieciństwo spędziła w rodzinnym Słodkowie. Ukończyła geografię na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS. Nauczycielka geografii w SP nr 1 w Rykach od 1985. Zadebiutowała w 1986 wierszem „Prośba do Nauczycielki” w „Gromadzie – Rolniku Polskim” a rok później zdobyła I nagrodę tej gazety w konkursie pod hasłem „Mój dom”. W 1994 na XIII Ogólnopolskim Konkursie Poezji – Szukamy talentów wsi – zdobyła dyplom i wyróżnienie za wiersze „Buty” i „Lampa”. Jej wiersze były prezentowane m.in. w Almanachu Literackim Nauczycieli z Lublina „Prezentacje”, w Zeszycie Poetyckim „Lotnikom nie tylko dziewczęta” i kwartalniku „Regionalista” wydawanym przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Kraśnickiej. Od numeru 4 z 1995 czasopismo lokalne „Miesięcznik Rycki” a od maja 2003 Małe Mazowsze” systematycznie zamieszczały jej wiersze. W 1997 ukazał się jej I tomik pt. “Dlaczego wierszem”. [Zbigniew Lipski]

Makulec Ryszard, ur. 1931 w Jagodnem, zm. 08.11.2005 w Rykach, s. Piotra i Józefy. Ukończył LO w Garwolinie, studia w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie. Nauczyciel historii w LO w Rykach w l. 1953-90 z 3-letnim oddelegowaniem do pełnienia funkcji

93

podinspektora w Wydziale Oświaty PRN. Współzałożyciel i wiceprezes TPR (1978-86). Wieloletni radny MRN i przewodniczący Komisji Oświaty, Wychowania i Kultury. Zainteresowany historią miasta, zebrał na ten temat wiele interesujących informacji, które wykorzystywał w wygłaszanych na forum miejskim referatach okolicznościowych oraz publikował na łamach „MR”. Odznaczony m.in. KKOOP; ZKZ; odznakami: „1000 – lecia Państwa Polskiego”; „Opiekun miejsc Pamięci Narodowej”; Honorową Odznaką „Za zasługi dla Lubelszczyzny”. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 1/1995, s. 6]

Manys Zbigniew „Kola”, ur. 07.02.1926 w Poznaniu, zm. 17.06.1945, pochowany w Rykach. Żołnierz AK, podporucznik oddziału Orlika. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Budziak, Cmentarze to miejsca święte, s. 42]

Marchwicka Marta Franciszka Józefa Agnieszka, z d. Łabęcka, ur. w 1882 w majątku Okęcie pod Warszawą, zm. 09.07.1915. Kupiła w 1906 od Jezierskich majątek Ryki. Ofiarowała 7 morgów gruntu pod budowę kościoła i plebanii. Wszechstronnie utalentowana, m.in. obrazy: "Martwa natura" i "Pejzaż". Współwłaścicielka zespołu pałacowo-parkowego. Mąż: Zdzisław. [Tomasz Niemirowski, wg: MGCK, MR 12/2001, s. 18; Maria Trzaskowska MR 1/2002, s. 34]

Marchwicki Zdzisław (dziadek), (18411912). Powstaniec z 1863. Organizator i dyrektor Powszechnej Wystawy Krajowej w Galicji w 1894, współtwórca Banku Ziemskiego, wiceprezydent Lwowa za prezydentury Ignacego Mochnackiego. Ojciec Zdzisława Marchwickiego. [Tomasz Niemirowski, wg: MGCK, MR 12/2001, s. 18]

Marchwicki Zdzisław (ojciec), ur. w 1875 w majątku Brzeźno Wielkie koło Goworowa w pow. ostrołęckim, zm. w Rykach 09.03.1934, s. Zdzisława. Żona: Marta z d. Łabęcka. Dzieci: Zdzisław Franciszek Salezy, Helena Maria Zdzisława 25.12.1908 (ukończ. gimnazjum Plater Zyberk, Ecole Politique w Paryżu i uczelnię ekonomiczną w Londynie), Marcin Antoni Zdzisław 08.1912 (studiował nauki rolnicze w Cieszynie), Sabina Maria Irena Zdzisława po mężu Komierowska 1915. Współwłaściciel zespołu pałacowo-parkowego w Rykach, który obejmował 655,61 ha, z czego pow. stawów rybnych wynosiła 266,7 ha. [Bogumiła Porowska]

Marchwicki Zdzisław Franciszek Salezy (syn), ur. 27.08.1904. Ukończył SGGW. W imieniu rodziny ofiarował 02.06.1935 2000 m2. na budowę remizy strażackiej w Rykach. Podczas wojny służył w I Dywizji Pancernej gen. Maczka. [Tomasz Niemirowski, wg: MGCK, MR 12/2001, s. 18; Maria Trzaskowska MR 1/2002, s. 34]

Maszt Radiowo Telewizyjnego Centrum Nadawczego TP S.A., przy ul. Janiszewskiej. Budowany od 20.03 do 14.12.2000 przez Mostostal Zabrze. Wysokość: 190 m. Antena telewizyjna sięga 213 m. nad poziom terenu; na wysokości 180 m. umieszczono system anten radiowych. Swoim zasięgiem obejmuje obszar o promieniu 50 60 km., tzn. ok. 9498 km2. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 1/2001]

Maśkiewicz Andrzej, ur. 19.12.1962 w Rykach, s. Władysława i Cecylii z d. Desko. Zam. ul. Jana Pawła II 31. Ukończył Policealne Studium Elektroniczne. Technik elektronik. Zawód: teleradiomechanik, specjalność radio – telewizja. Prac. w WPHW Lublin. Zaint.: informatyka, fotografia, elektronika. Kawaler. [Andrzej Maśkiewicz]

Maśkiewicz Cecylia z d. Desko, ur. 25.10.1938, zm. 06.08.2002, c. Jana Wawrzyńca i Aleksandry z d. Kania. Zam. ul. Jana Pawła II. Nauczycielka jęz. polskiego, historyk,

94

bibliotekoznawca. Prac. w SP w Grabowcach Dolnych, Jakubówce, Dąbi Starej, Rykach. Mąż: Władysław. [Andrzej Maśkiewicz]

Maśkiewicz Władysław, ur. 01.09.1935 w Jakubówce, s. Piotra i Marianny z d. Grabek. Zam. ul. Jana Pawła II 31. Ukończył TM. Technik mechanik. Prac. w POM w Rykach. Radny Rady Powiatu w l. 1970–80. Żona: Cecylia. Dzieci: Maria 06.07.1960, Andrzej 29.12.1962. [Andrzej Maśkiewicz]

Matka Boska Kodeńska, malowidło na ścianie nowego domu parafialnego w Rykach, wykonane w 1981 przez artystów z Warszawy, z racji 350 rocznicy sprowadzenia obrazu Matki Boskiej do Kodnia. Posiada datę upamiętniająca to wydarzenie: 1631 – 1981. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 66]

Matka Boska Śnieżna, obraz, umieszczony w ołtarzu bocznym →kościoła Najświętszego Zbawiciela w Rykach, malowany farbą olejną na płótnie, w stylu wczesnobarokowym, pochodzi z 2 poł. XVII w. Zdobiony srebrem trybowanym i pozłacany, o wymiarach 160 × 110 cm. Na ciemnobrązowym tle Madonna w ⅔ postaci z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku. Postacie przysłonięte srebrnymi, trybowanymi sukniami z przełomu XVII/XVIII w. Na głowach srebrne korony, z późniejszego okresu. Koronę Madonny podtrzymują dwa aniołki antytetycznie ustawione, przedstawione w swobodnym ruchu unoszenia się w powietrzu. Aniołki w perizoniach czerwonych, ze skrzydełkami ciemno-szarymi. Spod sukni widoczne twarze i dłonie. Karnacja twarzy i dłoni cielista, z brązami w cieniach, z różowymi policzkami. Ślady złoceń. W dolnej części obrazu nałożona na początku XX w. drewniana wstęga z namalowanym napisem: „Pod Twoją obronę uciekamy się”. Sukienka Matki Boskiej w stylu barokowym z przełomu XVIII i XIX w. Z blachy srebrnej, trybowanej, złocona o wymiarach 120 × 100 cm. Ułożona w fałdy wertykalne, pokryte szczelnie wzorem kwiatów z gałązkami ulistnionymi z widocznymi śladami złoceń. Odnowiony w 1930. Zasłaniany obrazem św. Teresy od Dzieciątka Jezus. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Mazowiecki Tadeusz, ur. 1927, polityk, publicysta. Twórca i redaktor naczelny miesięcznika „Więź” w l. 195880. W 1980 przewodniczący komisji ekspertów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, następnie doradca L. Wałęsy; w 1989 współtwórca porozumień Okrągłego Stołu, od 08.1989 do 12.1990 premier. Jest spokrewniony z Jadwigą i Zofią Lisickimi. Jego dziadek ze strony matki Jadwigi Mikołaj Szempliński oraz dziadek Jadwigi i Zofii (również ze strony matki Bogusławy) Jan Szempliński byli braćmi. Przebywał w Rykach w domu Lisickich, zbudowanym pod koniec XIX w. (Ogrodowa 7), zwłaszcza po zwolnieniu z internowania w stanie wojennym. Był też na pogrzebie Jadwigi Lisickiej. [Tomasz Niemirowski, na podst. inf. od p. Barbary Grochulskiej]

Mazur Izabella, autorka pierwszego w historii Ryk profesjonalnego opracowania pt. „Studium Historyczno-Urbanistyczne Ryk, woj. lubelskie”, sporządzonego w Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział w Lublinie w 1983. Zdjęcia wykonał Wiktor Lubieniecki. [Zbigniew Lipski]

Mazur Zdzisław (1938 2003). Pracownik PPRN, Spółdzielni „Ogrodnik” w Rykach, WPHW w Puławach; od 1982 handlowiec i pracodawca prowadzący własny sklep oraz hurtownię; działacz społeczny – przede wszystkim w Stronnictwie Demokratycznym. Jako reprezentant powyższego stronnictwa zgłosił do TPR propozycję budowy w Rykach pomnika „Konstytucji 3 Maja”, przyczyniając się również dzięki zainwestowaniu swoich własnych pieniędzy do jego odsłonięcia w 200 rocznicę uchwalenia Konstytucji. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 3, 2005]

95

Miejski Klub Sportowy „Ruch” Ryki Klub sportowy.

Miejski Klub Sportowy „TUR” Ryki (Warszawska 62), zał. w marcu 2003 z inicjatywy Ryszarda Bieńczyka, Krzysztofa Kuchnio, Pawła Naduka i Pawła Pracownika. Od 2003 prezesem jest Ryszard Bieńczyk. W Klubie rozwija się sekcja wyciskania sztangi leżąc i trójboju siłowego. Zawodnicy TUR u wielokrotnie zdobywali medale na mistrzostwach Polski, Europy i świata, także drużynowe mistrzostwo Polski. Paweł Pracownik zdobył tytuł mistrza świata w wyciskaniu sztangi leżąc w 2001. W 2006 Agnieszka Marciniak zdobyła III miejsce w trójboju na Mistrzostwach Europy, a Krzysztof Wrona wicemistrzostwo świata w wyciskaniu sztangi leżąc. Drużyna kobiet w Mistrzostwach Polski w wyciskaniu sztangi leżąc w Puławach zdobyła I miejsce, a mężczyźni IV. Najlepsi zawodnicy: Agnieszka Marciniak, Dorota Nowak, Katarzyna Szlendak, Paweł Pracownik, Krzysztof Wrona. Trenerem jest Paweł Naduk. Klub liczy 45 członków. [Ryszard Bieńczyk]

Miejsko Gminna Biblioteka Publiczna (Słowackiego 1), zał. w październiku 1947 jako Gminna Biblioteka w Rykach. B. kierowali kolejno: Stanisława Chacińska (194757), Stanisław Grudka (195772), Zofia Warowna (1972 – 2001). Początkowo wypożyczalnia mieściła się w lokalu prywatnym przy ul. Poniatowskiego 35, natomiast biuro w baraku na Jarmołówce. W 1957, z chwilą powstania powiatu, bibliotekę przekształcono w Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną, której podlegały 23 biblioteki z powiatu ryckiego. W 1977 powstaje odrębna placówka: Oddział dla Dzieci, mieszczący się w pawilonie Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Filie Biblioteczne w Swatach i na terenie ZPOW „Hortex”. W marcu 1981 otrzymała siedzibę przy ul. Stary Rynek, a w październiku 1996 nowy lokal przy ul. Słowackiego. Od 2005 nadzór merytoryczny nad bibliotekami sprawuje Izabela Kępka. Obecnie funkcjonuje 8 placówek bibliotecznych: Oddział dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci, Filie Biblioteczne w Bazanowie, Bobrownikach, Moszczance, Owni, Rososzy i w Swatach oraz 2 Punkty biblioteczne: w Sierskowoli i w Krasnoglinach. B. organizuje lekcje biblioteczne, wypożyczenia międzybiblioteczne, konkursy literackie, plastyczne i rysunkowe, wystawy zawiązane z obchodami rocznic literackich i państwowych, kiermasze książek oraz czerwcowe spotkania autorskie dla dzieci, będące nagrodą za najlepsze wyniki czytelnicze. Prowadzi też punkt informacyjny o Unii Europejskiej. Obecnie trwa komputeryzacja b., utworzona została elektroniczna baza książek, tworzona jest baza czytelników. Księgozbiór obejmuje 20 921 książek, czytelników jest 2080, ilość wypożyczeń w 2004 35 516. [Izabela Kępka]

Miejsko Gminne Centrum Kultury (Warszawska 11), zał. 30.12.1997 przez Gminę Ryki. Od początku dyrektorką jest Bogumiła Porowska, z-cą początkowo Jadwiga Szymańska, a od 2005 Izabela Kępka; głównymi księgowymi: Teresa Warowna, a od 2004 Helena Kapusta. MGCK realizuje zadania w dziedzinie wychowania, edukacji i upowszechniania kultury na bazie własnego, autorskiego programu. Posiada: salę widowiskowo - kinową z 214 miejscami siedzącymi, garderobę, salę wystawową /128m2/, pracownię plastyczną, salę taneczną, salę klubową dla ok. 50 osób, księgozbiór dla dorosłych, młodzieży, dzieci i repertuarowy, salę tradycji, plac przed siedzibą z możliwością organizacji imprez plenerowych dla ok. 500 osób. MGCK dąży do stworzenia bogatego życia kulturalnego, wspierania działalności młodzieżowej, aktywnego życia organizacji i stowarzyszeń oraz stworzenia możliwości lokalowych dla życia towarzyskiego i rozrywki. Praca MGCK opiera się na szerokiej współpracy z lokalnymi animatorami kultury, organizacjami społecznymi, zakładami pracy, przedszkolami i szkołami, instytucjami upowszechniającymi kulturę, muzeami, teatrami /Warszawa, Lublin/, agencjami artystycznymi, zespołami amatorskiego ruchu artystycznego i innymi. MGCK prowadzi:

96

Bibliotekę Publiczną, punkty biblioteczne w Przedszkolu nr 2, w szpitalu, w Krasnoglinach i Sierskowoli.

MGCK prowadzi kino „Renesans”, wydaje czasopismo „Miesięcznik Rycki”. Stanowi także Ośrodek Kultury, w skład którego wchodzą zespoły i koła artystyczne: Zespoły Małych Form Teatralnych: „Kociaki”, „Gaduły”, „Tygryski”; Chór Emerycki „Relaks”; Zespoły taneczne: 5 grup przy ZSO nr 1 oraz Zespół „Mali Przyjaciele II”, Zespół Tańca Towarzyskiego „Melodia”, Zespół Taneczny „Mali Przyjaciele”, Zespół Tańca Towarzyskiego „Latino”, Zespół Taneczny „Rytm”; zespoły układów przestrzenno - ruchowych; zespoły instrumentalno- wokalne. Kluby i koła zainteresowań działające przy MGCK to: Klub Emerycki „Relaks”, Klub Brydżowy, Koła plastyczne: dziecięce i młodzieżowe, Klub Miłośników Książki. Istnieje także możliwość nauki gry na instrumentach muzycznych. MGCK oferuje też realizację imprez zleconych, wynajem sal i pomieszczeń, organizację i prowadzenie wycieczek, usługi plastyczne, poradnictwo dla Amatorskiego Ruchu Artystycznego w dziedzinach: teatr, recytacja, taniec, rytmika. Organizuje obchody świąt państwowych i uroczystości lokalnych, festyny, koncerty artystów zawodowych oraz amatorów, wystawy sztuki, turnieje, przeglądy i konkursy własne, w tym: recytatorskie, plastyczne, ekologiczne, brydżowe, historyczne, teatralne; eliminacje powiatowe konkursów wojewódzkich i ogólnopolskich, spektakle teatralne, wycieczki kulturalno - krajoznawcze.

Przy Ośrodku Kultury działają: TPR, Stowarzyszenie Kulturalne im. L. Wyczółkowskiego, Klub abstynencki „Odnowa”, Klub abstynencki „Brydżowy”, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Ziemi Powiatu Ryckiego. W MGCK pracuje 28 osób (24,5 etatu). [Bogumiła Porowska]

Miejsko – Gminny Ośrodek Kultury, utworzony 23.06.1971 jako Powiatowy Dom Kultury, kierowany przez Lidię Badyoczek, a następnie przez Jana Początka (1972-75). W 1975 przemianowany na Miejski Dom Kultury pod kier. Teodozji Ciastek (1975-77); w 1977 na Rycki Ośrodek Kultury pod kier. Elizy Wójcik (1977-90), a od 1990 Bogumiły Porowskiej. W l. 1972-80 siedzibą Ośrodka Kultury był Dom Strażaka im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, od 1980 również budynek przy ul. Słowackiego (tzw. Ogródek Jordanowski). Od 1990 siedzibą Ośrodka jest pałac (Warszawska 11). [Tomasz Niemirowski, wg: B. Porowska MR 12/1997]

Mikołaj bp św., obraz w →kościele Najświętszego Zbawiciela w Rykach, wykonany w stylu późnobarokowym, pochodzi z XVIII w. Malowany olejem na płótnie, o wymiarach 210 × 150 cm. Święty przedstawiony na tle oliwkowo-brązowym, w szatach pontyfikalnych i postawie stojącej. W lewym ręku trzyma pastorał. Przy prawym boku stoi aniołek trzymający uniesioną oburącz ku górze księgę, nad którą święty wyciąga prawą rękę w geście błogosławiącym. Ubrany w komżę i sutannę barwy szaro-białej i kapę złoto-pomarańczową. Aniołek w chabrowym perizonium, rozwianym z lewej strony. Rama obrazu wykonana w stylu rokoko pochodzi z 2 poł. XVIII w. Wykonana z drewna rzeźbionego z imitacją złoceń, o wymiarach 250 × 180 cm. Posiada kształt prostokątny, zamknięta od góry łukiem wklęsło-wypukłym. Na całej powierzchni wypełniona motywem grzebieni kogucich. Naroża wzmocnione rokejlami. Oś poziomu zaznaczona wzmocnieniami z motywem rokejlu i kwiatów, a oś pionowa zaznaczona rokejlami, grzebieniami kogucimi i kwiatami. Rama z imitacją złoceń. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zabytków, APR]

Milicja Niepokalanej, organizacja katolicka zał. w 1948. W I niedzielę tego roku został poświęcony jej sztandar, na którego wykonanie złożyły się przeważnie kobiety z Ryk, z Kółka Różańcowego kobiet z zelatorką Stanisławą Miłosz. Sztandar kosztował 50000 zł., wykonała go firma p. Kędzierskiej z Poznania. W dniu poświęcenia do Milicji zapisało się ok. 500 osób. Otrzymali oni dyplomiki i medaliki z Niepokalanowa. Milicja Niepokalanej miała stanowić ośrodek „kultury maryjnej” w ryckiej par. Nieznany czas zakończenia działalności. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 9]

97

Milik Walenty, ur. 14.02 1903 w Krzemieniu n/Bugiem w gminie Jabłonna Lacka, dawny powiat Sokołów Podlaski. W wieku 17 lat, jako harcerz sokołowskiego gimnazjum zgłosił się do wojska. Brał udział w walkach pod Ostrołęką, Makowem, Przewodowem, Nasielskiem, Ciechanowem, pod Grodnem i Oranami k/Wilna, później ukończył naukę w gimnazjum. W 1924 powołany do wojska, gdzie prac. w Komisji Poborowej, następnie w samorządzie gminnym, a od 30.03.1930 w Urzędzie Pocztowo Telekomunikacyjnym w Łodzi. Od 16.07.1932 rozpoczął pracę w UPT w Rykach na stanowisku asystenta, a od 1944 naczelnika urzędu. Prowadził kronikę UPT w Rykach, zbierał informacje dotyczące poczty, Ryk, rodziny Poniatowskich i inne. Swoje notatki wykorzystywał w licznych publikacjach. Podczas okupacji pomagał partyzantom, był współuczestnikiem ukrywania Żydówki M. Mleczkowicz. Odznaczony m. in. Odznaką: 400 lat Poczty Polskiej, Krzyżem za udział w wojnie 191821, medalem „Polska swojemu Obrońcy”, Krzyżem AK. W 1968 przeszedł na emeryturę, zm. w Siedlcach 15.01.1995. Żona: Zofia z d. Bareja, ślub 19.10.1929. Dzieci: Danuta, absolwentka AGH i Ryszard teletechnik. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/1996]

Miłosz Edward, ur. 25.02.1919 w Rykach, zm. w 1956, s. Stanisława i Marii. Zam. na Kolonii Ryckiej. Ukończył SPow. Zatrzymany przez NKWD 20.11.1944 jako podejrzany o przynależność do AK. Wywieziony do łagru w Rosji, gdzie przebywał do 13.02.1946. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 5/1997]

Miłosz Jadwiga z d. Celej, ur. 17.11.1947 w Rykach, c. Stanisława i Marianny z d. Ginalska. Zam. ul. Młynarska 20. Ukończyła SP w Rykach. Rolnik. Pracuje we własnym gospodarstwie rolnym. Zaint.: czytanie książek, oglądanie filmów, turystyka rowerowa, spotkania z ludźmi, słuchanie muzyki. Mąż: Władysław (01.03.1941-27.10.1998), ślub 31.08.1975. Dzieci: Stanisław - 1976; Anna - 1981. [Jadwiga Miłosz]

Miłosz Jan, ur. 27.11.1934 w Szpakach, s. Józefa i Stefanii z d. Lewińska. Zam. ul. Traugutta 4. Wykszt. średnie techniczne. Mechanik samochodowy, obecnie przedsiębiorca, posiada własną firmę odzieżową. Należy do PSL. Otrzymał Krzyż Kawalerski, Krzyż Oficerski, inne odznaczenia państwowe i regionalne. Zaint.: wędkarstwo, myślistwo. Żona: Zofia z d. Tomaszek, ślub 27.09.1953. Dzieci: Marta Irena - 1955; Agata Dorota - 1958; Krzysztof Dariusz - 1964. [Jan Miłosz, zob. też Z. Lipski, MR 9/2001, s. 3]

Miłosz Marian, dowódca ryckiej bojówki Organizacji Bojowej, działającej w ramach PPS, aktywnej podczas wydarzeń rewolucyjnych w 1905. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Karst, MR 2/2000, s.7]

Miłosz Stanisław, ur. 10.07.1946 w Swatach. Ukończył TB, Wydział Ekonomiczny. Prac. od 1967 w Wytwórni Pasz Treściwych „Bacutil”, od 1968 w PZWS na st. referenta i kierownika dz. spożywczego, od 1974 wiceprezes ds. handlu w GS w Stężycy; w l. 197593 kierownik Centrali Rybnej, zakład w Rykach; od 01.10.1993 do 11.07.1994 asystent posła Tadeusza Polańskiego, nastęnie wybrany na burmistrza Ryk (19942003). Członek PSL. Żona: Krystyna (emerytowana nauczycielka). Dzieci: Dariusz 1972, Sławomir 1973. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 12/1998]

Miłosz Stanisław, ur. 08.04.1976 w Rykach, s. Władysława i Jadwigi z d. Celej. Zam. ul. Młynarska 20. Ukończył TM w Rykach, Policealne Studium Zawodowe. Technik technologii żywności, specjalność: przetwórstwo owocowo-warzywne, technik mechanizacji rolnictwa, mrożonkowy, robotnik magazynowy, robotnik budowlany, konstruktor urządzeń wodno -

98

kanalizacyjnych, operator sprzętu komputerowego. Prac. w Hortexie i w RZS w Rykach. Kawaler. Lektor w kościele w Rykach. Zaint.: czytanie książek, słuchanie muzyki, oglądanie filmów, spotkania z ludźmi, turystyka rowerowa, Internet. [Stanisław Miłosz]

Miłosz Zbigniew , ur. 07.01.1951 w Rykach, s. Edwarda i Heleny z d. Gośniak. Zam. ul. Kochanowskiego 11/10. Ukończył THRiN, SGGW, studia podyplomowe w PAN. Inżynier, specjalizuje się w europejskim prawie samorządowym. Prac. w RZSW w Rykach. Radny Rady Miejskiej, Czł. Powiatowego Komitetu Przeciwpowodziowego, Powiatowej Rady Zatrudnienia przy RUP. Należy do NOT, PSL, OSP, BS. Zaint.: przyroda i kwiaty. Otrzymał BKZ oraz Złotą Odznakę Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych. Żona: Zuzanna z d. Gałkowska, ślub 01.06.1974. Dzieci: Joanna i Donata. [Zbigniew Miłosz, zob. też Z. Lipski, MR 12/2002, s. 4]

Młyn „Borek”, przy ul. Młynarskiej 1. Wybudowany w 1913 przez Władysława Skalskiego. Kolejni właściciele to Roman i Mieczysław, a następnie Jan Skalski. Jest to budynek 3piętrowy, murowany, o wymiarach 24x12 m, z przybudówką maszynowni. Wyposażony jest w 3 złożenia walców, cztery pytle i sortery do kaszek pszennych. Część gospodarczą stanowiło 1 złożenie walców, dwa śrutowniki, perlak i jagielnik. W 1929 zamontowano prądnicę prądu stałego 110 kV, w 1937 nowy motor na tzw. „gaz ssany” firmy Winthertur ze Szwajcarii i prądnicę 220 V prądu stałego. W 1953 nastąpiła nacjonalizacja młyna, w 1962 modernizacja na zasilanie silnikiem elektrycznym 75 kW. Od 1991 dzierżawa młyna przez Jana Skalskiego. W 1999 młyn zakończył działalność. [Jan Skalski]

Moniszko Henryk, ur. 28.04.1939 w Trojanowie, s. Jana i Władysławy z d. Pacek. Ukończył SP w Krośnie Odrzańskim i Zespół Szkół Łączności w Poznaniu w 1956 oraz uzupełniające kursy resortowe. Od 01.09.1956 prac. w Powiatowym Zarządzie Łączności w Lublinie. Przeniesiony 15.10.1956 do Nadzoru Telekomunikacyjnego w Rykach, gdzie prac. do emerytury (1997), w l. 1976-82 jako kierownik. Otrzymał nagrodę III st. Ministra Łączności i odznakę „Racjonalizator produkcji”; medal pamiątkowy: „35 lat w służbie łączności” oraz srebrną i złotą odznakę „Zasłużony pracownik łączności.” Zaint.: foto- i radioamatorstwo, działalność społeczna. Od 1969 przez 14 lat opiekował się technicznymi urządzeniami kościoła i wykonywał zdjęcia do kroniki kościelnej. Za współpracę z dziekanem, ks. prałatem M. Piotrowskim i przekonania polityczne represjonowany w stanie wojennym. [Henryk Moniszko]

Morawska Zofia z d. Skwarek, ur. 15.05.1911 w Osmolicach, gm. Ułęż, c. Ludwika i Marianny z d. Bartuzi. Zam. ul. Warszawska 4. Ukończyła SPow w Rykach, Szkołę Handlową im. Kirsta w Warszawie. Prac. w kancelarii notarialnej W. Karasińskiego, Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” w Rykach, GS „SCh” w Rykach Należała do PPS od 1947 i do PZPR od 1948. Zaint.: uprawa kwiatów w ogródku. [Barbara Kwiatkowska]

Morawski Józef, ur. 15.11.1911 w Malużynie, gm. Młock, pow. Ciechanów, s. Stanisława i Zofii z d. Łaniewska. Ukończył PSP w Malużynie, Ludową Szkołę Powszechną w Gołotczyźnie, Państwową Szkołę Spółdzielczości Rolniczej w Nałęczowie. Rolnik, specjalność: spółdzielczość rolnicza. Prac.: Okręgowa Spółdzielnia Spożywców w Rykach, Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Rolnik” w Rykach. Skarbnik Komitetu Rejonowego RPPS w Rykach. Aresztowany 26.05.1944 przez Gestapo. Więziony na Zamku w Lublinie, zginął między 20 a 22.07.1944 w czasie likwidacji więzienia przez Niemców. Żona: Zofia z d. Skwarek, ślub 16.08.1941. Bezdzietny. [Barbara Kwiatkowska]

Morel Pesach, ur. 21.04.1922 w Rykach, s. Dawida i Miudli z d. Tajchman. W 1942 wywieziony przez Niemców do Buchenwaldu. W 1945 wrócił do Polski, później wyjechał do

99

Izraela. Żona: Miriam. Dzieci: Dawid (lekarz), Haya i Penina (pielęgniarki). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 10/1998]

Mościcki Ignacy, ur. 01.12.1867 w Mierzanowicach, w dawnym pow. ciechanowskim, zm. 02.10.1946 w Versoix pod Genewą, syn ziemianina, uczestnika powstania styczniowego. Ukończył w Warszawie Szkołę Realną, a następnie studiował chemię na Politechnice w Rydze 1887-91. Podczas studiów podjął działalność w „Proletariacie”. Powrócił do Warszawy, skąd z obawy przed aresztowaniem uciekł do Londynu. Tam w 1896 poznał Józefa ®Piłsudskiego. Od 1897 podjął pracę asystenta na szwajcarskim Uniwersytecie we Fryburgu. Później pracując w przemyśle dokonał wielu odkryć w dziedzinie elektrochemii i elektrofizyki. W l. 1920 – 1926 pracował jako prof. na Politechnice Lwowskiej. Jako pierwszy zastosował metodę uzyskiwania azotu z powietrza. 04.06.1926 został prezydentem Rzeczypospolitej. Po wybuchu II wojny światowej, po napaści ZSRR na Polskę, 17.09.1939 przekroczył granice i został internowany przez Rumunów w Krajowej. Następnie 30 września złożył urząd prezydenta. Tego samego roku wyjechał do Szwajcarii. 03.06.1931, podczas swojej podróży z Warszawy do Lublina zatrzymał się przy kościele w Rykach, gdzie został serdecznie powitany przez miejscowe duchowieństwo (z ks. prob. Stanisławem ®Josztem na czele), wójta gminy Andrzeja Filipka, rabina Romera oraz społeczność rycką i z okolicznych wiosek. Przybyła również orkiestra strażacka z Drążgowa, a także Straże Ogniowe z okolic. W miasteczku domy były uroczyście przybrane sztandarami. Prezydent po krótkim ok. 10 minutowym przemówieniu udał się w dalszą podróż do Lublina. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 3; Encyklopedia PWN, Warszawa 1992]

Mystkowski Józef, ur. w 1865 w miejscowości Zaręby, zm. 22.11.1906, s. Piotra i Konstancji z d. Skarżyńska. Był farmaceutą, prowadził prywatną aptekę w Rykach. Żonaty z Walerią Honoratą Kozłowską. [Barbara Kwiatkowska]

Naduk Paweł, ur. w 1975, s. Waldemara i Janiny, ukończył TM w Rykach. Zdobył wicemistrzostwo Polski w 1997 w wyciskaniu sztangi leżąc. Trener tej dyscypliny, jeden z założycieli Miejskiego Klubu Sportowego „TUR” Ryki. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 2/1997]

Nagiel Janina, ur. 05.01.1942 w Owni, c. Jana i Bronisławy z d. Pawlak. Zam. Stary Bazanów 94. Ukończyła THRiN. Prac. w gospodarstwie rolnym. Przewodnicząca KGW, radna powiatu ryckiego, przewodnicząca Komitetu Budowy Kościoła, przewodnicząca Rady Sołeckiej, Radna SM, Radna SKR Ryki, członek Spółek Wodnych. Członek PSL. Otrzymała SKZ i odznaczenie za pracę na rzecz Spółdzielni Mleczarskiej. Zaint.: szycie maszynowe, roboty ręczne, na drutach, szydełkowe, hafty. Mąż: Henryk, ślub 05.02.1961. Dzieci: Zbigniew - 1963; Marta, Agnieszka - 1972. [Wiesława Kamola]

Naruszewicz Adam (173396), biskup, poeta, senator. Autor napisu na tablicy epifanijnej ku czci Stanisława Poniatowskiego, znajdującej się w rozebranym kościele p.w. św. Jakuba przed głównym ołtarzem w posadzce, a obecnie wmurowanej w ścianę przy prawym wejściu do kościoła p.w. Najświętszego Zbawiciela. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 8/1998; MM 10/2004]

Nazwy ulic w Rykach. Ul. Warszawska do 1945 (na odcinku od ul. Poniatowskiego do ul. Janiszewskiej) była ulicą św. Leonarda; ul. Karola Wojtyły do 2005 była ulicą 22 Lipca; okolice ul. Królewskiej dawniej zwane: Ryki Królewskie; ul. Poniatowskiego do lat 60 była ul. Żelechowską, a przed wojną: ul. 11 Listopada; ul. Jana Pawła II do 2003 była ulicą XXXlecia PRL; ul. Cicha i część Jeziornej, dawniej: Kapitulna; obecny Plac Wolności do początku lat 60

10

nazywał się Nowy Rynek. [Tomasz Niemirowski]

Niebieskie Owieczki. Schola dziecięca, działająca jako sekcja Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Dzieci i Młodzieży w Rykach, zał. i prowadzona przez Tomasza Antolaka od 2003. Początkowo występowała w czasie Mszy św. w kościele parafialnym oraz brała udział w imprezach okolicznościowych, odbywających się na terenie miasta i powiatu, np. Dni Godności, spotkaniach wigilijnych, przeglądach kolęd itp. Pierwszym osiągnięciem było uzyskanie wyróżnienia na X Hosanna Festiwalu w Siedlcach w 2003. Przygotowania do tego Festiwalu zaczęły się w Wilnie, gdzie „Owieczki” uczestniczyły w warsztatach muzycznych połączonych z rekreacją i wypoczynkiem. Następnym osiągnięciem była I nagroda na XI Hosanna Festiwalu w Siedlcach w 2004, tym razem poprzedzona warsztatami w Żółkwi na Ukrainie. Schola coraz częściej wyjeżdżała na przeglądy piosenek religijnych do innych parafii. Kilkakrotnie otrzymała zaproszenie od: burmistrza Drelowa, organizatorów festiwalu „Sacro Song” w Komarówce, festiwalu maryjnego w Kocku, przeglądu piosenki religijnej w Markuszowie, na których również zajmowała wysokie miejsca. W 2005 „Owieczki” wyjechały na wyjazd wakacyjny do Kętrzyna, również połączony z warsztatami muzycznymi i wypoczynkiem. W 2007 zespół zajął II miejsce w kategorii „schola” na XIV Hosanna Festiwalu w Siedlcach, poprzedzonym warsztatami w Janowie Podlaskim oraz III miejsce w kategorii „zespoły” na II Ogólnopolskim Festiwalu Twórczości Chrześcijańskiej KAIROS w Warszawie. Niebieskie Owieczki angażują się też w przygotowania programu związanego z rocznicą śmierci Jana Pawła II (wraz z grupą teatralną) oraz włączają się w obchody Święta Odzyskania Niepodległości. Schola obecnie stara się przerodzić w zespół, ciągle pozyskując nowych młodych śpiewaków jak i muzyków. Głównym zamierzeniem na rok 2007/08 jest wydanie debiutanckiej płyty. W tym celu przedstawiciele grupy wzięli udział w warsztatach muzycznych prowadzonych przez grupę New Life’m w Dąbrowicy k. Lublina. Do scholi należy ok. 35 – 40 osób. [Karolina Sapiela]

Niemirowska Anna, ur. 23.07.1985 w Rykach, c. Tomasza i Idy z d. Borg. Zam. ul. Żytnia 38. Ukończyła LO w Rykach, studentka teologii ogólnej na UKSW. Jest członkiem zarządu Koła Terenowego Akademickiego Stowarzyszenia Katolickiego „Soli Deo” na UKSW. Otrzymała wyróżnienie specjalne w powiatowym konkursie poetyckim „Barwy miłości” za twórcze i oryginalne podejście do tematu. Zaint.: śpiew, taniec, gra w siatkówkę, teologia, wymyślanie haseł reklamowych, projektowanie plakatów, układanie życzeń, pisanie wierszy. [Anna Niemirowska]

Niemirowska Ida, z d. Borg, ur. 10.01.1960 w Chorzowie. Ukończyła studia na Wydziale Teologicznym KUL. W l. 1990-98 prac. jako katechetka w SP nr 1 w Rykach. Współzałożycielka grupy modlitewnej Wspólnota Bożego Miłosierdzia w Rykach. W l. 1992 – 2002 lider tej grupy. W l. 1997 – 2005 pełniła funkcję osoby odpowiedzialnej za grupy Odnowy w Duchu Świętym diecezji siedleckiej (tzw. koordynator świecki). Inicjatorka i współautorka różnego typu spotkań formacyjnych dla osób związanych z Odnową w Duchu Świętym, które odbywają się na terenie diecezji i poza nią,. Od 2003 członek redakcji dwumiesięcznika „Zeszyty Odnowy w Duchu Świętym.” Mąż: Tomasz. [Ida Niemirowska]

Niemirowski Grzegorz, ur. 27.09.1983 w Rykach, s. Tomasza i Idy z d. Borg. Zam. ul. Żytnia 38. Ukończył LO w Rykach. Studiuje na PW na kierunku Electrical and Computer Engineering. Należy do Studenckiego Koła Inżynierii Kosmicznej, Studenckiego Koła Astronautycznego i Akademickiego Stowarzyszenia Katolickiego „Soli Deo”. W l. 2004, 2005 i 2006 otrzymał tytuł Most Valuable Professional w kategorii MSN Outlook Express nadany przez firmę Microsoft Corporation. Współpracuje przy budowie satelitów studenckich. Zaint.: informatyka, elektronika, astronautyka. [Grzegorz Niemirowski]

10

Niemirowski Tomasz, ur. 26.10.1955 w Rykach, s. Henryka Kieliszka i Stanisławy z d. Smarzewska. Zam. ul. Żytnia 38. Ukończył SP w Rykach, Technikum Chemiczne w Lublinie i KUL Wydział Filozoficzny, specjalność: psychologia, a także studia teologiczne. Uzyskał doktorat z filozofii w 1993. Prac. jako katecheta w Dęblinie, a następnie w internacie ZSZ im. Wł. Korżyka, od 2004 prowadzi zajęcia w wyższych uczelniach Lublina. Należy do Odnowy w Duchu Świętym. Zaint.: pszczelarstwo, fotografia przyrodnicza, modlitwa tańcem. Żona: Ida z d. Borg, ślub 28.08.1982. Dzieci: Grzegorz, Anna. [Tomasz Niemirowski]

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Medicus” (Wyczółkowskiego 6), zał. 01.01.2002. Osoby kolejno zarządzające: lek. med. Urszula Kostyra, lek. med. Beata Łubianka, lek. med. Wanda Adamska, lek. med. Maria Sieńko. „Medicus” powstał z przekształcenia Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Rykach. Świadczy usługi medyczne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, medycyny pracy, medycyny szkolnej. Zatrudnia 19 osób. [Urszula Kostyra]

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Medivita” (Karola Wojtyły 3), zał. 01.12.1999 przez Janusza Gągałę, Marka Gąskę, Marka Gogacza oraz Marka Rękasa. Firma zapewnia podstawową opiekę zdrowotną, ambulatoryjną opiekę specjalistyczną, badania z zakresu medycyny pracy i diagnostykę USG. W sierpniu 1999 decyzja Rady Powiatu o wydzierżawieniu budynku przychodni i ośrodka zdrowia na działalność NZOZ „Medivita”. 01.01.2000 podpisano z Lubelską Kasą Chorych umowę na świadczenia z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. W l. 2000-04 nastąpił rozwój placówki oraz powstanie nowych ośrodków zdrowia w Woli Zadybskiej, Nowodworze, Kłoczewie, Grabowie Szlacheckim. Firma posiada liczne certyfikaty z diagnostyki USG. W ciągu 5 lat o 120% wzrosła ilość zgłoszonych pacjentów. Zatrudnia 30 pracowników. [Janusz Gągała]

Nosowski Stanisław Kazimierz, ur. 01.09.1918 w Rykach. Sierżant, pilot instruktor. Skierowany do 16 (Polish) Service Flying Training School; [16 (polskiej) Szkoły Pilotażu Podstawowego] w Newton, zginął 08.05.1946 w rejonie miasta Nuthall w Wielkiej Brytanii podczas lotu treningowego. Pochowany na cmentarzu w Sheffield, grób nr 7412. [Andrzej Cieśla, wg: Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Obczyźnie w latach 1939 1946. Wyd. Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego. Londyn 1952]

Nowaczyk Helena z d. Mikulska, ur. 06.11.1942 w Goździku, c. Aleksandra i Marianny z Mikulskich. Zam. ul. Lipowa 4. Ukończyła Technikum Ogrodnicze w Sochaczewie, SGGW oraz studia podyplomowe w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu. Inż. ogrodnik. Prac. w Spółdzielni Ogrodniczej w Rykach i w ZPOW "Hortex" Ryki. Społeczny lektor-wykładowca szkoleń zimowych w l. 1965-75. Członek ZMW, także Zarządu Wojewódzkiego w Warszawie. Brała udział w organizacji pierwszej Spółdzielni Ogrodniczej „Ogrodnik” w Rykach. Opracowała trzy projekty bazy surowcowej dla ZPOW "Hortex" Ryki, co dało podstawę do powstania "Hortex" Ryki w 1975. Interesuje się historią, zbiera stare książki i pamiątki historyczne. Mąż: Tadeusz. [Helena Nowaczyk]

Nowaczyk Tadeusz, ur. 23.03.1939 w Zalesiu, s. Władysława i Katarzyny z Warownych. Zam. ul. Lipowa 4. Ukończył AR w Lublinie, Podyplomowe Studium Administracji na UW. Inżynier rolnik. Specjalność: prawo administracyjne. Pracownik Starostwa Powiatowego w Rykach - Zarządu Dróg Powiatowych. Od 01.01.1973 Prezes Zarządu Miejsko-Gminnego Związku OSP. Następnie: radny PRN, przewodniczący Komisji Rolnictwa (1964-68), naczelnik gminy (1973-75), naczelnik Miasta i Gminy w Rykach (1976-81). W tym okresie powstało

10

Osiedle Wielorodzinne Słowackiego Południe. Należy od 8 lat do Komitetu Osiedlowego Jarmołówka w Rykach oraz do PSL. Żona: Helena, ślub 15.08.1966. Dzieci: Leszek 18.07.1967, Małgorzata 01.05.1972. Zaint.: sport i narciarstwo. [Tadeusz Nowaczyk]

Ochorowicz Stefan, lek. medycyny. Odznaczony Orderem Virtuti Militari za udział w kampanii r. 1920 oraz Krzyżem Walecznych za r. 1939. Pochowany 06.11.1960 na starym cmentarzu w Rykach. [Zbigniew Lipski, wg: T. Budziak MM 2/2004]

Ochotnicza Straż Pożarna Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej.

Odnowa w Duchu Świętym. Grupa pod nazwą: Wspólnota Bożego Miłosierdzia, zał. 30.05.1992 przez ks. Kazimierza Jóźwika i Idę Niemirowską; stowarzyszeniem kierowały: Ida Niemirowska (19922002) i Teresa Łukasiak od 2002. Działalność grupy polega na cotygodniowych spotkaniach modlitewnych, modlitwie wstawienniczej w różnych intencjach, prowadzeniu adoracji Najświętszego Sakramentu, udziale w diecezjalnych i ogólnopolskich rekolekcjach i spotkaniach formacyjnych, organizacji wyjazdów do Częstochowy na coroczne czuwania Odnowy oraz innych pielgrzymek. W lipcu 1992 opiekunem grupy z ramienia Kościoła został ks. Leszek Hryciuk, w sierpniu 1994 ks. Robert Wegiera, a w październiku 2002 ks. Marek Śliwa. W l. 199298 prowadzono sklepik parafialny, w 1997 rozpoczęto uczestnictwo w audycjach Katolickiego Radia Podlasia. 24.04.1999 grupa zorganizowała w Rykach Dzień Jedności grup Odnowy z całej diecezji, 10.06.1999 zorganizowała wyjazd do Siedlec na spotkanie z Janem Pawłem II. Na spotkania przychodzi ok. 20 osób. [Tomasz Niemirowski]

Odzieżowa Spółdzielnia Inwalidów (Żytnia 8), zał. 08.09.1956. Kolejni prezesi: Józef Antolak, Bolesław Włodarczyk, Tadeusz Gałkowski, Jerzy Głowienka, Jan Miłosz, Marek Miłosz, Kazimierz Posim, Marek Ćwiertniewski, Anna Szczepaniak, obecnie Marian Łukasik. OSI wielokrotnie zmieniała nazwę: Powiatowa Wielobranżowa Spółdzielnia Pracy i Usług Rzemieślniczych; Powiatowa Spółdzielnia Usług Wielobranżowych; Spółdzielnia Pracy Usług Wielobranżowych; od 1978 Odzieżowa Spółdzielnia Inwalidów (Zakład Pracy Chronionej). W dniach 1820.01.1973 w OSI miał miejsce pierwszy strajk w powojennych Rykach, spowodowany próbą zmiany systemu pracy na akordowy i obniżeniem płac. Sprawą zainteresowały się najwyższe władze PRL, wskutek strajku odwołano prezesa Władysława Przybysza i zastępcę Jerzego Głowienkę. W l. 80-tych Spółdzielnia zatrudniała 1300 pracowników przy szyciu odzieży roboczej i ochronnej, m.in. dla firm niemieckich, holenderskich, szwajcarskich i francuskich. Otrzymała m. in. puchar dla najlepszego producenta odzieży zawodowej; dyplom uznania dla najestetyczniejszej Spółdzielni Inwalidów. Zatrudnia 142 osoby. [Tomasz Niemirowski, wg: inf. od Mirosława Ostrogi i Z. Lipski MM 9/2005]

Ogródek Jordanowski w Rykach, placówka prowadząca działalność kulturalno – oświatową i opiekuńczą dla dzieci z siedzibą przy ulicy Słowackiego 1 (obecnie Miejska Biblioteka Publiczna dla dorosłych); założony w 1969, swą działalność zakończył w 1987. Powstał z inicjatywy TPD i Zarządu Rady Miejskiej w Rykach. Budynek wybudowano z pieniędzy TPD (brak dok. potwierdzających). Osoby kier.: Maria Rodak (z d. Kmieciak) – jako kierownik w l. 1.09.1969 – 31.12.1974 i dyrektor od 01.01.1975 do 31.08.1984, następnie Barbara Stępnicka od 01.09.1984 do 1987.

Zajęcia dla dzieci w wieku 6 – 14 lat prowadziła wykwalifikowana kadra pedagogiczna. Tworzyli ją instruktorzy zatrudnieni na stałych etatach, nauczyciele oddelegowani do pracy z dziećmi sześcioletnimi w grupach 0 oraz inni nauczyciele pracujący kilka godzin w tygodniu. Uczestnikami zajęć w Ogródku były dzieci i młodzież stale chodząca na zajęcia (ponad 80 osób), ponadto uczestnicy okresowi (przychodzący w wolnym czasie ) oraz okazjonalni (biorący udział

10

w wybranych konkursach czy spotkaniach). W niektórych okresach liczba uczestników zajęć wynosiła ok. 150 osób. Program dla dzieci najmłodszych (klasy 0) obejmował m.in. poznanie środowiska najbliższego dziecku, naukę podstawowych czynności jak: samodzielne ubieranie się, sprzątanie, dbanie o higienę rąk itp., ponadto prowadzenie wstępnych zajęć z zakresu matematyki oraz j. polskiego. Dla dzieci i młodzieży szkolnej organizowano m.in. pomoc w odrabianiu lekcji, naukę szycia, gotowania. Poprzez zabawy, gry, udział w konkursach plastycznych, literackich, sportowych dzieci uczyły się pracować w grupie, poznawały różne formy spędzania wolnego czasu.

W ramach pracy Ogródka działały liczne sekcje, teatrzyki lalkowe (m.in. prowadzone przez Marię Rodak i Teresę Popławską) oraz teatrzyki żywego słowa. Patronat nad teatrzykiem lalkowym objęła w latach 70-tych Zofia Rusiecka – aktorka Teatru Lalkowego „Baj” w Warszawie. Ognisko muzyczne prowadzili instruktorzy z Puław - Jerzy Sochacki oraz Tadeusz Wrona (nauka gry na pianinie), Andrzej Rodak (strojenie i konserwacja instrumentów muz.). Opiekę nad sekcją ping – ponga sprawował Zbigniew Zając (organizacja Mistrzostw Ogródka oraz liczne wyjazdy na turnieje okręgowe do Lublina). Sekcją szachową zajmował się Eugeniusz Maciaszek (zawody o puchar „Złotej wieży” m.in. o zasięgu okręgowym). W latach 70 działała również młodzieżowa sekcja brydża sportowego (ok. 4 lata) prowadzona przez Konrada Królika. Zainteresowaniem cieszyło się kółko modelarskie prowadzone przez p. Szlendaka. W późniejszym okresie doszły inne sekcje, np.: gospodarstwo domowe, robótki ręczne, gimnastyka korekcyjna, zespól wokalny, koła – plastyczne, filmowe, poezji, techniczne, ogólnorozwojowe i in.

Dla dzieci organizowano wyjścia do kina, spotkania z ciekawymi ludźmi, poznawanie zakładów pracy i zawodów z nimi związanych. Pracę Ogródka wspierali rodzice pomagając organizować większe imprezy oraz spotkania np. zabawy choinkowe, „Mikołajki”, „Barbórkę”, Dni Dziecka oraz akcję „Dla każdego dziecka szklanka mleka”. Zajęcia prowadzono również podczas wakacji (m.in. półkolonie pod patronatem TPD i Ligi Kobiet) oraz ferii zimowych. Z dniem 01.01.1975 Ogródek Jordanowski przemianowano na Ognisko Pracy Pozaszkolnej. W r. szk. 1979/80 OPP zostaje przeniesione do Domu Ludowego przy ul. Warszawskiej, gdzie pozostaje przez kolejny rok szk., następnie od września 1981 zajmuje lokal przy ul. 22 Lipca (w budynku Spółdz. Mieszk.), gdzie pozostała do rozwiązania placówki.

W skład kadry pedagogicznej wchodzili m.in.: Maria Rodak, Janina Nowak, Maria Gorzkowska, Celina Woźniak (nauczyciele zatrud. na pełnych etatach) ponadto Barbara Stępnicka, Teresa Popławska, Jadwiga Klimkowicz, Danuta Pawlak, Alfreda Deszczka, Eugeniusz Maciaszek, Tadeusz Wrona, Andrzej Rodak, Andrzej Maj, Janusz Gazda, Jan Rogala, Krzysztof Kuchnio, Elżbieta Bryzek (Wiencek), Maria Lesisz, Urszula Belowska, Ewa Chodkiewicz (Maj), Helena Celej, Ewa Stonio, Jadwiga Jeżewska oraz nauczyciele grup 0 - Ewa Bakiera, Barbara Maciaszek, Eugenia Jabłońska, Anna Błażejczyk, Maria J. Szymańska, Stanisława Kieliszek, Elżbieta Koszara, Anna Prządka. [Anna Żaczek na podst. informacji od Marii Rodak oraz kronik Ogródka Jordanowskiego za lata: 1972 – 1973, 1973 -1974, 1974 – 1975, 1977 – 1981, 1981 – 1984, 1984 – 1986]

Ojrzyński Jerzy, ur. w 1958 w Lublinie. Ukończył AM w Białymstoku. Specjalista chorób wewnętrznych II stopnia. Prac. w szpitalu w Międzyrzecu Podlaskim, w tym przez dwa lata jako kierownik Pogotowia Ratunkowego, a przez sześć lat jako kierownik Miejskiego Ośrodka Zdrowia. Do Ryk przybył w czerwcu 1995 obejmując stanowisko ordynatora oddz. wewnętrznego. W 1999 został dyrektorem menedżerem w SP ZOZ Ryki. Żona: Hanna (mgr prawa). Dzieci: Marcin 1994, Bartosz 1989. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 1/2000, s.20]

Okleja Krystyna, ur. 15.12.1942, c. Władysława i Stanisławy z d. Wójcicka. Po ukończeniu SP i LO w Sobieszynie oraz kursu pedagogicznego w Otwocku pracę rozpoczęła w SP w Damianowie a po 4 latach w Swatach. Tam pracując uczyła się zaocznie w SN w Warszawie na

10

kierunku filologia rosyjska. Od 1971 prac. w SP w Rykach. Pracując kontynuowała studia na UMCS (1976-80). W l. 1983-86 tuż po stanie wojennym reaktywowała zawieszony ZNP, jako koordynator działalności związkowej w rejonie Ryki i członek Zarządu Okręgu ZNP w Lublinie. Była prezesem Zarządu Oddziału ZNP w Rykach. 01.09.1986 wróciła do swojej szkoły na cztery miesiące, do pełnienia funkcji z-cy dyrektora, a następnie przeszła do pracy w KOiW w Lublinie na stanowisko starszego wizytatora. Utworzyła wtedy i prowadziła Rejon Oświatowy w Rykach, który obejmował kilka gmin. Działał on do sierpnia 1990. 01.09.1990 objęła stanowisko dyrektora SP nr 1 w Rykach i pełniła je do 1999. W czasie jej dyrektorowania w SP nr 1 działający tam Zespół Tańca Ludowego “Ryki” odniósł szereg sukcesów artystycznych prezentując swój kunszt taneczny m.in. na festiwalach folklorystycznych Węgrzech, w Bułgarii i Turcji. Wspomagała tworzącą się WSUPiZ przez pierwsze lata działalności, udzielając jej swojego lokum. Przygotowywała szkołę do jubileuszu 100 lecia. Jest odznaczona m.in. KKOOP, Medalem Wojewody Lubelskiego, Dyplomem Ministra Kultury i Sztuki “Za zasługi w upowszechnianiu kultury”, Złotą odznaką ZNP. Mąż elektryk z zawodu. Dzieci: Grzegorz, Barbara, Agata. [Zbigniew Lipski]

Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Lublinie Pracownia Terenowa w Rykach (Karola Wojtyły 29). Pracownia w Rykach została utworzona z inicjatywy Aleksandry Czerskiej w lipcu 1975 dla obsługi geodezyjnej mieszkańców i inwestycji w Rykach i Dęblinie. Profil działania pracowni geodezyjnej to: mapy do celów projektowych, dokumentacja do wykupu gruntów pod rozpoczynane inwestycje, geodezyjna inwentaryzacja urządzeń podziemnych, geodezyjna obsługa budowy w trakcie realizacji, podziały gruntów i wyrysy dla potrzeb prawnych. Założycielem i pierwszym kierownikiem był Janusz Ośko. Wraz z nim tworzyli pracownię Waldemar Janusz Pudło, Edward Majek, Andrzej Beczek, Andrzej Pryjomski oraz pomiarowy Janusz Pawlak. W l. 1975-91 była prowadzona geodezyjna obsługa inwestycji głównie w Rykach i Dęblinie, także w Stężycy, Nowodworze i Ułężu. Do ważniejszych inwestycji przygotowywanych i obsługiwanych przez PT Ryki należą:

W Rykach: podział na działki i obsługa budowy Osiedle Słowackiego Południe (obecnie Jednorodzinne); infrastruktura Osiedla XXX-lecia; dokumentacja do projektowania Osiedla Słowackiego Wielorodzinne przy ul. Kochanowskiego i ul. Witosa; rozbudowa i budowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej i energetycznej; Stacja CPN przy ul. Warszawskiej; PKS Ryki; rozbudowa OSI przy ul. Żytniej; Zespół Szkół Zawodowych nr 2; infrastruktura i rozbudowa ZPOW "Hortex"; Zakładu Gospodarczego; także część dokumentacji do elektryfikacji linii kolejowej Dęblin-Łuków.

W Dęblinie: dokumentacja i obsługa budowy sieci gazowej, wodociągowej, kanalizacyjnej, energetycznej; budowa osiedla mieszkaniowego Masów; Rozbudowa WOSL; centralna ciepłownia + sieci ciepłownicze; osiedle mieszkaniowe Twierdza; oczyszczalnia ścieków.

Kierownikiem Pracowni w 1976 był Waldemar Janusz Pudło, od 1977 do 1985 Henryk Olszak, od 1986 Andrzej Beczek i następnie Wojciech Blachowicz. W l. 1976-87 zastępcą Kierownika Pracowni i Prowadzącym Rejonowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjno-Kartograficznej w Rykach był Edward Majek. W Pracowni Geodezyjnej zatrudnieni byli też: Tadeusz Jazurek, Edward Majsterek, Tadeusz Opieka, Arkadiusz Gruza, Jerzy Filipek, Zbigniew Gruza, Kazimierz Gugała, Marzena Miłosz-Gugała, Halina Cuch, Barbara Masiczak, Zenon Jaworski, Waldemar Przybysz, Kazimierz Zaręba i inni. [Edward Majek]

Olejnicki Edward, ur. 08.01.1915 w Rykach, zm. 19.12.1990 w Thorne w Anglii, s. Karola i Anny z d. Rodak. Brat Jana i Natalii. Zam. w Rykach, Warszawska 8. Po skończeniu SP został uczniem w warsztatach lotniczych na lotnisku w Dęblinie. Do odbycia zasadniczej służby wojskowej powołany w 1937. Po wybuchu wojny, jako kierowca, wyjechał wraz z dowódcą dywizjonu za granicę. Po opuszczeniu Polski dowódca rozkazał mu, aby przedarł się do

10

polskiego lotnictwa we Francji. Sprzedał więc samochód i udał się przez Rumunię do Konstancy nad Morzem Czarnym, potem przez Turcję, Grecję nad Morze Śródziemne, skąd wraz z innymi zaokrętował się na „Batorym”. Po kilku zmianach kursu przypłynęli do Marseille we Francji, gdzie chciał się zaciągnąć do lotnictwa francuskiego. Gdy dowiedział się, że są lepsze warunki w lotnictwie brytyjskim, odesłano go najpierw do Ramsgate w Anglii, potem do Manston i ostatecznie przyjęto do polskiego dywizjonu. Ze względu na szkolenie, które odbył w Dęblinie, przydzielono go do obsługi naziemnej. Stacjonował kolejno w Oxsford, Blackpool i kilku bazach w Lincolnshire, gdzie pracował na Wellingtonach, Lancasterach i Mosquitach. Do końca wojny służył w Dywizjonie 305 w Hemswell. Żonaty z Evą, Angielką z małego miasteczka w Yorkshire. Dzieci: Natalia - 1943, Paulina Anna – 1944, Edward Karol - 1950. Po demobilizacji dywizjonu w 1947 otworzył mały warsztat samochodowy. Chociaż założył swój dom w Anglii, kochał Polskę i swoje rodzinne miasto Ryki. [Natalja Olejnicka z Yorkshire. Wielka Brytania]

Olejnicki Jan, ur. 24.06.1909 w Rykach, zm. 26.11.1983, s. Karola i Anny z d. Rodak. Zam. Warszawska 8. Ukończył SP oraz uczył się kowalstwa w warsztacie ojca. Własny warsztat prowadził w l. 1935-64, później prac. w PZDL Ryki. Żona: Honorata z d. Jeżewska, ślub 17.11.1935. Dzieci: Jerzy (1937-45), Alicja – 1938, Jadwiga – 1947, Robert – 1950. Zaint.: gra na mandolinie, śpiew, rysunek. [Jadwiga Łukasiak]

Olek Agata z. d. Grudniak, ur. 22.06.1975 w Rykach, c. Mariana i Wiktorii z d. Sochacka. Uczy jęz. polskiego w ZSZ im. L. Wyczółkowskiego. W 1998 była pierwszą Miss Ryk. [Marian Grudniak]

Ołaj Antoni, ks., ur. 01. 01.1813. Święcenia kapłańskie otrzymał w lutym 1836. Prob. par. Ryki w l. 1855-65. Dał się poznać jako wielki patriota oraz działacz i agitator zbrojnej walki o niepodległość narodu polskiego. Za pomoc niesioną chłopom, a także zachęcanie ich do wzięcia udziału w powstaniu styczniowym, został w 1865 aresztowany przez zaborcze carskie władze i zmuszony do osiedlenia się na Syberii. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste kapłanów zmarłych i innych znajdujące się w Archiwum Diecezji Siedleckiej w Dziale I., AKDS, Kronika Parafii Ryki, APR, k. 41, Informator - Ryki, Ryki 1995, s. 3]

Omen. Młodzieżowy zespół muzyczny działający w l. 197494, założony przez Waldemara Bieńczaka, Stanisława Ciesielskiego, Barbarę Grudniak (ob. Ciesielską) i Jerzego Wiencka Działał początkowo przy Domu Kultury w Rykach, a następnie pod patronatem Jana Miłosza, prezesa OSI. Wykonywał muzykę rockową, m.in. własne utwory J. Wiencka. Występowali w nim również: Teresa Bartnik, Bogdan Grudniak, Janusz Grzelak, Wojciech Jurkowski, Marek Miłosz, Stanisław Pacek, Henryk Parzyszek, Artur Siemierzewicz. Zdobywał 5 razy I miejsce na Ogólnopolskich Przeglądach Amatorskich Zespołów Młodzieżowych oraz nagrody podczas branżowych (spółdzielczych) konkursów zespołów rockowych. [Tomasz Niemirowski, wg: inf. od S. Ciesielskiego i Z. Lipski, MR 7/1997]

Opacki Mateusz, ks., prob. par. Ryki w l. 1614-37. W 1622 zał. →Bractwo Św. Anny w par. Ryki. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 9; Liber Baptizatorum 1652-1686, APR]

Organistówka, drewniany parterowy budynek mieszkalny przy ul. Wspólnej 4 z gankiem od strony wschodniej, szalowany, kryty eternitem, na placu 946m². Wejście od ulicy przez ganek i od podwórka. Dom pobudował kierownik SPow w Rykach Józef Prokurat i mieszkał w nim do śmierci w 1925. Plac kupiony był od Władysława Jarmoły. Spadkobiercy sprzedali budynek parafii ryckiej. Podczas wojny był siedzibą Ośrodka Zdrowia, a w latach 60-tych odbywały się w nim lekcje religii. Obecnie mieszkanie organisty. [Barbara Kwiatkowska]

10

„Orlik”, pseudonim Mariana Bernaciaka.

Osiedle „22 Lipca – Rady Narodowe”, swą nazwę wywodzi z lat 50 – tych, kiedy budownictwo mieszkaniowe rozwijało się w dużym stopniu dzięki dotacjom rządowym. Osiedle rozciąga się na dawnych terenach należących do zespołu dworskiego i częściowo na gruntach wcześniej wykorzystywanych rolniczo. Po wyborach do Rad Narodowych w 1999 dokonano reorganizacji osiedli i w związku z tym osiedle przyjęło nazwę „22 Lipca – Spółdzielcze”. Przew. Zarz. byli: Tomasz Jurzysta, Tadeusz Bartnik, Stanisław Barnaś, ponownie Tomasz Jurzysta, następnie Andrzej Białecki, Maria Rodak. Przew. Rady Os. jest Tomasz Jurzysta. Osiedle w 1998 liczyło 971 mieszk. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni.]

Osiedle „22 Lipca – Spółdzielcze”, historia jego powstania wiąże się z utworzeniem w Rykach Spółdzielni Mieszkaniowej w 1960. Pierwszy blok odkupiony od Urzędu Miejskiego to blok nr 3 przy ul. Spacerowej, kolejne to budowane już przez spółdz. bloki: 11, 13, 15 przy ul. Wyczółkowskiego (121 mieszkań). W l. 1972-78 i 1984-86 oddano 16 bloków z 440 mieszkaniami. Osiedle pod wcześniej wspomnianą nazwą nie występowało w l. 1994–98, a w l. 1982–86 miało wspólnego przewodniczącego z Os. 22 Lipca – Rady Narodowe. Funkcję te sprawował Stanisław Barnaś, następnie Ireneusz Majsterek. Od 1999 nazwa Os. powróciła. Radą Os. kieruje Ryszard Kuczyński, zastępcy – Marianna Goluch i Donata Jurzysta, przew. Zarz. Os. był Zygmunt Szulik (zm. 05.2001). Od 2003 przew. Rady Os. jest Jerzy Wojtaś, a przew. Zarz. Os. Elżbieta Wąsik. Dotychczasową nazwę ul. 22 Lipca należącą do osiedla zmienia uchwała Rady Miejskiej z dn. 07.04.2005 na ul. Karola Wojtyły. Ulica jest monitorowana od grudnia 2005 kamerą zainstalowaną przy skrzyżowaniu z ul. Słowackiego. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski Ryki. Sięganie do korzeni oraz inf. własnej]

Osiedle XXX – lecia PRL. Utworzone na obszarze należącym do dawnego dworu. W 1905 tereny te poddano procesowi parcelacji. Obecna ulica Słoneczna stanowiła naturalną granicę gruntów dworskich (strona wschodnia) oraz chłopskich (strona zachodnia ulicy). Do reformy rolnej w 1944 tereny dworskie pozostawały niezmienione, zaś po stronie „chłopskiej” gospodarzył Stanisław Ryszkowski, później jego syn z żoną – Jan i Helena z Ryszkowskich. Stopniowo wzdłuż ul. Okopowej osiedlały się rodziny: Aleksandra Buczka, Jakuba Pawlaka, Piotra Kolka, Leona Kopcia, Michała i Jana Ozimków, Szymona Jawoszka, rodziny Kolków, Piotrowskich, Rulaków, Kislów, Bełdygów, Ambroziaków, Tarków, Majchrzaków. Ziemie dworskie z czasem oddano w posiadanie rolnikom indywidualnym. Po stronie wschodniej ul. Słonecznej w kierunku ul. Słowackiego zaplanowano tereny pod przyszłe osiedle. Na początku lat 70–tych ziemie te należały do właścicieli prywatnych lub dzierżawców: Antoniego Bakiery, Tadeusza Kowalczyka, Hanny i Stanisława Kulików, Bolesława Kurka, Piotra Ambroziaka, Jana Samoraja, Leokadii i Aleksandra Wochnów, Stanisława Berezińskiego. W październiku 1971 aktem prawnym uregulowano prawo własności poszczególnych działek i wyznaczono tereny pod zabudowę, ulice, dojazdy oraz tereny zielone.

Działki oddawano za symboliczna złotówkę z warunkiem rozpoczęcia budowy w ciągu 2 lat. W latach 70–tych i 80–tych prawie w całości zabudowano wyznaczone tereny. W latach 90 – tych powstała sieć telewizji kablowej oraz wybudowano blok nr 34. W 1997 oddano do użytku nową SP nr 2 (obecnie ZSO nr 2 im. Jana Pawła II). Wybudowano również ulicę 15 pp „Wilków” AK stwarzającą możliwości rozbudowy osiedla w kierunku południowym oraz zachodnim. Przewodniczącym Zarządu Osiedla w pierwszej kadencji był Stanisław Kulik, następnie Tadeusz Maraszek, Zbigniew Lipski, Jadwiga Jędrych, Kazimierz Głodek, Ryszard Kępka, Jarosław Szlendak. Przewodniczącym Rady Osiedla po Kazimierzu Głodku w 2003 został Jerzy Glowienka. [Anna Żaczek, wg Z. Lipski, Ryki.Ssięganie do korzeni]

10

Osiedle „Słowackiego – Jednorodzinne”, usytuowane przy ul. Kochanowskiego, początkowo pod nazwą Słowackiego – Południe; powstało uchwałą MRN w Rykach z dn. 20.03.1979. W 1980 rozpoczęto wykup gruntów pod zabudowę. Działki pod zabudowę oddawano w tzw. „wieczystą dzierżawę” (na 99 lat) za symboliczną złotówkę. W okresie PRL budownictwo cechowały ograniczenia w dostępności materiałów budowlanych, stąd oddanie do użytku niektórych mieszkań przeciągało się w czasie. Nazwy ulic nadano wg projektu Ryszarda Makulca; są to m.in. ulice: Balladyny, Kirkora, Aliny, Fantazego, Marii Stuart, Kordiana, Agamemnona, Beniowskiego, Krzemienieckiej, gen. W. Sikorskiego, gen. F. Kleeberga. Pierwsze domy, pobudowane jeszcze przed oficjalnym wyznaczeniem przyszłego osiedla, należą do pp. Janusza i Edwarda Głodków, Karpisz, Tadeusza i Janiny Śpiewaków. W 1999 osiedle zamieszkiwało 289 osób. Przewodniczącym Rady Osiedla w 2003 został Czesław Sęk, przewodniczącym Zarządu Osiedla Stanisław Beczek. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni.]

Osiedle „Słowackiego – Wielorodzinne” – w roboczej nazwie funkcjonowało jako „Słowackiego II”. Teren wyznaczony uchwałą MRN obejmował grunty pomiędzy ulicami: Słowackiego, Graniczną w części północno – wschodniej oraz Kochanowskiego cz. południowej i zachodniej. Budowę rozpoczęto w 1978. Pierwsze dwa bloki stały już w kwietniu 1980, kolejne przewidziano do oddania we wrześniu danego roku. Był to okres kryzysu w państwie i jednocześnie czas ważnych zmian politycznych dla Polski – słynny „Sierpień 1980”. Plan inwestycyjny miasta i gminy w 1980 obejmował wiele działań (m.in. kontynuacja budowy Stacji CPN, Zajazd Turystyczny, część handlowa pawilonu „Jubilat”, Baza Dystrybucji Gau), które intensywnie realizowano pomimo trudności gospodarczych.

Rozbudowa osiedla trwała do 1992 – w tym czasie zbudowano 27 bloków z 600 mieszkaniami. W 1996 dobudowano blok nr 28 z 20 mieszkaniami. Łączna pow. użytkowa mieszkań wynosi 32761 m², a całego Osiedla – 15,3 ha, wyposażone jest we wszystkie media tj. wodę, gaz, telewizję kablową, oświetlenie, ogródki działkowe, sklep. Funkcjonuje Przedszkole nr 5. W 1998 osiedle zamieszkiwały 1994 osoby, jest największe w Rykach. Przewodniczącymi Rady Osiedla byli: Jerzy Wiencek, Zygmunt Grzechnik, Jacek Szymański. W kolejnych wyborach: przew. Rady Osiedla została Bożena Długaszek, przew. Zarządu Osiedla po Marku Kępce był Edward Majek. Obecnie (2007) - Przewodniczący Rady Osiedla: Bożena Długaszek, V-ce Przewodniczący Rady Osiedla: Marian Gazda, Andrzej Szlachta, Przewodniczący Zarządu Osiedla: Edward Majek. Członkowie Zarządu: Ewa Jakubasik, Magdalena Woźniak, Eugeniusz Długaszek, Ryszard Łukasik, Katarzyna Surmacz, Jadwiga Janiszek. [Anna Żaczek, wg: Lipski Z., Ryki. Sięganie do korzeni oraz uzupełnienia bieżące: www.ryki.pl]

Osiedle „Świerczewskiego”, początkowa nazwa „Osiedle Domków Jednorodzinnych”. Do osiedla należą ulice: Żytnia (od szpitala do ul. Warszawskiej), Graniczna, Kopernika, Traugutta, Świerczewskiego. Działki pod zabudowę pochodziły z reformy rolnej w 1944, w wyniku której pracownicy dawnego majątku Marchwickich otrzymywali po 2 ha ziemi. Na przeł. lat 40 i 50 - tych na tych terenach stały baraki zamieszkiwane przez pracowników PGR – u. Pierwsze domy (przy ul. Granicznej), zanim wyznaczono ulice, należały do: Zofii i Stanisława Czerniejewskich (obecnie Zofii Piotrowskiej) oraz Jana Jończyka, następnie Zygmunta i Tadeusza Czerniejewskich. W 1951 (przy obecnej ul. Żytniej) wybudowano dwa domy murowane, w 1953 – kolejne 3. W dalszych latach powstawały domy dla pracowników Państwowego Gospodarstwa Rybnego. Prace budowlane nadzorował m.in. Jan Kleban (wówczas kierownik robót na dany okręg). Przew. Osiedla.: Franciszek Siwek, Marian Buczek, w latach 90 – tych Tadeusz Czerniejewski i Romuald Cieśla, następnie Przew. Zarz. Oś. Włodzimierz Jankowski i Przew. Rady Oś. Ewa

10

Jeżewska, od 2003 Andrzej Szarek oraz Przew. Zarz. Włodzimierz Jankowski. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni]

Osiński Marian, ur. 13.04.1898 w Wyrozębach, pow. Sokołów Podlaski, zm. 19.10.1943 zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów, s. Józefa i Wiktorii z d. Borychowska. Zam.: Ryki, ul. Sienkiewicza 6. Ukończył PSP w Wyrozębach, Gimnazjum w Siedlcach, SN w Siedlcach, Wyższe Kursy Nauczycielskie w Warszawie. Nauczyciel historii. Prac.: PSP Garwolin, do Ryk przeniósł się w 1920 roku, gdzie do 1925 roku pracował jako nauczyciel, a po śmierci J. Prokurata objął stanowisko kierownika SPow w Rykach. Zginął wraz z żoną, córką Aliną i synem Oskarem. Uratowały się córki – Janina, później żona Jana Głodka z Ryk i Mirosława, żona Eugeniusza Osińskiego. Ze związku córki M. Osińskiego – Janiny (192293) i J. Głodka ur. się dzieci – Krystyna (ur. 1951) - z męża Duber (nauczycielka SP nr 2 w Rykach), Elżbieta (ur. 1954) z męża Kozera (właścicielka sklepu w Rykach) oraz Wojciech (ur. w 1957). Druga córka Mariana Osińskiego to Mirosława, żona Eugeniusza Osińskiego (dziennikarza, zm. w 1966); mgr mikrobiologii lekarskiej na UMCS; syn Andrzej (uk. Akademię Medyczną i pracuje w Złotowie w woj. pilskim).

M. Osiński był prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Spożywców w Rykach. Założyciel Oddziału TUR w Rykach. Założyciel Koła Wolnej Myśli. Prezes Ogniska ZNP w Rykach. Lustrator okręgowy przy Komisji Wojewódzkiej ZNP w Lublinie. Delegat na krajowe i okręgowe zjazdy ZNP w l. 1928-32. Członek Zarządu Okręgu ZNP w Lublinie, w Brześciu n/Bugiem. Autor wielu artykułów w „Głosie Nauczycielskim”, „Robotniku”, „Wolnomyślicielu”. Członek Zarządu Powiatowego ZNP w Pińsku. Reprezentant powiatu pińskiego na Zjeździe Delegatów ZNP. Koordynator pomocy społecznej z centralnej Polski dla zubożałej ludności poleskiej. Inicjator dożywiania dzieci szkolnych na Polesiu. Trzykrotnie wybierany wójtem gminy Ryki, jednak nigdy nie zatwierdzony przez władze powiatowe z powodu swych lewicowych przekonań. Na zjeździe ZNP zgłosił m.in. wniosek o utworzenie szkoły świeckiej, co w konsekwencji spowodowało jego zwolnienie ze stanowiska kierownika szkoły z dniem 01.12.1926. Na stanowisku nauczyciela pracował do kwietnia 1932, później przeniesiony karnie przez ówczesne władze szkolne na Polesie, gdzie kontynuował swoją działalność W 1934 przeniósł się do wsi Serniki, a po włączeniu w 1939 Zachodniej Ukrainy do Związku Radzieckiego, nadal pracował na Polesiu i po ok. 2 latach przeniósł się do Moroczna w pow. Kamień Koszyrski, gdzie został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich. Inicjator budowy nowego budynku szkolnego przy ul. Szkolnej, oddanego do użytku w 1925. Założył kronikę szkoły od roku 1905 początkowo pisaną przez nauczyciela A. Sikorskiego (18 roz.), kolejne trzy rozdziały napisał osobiście. Wykładowca historii na kursach nauczycielskich w Nałęczowie. Członek ZNP i PPS. Zaint.: historia, literatura, polityka, religioznawstwo. Żona: Klementyna z d. Sztetner, ślub 25.05.1921. Dzieci: Janina - 25.04.1922, Alina - 1926, Mirosława - 11.09.1928, Oskar - 1930. [Anna Żaczek, na podst inf. od Krystyny Duber, Kroniki SP nr 1 i Z. Lipskiego MR 10/1995, 11/1995]

Ossoliński Jerzy (15951650), ur. w Sandomierzu, s. Zbigniewa i Anny z d. Firlej. Marszałek sejmów zwyczajnych w Warszawie. Podstoli koronny od 1630, wojewoda sandomierski od 1636, podkanclerzy koronny od 1639, kanclerz wielki koronny od 1643. Na sejmach 1625 i 1627 ostro atakował dygnitarzy świeckich i duchownych za piastowanie, wbrew obowiązującemu prawu, kilku godności. W 1633 wysłany przez Władysława IV z misją do papieża, odbył słynny z przepychu wjazd do Rzymu. Po śmierci króla objął faktycznie ster rządów w państwie i przeforsował kandydaturę Jana Kazimierza. Zwolennik pokojowej polityki wobec Kozaków; doprowadził do ugody zborowskiej w 1649. Jeden z najwybitniejszych mężów stanu swojej epoki; autor wielu mów i pism politycznych. Starosta rycki w l. 163250, starostwo to odziedziczyła po nim córka Helena Tekla, żona wojewody krakowskiego. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 7/199]

10

Ośrodek Pomocy Społecznej (Karola Wojtyły 29), zał. 27.04.1990 uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy Ryki. Od początku kierowniczką jest Halina Machut. Celem OPS jest m. in. udzielanie pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych. Zatrudnia 22 osoby. [Halina Machut]

Ośrodek zdrowia w Rykach początkowo był na Jarmołówce na ulicy Swatowskiej, w domu Bakierów. Była tam poczekalnia, gabinet dentystyczny, gabinet lekarski i zabiegowy. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=0]

Pachnik Henryka, ur. w Wąchocku przed II woj. świat., zm. 02.03.2003, c. Michała, policjanta, który w czasie okupacji prac. w Kazimierzu Dolnym, Markuszowie, Karczmiskach k. Opola Lubelskiego, Kłoczewie i Rykach – zaginiony po ujawnieniu się po wojnie; był świadkiem śmierci komendanta sierżanta →Kundzicza. Ojciec jej spokrewniony był z mjr Janem Piwnikiem „Ponurym”, dowódcą zgrupowania partyzanckiego w rejonie Gór Świętokrzyskich. Zam. przed wojną w Kozienicach, Górze Puławskiej, a w Rykach od ok. 1940. Ukończyła Technikum Ekonomiczne w Rykach (zdawała egzamin u p. Taffa). Prac. w GS w Rykach - początkowo w magazynie surowców masowych, później w księgowości. Stała uczestniczka Ogólnopolskich Zlotów Harcerstwa Polskiego oraz obozów harcerskich m.in. w Nowogródku, Mirze i Nieświeży. Pochowana w rodzinnym grobowcu wraz z bratem Ryszardem oraz matką Heleną. Na płycie pomnika widnieje napis: „Zaginionemu ojcu w dowód pamięci córka”. [Anna Żaczek, wg: T. Budziak, MM 2-5/2003, s. 37]

Pacholska Grudniak Urszula, ur. 19.10.1965 w Rykach, c. Mariana i Wiktorii z d. Sochacka. Uczy jęz. polskiego w ZSZ nr 1 w Dęblinie. Nauczycielka dyplomowana. Podczas „Święta rowerów” w Rykach w październiku 2005 zajęła I miejsce przejeżdżając 112 km. [Marian Grudniak]

Pałac (Warszawska 11). Wybudowany w XVIII w. dla Stanisława Poniatowskiego ojca króla; kolejni właściciele: hrabia Jan Jezierski, Marta Ludwika Marchwicka. Budynek wpisany do rejestru zabytków Nr A/896 dn. 31.01.1985. Klasycystyczny, parterowy, na planie prostokąta z cztreokolumnowym portykiem zwieńczonym od frontu trójkątnym szczytem z okulusem. Dziewięcioosiowy z prostokątnymi, smukłymi oknami. Nad nimi profilowany gzyms i pas gładkiego fryzu pod okapem z kwadratowymi okienkami poddasza. Od tyłu płytki ryzalit w części centralnej zwieńczony również trójkątnym szczytem. Dach niski, czterospadowy, kryty blachą.

W 1765 już po śmierci Stanisława Poniatowskiego - ojca króla i starosty ryckiego (od 1759) w sporządzonym "Inwentarzu Starostwa Rykskiego y Tenuty Zadybskiey", znajdujemy następujący opis "pałacu" i budynków gospodarczych: "Pałac nowowymurowany pod dachówką...Sieni do niego iest iedna Pryncypalna, y Dwie Pomnieysze na Bokach... Officyna po prawey ręce Pałacu nowa Drewniana pod Gontami... Officyna Kuchenna naprzeciw tey... Staynia... wielka w tryanguł na Podmurowaniu Drewniana pod Gontami nowa, Wozownia naprzeciw Stayni Drewniana pod Gontami nowa, Officyna obok Pałacu Drewniana nowa wielka pod Gontami na podmurowaniu... naprzeciw tey officyny iest Budynek nowy... drewniany pod Gontami..."

Inwentarz z 1775, podobnie jak poprzedni sprzed 10 lat, opisuje wszystkie zabudowania wchodzące w skład rezydencji. Najprawdopodobniej w drugiej połowie XVIII w. pałac był jedynym (oprócz kościoła) budynkiem murowanym w Rykach. Ów parterowy budynek posiadał dwie facjaty i siedem okien lukarnowych, zdobionych promieniście rozchodzącymi się szczeblinkami.

W 1836 dobra Ryk wraz z przyległościami i przynależnościami nabył od Skarbu Publicznego

11

Królestwa Polskiego hrabia Jan Jezierski, mocą kontraktu kupna i sprzedaży z 12/24 VI 1836. On to wkrótce gruntownie przebudował budynek dworu według klasycystycznych reguł, nadając mu dzisiejszy kształt. W 1906 został kupiony przez Martę i Zdzisława Marchwickich; w 1944 zajęty i zniszczony przez wojska radzieckie. Po II wojnie światowej pałac stał się własnością miasta. Mieścił się tu Ośrodek Zdrowia, a następnie LO i TB. W 1981 zniszczony przez pożar, a następnie odbudowany z udziałem konserwatora zabytków i oddany do użytku w kwietniu 1990. Obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego, Dziecięcego Oddziału Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej i MGCK. [Bogumiła Porowska]

Parafia Ryki, fundatorem był najprawdopodobniej król. Przemawia za tym fakt, że Ryki, wówczas wieś, jak i cały teren tej par., były własnością królewską. Aż do końca Rzeczpospolitej przedrozbiorowej patronat nad kościołem i par. sprawowali kolejni monarchowie. Daty jej powstania nie można dokładnie ustalić, gdyż do obecnych czasów nie zachowały się dokumenty fundacyjny i erekcyjny. Spłonęły one podczas jednego z licznych najazdów tatarskich na przełomie XV i XVI w. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1442. Daje to przypuszczenie, że powstała zapewne w I połowie XV w., lub nawet w końcu wieku XIV. Pierwsza znana wizytacja par. i kościoła w Rykach odbyła się w 1570. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 9, k.7, 14; Wizytacja 15, k. 214; Kurzyp K., Stężyca nad Wisłą, Stężyca 1989, s. 8; Pielacha K., Historia kościoła w Rykach, cz. 1, Kościoły w Rykach na przestrzeni wieków, w: Twój Głos, nr 16/2006, s. 11]

Park przy pałacu założono w połowie XVIII w., jego kolejnymi właścicielami byli: Stanisław Poniatowski, hr. Jezierski, Marta Marchwicka i jej spadkobiercy, gmina Ryki. W 1832 miał kształt prostokąta i rozciągał się na południowy wschód i północny zachód od pałacu, do obecnego budynku Spółdzielni Mieszkaniowej. Aleje wysadzane były drzewami wysokopiennymi. Od strony wschodniej pałacu znajdował się eliptycznie ukształtowany klomb obsadzony drzewami. Obecnie park zajmuje teren przed pałacem i pocięty jest betonowymi alejkami. Częściowo zachowany jest układ alei oraz kilka okazów starych drzew, w tym sosna czarna będąca pomnikiem przyrody. Również częściowo zachowany jest czworoboczny szpaler lip w północno zachodniej części. Od strony zachodniej pałacu znajduje się teren rekreacyjny. Obecnie odbywa się na nim m.in. powitanie Nowego Roku w Sylwestra. Do 1944 park był własnością prywatną i nie był udostępniany mieszkańcom Ryk. W lipcu 1944, po ogłoszeniu reformy rolnej, park stał się własnością gminy. [Barbara Kwiatkowska, wg: Z. Lipski, Zabytki w Rykach, czyli spacer po mieście]

Piątek Ewa z d. Zduniak, ur. 26.01.1968 w Rykach, c. Sławomira i Teresy z d. Magnuszewska. Zam. ul. Karola Wojtyły 9/19. Ukończyła SP nr 1 i LO w Rykach, UW, KUL. Dyplomowana nauczycielka języka polskiego. Prac. w ZSO nr 1 Ryki, od 2003 – wicedyrektor szkoły, od 01.07.2007 – dyrektor. Członek komisji rewizyjnej Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Dzieci i Młodzieży, członek Towarzystwa Wspierania Edukacji i Kultury „Tradycja”. Jej uczniowie zdobywali czołowe miejsca w konkursach recytatorskich, przedmiotowych (finalista i laureat) oraz literackich. Zaint. lektura, wędrówki po górach i podróże. Mąż: Krzysztof. [Ewa Piątek]

Piątek Krzysztof, ur. 19.02.1967 w Rykach, s. Janusza i Zofii z d. Miłaszewska. Zam. ul. Karola Wojtyły 9/19. Ukończył TM, studium nauczycielskie (muzyka), studia magisterskie, studia podyplomowe (sztuka) na UW. Dyplomowany nauczyciel sztuki (muzyka, plastyka). Prac. ZSO nr 1 w Rykach. W poprzedniej kadencji radny Osiedla 22 Lipca, obecnie przewodniczący Rady Miejskiej oraz członek Komisji Oświaty, Kultury, Sportu i Spraw Społecznych. Odznaczony BKZ, odznaką Zasłużony Działacz Kultury, medalem od wojewody lubelskiego za zasługi wniesione w

11

rozwój woj. lubelskiego. Zaint.: muzyka, folklor, taniec, sztuka. Żona: Ewa z d. Zduniak, ślub 20.07.1991. Dzieci: Aleksandra 31.05.1993, Emilia 21.04.1995, Wojciech 23.04.1997. [Krzysztof Piątek]

Piątkowski Henryk, ps. „Kotlina“, ur. 11.02.1907 w Rykach, s. Piotra i Aleksandry z d. Makulec. Po ukończeniu SPow, uczęszczał do Gimnazjum Humanistycznego w Łukowie, gdzie w 1928 zdał maturę. W 1928 został skierowany do odbycia służby wojskowej do Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 9 w Berezie Kartuskiej, a od 09.1929 do 08.1931 kształcił się w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Maz.-Komorowie. Awansowany do stopnia ppor. piechoty 15.08.1931 z przydziałem do 15 PP w Dęblinie na stanowisko d-cy plutonu. Do stopnia porucznika awansowany 01.01.1934. W 1935 został przydzielony do batalionu KOP w Derdekałach pow. Krzemieniec woj. wołyńskie na stanowisko d-cy plutonu w kompanii granicznej, następnie d-ca kompanii. Następnie przeniesiony do 8 PP Leg. na stanowisko d-cy plutonu łączności. W 1938 ukończył kurs dla oficerów w zakresie broni maszynowej i został przeniesiony do 8 PP Legionów w Lublinie na stanowisko d-cy kompanii CKM. W kampanii wrześniowej 1939 d-ca 2 kompanii CKM w II baonie 8 pp Leg. Walczył na szlaku bojowym pułku pod Iłżą 8-9.09.1939 oraz 23.09.1939 pod Tarnawatką na Lubelszczyźnie. Uniknął niewoli niemieckiej i w październiku 1939 wrócił do Ryk, gdzie początkowo ukrywał się przed aresztowaniem.

W lutym 1940 podjął działalność konspiracyjną w szeregach ZWZ. Początkowo d-ca Placówki ZWZ Ryki, potem od lutego 1941 komendant Rejonu VIII (Ryki – Ułęż – Sobieszyn), który do czerwca 1942 wchodził w skład Obwodu ZWZ/AK Garwolin, a następnie został włączony jako rejon IV w Podobwodzie „A” Obwodu AK Puławy. Po wejściu wojsk sowieckich na teren obwodu pozostał w konspiracji. Od listopada 1944 pełnił funkcję komendanta Podobwodu „A”. Awansowany do stopnia kapitana 11.11.1943. Po rozwiązaniu w styczniu 1945 AK działał w konspiracji poakowskiej ROAK (Ruch Oporu Armii Krajowej). Na początku kwietnia 1945 został mianowany komendantem Obwodu ROAK/DSZ (Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj) Puławy. Funkcję sprawuje do sierpnia 1945. Awansowany do stopnia majora 01.06.1945. W tym okresie oficjalnie był zatrudniony jako rachmistrz-odbiorca w cukrowni Garbów pow. Puławy.Po utworzeniu we wrześniu 1945 Zrzeszenia WiN działał w strukturach tej organizacji na stanowisku Prezesa /k-dta/ Obwodu WiN Puławy krypt. „Pułtusk II”, który wchodził w skład Inspektoratu Rejonowego WiN Puławy – Okręg WiN Lublin. W obwodzie prowadzono głównie działalność wywiadowczą, propagandową oraz dywersyjną. Do jesieni 1946 obwód WiN Puławy należał do najlepiej zorganizowanych w okręgu lubelskim; miał pełna obsadę w rejonach i placówkach terenowych oraz najbardziej rozwiniętą sieć dywersji.

W wyniku rozpracowania agenturalnego przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Puławy, został zdekonspirowany i 14.10.1946 zatrzymany w Garbowie. Początkowo przetrzymywany i przesłuchiwany w Puławach, potem przewieziony do aresztu WUBP w Lublinie, gdzie był przesłuchiwany przez Feliksa Zawadzkiego pod osobistym nadzorem szefa urzędu Jana Tataja. Podczas śledztwa, w celu wymuszenia zeznań, był poddawany torturom i biciu. Został skazany na 9 lat więzienia oraz kary dodatkowe pozbawienia praw obywatelskich, publicznych i honorowych na lat 5 i konfiskatę mienia na rzecz Skarbu Państwa. Więziony na Zamku Lubelskim, skąd go przewieziono do Centralnego Więzienia Karnego w Rawiczu, gdzie został osadzony 19.02.1948. Jako działacz niepodległościowy był szykanowany przez personel więzienny. Zaliczony do grupy więźniów antypaństwowych „A” odbywał karę w najgorszych warunkach. 15.01.1953 został wywieziony do więzienia w Strzelcach Opolskich. Następnie przebywał w Ośrodkach Pracy Więźniów w Bytomiu i Chorzowie. Zwolniony z więzienia 14.10.1955 po odbyciu całej orzeczonej przez WSR Lublin kary 9 lat więzienia.

Po powrocie do Ryk i podleczeniu zdrowia nie mógł znaleźć pracy. Początkowo pracował dorywczo. Dopiero po 1956 udało mu się podjąć pracę zawodową w jednym z zakładów na terenie

11

Ryk. Do 1960 był objęty przez SB kontrolą operacyjną. W 1989 należał do inicjatorów i organizatorów Stowarzyszenia Żołnierzy AK. Mieszkał przy ul. Swatowskiej 38 w Rykach. W 1990 na wniosek ŚZŻAK został rozkazem personalnym MON awansowany do stopnia mjr w st. Spoczynku. Ciężko chory w 1991 przebywał w jednym z warszawskich szpitali na Ochocie, gdzie zmarł 07.11.1991. Uroczysty pogrzeb z udziałem pocztów sztandarowych z Puław, Ryk oraz innych odbył się 13.11.1991 na cmentarzu w Rykach. Pożegnany przez przyjaciół i liczne grono byłych żołnierzy konspiracji niepodległościowej. Odznaczony: SKZ z Mieczami i Krzyżem AK.Żona: Natalia z d. Olejnicka (nauczycielką), ślub w 1937. Dzieci: Bogdana - 1938 i Janusz – 1940. [Barbara Kwiatkowska, wg: Rodzina Stankiewicz z Mazowsza http://www.stankiewicz.e.pl/index.php?kat=32&sub=443]

Pielacha Krystian, ur. 23.12.1981 w Rykach, s. Jana i Janiny z d. Gliwka. Ukończył: SP Nr 1 im. Mariana Osińskiego w Rykach (1988-96), TM w Rykach (1996 – 2001), studia historyczne na Akademii Podlaskiej w Siedlcach (2001-06) o specjalności archiwalnej i nauczycielskiej. Prac. jako nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w uzupełniającym LO przy WSUPiZ w Rykach (01.02 – 31.08.2006); w Powiatowym Urzędzie Pracy w Rykach jako archiwista zakładowy (23.08. – 14.11.2006); w Archiwum Państwowym Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku jako archiwista (16.11.2006 – 14.01.2007), a od 16.01.2007 w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Odział w Warszawie jako archiwista; od 01.09.2006 w Policealnym Studium Zawodowym przy WSUPiZ w Rykach jako wykładowca archiwistyki. Zaangażowany czynnie w życie parafii, od 1994 lektor, w l. 1994 – 2005 członek →Ruchu Światło-Życie. Badacz dziejów Ryk i dawnej ziemi stężyckiej Zainteresowania: historia, archiwistyka, sport, filatelistyka. [Justyna Pielacha]

Pierwsze Prywatne Policealne Studium Zawodowe dla Dorosłych (Karola Wojtyły 1, nad pocztą), zał. 2002 przez Danutę Zydlewską Rusa. Szkoła dla tych, którzy pragną zdobyć atrakcyjny zawód, poszukiwaną na rynku wiedzę, umiejętności i solidne podstawy do rozpoczęcia nauki na wyższej uczelni, a także dla osób, które nie zdały matury, a posiadając średnie wykształcenie, mogą poświęcić czas na poznanie lub doskonalenie wiadomości z zakresu informatyki, rachunkowości, prac biurowych, ochrony fizycznej osób i mienia, bezpieczeństwa i higieny pracy i innych. Nauka w Studium trwa dwa lata (cztery semestry). Zajęcia są prowadzone w formie wykładów i ćwiczeń, a nauka kończy się egzaminem z przygotowania zawodowego i uzyskaniem tytułu technika. Jest to szkoła niepubliczna na prawach szkoły publicznej, program oparty na podstawach programowych MEN. Wykładowcami są specjaliści posiadający doświadczenie zawodowe, odpowiednie przygotowanie merytoryczne i pedagogiczne. Szkołę ukończyło już przeszło 80 absolwentów. Kierunki nauczania: informatyka, ochrona fizyczna osób i mienia, rachunkowość, bezpieczeństwo i higiena pracy, prace biurowe, administracja. Szkoła kształci w systemie zaocznym 2-letnim (sobota, niedziela), tworzy ją (01.10.2005) 17 pracowników oraz 175 uczniów. [Danuta Zydlewska Rusa]

Pietrasiak Adolf, ur. 17.11.1916 w Kośminie, s. Wiktora i Antoniny z d. Goluch. Ukończył w 1936 Szkołę dla Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy i dostał przydział do dywizjonu myśliwskiego w 2 pułku lotniczym na Rakowcu w Krakowie. W wojnie obronnej 1939 walczył jako kapral pilot w 122 Eskadrze Myśliwskiej broniącej Krakowa. Poprzez Rumunię dostał się do Francji, gdzie po przeszkoleniu w Ośrodku Wyszkolenia Myśliwskiego w Bron pod Lyonem, walczył w obronie Francji w kluczu kpt. W. Jasionowskiego, zestrzeliwując 2 samoloty wroga. Po kapitulacji Francji znalazł się w 308 Myśliwskim Dywizjonie krakowskim stacjonującym w Northolt. Był zestrzelony nad Francją, skakał na spadochronie, a następnie z pomocą francuskiego Ruchu Oporu przez Hiszpanię i Gibraltar powrócił do swojego dywizjonu i do latania. Odniósł 10 zwycięstw powietrznych (zaliczono mu 8). Zginął w czasie lotu bojowego

11

nad Francją 20.11.1943. Pośmiertnie odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari. Posiadał też Krzyż Walecznych. [Zbigniew Lipski, wg: MR nr 12/1998; T. Budziak; nr 2 i 3/1999 T. Schielle]

Pietrasiak Bolesław, ur. 17.09.1908 w Kośminie, zm. 25.11.1995, s. Michała i Zofii. Ukończył Szkołę Rzemieślniczą w Warszawie. Stolarz meblowy. Prowadził warsztat stolarski przy ul. Cichej i Swatowskiej. Brał udział w obronie Warszawy w 1939. Wykonywał meble wg starej solidnej szkoły warszawskiej. Żona: Kazimiera z d. Szlendak, ślub w 1940. Dzieci: Alicja – 28.08.1941; Teresa – 15.07.1943; Franiciszek – 03.06.1947; Piotr – 31.01.1949; Irena – 03.09.1950; Marek – 12.054.1952. [Franciszek Pietrasiak]

Pietrasiak Franciszek, ur. 03.06.1947 w Rykach, s. Bolesława i Kazimiery z d. Szlendak. Zam. ul. Kochanowskiego 11/3. Ukończył TM, WSUPiZ. Mechanik lotniczy. Prac. WZL Dęblin. Członek Aeroklubu przy Dęblińskiej Szkole Orląt. Zaint.: lotnictwo, modelarstwo, astronomia, astronautyka. Własnoręcznie wykonał teleskop astronomiczny, modele latające oraz uprawiał spadochroniarstwo. Żona: Henryka z d. Kurek, ślub 06.04.1985. Syn: Artur - 1986. [Franciszek Pietrasiak]

Piotrowski Eugeniusz, ur. w 1941 roku w Rykach, s. Józefa i Felicji z d. Ochnio. Ukończył SP w Rykach oraz uczęszczał do średniej szkoły elektrotechnicznej w Opolu. Po wybuchu granatu w łaźni miejskiej w Rykach w 1954 został inwalidą. Niezwykle uzdolniony konstruktor (samouk) modeli lotniczych i okrętowych.Zbudował kilka modeli latających na uwięzi, a także katamaran do jazdy na lodzie. Utrzymywał się z napraw odbiorników radiowych i telewizyjnych. Zmarł 26.12.1999. [Barbara Kwiatkowska]

Piotrowski Marian, ks., ur. 3.03.1916 we wsi Pobratymy, pow. węgrowski, w par. Kopcie, s. Władysława i Aleksandry z d. Rytel. W 1929 ukończył SPow w Wyszkowie, a w 1934 Gimnazjum Biskupie w Siedlcach. Po złożeniu egzaminu dojrzałości w 1934 wstąpił do seminarium duchownego w Janowie Podlaskim, które ukończył w 1940. Na pierwszą placówkę duszpasterską skierowany został przez bpa Czesława Sokołowskiego do par. Gończyce od 01.10.1940, a 15.03.1941 został przeniesiony do Garwolina. Po dwóch miesiącach pracy 20.05.1941 objął stanowisko wikariusza par. Borowie, leżącej w sąsiedztwie Garwolina. Na nowej parafii sprawował posługę przez 5 miesięcy, by znów powrócić do Garwolina, mimo próśb o dalszą posługę w Borowiu. Następna translokata nastąpiła 15.08.1942 do par. Skrzeszew. Od 01.10.1943 prac. w par. Kosów, po czym 10.10.1944 otrzymał stanowisko prefekta Gimnazjum Biskupiego w Siedlcach, ustępując zarazem ze stanowiska prefekta w Kosowie. Po roku z dniem 01.07.1945 odszedł z gimnazjum, rozpoczynając pracę wikariusza w par. Zbuczyn.

Dnia 01.10.1945 rozpoczął studia na KUL, na dwóch fakultetach: prawa kanonicznego i nauk społeczno – ekonomicznych. Od 15.12.1945 został ponownie mianowany wikarym w par. Zbuczyn, ale tę posługę miał tylko sprawować w okresie ferii świątecznych i wakacji. Zwieńczył trzyletnie studia podwójnym dyplomem: magistra licencjata prawa kanonicznego (23.06.1947) i magistra nauk społeczno – ekonomicznych (17.09.1948). Studia kontynuował na kursie doktoranckim do 1949. 28.04.1949 objął obowiązki proboszcza parafii Ostrówek, a po dwóch latach rozpoczął gromadzenie materiałów do pracy doktorskiej na temat: ,,Organizacja diecezji podlaskiej w 1818”. W 1958 podjął współpracę w naukowym opracowaniu źródeł ilustrujących działalność Kościoła w dawnej Polsce z Instytutem Geografii Historycznej Kościoła przy Towarzystwie Naukowym KUL, podejmując się opracowania diecezji siedleckiej w XIX i XX w. Pracował też przy wydaniu Atlasu historycznego organizacji kościelnej w Polsce z uwzględnieniem podziału na diecezje, archidiakonaty, dekanaty i parafie.

01.07.1959 został mianowany administratorem par. Sobieszyn, wyjątkowo trudnej ze względu na efekty działalności przedwojennej organizacji lewicowej ”Wici”. Przez prawie 2 lata

11

pracy zyskał duży stopień zaufania i akceptacji. Z dniem 14.04.1962 mianowany administratorem par. Sobolew. 15.07.1965 przeniesiony do Siedlec na stanowisko wikariusza pomocnika (wikariusz audiutor) w parafii katedralnej. Jego trosce powierzono całość duszpasterstwa w zastępstwie proboszcza, który to urząd pełnił wówczas biskup pomocniczy Wacław Skomorucha. Dodatkowo został obarczony – zgodnie z prawniczym wykształceniem – funkcją Promotora Sprawiedliwości i Obrońcą w Sądzie Biskupim, do 01.02.1969. W uznaniu zasług oraz wkładu w pracę duszpastersko – administracyjną, mając na uwadze przykładne życie kapłańskie i przywiązanie do Kościoła, bp Ignacy Świrski mianował go kanonikiem honorowym Kościoła Katedralnego w Siedlcach. W niedługim czasie papież Paweł VI uhonorował go godnością prałata. Te wyróżnienia nie były bez pokrycia. W świątyni katedralnej przeprowadził szereg gruntowych remontów, renowacji, usprawnień i uzupełnień w wyposażeniu.

26.11.1968 otrzymał nominację na urząd wikariusza zarządcy par. Ryki oraz dziekana dek. ryckiego, którą to funkcję pełnił przez 21 lat. 21.04.1969 mianowany sędzią posynodalnym. Od 06.03.1971 był już pełnoprawnym proboszczem par. Ryki. Przeprowadził wiele inwestycji gospodarczych: pokrycie kościoła blachą miedzianą, założenie w nim centralnego ogrzewania, naprawa poważnie uszkodzonej wieży, wymiana uszkodzonych elementów więźby dachowej, renowacja kościoła, budowa domu parafialnego z salami katechetycznymi i mieszkaniami dla księży. Z jego inicjatywy powstały kaplice w Bazanowie (obecnie kościół parafialny), Owni i Stawach. Powiększył cmentarz grzebalny i dokonał jego ogrodzenia. W uznaniu tych zasług został obdarzony godnością kanonika generalnego Kapituły Katedralnej. Nieuleczalna choroba stała się przyczyną jego śmierci, która nastąpiła 16.10.1990. Jego pogrzeb, który miał miejsce 18.10 zgromadził wielką rzeszę ludzi, dla których był kapłanem, pasterzem i sprawnym administratorem parafii. Pochowany na cmentarzu w Rykach. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste ks. Mariana Piotrowskiego, AKDS, Dział I, Lit. P, Nr porz. 38, Tom I]

Piłsudski Józef, ur. 05.12. 1867 w Zułowie pod Wilnem, zm. 12.05.1935 w Warszawie. Twórca niepodległego państwa polskiego. Marszałek Polski. Założyciel POW. Podczas ofensywy znanej jako „manewr znad Wieprza” zatrzymał się w Rykach 16.08.1920 w domu Franciszka Kowalskiego (Warszawska 29). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 9/1995, s. 8]

PKO Bank Polski Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski.

Plebania stara, ul. Wspólna 3. 04.04.1904 zebranie parafialne podjęło uchwałę o sprzedaży poprzez licytację gruntów i zabudowań przy ®kościele p.w. św. Jakuba Ap. (trzecim), aby uzyskane w ten sposób fundusze przeznaczyć na wzniesienie budynków parafialnych na placu przy nowej, będącej dopiero w planach, świątyni (tj. Najświętszego Zbawiciela). Uchwałę parafian ryckich zatwierdził car Rosji 11.12.1906. Grunty przeznaczone do sprzedaży geometra Lehman, wg sporządzonego planu, podzielił na 40 działek, z których na licytacji w 1912 i w 1914 sprzedano 20 wraz ze starym wikariatem, za 18300 rubli. Reszta działek, a także plac nienumerowany, na którym stała plebania, z powodu braku licytujących, nie zostały sprzedane i pozostały w posiadaniu parafii. Za pieniądze uzyskane ze sprzedaży działek, w l. 1914-15 wybudowano plebanię i budynki gospodarcze przy nowym kościele, wraz z ogrodzeniem naokoło probostwa. Na wykończenie budowy zabrakło ok. 2000 rubli. Całość prac wykonał Stanisław Pronaszka z Warszawy, wg projektu Józefa Dziekońskiego, za 15583 rubli i 73 kopiejek. Wybudowana została z cegły w stylu zakopiańskim, zewnątrz i wewnątrz otynkowana oraz pokryta blachą cynkowaną, mająca wymiary 42 łokcie długości na 24 łokcie szerokości. [Krystian Pielacha, wg: Protokół zebrania ryckiej rzymsko – katolickiej parafii z 4 kwietnia 1904 r., Korespondencja Naczelnika Powiatu Garwolińskiego do Wójta Gminy Ryki z dnia 22 stycznia 1907 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, tom I.; Inwentarz rzymsko – katolickiej parafii Ryki sporządzony 1 lipca 1918 roku, APR, sygn. 60]

11

Polańska Jadwiga z d. Kamińska, ur. 30.08.1945 w Rykach, c. Jana i Heleny. Ojciec prowadził zakład stolarski i małe (3 ha) gospodarstwo rolne. Ma siostrę Janinę (ur. 1932) lekarza medycyny i brata Henryka (ur. 1937) elektryka. Rodzeństwo przyrodnie to: Stanisława, Wanda i Stanisław. SP i LO ukończyła w Rykach. W l. 196368 studiowała na AR w Olsztynie, na Wydziale Technologii Mleczarstwa i Żywności. Tam też poznała przyszłego męża Tadeusza. Staż pracy odbywała w Zakładzie Mleczarskim w Warszawie. Potem prac. jako inspektor w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Mleczarskich w Olsztynie. W 1972 oboje z mężem przenieśli się do Ryk, gdzie p. Jadwiga znalazła pracę w miejscowej OSM. Po 35 latach pracy w zawodzie (w 2003) przeszła na emeryturę. Przez 32 lata była kierownikiem laboratorium oceny surowca i laboratorium kontroli jakości wyrobów: najpierw w przy ul. Swatowskiej, potem w baraku przy ul. Lubelskiej i od 1998 w nowym obiekcie przy ul. Żytniej. Prowadziła szkolenia dla rolników w zakresie poprawy jakości mleka, dzięki czemu mleko uzyskało standard europejski. Zorganizowała dwa nowoczesne laboratoria, wyposażone w najnowocześniejszą aparaturę elektroniczną do oceny mleka surowego i produktów mlecznych. Bardzo jej w tej pracy pomogła 3 i pół miesięczna praktyka studencka w Szwecji w 1967. Otrzymała m.in. ZKZ i Odznakę "Zasłużona dla mleczarstwa". Wspólnie z mężem założyła firmę "Dar Natury" przekształconą w 2003 w Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne "Leki Natury". [Zbigniew Lipski]

Polański Janusz, ur. w 1971, s. Tadeusza i Jadwigi. Absolwent LO w Rykach. Otrzymał I nagrodę im. Stanisława Herbsta od Polskiego Towarzystwa Historycznego za pracę magisterską. Zaint.: stosunki kulturalne, społeczne i polityczne Polski z Niemcami, mniejszości narodowe, dzieje Austrii i Niemiec. [Tomasz Niemirowski, wg: Redakcja MR 5/1997]

Polański Tadeusz, ur. 22.08.1943 we wsi Suche, dawny pow. Janów Poleski, obecniena Białorusi (w ramach I repatriacji Polaków zza Buga przybył do Wilczkowa k/Dobrego Miasta, woj. olsztyńskie). Zam. ul. Spacerowa. Ukończył Technikum Rolniczo – Łąkarskie w Lidzbarku, studia na WSR w Olsztynie (Wydz. Zootechniczny) w 1968. Prac. w PGR k. Wilczkowa, potem ok. 1,5 roku w Wojewódzkim Związku Kółek Rolniczych i w ZW ZMW w Olsztynie (1969-72). Następnie objął stanowisko wiceprezesa OSM w Rykach i niedługo awansował na wiceprzewodniczącego PPRN w Rykach (do 30.06.1975). Zastępca naczelnika powiatu w Rykach (1972-75); inspektor w Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie w Wydziale Kontroli i Instruktażu (1975-82); prezes Spółdzielni Mleczarskiej w Rykach (1982-2001). Po 2001 honorowy prezes Spółdzielni Mleczarskiej w Rykach; od 1992 właściciel Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Handlowego "Dar Natury" w Rykach, które od 2003 działa pod nazwą PrzedsiębiorstwoFarmaceutyczne "Leki Natury". Do 1992 członek ZSL, po tym roku PSL; członek Lubelskiego Sejmiku Samorządowego (1997-2001); poseł na Sejm RP II i IV kadencji z listy PSL, okręgu nr 6 w Lublinie (199397 i 200105). Ma duże zasługi w rozbudowie zakładu mleczarskiego w Rykach, który w ciągu 20 lat jego zarządzania stał się jednym z najlepszych zakładów w Polsce. Ponadto przyczynił się do powstania nowych inwestycji na terenie Ryk, szczególnie w pozyskiwaniu pieniędzy na rozbudowę szpitala w Rykach i na drogi. Aktywnie współdziałał z samorządem lokalnym, przyczyniając się do utworzenia w Rykach powiatu, Sądu Rejonowego i Prokuratury oraz Urzędu Skarbowego. Jako właściciel firmy farmaceutycznej wprowadził na rynek leki ziołowe m.in. "Venoforton", „Immunofort” i "Sedomix". Otrzymał KKOOP, ZKZ, SKZ, Złotą Odznakę "Zasłużony dla woj. warszawskiego", złoty medal "Za udział w Walce z Powodzią". Żona: Jadwiga z d. Kamińska, ślub 23.08.1969. Dzieci: Janusz 1971, obecnie mgr historii po UW, Jacek 1975, ukończył Zarządzanie i Marketing w Warszawie, Agnieszka 1978, lekarz weterynarii po Uniwersytecie Warmińsko – Mazurskim w Olsztynie, Michał 1985, studiuje na SGH. [Zbigniew Lipski]

11

Polska Organizacja Wojskowa, zał. pod koniec 1915 po wycofaniu się wojsk rosyjskich z terenów dawnego pow. garwolińskiego (do którego w ówczesnym czasie należały Ryki) i przejęcia terenów przez okupanta niemieckiego (do 1918). W pow. garwolińskim utworzono 19 jednostek, m.in. w Rykach. Komendantem ryckiej placówki został Marian Miłosz „Krakus”, członkami w pierwszym okresie: Kazimierz Gonert, Henryk Czapski, Stanisław Kowalski, Feliks Filipek. Na uzbrojenie składało się 6 karabinów rosyjskich, 3 browningi belgijskie, 6 rewolwerów różnych typów, amunicja. Karabiny przechowywano u Piotra Bakiery, zaś broń krótką u poszczególnych członków POW. Do zadań placówki należało prowadzenie wywiadów o stanie liczebnym wojsk okupanta, ich uzbrojeniu, połączeniach telefonicznych i telegraficznych, ponadto prowadzenie propagandy w instytucjach społ. (m.in. w Spółdzielni Spożywców, Ochotniczej Straży Ogniowej w Rykach). 10.11.1918 POW uczestniczyła w akcji rozbrajania wojsk niemieckich, wspomagana przez mieszkańców Ryk. Zginęli wówczas strażacy: Antoni Żaczek i później z powodu ran Józef Kierzkowski. Wśród najbardziej czynnych członków organizacji wymieniani są: M. Miłosz, Stefan Malinowski, K. Gonert, P. Błachnio, S. Kowalski, Stanisław i Michał Wojtaś. W kronice OSP wymienia się również nazwiska: Chaciewicz, Piotr Danysz, Marcin Marchwicki. Rozbrojono wówczas w Rykach ok. 60 żołnierzy piechoty i 12 kawalerzystów. Uzyskana broń oraz sprzęt wojenny, konie, samochód ciężarowy zostały wykorzystane przez kompanię działającą na terenie pow. garwolińskiego pod dow. Ignacego Zowczaka (rozbitą 18.11.1918 w Międzyrzecu). Wśród poległych w tej bitwie znalazł się Józef Filipowicz z Ryk. [Anna Żaczek, wg MR 11/1995; Kroniki SPow. nr 1 w Rykach; Kroniki OSP]

„Polski Ogród”, Zakład Przemysłu Owocowo Warzywnego „Hortex”

Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, rejon Ryki, zał. w 1976 z inicjatywy Szczepana Jeżewskiego, Henryka Piątkowskiego i Edwarda Miłosza. Do 2000 przewodniczącym był Szczepan Jeżewski, a od 2000 do dziś Czesława Grudniak. Związek świadczy pomoc w załatwianiu różnych spraw ludziom starszym, organizuje wspólne spotkania z okazji świąt okolicznościowych i Dnia Seniora, współpracuje z Domem Opieki w Leopoldowie, pomaga ludiom biednym, wydając artykuły spożywcze ze Światowego Banku Żywności. Z inicjatwy PZERiI powstał „Klub Seniora” przy MGCK, który corocznie uczestniczy w eliminacjach wojewódzkich i rejonowych zespołów artystycznych. Związek otrzymał dyplomy i wyróżnienia oraz złote odznaki za działalność z Zarządu Głównego i Zarządu Okregu Lublin PZERiI, a także nagrody rzeczowe z Urzędu Starostwa i Gminy Ryki. 01.10.2005 liczył 323 członków. [Czesława Grudniak]

Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych. Oddział Ryki, zał. w styczniu 1991 z inicjatywy Tadeusza Kalisza oraz Waldemara Pieńkosza, Kazimierza Czerniejewskiego, Tadeusza Feliksa i Józefa Falenty oraz innych hodowców zam. w Rykach i okolicach, zrzeszonych wcześniej w PZHGP O/Dęblin. Prezesami byli kolejno: Tadeusz Kalisz (199194), Stanisław Przychodzeń (199498), Dariusz Piwoński (19992002 i 200306). Oddział zajmuje się organizacją lotów i rywalizacją gołębi pocztowych. Gołębie Bogdana Kwiatkowskiego wygrały lot okręgowy z Magdeburga w 1998, a gołębie Mirosława Nowickiego i Waldemara Pieńkosza wywalczyły 13 miejsce w kat. A w Mistrzostwach Polski. Oddział liczy 68 członków. [Dariusz Piwoński]

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Koło w Rykach, zał. w 1990 przez Hannę Czupyt oraz Wandę Czaplicką. Stowarzyszeniem kolejno kierowali: Hanna Czupyt (1990-93), Sławomir Siwiński (1993-96), Alicja Lis (1996-2002), Janusz Adamczyk (0610.2002), Zbigniew Chołuj (2002-03) oraz Jolanta Polak od 2003. Celem

11

stowarzyszenia jest dział. na rzecz wyrównania szans osób z upośledzeniem umysłowym. 16.05.1990 powstało Koło Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski przy TPD - Koło w Rykach; 22.021992 zmieniono nazwę na Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Rykach. 02.01.2001 powstała placówka „Zespół Rehabilitacyjno Terapeutyczny”, od 01.11.2001 jej kierownikiem została mgr Joanna Pawlonka. W ZRT jest realizowany program „Partner”, finansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. 15.12.2003 powstały „Warsztaty Terapii Zajęciowej” również finansowane ze środków PFRON poprzez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Rykach pod kierownictwem Joanny Pawlonki. Stow. tworzy 59 osób. [Joanna Pawlonka]

Polskie Stronnictwo Ludowe. Zarząd Powiatowy w Rykach. zał. 15.01.1999 z inicjatywy Waldemara Hojszyka, Jana Kowalczyka, Marka Michalika, Stanisława Miłosza i Tadeusza Polaka. Prezesem Zarządu od 1999 jest Marek Michalik. Zarząd organizował Święto Ludowe (6 razy), wycieczki „Z PSL po kresach” (4), opłatki ludowe (5), Dzień Czynu Chłopskiego (1), „PSL dzieciom” z rejsami statkiem po Wiśle (3), cykl imprez „Zima 2003 z PSL”, „Zima 2004 z PSL”, wyjazdy do teatrów w Warszawie i Lublinie (6). Funkcjonuje bezpłatne biuro porad prawnych. PSL w Rykach prowadzi też kurs języka angielskiego, zorganizowało wyborcze kampanie parlamentarne 2001 i 2005; do parlamentu europejskiego 2004; samorządowe 2002 i 2006. Liczy 650 członków. [Marek Michalik]

Polski Związek Emerytów Rencistów i InwalidówPolski Związek WędkarskiPomnik „Bojownikom o niepodległość”, W 1923 Koło Młodzieży Wiejskiej w Rykach

zainicjowało wybudowanie pomnika ku czci „Bojowników o niepodległość Ojczyzny”, który odsłonięto w 10 rocznicę odzyskania niepodległości na placu przy ul. Warszawskiej, ofiarowanym przez ks. J. Rozwadowskiego. [Anna Żaczek, wg MR 11/1995; Kroniki Szkoły Powszechnej nr 1 w Rykach; Kroniki OSP]

Pomnik „Funkcjonariuszom MO, SB i ORMO”, w parku na rogu ul. Słowackiego i Warszawskiej. Jest na nim lista 34 poległych na terenie powiatu ryckiego „w walce o utrwalenie władzy ludowej”. Odsłonięty w 1964. [Tomasz Niemirowski, wg: Ryki. Informator]

Pomnik Konstytucji 3 Maja, na placu przy pałacu, w dawnym ogrodzie dworskim, postawiony w 1992 z inicjatywy Zdzisława Mazura oraz Zbigniewa Lipskiego jako przewodniczącego TPR, który pomysł poparł i omówił projekt z rzeźbiarzami. Wykonany z czerwonego piaskowca przez artystów z Dęblina: Tadeusza i Teresę Zomerów. Sfinansowany częściowo ze zbiórki prowadzonej przez TPR i przez Zdzisława Mazura. [Tomasz Niemirowski. wg inf. od Z. Lipskiego]

Pomnik Jana Pawła II, na terenie ZSO nr 2. Projekt opracował Eugeniusz Ochnio. Inwestorem tego przedsięwzięcia była przede wszystkim parafia w Rykach. Osłonięty 14.10.2000 podczas uroczystości nadania imienia Jana Pawła II szkole oraz wręczenia sztandaru. [Tomasz Niemirowski, wg: Wzrok, nr 1, 2005]

Pomnik przyrody „Dąb wolności” – w parku na Jarmołówce, zasadzony na pamiątkę odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918. Jak podaje kronika OSP, nazwę nadano podczas uroczystości, w której brała udział miejscowa społeczność, m.in. ks. proboszcz Jan Rozwadowski oraz kierownik SPow – Józef Prokurat. Obecnie, dąb mierzony na wysokości 1,40 ma 265 cm. obwodu. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 4/1995]

Pomnik „W 10 rocznicę Cudu nad Wisłą”, na rogu ul. Dolnej i Szkolnej. Napis: „Boże błogosław ojczyznę i dziatwę naszą.”. Bliższe okoliczności powstania nieznane. [Tomasz Niemirowski]

11

Pomnik Władysława Korżyka, przed budynkiem ZSZ im. Wł. Korżyka. Wykonany przez Tadeusza i Teresę Zomerów w 1987 z białego wapienia z inicjatywy Zbigniewa Lipskiego. Sfinansowany przez Komitet Rodzicielski. [Tomasz Niemirowski]

Pomnik ZWZ AK WIN między ul. Warszawską a stadionem. Poświęcony żołnierzom Armii Krajowej poległym w l. 194356. Zaprojektowany przez Czesława Szlendaka, odsłonięty 12.09.1993. [Tomasz Niemirowski, wg: Ryki. Informator]

Poniatowski Stanisław, ur. 15.09.1676 we wsi Chojnik, parafia Gromnik, zm. 29.08.1762 w Rykach, pochowany w kościele p.w. św. Jakuba (trzecim), s. Franciszka i Heleny z d. Niewiarowska. Podstoli litewski, podskarbi wielki litewski (od 1772), regimentarz koronny od 1728, generał-lejtnant wojsk koronnych, wojewoda mazowiecki od 1731, kasztelan krakowski od 1752, twórca potęgi rodu Poniatowskich. Pochodził z niezamożnej rodziny; według niektórych źródeł, był nieślubnym synem jednego z Sapiehów. Studiował w Wiedniu, potem zaciągnął się do armii austriackiej ks. Eugeniusza Sabaudzkiego walczącej przeciw Turkom, podczas walk wielokrotnie wykazywał się wielkim męstwem. Następnie przeszedł w służbę Sapiehów i brał po ich stronie udział w wojnie domowej na Litwie. Był jednym z najgorliwszych popleczników Karola XII, został generałem szwedzkim, zaś po bitwie pod Połtawą (1709), w której uratował królowi życie, działał jako dyplomata w Turcji, ujawnił niezwykły talent i przedsiębiorczość, obalając dwu wezyrów (Alego i Nuumana Küprülich) i doprowadzając do wypowiedzenia przez Turcję wojny Rosji.

Po śmierci Karola XII przeszedł do Augusta II, który, choć poprzednio skonfiskował jego dobra, jako jednego z najbardziej aktywnych zwolenników Stanisława Leszczyńskiego, teraz (1719) mianował go podczaszym litewskim, potem podskarbim wielkim litewskim, generał-lejtnantem piechoty, dowódcą gwardii koronnej i regimentarzem koronnym (1728-33), a potem wojewodą mazowieckim (1731). Przez małżeństwo z Konstancją Czartoryską wszedł Poniatowski w skład „Familii" i brał wydatny udział w polityce i zamierzeniach reformatorskich tego ugrupowania politycznego. W czasie przedostatniego bezkrólewia popierał kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego, towarzyszył mu do Gdańska, potem pogodziwszy się z dworem saskim złożył hołd Augustowi III i z jego polecenia posłował w l. 1740 i 1741 do Wersalu, gdzie usiłował odwrócić Francję od popierania Prus. W 1752 został kasztelanem krakowskim. Jego synami byli m.in: Kazimierz Poniatowski (podkomorzy koronny); Stanisław August Poniatowski (król Polski), Andrzej Poniatowski (feldmarszałek austriacki), Michał Jerzy Poniatowski – ostatni prymas I Rzeczypospolitej. Jedna z jego córek – Izabella – została żoną Jana Klemensa Branickiego i Andrzeja Mokronowskiego. [Tomasz Niemirowski, wg: H. Witek, MM 34/2005; R. Makulec, MR 78/1995; Wikipedia; PSB]

Ponikowski Antoni, ur. 29.05.1878 w Siedlcach, zm. 27.12.1949 w Warszawie. Przed I wojną światową działacz Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Od 07.12.1917 do 04.11.1918 sprawował urząd ministra Wyznań, Religii i Oświecenia Publicznego oraz tymczasowego premiera (27.02. – 04.04.1918). Premier Polski 19.11.1921 – 06.06.1922 i ponownie Minister Wyznań, Religii i Oświecenia Publicznego, także Minister Kultury i Sztuki. Długoletni prof. Politechniki Warszawskiej oraz jej rektor. Podczas wizyty kanonicznej w par. Ryki w dniach 17-19.05.1931 odbywanej przez ks. bpa Czesława Sokołowskiego dokonano poświęcenia nowego sztandaru z Matką Boską Częstochowską. Na tę uroczystość przybyli z Warszawy: Antoni Ponikowski, Marian Częścik – poseł Chrześcijańskiej Demokracji i redaktor ,,Polski Ludowej” oraz poseł Bogdanowicz, którzy byli chrzestnymi sztandaru. Po poświęceniu sztandaru miało miejsce nieszczęśliwe zdarzenie. Antoni Ponikowski dostał niespodziewanie ataku apoplektycznego i w bardzo ciężkim stanie został przeniesiony na miejscową plebanię. Bardzo zły stan zdrowia uniemożliwił mu prowadzenie przez dłuższy czas dotychczasowego aktywnego trybu życia. Skutki tego ataku uniemożliwiły również przewiezienie byłego premiera do własnego domu i zmusiły do

11

zostania na dłuższy czas na plebanii i podjęcia tu kuracji zdrowotnej pod opieką osobistego lekarza. Przebywał tu do 08.06.1931. Po częściowym nabraniu sił, dla zaoszczędzenia trudów, został przeniesiony na noszach do domu po E. Wojnowskim (na rogu ulic Wspólnej i Swatowskiej), który był własnością Kasy Pożyczkowo - Oszczędnościowej. 17 lipca chorego odwiedził bp łucki Adolf Szelążek, który wraz z nim zwiedził kościół w Rykach. Po wielotygodniowej kuracji Antoniemu Ponikowskiemu poprawił się stan zdrowia na tyle, że mógł powrócić do Warszawy. 21 lipca był serdecznie żegnany na stacji kolejowej w Rykach przez miejscowe społeczeństwo. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 2 – 4; Encyklopedia PWN, Warszawa 1992]

Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna (Wyczółkowskiego 10a), zał. 01.01.1969 przez inspektora szkolnego Wydziału Oświaty i Kultury w Rykach Ludwika Kuchnio. Dyrektorami byli: Stanisława Liszewska (1969-70), Alina Dąbrowska (1970-91), Alicja Kuchnio od 1991. Celem poradni jest udzielanie pomocy psychologiczno - pedagogicznej i logopedycznej dzieciom i młodzieży, ich rodzicom, nauczycielom i wychowawcom; wspomaganie wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, efektywności uczenia się, nabywania i rozwijania umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów oraz innych umiejętności z zakresu komunikacji społecznej; profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup ryzyka; terapia zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych; pomoc uczniom w wyborze zawodu i planowaniu kariery zawodowej; prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców i nauczycieli; pomoc rodzicom i nauczycielom w diagnozowaniu i rozwijaniu potencjalnych możliwości oraz mocnych stron uczniów. Powstała jako Powiatowa Poradnia Wychowawczo - Zawodowa, 28.09.1993 przekształcona w Poradnię Psychologiczno - Pedagogiczną; swoim działaniem obejmuje miasto i gminę Ryki oraz gminy Ułęż, Nowodwór i Kłoczew. Organem prowadzącym jest od 1999 powiat rycki (wcześniej Kuratorium Oświaty w Lublinie). Aktualna kadra Poradni: dyr. Alicja Kuchnio logopeda, psycholodzy: Beata Rudnik, Barbara Dac, Agnieszka Biernacka; pedagodzy: Ewa Sokołowska, Jolanta Piechota, Mirosława Brasławska - Haque; logopedzi: Jolanta Strumnik, Dominika Miturska, Alicja Kuchnio; sekretariat - Lidia Bachanek, gł. księgowa - Zofia Polak, prac. obsługi - Emilia Szczebelska, lek. dr Iwona Terlecka - Binięda. Poradnia obejmuje opieką około 9000 dzieci i młodzieży (w tym również dzieci nieuczęszczające jeszcze do przedszkoli i szkół - tzw. wczesne wspomaganie rozwoju dziecka).

Dawniejsi pracownicy: Alina Dąbrowska (dyr. poradni i jej pedagog pełniąca te funkcję 21 lat), Adam Garstka (psycholog), Bogumiła Mikusek (pedagog), Remigiusz Sławiński (lekarz), Jolanta Napiórkowska i Janina Naduk (pracownice administracji), Zofia Narecka (prac. obsługi), Witold Natoniewski (psycholog), Bernarda Osiak (psycholog), Barbara Karst (pedagog), Jadwiga Korsyk (psycholog), Anna Markiewicz (pedagog), Elżbieta Milewska-Mądry (psycholog dojeżdżająca z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Dęblinie), Mieczysława Cabaj (prac. obsługi przez 20 lat), dr Jadwiga Banasiowa, która przez 25 lat bezpłatnie służyła radą jako lekarz, wspierając działający w Poradni Zespół Orzekający. [Alicja Kuchnio]

Poseł Ziemi Ryckiej. Tak nazywa się potocznie przedstawicieli naszego rejonu do polskiego parlamentu w okresie od 1943 kiedy to utworzono konspiracyjną Krajową Radę Narodową, 04.02.1947 r. wybrano tzw. sejm ustawodawczy, a w 1952 sejm I kadencji i później następne. Posłami noszącymi to miano byli: Janusz Wierusz – Kowalski (1947-52), Władysław Surmacki (1956-65), Maria Rodak (1963-64), Stanisław Matusiak (1969-72), Stanisława Pawelec (1972-76), Józef Kowalski (1980-85), Ryszard Celiński (1985-89), Czesław Kosiński (1989-91), Tadeusz Polański (1993-97 i 2001-05), Zygmunt Jerzy Szymański (2001-05), Jarosław Żaczek (od 2005). [Zbigniew Lipski]

12

Postoła. Kompleks leśny o pow. 72,28 ha położony na północ od Ryk, po wschodniej stronie drogi Ryki - Żelechów. Składa się z 238 działek geodezyjnych, które należą do 141 właścicieli. Ponad 91% powierzchni drzewostanu zajmuje sosna w wieku od 20 do 100 lat (średnio ok. 70 lat) rosnąca na siedlisku bonitacyjnym lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wilgotnego i boru mieszanego świeżego. Pozostałe gatunki to: brzoza – średnia wieku ok. 60 lat (zajmuje ok. 2% pow.), grab – średnia wieku ok. 35 lat (zajmuje ok. 2% pow.) oraz osika – średnia wieku ok. 30 lat (zajmuje ok. 5% pow.). Nieliczny podrost na ok. 5% powierzchni dąb w wieku 15 – 20 lat.

W podszycie dominującym gatunkiem jest ekspansywna jeżyna. Oprócz niej spotykamy również leszczynę, bez czarny, grab, osikę, czeremchę, łozę, jarzębinę, kalinę, głóg, tarninę, dziką jabłoń, gruszę, czereśnię, malinę. Runo składa się głównie ze szczawika zajęczego, oprócz niego rośnie również zawilec gajowy, poziomka, borówka czarna, dąbrówka rozłogowa, majownik dwulistny, pokrzywa, wierzbówka kiprzyca, poziewnik, dziurawiec, gruszyczka, przetacznik, przytulia, jaskry, fiołki, sałatnik leśny.

W Postole bytują sarny, lisy, zające, czasami spotkać można dziki. Liczne siedliska mają ptaki, m.in.: dzięcioły, sikory, szpaki, kosy, dudki, drozdy, słowiki, jastrzębie, bażanty, gawrony. W czasie II wojny światowej w Postole wojsko zorganizowało magazyn broni, konsekwencją tego po wojnie były liczne tragedie w okolicznych rodzinach, spowodowane niewypałami. Skąd wzięła się nazwa lasu – nie wiadomo. Słownik wyrazów obcych wyjaśnia pochodzenie słowa „postoły” – co oznacza (z tureckiego) łapcie z kory, łyka lub ze skóry, przywiązywane do nogi sznurkiem. [Anna Żaczek, wg inf. od Stanisława Latosa]

Potocka Stanisława Marta, z d. Piwowarska; ur. 25.03.1931 w Świerżach Górnych (pow. Kozienice), zm. 16.12.1997, pochowana w Zwoleniu, nauczycielka biologii. Przed wojną mieszkała wraz z matką w Kępie Bielańskiej. W wieku 6 lat osierocona przez ojca. Ukończyła Państwowe Liceum Pedagogiczne w Kozienicach (1951), Studium Nauczycielskie w Siedlcach (1965) kierunek biologia i chemia. Egzamin kwalifikacyjny równy wyższym studiom zawodowym zdała w 1977. Praca zawodowa: SP nr 1 w Zwoleniu (1951-52) na etacie nauczyciela, następnie kierownik świetlicy gminnej w Zwoleniu (1952-53) oraz ponownie SP nr 1 w Zwoleniu (1953-59) i SP nr 1 w Rykach (1959-86) jako nauczyciel. W 1962 uczyła również biologii na Kursie Ogólnokształcącym dla Dorosłych. W 1986 przeszła na emeryturę i w kolejnych latach kontynuowała pracę na pół etatu jako nauczyciel oraz od 09.1987 do 1991 w bibliotece szkolnej. Za znaczące osiągnięcia w pracy dydaktyczno - wychowawczej, krzewienie idei oszczędzania wśród młodzieży oraz działalność w ZNP została odznaczona Nagrodą Ministra Ośw. i Wych. trzeciego stopnia, ZKZ, Złotą Odznaką ZNP, Złotą Odznaką SKO, Nagrodą Inspektora Ośw. i Wych. w Rykach, KKOOP. Przez wiele lat prowadziła w szkole koło biologiczne, jej uczniowie wielokrotnie kwalifikowali się do udziału w szczeblu wojewódzkim, m.in. w 1982 jej uczennica zajęła I miejsce w eliminacjach wojewódzkich. Pełniła funkcje prezesa oddziału rejonowego ZNP w Rykach i radnej WRN w Rykach (1975-76). Mąż: Henryk (lekarz), ślub 14.08.1956 w Zwoleniu. Dzieci: Mirosława i Elżbieta. [Anna Żaczek, wg kroniki Szkoły Podstawowej w Rykach]

Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna (Poniatowskiego 2), zał. w 1956. Kierownicy: fel. med. Janusz Raguszewski (195657); lek. med. Henryk Potocki (195768); lek. wet. Elżbieta Marszałek (196872), lek. wet. Józef Tadeusz Wyrzyski (197273); lek. med. Michalina Koc (197375); lek. med. Barbara Walencik (197578); dr n. med. lek. wet. Paweł Policzkiewicz (197882); lek. med. Jadwiga Kryczka (1982–2002); od 2002 – inż. Roman Burza. Początkowa baza lokalowa placówki była bardzo skromna. Stacja przy Pl. Wolności zajmowała w drewnianym baraku jedno pomieszczenie o pow. ok. 12 m2 z ustawionym pośrodku piecykiem węglowym. Pracownicy w terenie poruszali się niejednokrotnie pieszo lub furmankami, a w późniejszym okresie rowerem lub prywatnym motocyklem. W początkowym okresie

12

działalność stacji była ukierunkowana przede wszystkim na zwalczanie występujących zachorowań na dur brzuszny, czerwonkę i wirusowe zapalenie wątroby. Prowadzono również szeroką działalność oświatowo-zdrowotną i kładziono duży nacisk na poprawę stanu sanitarnego, szczególnie w ramach „higienizacji” wsi.

W 1967 Stacja została przeniesiona do budynku prywatnego przy ul. Szkolnej i zajmowała początkowo 2, a następnie 3 pomieszczenia o pow. ok. 30 40 m2. W warunkach tych PSSE funkcjonowała do 1975. W wyniku reformy administracyjnej i likwidacji powiatów z dn. 30.06.1975, likwidacji uległa PSSE w Rykach (będąca stacją typu „P”), a właściwym organem do sprawowania nadzoru sanitarnego na terenie dawnego powiatu ryckiego został Terenowy Inspektor Sanitarny w Puławach. Ze względów organizacyjnych część pracowników została przeniesiona do Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Puławach, część pracowników sprawujących nadzór sanitarny w ramach higieny żywności i żywienia, higieny komunalnej oraz epidemiologii pozostawiono w Rykach, lokując ich przy ul. Poniatowskiego 2 w budynku po Komitecie Powiatowym PZPR, wybudowanym z cegły z rozebranego kościoła św. Jakuba.

W l. 197880 przeprowadzono kapitalny remont budynku przystosowując go do potrzeb PSSE. Zwiększonej liczbie pracowników zapewniono należyte warunki pracy, a także stworzono bazę laboratoryjną w postaci pracowni higieny żywności i żywienia, higieny komunalnej i schorzeń jelitowych. Uroczystego otwarcia dokonał ówczesny Główny Inspektor Sanitarny prof. Ryszard Brzozowski. Od 01.01.1999 w wyniku reformy administracyjnej, na obszarze działania PSSE znalazły się gminy miast Ryki i Dęblin oraz gm. Ułęż, Nowodwór, Ryki, Stężyca i Kłoczew.

PSSE zajmuje się nadzorem w zakresie higieny środowiska; higieny pracy w zakładach pracy, higieny radiacyjnej, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, warunków zdrowotnych żywności, żywienia i przedmiotów użytku; warunków, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne. Zatrudnia 27 osób. [Roman Burza]

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (Wyczółkowskiego 10a), zał. 01.02.1999 uchwałą Rady Powiatu w Rykach, od chwili powstania kierowane przez Witolda Chadaja. Od lutego do października 1999 siedzibą PCPR był budynek Starostwa Powiatowego i Urzędu Miasta w Rykach, a obecnie jest nią budynek byłego internatu ZSZ nr 2 w Rykach 3 pomieszczenia na parterze. Działalność jest zgodna z ustawą o pomocy społecznej oraz o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, a zalicza się do niej: opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, wspieranie osób niepełnosprawnych, organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu w placówkach opiekuńczo wychowawczych. Zatrudnia 7 osób. [Witold Chadaj]

Powiatowy Komitet ZSL w Rykach. ZSL to partia polityczna utworzona 27.11.1949 z połączenia Stronnictwa Ludowego i Polskiego Stronnictwa Ludowego. Podstawą jego działalności była Deklaracja ideowo programowa i Statut uchwalone na III Kongresie Stronnictwa w 1959. Jego struktura organizacyjna oparta była na podobnym schemacie jak w PZPR. Tu podstawową jednostką organizacyjną było koło, a członkowie zwracali się do siebie “kolego”. W okresie I powiatu w Rykach działał Powiatowy komitet ZSL, a na jego czele stał prezes. W l. 1956-75 prezesami PK ZSL byli: Józef Iwanek (1956-57); Aleksander Lipiński (1957-58); Jan Bichta (1958-62); Stanisław Prządka (1962-73); Bronisław Celej (1973-75). Sekretarzami PK ZSL byli: Julian Kamiński (1956-60); Nakonieczny (1960-61); Kępka (1961-62); Tadeusz Warowny (1962-67); Henryk Szopa (1967-75). [Zbignioew Lipski]

Powiatowy Urząd Pracy w Rykach (Rynek Stary 50/55), zał. 01.04.1990 przez Jana Kowalczyka. Na bazie dotychczasowego terenowego organu administracji państwowej ds.

12

zatrudnienia utworzono Rejonowe Biuro Pracy w Rykach. Do stycznia 1993 Biuro pracowało w systemie podwójnego podporządkowania: merytorycznie Wojewódzkie Biuro Pracy w Lublinie, organizacyjnie było częścią Urzędu Rejonowego w Rykach. Na mocy nowelizacji ustawy z dniem 01.01.1993 powstał Rejonowy Urząd Pracy w Rykach, od 01.01.1999 po dokonanej reformie podziału administr. kraju powstał PUP w Rykach. Jego celem jest promocja zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia oraz aktywizacja zawodowa, a w szczególności: opracowanie i realizacja programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, udzielanie pomocy w znalezieniu pracy; organizowanie i finansowanie działań na rzecz aktywizacji bezrobotnych; przyznawanie i wypłacanie zasiłków oraz innych świadczeń z tytułu bezrobocia; wydawanie decyzji o: uznaniu danej osoby za bezrobotną oraz utracie statusu bezrobotnego; przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymania wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku, dodatku szkoleniowego lub stypendium; realizowanie zadań wynikających z koordynacji systemów ubezpieczenia społecznego państw członkowskich UE oraz państw, z którymi UE zawarła umowy o swobodzie przepływu osób w zakresie świadczeń dla bezrobotnych.

Usługi, które wykonuje PUP, są realizowane na dwóch płaszczyznach: 1) świadczenia związane ze środkami finansowymi, tj: wypłata zasiłków i dodatków aktywizacyjnych dla uprawnionych bezrobotnych, refundacja prac interwencyjnych, robót publicznych, szkoleń, przyznawanie jednorazowych środków na rozpoczęcia działalności gospodarczej, refundacja kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy, organizacja staży, przygotowania zawodowego, refundacja składek KRUS, refundacja wynagrodzeń młodocianych pracowników, wypłata stypendium; 2) świadczenia, które nie wiążą się ze środkami finansowymi, tj. pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, działalność klubów pracy. W PUP jest zatrudnionych 21 osób. [Jan Kowalczyk]

Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego (Szkolna 3), zał. 01.11.1981. Zespołem kierowali: od początku do 30.04.1991 Zbigniew Zając, od 01.05.1991 Danuta Kowalczyk. PZDR jest terenową jednostką Lubelskiego ODR w Końskowoli, który ma ponad 100 letnią tradycję, a pod nazwą Wojewódzki ODR funkcjonuje od 1956. Rodzaje działalności: 1) prowadzenie szkoleń, 2) organizacja wyjazdów szkoleniowych dla rolników, 3) udzielanie pomocy rolnikom w zakresie dokumentacji dotyczącej wykorzystania środków finansowych z funduszy strukturalnych UE i krajowych, 4) upowszechnianie prawidłowych technologii produkcji rolnej, 5) współpraca z instytucjami związanymi z rolnictwem. PZDR zatrudnia 7 osób. [Danuta Kowalczyk, zob. też MR 3/2001]

Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni "Samopomoc Chłopska", a po 1975 Zakład Gospodarczy Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Rolniczych "SCH", to w l. 1956-89 duży zakład produkcyjno-handlowy utworzony 01.01.1956, czyli wraz z utworzeniem powiatu ryckiego. Zarząd Wojewódzkiego Związku Gminnych Spółdzielni "SCH" w Warszawie w IV kwartale roku 1955 powołał Mieczysława Jasielskiego na stanowisko pełnomocnika Zarządu dla organizowania bazy materialno-technicznej, kadry oraz opracowania struktury organizacyjno-samorządowej nowej jednostki. 18.12.1955 w Garwolinie odbył się Zjazd delegatów z terenu 6 gmin mającego powstać nowego powiatu, który wybrał członków Rady Nadzorczej i Zarząd. Przewodniczącym RN został Aleksander Rusa, a pierwszymi członkami byli: Stanisław Jędryszek, Szymon Kalbarczyk, Stanisław Kornas, Bolesław Kurek, Bolesław Majek, Honorata Olejnicka, Piotr Ośko, Józef Sergiel, Czesław Stachnio, Bronisław Wojdat, Edward Wojtaś. Prezesem zarządu został Mieczysław Jasielski, zastępcami: Władysław Sikorski i Tadeusz Cieślak. Bazą nowej jednostki stały się obiekty po Państwowym Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych Nr 15 w pobliżu stacji kolejowej Ryki oraz sklepy MHD z branżą tekstylną, obuwniczą, odzieżową i pasmanteryjną. Zarząd początkowo miał siedzibę w baraku stojącym przy ul. Szkolnej (plac po starym kościele). Stopniowo budowano magazyn hurtowy art. spożywczych, bocznicę kolejową i

12

biurowiec, oddane do użytku w l. 1958-59. Następnie wybudowano betoniarnię, wylęgarnię drobiu, pawilon handlowy przy ul. Warszawskiej (później zamieniony na dworzec autobusowy) i inne. W 1975 wybudowano Dom Handlowy przy ul. Poniatowskiego. Szczególnie dynamiczny wzrost zakładu miał miejsce po objęciu prezesury przez Henryka Chlipalskiego. Wybudowano mieszalnię pasz, przetwórnię owoców i warzyw, hurtowy Skład Produktów Naftowych, palarnię kawy, wykupiono teren pod budowę Składnicy Maszyn i Narzędzi Rolniczych w dzielnicy Julin. Budowano stołówkę zakładową i ośrodek wypoczynkowy w Jabłonowu. Od 1973 do 1986 zarządem kierował Tadeusz Cieślak, a wiceprezesami byli Władysław Celej i Zbigniew Budachowski. Kontynuujący po 1975 tradycje PZGS Zakład Gospodarczy, który jeszcze w 1985 wypracował zysk w wys. 37 mln zł, w 1989 stracił płynność finansową i został sprywatyzowany, dając początek kilku nowym jednostkom gospodarczym. [Zbigniew Lipski]

Powiatowy Związek Kółek Rolniczych w Rykach, zał. w 1957, działał do 1975, kiedy zlikwidowano powiaty w Polsce. Początkową siedzibą był barak na Jarmołówce, a od 1967 nowy budynek przy Żytniej 16. Funkcje prezesa pełnili kolejno: Tadeusz Witek, Henryk Dąbrowski, Zygmunt Szyszko, Jan Głodek, Tadeusz Prządka. Zadaniem PZKR było organizowanie we wsiach powiatu ryckiego Kółek Rolniczych i Kół Gospodyń Wiejskich, co zostało dokonane w l. 1957-60 praktycznie we wszystkich wsiach. Kółka Rolnicze ze środków Funduszu Rozwoju Rolnictwa gromadzonych w Banku Rolnym w Garwolinie zakupowały ciągniki, maszyny i narzędzia rolnicze, a także świadczyły usługi dla rolników. Praca w Kółkach Rolniczych początkowo była bezpłatna. Gdy przybywało więcej ciągników i maszyn rolniczych, zatrudniano pracowników na podstawie umowy o pracę. W l. 1974-75 połączono działalność gospodarczą kółek rolniczych i utworzono SKR we wszystkich gminach powiatu.

KGW zajmowały się szkoleniem w zakresie gotowania, pieczenia, wekowania potraw mięsnych i owoców itp. Prowadziły kursy kroju i szycia, zdrowia, wychowywania dzieci, organizowały dziecińce na okres żniw oraz wycieczki krajoznawcze i szkoły zdrowia. [Tadeusz Prządka]

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA. Oddział 1 Ryki (Karola Wojtyły 29), zał. 23.02.1976 zarządzeniem Prezesa NBP nr C/6. Oddziałem kierowali kolejno: Marian Prządka (od 01.01.1976), Aleksandra Czerska, Henryk Czapla, Barbara Wardak, Mieczysław Szczepaniak. Oddział otwarto dzięki staraniom głównie Aleksandry Czerskiej Naczelnika Miasta oraz Tadeusza Polańskiego i Mariana Prządki, którzy w tym czasie pełnili funkcje Przewodniczącego i Wiceprzewodniczącego Komisji Likwidacyjnej Powiatu. Uwieńczeniem ich starań było wydanie zarządzenia: „Zostaje utworzony Oddział PKO w Rykach pod nazwą: Powszechna Kasa Oszczędności Oddział w Rykach. Dla celów rozrachunków międzyoddziałowych Oddział ten otrzymuje numer 1531. Podpisał Prezes NBP // W. Bień.” Oddział od początku ma siedzibę w pomieszczeniach po byłym PPRN przy ul. 22 Lipca 29. Również część wyposażenia przejęto po PPRN, a także byli pracownicy Prezydium stanowili większość spośród pierwszych pracowników Oddziału, który świadczył usługi z zakresu: oszczędności, bony oszczędnościowe (premiowe, lokacyjne, depozytowe), oprocentowane rachunki oszczędnościowo rozliczeniowe, książeczki mieszkaniowe; prowadził obsługę kredytów na zakup artykułów nieżywnościowych trwałego użytku, tzw. obsługę ratalnej sprzedaży „ORS”, kredytowanie budownictwa indywidualnego i spółdzielczego.

Obecnie Oddział prowadzi obsługę klientów bankowości detalicznej i korporacyjnej, obsługę klientów obszaru finansowania nieruchomości oraz działalność na rynku pieniężnym i walutowym. Zatrudnia 20 pracowników. [Mieczysław Szczepaniak]

Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. Inspektorat w Rykach (Wyczółkowskiego 11), zał. w 1957. Zarządzający: od 1957 – Henryk Kieliszek, od 1959 – Franciszek Chruściel, od 1987

12

- Zbigniew Baduchowski, od 1991 – Krzysztof Jedut, od 1998 – Marzena Zając.W l. 1957-68 siedzibą PZU był budynek przy Pl. Wolności w Rykach. Zatrudniano w tych latach ok. 40 pracowników, którzy pracowali w Wydziale Ubezpieczeń Wypadkowych i Życiowych, w Wydziale Majątkowym, w którym funkcjonowały referaty: budynkowy, zwierzęta i uprawy oraz w Wydziale Księgowości. W pamięci tych pracowników utkwiły lata 60-te, będące bardzo trudnym okresem z uwagi na żywioł ognia, który niszczył całe majątki. W 1962 spłonęło kilkadziesiąt gospodarstw w Długowoli i Sokoli, a w 1967 ogień pochłonął blisko 120 budynków w Kawęczynie. Polskie wsie w większości zbudowane z drewna, nie zabezpieczone od uderzeń pioruna, stwarzały duże zagrożenie pożarowe i z tego też powodu lata 1968-70 zaznaczyły się w historii PZU powiatu ryckiego jako okres związany z akcją odgromieniową budynków wiejskich. PZU finansował 50% kosztów zakupu i założenia piorunochronów. W 1991 PZU został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Powszechny Zakład Ubezpieczeń SA. Ubezpieczenia na życie przejęła siostrzana spółka PZU Życie SA. Na terenie miasta Ryki powstają jednostki PZU SA i PZU Życie SA., których siedziby znajdują się odpowiednio przy ul. Wyczółkowskiego 11 i ul. Słowackiego 4.

Oprócz działalności ubezpieczeniowej PZU SA. w Rykach od lat angażuje się w działania o charakterze sponsoringowym i prewencyjnym. PZU wspiera szpitale, szkoły, przedszkola, ściśle współpracuje z policją, Zawodową Strażą Pożarną oraz z drużynami OSP z powiatu ryckiego. Zatrudnia 9 osób. [Marzena Zając]

PPHU Sławomir Kisiel (Okopowa 51), zał. w 1996. Przedsiębiorstwo zajmuje się wyrobem zniczy. W 1999 został rozbudowany obiekt przy ul. Okopowej, wprowadzono nowy asortyment zniczy długopalących i wypraskowych. W kolejnych latach nastąpiły: stały wzrost zatrudnienia, budowa rynku zbytu, automatyzacja produkcji, dzięki czemu klienci cenią dobrą jakość i estetykę Firma eksportuje towary na Litwę; znicze trafiają do sieci supermarketów „Stokrotka” na terenie kraju oraz do sieci sklepów „Ruch” SA, o/Mazowsze i „Ruch” SA o/Warszawa. W firmie pracuje 23 pracowników. [Sławomir Kisiel]

PPHU Jan Miłosz (Warszawska 10), zał. 15.10.1990 przez Jana Miłosza. Początkowo firma zajmowała się szyciem rękawic roboczych, a następnie konfekcjonowaniem odzieży roboczej i ochronnej najpierw w kraju, a od 1991 na eksport do Niemiec, Holandii i innych krajów europejskich. Firma dysponuje własnym transportem krajowym i międzynarodowym, współpracuje ze szkołami odzieżowymi, których uczniowie odbywają w niej praktyki. Posiada długoterminowe kontrakty z firmami zagranicznymi. Zatrudnia 173 osoby, w tym 160 kobiet. [Jan Miłosz]

Prokop Danuta z d. Witkowska, ur. 10.06.1939 w Ramutówku, c. Maksymiliana i Rozalii z d. Kokosza. Zam. ul. 22 Lipca 15/15. Wykszt. średnie pedagogiczne. Nauczycielka. Pracę rozpoczęła w 1956 w przedszkolu przy ul. Warszawskiej, następnie od 1960 prac. w Przedszkolu nr 1 przy ul. Szkolnej, a od 1978 w Przedszkolu nr 2 przy ul. Żytniej (w l. 198592 jako dyrektor), następnie przeszła na emeryturę. Od 1999 przewodnicząca Sekcji Emerytów i Rencistów ZNP w Rykach. Członek zarządu Oddziału Stowarzyszenia Emerytów i Rencistów ZNP w Lublinie i TPR. Będąc dyrektorem Przedszkola nr 2 w Rykach spowodowała doprowadzenie gazu do tej placówki. Otrzymała nagrody inspektora, kuratora i ministra oświaty oraz odznaczenia: Odznakę Przyjaciel Dziecka, Złotą Odznakę ZNP, BKZ, ZKZ i KKOOP. Zaint. grzybobranie. Mąż: Zdzisław, ślub 24.08.1956. Syn Bogdan 1958. [Danuta Prokop]

Prokuratura Rejonowa (Karola Wojtyły 29), powstała 01.01.2004. Prokuratorem Rejonowym jest Hanna Dobek. Zatrudnionych jest 10 osób. [M. Chabros]

12

Prokurat Józef, ur. ok. 1864, zm. 02.03.1925 w Rykach, pochowany na cmentarzu przy ul. Królewskiej. Mieszkał w obecnej „organistówce”. Do Ryk przybył z Żeliszewa (pow. siedlecki), gdzie pracował jako nauczyciel. Wraz z utworzeniem jednoklasowej Szkoły Ludowej w Rykach, tj. 01.10.1901, został mianowany jej kierownikiem. Szkoła mieściła się w wynajętej izbie, należało do niej również „2 morgi i 3 pręty ziemi”. Na potrzeby szkoły pobudowano drewniany budynek i 01.10.1902 utworzono szkołę dwuklasową. W tymże r. szk. otrzymał nominację na starszego nauczyciela. Nadal pełnił funkcję kierownika szkoły nieprzerwanie do września 1915 – do czasu wkroczenia do Ryk wojsk austriackich i przejęcia przez nie budynku szkoły. Od 01.09.1915 szkoła była zamknięta i pozostał bez pracy. Czasowo przyjął pracę w biurze. Po wyjściu wojsk austriackich z Ryk, za zgodą władz niemieckich, 01. 03. 1916 ponownie uruchomiono szkołę trzyklasową z przywróceniem J. Prokurata na poprzednie stanowisko. Rozbudował szkołę, współpracował z nauczycielami powiatu garwolińskiego organizując konferencje szkoleniowe dla nauczycieli ludowych m.in. dla gmin: Ryki, Stężyca, Trojanów. 07.11.1916 podczas konferencji m.in. prowadził lekcję pokazową: „Lekcja czytania z objaśnieniami tekstu w oddziale wyższym”. Jako kierownik szkoły i nauczyciel starał się o podniesienie stopnia organizacyjnego szkoły. Borykał się z problemami kadrowymi (rotacja nauczycieli) oraz lokalowymi. W roku 1918 w szkole odbywały się tajne ćwiczenia i zbiórki ryckiej POW. Nauczyciele współpracowali z miejscowym społeczeństwem zorganizowanym w towarzystwach kulturalno – oświatowych jak Kółko Amatorskie, Polska Macierz Szkolna i Straż Ogniowa Ochotnicza. W okresie wojny z Rosją (r. szk. 1920/21) J. Prokurat wraz z całym nauczycielstwem zgłosił się do wojska na ochotnika, ale ze względu na wiek (55 lat) nie mógł pełnić służby wojskowej, więc pozostał w Rykach. W kolejnych latach zwiększyła się liczba oddziałów oraz utworzono jedną klasę żydowską. Tragiczny wpływ na losy szkoły miał pożar Ryk w 1922. Spowodował on ograniczenie liczby sal lekcyjnych, a zatem i obniżenie poziomu nauki. W r. szk. 1923/24 rozpatrywano budowę nowego gmachu szkoły. Podczas zebrań nauczycieli obradowano nad utworzeniem samorządu uczniowskiego. J. Prokurat i ks. Izdebski byli przeciwni tej inicjatywie, gdyż ich zdaniem młodzież do takiej roli jeszcze nie dorosła. Z powodu różnicy zdań doszło do konfliktu wśród Rady Pedagogicznej. J. Prokurat był również członkiem i jednym z założycieli Spółdzielni Spożywców w Rykach założonej w 1908. Żonaty z Michaliną z d. Bortnowska, która zm. 08.02.1939. [Anna Żaczek, wg Kroniki Publicznej Szkoły Powszechnej w Rykach]

Prządka Marian, ur. 17.11.1940 w Rososzy, s. Władysława i Bronisławy z d. Kryczka. Zam. ul. Kościuszki 19/10. Ukończył Zawodowe Studium Administracyjne przy UW, Podyplomowe Studium Menedżersko-Bankowe przy SGH, specjalność: bankowość i zarządzanie. Prac. w dawnym Urzędzie Powiatowym w Rykach (195875), dyrektor Oddziału PKO w Rykach (1976-86), Naczelnik Miasta i Gminy w Rykach (198790). Członek TPR, Zarządu Rady Osiedlowej „Stare Miasto”, wiceprzewodniczący Zarządu Rejonowego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Zaint. ogródek działkowy, majsterkowanie. Zasługi: dokończenie budowy i oddanie do użytku SP w Oszczywilku (1980); dokończenie remontu i oddanie do użytku pałacu z Urzędem Stanu Cywilnego (1990); utworzenie, na bazie remontowanego budynku przy ul. Kościuszki, nowej SP nr 2 w Rykach (1990); utworzenie w Rykach filii Pierwszego Komercyjnego Banku, obecnie Oddział BPH (1991). Żona: Aniela z d. Kamińska, ślub 17.04.1965. Dzieci: Małgorzata - 1966, Grzegorz - 1967, Adam - 1973. [Marian Prządka]

Prządka Sabina Anna z d. Pioterczak, ur. 26.07.1945 w Falentynie, c. Franciszka i Heleny z d. Banaś. Zam.: ul. Mickiewicza 4. Ukończyła LP w Siedlcach, SN w Warszawie, UMCS (pedagogika), studium podyplomowe w Piotrkowie Trybunalskim ze stażem (3 miesięcznym) językowym w Kijowie. Nauczyciel-filolog. Prac.: SP w Grabowie Szlacheckim (1964-66), SP w Leopoldowie (1966-72) oraz SP w Rykach (1972-94). Należy do ZHP i ZNP. Instruktor ZHP, opiekun Szkolnego Koła TPPR, opiekun Samorządu Uczniowskiego w SP w Rykach. Aktywnie

12

działała w pracach zespołu samokształceniowego nauczycieli języka rosyjskiego. Pracowała z uczniami uzdolnionymi, którzy uzyskiwali tytuły laureatów na szczeblu wojewódzkim. Otrzymała nagrody dyrektora, ministra, ZKZ, medal 40-lecia PRL, medal 100lecia ZNP oraz proporzec pamiątkowy za zasługi na polu krzewienia przyjaźni polsko-radzieckiej. Zaint.: podróże krajoznawcze, dobra książka oraz krzyżówki. Mąż: Tadeusz. [Sabina Prządka]

Prządka Stanisław Józef, ur. 01.06.1916 w Dąbi Starej jako najstarszy s. Władysława i Bronisławy. Prac. w GS “S.Ch.” i PZGS w Rykach jako urzędujący członek zarządu, księgowy i wiceprezes do 1976. Przed wojną m.in. członek zarządu powiatowego ZMW RP “Wici”, uczestnik wojny obronnej 1939 r. W czasie okupacji niemieckiej walczył w konspiracyjnych BCh jako komendant placówki w Dąbi ps. “Huragan”, później był komendantem Rejonu Ryki w składzie trójki zarządzającej. Przed wejściem do Ryk wojsk radzieckich równolegle z Oddziałem “Orlika” wkroczył do miasta na czele Oddziału BCh. Członek PSL, a później ZSL i znowu PSL, którego był na emeryturze honorowym członkiem. Radny PRN w l. 1958-72 i członek prezydium w l. 1962-64, ławnik sądów w Warszawie i Puławach w l. 1956-90. Członek Komisji Handlu WZGS w Lublinie. Odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim, SKZ, ZKZ, KKOOP i KOOOP, Honorową Odznaką “Zasłużony dla Lubelszczyzny”. Zmarł 25.04.2006. Żona: Zuzanna z Ratyńskich. Dzieci: Hanna i Irena. [Zbigniew Lipski, MR nr 1/1996]

Prządka Tadeusz, ur. 24.05.1941 w Rudzie, gm. Trojanów, s. Stanisława i Marianny z d. Kołaczek. Zam. ul. Mickiewicza 4. Ukończył WSR w Lublinie. Inżynier rolnik. Prezes Zarządu PZKR w Rykach (1971-75), prezes Zarządu SUR w Rykach (1975-90), kierownik Urzędu Rejonowego w Rykach (1995-98), starosta pierwszej kadencji powiatu ryckiego (1999-2002). Był inicjatorem powstania w Rykach Sądu Rejonowego, Prokuratury Rejonowej i Urzędu Skarbowego. Radny Rady Powiatu, członek Zarządu Powiatu, prezes Zarządu Oddziału Powiatowego Związku OSP w Rykach, członek Rady Nadzorczej w BS. Należy do PSL. Odznaczony KKOOP. Zaint.: turystyka, problemy życia społecznego, polityka. Żona: Sabina z d. Pioterczak, ślub 28.08.1965. Dzieci: Renata - 17.01.1968; Jolanta Katarzyna – 14.01.1971. [Tadeusz Prządka]

Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rykach sp. z o.o. (Słowackiego 5), zał. 01.01.1967. Kolejni dyrektorzy: Józef Wojewoda (1967-68), Leon Piecyk (1969-72), Jan Kleban (1973-86), Adam Kornas (1986-90); prezesi: Janusz Łabędzki (1990-2003), Tomasz Pośpiech od 2003.

Powstało na podstawie uchwały prezydium MRN w Rykach pod nazwą: Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Rykach. Przekształcone 01.06.1975 zarządzeniem wojewody lubelskiego w PGKiM. W chwili powstania administracja znajdowała się przy ul. Poniatowskiego 12, a zaplecze zostało pozyskane w budynku po byłym PGRyb. przy ul. Słowackiego 5 w 1968, gdzie po rozbudowie znajduje się aktualna siedziba przedsiębiorstwa. Hydrofornię przy ul. Spacerowej wybudowano w 1957, od 1969 prowadzony był zakład zieleni (szklarnie) przy Wyczółkowskiego, których budowę zakończono w 1974. W 1970 przebudowano 5 km kanalizacji; budowę oczyszczalni „Lubelska” ukończono w 1972 i eksploatowano do 1995. W 1974 rozpoczęto eksploatację wysypiska ul. Janiszewska 70, a od grudnia 1977 przejęto od Hortexu oczyszczalnię ”Fregata” przy Słowackiego 29. W szczytowym okresie działalności, w roku 1981, pracowało 180 pracowników i realizowano usługi: remontowo-budowlane (do 1987), zieleni miejskiej i pogrzebowe (do 1987), zaś pozostałe do chwili obecnej: kanalizacja i oczyszczanie ścieków, transport i oczyszczanie miasta, gospodarka mieszkaniowa. Obecnie zatrudnia 80 osób. [Jan Kara]

12

Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej. Placówka Terenowa Ryki. Powstała w późnych latach 70 XX w. na bazie budynków po PGR (dawna gorzelnia) i sklepu GS, przerobionego na dworzec. Stację Obsługi Autobusowej oddano do użytku 31.12.1982. Kierownikami placówki byli kolejno: Iwanow, Stanisław Kocułyma, Wacław Chrzan, Karol Pudło, Roman Pułka, Mieczysław Brogowski, Janusz Swiniarski, Jerzy Suchorab, Marian Bernat, Zbigniew Urban, Kazimierz Głodek. W 1998 placówka zatrudniała 107 osób, dysponowała 37 autobusami. Podlega Przedsiębiorstwu PKS w Puławach. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 2/1998]

Przedszkole Samorządowe nr 1 (Szkolna 20), zał. 15.08.1960. Kierowniczkami kolejno były: Leokadia Kuty (196078), Krystyna Wojtasiewicz (197897), Grażyna Jeżewska od 1997. Budynek wybudowano w 1925 z przeznaczeniem na szkołę. W l. 195960 przeprowadzono generalny remont i przysposobiono budynek na przedszkole. W 1971 z powodu małej ilości miejsc dobudowano salę na tarasie budynku. P. dysponuje 4 salami zajęć dla dzieci i zadrzewionym placem zabaw; jest przystosowane dla 90 dzieci, jednak zawsze jest więcej chętnych aniżeli miejsc. Obecnie do p. uczęszcza 105 dzieci. Prowadzone są zajęcia z j. angielskiego, rytmicznoumuzykalniające oraz religia. P. organizuje wiele imprez i uroczystości. Najpiękniejsze z nich to Dzień Babci i Dziadka, zabawa karnawałowa z wodzirejem, piknik rodzinny „Święto Rodziny”. Ponadto p. uczestniczy w wielu akcjach charytatywnych: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, „Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę”, w konkursach recytatorskich, przeglądach piosenki przedszkolnej. Organizowane są wycieczki do różnych miast, m. in. Warszawy, Lublina, Kazimierza Dolnego. P. otrzymało liczne dyplomy, wyróżnienia i nagrody za udział w konkursach, przeglądach, akcjach charytatywnych. Największym jednak osiągnięciem są przepiękne uroczystości przedszkolne, na które przybywa nawet po 200 300 osób. Uroczystości te nie tylko integrują p. z rodzicami, dziadkami, sponsorami, ale są dla wszystkich wspaniałą zabawą i miłym odpoczynkiem. Kadrę pedagogiczną stanowią: Maria Sowa, Iwona Wnuk, Renata Jawoszek, Anna Żmuda, Renata Niedźwiadek, Renata Chachaj, Małgorzata Tomaszek. Pracownikami obsługi są: Elżbieta Łabędzka intendentka, Wieczysława Kalbarczyk kucharka, Jadwiga Kępka pomoc kucharki, Halina Czerska pomoc kucharki, Bogumiła Łysiak woźna oddziałowa, Krystyna Jędrys pomoc nauczyciela, Marian Ziętara pracownik do spraw lekkich. [Grażyna Jeżewska, zob. też Z. Lipski, MR 3/2000, s. 29]

Przedszkole Samorządowe nr 2 im. Marii Kownackiej (Żytnia 28a), zał. 10.10.1978 przez UM w Rykach. Funkcję dyrektora sprawowały: Leokadia Kuty (1978-85), Danuta Prokop (1985-92), Anna Kawka od 1992. Od września 1998 jest przedszkolem z grupami integracyjnymi oraz zatwierdzonym programem autorskim dla potrzeb grup integracyjnych. W 1998 nadano mu imię Marii Kownackiej. Od 2003 prowadzone są programy autorskie: „W zdrowym ciele zdrowy duch”, „Agresji mówimy nie”, ekologiczne i prozdrowotne. P. zapewnia opiekę stomatologiczną oraz pomoc psychologa, pedagoga, logopedy, rehabilitanta, pielęgniarki. Kierunki nauczania: integracyjne, prozdrowotne, skierowane na wszechstronny rozwój dziecka pod kierunkiem doradcy metodycznego Bożeny Wasilewskiej. W p. odbywają się: rytmika, zajęcia jęz. angielskiego, spotkania popołudniowe z rodzicami prowadzone nowatorskimi, twórczymi metodami; ponadto: szerzenie integracji, zainicjowanie Dnia Godności, od 2005 – Integracja u Marysi Kownackiej. P. otrzymuje coroczne nagrody w konkursach recytatorskich, piosenki, plastycznych, jasełkowych. P. oczekuje na wojewódzki certyfikat przedszkola promującego zdrowie. Do p. chodzi 115 dzieci w 5 oddziałach, w tym 2 oddziały integracyjne (10 osób niepełnosprawnych); w przedszkolu pracuje 11 nauczycieli oraz 9 pracowników obsługi. [Anna Kawka, por. też: http://przedszkole.ryki.pl/index_pliki/Page1122.htm]

12

Przedszkole Samorządowe nr 4 (Ogrodowa 6), zał. 01.09.1980. Funkcję dyrektora sprawowały: Eliza Tarkowska (1980-87), Stanisława Paczkowska (1987-90), Krystyna Majchrzak (1990-98), Danuta Kuczyńska (1998-2002), Renata Olszak (2002-04). Uchwałą Rady Miejskiej z dn. 12.10.2003, po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty w Lublinie, z dn. 31.08.2004 p. zostało zlikwidowane. Prowadziło działalność dydaktyczno – wychowawczą i opiekuńczą, mająca na celu wszechstronny rozwój i przygotowanie do nauki w szkole wychowanków; otrzymało liczne wyróżnienia, m.in.: dyplomy za udział w IV i V Festiwalu Piosenki Dziecięcej „Rytm i Melodia” w Lublinie, szereg dyplomów z Miejsko Gminnego Centrum Kultury w Rykach za udział i zdobyte miejsca w różnego rodzaju konkursach, turniejach i przeglądach grup dziecięcych. 31.08.2004 zatrudnionych było 11 osób. [Piotr Grzegorz Sulej, zob. też Z. Lipski, MR 10/2001 s. 29]

Przedszkole Samorządowe nr 5 im. Ewy Szelburg Zarembiny (Kochanowskiego), zał. w 1984. Dyrektorkami były kolejno: Janina Grula (198485), Barbara Sieniek (198689), Helena Seremak (198990), Beata Dudzik od 1990. W 2001 w skład rady pedagogicznej wchodziły: Halina Boratyńska, Bożena Czajka, Małgorzata Pawlik, Jadwiga Piechota, Teresa Rafeld, Mariola Szyszko, Wanda Walaszek, Halina Jakubaszek oraz Joanna Miłosz. Prac. również kucharki: Halina Gawda, Hanna Cichecka, Barbara Oszal; woźne: Krystyna Piecyk, Teresa Gral, intendentka: Leokadia Sobiechowska. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 4/2001]

Przedszkole w rogu ul. Spacerowej i Warszawskiej. W 1946 Władysław Jędrych, reprezentujący gminę, powołał p. Janinę Kieliszek do pracy w dziecińcu, usytuowanym na placu pozostałym po rozebranym kościele przy ul. Szkolnej. Gdy liczba dzieci zaczęła rosnąć, Urząd Gminy wynajął lokal u p. Siemińskiej przy ul. Warszawskiej. Pierwszą kierowniczka została Jadwiga Kuchnio, następnie od września 1953 Leokadia Pilzak, po mężu: Kuty, a po niej Wacława Kmieciak (do końca). Pierwszymi nauczycielkami były: Janina Kieliszek, Irena Zarychta, Alina Rembelska, Jadwiga Kuchnio. W kuchni pracowały: Eugenia Stefaniak i Zofia Piątek. Liczba dzieci wynosiła ok. 70. Dnia 15.08.1960 część dzieci i personelu przeniesiono do wyremontowanego budynku po szkole (dobudowano też od strony zachodniej jedną salę z tarasem na dachu) na ul. Szkolną i powstało Przedszkole Nr 1, tzw. „duże”. Przedszkole „małe” funkcjonowało jeszcze do 1972. Opustoszały budynek stał się siedzibą harcówki. Ciekawostką jest, iż przy murowanym budynku przedszkola stał mały drewniany domek (altanka) zbudowany na pochód pierwszomajowy przez pracowników PGR i później podarowany przedszkolu. [Tomasz Niemirowski, wg inf. od p. Z. Lipskiego, p. Marii Rodak i http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=120&sid=d3352e70f327da88ffcaeffe118481ce]

Przybylski Franciszek (1895-1972). Posiadał warsztat stolarski przy ul. Wspólnej 8. Wykonał m.in. ławki do kościoła oraz w 1951 ołtarze św. Izydora Oracza i św. Antoniego Padewskiego przy pierwszych filarach od wejścia do kościoła. [Tomasz Niemirowski]

Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa, zorganizowana przez Wł. Korżyka, przemianowana później na ZSZ im. Wł. Korżyka. [Tomasz Niemirowski]

Pudło Stanisław, ur. 06.05.1948 w Wylezinie, zm. 23.04.2004 w Rykach, s. Józefa i Gabrieli z d. Filipek. Ukończył LO w Żelechowie, Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Rakietowych i Artylerii w Toruniu (w 1971), WSP w Krakowie, specj. wychowanie obronne i podyplomowe, studia dla wizytatorów lekcji przysposobienia obronnego w Raciborzu. Prac. w GS w Kłoczewie, jako dowódca plutonu w JW w Szczecinie, od 01.09.1973 był nauczycielem w ZSZ nr 2 w Garwolinie, a od 01.03.1978 w ZSZ nr 2 w Rykach. W l. 1990-2001 był kierownikiem internatu przy ZSZ nr 2, potem do 2003 dyrektorem SASiP w Rykach. Odznaczony m.in. SKZ, Medalem

12

40lecia PRL, Honorową Odznaką „Za zasługi dla Lubelszczyzny”. Żona: Irena z d. Czopek, ślub 08.07.1972. Dzieci: Jarosław, Mirosław, Leszek. [Tomasz Niemirowski, wg: MM, 5/2004, s. 7]

Pudło Tadeusz, brat Stanisława, ur. w 1951, ukończył SP w Wylezinie i Kłoczewie, ZSZ, TM w Rykach. Prac. w Energomontażu Północ, na budowach elektrowni Kozienice, Tusiemice (Czechy), w Poczeladach i w Paksu (Węgry). Był specjalistą do spraw kontroli jakości. Prowadził w Rykach własną firmę: Usługi Instalacyjno Sanitarne i Gazowe. Założył wraz z żoną firmę Pumar. Żona: Maria, z d. Pielacha (absolwentka THRiN, prac. jako laborantka w OSM). Dzieci: Grzegorz 1975, Marcin 1977, Dominik 1985. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 9/1998]

Pumar, firma założona przez Marię i Tadeusza Pudło na bazie sklepu z art. instalacyjno sanitarnymi otwartego 17.04.1991 przy ul. Szkolnej 22 w Rykach i podobnego z asortymentem rozszerzonym o materiały budowlane otwartego wiosną 1993 w Dęblinie przy ul. Bankowej 22. 20.12.1997 sklep w Rykach został przeniesiony do odkupionego od OSI i wyremontowanego budynku przy ul. Warszawskiej 3a. Pumar prowadzi sprzedaż art. budowlanych oraz produkcję okien, drzwi, fasad i witryn z aluminium, szkła i PCV. W 1998 firma zatrudniała 21 pracowników. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 9/1998]

Pytlakowski Władysław, ur. 10.03.1887 w Siennie (woj. świętokrzyskie), s. Albina i Anny z d. Różańska, zm. 17.03.1965 w Rykach. Ukończył SN w Warszawie. Kierownik szkół w Kraśniku (1925-39) i w Rykach (1945-52). Był jednym z inicjatorów oraz przewodniczącym Komitetu Budowy Szkoły w Rykach. Zaint.: historia, bibliofilstwo, polityka. Żona: Janina, ślub 03.04.1923. Dzieci: Tadeusz, Stanisław (pilot, zginął w obronie Warszawy 1939). [Ewa Strzemska]

Rabbit, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe (Kolejowa 1C) Tadeusza Królika, przeniesione w grudniu 2001 z ul. Wąskiej. Produkuje odzież damską, męską i dziecięcą: wyjściową, sportową, reklamową i roboczą, ubrania dla osób poruszających się po drogach, kombinezony dla paralotniarzy. W skład firmy wchodzą również sklepy „Duet” i „Modux” przy ul. Karola Wojtyły 23B z art. gosp. domowego, chemią gospodarczą, odzieżą i kosmetykami. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 10/2002, s. 33]

Rafeld Zbigniew, ur. 08.07.1940 w Warszawie, s. Eugeniusza i Zofii. Ukończył trzyletnie studia organizacji i zarządzania TWP oraz studia pedagogiczne na UW. Był kierownikiem internatu przy ZSZ nr 1 (obecnie im. Wł. Korżyka) od 1963, a następnie dyrektorem LO w Rykach (198590). Przewodniczący MRN w Rykach (197375 i 198889). Prezes TPR w l. 198386. Żona: Eugenia. Dzieci: Marek, Maciej, Agnieszka. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/1997]

Rejonowy Zakład Kominiarski (Karola Wojtyły 23 lokal Spółdzielni Mieszkaniowej), zał. w 1956 jako RZK Spółdzielni w Siedlcach. Prezesem do 1975 był Jan Karaś, a od grudnia tego roku Aleksandra Pilipiec (Spółdzielnia Pracy Kominiarzy w Lublinie). Kierownikiem RZK w Rykach jest mistrz kominiarski Piotr Kosior. Usługi wykonywane są w Rykach i na terenie powiatu ryckiego. Składają się na nie: czyszczenie i sprawdzanie stanu technicznej sprawności przewodów dymowych, spalinowych i wentylacyjnych, udrożnienia przewodów z gniazd kawczych oraz z różnych zagruzowań. Zakład w l. 70 i 80 zatrudniał kilkunastu pracowników, ale z powodu wprowadzenia ustawy o działalności gospodarczej, niektórzy odeszli w celu prowadzenia działalności na własny rachunek. RZK uzyskiwał w l. 80 czołowe miejsca we

13

współzawodnictwie krajowym, a także medale od Straży Pożarnej dla pracowników za zasługi dla pożarnictwa. Zatrudnia 3 osoby. [Aleksandra Pilipiec]

Rejonowy Związek Spółek Wodnych (Żytnia 26), zał. 27.05.1966. Osoby kolejno zarządzające: początkowo w strukturach powiatowych (Wydział Rolnictwa), następnie: Stanisław Laskowski (1971-81); Zbigniew Miłosz od 1981 do dzisiaj. 29.03.1966 odbył się pierwszy zjazd założycielski w składzie: Wiejskie Spółki Wodne: Więcków, Skruda, Zaryte, Mroków, Oszczywilk, Stężyca, Kruszyna, Podlodówka, Wola Korycka – obejmująca 2310 ha zmeliorowanych i 144 rowy; w 1969 dołączyły do Związku Spółek: Korytnica, Żyrzyn, Trojanów, Kłoczew, Czernic, Chrustne, Bramka, a w 1972 Sobieszyn, Rososz, Gózd, Swaty oraz Ułęż. Od 1976 w/w Wiejskie Spółki utworzyły gminne Spółki, które weszły w skład Rejonowego Związku, tj. Ryki, Ułęż, Dęblin, Stężyca, Michów, Baranów, Jeziorzany; od 1987 Nowodwór; w 1991 spółka Stężyca, a w 1994 spółka Dęblin. W 1994 przyłączyła się spółka Brzeźna, a w 2002 Kłoczew i Dęblin. Obecnie Rejonowy Związek zrzesza Spółki: Ryk, Nowodworu, Ułęża, Kłoczewa, Dęblina i Brzeźna z terenu powiatu ryckiego, a wraz z nimi 5100 członków gospodarujących na obszarze 9813 ha zmeliorowanych gruntów. Zadaniami Związku są m.in.: budowa, utrzymanie i eksploatacja urządzeń wodnych i melioracyjnych; organizowanie racjonalnej gospodarki na zmeliorowanych terenach; prowadzenie rachunkowości i obsługi finansowo - księgowej członków związku oraz sporządzanie ich rocznych sprawozdań finansowych. Średnioroczna ilość pracowników w 2004 wynosi 27, a w okresie letnim 48. [Zbigniew Miłosz]

Represje okupanta niemieckiego wobec mieszkańców Ryk. Mieszkańcy Ryk, którzy wzięli udział w najcięższych bitwach września: Władysław Bąk (bitwa pod Mokrą 01.09.1939 oraz pod Modlinem 11-29.09.1939 - gdzie dostał się do niewoli); por. Władysław Bełdyga: bitwa nad Bzurą 09-20.11.39 i pod Kampinosem – stąd trafił do oflagu II D w Grossborn – Rederitz (obecnie Borne Sulinowo w woj. koszalińskim), następnie przeżył kolejno oflagi: w Colditz – IV C, Waldenbergu II C i w Neubrandenburgu IIE.

Przez obozy jenieckie przeszli: Mieczysław Sienkiewicz z Julina (Grossborn), Stanisław Kalisz (Prusy Wschodnie) i Wacław Osiak (stalag 3A w Luckenwaldzie). Natomiast Bolesław Celiński – żołnierz KOP, pełniący służbę pod Wilnem, dostał się do niewoli sowieckiej i prawdopodobnie podzielił los polskich oficerów internowanych w Ostaszkowie.

W l. 194044 represje ze strony okupanta niemieckiego dotknęły wielu mieszkańców Ryk. W masowych egzekucjach zginęło wiele ludzi, wielu też zatrzymano w tzw. „łapankach” i wywieziono do więzień, obozów koncentracyjnych lub na przymusowe roboty do Niemiec. W łapankach zatrzymano m.in. Leokadię Małecką z Julina 17.12.1940; we wrześniu 1941 kilkanaście osób z Ryk, w tym Stanisławę Ośko; w 1944 Władysława Sergla (osoby te deportowano do pracy w niemieckich gospodarstwach rolnych; ich powrót do Polski nastąpił dopiero po wojnie). Z przyczyn nieustalonych w 1942 zatrzymano ok. 50 osób, (m.in. Jana Kamińskiego) wywieziono ich do Dęblina. We wrześniu 1943 żandarmeria rycka przeprowadziła łapankę w odwet za zlikwidowanie przez partyzantów z oddziałów „Orlika” granatowego policjanta Drożyńskiego. W wyniku akcji aresztowano i osadzono w obozie na Majdanku w Lublinie 16 mężczyzn, m.in.: W. Bąka, Jana Dutkiewicza, Tadeusza Dzido, Władysława Golaka, Mariana Filipka, Bolesława Jeżewskiego, Jerzego Janiszka, Jankowskiego, Leonarda Kostrzemę, Wacława Korzeniowskiego, Stanisława Kucharskiego, Mariana Siwka, Kazimierza Osiaka. W obozie zginęli: T. Dzido i W. Golak, a w czasie ucieczki z transportu ewakuacyjnego do Buchenwaldu zastrzelony został T. Jeżewski. Pozostałych w różnych okresach czasu zwolniono do domu. Ogółem w łapankach zatrzymano ok. 100 osób.

Częstą formą represji wobec mieszkańców Ryk i okolicznych wsi były egzekucje, w wyniku których straciło życie ok. 350 osób. Na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych

13

w 1969 ustalono, że w l. 1940–44 na terenie gminy Ryki miejscowa żandarmeria dokonała 12 egzekucji, w tym 6 w Rykach. 01.09.1942 rozstrzelano trzy osoby z rodziny Kucharskich za zabicie przez ruch oporu komendanta niemieckiej żandarmerii; w maju 1942 – 100 Żydów, później 90 Żydów, w 1943 – 6 Polaków, rodzinę Mleczków za ukrywanie Żydów i Józefa Kucharskiego za nieoddanie kontyngentu. Kilku mieszkańców Ryk zginęło w egzekucjach dokonanych w innych regionach kraju, np. 24.12.1939 w Wawrze k/ Warszawy zginął kierownik ryckiej mleczarni Próchnicki; 06.03.1944 pod Kurowem – członkowie AK: Edward Witosław, Lucjan Piątkowski i nauczyciel Grzegorz Wojtkowski. Na Majdanku w Lublinie rozstrzelano 19.07.1944 Józefa Morawskiego, a 22.07.1944 na Zamku – działaczy PPR: Jana Celińskiego i Jana Wardawę; nauczycieli: Piotra Fala i Jana Lejwodę oraz Stanisława Liedla, Mariana Traczyka, Stanisława Żaczka i Stanisława Celińskiego – żołnierza AK.

W odwet za utrzymywanie kontaktów z AK Gestapo aresztowało w listopadzie 1943 Jadwigę Wiśnioch (mąż Stanisław – członek AK), jej 15- letniego syna Stefana, ks. Władysława Bodziaka oraz Władysława Pytlakowskiego. Osoby te przewieziono do Puław, a następnie do Kazimierza Dolnego (oprócz S. Wiśniocha, który zginął w Puławach). Po przesłuchaniu ks. W. Bodziaka i W. Pytlakowskiego zwolniono, a Jadwigę Wiśnioch przewieziono na Zamek w Lublinie. W lutym 1944 aresztowano wspomnianych wcześniej L. Piątkowskiego, E. Witosława i G. Wojtkowskiego, których w późniejszym okresie rozstrzelano w odwet za akcję oddziału BCh A. Szarugi (ps. „Waligóra”), przeprowadzonego na drodze między Kurowem a Żyrzynem, gdzie zginęło 4 oficerów SS. Kolejnego aresztowania dokonano 12.06.1944 zatrzymując wówczas kilkanaście osób, a wśród nich nauczycieli (P. Fala, J. Lejwodę), członków AK i działaczy komunistycznych. Zginęli oni w przeddzień wyzwolenia Lublina. Na Majdanek deportowano W. Kucharskiego, J. Narajczyka (zm. w obozie w lutym 1942), Jadwigę Wiśnioch ( 19.04.1944 wywieziona do Ravensbrück), W. Zarembę (zmarł 19.03.1944); do Oświęcimia – S. Jagusza, A. Głodka, S. Jeżewskiego, J. Kępkę (zginął 20.07.42), Aleksandra Królika, Adolfa Królika (wywieziony do Dory, następnie do Mittelbau, Nordhausen i Bergen – Belsen), Czesława Łabędzkiego (do Buchenwaldu) i Antoniego Szlendaka.

Pomimo nasilonego terroru okupacyjnego, mieszkańcy Ryk podjęli działania na rzecz niesienia pomocy uwięzionym w obozach. Za pośrednictwem lubelskiego oddziału PCK rodziny aresztowanych, działacze ryckiej delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego (G. Wojtkowski, A. Bejk, F. Pollak, ks. W. Bodziak, J. Brzostowska) oraz pracownicy poczty, m.in. W. Milik, i pp. Małachowscy, przekazywali więźniom paczki żywnościowe, listy, zdobywali informacje o ich pobytach w obozach.

Represje władz niemieckich dotyczyły również społeczności żydowskiej, która stanowiła ok. 70 % mieszkańców Ryk. W marcu 1941 utworzono getto, które zlikwidowano w maju 1942. Podczas akcji kierowanej przez oficera żandarmerii Klapfeidera zginęło ok. 100 Żydów, m.in. przed pocztą zastrzelono młodą Żydówkę z dzieckiem. Około 2500 osób wywieziono do obozu zagłady w Sobiborze, a podczas drugiej deportacji, jesienią 1942, kilkadziesiąt osób skierowano do obozu na Majdanek. Wg zachowanych dokumentów na Majdanku zginęli: Jankel Gutwachs (24.09.1944), Icek Silberstein (28.12.1942), Tobias Sztamfater (13.09.1942), Srul Tarangel (27.11.1942), Szloma Weinberg (02.12.1942), Hersch Zilberberg (30.11.1942). [Anna Żaczek, wg: Maria Wiśnioch, Represje okupanta wobec mieszkańców Ryk- próba bilansu. MR 4/1995, s. 8,14]

Rodak Henryk, fryzjer, mieszkał przy Starym Rynku. Właściciel pierwszego telewizora w Rykach (1961) oraz pierwszego magnetofonu szpulowego. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&postdays=0&postorder=asc&start=45]

Rodak Piotr, ur. 15.01.1899 w Rykach, zm. 06.04.1991, s. Sebastiana i Józefy z d. Walczak. Zam. Mickiewicza 14. Księgowy. Prac.: GS w Rykach, GS w Puławach, spółdzielnia w Dąbrowicy na Kresach, spółdzielnia „Tęcza” w Puławach. Pracował na stanowisku sprzedawcy,

13

kierownika sklepu, prezesa Zarządu GS. Należał do POW, Kółka Amatorskiego „Siew”, Wici, OSP. Jako członek POW 10.11.1918 rozbrajał Niemców, brał udział w wojnie polsko – bolszewickiej 1920-22 w 6 kompanii 48 Pułku Strzelców Kresowych. Inicjator utworzenia „Spółdzielni Zdrowia” w Rykach w l. 1945-46. Zaangażował się w pomoc dla gimnazjum i liceum w Rykach w l. 1948-53. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości, Krzyżem POW w 1990, otrzymał dyplomy i odznaczenia spółdzielcze. [Józef Rodak]

Rodzinny Klub Abstynenta „Odnowa” mieści się w siedzibie MGCK (Warszawska 11). Prezesem zarządu jest Małgorzata Bieńczak. Podstawowe cele Klubu to: doprowadzenie do stałej abstynencji członków Klubu, uczenie kultury życia bez alkoholu, propagowanie idei trzeźwości na terenie miasta i gminy Ryki, szczególnie wśród młodzieży. Metody pracy: organizowanie różnych form zajęć psychoterapeutycznych z zakresu oświaty zdrowotnej i pozamedycznej pomocy, organizowanie obozów rehabilitacyjno – terapeutycznych, angażowanie do pracy społecznej, skłanianie osób uzależnionych od alkoholu do podjęcia leczenia odwykowego itp. Klub zrzesza swych członków na zasadzie dobrowolności, po wypełnieniu deklaracji o przystąpieniu do Klubu i zobowiązaniu się do przestrzegania statutu, regulaminów i zarządzeń władz Klubu. Członkami mogą być osoby powyżej 18 lat życia, uzależnione od alkoholu oraz członkowie ich rodzin i ich najbliżsi. Klub posiada 25 członków. [Izabela Kępka]

Rogala Jan, ur. 01.04.1945 w Garwolinie, s. Stanisława i Aleksandry z d. Suszka. Zam. ul. 22 Lipca 21/25. Ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Lublinie, absolutorium UMCS – plastyk. Nauczyciel przedmiotów: plastyka, technika, choreografia tańców ludowych. Prac. w ZSO nr 1 w Rykach. Założył Zespół Tańca Ludowego w 1968 przy SP w Rykach, utworzył i prowadził Zespół Pieśni i Tańca przy OSI w Rykach, uczestniczył w tworzeniu i przez 15 lat był czynnym członkiem orkiestry dętej przy OSP w Rykach jako klarnecista. Założył Koło Turystyki Rowerowej „Relax” przy SP nr 1 w Rykach, uczestniczył w tworzeniu i działalności Koła Turystyki Rowerowej „Ryktur”. Zaint.: taniec ludowy, wędkarstwo, turystyka rowerowa, malarstwo i rzeźba, muzyka ludowa i gra na instrumentach Żona: Kazimiera, ślub 27.08.1972. Dzieci: Ewa - 21.07.1973, Michał – 19.12.1975. [Jan Rogala]

Rozen Abraham - nauczyciel przeniesiony 01.04.1932 z Ostrowa Lubelskiego do SPow nr 1 w Rykach na miejsce Mariana Osińskiego. W 1938 wskutek konfliktu na tle religijnym pomiędzy nim, a kierownikiem szkoły J. Wolakiem, został przeniesiony do Parysowa. Następnie w 1941 przebywał w Białymstoku i pełnił funkcję inspektora szkolnego. Zamordowany przez wkraczające oddziały niemieckie. [Anna Żaczek, na podst. kroniki szkoły]

Rozwadowski Jan, ks., ur. 21.08.1852 we wsi Kruszew, par. Korytnica Węgrowska, s. Waleriana i Julianny z d. Rowicka. Nauki początkowe pobierał we wsi Męczyn, a w 1866 rozpoczął naukę w gimnazjum w Siedlcach. Po 5 l. wstąpił do Seminarium Duchownego w Lublinie, które ukończył w 1876. Święcenia kapłańskie otrzymał 10.12.1876 w Lublinie z rąk bpa Walentego Baranowskiego. Swoją pierwszą posługę kapłańską pełnił jako wikariusz w par. Jabłonna od 24.12.1876 do 03.07.1877. Przez kolejnych 9 lat sprawował obowiązki duszpasterskie w par. Sterdynia. Obsługiwał tam szpital prowadzony przez szarytki i z narażeniem życia, w ukryciu przed władzami rosyjskimi, pomagał ludności unickiej wiernej religii rzymsko-katolickiej. W tym celu wystarał się u abpa warszawskiego Popiela oraz bpa lubelskiego Kazimierza Wnorowskiego o pozwolenie na sekretne przechowywanie Najświętszego Sakramentu w kaplicy, czyli oratorium szarytek. Gdy któryś z unitów zachorował, przybywał do szpitala zakonnic na oddzielną salę. Wówczas ks. Rozwadowski w porze kolacji udawał się do szpitala, potajemnie brał z kaplicy Najświętszy Sakrament i błogosławił chorego. Natomiast, gdy zachorował katolik, unitów umieszczano w alkierzu szpitalnym, a katolika w izbie. Ludzie śpiewali przed szpitalem

13

pieśni, a ks. w tym czasie spowiadał i namaszczał Sakramentem Św. unitów, a potem katolików. Podczas pobytu w Sterdyni w 1879 ciężko zachorował na ,,chorobę piersiową”. Stan jego był bardzo ciężki, pluł krwią, a następnie z braku sił nie mógł już prawie mówić. Mimo leczniczych pobytów w Szczawnicy i Merano, jego stan zdrowia nie poprawił się. Dopiero, gdy udał się do ks. Jana Bosko w Turynie z prośbą o modlitwę, przesyłając mu ofiarę na sieroty, którymi się opiekował, otrzymał w odpowiedzi obrazek Matki Boskiej Wspomożenia z błogosławieństwem i napisem: ,,Modlimy się za Ciebie - będziesz zdrów, o ile to nie będzie przeszkadzało Twemu zbawieniu”. Od tamtego momentu stan jego zdrowia znacznie się poprawił, na tyle, że bez żadnych trudności mógł dalej pełnić swoją posługę kapłańską.

25.02.1886 ks. Rozwadowski jako wikariusz został delegowany do par. Mordy, dekanatu siedleckiego, do pomocy choremu proboszczowi. Oprócz codziennej pracy kapłańskiej pomagał nadal ludności unickiej, za co był szykanowany przez carskie władze rządowe, które próbowały usunąć go z parafii. Bardzo często musiał tłumaczyć się Rosjanom ze swoich czynności kapłańskich, aż w końcu kazali ks. Rozwadowskiemu w ciągu 48 godzin opuścić Mordy. Wtedy zażądał przeprowadzenia śledztwa, w rezultacie którego nie musiał opuszczać par. 01.11.1886 za liczne zasługi w swojej dotychczasowej dziesięcioletniej pracy kapłańskiej, został przez bpa Franciszka Jaczewskiego mianowany administratorem sąsiedniej par. Przesmyki w dekanacie konstantynowskim. Aplikatę na objęcie probostwa otrzymał dopiero 15.02.1887 z powodu rozmaitych przeszkód ze strony sąsiednich popów. Praca w par. Przesmyki trwała 5 l. 19.12.1887 warszawski generał-gubernator powiadomił ks. Rozwadowskiego o nałożeniu na niego kary 50 rubli za to, że podczas pracy w par. Mordy wydał metrykę z XVIII w., co spowodowało powrót do Kościoła rzymsko-katolickiego całej rodziny. Nie pomogły tłumaczenia, upoważnienia i karę musiał zapłacić. Nadal pomagał ludności unickiej. Przychodziła ona do kościoła na nabożeństwa i do spowiedzi. Jednak nie wolno było ich spowiadać pod karą zamknięcia kościoła oraz wywiezienia księdza. Unici do spowiedzi przystępowali w świątyni wspólnie z parafianami. Były to często chwile grozy, ponieważ żandarmeria w dni świąteczne i powszednie wpadała do kościoła na rewizję. Tylko zachowanie zimnej krwi i wyzbycie się lęku dawało możliwość ukrycia prawdy. Ks. mówił unitom „żeby przy strażnikach nie przyjmowali komunii św., a wyszli z kościoła i ukryli się gdzieś, gdy zaś zobaczą, że strażnicy poszli do karczmy i tam się częstują, żeby wtedy bocznemi drzwiami weszli do kościoła”, a on przyjdzie i udzieli komunii. Często nakładano na niego kary finansowe w wysokości 12 rubli za wyjazd do sąsiedniej parafii, celem wyspowiadania się. Na każdy wyjazd musiał posiadać jednorazowy paszport, wydawany w mieście pow. Ze względu na to, że do najbliższego pow. miał 7 mil, nie posiadał paszportu. Wraz z parafianami wyremontował kościół uposażając go obok nowego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w liczny sprzęt liturgiczny, powiększył cmentarz i wybrukował prowadzącą do niego drogę. Na to wszystko bardzo nieprzychylnie patrzyli popi, między innymi ze względu na to, że cerkwie stały puste, a kościoły pełne wiernych. Skarżyli oni często z tego powodu polskie duchowieństwo.

07.09.1892 decyzją Naczelnika kraju został usunięty ze stanowiska administratora par. Przesmyki. Po krótkim pobycie w Siedlcach i par. Wyszków, bp Jaczewski 21.12.1892 mianował go proboszczem par. Sobieszyn, dek. garwolińskiego. Posługę proboszcza sprawował przez 4 lata, w ciągu których wykazał się nie tylko dbałością o sprawy duchowe parafian, ale również gospodarcze. Wraz z wiernymi ogrodził murem kamiennym cmentarz grzebalny, całe probostwo płotem ostrokołowym i znacznie powiększył ogród z sadem. W Sobieszynie nadal niepokojono ks. Rozwadowskiego za prace w poprzedniej par. Przesmyki, ponieważ rząd rosyjski poddał go ,,pod ścisły nadzór policyjny i pod sąd za mieszanie się do spraw prawosławia oraz za podstawienie jakoby obcych metryk na komisji mixti fori, celem niedopuszczenia na prawosławie zakwestionowanych osób”. Po stawieniu się przed komisją oświadczył, że spełniał rozporządzenia władz rządowych i bpa diecezji lubelskiej, a przedstawiane przez niego metryki pochodzą wszystkie z akt Urzędu Stanu Cywilnego. Dopiero po osobistej interwencji u zastępcy prokuratora

13

siedleckiego został zwolniony od dozoru policyjnego i wszystkich zarzutów, o które był oskarżany.

Do kolejnych nieprzyjemności doszło na tle sporów o język, w jakim miano odczytać manifest cara i składać przysięgę na wierność nowemu cesarzowi Mikołajowi II. Władze rosyjskie kładły wielki nacisk na używanie w kościołach języka rosyjskiego, przymuszając do tego biskupów, jeszcze bardziej proboszczów poprzez wójtów i policjantów. Ks. Rozwadowski odczytał manifest po polsku w obecności wiernych z dwóch par. Żabianki i Sobieszyna, pomimo, że nadszedł telegram o nakazie przeczytania go po rosyjsku. Wcześniej wytłumaczył zgromadzonym, że przysięga jest rzeczą ważną i świętą, więc należy ją przyjąć ze zrozumieniem w języku rodzimym. Później podczas przesłuchania oświadczył, ,,że telegram w przedmiocie czytania manifestu i składania przysięgi po rosyjsku otrzymałem z powiatu już po spełnionym fakcie”. W 1897 podjął starania o przeniesienie na wolne probostwo do sąsiedniej par. Ryki i 2 lipca uzyskał aplikatę na to stanowisko. Była to już ostatnia par., którą zarządzał w swoim życiu. Trud i poświęcenie włożone w wybudowanie nowego kościoła i plebanii w Rykach, powiększenia cmentarza, a także troska o życie duchowe swych parafian, kosztowały go utratę zdrowia. W 1919 został mianowany dziekanem ryckim, a następnie kanonikiem honorowym Katedry Podlaskiej. Ks. Rozwadowski, oprócz troski o par. rycką, często pomagał finansowo, składając datki na odzież dla żołnierzy polskich walczących na froncie, czy na wsparcie plebiscytu na Górnym Śląsku. 07.01.1924 po dopiero co ukończonej Mszy św. upadł przy ołtarzu. Od tej pory, dotknięty silnie przez chorobę, przebywał w domu. Umarł 12.03.1924. Pochowany został na miejscowym cmentarzu, a dla zachowania pamięci o tak oddanym dla społeczności ryckiej proboszczu, nazwano jego imieniem część ul. Spacerowej, pomiędzy domem parafialnym, a świątynią. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Jana Rozwadowskiego, AKSD, sygn. Lit. R., Dział II, Nr porz. 19, Tom I; Pielacha K., Historia kościoła w Rykach cz. 2. Ks. Jan Rozwadowski budowniczy kościoła w Rykach, w: Twój Głos, nr 17/2006, s. 11]

Ruch Światło-Życie, nazywany Oazą Żywego Kościoła, powst. w l. 80-tych XX w. Prowadzili go następujący moderatorzy: ks. Leszek Hryciuk, ks. Kazimierz Jóźwik, ks. Robert Wegiera oraz ks. Tomasz Kostecki. Członkowie Oazy mają za zadanie, odkryte przez siebie światło Boże wprowadzać w życie. Praca roczna Ruchu polega na cotygodniowych spotkaniach formacyjnych, które są odpowiednio przygotowane do wieku uczestników, a także z podziałem na grupy żeńskie i męskie. Spotkania po wcześniejszym przygotowaniu formacyjnym i dydaktycznym prowadzi animator. Głównym punktem całorocznej pracy formacyjnej członków Oazy jest ich uczestnictwo w wakacyjnych rekolekcjach. Ruch Światło-Życie w par. Ryki działał do września 2005. [Krystian Pielacha]

Ryckie Towarzystwo Cyklistów, zał. 25.10.2003. 27.03.2004 wybrano zarząd: Adam W. Faluszczak prezes, Andrzej Doroś wiceprezes ds. sportowych, Bogdan Prokop wiceprezes ds. turystycznych, Joanna Komosa sekretarz, Marian Grudniak skarbnik, Ryszard Kuczyński i Zenon Opoka członkowie zarządu, Janusz Jakubik przewodn. komisji rewizyjnej, Roman Kucharski przewodn. sądu koleżeńskiego. Celami RTC są: propagowanie kultury fizycznej i sportu, a w szczególności różnorodnych form związanych z kolarstwem wyczynowym, turystycznym i rekreacyjnym oraz triathlonem; organizowanie imprez sportowych, turystycznych i rekreacyjnych, mających na celu propagowanie spędzania czasu z rowerem. 03.05.2004 RTC zorganizowało pierwszą wycieczkę rowerową („Szlakiem Orlika”); 09.05.2004 I Wiosenny Maraton Kolarski o Puchar Burmistrza Ryk (w kat. II wygrał A. Doroś); 12.09.2004 I Jesienny Maraton Kolarski o Puchar Starosty Ryckiego (w kat. II 1 miejsce zajął A. Doroś, a 3 Z. Opoka); 13.11.1994 odbył się sejmik kolarski Komisji Masters PZKol. w Zaździerzu/k. Łącka, w którym uczestniczyli: A. Doroś, A.W. Faluszczak i Z. Opoka. W ogólnopolskiej klasyfikacji na najlepszego „Górala” w kat. II zwyciężył A. Doroś. 11.06.2005 w Mistrzostwach Polski w

13

Jeździe Dwójkami w Rykach A. Doroś i Z. Opoka zajęli 3 miejsce w kat. II; 12.06.2005 w II Wiosennym Maratonie Kolarskim o Puchar Burmistrza Ryk w kat. II: 1 miejsce zajął Z. Opoka, w kat. IV: 1 miejsce M. Grudniak, w kat. open: 3 miejsce M. Szychowski. RTC 01.08.2005 liczyło 40 członków. [Adam W. Faluszczak]

Ryki Królewskie. Historia dzielnicy sięga roku 1424, kiedy to w dokumencie króla Władysława Jagiełły pojawia się wzmianka o nadaniu Marcinowi z Zalesic dąbrowy należącej do wsi Ryki, leżących nad rzeką Moszczenicą. Rzeka Moszczenica, była nazywana Jałową w XVIII w., a obecnie Zalesianką.

W obręb tej dzielnicy wchodziły tzw. „Ryki Poduchowne”, rozciągające się w kierunku północnym i wschodnim obecnych Ryk, licząc od skweru przy zbiegu ulic: Szkolnej, Królewskiej i Poniatowskiego (dokładny opis znajduje się w dokumentach parafii). Były to tereny należące do parafii, obejmowały tereny kościoła, plebanii, chaty chłopów księżowskich (16 wg Lustracji z 1801), ponadto grunty orne, pastwiska i łąki. Majątek ten, skonfiskowany przez Rosjan, został rozparcelowany i sprzedany m.in. Franciszkowi Jankowskiemu, pochodzącemu z Żyrzyna (stąd pochodzi nazwa „Jankowszczyzna”).

Obecne ulice Poniatowskiego i Królewską zwano dawniej Żelechowską, gdyż stanowiły część tego traktatu. W obręb ulicy Królewskiej wchodzi las „Postoła”. W 1999 do Ryk Królewskich należały ulice: Królewska, Dolna, Sadowa, Młynarska, Jankowszczyzna, Myśliwska, Objazdowa, Wiejska, Warszawska (od ul. Szkolnej do Dąbi 6). Osiedle ma charakter mieszkalny, znajduje się tu kilka zakładów usługowych, przedsiębiorstwa („Midway”, „Janopol”), stacja paliw (ul. Warszawska), targowisko (ul. Młynarska). Do osiedla należą dwa cmentarze: tzw. Stary (przy ul. Młynarskiej), Nowy wraz z kaplicą ( przy ul. Królewskiej).

Przewodniczącym Rady Osiedla jest Lucjan Cieślak, jego zastępcy: Jacek Deleszkiewicz i Wojciech Jankowski, Przew. Zarz. Osied. – Wiesław Stachurski, a przed nim: Artur Winconek, Jan Piątek, Tadeusz Kalisz. Na czele Rady Osiedla od 2003 stoi Janusz Stępnicki. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni]

„Rykowiacy” Nauczycielska Kapela Zespołu Tańca Ludowego, zał. w 1977 przy ZSO nr 1 w Rykach pod kier. Marka Kępki, nauczyciela wychowania muzycznego, z potrzeby grania dla Zespołu Tanecznego oraz Harcerskiego Zespołu Pieśni i Tańca. Początkowo występowali w niej: Aleksandra Głodek, Marianna Jaroń, Elżbieta Maraszek, Zdzisław Warowny skrzypce; Krystyna Kozińska, Marek Kępka akordeony; Pelagia Leposińska kontrabas; Jan Rogala klarnet; Lucjan Jędrych bębenek; Sabina Prządka śpiew. Pierwszy występ odbył się 08.08.1978. Kierownictwo Kapeli po M. Kępce obejmowali: Krzysztof Piątek, Piotr Wojtczak. Kapela występowała w kraju i za granicą. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 2/2000, s.9]

Rykowisko, nazwa Amatorskiego Rajdu Samochodów Terenowych organizowanego corocznie od 1998 w ramach Dni Ryk, z inicjatywy Adama Wojtasika, Janusz Żołdaka i Konrada Błachnio. [Tomasz Niemirowski, wg: B. Prokop, MR 12/1998, s. 19]

Rzemieślnicy ryccy, członkowie Cechu Rzemiosł Różnych, prowadzący swoje zakłady przez dłuższy okres czasu. W nawiasach podano czas członkostwa w Cechu.

Betoniarstwo: Kępka Stanisław (1977-2000), Kleszowski Zygmunt (1965-89), Łukasik Marian (1965-83), Pajdowski Szczepan (1969-2000), Szczepaniak Wiesław (1977-86).

Ciesielstwo: Jeżewski Grzegorz.Cukiernictwo: Gęba Maria (1958-60), Janus Stanisław (1957-67).Czapnictwo: Zduńczak Helena (1957-73), Soból Władysław (1947-74). Dekarstwo: Filipek Zygmunt (1979-90).Elektromechanika: Dobrecki Roman (1982-90), Skrzypiec Andrzej (1973-91).

13

Elektromechanika chłodnicza: Miszczak Mieczysław (1967-90).Fotografia: Łysiak Józef (1958-85).Fryzjerstwo: Deleszkiewicz Elżbieta (1964-70 i 1986-88), Grzęda Eugeniusz (1960-86),

Kozłowski Antoni (1960-67), Lubkiewicz Józef (1958-78), Miłosz Helena (1961-95), Piecyk Zofia (1960-96), Stec Tadeusz (przed wojną przy ul. 11 Listopada), Szymańska Zofia (od 1990).

Instalatorstwo elektryczne: Kalisz Tadeusz (1957-81), Pawelec Lucjan (1975-93), Wojtachnio Henryk (1968-93), Wojtasik Kazimierz (1967-83).

Instalatorstwo sanitarne, co i gazowe: Kierzkowski Zbigniew (od 1985), Kopik Jerzy (1980-88), Kryczka Sławomir (1972-85), Marek Wacław (1980-83).

Introligatorstwo: Kieliszek Ludwik (1958-69).Kamieniarstwo: Michałek Eugeniusz (1975-2000).Kołodziejstwo: Dobrychłop Bolesław (1914-65), Mikusek Jan (1957-78), Przybysz Marian

(1947-74), Skwarek Ludwik, Skwarek Stanisław (1946-88), Tomaszek Edward (1958-72), Tomaszek Władysław (1944-58).

Koszykarstwo: Rudziński Stanisław (1973-78).Kowalstwo: Łukasiak Józef (1936-73), Łukasik Kazimierz (1947-78), Nosowski Stanisław

(1957-74), Olejnicki Jan (1927 [1935?]-63), Sałek Władysław (1923-71), Sieraj Julian (1944-60), Wielgosz Marian (1957-73), Wielgosz Szczepan (1957), Włodek Jan (1937-61).

Krawiectwo: Gruza Fryderyka (1961-89), Jaworska Stanisława (1958-79), Jezierska Zofia (1948-87), Kępka Janina (1945-78), Kołsutowicz Anna (1953-79), Kruk Aleksandra (1946-82), Piątkowska Helena (1925-71), Porowska Józefa (1975-90), Posłuszny Władysław (1948-62 i 1983-90), Sochacki Aleksander (1955-72), Szarek Eugeniusz (1969-83), Szlendak Tadeusz (1947-85).

Kuśnierstwo: Sekuła Władysław (1958-67), Stępnicki Józef (1938-60).Malarstwo: Kachel Jan (1982-2000), Kołodziejczyk Bolesław (1962-83), Kołodziejczyk

Stanisław (1983-90).Mechanika pojazdowa: Kurek Józef (1958-81), Ragus Ryszard (1985-91), Walasek

Roman (1981-90), Warowny Ryszard (od 1982), Wójcicki Marian (1969-95), Zając Eugeniusz (1954-59 i 1982-96).

Murarstwo: Bliźniak Marian (1948-73), Błachnio Kazimierz (1967-83), Gugała Zbigniew (1979-85), Jeżewski Edward (1963-74), Kucharski Stanisław (1961-?), Lukasiewicz Eugeniusz (1984-95), Miłosz Klemens (1959-74), Stańczak Piotr (1979-90), Szyszko Tadeusz (1971-80), Zawadzki Zdzisław (1978-95).

Piekarstwo: Duber Jan (1948-64), Gąska Marek i Gąska Andrzej (1994-2000), Gruza Władysław (1939-72), Kuźlik Ewa (od 2003), Majchrzak Jan (1965-84), Miłosz Edward (1941-66), Miłosz Piotr (1945-74), Szewczyk Andrzej (od 1978), Szewczyk Edward (1959-78).

Powroźnictwo: Olszewski Teodor (1959-65).Rymarstwo: Łagowski Jan (1927-62). Rzeźnictwo: Jaśkiewicz Wacław (przed wojną).Stolarstwo: Buczek Michał (1958-70), Głąbicki Kazimierz (1988-93), Jarząbek Waldemar

(1978-93), Kamiński Stanisław, wyrób trumien (1954-2005), Mrozowski Leopold, wyrób trumien (1935-91), Przybylski Franciszek (1958), Rudziński Janusz (1973-93), Rudziński Stanisław, tokarstwo w drewnie (1958-77), Skwarek Stanisław (1946-94), Wiejak Mieczysław (1957-74).

Szewstwo: Urbański Kazimierz (1948-64), Urbański Władysław (1958-59).Szklarstwo: Moniszko Jan (1958-79), Nowicki Mirosław (1988-89), Szczepaniak Adolf

(1958-80), Szczepaniak Robert (1983-93).Ślusarstwo: Jankowski Czesław (1961-81), Siwek Wacław (1958-84), Zając Kazimierz

(1960-70).Wulkanizatorstwo: Kapusta Kazimierz (1950-61), Kapusta Sabina (1961-78), Osiak

Tadeusz (1959-85).

13

Wytwarzanie zniczy: Iwanek Roman (1987-94).Zegarmistrzostwo: Jabłoński Antoni (1942-80), Kłos Janusz (1968-89), Kozieja Ryszard

(1962-67), Ostałowski Tadeusz (1982-89). [Tomasz Niemirowski i Anna Żaczek wg inf. z Cechu Rzemiosł Różnych]

Rzeźnia (ubojnia zwierząt) mieściła się przy ul. Warszawskiej (poza miastem), zbudowana w l. 1932–33. Był to budynek parterowy murowany z zagrodą dla zwierząt. Kierownikami rzeźni byli lekarze weterynarii: Izydor Königsberg (193436), Andrzej Podkościelny (193645), Wacław Babik od 1945. [Barbara Kwiatkowska, wg MR 8/1997]

Samorządowa Administracja Szkół i Przedszkoli (Słowackiego 1), zał. 01.01.1996 przez Radę Miasta i Gminy w Rykach. Kolejnymi dyrektorami byli: Zdzisław Warowny, Halina Szałajko, Stanisław Pudło, Piotr Grzegorz Sulej (do dziś). Na początku siedziba SASiP mieściła się w internacie ZSZ nr 2, przy Wyczółkowskiego, następnie od listopada 1996 siedziba SASiP mieściła się w budynku po byłym Ogródku Jordanowskim. W czerwcu 2006 przeniesiona do budynku Urzędu Miejskiego. Od 15.05.1996 do obsługi administracyjnej placówek oświatowych dołączono obsługę remontowo-budowlaną, powołując w SASiP grupę remontową. Celem i zadaniem SASiP jest zarządzanie, sprawowanie nadzoru i obsługa administracyjno- finansowa prowadzonych szkół podstawowych, gimnazjów i przedszkoli samorządowych oraz inicjowanie zamierzeń i współpraca z placówkami kulturalnymi i sportowymi z terenu miasta i gminy. Zatrudnionych jest 19 osób. [Piotr Grzegorz Sulej, zob. też Z. Lipski, MR 1/2000]

Samotrzecia Anna św., obraz w →kościele Najświętszego Zbawiciela, wykonany w stylu barokowym w II poł. XVIII w., malowany na płótnie farbą olejną, ozdabiany srebrem trybowanym i złocony. Posiada wymiary 210 × 150 cm.; Obraz prostokątny, zamknięty od góry wklęsło-wypukłym łukiem, umieszczony w rokokowej ramie. Przedstawia Matkę Boską i św. Annę siedzące na tronowych krzesłach. Matka Boska z lewej strony obrazu, a na Jej kolanach stojące Dzieciątko Jezus z wyciągniętymi rękoma do św. Anny. Święta z prawej strony lekko nachylona ku Dzieciątku, wyciąga do Niego ręce. Nad postaciami gołębica na tle promieni, tło jednolite. Od góry kompozycję zamykają dwa skrzydła podwieszonej oliwkowej kotary, zakończonej złotymi frędzlami. Szaty Matki Boskiej i św. Anny z licznymi głębokimi fałdami. Postać Dzieciątka przykryta srebrną, pozłacaną sukienką, trybowaną. Na głowach Madonny i św. Anny nałożone korony z blachy srebrno-pozłacanej, podobna aureola promienista nad głową Dzieciątka. Koloryt obrazu stonowany brązem, tło brązowe. Twarze ciemne, w cieniach szarzejące. Trony brązowe. Suknia Matki Boskiej czerwono-brązowa, płaszcz ciemno niebieski. Suknia św. Anny oliwkowo-niebieska, w światłach szara, rozbielona, płaszcz czerwono-brązowy. Wszystkie kolory złamane kolorem oliwkowo-brązowym. Sukienka św. Anny w stylu późnobarokowym, pochodząca II poł. XVIII w. Wykonana ze srebrnej blachy trybowanej, złoconej. Przykrywa postać Dzieciątka, układa się w proste fałdy pionowe, dekorowane drobnym wzorem kwiatów. Korony Madonny i św. Anny trybowane, ażurowe, z drobnym wzorem roślinnym. Aureola Dzieciątka ze złotymi, falującymi promieniami. Rama obrazu w stylu rokokowym z II poł. XVIII w., z drewna złoconego z imitacją złocenia, o wymiarach 250 × 180 cm. Prostokątna, zwieńczona od góry łukiem wklęsło-wypukłym, z dekoracyjnie wzmocnionymi narożami oraz podkreślonymi osiami pionową i poziomą przez elementy dekoracyjne. Rama na całej powierzchni płaskorzeźbiona motywem grzebieni kogucich, na narożach rokejle. Podobnie w miejscach podkreślających osie, gdzie rokejle są większe i bogatsze z motywami roślinnymi. W zwieńczeniu ramy grzebienie oraz kwiaty. [Krystian Pielacha, wg: Katalog zaytków, APR]

Sandomirska Helena, ur. we wsi Trawniki pod Lublinem w 1906, jako trzecia z kolei c. Antoniego i Anieli z Kociubów. Kierowniczka poczty w Rykach w końcu lat 30. Po wybuchu

13

wojny nawiązała współpracę z ruchem oporu, najpierw ZWZ a potem AK. Była mocno zaangażowana, wciągnęła do współpracy swoje siostry Stefanię i Stanisławę, które były łączniczkami, przeszły kurs sanitariuszek i współpracowały z grupami partyzanckimi, działającymi na tych terenach. Na poczcie zorganizowała skrzynkę kontaktową. Aresztowana przez gestapo została przewieziona na Zamek w Lublinie. Torturowana podczas przesłuchań, odtransportowana do KL Auchwitz, gdzie zmarła. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.trawniki.hg.pl/traw/sandomir.html]

Saran Jan, ur. 13.02.1938 w Rzeczycy. Pedagog - specjalność andragogika i pedagogika szkoły wyższej. Studia w WSP Kraków (1968); doktorat – Wydział Humanistyczny UMCS (1978); habilitacja – Wydział Pedagogiki i Psychologii UMCS (1994); profesor nadzwyczajny UMCS (od 2001) i WSUPiZ w Rykach (od 1997). Opublikował ponad 70 prac naukowych (kilka w językach obcych), w tym 5 książek (autorskich i pod redakcją). Wypromował kilkuset licencjatów i blisko 300 magistrów oraz 9 doktorów. Recenzował wiele rozpraw doktorskich. Zorganizował 7 konferencji i seminariów naukowych – środowiskowych, ogólnopolskich i międzynarodowych. Współpracuje z EUCEN (Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów Edukacji Ustawicznej) oraz z DVV (Niemiecki Związek Uniwersytetów Ludowych); uczestniczył w międzynarodowych konferencjach i seminariach naukowych m. in. W Kortrijk (Belgia), Bruksela – wielokrotnie, Nantes (Francja), Catania (Włochy), Pecs (Węgry). Wicedyrektor szkół, podinspektor szkolny (przed rozpoczęciem działalności naukowej); Kierownik Zakładu Andragogiki UMCS w Lublinie (od 1994); Rektor WSUPiZ w Rykach (2005-2006). [Zbigniew Lipski]

Sąd Rejonowy (Kościuszki 15). Powstał 01.01.2004 na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 16.12.2003. Pierwszym Prezesem Sądu został Mariusz Kurzępa. W sądzie zatrudnionych jest 37 osób. [Beata Sałek]

Seremak Helena z d. Paciorek, ur. 10.03.1935 w Rykach, c. Władysława i Anieli z d. Zdunek. Zam. ul. Kościuszki 20. Ukończyła Liceum Wychowawczyń Przedszkoli w Grudziądzu. Prac. w Przedszkolach nr 1 i nr 5. Należy do ZNP. Zaint.: robótki ręczne, rozwiązywanie krzyżówek. Mąż: Jan Bolesław, ślub w 1956. Dzieci: Krzysztof 1957 i Jolanta 1961. [Jolanta Kępka]

Sęk Czesław, ur. 01.01.1954 w Niedźwiedziu, s. Mariana i Marianny z d. Gąsior. Zam. ul. Beniowskiego 69. Ukończył TM w Rykach. Technik mechanik. Przewodniczący Rady Osiedla Słowackiego Jednorodzinne. Zaint.: sport, turystyka. Żona: Stanisława z. d. Olender, ślub 08.01.1977. Dzieci: Monika - 1977, Kamil - 1982. [Czesław Sęk]

Siemierzewicz Izabela, ur. 08.08.1984 w Rykach, c. Krzysztofa i Teresy z d. Domańska. Zam. ul. 22 Lipca 5/19. Ukończyła SP i LO w Rykach. Obecnie studiuje na UW w Łodzi. Laureatka konkursu literackiego i ortograficznego, otrzymała Srebrną Tarczę za najlepszą maturę. Zaint.: języki obce, muzyka, literatura. [Teresa Siemierzewicz]

Siemierzewicz Kazimiera z d. Białecka, ur. 26.05.1925 w Rykach, c. Stanisława i Stefanii z d. Bliźniak. Zam. ul. Kościuszki 19/3. Ukończyła SP w Sobieniach Jeziorach, Gimnazjum Hoffmanowej w Warszawie oraz LP w Płocku. Nauczycielka nauczania początkowego. Prac. w SP w Sobieniach Jeziorach 2 lata i w SP w Rykach przez 30 lat. Opiekunka sierot powojennych i sekretarz w Kasie Zapomogowo Pożyczkowej. Należy do ZNP i Solidarności. Zaint.: ziołolecznictwo, haft, szydełkowanie, robótki na drutach oraz praca na działce. Wdowa, zamężna od 02.01.1943 z Kazimierzem. Syn: Krzysztof 1943. [Teresa Siemierzewicz]

13

Siemierzewicz Krzysztof Kazimierz, ur. 27.11.1943 w Sobieniach Jeziorach, s. Kazimierza i Kazimiery. Zam.: ul. Karola Wojtyły 5/19. Ukończył SP i LO w Rykach, Państwową Szkołę Technik Wodnych Melioracji w Puławach, Szkołę Chorążych Pożarnictwa w Krakowie. Funkcjonariusz pożarnictwa, technik wod.-melior. Pracował w: Powiatowym Inspektoracie Wodnych Melioracji w Rykach, PKS, Straży Pożarnej w Rykach, Straży Pożarnej PKP w Dęblinie. Należy do ZHP. Był radnym I kadencji Samorządu w Rykach. Zaint.: praca na działce, krzyżówki, historia II wojny światowej. Żona: Teresa z d. Domańska, ślub 13-14.04.1968. Dzieci: Artur 1969, Izabela 1984. [Teresa Siemierzewicz]

Siemierzewicz Teresa Izabela, ur. 17.05.1945 w Stężycy, c. Stanisława i Marianny z d. Majek. Zam. ul. 22 Lipca 5/19. Ukończyła SP w Stężycy, LO w Rykach, SN w Słupsku, Instytut Kształcenia Nauczycieli im. Spasowskiego w Warszawie. Nauczycielka matematyki, fizyki, nauczania początkowego. Jest instruktorem ZHP. Należy do ZNP. Zaint.: książki i działka. Mąż: Krzysztof. [Teresa Siemierzewicz]

Sieńko Jan, ur. 12.03.1945 w Radawczyku (woj. lubelskie), s. Jana i Stanisławy z domu Iwaniak. Zam. ul. Graniczna 8. Ukończył studia inżynierskie na Wydziale Elektrycznym oraz podyplomowe z informatyki na PW. Zawód: mgr inż. elektryk. Zatrudniony w ZSO nr 2 w Rykach. Zaint.: podróże, muzyka, informatyka. Żona: Maria z d. Jezierska, ślub 13.09.1969. Dzieci: Joanna 1971 i Jacek 1973. [Jan Sieńko]

Sieńko Maria z d. Jezierska, ur. 25.12.1947 w Rykach, c. Henryka i Zofii z d. Celińska. Zam. ul. Graniczna 8. Ukończyła AM w Warszawie. Lekarz, specjalista medycyny rodzinnej internista. Zatrudniona w NZOZ ,,MEDICUS" w Rykach. Zaint.: podróże, przyroda oraz psy. Mąż: Jan [Maria Sieńko]

Siewiora Aniela z d. Kieliszek, ur.15.01.1958 w Rykach, c. Ludwika i Janiny z d. Królik. Zam. przy ul. Swatowskiej. Ukończyła Policealne Studium Ekonomiczne im. A. i J. Vetterów w Lublinie. Prac. w PTTK Szczawno Zdrój, Ogólnokrajowej Spółdzielni Turystycznej Gromada w Rykach, a obecnie w SASiP Ryki. Mąż: Bogdan. [Aniela Siewiora]

Siewiora Bogdan, ur. 07.12.1956 w Głuszycy, s. Jana i Katarzyny z domu Cyran. Zam. przy ul. Swatowskiej. Wykształcenie zawodowe, specjalizuje się w spawaniu. Pracuje w Mostostalu w Puławach. Żona: Aniela z d. Kieliszek, ślub 26.09.1981. Dzieci: Halina 29.06.1982, Jarosław 7.04.1987, Piotr 15.09.1995. [Aniela Siewiora]

Skalski Mieczysław, s. Jana. Miał szczególne zamiłowanie do myślistwa, a w polowaniach często towarzyszył mu Janusz Meissner – pisarz i pilot, przebywający w l. 1926-29 w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. Przyjaźń ta oprócz wspólnych polowań i biesiad zaowocowała i tym, że znany autor powieści dla młodzieży uwiecznił Mieczysława w książce „Opowieść pod psem (a nawet pod dwoma)”. [Zbigniew Lipski, por. też MR 4/1995]

Skalski Władysław, brat Mieczysława, zbudował w sąsiedztwie starego cmentarza w Rykach, w 1913, młyn zwany później „Młynem Skalskiego

Skwer miejski, na rogu ulic Szkolnej i Królewskiej. W 1983 ustawiono na nim głaz z tablicą upamiętniającą lokalizację rozebranego kościoła p.w. Św. Jakuba i miejsce złożenia prochów Stanisława Poniatowskiego zmarłego w 1762. Jest własnością parafii. [Tomasz Niemirowski]

14

Skwer miejski, na rogu ulic Słowackiego i Warszawskiej. Powstał na początku lat sześćdziesiątych XX w. z inicjatywy MRN w Rykach na miejscu ogródków działkowych. Dawniej znajdowały się prawdopodobnie w tym miejscu oficyny dworskie. Skwer jest otoczony żywopłotem, wytyczone są 3 wyżwirowane alejki. Między alejkami są rabaty z kwiatami, wzdłuż alejek ławki. Od strony ul. Warszawskiej pomnik „Funkcjonariuszom MO, SB i ORMO”. [Barbara Kwiatkowska]

Smolarek Leszek, współwłaściciel firmy VioMac, s. Tadeusza i Barbary. Ukończył TB w Skierniewicach, tam poznał żonę: Annę z Jeżewskich. Dzieci: Wioletta i Maciek. Zaint.: narciarstwo, piłka nożna. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski MR 7/1998, s. 21]

Socha Jan, ks., ur. 14.12.1905, zm. 04.04.1993 w Białej Podlaskiej. 02.09.1928 przyjął święcenia kapłańskie. W l. 1964-68 prob. par. Ryki i dziekan dek. ryckiego. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste kapłanów zmarłych i innych znajdujące się w Archiwum Diecezji Siedleckiej w Dziale I]

Sosnowska Monika, ur. 07.05.1972 w Rykach, plastyk, autorka instalacji. W l. 1992-93 studiowała w Schola Posnaniensis (Prywatna Akademia Sztuki). W l. 1993-98 studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (dyplom w 1998 roku) i Rijksakademie van Beeldende Kunsten w Amsterdamie (studia podyplomowe 1999-2000). W 2005, w helsińskim centrum sztuki Kiasma, zrealizowała pracę „Fontanna”, która ograniczała się do zacieku na suficie i tworzonej przez kapiącą wodę plamy na wykładzinie. W parku przy Villa Manin we włoskim Passarino („Ruiny”, 2005) artystka zaprojektowała „nowe ruiny”. Rozbita ściana ma biało-zieloną lamperię charakterystyczną dla polskich blokowisk a fragmenty konstrukcji leżące na trawie, tworzą sekwencję abstrakcyjno-geometrycznych rzeźb. W przygranicznym Cieszynie stworzyła gigantyczny mural (2004), reklamujący kolorowy telewizor radzieckiej marki Rubin. Zaproszona do projektu „Ideal City, Invisible Cities” (2006) w Zamościu wybudowała betonowy, skrzywiony blok tryskający czarną wodą. Obiekt ten wydawał się być wadliwie zaprojektowanym elementem dekoracyjnym z lat 70., który na skutek upływu czasu popadł w karykaturalną ruinę. Na zaproszenie Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2006) stworzyła geometryczną rzeźbę dziury w suficie i gruzu. W 2003 została uhonorowana w Bazylei prestiżową nagrodą Baloise Art Prize, w tym samym roku otrzymała „Paszport Polityki” w dziedzinie plastyki. Artystka związana jest z Fundacją Galerii Foksal, mieszka i pracuje w Warszawie. [Tomasz Niemirowski, wg: Wikipedia]

Sosnowski Antoni, ks., prob. par. Ryki w l. 1848-55. [Krystian Pielacha, wg: Liber Baptizatorum 1810-1896, APR]

Spółdzielnia „Gromada”, zał. 01.12.1969 przez Czesławę Wojtaś i Wincentego Pardo, przez 20 lat kierowała nią Czesława Wojtaś (obecnie: Oździńska). Spółdzielnia podejmowała działalność turystyczną, istniała do 28.02.1990. [Czesława Oździńska]

Spółdzielnia Mleczarska (Żytnia 3), zał. w 1926 jako oddział OSM w Garwolinie. Założyciele: Pruchnicki, Bronisław Warowny, Henryk Skorupko, Antoni Kozak, Andrzej Filipek. Byli to członkowie Towarzystwa Organizacji Kółek Rolniczych. Jan Głodek był prezesem do 01.02.1974, a kolejno zarządzali OSM Ryki - Stanisław Błachnio, Stanisław Szopa i Mirosław Lusztyk. 02.11.1982 prezesem został inżynier Tadeusz Polański, a wiceprezesami Tadeusz Łabędzki oraz Jerzy Pyza.

14

Pierwsza siedziba mieściła się w piwnicach Kasy Spółdzielczej, drewnianego budynku przy zbiegu ulicy Warszawskiej i Szkolnej. Ówcześni spółdzielcy skupowali mleko w ilości 120 l. dziennie i przerabiali je na masło. Prowadzili też sklep nabiałowy w Dęblinie. W l. 1934-37 na placu ofiarowanym przez Władysława Jarmołę przy ul. Swatowskiej postawili zakład, którego zdolność przetwórcza wynosiła 1200 l/dobę. W okresie okupacji niemieckiej kierownikiem zakładu był Janusz Wierusz – Kowalski. Budynek jednak w czasie wojny uległ bombardowaniom, stracił dach i dopiero w 1948 dzięki Aleksandrowi Rusa powrócił do dawnej świetności. Od 01.07.1948 SM zajmowała się między innymi skupem jaj i drobiu; skup mleka wynosił początkowo do 100 l/dobę, a pod koniec roku 500 l/dobę. Rejon działalności SM zaczął się szybko powiększać. Początkowo zwożono mleko do przerobu rosyjskim gazikiem oraz używanym chevroletem. Zyski z handlu drobiem i jajami pozwoliły w krótkim czasie zamortyzować zakup samochodów i spłacić kredyty. W 1950 skupiono już 2 mln. litrów mleka. W l. 50-tych zakład został upaństwowiony. Powstał Powiatowy Zakład Mleczarski w Garwolinie Oddział w Rykach. Wprowadzono obowiązkowe dostawy mleka. W 1954 kolejne przekształcenia spowodowały powołanie Samodzielnego Zakładu Mleczarskiego w Rykach; produkowano masło, twaróg, sery dojrzewające tzw. żółte. Od chwili reaktywowania SM w 1957 skup mleka ciągle wzrastał: w 1959 przekracza 10 mln litrów, w 1965 - 12 mln, w 1967 - 15 mln, a w 1971 - 17 mln. l mleka. W tych warunkach budowa nowego zakładu była konieczna. W czerwcu 1972 został oddany do użytku nowoczesny zakład mleczarski przy skrzyżowaniu ul. Żytniej i Lubelskiej, wybudowany kosztem 60 mln zł, o docelowej mocy produkcyjnej 100 tysięcy litrów na dobę. W 1986 powstał magazyn techniczny, a w 1995 zaczęła funkcjonować całkowicie zautomatyzowana. serownia. Obecnie produkuje się tam głównie różne rodzaje serów dojrzewających.

W 1996 skup wynosił 43 mln l, a w szczycie 180000 l na dobę. W 1998 oddano do użytku nowoczesne laboratorium oceny jakości, które również wykonuje odpłatnie badania dla innych mleczarni. SM, rozbudowując się, zmieniła siedzibę dla działu handlu i hurtowni spożywczej na lokalizację w tzw. centrum handlowym przy ul. Fabrycznej. W 1998 skupiono 49,5 mln l mleka. Ponadto od tego roku został wprowadzony nowy system solenia sera "ociekowy" zastępujący dotychczasowy. W lutym 1999 oddana została do użytku linia do zagęszczania serwatki na zasadzie odwróconej osmozy, a w 2003 nowoczesna proszkownia do produkcji proszku serwatkowego.

Obecnie SM Ryki zalicza się do najlepszych polskich producentów serów dojrzewających. Największym uznaniem cieszą się sery opracowane przez własnych technologów, szczególnie "Rycki edam", "Ramzes" (wędzony), Zamojski wędzony, Cymes (z przyprawami) oraz ser o bardzo niskiej zawartości tłuszczu pod nazwą "Hit z Ryk" i pierwszy ser wędzony light "Jowisz" (wędzony metodą naturalną). Sery te uzyskały liczne nagrody i wyróżnienia między innymi Puchar Premiera i Ministra Rolnictwa oraz złoty medal Polagra za ser Cymes; w 1995 na Targach Mleko Raj w Bydgoszczy - wyróżnienie w konkursie za najlepszy wyrób mleczarski za sery dojrzewające; dyplom za najlepszy wyrób pod względem jakościowym na IV Wystawie Promocyjnej Artykułów Żywnościowych Wysokiej Jakości Produkcji Krajowej w Lublinie za ser zamojski wędzony; wyróżnienia na XI Międzynarodowych Targach Zdrowego Życia i Żywności w Tarnowie; puchar Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej za Najlepszy Wyrób Targów Mleczarskich IV Giełdy Promocyjnej w Warszawie; Medal Krajowego Porozumienia Spółdzielni Mleczarskich w Warszawie za wysoką jakość i walory handlowe serów dojrzewających.

W 1996: medal za przedstawioną ofertę serów dojrzewających na Targach w Kielcach;Nagroda Nadsańskiego Niedźwiedzia za ser „Rycki edam” na targach w Przemyślu;Wyróżnienie za ser „Rycki edam” na Targach Pomerania w Szczecinie; Targi Polfood w Gdańsku - medal za ser „Rycki edam” oraz nagroda specjalna Forum Promocji Zdrowia;Dyplom za najlepszy wyrób prezentowany na V Jubileuszowej Wystawie Artykułów Żywnościowych Wysokiej Jakości Produkcji Krajowej za ser „Hit z Ryk” oraz ser „Cymes z

14

przyprawami”; Targi Rolno Spożywcze WAMA AGRO FOOD w Olsztynie - Nagroda Rektora ART Olsztyn za ser Zamojski wędzony; Polagra - złoty medal za ser „Cymes z przyprawami”.

W 1997: Wyróżnienie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - za najciekawszy wyrób spożywczy roku 1996 za ser „Rycki edam”; medal za ofertę serową przedstawioną na VI Targach Mleczarskich Mleko – Expo 97. W 1998: Międzynarodowe Targi w Łucku - Ukraina. Dyplom za ser „Rycki Edam”; złoty medal za sery dojrzewające na Targach w Końskowoli. SM zatrudnia 212 osób. [Grzegorz Piątek]

Spółdzielnia Ogrodniczo – Pszczelarska "Ogrodnik" w Rykach powstała na bazie Spółdzielni Ogrodniczej w Garwolinie, zał. w 1958 i działającej w powiatach: Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Otwock i Ryki. Zajmowała się kontraktacją, skupem i przetwórstwem owoców, warzyw, wosku i miodu oraz zaopatrzeniem w środki produkcji i materiały do budowy szklarni. Prowadziła 2 punkty skupu: w Rykach i Sobieszynie oraz sklep ze środkami do produkcji ogrodniczej. W 1969 utworzono w Rykach Zakład Obrotu na własnym rozrachunku. W tym czasie rozwinęła się w okolicach uprawa truskawek, porzeczek, warzyw gruntowych oraz powstały sady wiśniowe i jabłoniowe. Dzięki temu w 1972 powstała samodzielna Spółdzielnia w Rykach. W skład pierwszej Rady Spółdzielni wchodzili m.in.: Stefan Desko, Bolesław Łukasik, Stanisław Łukasik, Tadeusz Piątek, Henryk Dąbrowski, Stanisław Dąbrowski, Aleksander Lenartowicz, Jan Niedbalski i Witold Cąkała. Pierwszym prezesem był Jerzy Piwoński, wiceprezesem ds. produkcji ogrodniczej: Helena Nowaczyk, wiceprezesem ds. handlu: Tadeusz Póltorak, księgową: Teresa Jeżewska. Spółdzielnia zatrudniała 30 stałych pracowników i ok. 100 sezonowych, miała swoją siedzibę w barakach przy Placu Wolności na Jarmołówce. W 1975 wybudowała swoją bazę w dzielnicy Julin, przy ul. Budowlanej (obecnie własność Juwentu).

W 1973 opóźniła się wegetacja truskawki (głównego owocu upraw), a później wystąpił jej gwałtowny wysyp, tak, że Spółdzielnia w ciągu 10 dni skupiła 5500 ton truskawek, czyli ok. 70%, reszta została na plantacjach. Spółdzielnię odwiedzili wtedy przedstawiciele: KC, Ministerstwa Rolnictwa, NIK oraz Centrali Spółdzielni Ogrodniczych, w przewozach owoców uczestniczyło też Wojsko Polskie. Stanowiło to sprzyjającą sytuację do starań w Centrali Spółdzielni w Warszawie o przydział kredytów i lokalizację Zakładu Przetwórstwa w Rykach (z podobną propozycją wystąpiły też spółdzielnie z Garwolina, Grójca i Siedlec). Wraz z przestawicielami Centrali wiceprezes ds. produkcji opracowała 3 wersje zaopatrzenia i profilu produkcji dla nowej przetwórni. 16.11.1973 podjęto decyzję o budowie w Rykach Zakładu Przetwórstwa Owocowo - Warzywnego "Hortex", który w czerwcu 1975 rozpoczął produkcję. Spółdzielnia podzieliła los wielu przedsiębiorstw, które nie wytrzymały konkurencji rynku. Upadła na początku lat 90-tych. [Zbigniew Lipski, Helena Nowaczyk]

Spółdzielnia Transportu i Usług, Julin. Kolejni prezesi: Edward Urbanik (196574), Marian Furman (197475), Czesław Kuśmierz (197594), Andrzej Kurek od 1994. Zajmuje się transportem węgla, nawozów, materiałów budowlanych, maszyn rolniczych itp. W 1998 zatrudniała 30 osób. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/1999]

Stacja PKP Ryki (Kolejowa), powstała w 1876. Kolejnymi zawiadowcami stacji byli: Wacław Kosiecki, Lucyna Łubianka, (Wiąckiewicz, Adamczyk, Krawczyk?), Antoni Mączyński, Bogdan Stoń, Teresa Łukasik, Jerzy Polak. Stacja powstała dzięki Centralnej Składnicy Uzbrojenia w Stawach. W okresie międzywojennym dworzec Ryki stanowiły dwa wagony przerobione na biuro i poczekalnię. W okresie II wojny światowej odcinek kolejowy Dęblin – Łuków był bombardowany. Na stacji Ryki zginęło wówczas dwoje dzieci żydowskich w wieku 9-10 lat, które jeden z mieszkańców chciał wywieźć do Łukowa. Zostały one rozstrzelane pod oknem dyżurnego stacji. Po wojnie nastąpił rozwój stacji, powstały zakłady pracy z bocznicami wyładowawczymi, mieszalnia pasz, Spółdzielnia GS „SCh” i Hortex tworząc tym samym małe

14

ośrodki przemysłowe w Rykach. W l. 80-tych odprawiano ponad 700-800 wagonów w masie do 60 ton. W 1988 odcinek kolejowy Dęblin – Ryki – Łuków został zelektryfikowany, dzięki temu nasilił się ruch towarowy i osobowy. W październiku 1999 stacja została zamknięta. Pracowało wtedy 28 osób. [Tomasz Kaszak]

Stadion sportowy powstał na początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Usytuowany jest przy ul. Warszawskiej nad stawem Buksa. W obręb obiektu wchodzi boisko do piłki nożnej, bieżnia oraz trybuny. Od strony zachodniej są dwa wejścia. Od strony północnej, wschodniej i południowej stadion otoczony jest ogrodzeniem z prętów metalowych. [Barbara Kwiatkowska]

Stańczak Janina z d. Buczek, ur. 24.06.1951 w Rykach, c. Michała i Janiny z d. Wielgosz. Zam. ul. Fantazego 35. Ukończyła LO, Studium Bibliotekarskie. Prac. w Bibliotece MGCK, Oddział dla Dzieci. Zaint.: kwiaty, teatr. Mąż: Piotr, ślub 14.08.1976. Dzieci: Katarzyna 1982, Magdalena 1987. [Janina Stańczak]

Stare Miasto – jedna ze starszych dzielnic Ryk. Trudno jednoznacznie ustalić od kiedy nazwa funkcjonuje, gdyż w zachowanych dokumentach raz wymienia się Ryki jako wieś (Lustracje z lat 1564 - 65, 1660-64 i 1789) lub jako miasteczko (dokument sygnowany podpisem królewskim z 04.11.1733 oraz dekret w sprawie propinacji, czyli ustalenia praw dzierżawczych do prowadzenia wyszynku napojów alkoholowych w mieście Ryki z dn. 06.03.1788. Kolejny zachowany dokument - protokół z 1834 opisujący stan własności, wspomina również o rynku, który jest charakterystyczny dla miejscowości o charakterze miejskim. W podpisie tego dokumentu można przeczytać, że sporządzony spis dotyczy osady wiejskiej, która wcześniej była miasteczkiem.

Rynek osady opisany w dok. z 1834 obejmował teren o pow. 145 na 150 m i zamykał się w obrębie dzisiejszych ulic: Poniatowskiego, Łukowskiej, Cichej i Kanałowej. Rynek znajdował się w środku wsi przy trakcie starym biegnącym od Żelechowa do Ryk i rozwidlającym się tuż za dworem w lewo do Lublina, a w prawo przez obecne Stawy do Modrzyc i Dęblina. Przy rynku stał kościół p.w. Św. Jakuba, a po przekątnej bożnica (dokumenty wspominają o jej istnieniu dopiero w 1819).

Stare Miasto od ok. XVIII w. zasiedlali Żydzi (do nich też należało prowadzenie karczmy; pierwsza wzmianka o karczmie pochodzi z 1660). Rynek i przyległe zabudowania niszczone były wielokrotnie przez pożary wzniecane czasami celowo (najazd Tatarów, wycofujące się wojska austriackie podczas I wojny świat., działania II wojny świat.) lub będące wynikiem przypadku. W dokumentach archiwalnych zanotowano informacje o pożarach w następujących latach: 1500, ok. 1712, 1744, 1796, 1819, 1834, 1925 i 1939. W okresie II wojny świat. Stare Miasto było miejscem getta żydowskiego.

Stare Miasto jako dzielnica wymieniane jest w dokumencie z 1975, w skład której weszły ulice: Warszawska, Poniatowskiego, Kościuszki, Stary Rynek, Kanałowa, Cicha, Szkolna, Łukowska, ponadto osiedle Borek – ze stawem Buksa oraz Brzezinka ze stawem Bogusze. Obecnie osiedle pełni kilka funkcji: handlową, usługowo-produkcyjną, kulturową i mieszkaniową. Przewodniczącym Rady Osiedla w kadencji od 2000 był Zdzisław Grzybowski, zastępcami – Mieczysław Jeżewski, Mieczysław Tkaczyk. Funkcję przewodniczącego siedmioosobowego Zarządu pełnił Stanisław Iwanek. W poprzednich kadencjach wybierano zarządy, na czele których stali: Teodozja Ciastek, Stanisław Szałajko, Henryk Sławiński, Kazimierz Filiks. W 2003 przew. Rady Osiedla został Maciej Rafeld, a przew. Zarządu Osiedla Grzegorz Piecyk. Z inicjatywy Rady i Zarządu Starego Miasta 16.10.2005 na Rynku odbył się koncert instrumentalno – wokalny w hołdzie papieżowi Janowi Pawłowi II, pod hasłem „Ty jesteś skałą”. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni]

14

Starostowie ryccy. W roku 1607 Ryki zostały siedzibą starostwa niegrodowego. Od tego czasu funkcję starosty pełnili: Mikołaj Zebrzydowski (160720), Krzysztof Dzierżek (1622), Jerzy Ossoliński (163050), Aleksander Michał Lubomirski (165177), Paweł Wieteski (1660?), Józef Karol Lubomirski (16881702), Aleksander Dominik Lubomirski (?-1720), Marcin Ledóchowski (ok. 1730), Aleksy Onufry Husarzewski (175459), Stanisław Poniatowski (175961), Andrzej Poniatowski (176165), Kazimierz Karaś (176574), Kajetan Karaś (177483), Onufry Kicki (178395). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 8/1997, s. 3]

Starostwo Powiatowe (Wyczółkowskiego 10 a), powstało 01.01.1999. W skład powiatu wchodzą: miasto i gmina Ryki, miasto Dęblin, gminy: Kłoczew, Nowodwór, Stężyca, Ułęż. Pierwszym przewodniczącym Rady Powiatu został Władysław Sołopa, a pierwszym starostą Tadeusz Prządka, wicestarostą Zbigniew Chlaściak, sekretarzem powiatu Sławomir Wołowiec, skarbnikiem Jadwiga Trzcińska. Wydziałami starostwa kierowali: Krystyna Grudniak Wydział Spraw Społecznych, Jan Skalski Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa, Henryk Lipiec Wydział Architektury i Budownictwa, Tomasz Gorzkowski Wydział Komunikacji, Stanisław Deszczka Wydział Geodezji, Kartografii i Nieruchomości. W 1999 starostwo zatrudniało 51 osób. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 5/2001, s. 29]

Stawy rybne. W 1836 hrabia Jan Jezierski wykupił dobra należące do Ryk i założył na granicy działów wodnych Wieprza i Wisły 31 stawów o pow. 301 ha lustra wody. W źródłach historycznych z 1929, Ryki wymieniane były nawet jako „stolica karpi” (największa w Polsce).

Staw Bogusze przypuszczalnie swą nazwę przyjął od pierwszego rybaka Bogusza, któremu zarządca ryckich stawów, emerytowany admirał pruskiej marynarki wojennej Unrug, powierzył pełnienie tych obowiązków. Istniejące dziś stawy należące do Ryk to stawy (zaczynając od strony północno – wschodniej): Skalskiego, Buksa, Bogusze, Aleksandrów, Olszynka, Fregata, Okręt Górny, Okręt Dolny, Okręglica. Nad stawem Buksa, przy obiekcie używanym przez ZHP (tzw. „harcówką”) usytuowano niewielkie miejsce rekreacyjno - kąpieliskowe z drewnianym pomostem, obecnie nieużywane. Stawy hodowlane są własnością Godpodarstwa Rybackiego Kock. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Sięganie do korzeni]

Stawy i Karasiówka – osiedle Ryk, należy do niego ul. Słowackiego (od przejazdu kolejowego, wzdłuż toru do skrzyżowania z bocznicą kolejową do JW Stawy) oraz ul. Leśna i Stawowa (położone po północnej stronie linii kolejowej Dęblin – Łuków, wyodrębnione uchwałą MRN z 28.09.1984. Nazwa Karasiówka prawdopodobnie wywodzi się (wg Kronik OSP) od nazwiska pierwszego mieszkańca – Karasia, choć w zachowanych dokumentach dotyczących Ryk i okolic nie odnaleziono takiego nazwiska. Być może nazwa może mieć związek ze stawami rybnymi, które są usytuowane w pobliżu (Okręglica, Okręt Dolny i Okręt Górny). Stawy (wieś) zaczęły się tworzyć po 1918. W tym również czasie następuje wyrąb lasu, budowa bocznicy kolejowej i prowizoryczne baraki dla ludzi pracujących przy tworzeniu składnicy amunicji. Budowa trwała w l. 1920-27, w l. 30 – tych trwa jeszcze rozbudowa i następuje produkcja amunicji artyleryjskiej.

Z dokumentów parafialnych sporządzonych w 1917 wynika, że Karasiówkę zamieszkiwało 45 mieszkańców (w tym 25 dorosłych), zaś dalsze zapiski z 1936 informują, że w Stawach było 10 zagród, a w Karasiówce – 17. Od 1984 przew. Zarządu Os. był Jerzy Filipek, następnie na początku lat 90 – tych osiedle działało w ramach osiedla Julin i było pod jego kierownictwem. Kolejne lata 1994-98 to powrót do dawnej nazwy, funkcję przew. Zarządu w tym okresie pełniła Hanna Warowna. W kolejnej kadencji nie wybrano ani Rady, ani Zarządu Osiedla. Obecnie przew. Rady Os. jest Grzegorz Wardal, a Zarządu Jarosław Prządka. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, Ryki. Sięganie do korzeni]

14

Stazalkowski Walenty, ks., prob. par. Ryki, wg dotychczasowych ustaleń w 1570. [Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 15, k. 214]

Stec Tadeusz, fryzjer. Jako jedyny z Ryk otrzymał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przyznawany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie za ukrywanie Żydów w czasie II wojny światowej. [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=45]

Stolarczyk Anna z d. Ziarek, ur. 11.02.1951 w Rykach, c. Józefa i Anny Zofii z d. Zawadyl. Ukończyła LO w Rykach oraz studia w Państwowym Studium Stenotypii i Języków Obcych w Warszawie na wydziale organizacji i obsługi ruchu turystycznego. Prac. w instytucjach sportowo turystycznych w Kielcach i Puławach, Komendzie Hufca ZHP i w Ośrodku Kultury w Rykach. Należy do ZHP i PTTK. Zaint.: turystyka, ekologia, historia. Mąż: Gustaw, ślub 29.06.1972. Dzieci: Joanna 1973, Agnieszka 1979. [Anna Stolarczyk]

Stowarzyszenia, bractwa i ruchy religijne, w ciągu XX w. przy par. ryckiej istniało wiele mniejszych wspólnot religijnych. Działały zazwyczaj tylko przez krótki okres i pozostawiły po sobie znikome ślady. Należały do nich: Zakon Sióstr Służek, Bractwo Najświętszego Sakramentu, Bractwo Nauki Chrześcijańskiej, Krąg Biblijny oraz Stowarzyszenie Martyrium. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR]

Stowarzyszenie Kulturalne im. Leona Wyczółkowskiego, zał. w lipcu 2001 z inicjatywy Małgorzaty Łuszkiewicz, która była prezesem do 2006, następnie funkcję tę objął Jarosław Czajka.Stow. podejmuje działalność kulturalną, liczy 33 członków. [Małgorzata Łuszkiewicz]

Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej zał. w par. Ryki po 1929 przez ks. wikariusza Jana Stefana Czajkę. Skupiało w swym gronie młodzież katolicką pragnącą pogłębiać wiarę oraz zaangażować się czynnie w życie parafialne i dzieliło się na dwie grupy: żeńską działającą od początku oraz męską powstałą w późniejszym czasie. Każda z grup miała swój zarząd w osobie wybieranego przez siebie prezesa oraz sekretarza. 01.01.1931 skupiało 73 osoby, w tym 48 kobiet i 25 mężczyzn. 19.05.1931 poświęcony został sztandar SMP przez bp Czesława Sokołowskiego. Stowarzyszenie posiadało własny lokal, który w 1931 został zamieniony na obszerniejszy w domu pani Łagowskiej. Od 07.1931 grupę żeńską prowadził ks. Czesław Żurmanowicz, a męską ks. Bolesław Krysiewicz. W listopadzie1931 grupa męska zwróciła się do Komendy P. W. o zorganizowanie przysposobienia obronnego. Niestety Komenda, w wyniku zabiegów miejscowego Związku Strzeleckiego, odmówiła prośby z powodu braku pieniędzy. Wówczas przysposobienie obronne powstało przy Straży Ogniowej. Również wtedy były problemy z otrzymaniem broni, której 15 pp. z Dęblina udzielił dopiero w styczniu 1932. Przy SMP działało Koło Pomocy Koleżeńskiej. W 1936 SMP liczyło 30 kobiet i 7 mężczyzn. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 1 - 5]

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Dzieci i Młodzieży przy parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach działa od lutego 2003. Powstało z inicjatywy ks. Tomasza Kosteckiego i Tomasza Antolaka. Prezesem Zarządu jest Krzysztof Wojewoda, Ewa Piątek – zastępcą, Teresa Sapiela - skarbnikiem oraz Jadwiga Falenta - kronikarzem. Koordynatorem sekcji muzycznej jest Tomasz Antolak, koordynatorami sekcji wolontariatu - Jadwiga Jońska i Elżbieta Wojciechowska. Przy Stow. działają 3 sekcje: muzyczna - Schola Dziecięca Niebieskie Owieczki, teatralna i sekcja wolontariatu. Celem Stow. jest kształtowanie postaw życiowych i rozwój moralny członków poprzez czynny udział w życiu społecznym, kulturalnym oraz liturgicznym miasta i

14

parafii. Stow. skupia ponad 200 członków: dzieci i młodzież oraz rodziców. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.ryki.siedlce.opoka.org.pl/index.html]

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Ziemi Powiatu Ryckiego, zał. 28.02.2002 przez Krzysztofa Jana Kowalika (prezes), Jana Skalskiego (wiceprezes), Kazimierza Woźniaka (wiceprezes) oraz m.in. Małgorzatę Lange, Jerzego Kostyrę, Jana Lipca, Tadeusza Gawryjołka, Jerzego Buczka. Celem Stowarzyszenia jest rozwój społeczny, kulturalny i gospodarczy powiatu ryckiego, sport, turystyka, szkolenia osób poszukujących pracy, także pomoc prawna. Stow. liczy 21 członków. [Krzysztof Kowalik]

Stowarzyszenie Prawicowy Ruch Samorządowy, zał. w 2004 przez Jarosława Żaczka, Jana Karę, Dariusza Szczygielskiego, Kazimierza Cybulę, Jadwigę Tukendorf i Andrzeja Nojka. Kierowane kolejno przez: Jarosława Żaczka, Jana Karę i Ryszarda Bieńczyka. Celem SPRS jest rozwój samorządu lokalnego oraz promocja miasta Ryki i powiatu ryckiego. SPRS powstało na bazie Komitetu Obywatelskiego, następnie przekształciło się w Społeczny Ruch Samorządowy. W 1998 powstał Prawicowy Ruch Samorządowy, w 2004 zarejestrowany w Sądzie Gospodarczym jako SPRS. Stowarzyszenie brało udział w wyborach samorządowych, współorganizowało obchody 60lecia śmierci „Orlika” Mariana Bernaciaka oraz było głównym inicjatorem i wykonawcą budowy pomnika „Orlika” w Zalesiu k/Ryk. Organizuje też spotkania mieszkańców Ryk i okolic z wieloma znaczącymi osobami życia politycznego i społeczno kulturalnego z całego kraju. [Ryszard Bieńczyk]

Stowarzyszenie Regionalne Małe Mazowsze, zał. 25.04.2003 z inicjatywy Andrzeja Kornasa, Tadeusza Kucharskiego, Marka Michalika i pos. RP Tadeusza Polańskiego. W l. 2003-04 stowarzyszeniem kierował Sylwester Kuchnio, a od stycznia 2005 Tadeusz Kucharski. Działalność ma charakter społeczno - kulturalny oraz wydawniczy. Towarzystwo już na pierwszym zabraniu postanowiło wydawać miesięcznik o zasięgu regionalnym, którego tytuł początkowo brzmiał „Nasz Miesięcznik”. Następnie ogłoszono konkurs na tytuł, który rozstrzygnęło jury w składzie: Marek Michalik (przewod.), Hanna Przepióra, Sylwester Kuchnio, Zbigniew Lipski, Tadeusz Kucharski. Odtąd pismo ukazuje się pod tyt. „Małe Mazowsze”. Red. naczelnym od początku jest Z. Lipski. Do marca 2005 wydano 22 numery „MM” oraz książkę pt: „Ryki. Sięganie do korzeni” Z. Lipskiego. Stowarzyszenie organizuje wycieczki turystyczno - krajoznawcze, do teatrów oraz wspomaga organizację imprez firmowanych przez ZP PSL w Rykach, np. Dni Pawłowic, dożynki itp. Stow. liczy 25 członków. [Zbigniew Lipski]

Strassenbau Schalinger und Company Wien. Austriacka firma budowy dróg, która stacjonowała w Rykach w 1941, przygotowująca drogi i sprzęt do inwazji Niemców na Związek Radziecki. Miała swą siedzibę w rogu ulic Warszawskiej i Żytniej. Zatrudniała wielu Polaków. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski MR 8/1999]

Studnia w parku na Jarmołówce. Data powstania nieznana. Była chroniona dwuspadowym dachem, bardzo głęboka, z dwiema korbami, które można było unieruchomić wysuwanymi bolcami oraz dwoma wiadrami na łańcuchach, zabezpieczonymi stalową taśmą przed kradzieżą. Wiadra początkowo były drewniane, z czasem zastąpiono je metalowymi. Kiedy jedno wiadro jechało do góry z wodą, to drugie - puste - na dół. Przez wiele lat Edward Doliński zajmował się wydostawaniem urwanych wiader przy użyciu zrobionej kotwiczki i łańcucha. Brano z niej wodę jeszcze na początku lat siedemdziesiątych, później była zakryta stalową siatką, a następnie zlikwidowana.W 1980 już jej nie było. Obecnie jest krąg betonowy w tym miejscu. [Tomasz Niemirowski]

14

Surmacz Antoni, ur. 08.06.1906 w Rykach, zm. w październiku 1978, s. Jana i Magdaleny z d. Jeżewska. Czeladnik murarski. Ukończył studia w Ośrodku Szkolenia Kursowego Ministerstwa Oświaty w Warszawie. Prac. w: DOKP Radom, Lubelski Oddział Drogowy, ZSB w Rykach; OSP (członek Zarządu, później od 1946 – prezes); należał do rady gminnej i miejskiej Rady Narodowej; wielokrotnie odznaczany za długoletnią pracę zawodową i społeczną, w straży odznaczony m.in. Złotym Znakiem Związku. Żona: Maria z d. Buczek, ślub 22.01.1929. Dzieci: Danuta – sędzia Sądu Woj. w Lublinie, Jadwiga – artystka Operetki Lubelskiej, Longin. [Bożena Wojdat, wg: Z. Lipski, MR 6/2001]

Szałajko Stanisław, ur. 02.05.1953 w Zamościu, s. Kazimierza i Władysławy. Ukończył Podoficerską Szkołę Zawodową Wojskowej Służby Zdrowia, LO w Dęblinie, Wyższą Szkołę Inżynieryjną we Wrocławiu uzyskując stopien podporucznika, UMCS Wydział Pedagogiczny, tam też uzyskał doktorat. Współorganizator Centrum Edukacji i Zarządzania w Rykach, które utworzyło WSUPiZ, był w niej prodziekanem Wydziału Pedagogicznego. Członek Rady Miejskiej w Rykach, Rady Powiatu, Rady ZOZ w Rykach, Rady Nadzorczej Szpitala Zespolonego im. Jana Bożego w Lublinie i kurator Sądu Rejonowego w Puławach. Żona: Halina z d. Burek, ślub w 1976. Dzieci: Marta, Iwona, Wioletta. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 3/1998]

Szczebelski Aleksander, pełnił od 1935 do końca września 1939 służbę w Twierdzy Brzeskiej nad Bugiem w 6 batalionie saperów, a podczas okupacji w armii podziemnej. Od lipca 1944 do kwietnia 1945 w 17 pułku piechoty, wchodzącym w skład 5 Saskiej DP II Armii WP jako d-ca plutonu saperów pułku. Ciężko ranny w kwietniu 1945 pod Budziszynem. Uchwałą Rady Państwa z 25.04.1970 odznaczony Krzyżem srebrnym Orderu Virtuti Militari za dzielną walkę z Niemcami. Ponadto odznaczony Krzyżem Walecznych, srebrnym medalem „Zasłużony na Polu Chwały”, Odznaką Grunwaldzką i medalem „Za Odrę i Nysę”. W 1980 pochowany na cmentarzu w Rykach. [Zbigniew Lipski, wg: T. Budziak, MM 2/2004]

Szczepaniak Halina Czesława z d. Kaznowska, ur. 09.11.1935 w Sierskowoli, c. Stanisława i Marianny z d. Pataj. Zam. Sierskowola 37. Ukończyła Średnią Szkołę Kolejową w Dęblinie. Rolnik. Prac. w gospodarstwie rolnym. Przewodnicząca KGW (1970–80), członek Komitetu Budowy Kaplicy w Sierskowoli. Zaint.: roboty ręczne, prace społeczne, rolnictwo. Osiągnięcia: zaopatrzenie KGW w sprzęt gospodarstwa domowego, udział w Olimpiadzie Wiedzy Rolniczej – dwa razy pierwsza nagroda, 14 razy brała udział w pielgrzymce pieszej do Częstochowy. Mąż: Stanisław, ślub 02.02.1957. Dzieci: Kazimierz - 1959; Sylwester - 1969. [Wiesława Kamola]

Szkolne Koło Caritas – działające pod patronatem Caritas Diecezji Siedleckiej i opieką proboszcza parafii Ryki – Romana Wiszniewskiego, zał. 23.02.2006 r., z siedzibą w ZSO nr 1 w Rykach. Założycielami oraz opiekunami są nauczyciele tejże szkoły: Halina Jakubaszek i Marzena Flont. Jest to organizacja kościelna o charakterze charytatywnym, ukierunkowana na pomoc osobom potrzebującym z najbliższego środowiska, a także włączanie się w akcje organizowane przez Caritas Diecezji Siedleckiej. Pierwszą akcją przeprowadzoną 26.02.2006 była zbiórka pieniędzy na protezę dla ucznia gimnazjum – Mateusza. W akcji uczestniczyło 22 osoby (członkowie SKC). Ilość członków w chwili założenia – 31. [Halina Jakubaszek]

Szkoła parafialna, pierwsze wiadomości pochodzą z 1570. Wówczas pod nadzorem rektora kształcili się w niej chłopcy. W 1595 rektorem był Jakub z Glinianki, który wraz z kantorem otrzymywał od prob. ryckiego Marcina →Kłocińskiego 12 florenów rocznego wynagrodzenia. Te same wiadomości o szkole potwierdza późniejsza wizytacja parafialna z 1598. W l. 1640-58 rektorem szkoły był Szymon Stocki. Następne wizytacje nie wspominają w ogóle o

14

jej istnieniu. W 1781 wizytator zobowiązuje wiernych do podjęcia starań o utworzenie szkoły, której domagali się sami mieszkańcy Ryk. W 1789 istniała szkoła domowa w domu właściciela wsi Ryki, chorążego radomskiego Wojciecha Święcickiego. Jako jej kierownika utrzymywał pijara ks. Siedleckiego, lecz nie uczył on wg założeń programowych KEN. Wtedy Komisja Porządkowa ziemi stężyckiej doprowadziła do założenia szkółki parafialnej, której nauczycielem był mieszczanin Krzysztof Osiński. W 1791 uczył on 14 chłopców, a w 1792 10 chłopców i 5 dziewcząt. Natomiast wizytacja z 1797 w ogóle nie wspomina o szkole, a z 1802 potwierdza, że nadal w Rykach, ani w ich rejonie, jej nie ma. W 1808 nadal brak szkoły, ale mimo tego, 23 chłopców pobierało naukę czytania, pisania i rachunków. Protokół z 1818 powtarza, że szkółka parafialna nie egzystuje, czego powodem brak stałego funduszu, z którego byłaby utrzymywana. Następne dwie wizytacje z 1836 i z 1860 nadal nie podają żadnych wiadomości o prowadzeniu jakiegokolwiek nauczania.[Krystian Pielacha, wg: Wizytacja 15, beneficjów. 209; Opis beneficjów parafii Ryki z 1598 r.; Wizytacja 1; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r., APR; Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, sygn. 17; R. Makulec, Komisja Edukacji Narodowej i Szkoły Parafialne w okolicach Ryk w końcu XVIII wieku, w: Miesięcznik Rycki, nr 9/1999, s. 9]

Szkoła Podstawowa nr 1, obecnie Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Rykach . Historia szkoły: 01.10.1901 - Z inicjatywy m.in. aptekarza Józefa Mystkowskiego utworzono jednoklasową Szkołę Ludową. Pierwszym nauczycielem i kier. został Józef Prokurat. Do szkoły zgłosiło się 120 uczniów, przyjęto 60 z uwagi na mały lokal szkolny.

1902/03 - Utworzono, za zgoda rządu rosyjskiego, szkołę dwuklasową. Kier. i starszym naucz. pozostał J. Prokurat., który tę funkcje pełnił do 09.1915, tj. do czasu okupacji Ryk przez wojska austriackie. Młodszymi nauczycielami mianowano Piotra Kołbusia (z Pruszyna), Zygmunta Ratyńskiego (z Wodyń) i Józefa Szlędaka (z guberni piotrkowskiej).

1905 - Akcją strajkową w październiku kierowali najstarsi uczniowie: Bronisław Marzysz, Józef Filipowicz, Szymon Piwoński, Henryk Skierczyński, syn policjanta Rosjanina – Michał Chojniak. Z sal usunięto portrety rodziny carskiej i godło zaborcy. 12.12.1905 odbyła się patriotyczna manifestacja mieszkańców Ryk i okolic z udz. ok. 700 osób, zakończona licznymi aresztowaniami. /wg opr. R. Makulca/

Koniec 09.1915 – Wstrzymanie zajęć z powodu wkroczenia do Ryk wojsk austriackich i zajęcia budynku na potrzeby wojska.

01.03.1916 - ponowne uruchomienie i utworzenie szkoły trzyklasowej ze 150 uczniami. Funkcję kier. pełnił J. Prokurat, nauczyciele (zatw. przez władze niemieckie) – Józef Kozieł i Marian Mroczkowski. Nauczanie prowadzono w j. polskim.

05.11.1916 - Nauczyciele ze szkoły ryckiej uczestniczyli w Garwolinie w uroczystym odczytaniu odezwy obiecującej utworzenie wolnego Państwa Polskiego.

1917/18 – 01.10.1917 szkolnictwo przechodzi w polskie ręce. Pierwszym polskim Inspektorem na pow. mińsko-mazowiecki i garwoliński został Grzegorz Winogrodzki. Kierownicy szkół czasowo utrzymują się nadal na swoich stanowiskach.

1918/19 - Szkoła zaczęła funkcjonować jako trzyklasowa Szkoła Powszechna Ludowa. Nauczycielami byli: J. Prokurat (kier.), Józef Kozieł, Jarosława Gardecka, Zofia Jarmolanka, a w II półr. Helena Labbowa (za Z. J.). Do szkoły uczęszczało 95% uczniów narodowości polskiej i 5% żydowskiej. Społeczność nauczycielska współpracuje ze społeczeństwem w towarzystwach tj.: w „Kółku Amatorskim” i „Polskiej Macierzy Szkolnej”. Szkoła liczyła 5 oddziałów (260 ucz.).

1919/20 - Powstała siedmioklasowa szk. z sześcioma oddziałami (l. ucz. 394). Siódmej klasy nie było, z powodu braku odpowiednich podręczników i programów. 3 sale lek. mieściły się w budynku szk., a jedna w wynajętym pomieszczeniu. Zwiększa się liczba nauczycieli do 5.

1920/21 - Sytuacja polityczna (wojna z Rosją) zdezorganizowała normalne zajęcia szkolne, które rozpoczęły się dopiero w grudniu. Nauczyciele: B. Marzysz i J. Kozieł wzięłi udział w

14

działaniach wojskowych jako ochotnicy i powrócili do pracy w końcu listopada 1920. Łącznie w danym r. szk. pracowało 6 naucz. (m.in. M. Osiński, Konarzewska i Labbowa).

1921/22 - Przybyło oddziałów, w tym 1 żydowski. Szkoła zatrudniała 11 naucz. (w tym 2 wyznania żyd.), jedną salę wydzielono z kancelarii naucz., ponadto wynajmowano 3 poza szkołą. Co dwa tygodnie organizowano lekcje pokazowe dla młodych nauczycieli.

1922/23 - W wyniku pożaru spaleniu uległo ok. 200 zabudowań w Rykach, w tym również w połowie budynek szkoły. Szkoła pracowała na trzy zmiany, ograniczając liczbę lekcji w poszczególnych klasach. Dla dorosłych organizowano kursy, okolicznościowe akademie i amatorskie przedstawienia.

1923/24 – Z powodu problemów lokalowych zainicjowano budowę nowej szkoły. W 3 salach uczy się 560 uczniów. Wprowadzono wśród uczniów jednakowe czapki, jednak wyegzekwowanie ich noszenia jest trudne.

1924/25 - Klasy piąte i szóste nie realizowały programu szkolnego z powodu braku pomieszczeń na naukę, jedynie klasa siódma kontynuuje naukę. 02.03.1925 zmarł kier. szk. Jozef Prokurat. W uroczystościach pogrzebowych bierze licznie udział społeczność szkolna i mieszkańcy Ryk. Obowiązki kierownika przejął Marian Osiński. Dla dorosłych przygotowano dwa przedstawienia oraz uroczystą akademię z okazji sprowadzenia do kraju zwłok H. Sienkiewicza.

1925/26 – 05.10.1925 odbyło się poświęcenie nowego piętrowego murowanego budynku szkolnego wybudowanego z funduszy gminy oraz częściowo czynem społecznym. Do nowej szkoły uczęszczało 670 ucz. w 15 oddz., w tym 30% dzieci żydowskich. Szkoła prowadziła dla miejscowej ludności odczyty, kursy, akademie, które cieszyły się dużą frekwencją dorosłych (na uroczystość z okazji 100 rocznicy zgonu Staszica przybyło ponad 100 osób). Władysław Pietrykiewicz założył pierwszą w szkole drużynę harcerską. Zakupiono „kinoaparat”, w celu wyświetlania obrazów o treści naukowej.

1926/27 - Wzrost liczby młodzieży uczącej się i w związku z tym przeładowanie klas. Epidemia szkarlatyny opóźniła inaugurację. Zaistniała sytuacja, częste przeniesienia nauczycieli oraz wewnętrzny konflikt grona pedagogicznego z miejscowym duchowieństwem powodowała ogromne problemy w realizacji treści programowych, jak również doprowadziła do rezygnacji M. Osińskiego z funkcji kierownika i powołania na jego miejsce Mariana Królikowskiego. Wśród uczniów klas szóstych i siódmych powołano po raz pierwszy Samorząd Uczniowski i ustalono regulaminy w celu uzyskania lepszych wyników wychowawczych. Nacisk w kształceniu i wychowaniu dzieci stawia się na rozwój czytelnictwa (powiększono zbiory biblioteki o 262 tomy), wyrobienie zamiłowania do kolekcjonowania (założono muzeum szkolne z działami: filatelistycznym, geologicznym, botanicznym, numizmatycznym), rozwój fizyczny (kółka sportowe), działalność krajoznawcza (lekcje w terenie, wycieczki rowerowe i piesze). Rok szkolny zakończyła wystawa robót ręcznych i kobiecych oraz prac dziecięcych, którą odwiedziło ok. 750 osób.

1927/28 - Rodzice dobrowolnie opodatkowali się na rzecz książek do biblioteki, zbierane są również datki na zakup radia. Założono 2 drużyny harcerskie (męską i żeńską), chór i orkiestrę smyczkową utworzoną z uczniów.

1928/29 – Z powodu epidemii i surowej zimy naukę zawieszono na ok. 2 tygodnie. Szkoła w dniu 11.10.1928 wzięła udział w uroczystości z okazji 10 rocznicy odzyskania niepodległości i odsłonięcia omnika ku czci poległych w obronie Ojczyzny. Pomimo trudnych warunków, zdaniem kierownika M. Królikowskiego, ostateczny rezultat nauki jest zadawalający, ponieważ 80% absolwentów szkoły kształci się w szkołach średnich i zawodowych. Do szczególnych osiągnięć należały: nagroda za prace kobiece na wystawie w Garwolinie oraz 2 nagr. (na 10) w konkursie na wypracowanie szkolne zdobyte przez ucz. kl. 7-ej Władysława Wójcickiego i Wacławę Kuchniównę w Poznaniu.

15

1929/30 - J. Gawroń zakłada Koło Młodzieży PCK. Duży nacisk położono na podniesienie kultury sanitarnej. Zorganizowano wycieczkę nad morze ze zwiedzaniem Gdańska i Gdyni.

1930/31 - Szkoła liczy 1000 dzieci, które uczą się w 22 oddziałach. Rok szkolny, jak zwykle, rozpoczął się nabożeństwem w kościele. Szkoła przeżyła dwutygodniową wizytację oceniającą poziom szkoły jako „zupełnie dobry”. Ważnym momentem dla społ. ryckiej jest przejazd prezydenta Mościckiego, który przyjął hołd od miejscowej ludności i kwiaty od ryckich dzieci wręczone przez Helę Bełdyżankę.

1931/32 - Do 7- klasowej Publicznej SPow uczęszczało 1064 uczniów (7 sal własnych, 5 wynajętych). Kierownikiem został Jan Wolak. Funkcjonowały różne org. szk. np.: samorządy klasowe, kasa oszczędzania, kółka dramatyczne, chór świecki i kościelny, PCK, szkolne kino.

1932/33 - Do szkoły zgłosiło się 1018 ucz., wszystkich oddziałów było 20, w tym 5 żyd., pozostałe – mieszane.

1933/34 - Podział dotychczasowej szkoły na nr 1 i nr 2. W tej szkole (z nr 1) pozostało 541 ucz., nauka odbywała się nadal na dwie zmiany (od 8 do 16.30). Wprowadzono nowe programy oraz 10-minutowe ćwiczenia przed lekcjami. Najlepiej pracowało koło PCK pod opieką C. Gawroniowej oraz koło LOPP Florentyny Korżyk. Szkoła wzięła udział w „Święcie lasu” zorganizowanym w Żyrzynie.

1934/35 - Do szkoły uczęszczało 512 ucz. (w tym 32 poza wiekiem obowiązkowym). 345 ucz. to dzieci wyz. rzymsko – katolickiego, 173 mojżeszowego, 1 prawosławnego. Nauka odbywała się w 7 salach we własnym budynku Nauczyciele zatrudnieni na stałe oraz nauczyciele religii godzinowo (ks. Adolf Wlaźlicki, ks. Henryk Ruszkiewicz, Ida Hochberg). Wyposażenie szkoły wzbogaciło się o pomoce naukowe do przyrody, historii, geografii, jęz. polskiego oraz sprzęt „do gier i ćwiczeń cielesnych”. Założono Komitet Rodzicielski pełniący podobną funkcję jak dziś. Znaczna część rodzin, zwłaszcza wśród Żydów, nie była w stanie zapłacić wpisowego do szkoły i zakupić podręczników oraz nie mogła stworzyć warunków do odrabiania lekcji, co spowodowało potrzebę założenia świetlicy szkolnej.

1935/36 i 1936/37 - W szkole nauczano następujących przedmiotów: język polski, arytmetyka, historia, geografia, przyroda, lekcje rysunku, ćwiczeń cielesnych, zajęcia praktyczne, religia. Odczuwano braki nauczycieli o specjalistycznym przygotowaniu. Prowadzono dożywianie dzieci polskich i żydowskich. Uroczystości i święta narodowe organizowano się przy współudziale innych szkół sąsiednich i społeczności lokalnej. Obserwuje się antagonizmy pomiędzy ludnością polska i żydowską, które przenoszone są w środowisko szkolne.

1937/38 - W czerwcu odnotowano problem przerywania nauki przez dzieci żydowskie z powodu wyjazdu rodzin żydowskich do Falenicy w poszukiwaniu zarobku. Miejscowe Koło Gospodyń prowadziło dożywianie dzieci (45 uczniów), wydając im mleko i chleb. Pomoc lekarska dla dzieci była niewystarczająca i utrudniona przez Ośrodek Zdrowia. Wystąpił konflikt pomiędzy kierownikiem szkoły i częścią grona nauczyciel., wskutek czego J. Wolak poprosił o przeniesienie do innej placówki.

1938/39 - Stanowisko kierownika objął Grzegorz Wojtkowski. 5 września dzieci poszły ze sztandarami na nabożeństwo do kościoła, a 6 września rozpoczęły się zajęcia szkolne we wszystkich 11 klasach. 15.10. odbyła się uroczystość poświęcenia Domu Strażaka, remizy oraz otwarcie drogi bitej Ryki – Kłoczew – Żelechów. W szkole zorganizowano kurs oświatowo – rolniczy dla dorosłych oraz kurs rzemieślniczy. W lutym szk. uczestniczyła w uroczystościach żałobnych z powodu śmierci papieża Piusa XI. 01.04. powiat garwoliński, a zatem i Ryki, przeszły w okręg woj. warszawskiego. Nasilił się ruch antysemicki, który spowodował powstanie w Rykach oddziału Związku Młodej Polski. Szykanowanie Żydów widoczne było również wśród społeczności szkol., gdzie dochodziło do poważnych incydentów pomiędzy dziećmi polskimi i żydowskimi.

1939 – 1945 W wyniku bombardowania miasta zniszczeniu uległ murowany budynek szkoły oraz część budynku drewnianego. Szkoła mimo to działała w tym okresie, choć z przerwami. W

15

jednym budynku zajęcia prowadziła na zmianę Szk. Podst. nr 1 i Szk. Podst. nr 2, które po pewnym czasie połączono się w jedną. Podczas okupacji hitlerowskiej wycofane zostały podręczniki do nauki języka polskiego, obowiązywał zakaz nauczania historii i geografii, nauczyciele jako grupa wykształconych i światłych obywateli byli prześladowani, dręczeni i stopniowo usuwani przez Niemców. W wyniku licznych represji i akcji odwetowych zginęło wielu pedagogów, m.in. rozstrzelano kierownika szkoły Grzegorza Wojtkowskiego, członka AK. W związku z niemożnością prowadzenia regularnych zajęć, nauczyciele organizowali tajne komplety, przeważnie w prywatnych domach. Prowadzili je: Florentyna Korżyk (j. polski), Grzegorz Wojtkowski (historia), Piotr Fal (matematyka), Jan Lejwoda, Wanda Kotulanka, a także Janina Godlewska, Aniela Kwiatkowska, Natalia Piątkowska. Nauczyciele prowadzący tajne zajęcia otrzymywali symboliczne wynagrodzenie z kasy →TON. Niewielu z uczących wtedy pedagogów przeżyło wojnę. Oprócz kierownika szkoły zginęli również: P. Fal, J. Lejwoda, A. Rozen, I. Hochberg, M. Osiński. Po wojnie śmierć poniósł zaangażowany w działalność WiN-u Władysław Antoszczak. W 1944 front wojenny zatrzymał się na Wiśle. Z powodu wysiedleń cywilów w całym pasie nadwiślańskim, prowadzenie regularnych zajęć w szkole nie było możliwe. Kierownikiem szkoły był wtedy Władysław Pytlakowski, a razem z nim pracowali: Janina Antoszczakowa, Janina Godlewska, Władysław Korżyk, Władysława Taff, Stefania Wojtkowska i Marian Zając. Szkoła rozpoczęła pracę w marcu, jako siedmioklasowa SPow. Funkcjonowało wówczas 14 oddziałów, do szkoły uczęszczało 525 uczniów.

1945 – Kierownikiem został Władysław Pytlakowski. Uczęszczało 525 dzieci. Budynek szkoły mieścił się przy ul. Szkolnej, zajęcia odbywały się też w drewnianej remizie strażackiej przy ul. Warszawskiej. Obwód obejmował Jarmołówkę, Ryki Królewskie, Kolonię Ryki, Borek, Bogusze, Julin, Chrustne i Kol. Swaty.

1945/46 – Szkoła liczyła 13 oddziałów, działało ZHP i koło PCK. Rok szkolny trwał 205 dni, był podzielony na 4 okresy, obowiązywało 10 przedmiotów (w tym religia), później wprowadzono j. niemiecki. Wyposażenie sal było b. ubogie. Powstało Szkolne Koło Odbudowy Stolicy, Spółdzielnia Uczniowska, Towarzystwo Przyjaźni Polsko – Radzieckiej, SKO.

1947/48 – Wprowadzono nowe programy do wszystkich przedmiotów.1952 – Zmiana nazwy na: Szkoła Podstawowa w Rykach, która decyzją Wydziału Oświaty w

Garwolinie zostaje podzielona na Szk. Podst. nr 1 i Szk. Podst. nr 2. Obie miały określone obwody. SP nr 1 mieściła się w budynku drewnianym przy ul. Warszawskiej, zajmowała 4 izby lekcyjne, kierowniczką została Florentyna Korżyk, uczyli: W. Bełdyga, M. Gąska, W. Taffowa, E. Pawłowska, K. Siemierzewicz i B. Łoska. SP nr 2 pozostała przy ul. Szkolnej. Kier. pozostał Władysław Pytlakowski, uczyli: M. Kossowska, J. Gąska, N. Piątkowska i Z. Lisicka.

1954 – Kierownikiem został Władysław Bełdyga. Obie szkoły pracowały na dwie zmiany, przy każdej istniały Komitety Rodzicielskie, których przedstawiciele brali udział w posiedzeniach Rad Ped. Komitety Rodz. organizowały różne imprezy, z których dochód przeznaczano się na bieżące remonty i zakup pomocy dydaktycznych. Nauka religii odbywa się poza szkołą, jest dobrowolna.

1955 – W lipcu rozpoczyna się budowa nowego budynku przy ul. Słowackiego 2. 1958 – 10 czerwca decyzją Wydz. Oświaty Prezydium PRN dwie szkoły złączono w jedną,

jednak nauka 2 września rozpoczęła się w starych budynkach, opóźniły się prace budowlane. 07.12.1958 przekazano do użytku nową szkołę (16 izb lekcyjnych, 10 pomocniczych). Kubatura budynku wynosi 12966 m3, koszt budowy 6.700.849 zł. Kierownikiem został Władysław Krzywoń, zastępcami: F. Korżyk i W. Bełdyga (dotychczasowi kierownicy SP nr 1 i nr 2). Nauka trwa w 22 oddziałach na 2 zmiany, uczy się 740 uczniów, pracuje 20 nauczycieli. Działają nast. organizacje: ZHP, PCK, Szkolne Koło Odbudowy Warszawy, SKO, TPPR, Koło miłośników zwierząt, Spółdzielnia Uczniowska. Po przeprowadzce nie zawieszono już krzyży na ścianach klas szkolnych.

15

1960 – Rozpoczynają się obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego (w 1967 szk. nagrodzona odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego). W godzinach popołudniowych działała szkoła dla pracujących.

1961 - 20.11.1961 odsłonięto tablicę poświęconą pamięci nauczycieli zamordowanych w czasie okupacji.

1962 - Na podst. decyzji Wydz. Ośw. szkoła oddała 1 salę dla LO. Kierowniczką została Florentyna Korżykowa. Patronem szkoły został Marian Osiński. Pełna nazwa brzmi: Szkoła Podstawowa im. M. Osińskiego w Rykach. Szkoła przechodzi w system 11 – letni. Dyr. został Władysław Mikusek (dyr. LO), zastępcą do spraw LO mgr Jan Zając, a do spraw SP F. Korżyk.

1966 – Nastąpił podział, LO zajęło II piętro, SP parter i I piętro.1968 – Kierownikiem został Kazimierz Kowalczyk, zastępcą – F. Korżyk do 1969, później

stanowisko obejmuje Daniela Kuchnio. 1973 - Dyrektorem został Ludwik Kuchnio, zastępcą A. Liszewska. 1974/75 – Powstała Zbiorcza Szkoła Gminna, do której uczęszczali uczniowie klas piątych,

szóstych, siódmych i ósmych z Ryk, Oszczywilka i Zalesia (razem 920 uczniów). Szkoła uczestniczyła w Klubie Otwartych Szkół.

1975/76 – Dyr. nadal jest L. Kuchnio, zastępcami: J. Kalata, K. Kamińska, A Głodek. Działała filia w Zalesiu (22 uczniów) i w Oszczywilku (42 uczniów). W szkole funkcjonuje Kodeks Ucznia. Kadra liczy 43 nauczycieli. Działał Samorząd Uczniowski, ZHP, PCK, SKO.

1976/77 – Zastępcą dyrektora została K. Kozińska. Swoją działalność zainaugurowało Koło Turystyczno – Krajobrazowe, nadal działała Spółdzielnia Uczniowska „Grosik”.

1977/78 – Działają filie w Owni, Oszczywilku i w Zalesiu, starsi uczniowie z tych miejscowości dowożeni są autokarami do Zbiorczej Szkoły Gminnej w Rykach. Zespół taneczny, muzyczny oraz harcerze biorą udział w obchodach Dni Kultury Ryckiej.

1979/80 – W Samorządzie Uczniowskim działały 3 sekcje: porządkowa, artystyczna i rozrywkowa, odbywały się zebrania plenarne społeczności uczniowskiej.

1980/81 – Nauka odbywała się w systemie trzyzmianowym, powstały zespoły gimnastyki korekcyjnej, rozpoczął działalność klub sportowy „Żak” i Zespół Akordeonowy, w Domu Kultury prowadzone są zajęcia świetlicowe.

1981/82 – Zastępcą dyrektora została A. Błażejczyk. Zwiększyła się liczba oddziałów z 33 do 38, nauka klas młodszych trwała do godz. 17:00, starszych do 20:00. Działało Ognisko Pracy Pozaszkolnej. Uczniowie rozwijali swoje zainteresowania w nast. organizacjach i kołach: SU, ZHP, PCK, SKO, SKKT, SKS, Zespole Tanecznym, chórze. Objęci są opieką stomatologa, pielęgniarki i lekarza.

1982/83 – W szkole uczyło się 1250 uczniów. Pięciu uczniów uzyskało tytuł laudatora w Wojewódzkim Konkursie Polonistycznym (przyg. D. Pawlak). Zespół Pieśni i Tańca funkcjonował jako Harcerski i liczył 120 członków (uczniów szkoły).

1984/85 – Spółdzielnia Uczniowska bierze udział w konkursie telewizyjnym, Zespół Pieśni i Tańca wyjeżdża do Syrii. Uczy się już 1564 uczniów w 51 oddziałach.

1985/86 – Dyrektorem został Zdzisław Warowny. Nauka odbywała się w trzech miejscach – budynku głównym, LO i dawnej siedzibie CEZAS.

1986/87 – Dyrektorem zostaje B. Piętka, zastępcy: K. Okleja, M. Kępka. 01.01.87 K. Okleja obejmuje stanowisko wizytatora, a z – cą zostaje E. Maraszek.

1988/89 – Zmarła nauczycielka matematyki Zofia Krzywoń (57 lat), wielokrotnie nagradzana za wzorową pracę. Rozpoczynają się zajęcia w wyremontowanym budynku Domu Ludowego przy ul. Lubelskiej. Uczy się tu 180 uczniów klas I – III. Lekcje odbywają się w trzech salach, w–f – na stadionie i w hali MOSiR.

1989/90 – w szkole uczy się 1660 uczniów, nauka odbywa się w czterech budynkach. Zajęcia trwają od 7:30 do 17:15 w systemie dwuzmianowym. Zmarła Anna Błażejczyk, zasłużona

15

nauczycielka historii, zastępczyni dyr. szkoły, wielokrotnie odznaczana, przyjaciel dzieci i młodzieży.

1990/91 – Dyr. szkoły została Krystyna Okleja. Powstała SP nr 2, do której odeszło 320 uczniów, w SP nr 1 pozostało 1372.

1991/92 – Szkoła zakupiła kserokopiarkę. Zespół Pieśni i Tańca wyjechał do Turcji na Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny w Istambule. W maju gościł w szkole Folklorystyczny Zespół Dziecięcy z Węgier.

1992/93 – Zespół Pieśni i Tańca wyjeżdża do Bułgarii na Międzynarodowy Festiwal Zespołów Tanecznych.

1993/94 – W szkole przebywają dzieci i nauczyciele oraz zespoły taneczne „Polonez” i „Smerfy” ze Lwowa. Gościł zespół taneczny z Bułgarii, który koncertuje w Rykach, Dęblinie i Lublinie.

1994/95 - w wieku 90 lat zmarła Janina Godlewska, długoletnia nauczycielka w Dąbi i w Rykach. W czasie wojny – łączniczka AK o ps. „Malwina”, wielokrotnie wyróżniana i nagradzana. W kwietniu szkołę odwiedził ks. biskup Jan Mazur, spotyka się z nauczycielami i pracownikami. Z młodzieżą szkolną spotyka się Ryszard Jegorow – autor powieści historycznych.

1995/96 – W szkole gościła Kira Gałczyńska (córka K. I. Gałczyńskiego). W ramach współpracy międzynarodowej nauczycieli odwiedzają placówkę: Okko Larsen – pracownik Urzędu Wojewódzkiego w Holandii i Roland Friedli – nauczyciel w SP w Szwajcarii. W maju szkoła otrzymała nagrodę pieniężną od burmistrza Ryk za propagowanie idei ochrony środowiska naturalnego. 1 czerwca troje uczniów uczestniczyło w III Sesji Dziecięcego Parlamentu w Sejmie RP.

1996/97 – We wrześniu przebywała w szkole 40 – osobowa grupa Holendrów – pracowników Urzędu Wojewódzkiego miasta Arnhem. 1 czerwca – uczennica A. Zielnik wzięła udział w obradach Sejmu Dziecięcego w Warszawie. W budynku SP nr 1 rozpoczęła swoją działalność Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania.

1998/99 – W ramach akcji „Internet w każdej szkole” zorganizowanej przez MEN, w szkole powstała pierwsza w powiecie pracownia komputerowa.

1999/2000 – Szkoła zmieniła nazwę na Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Rykach, w skład którego wchodzą: Szkoła Podstawowa i Gimnazjum. Dyrektorką jest Grażyna Piskorska, zastępcami: Jolanta Bieńczak i Tomasz Bany. Szkolne Koło Teatralne zdobyło tytuł laureata w Wojewódzkim Przeglądzie Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych w Lublinie.

2001/02- Szkoła wzięła udział w ogólnopolskiej akcji „Mój szkolny kolega z Afryki”. Praca przebiegała w następujących kategoriach; scenariuszy, dramatycznej, literackiej, muzycznej i charytatywnej.

2002/03 – W szkole uruchomiono gazowe ogrzewanie. Liczba uczniów wynosi 793, nauka odbywała się w 16 oddziałach szkoły podstawowej i w 16 oddziałach gimnazjum.

2003/04 – Dyrektorem został Tomasz Bany, zastępcami: Jolanta Bieńczak i Ewa Piątek. Odbywa się „Forum Europejskie” na temat „Polska w Unii Europejskiej”.

2004/05 – Wyposażona zostaje siłownia, wymienione okna, wokół budynku ułożona została kostka. Nauczyciele i uczniowie wzięłi udział w akcji „Szkoła z klasą”, zdobywali kolejno sprawności „Lego”, „Cogito” i „Ago”. Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego wyjechał na Białoruś. Nauczyciele i uczniowie współpracowali z organizacjami charytatywnymi, m. in. Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Dzieci i Młodzieży, Zespołem Charytatywnym przy Parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach. Co rok aktywnie uczestniczą w akcjach: „Sprzątanie Świata”, „Pomoc przed Świętami Bożego Narodzenia”, „Pomóż dzieciom przetrwać zimę”, „Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy” oraz w dorocznych zbiórkach pieniędzy organizowanych dla ratowania życia ciężko chorym. Do stałych uroczystości należąły: Dzień Chłopaka, Mikołajki, Bal Karnawałowy, 1 Dzień Wiosny, Dzień Kobiet, Dzień Dziecka, rozpoczęcie i zakończenie kolejnych lat szkolnych.

15

2005-2006 – Szkoła pozyskała dwie nowoczesne pracownie komputerowe ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt „Z nadzieją w przyszłość” opracowany przez zespół nauczycieli ze szkoły uzyskał dofinansowanie wramach „Szkoły równych szans” – konkursu grantowego ogoszonego m.un. przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej. Dofinansowanie do zajęć pozalekcyjnych oraz DZTL „Ryki” wyniosło ok. 100 000 PLN.

Od 2001 wprowadzono nadawanie tytułu Optimus Optimorum (najlepszy z najlepszych) uczniom kończącym gimnazjum. [Ewa Piątek, Jolanta Bieńczak, Bożena Wojdat, Anna Żaczek wg kronik szkoły, protokołów rad pedagogicznych]

Szkoła Podstawowa Nr 2 i Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 2 (początkowo ul. Kościuszki, a od 01.09.1997 ul. 15 P.P. „Wilków” AK 5), zał. 01.09.1990. Dyrektorem od początku jest M. Kępka. Około 200 dzieci z Ryk rozpoczęło naukę w budynku, który po kilkuletnim remoncie mógł przyjąć uczniów. Budynek ten był poprzednio użytkowany przez Zasadniczą Szkołę Metalową. W styczniu 1991 ukazał się pierwszy numer gazetki „Chochlik”, a pomysłodawcą i opiekunem była Pelagia Leposińska. Szkoła od początku istnienia włączała się w ogólnopolskie akcje charytatywne, np. „Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy” (już w grudniu 1992). Inicjatorkami pomysłu były ówczesne opiekunki samorządu uczniowskiego – Beata Lubińska i Małgorzata Zielińska. Wieloletni udział szkoły w Alercie Ekologicznym owocował osiągnięciami na szczeblu wojewódzkim, przyczyniły się do tego: Małgorzta Żukowska, Beata Tarczoń, Jolanta Kępka, Danuta Kępka. W czerwcu 1997 uczniowie pod kierownictwem. Waldemara Głowienki zaprezentowali wystawę „40-lecie oświaty i kultury na terenie miasta Ryk” nagrodzoną podczas obchodów Dni Ryk 97, zaś W. Głowienka dodatkowo został nagrodzony za wkład pracy w organizowanie „ Dni Ryk” Grupy teatralne ze Szkoły brały udział w Przeglądach Małych Form Teatralnych pod opieką Mirosławy Zykubek, Agnieszki Ośko, Anny Jagiełło. W roku szk. 1998/99 utworzono klasę integracyjną, a 14.10. 2000 przekształcono szkołę w Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 2 i nadano jej imię patrona Jana Pawła II, odsłonięto też pomnik patrona. W 2001 z inicjatywy Hanny Witek zorganizowano wystawę „Bogactwo Ziemi Ryckiej” – efekt projektu „Tydzień regionalizmu w szkole”. Rok 2001 to także początek nowej tradycji szkoły – obchodów Dnia Patrona Szkoły Jana Pawła II, który po raz pierwszy obchodzono 18 maja, czyli w dniu urodzin papieża. 12.10.2001 otwarto nową salę gimnastyczną. W tymże roku Hanna Witek realizowała projekt „Patrząc na starą fotografię”. Celem pracy było poznanie historii własnej rodziny i innych rodzin zamieszkujących nasze miasto i pobliskie wsie, by rozwinąć u uczniów poczucie własnej tożsamości. Efektem realizacji zadań było wykonanie 28 drzew genealogicznych oraz zapis historii 30 rodzin z Ryk i okolic wzbogaconych starymi, historycznymi fotografiami. Rok 2002/03 przebiegał pod hasłem „Moja szkoła w Unii Europejskiej”. Jednym z zadań było promowanie nauki, które przebiegało pod hasłem: „Festiwal nauki”. W dniach 14.02 i 03.03.2003 uczniowie uczestniczyli w spotkaniach z naukowcami naszego regionu. Drugi projekt to: ,,Mała i wielka ojczyzna" w ramach akcji ,,Szkoła z klasą". 20.10.2003 dyr. Marek Kępka z rąk prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego odebrał tytuły i certyfikaty ,,Szkoły z Klasą". Zaszczyt ten dotyczył tylko 100 szkół z całej Polski. [Katarzyna Rodzoś]

Szlązak Zenon, ur. 22.05.1903 w Czersku nad Wisłą. Ukończył Studium Nauczycielskie w Siennicy (1923). Po latach pracy na stanowiskach kierowniczych w oświacie w Rochocicach, Górze Kalwarii (1945-56) i Dęblinie (1956-62), od 01.09.1963 rozpoczął pracę w rok wcześniej uruchomionych przez Władysława Korżyka Technikum Budowlanym i Szkole Rzemiosł Budowlanych w Rykach. Kierował tą szkołą do 31.08.1972 kiedy to przeszedł na emeryturę. W tym czasie kupił od parafii w Rykach teren i rozpoczął działania zmierzające do budowy nowego obiektu szkoły. Dla potrzeb szkoły odkupił budynek przy ul. Ogrodowej w Rykach i otworzył tam w 1967 szkolny internat. W okresie okupacji członek AK. Żonaty, ślub 03.09.1933. Dzieci: Zofia i

15

Zbigniew. Zmarł 23.06.1978. W ciągu 54 lat pracy zawodowej w Oświacie był wyróżniony m.in. KKOOP, ZKZ, Złotą Odznaką ZNP. [Zbigniew Lipski, wg: T. Domarecka-Szewczyk, MR 6/2000]

Szlendak Franciszek. Konstruktor mięśniolotów-wiatrakowców, będących rowerami z dorobionymi wirnikami nośnymi, dodatkowymi przekładniami i śmigłem ciągnącym w jednej wersji. Brał udział w wystawie „Mięśnio-Sam", odbywającej się w Muzeum Techniki w Pałacu Kultury i Nauki w Waszawie 29.08–30.10.1987. [Tomasz Niemirowski, wg: http://poziome.republika.pl/mt_3_88.htm]

Szlosek Franciszek, ur. 01.10.1943 w Buczkowicach. Studia wyższe ukończył na Politechnice Warszawskiej w 1974. Doktorat obronił 10 lat później w Instytucie Badań Pedagogicznych w Warszawie, pracę habilitacyjną napisał i obronił w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Oświaty Zawodowej Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie w 1996. Profesor w Akademii Pedagogicznej w Siedlcach, w Instytucie Pedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, pracuje w składzie Rady Programowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Międzyresortowym Zespole ds. Prognozowania Popytu na Pracę. Rektor WSUPiZ w Rykach w l. 1997-2000. Podczas pełnienia przez niego obowiązków rektora uczelnia zakupiła od OSI teren i rozpoczęty obiekt, który dostosowała do swoich potrzeb i oddała do użytku studentów i kadry pedagogicznej uczelni w 2000. W tym czasie studiowało w Rykach ok. 3000 studentów. [Zbigniew Lipski]

Szpital. (Żytnia 10). Zbudowany w l. 195760 przez Powiatowy Komitet Budowy Szpitala, którego przewodniczącym był lek. med. Napoleon Kopeć, a zastępcą ppłk Zdzisław Żarski komendant JW Dęblin Lotnisko. Kolejni dyrektorzy: Jerzy Stawski (1960-70), Henryk Krupa (1970-72, Bogdan Kucharski (1972-73), Jadwiga Jędruszczak Banaś (1973-91), następnie Jadwiga Tukendorf. Rozbudowany w 1998 o budynek techniczny (kotłownia, kuchnia, pralnia, prosektorium, sterylizatornia, warsztaty). W 2005 sprywatyzowany, własność Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej „KLINIKA" Sp.z o.o. z Nałęczowa. Posiada oddziały: pediatryczny z noworodkami, ginekologiczno-położniczy, wewnętrzny, chirurgiczny, szpitalny oddział ratunkowy oraz intensywnej terapii. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 11/1997, zob. też: MR, 78/2000; 11/2000]

Szpital parafialny, ufundowany w 1591 przez dziedzica wsi Zalesie Mikołaja Zaleskiego posiadał wówczas fundusz 10 grzywien. W 1640 były dwa szpitale, jeden nowo postawiony, a drugi stary, wyłączony już z użytku. Kolejne wiadomości pochodzą z 1711 i mówią, że był drewniany, pobity gontami i w bardzo złym stanie. Przebywało w nim wówczas razem pięcioro kobiet i mężczyzn. Wizytacja z 1721 opisuje go jako pokryty słomą, z kilkoma pomieszczeniami oraz oknami i dwoma wejściami. Istniał on jeszcze w 1736, ale był już nieużywany. Natomiast w drugim miejscu stał wtedy nowy, jeszcze niewykończony. Jednak spalił się wraz z kościołem, podczas pożaru w 1744 i do momentu wizytacji w 1748 nowy nie był jeszcze wybudowany. Po kolejnej wizycie duszpasterskiej w 1781 parafianie wraz z ks. proboszczem zobowiązali się własnymi siłami postarać o szpital, który wciąż od pożaru nie został jeszcze wzniesiony. W 1798 szpitala, który by posiadał jakiś fundusz, nadal nie ma, „lecz tylko dwóch Dziadów i dwie Baby usługujących kościołowi znajduje się, których parafia jałmużną żywi a Pleban mieyscowy okrywa, mieszkanie mają po domach kościelnych”. Kolejna wizytacja z 1802 odnotowuje, że nie ma szpitala ani żadnego funduszu, „tylko Dziad jeden na wikaryi, drugi we wsi u poddanego Plebańskiego mieszka”. Taki sam stan istnieje w 1808. W 1818 ze sporządzonego protokołu dowiadujemy się, że „Szpital ma od sumy kapitalnej Dziesięć Marków na Wsi Zalesie zapisaney, pewny procent, którego od niepamiętnych czasów nie pobiera. Ubodzy tylko w tymże zostający utrzymują się z jałmużny”. Wizytacja z 1836 w ogóle nic nie wspomina, o jakimkolwiek szpitalu, a

15

z 1860 odnotowuje, że w Rykach nie ma szpitala ani domu dla pielgrzymów. [Krystian Pielacha, wg: Opis Generalny Szpitalów, k. 54-55; Wizytacja 3, k. 379; Wizytacja 4, k. 138; Wizytacja 5, s. 313; Wizytacja 6, s. 245; Wizytacja 7, s. 188; Wizytacja 8, s. 253; Wizytacja 9, k. 14; Wizytacja 10, k. 369; Protokół wyjaśniający Fundusz Beneficjum Ryskiego z 3 marca 1818 r., APR; Wizytacja 11; Wizytacja 12, s. 594, Album Bractwa Św. Anny przy Kościele Ryckim sporządzone w roku 1637, sygn. 17]

Szurowska Beata, ur. 30.06.1973 w Rykach, obecnie mieszkanka Warszawy; współpracuje z wieloma wydawnictwami i redakcjami. W dorobku pisarskim ma wiele artykułów, reportaży, opowiadań i wierszy; laureatka turniejów jednego wiersza, Warszawskiej Jesieni Poezji i innych. Autorka tomików poezji: „Rosopoje” (50 wierszy, w których przedstawia swoje poetyckie widzenie siebie i świata), „Płatki pamięci”, gdzie nawiązuje do piękna ryckiej ziemi. To „z miłości świata, rodzinnego ciepła i siły natury rodziła się” jej moc i talent. [Anna Żaczek, wg: Szurowska B., Płatki pamięci, Polska Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2003]

Szyszko Franciszek, ur. 10.10.1899 w Rykach, zm. tragicznie 28.02.1948, s. Antoniego i Julianny z d. Zając. Działacz spółdzielczy. Pełnił wiele funkcji m.in. w SpóLdzielni Oszczędnościwo – Pożyczkowej (Kasa Stefczyka) na przełomie lat 30 i 40. Był prezesem zarządu, członkiem rady nadzorczej OSS „Społem”, a także członkiem zrządu i księgowym w spółdzielni mleczarskiej. Żona: Marcjanna z d. Dąbrowska, dzieci: Tadeusz – 1927, Kajetan – 1929, Teresa – 1931. [Jan Jeżewski]

Ścieżka Historii Polski, na terenie ZSZ im. Wł. Korżyka. Powstała w latach 70-tych z inicjatywy Z. Lipskiego. Składa się z różnej wielkości głazów i tablic zawierających daty najważniejszych bitew polskich wojsk. [Tomasz Niemirowski]

Tajna Organizacja Nauczycielska działała w okresie okupacji hitlerowskiej. Łącznikiem TON na terenie gminy Ryki był kierownik szkoły w Bazanowie – Jan Jałocha. W Rykach w ramach TON pracowali nauczyciele: Janina Antoszczak, Maria Fal, Piotr Fal, Janina Godlewska, Florentyna Korżyk, Wanda Kotulanka, Helena Lejwoda, Jan Lejwoda, Władysław Pytlakowski, Stanisława Sandomirska, Grzegorz Wojtkowski, Stefania Wojtkowska. Zajęcia odbywały się w grupach od 5 do 12 osób w domach nauczycieli lub uczniów (m.in.: Konarzewskich, Wiśniochów, Świątkowskich, Wełnickich) do roku 1943. Naukę przerwano po aresztowaniach m.in. Jadwigi i Stefana Wiśniochów, Grzegorza Wojtkowskiego, Piotra Fala, Jana Lejwody. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 11/1995]

Taksówkarze. Pierwszą taksówkę w Rykach miał Wacław Kłusek (lata 50), następne: Jan Sarepa i Wacław Kossowski (wszystkie marki warszawa) [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&start=0]

Targowisko zwierzęce znajdowało się na tzw. „pasterniku”, w miejscu dzisiejszego stadionu sportowego przy ul. Warszawskiej. Pod koniec l. 50 przeniesione na łąkę nad Buksą, a w l. 60 nad Staw Skalskiego. Targ z płodami rolnymi początkowo odbywał się w centrum Ryk w Rynku, na początku l. 60 w miejscu, gdzie obecnie jest mleczarnia (Żytnia 3), a następnie przy Stawie Skalskiego, gdzie funkcjonuje do dziś. Targi w Rykach „od zawsze” odbywają się w czwartki i znane są w całej okolicy. [Barbara Kwiatkowska]

Telekomunikacja w Rykach. Linię telefoniczną Warszawa - Lublin z odgałęzieniem do Dęblina budowali polscy jeńcy pod kierownictwem niemieckim w zimie 1941. Była to linia słupowa H-owa. Jej konstrukcja składała się z dwóch słupów pionowych z drewnianą poprzeczką w środku i dwóch poprzeczek drewnianych w ziemi, na każdym słupie widniał numer i data. Zimą

15

przy wykopach dużych dołów musiano używać materiałów wybuchowych. Po wojnie stacjonowało w Rykach kilku łącznościowców radzieckich koło Domu Strażaka. Zastąpili ich żołnierze polscy z KBW, stacjonujący w domu na rogu ul. Poniatowskiego i Kanałowej. Po wybudowaniu w 1951 budynku przy ul. Lubelskiej, stacjonowało w nim 15-tu żołnierzy z ppor. Wesołowskim, jako dowódcą. Takie budynki budowano w całej Polsce, jako placówki łączności KBW, najbliższe były w Kurowie i Garwolinie. Żołnierze patrolowali i konserwowali łącza partyjno - rządowe z Warszawy do Lublina i Rzeszowa. Patrole odbywały się w dzień i w nocy z bronią i telefonem polowym (zimą do poruszania się pod linią używano nart), na odcinku od rzeki Wieprz do Garwolina. Na patrole na trasie Ryki - Garwolin rozwożono żołnierzy samochodem ciężarowym „lublin”; pierwszych wysadzano naprzeciw Korytnicy, dalej w Gończycach i ostatnich w Garwolinie. W drodze powrotnej, po obchodzie odcinka, zabierano ich. Patrol do rzeki Wieprz odbywał się pieszo w obu kierunkach. 15.10.1956 przy ul. Lubelskiej w budynku po KBW utworzono Posterunek Monterski, podległy pod Powiatowy Zarząd Łączności w Garwolinie, początkowo tylko do konserwacji linii, jaką miało wojsko. Kierownikiem Posterunku został p. Wesołowski, p.por. w stanie spoczynku – do czasu powstania Nadzoru Telekomunikacyjnego.

Po utworzeniu powiatu, w 1957 powstał Nadzór Telekomunikacyjny w Rykach podległy pod Rejonowy Urząd Telekomunikacji Warszawa II. Obsługiwał powiat Posterunkami Monterskimi w Dęblinie, Stężycy, Ułężu i Kłoczewie. Łącznie zatrudniano do 30 pracowników. Kolejnymi kierownikami byli: Zieliński, Wojciechowski, Lewandowski, Mazurkiewicz, Butrym, Moniszko, Szulik, Próchniak, Piątek i Jóźwik. Zadaniem Nadzoru była konserwacja i rozbudowa telefonicznych central ręcznych, konserwacja sieci międzymiastowej i miejskich z abonentami w powiecie. Przez szereg lat Nadzór konserwował na terenie powiatu radiowęzły z liniami i abonentami. Zapewniano też (odpłatnie) nagłaśnianie uroczystości, przeważnie w Rykach. Po wybudowaniu baraku przy obecnej ul. K. Wojtyły (w miejscu dzisiejszego bazarku), przeniesiono do niego biura Nadzoru, a przy ul. Lubelskiej pozostał magazyn. W baraku zamontowano pierwszą w powiecie centralę automatyczną na 400 numerów i po kilku latach rozbudowaną do 600. Uruchomiono też ręczną centralę międzymiastową z czterema stanowiskami oraz urządzenia telefonii nośnej i telegrafii wielokrotnej. W instytucjach zakładano dalekopisy w sieci teleksowej, które po kilkunastu latach pracy w całym kraju zostały zastąpione faksami.

Po wybudowaniu budynku dla Poczty i Telekomunikacji (na rogu ul. Wojtyły i Słowackiego) zainstalowano w nim elektromechaniczną automatyczną centralę miejsko-międzymiastową "Pentaconta" o pojemności 4 tysiące numerów i później rozbudowaną o 2 tysiące. Połączenia międzymiastowe pracowały w nowym systemie cyfrowym. Rozbudowano też miejską sieć kablową w celu przyłączenia większej ilości abonentów. Po zainstalowaniu bezobsługowej centrali elektronicznej (jako "satelity" centrali puławskiej) na ułożonej w powiecie "pętli" kabla światłowodowego z małymi, też bezobsługowymi, elektronicznymi centralami i regeneratorami sygnału na kablu światłowodowym, zdemontowano i złomowano CMM i CA w baraku, a po kilkunastu latach pracy też zdemontowano i złomowano centralę Pentaconta w nowym budynku. Wkrótce sprzedano i rozebrano budynek przy ul. Lubelskiej oraz barak przy ul. Wojtyły. W 2003 dokumentację Nadzoru przejęły Puławy i Lublin Nastąpiła redukcja i zwolnienia pracowników. Obecnie w Rykach sieć i abonentów obsługuje inna firma (centralę konserwuje i załatwia dokumentację abonentów Telekomunikacja Polska Puławy). [Henryk Moniszko]

Tomalska Jadwiga, ur. 31.07.1910 w Julinie, zm. 10.03.1991 w Rykach, c. Jana i Wiktorii z d. Komosa. Ukończyła SPow w Stężycy w 1924 i Uniwersytet Ludowy w Szycach k/ Krakowa. Prac. w GS w Rykach w l.: 192936; 195051 i 195570 jako ekspedientka oraz w Kasie Spółdzielczej i Banku Spółdzielczym. Członkini AK, łączniczka, także oddziału Orlika. 18.12.1945 aresztowana przez UB i w styczniu 1946 skazana na 6 lat więzienia. Mąż: (1) Józef Narajczyk (właściciel zakł. ślusarskiego, zginął na Zamku w Lublinie 17.02.1942), ślub 22.06.1935; (2) Stefan. [Tomasz Niemirowski, wg: J. Wydrzyńska, MR 4/2002, s. 3]

15

Towarzystwo Przyjaciół Ryk powstało z inicjatywy artysty metaloplastyka z Warszawy Romana Gorczycy, który podjął się zorganizowania Klubu Rękodzieła Sztuki Zdobniczej i Użytkowej przy TM i prowadził go systematycznie co miesiąc w l. 1974-75. On to skierował do ówczesnej naczelnik miasta Aleksandry Czerskiej "Wniosek", w którym uzasadniał potrzebę powołania Towarzystwa i przedłożył projekt statutu. Spotkanie założycielskie odbyło się 05.11.1978. Spośród obecnych wyłoniono Zarząd w osobach: Jerzy Głowienka - prezes, Zbigniew Lipski i Ryszard Makulec - wiceprezesi, Aleksandra Czerska - sekretarz, Tadeusz Warowny - skarbnik, Ryszard Celiński, Zbigniew Rafeld, Eliza Wójcik, Tadeusz Nowaczyk, Wacław Turkowski, Stanisław Kowalczyk, Jan Kleban, Marian Kuty, Andrzej Buczyński, Edward Wróbel - członkowie. Komisję Rewizyjną stanowili: Zofia Szyszko - przewodnicząca, Tadeusz Cymbalski, Ludwik Kuchnio, Marian Ostrzyżek, Jan Ratyna - członkowie. W kolejnych wyborach prezesami zostali: Jerzy Głowienka (1978-80), Zbigniew Rafeld (1980-86), Zbigniew Lipski (1986-98), Grażyna Piskorska (1998 – 2003), Hanna Witek – od 2003.

Przemiany ustrojowe r. 1989 zahamowały pracę Towarzystwa na tyle, że na zebraniu zarządu 18.12.1991 r. postanowiono zawiesić systematyczne odbywanie posiedzeń. Przerwa trwała do 18.03.1997, kiedy odbyło się zebranie przywracające działalność TPR.

Szczególnymi osiągnięciami TPR są: przyjęcie herbu miasta (1980), zagospodarowanie i postawienie kamienia z tablicą poświęconą Stanisławowi Poniatowskiemu (ojcu króla) na miejscu starego kościoła w Rykach, patronat i nadzór nad odbudową spalonego w 1980 pałacu, oddanego w użytkowanie 23.02.1990, podjęcie renowacji niektórych grobów na starym cmentarzu od 3.12.1986, udział w inicjatywie Zdzisława Mazura i postawienie pomnika "Konstytucji 3 Maja" w 200 rocznicę jej uchwalenia oraz "Kamienia upamiętniającego historyczne dla Ryk daty 1424 - 1957 - 1997". Dzięki zaangażowaniu młodzieży i nauczycieli przeprowadzających każdego roku zbiórki pieniędzy, dokonano renowacji grobów: rodziny Falińskich (w tym matki Leona Wyczółkowskiego - Antoniny), rodziny Zakrzewskich, a z pomocą proboszcza Stanisława Burzca, renowacji niezwykłej wartości nagrobka ks. Adolfa Krukowskiego i wycięcia drzew zagrażających grobom. [Tomasz Niemirowski, wg: G. Piskorska i Z. Lipski MR 1/1997]

Towarzystwo Wspierania Edukacji i Kultury „Tradycja”, zał. 02.02.2005 przez rodziców dzieci tańczących w Dziecięcym Zespole Tańca Ludowego „Ryki” działającym przy ZSO nr 1 w Rykach. Osoby kierujące: Iwona Wnuk – prezes (od 2005), Maciej Królikiewicz – wiceprezes (od 2005). Towarzystwo wspiera działalność kulturalną szkoły oraz DZTL „Ryki”; m.in. wsparło finansowo i organizacyjnie wyjazd zespołu DZTL „Ryki” na I Powiatowy Przegląd Zespołów Tanecznych w Rokitni Starej (zespół uzyskał I miejsce w kategorii wiekowej 11-12 lat i został zakwalifikowany na III Ogólnopolskie Spotkania Taneczne w Częstochowie); wyjazd do Częstochowy (18.06.2005) oraz pobyt Zespołu Tańca Narodowego „Białe skrzydła” i Zespołu Tańca Nowoczesnego „Kaskad” z Białorusi goszczącego w ZSO nr 1 w Rykach (14–18.09.2005). Liczba członków Towarzystwa – 22 osoby. [Iwona Wnuk]

Traczyk Henryka, ur. 02.01.1928 w Rykach, c. Władysława i Stefanii z d. Kępka. Zam. w Warszawie, ul. Grzybowska 9/1204. Mieszkała w Rykach w l. 1928-62. Ukończyła studia na Wydziale Biologii UMCS. Prac. w Instytucie Ekologii PAN (emerytka). Interesuje się psychologią. Mąż: Tadeusz. [Henryka Traczyk]

Traczyk Tadeusz, ur. 16.10.1923 w Rykach, s. Jana i Marianny z d. Pandyś. Zamieszkały w Warszawie, ul. Grzybowska 9/1204. Ukończył studia na Wydziale Biologii UMCS. Naukowiec, prof. dr hab. z zakresu nauk biologicznych-ekologia roślin. Pracował w Instytucie Ekologii PAN i na UW. Należy do ZBoWiD. Posiada tytuł profesora zwyczajnego oraz jest promotorem 12

15

doktorów. Interesuje się malarstwem i przyrodą. Żona: Henryka z d. Filipek, ślub 01.10.1950. [Tadeusz Traczyk; zob. też Z. Lipski, MR 9/1997]

Trembiński Aleksander, ks., ur. 1706 w rodzinie szlacheckiej herbu Rogala, zm. 19.12.1796. Doktor teologii i obojga praw, kanonista, wydał 5 dzieł naukowych, prof. Akademii Zamojskiej. Kanonik chełmski (1729), prepozyt chełmski (1731), kanonik krakowski (1748), archidiakon lubelski (11.05.1736 – 1796), oficjał generalny chełmski (1745-1754), administrator diecezji chełmskiej (1753, 1765), oficjał generalny w Lublinie (25.07.1765 – przed 19.10.1767), oficjał okręgowy w Lublinie 1766-1767. Pleban w Rykach (1733-1757) oraz w Wilkołazie od 1749. Budowniczy →kościoła p.w. św. Jakuba Ap. (trzeciego), a pierwszego murowanego w Rykach. [Krystian Pielacha, wg: B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795 r., t. II, Kraków 1999, s. 88; B. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795 r., t. IV, Kraków 2002; s. 69, 117, 655; Wizytacja 5, s. 314; Wizytacja 6, s. 243; Wizytacja 10, k. 381]

Trzeci Zakon św. Franciszka, założony w Rykach przez ks. prob. Jana →Rozwadowskiego, który zwrócił się z prośbą do Ojców Franciszkanów, o wyrażenie zgody na jego założenie. W odpowiedzi otrzymał 24.08.1907 od brata Daniela Magońskiego, prowincjała Ojców Franciszkanów we Lwowie, upoważnienie na założenie Tercjarstwa. Wówczas już w sąsiednich par. należało do Zakonu wiele osób z obszaru ryckiej par. W 1919 było ich 25. III zakon św. Franciszka został założony 08.12.1920 w kościele parafialnym w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Przed Jej ołtarzem oraz pod Jej opieką i patronatem, ks. Rozwadowski erygował Kongregację Zakonu i przyjął do profesji 36 osób, w tym 2 mężczyzn oraz 56 nowicjuszów. Dyrektorem wybrano ks. Rozwadowskiego, przełożoną tercjarek i skarbniczką Marię Franciszkę Mrozowicką, a zastępcą Franciszka Czerskiego z Ryk. Członkowie Tercjarstwa spotykali się przy różnych uroczystościach kościelnych, na wspólnych kongregacjach, na których się modlili, czytali teksty religijne i podejmowali postanowienia mające pomóc w pracy nad swoją wiarą. Wydelegowani członkowie jeździli często na kongresy tercjarskie. W 1925 w Rykach zakon liczył 214 członków, w tym 209 kobiet i 5 mężczyzn. Czas trwania przed wstąpieniem do nowicjatu trwał od 2 do 3 l., a ks. prob. opinię o kandydatach uzyskiwał od sąsiadów i urzędu zgromadzenia. Nowicjat trwał 1 rok. Nowicjusze nie mieli oddzielnych spotkań, spotykali się razem na miesięcznych kongregacjach dla całości. W czasie trwania nowicjatu mieli polecenie nauczenia się katechizmu i zapoznania się z katechizmem tercjarskim. Przełożonym był Stanisław Miłosz, mistrzem nowicjuszów Jan Grzelak, sekretarką Marjanna Głodek, a skarbnikiem Marjanna Kowalczyk. Posiedzenia zarządu odbywały się raz na rok, w uroczystość św. Franciszka i były protokołowane. Spotkania odbywały się w każdą III niedzielę miesiąca i w uroczystości tercjarskie. Kongregacje prowadzono wg rytuału, z nauką o cnotach i tłumaczeniem reguły. Kilka razy do roku, w uroczystości zakonne, odprawiana była w intencji tercjarzy Msza św. Dla podniesienia wiedzy religijnej członkowie korzystali z biblioteki parafialnej, a także sami prenumerowali 20 egzemplarzy „Rodziny Serafickiej”. W czasie uroczystości otrzymywali absolucję. Sami też, jako obowiązek przynależności do zgromadzenia, pełnili prywatnie uczynki miłosierdzia. Nie odprawiali własnych rekolekcji, tylko uczestniczyli w rekolekcjach parafialnych. Zakon św. Franciszka swoją działalność prowadził do l. 90 XX w. W 1990 liczył 30 członków. [Krystian Pielacha, wg: Historia założenia III Zakonu Św. Franciszka w Parafii Ryki Dekanatu Stężyckiego Diecezji Podlaskiej, APR, sygn. 26, k. 1 – 3; Akta ogólne działalności Tercjarstwa, AKDS, sygn. Lit D., dział III, Nr porz. 16, Tom I; Korespondencja Dziekana Dekanatu Stężyckiego w Rykach do Prześwietnej Kurii Biskupiej Podlaskiej w Siedlcach z dnia 12 lipca 1919 r., AKDS, APwRds, sygn. Lit. R., Dział IV, Nr porz. 16, tom I; Wizytacja 14, k. 48]

16

Turkowski Wacław, ur. 07.091911 w Urzędowie, zm. 05.02.1996, s. Wincentego i Karoliny z d. Dudziak. Ukończył „Jagiellonkę” w Urzędowie, Gimnazjum Koedukacyjne w Kraśniku, KUL Wydział Prawa (z przerwą wojenną). Prac. jako robotnik na PKP, kasjer i księgowy w Centralnej Kasie Spółek Rolniczych w Lublinie, księgowy Spółdzielni Rolniczo Handlowej „Rolnik” w Rykach, nauczyciel w PŚSZ, od 09.1951 do 03.1955 w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych Baza w Rykach, Przewodniczący Komisji Planowania w Urzędzie Powiatowym w Rykach (do 1963) i kierownik Wydziału Organizacyjno Prawnego. W 1975 przeszedł na emeryturę. Należał m. in. do ZHP, ZMW „Wici”, PZPR, OSP, był ławnikiem sądu, prac. w PZERiI, pełnił wiele innych funkcji społecznych. Odznaczony m. in. BKZ, ZKZ, KKOOP, medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939”. Żona: Lucyna z d. Kępka, ślub 21.09.1941. Dzieci: Paweł 1942 (absolwent PW, mgr inż. elektryk), Teresa 1944 (mikrobiolog po UMCS), Wojciech 1946 (absolwent PW, mgr inż. elektryk). [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski,MR 13/2000]

Tymczak Jadwiga, z domu Sitnik, ur. 01.02.1925 w Gliniku Dolnym, pow. Krosno, woj. lwowskie (później rzeszowskie). Po ukończeniu SPow, w wieku 11 lat, rozpoczęła naukę w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. bł. Jolanty w Jaśle. Wybuch II wojny światowej przerwał jej edukację. Kontynuowała ją po zakończeniu wojny. Egzamin dojrzałości zdała w 1946 w LO w Jaśle. W l. 1946-49 studiowała na wydziale historyczno-polonistycznym w WSP w Krakowie. Pracę zawodową w charakterze nauczyciela, głównie języka polskiego, rozpoczęła w 1949. Przez kilka lat pracowała w kolejnych szkołach - LP, równocześnie jako wychowawczyni w Domu Młodzieży w Szczebrzeszynie, następnie w LP w Leśnej Podlaskiej. W 1954 kuratorium woj. warszawskiego skierowało ją do pracy w Rykach. Tu była zatrudniona w szkole zawodowej, następnie w TM na stanowisku nauczycielki jęz. polskiego, później również angielskiego. Zajmowała się również pracą społeczną, m.in. w ZNP a także jako radna miasta Ryki przez dwie kadencje. W 1979 przeszła na wcześniejszą emeryturę. W tym też roku zmarł jej mąż. Przeniosła się w swoje rodzinne strony do Frysztaka w woj. podkarpackim. Przepracowała jeszcze kilka lat w szkole podstawowej we Frysztaku jako bibliotekarka i nauczycielka jęz. - polskiego i angielskiego. Mąż: Stanisław, ślub w 1955. [Zbigniew Lipski]

Tymczak Stanisław, ur. 06.04.1932 w Rozłopach pow. Zamość. Ukończył LP w Szczebrzeszynie a następnie roczny kurs jęz. rosyjskiego. Otrzymał pracę w LO i w SP w Rykach na stanowisku nauczyciela jęz. rosyjskiego. W l. 1957-60 kształcił się w Studium Nauczycielskim w zakresie rysunku i prac ręcznych. Po ukończeniu studium pracował już tylko w SP w Rykach. Zorganizował w niej wzorcową pracownię zajęć technicznych. Wyróżniał się wysokimi kwalifikacjami w swoich specjalnościach. Był ceniony jako instruktor-metodyk z zajęć technicznych. W 1968 z powodu choroby serca musiał zrezygnować z pracy w szkole. Został przeniesiony przez Wydział Oświaty w Rykach na stanowisko kierownika Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia Szkół "Cezas" w Rykach. Ciężka choroba serca uniemożliwiła mu jednak dalszą pracę. W 1976 przeszedł na rentę inwalidzką. Zmarł na atak serca 18.05.1979. Żona: Jadwiga. Dzieci: Małgorzata, Urszula, Marta, Piotr. [Zbigniew Lipski]

Unrug Henryk, emerytowany admirał niemiecki. Przez 15 lat na przełomie XIX i XX w. był dzierżawcą majątku hr. Jezierskiego i urządził w Rykach gospodarstwo rybne. Pracami kierowali inżynierowie niemieccy. Poszczególnym stawom nadał nazwy oznaczające rodzaje statków i łodzi. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Karst, MR 13/2000, s. 7]

Urząd Gminy w Rykach. Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego znana jest w Polsce od XII w. W 1864 wprowadzono tzw. gminy zbiorowe. Od 1891 istniały zarządy gminne (sołtys, ławnicy, członkowie zarządu). Ustawa z 1933 ujednoliciła przepisy dotyczące organizacji

16

gmin, w których powoływano radę i zarząd gminy (wójt, podwójci, ławnicy). Ustawą z 1950 powołano rady narodowe, a gmina określona została jako najniższa jednostka podziału terytorialnego. W 1954 zniesiono podział na gminy, a na ich miejsce wprowadzono gromady i osiedla. W 1972 wrócono do starej nazwy gmina. W Rykach na czele gminy stali wójtowie: Krawczak (1918), Żaczek (1922), Korda (1923-24), Andrzej Filipek (1929-38), Aleksander Buczek (1928-39), Józef Piwoński (1939-42), Jan Miłosz (1943-45), Stanisław Rybak (1945-49), Jan Chmielak (1949-50), Marian Ratyński (1950-55), Wacław Jeżewski (1955-58). [Zbigniew Lipski]

Urząd Miejski w Rykach mieści się przy ul. Karola Wojtyły 29 (dawniej: 22 Lipca). Prawa miejskie Ryki otrzymały rok po powołaniu powiatu – 01.01.1957. Przewodniczącymi Rady Miasta byli: Wacław Jeżewski (195558), Stanisław Doliński (195861), Jerzy Koc (196162), Ryszard Celiński (196270). Następnie naczelnikami byli: Aleksandra Czerska (197075), Tadeusz Nowaczyk (197580), Mieczysław Szczepaniak (198086), Marian Prządka (198690). W 1989 przywrócono dawny miejski tytuł burmistrza. Funkcję tę pełnili kolejno: Jerzy Marcinkowski (199093), Ryszard Bieńczyk (199394), Stanisław Miłosz (1994 – 2003), Jerzy Gąska (od 2003). Przez cały czas działalność Urzędu była nadzorowana przez Radę Miasta, a w l. 195789 dodatkowo przez PZPR. Urząd wykonuje administrację publiczną z upoważnienia burmistrza. Burmistrz kieruje bieżącymi sprawami gminy, reprezentuje ją na zewnątrz. Jest z urzędu Przewodniczącym Zarządu oraz zwierzchnikiem dyrektorów jednostek organizacyjnych gminy. Na wniosek burmistrza powoływani są przez Radę Miejską: sekretarz miasta i skarbnik miasta. W Urzędzie zatrudnionych jest 61 pracowników administracyjnych i 7 obsługi. [Izabela Kępka, zob. też Z. Lipski, MR 1/1997, s. 17]

Urząd Pocztowy w Rykach, przy ul. 22 Lipca (obecnie Karola Wojtyły). Do 1827 stacja pocztowa była w Moszczance, później przeniesiono ją do Rososzy, skąd w l. 1905-06 przeniesiono ją do Ryk, do domu przy ul. Warszawskiej, a następnie do innego stojącego za starym kościołem. Kolejne siedziby to domy Wł. Jarmoły, Kasy Stefczyka i Jana Łagowskiego. W 1934 poczta została przeniesiona do domu Jaśkiewicza przy ul. Poniatowskiego i była tam przez 53 lata. Naczelnikami poczty byli m.in.: Helena Sandomirska, Miłosz, Madziński, Walenty Milik, Zofia Buczek. Listonoszami: Gałczyński, Pyrka, Władysław Sęktas, Kasperski, Jan Żaczek, Kazimierz Walczak, Jan Głodek; urzędnikami pocztowymi: Stefan Gralewicz, Kochanowicz, Adel Kuchnio, Barbara Rola, Marian Jeżewski.

Od 12.02.1945 zarządzono w UPT Ryki przyjmowanie przekazów pocztowych, a od 17.08.1945 uruchomiono dział telekomunikacyjny. W 1963 przekazano w używanie telefoniczną centralę międzymiastową. 09.12.1987 oddano do użytku nowy budynek przy ul. 22 Lipca 1; 27.03.1992 zlikwidowano dawną centralę. Nastąpiło rozdzielenie poczty i telekomunikacji, a budynek przeszedł na stan tej drugiej. Poczta przyjmuje i dostarcza przesyłki, telegramy, prasę, przekazy, prowadzi dział filatelistyczny, zajmuje się drobną sprzedażą niektórych towarów, wprowadza usługi kurierskie, prowadzi biofax i ksero, laminuje dokumenty. Zatrudnia 30 pracowników. [Izabela Kępka]

Urząd Powiatowy w Rykach. Powiaty w Polsce powstały w 2 poł. XIV w. zastępując kasztelanie. W okresie międzywojennym p. był jednostką administracyjną składającą się z gromad i gmin wchodzącą w skład województwa. Ten stan utrzymał się do 1974 by po okresie niebytu (utworzono 49 województw) powrócić do istnienia w r. 1999. Powiat, a zarazem UP utworzono w Rykach 01.01.1956, trwał do 30.06.1975. W tym czasie zarządzali powiatem w randze przewodniczącego PRN: Władysław Surmacki (1956-61), Witold Guzowski (1961-63), Jan Kapela (1963-68), Władysław Przybysz (1968-72), Eugeniusz Piątkowski (1972-75). Po przywróceniu powiatów funkcję starosty powiatowego pełnili: Tadeusz Prządka (1999-2003),

16

Stanisław Jagiełło (2003-04), Leszek Filipek (od 2004-). W 1963 oddano do użytku budynek przy ul. 22 Lipca 29 (obecnie K. Wojtyły), w którym tenże urząd miał swoją siedzibę. W 2005 starostwo przeniesiono do sąsiedniego budynku po Internacie ZSZ nr 2 (ul. Wyczółkowskiego). Tam też mieści się Powiatowy Urząd Skarbowy, Placówka Agencji Restrukturalizacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Powiatowe Biuro Geodezyjne. [Zbigniew Lipski]

Vio Mac, przedsiębiorstwo produkcyjno handlowo usługowe, własność Anny i Leszka Smolarków. Nazwa firmy pochodzi od imion ich dzieci: Wioletty i Macieja. Założona w 1994 w budynku dawnej Centrali Rybnej (Warszawska 13). Oferuje materiały budowlane. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski MR 7/1998]

Walasek Jan, ur. 02.02.1944 w Lasocinie, s. Stanisława i Natalii z d. Kapusta. Zam. Lasocin 3. Ukończył ZSzZ. Rolnik. Działacz samorządowy, prezes Miejsko Gminnego Komitetu PSL w l. 19922000, radny Rady Miasta i Rady Powiatu, członek Prezydium Sejmiku Wojewódzkiego. Należał do PSL, OSP i Rady Sołeckiej. Otrzymał: SKZ za osiągnięcia w rolnictwie, odznaczenie „Za zasługi dla Ruchu Spółdzielczego”, Odznakę 1000-lecia Państwa Polskiego, medale „Za zasługi dla woj. warszawskiego”, -lubelskiego”, Złotą Odznakę ZMW, Medal Wincentego Witosa. Zasłużony przy budowie kościoła, Domu Pomocy Społecznej, budowie dróg w Rososzy. Żona: Anna Marianna z d. Prządka, ślub 21.07.1967. Dzieci: Jolanta - 1968, Artur - 1971, Jarosław - 1975. [Wiesława Kamola]

Walczak Józef, ur. w Rykach 30.12.1899, zm. 28.01.1944 w Wilnie, s. Adama, chorąży Wojska Polskiego. Pochowany na Antokolu w Wilnie. Uczestnik wojny polsko – bolszewickiej w 6 PP Legionów, kampanii wrześniowej, członek AK Okręgu Wileńskiego. Odznaczony wieloma orderami polskimi i łotewskimi. [Tomasz Niemirowski, wg: T. Budziak, Cmentarze to miejsca święte, s. 32]

Warowna Henryka z d. Łagowska, ur. 17.08.1922 w Rykach, c. Henryka i Antoniny z d. Wicińska. Zam. ul. Kopernika 7. Ukończyła SPow w Rykach i kurs księgowości. Księgowa. Prac. w PGR i PZGS w Rykach. W czasie okupacji zajmowała się wraz z mężem produkcją mydła wg receptury z fabryki „Szycht”. Była ławnikiem w sądzie powiatowym. Członkini: ZHP, Związku Strzeleckiego, AK, Ligi Kobiet Polskich. Otrzymała dyplomy za osiągnięcia w pracy, medal weterana II wojny światowej, medal AK, dyplomy na 50 i 60lecie AK za udział w akcji „Burza”. Stopień wojskowy: podporucznik. Zaint.: uprawa kwiatów w ogródku, robótki ręczne. Mąż: Stanisław. [Henryka Warowna]

Warowna Zofia z d. Kępka, ur. 14.06.1940 w Rykach. Zam. ul. Królewska 52. Ukończyła studia na kier. bibliotekoznawstwo i informacja naukowa na UMCS. Prac. w MiejskoGminnej Bibliotece Publicznej. Członkini TPR i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Zaint.: literatura współczesna, działka, rekreacja. Mąż: Kazimierz, ślub 07.10.1961. Dzieci: Dariusz 1963, Tomasz 1967. [Zofia Warowna]

Warowny Bronisław, ur. 24.03.1910 w Dąbi Starej, s. Stanisława i Anieli z d. Pudło. Uczył się początkowo w Dąbi i Swatach, następnie w Szkole Rolniczej w Miętnem, Szkole Mleczarskiej w Liskowie i Szkole Spółdzielczo – Rolniczej w Nałęczowie. Ukończył też Naukowy Kurs Spółdzielczy na UJ w Krakowie. Przed wojną pracował m.in. jako kierownik Spółdzielni Mleczarskiej w Rykach, w okresie okupacji niemieckiej prowadził gospodarstwo rolne. Od 1928 działał w ZMW RP, od 1934 pełniąc funkcję prezesa powiatowego związku ZMW RP „Wici” w Garwolinie. Od 1926 działał w PSL Wyzwolenie, od 1931 r. w SL, w którym w 1938 został wybrany wiceprezesem Zarządu Wojewódzkiego. Za udział w strajku chłopskim w 1937 był

16

aresztowany i więziony. W okresie okupacji już w 1939 nawiązał kontakt m.in. z marszałkiem Maciejem Ratajem i utworzył w Garwolinie Powiatową Trójkę Polityczną, której przewodniczył w l. 1939-43 pod ps. „Walenty Dębień”. Jednocześnie pełnił funkcję komendanta Obwodu Straży Chłopskiej, a następnie BCh. W kwietniu 1943 został Delegatem Rządu do organizowania podziemnego aparatu władzy w powiecie. Po wyzwoleniu do 1947 był jednym z 3 prezesów PSL w pow. garwolińskim, a następnie prezesem Krajowego Związku Spółdzielni Mleczarskich. W l. 1964-72 przez 2 kadencje był posłem na Sejm PRL. Zmarł w lutym 1982, został pochowany na Powązkach w Warszawie. Żonaty z Heleną z Jagodnego miał 2 dzieci. [opr. Zbigniew Lipski, wg MR 12/2000]

Warowny Stanisław, ur. 01.06.1912 w Dąbi Nowej, s. Wojciecha i Franciszki z d. Gągała. Mieszkał przy ul. Żelechowskiej. Ukończył SPow w Rykach i Szkołę Handlową w Białej Podlaskiej. Służył w Jednostce Wojskowej w Suwałkach. Prac. w Spółdzielni „Społem” w Rykach, od 1937 w Polskich Zakładach Lotniczych na Okęciu jako pracownik cywilny. Ranny podczas nalotu niemieckiego, wrócił do Dąbi Nowej, wstąpił do ZWZ, a następnie do AK w oddziale Orlika w stopniu chorążego (ps. „Mściciel”). Był kwatermistrzem oddziału oraz dowódcą plutonu. W czasie akcji „Burza” awansowany do stopnia sierżanta. Uczestniczył w akcji zabezpieczania składów amunicji w Stawach oraz zajęciu Ryk 26.07.1944. Nastęnie poszukiwany przez NKWD, po amnestii 05.02.1947 ujawnił się w UB w Garwolinie i wyjechał na Ziemie Odzyskane do Bielawy pow. Dzierżoniów. Postrzelony w Żabiance przez funkcjonariuszy UB 21.05.1947 podczas załatwiania sprawy ekshumacji zwłok swego brata Władysława, zmarł w szpitalu w Garwolinie następnego dnia. Był dobrym lekkoatletą, biegaczem na średnich dystansach, należał do klubu sportowego „Warszawianka”, przygotowywał się razem z J. Kusocińskim do olimpiady w 1940. Należał do Związku Strzeleckiego w Rykach. Zaint.: malarstwo, sport. Odznaczony Krzyżem Walecznych, BKZ z mieczami, Krzyżem AK i Medalami Wojska. Żona: Henryka, ślub 22.11.1940. Córka: Lidia 1944. [Henryka Warowna oraz Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 5/1995]

Warowny Władysław, ur. 26.02.1926 w Dąbi Nowej, gm. Ryki, pow. Garwolin, s. Wojciecha i Franciszki z Gągałów. W 1946 zwerbowany do WiN przez brata Stanisława Warownego „Mściciela”, który w oddziale Wacława Kuchnio „Spokojnego” (ze zgrupowania Mariana Bernaciaka „Orlika”) był oficerem gospodarczym, a następnie zastępcą komendanta placówki w Owni, gm. Trojanów. Przydzielony do osobistej ochrony „Mściciela”, nosił ps. „Dąb”, brał udział w akcjach rekwizycyjnych – wymierzaniu kary chłosty, m.in. za bezprawne zajęcie pola czy złodziejstwo. Zatrzymany przez UB 14.12.1946. 15 I 1947 postawiony przed sądem razem z Janem Filipkiem, Stefanem Kamarkiem i Adamem Zdrojewskim. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, w trybie doraźnym, na sesji wyjazdowej w Rykach skazał ich na karę śmierci. Wyrok wykonano dwie godziny po zakończeniu procesu, o godz. 17, nad stawem zwanym Buksa, na skraju miasta. 23.09.1991 w miejscu śmierci żołnierzy oddziału Wacława Kuchnio „Spokojnego” nad stawem Buksa wystawiono duży metalowy krzyż. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.honor.pl/download/swat4.rtf]

Warsztaty Szkolne ZSZ im. Wł. Korżyka (Żytnia 5), zał. w 1952. Kierownikami warsztatów byli kolejno: Wacław Kosowski, Jan Machut, Gustaw Malinowski (195356), Stanisław Gawroński (195661), Zbigniew Wernicki (196270), Andrzej Zach (197074), Tadeusz Czerniejewski (197490), Edward Wieczorek (199097), Marek Wróblewski (1997 2003), Stanisław Gałęzowski (od 2003). Siedzibą warsztatów początkowo było pomieszczenie w Domu Ludowym przy ul. Warszawskiej, następnie budynek przy ul. Kościuszki (195268), obecnie hale wybudowane przy ul. Żytniej. Prowadzono zajęcia ze: ślusarstwa, tokarstwa,

16

frezerstwa, szlifowania, kucia, spawania, stolarstwa. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 1/2003, s. 33]

Węgrzy, stacjonowali w Rykach podczas II wojny światowej w baraku naprzeciw Domu Ludowego. Kilkaset metrów od ul. Warszawskiej, po prawej stronie, stał długi barak, w którym przetrzymywani byli jeńcy rosyjscy. Przywieziono ich prawdopodobnie po inwazji na ZSRR w 1941. Cierpieli głód i żeby zdobyć trochę chleba próbowali sprzedać przez druty przechodzącym obok mieszkańcom Ryk różne figurki z drzewa. Jeńców przewieziono potem prawdopodobnie do Dęblina do powstającego tam Stalagu. W baraku tym byli zakwaterowani później Węgrzy służący w armii niemieckiej. Jeden z nich zaostał zastrzelony przez Niemców w miejsce Polaka. Jego grób znajduje się na cmentarzu przy ul. Królewskiej (pierwsza uliczka w prawo). [Tomasz Niemirowski, wg: http://forum.ryki.pl/viewtopic.php?t=395&postdays=0&postorder=asc&start=30]

Wiencek Jerzy, ur. 10.03.1957. Ukończył TB. Prac. w OSI, od 1993 w Klubie Garnizonowym w Stawach. Założyciel zespołu „Omen”. W 1974 wygrał eliminacje wojewódzkie konkursu poezji śpiewanej. Autor muzyki i tekstów piosenek. Żona: Elżbieta z d. Bryzek. Dzieci: Piotr, Aleksandra, Grzegorz. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 7/1997]

Wierusz - Kowalski Janusz Julian, ps. Roman, ur. 17.04.1905 w Humaniu, gubernia kijowska, zm. 10.12.1963 w Warszawie, s. Dominika Wacława i Eugenii Pauliny z Lisickich, bratanek Franciszka Kowalskiego, mieszkał w dworku przy ul. Warszawskiej 25/27/29. W 1925 ukończył Gimnazjum Państwowe im. Jagiełły w Płocku. Od 1918 należał do organizacji harcerskiej w Płocku. W 1928 podjął studia w Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, jednak nie ukończył ich z powodu złej sytuacji materialnej. W 1928 został podharcmistrzem, w 1930 harcmistrzem. W pracy zawodowej był od 1934 dyrektorem biura Związku Ziem Górskich (Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny), następnie dyrektorem Biura Planowania Gospodarczego i Kulturalnego Karpat Wschodnich przy Prezesie Rady Ministrów. W maju 1939 władze ZHP powołały go na stanowisko zastępcy komisarza Pogotowia Młodzieży w Warszawie na wypadek wojny Wykonywał te obowiązki podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939. W czasie okupacji kierował Spółdzielnią Mleczarską w Rykach. Był też członkiem Komitetu Powiatowego PPS w Puławach, organizował koła partii oraz koordynował sabotaż gospodarczy w Rykach, Irenie, Ułężu, Kłoczewie i Trojanowie. Został mianowany starostą w Garwolinie przez PKWN. Od 1945 był członkiem Rady Naczelnej PPS. W lutym 1945 został mianowany przewodniczącym ZHP. W l. 1946-47 był członkiem Komitetu Centralnego Organizacji Młodzieży TUR, pracował jako radca w Ministerstwie Administracji Publicznej (do 1949). W 1946 został posłem KRN, następnie (1947) posłem na Sejm Ustawodawczy. Zrezygnował z funkcji przewodniczącego ZHP w 1948, a po zakończeniu kadencji Sejmu Ustawodawczego (1952) wycofał się z życia politycznego. Żona: Jadwiga z d. Jarmoła, ślub 30.04.1936. Otrzymał m.in. odznakę 25-lecia ZHP (1936), Medal Zwycięstwa i Wolności, Złoty Krzyż Harcerski, Krzyż Partyzancki 1939-1945, ZKZ, Odznakę Grunwaldzką, Medal za Warszawę 1939-1945. [Tomasz Niemirowski, wg PSB, tom XIV, 1968-1969 (artykuł Józefa Sosnowskiego) i inf. od Barbary Grochulskiej]

Wiśnioch Jadwiga z d. Naduk, ur. 14.02.1904 w Dąbi Starej, c. Macieja i Karoliny z d. Skrzynecka, mieszkała przy ul. Warszawskiej. Ukończyła SPow w Niwie Babickiej. Pracowała w restauracjach „Niespodzianka” i „Słoneczna”. Należała do ZMW „Wici” i ZWZ-AK. Była więźniarką Zamku Lubelskiego oraz obozów koncentracyjnych w Majdanku i Ravensbrück. Mąż: Stanisław (nie żyje), ślub 15.11.1925. Dzieci: Tadeusz - (192694), Stefan (192843), Władysław ur. 1929. [Barbara Kwiatkowska; także Z. Lipski MR 2/1998]

16

Wojewoda Ksawery, ur. 30.06.1925 we wsi Sędowice, gm. Ryki, s. Jana i Natalii z Fijołków. Ukończył Gimnazjum w Garwolinie i Dęblinie. W czerwcu 1947 uzyskał "małą maturę", następnie maturę w Otwocku. Później ukończył kurs pedagogiczny przy LP w Lublinie, geografię w SN w Warszawie w 1967, studia z zakresu bibliotekarstwa w Warszawie w 1979. Pracę rozpoczął 01.04.1948 we wsi Puznówka, po roku przeniósł się do Dąbi Starej. Tam został po dwóch latach mianowany kierownikiem szkoły. 15.09.1956 przeszedł do pracy w Wydziale Oświaty jako kierownik referatu oświaty dorosłych. Po roku urlopowany do pracy związkowej na stanowisko sekretarza Zarządu Oddziału ZNP w Rykach. W 1961 zatrudniony w SP w Rykach jako nauczyciel-wychowawca, później jako pracownik biblioteki. Od 1984 jako emeryt przez 7 lat pracował w SP w Moszczance na stanowisku bibliotekarza. Autor obszernych wspomnień publikowanych na łamach MR. Został odznaczony: ZKZ, KKOOP, Złotą Odznaką ZNP, Złotą Odznaką "Za zasługi dla województwa warszawskiego". [Zbigniew Lipski, por. też: MR, 4-7/1995 i 3-4/1997]

Wojnowski Eugeniusz, powstaniec styczniowy, zmarł 15.07.1924. Mieszkał w domu na rogu ulic: Wspólnej i Swatowskiej. Pochowany na cmentarzu przy ul. Młynarskiej. [Tomasz Niemirowski, wg: R. Makulec, MR 3/1997]

Wojtaś Józef Tadeusz, ur.20.07.1945 w Oszczywilku, s. Stanisława i Zofii z Kaniów. Absolwent ZSZ w Rykach (1961), Technikum Przemysłowo-Pedagogicznego we Wrocławiu (1965) i Politechniki Warszawskiej - Wydział Mechaniczno-Technologiczny (1972). Ukończył też kursy zawodowe z zakresu organizacji i zarządzania oświatą, w tym studium podyplomowe w Sulejówku (1987-88 i 1992). Prac. w ZSZ im. F. Kleeberga w Dęblinie (1965-66) jako nauczyciel; w ZSZ im. Wł. Korżyka w Rykach od 1.04.1972 jako nauczyciel, a od 1975 jako zastępca dyrektora i od 1991 do 2005 jako dyrektor. W czasie kierowania przez niego szkołą wymieniono ogrzewanie węglowe na gazowe, dobudowano przez rozszerzenie łącznik pomiędzy budynkiem głównym i warsztatami, przebudowano szatnię szkolną, rozpoczęto przebudowę wnętrz internatu oraz budowę natrysków. Za jego kadencji szkoła obchodziła jubileusz 50-lecia, z której to okazji wydano monografię szkoły autorstwa Z. Lipskiego. Zaangażowany był m.in. w budowę SP w Oszczywilku, którą ukończono w 1988. Odznaczony medalem KEN, SKZ, Honorową Odznaką “Zasłużony dla Lubelszczyzny”. Żona: Halina z d. Filipek, ślub 25.08.1973. Dzieci: Witold, Barbara, Bożena, Małgorzata. [Zbigniew Lipski]

Wojtkowski Grzegorz (1905-44). Kierownik Szkoły Nr 1 w Rykach w l. 1938–39. Kierownik szkoły w Łaskarzewie i jednocześnie członek Zarządu Oddziału ZNP w Garwolinie. Za zorganizowanie strajku nauczycieli w Łaskarzewie służbowo przeniesiony do Ryk. Wybitny pedagog i społecznik. Przez kilka lat pełnił funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej w Spółdzielni Spożywców w Rykach. Zorganizował i prowadził tajne nauczanie w okresie wojennym na terenie gminy Ryki. Ocalił wiele młodzieży od wywiezienia na roboty do Niemiec. Był członkiem AK, dwukrotnie więziony na zamku w Lublinie. Rozstrzelany przez gestapo 06.03.1944 w Kurowie. [Anna Żaczek, na podst. kroniki szkoły]

Wolontariat. Sekcja Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Dzieci i Młodzieży w Rykach, kierowana przez ks. Marka Bieńkowskiego. Podzielona jest na szkolne koła, których opiekunami są nauczyciele. Każde koło ma swoje spotkania, na których realizuje wcześniej ustalony program, a cała sekcja spotyka się raz w miesiącu. Wolontariusze organizują m.in. zbiórkę makulatury, puszek aluminiowych, a pieniądze z ich sprzedaży przekazywane są na zakup posiłków dla dzieci z ubogich rodzin uczących się w ryckich szkołach. W ramach akcji „Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę” zbierana jest też odzież, zabawki, żywność, słodycze i książki. Duża część przeszkolonych wolontariuszy ze szkół średnich udziela pomocy ludziom w podeszłym wieku, a także uczęszcza

16

na Warsztaty Terapii Zajęciowej dla dzieci upośledzonych umysłowo i ruchowo. Niektórzy pmagają też w przedszkolach. Sekcja jest odpowiedzialna za utrzymanie świetlicy środowiskowej. Posługują w niej emerytowani i czynni zawodowo nauczyciele (ok. 20 osób), logopeda i psycholog. Na zajęcia przychodzą dzieci z rodzin niepełnych i patologicznych. Uczestnicy zajęć, chcąc dać coś od siebie, czynnie włączają się w wykonanie stroików i ozdób z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Następnie wraz z opiekunami organizują kiermasz. Wszystkie fundusze uzyskane ze sprzedaży przeznaczają na zakup najpotrzebniejszych rzeczy do świetlicy. Wolontariusze corocznie przy pomocy lokalnych sponsorów i Ośrodka Pomocy Społecznej, organizują tzw. spotkanie z Mikołajem. Przygotowują paczki ze słodyczami i zabawkami, które później wręczane są uczestnikom zajęć. W okresie ferii zimowych organizowane są zajęcia dla dzieci (codziennie około 40 osób), pod opieką osób dorosłych. Każdorazowo takie tygodniowe ferie kończą się wyjazdem na basen, bądź w inne ciekawe miejsce, a dla wolontariuszy organizowany jest wyjazd zimowy na narty. Corocznie w okresie świąt Bożego Narodzenia urządzane jest spotkanie opłatkowe dla członków Stowarzyszenia oraz ich rodziców (ok. 130 osób). W 2004 grupa 20 wolontariuszy wyjechała w Pieniny, w 2005 były to Góry Stołowe zaś w 2006 grupa 14 wolontariuszy zorganizowała sobie spływ kajakowy. Wielokrotnie organizowane były Dni Skupienia, czyli rekolekcje formacyjne. Największym przedsięwzięciem w 2007 był koncert chrześcijański „Dzień Dobrego Klimatu”. Wolontariusze promowali festyn, jak i zbiórkę krwi, która odbywała się w trakcie imprezy. Na koncercie odbył się Kiermasz Dobrej Ksiązki, wystąpiły zespoły Full Power Spirit, Triquetra i Leaf. Wolontariusze prowadzili zabawy skierowane do najmłodszych uczestników, np. malowanie po asfalcie oraz różne konkursy z nagrodami. W trakcie trwania koncertu część wolontariuszy przeprowadziła zbiórkę uliczną na fundacje „Akogo?” Ewy Błaszczyk. Sekcja obecnie liczy około 80 wolontariuszy z różnych szkół. [Karolina Sapiela]

Wójcicki Mieczysław Jan, ur. 27.05.1932 w Rykach, s. Jana i Heleny z d. Wojewoda. Zam. ul. Królewska; ukończył Państwową Szkołę Budownictwa w Lublinie. Prac. w Skarżysku Kamiennej, referent handlowy w OSM w Rykach, kierownik budowy obiektów handlowych i sklepów PZGS i GS „SCh”), kierownik Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, dyr. KPRB w Rykach, dyr. techniczny w PGR w Rykach. W l. 1983-88 właściciel Wytwórni Wód Gazowych. Wyróżniony ZKZ, SKZ, Honorową Odznaką „Zasłużony dla woj. Warszawskiego” i „Dla Lubelszczyzny”, odznaczeniami branżowymi. Żona: Janina z d. Lewińska, ślub w 1957. Córka: Jolanta – nauczyciel akademicki. [Bożena Wojdat, wg: Z Lipski, MR 3/2001]

Wójcik Janusz (19382003). Pracownik PGKiM w Rykach; radny Rady Miejskiej II kadencji (199498); wiceprzewodniczący Rady Miejskiej; pracownik Komisji Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej; przewodniczący Miejsko – Gminnego Komitetu Telefonizacji gminy Ryki. [Anna Żaczek]

Wróbel Jan, ur. 03.02.1946 w Rykach, s. Antoniego i Stefanii Wandy. Prac. Hortex. Pasjonat latania na lotni; członek Aeroklubu Robotniczego w Świdniku; posiada uprawnienia do latania i kierowania motolotnią dwuosobową oraz do startowania w pokazach i zawodach. Uzyskał maksymalną wysokość 1120 m. Brał udział w pokazach m.in. w Dęblinie, Mistrzostwach Balonowych w Świdniku, Częstochowie. Żona: Teresa. Dzieci: Elżbieta, Katarzyna, Marcin. [Anna Żaczek, wg: Z. Lipski, MR 9/1995]

Wyczółkowska Antonina z Falińskich, (zm. w sierpniu 1877). Matka Leona, pochowana na cmentarzu przy ul. Młynarskiej. [Tomasz Niemirowski]

16

Wyczółkowski Leon, ur. 12.04.1852 w Hucie Miastkowskiej k/Garwolina, s. Mateusza i Antoniny z d. Falińska, zm. 27.12.1936. Zam. w Rososzy w l. 186165. Ukończył 6 klas gimnazjum w Warszawie, Klasa Rysunkowa w Warszawie, Akademia w Monachium, Szkoła Sztuk Pięknych w Krakowie. Artysta, malarz. Prac. od 1934 w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Namalował obraz „Adoracja Chrystusa na krzyżu” do kościoła w Rykach. [Barbara Kwiatkowska, zob. też MR 78/1995, s. 1819]

Wyszyński Stefan, kardynał, ur. 03.08.1901 w Zuzeli, zm. 28.05.1981 w Warszawie. święcenia kapłańskie przyjął 03.08.1925. Student Wydziału Prawa Kanonicznego KUL w l. 1925-29. W czasie powstania warszawskiego kapelan Grupy AK Kampinos i szpitala powstańczego. Od 1946 biskup lubelski, a od 1948 metropolita warszawsko-gnieźnieński, Prymas Polski. W okresie PRL walczył z systemem komunistycznym o obronę wiary chrześcijańskiej oraz praw i godności człowieka. Represjonowany za to przez komunistów i przetrzymywany w odosobnieniu w l. 1953-56. W 1949 podczas przejazdu przez Ryki zwiedził ®kościół Najświętszego Zbawiciela. Uczynił to jednak w czasie nieobecność ks. prob. Józefa ®Księżopolskiego, któremu następnie podczas spotkania w Warszawie złożył wyrazy uznania z powodu tak pięknej świątyni. [Krystian Pielacha, wg: Kronika Parafii Ryki, APR, k. 12; Encyklopedia PWN, Warszawa 1992]

Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania (WSUPiZ) zał. 20.05.1997 przez Centrum Edukacji i Zarządzania, spółka z o.o. (członkowie: Danuta Piekut – Brodzka, Jan Bogusz, Jan Łaszczyk, Mirosław Szymański, Franciszek Szlosek, Adam Knap, Halina Szałajko, Małgorzata Lewandowska, Grażyna Matejek). Prezesem spółki początkowo był Adam Knap, od 3.11.2000 Paweł Lewandowski, od 09.04.2001 ponownie Adam Knap, następnie Jacek Tokarski, aktualnie (2005) Włodzimierz Nurski. Dyrektorem generalnym spółki jest Agnieszka Kacprzak.

Kolejni rektorzy: Jan Bogusz (rektor założyciel do sierpnia 1997), Franciszek Szlosek, Adam Knap, ponownie Jan Bogusz, od 01.09.2001 Henryk Bednarski, były minister edukacji narodowej (1987-88), Jan Saran (od 2005), a obecnie (2007) Tadeusz Graca.

Pierwszym dziekanem Wydziału Pedagogicznego był Jerzy Fiuk (1997-2001), następnie został nim Tadeusz Graca. Zajęcia rozpoczęto w październiku 1997. Początkowo szkoła miała siedzibę w SP nr 1 przy ul. Słowackiego, a zajęcia odbywały się w wynajętych salach. W 1999 szkoła przeniosła się do własnego budynku przy ul. Warszawskiej 3 B.

WSUPiZ jest jednowydziałową uczelnią pedagogiczną, oferującą studia licencjackie dzienne i zaoczne w następujących specjalnościach: edukacja informatyczna, niedostosowanie społeczne i resocjalizacja, pedagogika terapeutyczna z rehabilitacją, pedagogika pracy socjalnej, pedagogika zdrowia psychicznego, edukacja obronna i zarządzanie kryzysowe, doradztwo zawodowe, wychowanie przedszkolne, nauczanie zintegrowane, opieka domowa nad dzieckiem. Uczelnia organizuje również studia podyplomowe, a od 2002 prowadzi też Liceum Ogólnokształcące, początkowo zaoczne, którego pierwszym dyrektorem był Czesław Kot, a od 2003 Grażyna Piskorska.

W pierwszym roku istnienia uczelni studiowało ponad 650 studentów. W następnym roku liczba ta wzrosła do prawie 1800, by w roku akademickim 2000/2001 przekroczyć 2500. Ten poziom liczby studiujących utrzymuje się do dnia dzisiejszego. Corocznie do uczelni napływa grupa 700 - 900 osób.

Uczelnia dysponuje pomieszczeniami liczącymi blisko 1500 m2 powierzchni (w tym trzy aule, z największą - na 230 miejsc), ponadto cztery pracownie komputerowe, czytelnię na 28 miejsc i bibliotekę. Wszystkie komputery mają połączenie z Internetem. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.wsupiz.edu.pl/, zob. też: http://media.wp.pl/kat,38214,wid,9026125,wiadomosc.html]

Zając Eugeniusz, ur. 08.02.1929 w Rykach, s. Jana i Anny z d. Jeżewska. Ukończył PŚSzZ w Rykach. W 1954 założył warsztat naprawy rowerów i motocykli, a potem

16

wulkanizacyjny na ul. Traugutta. Do 1973 był też taksówkarzem. W 1946 wstąpił do OSP, zorganizował orkiestrę dętą. Otrzymał m. in. KKOOP, Medal za zasługi dla LOK, Honorową Odznakę „Zasłużony dla Lubelszczyzny”. Żona: Stanisława z d. Osiak, ślub w 1952. Dzieci: Bożena, Ewa, Tomasz, Leszek. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, MR 7/1996]

Zając Zbigniew, ur. 11.03.1947 w Rykach, zm. w 2002, s. Józefa i Stanisławy z d. Żelazna. Ukończył SN w Gdańsku. Nauczyciel wychowania fizycznego. Prac. w TB i ZSB w Rykach, SP w Nowodworze, SP nr 2 w Rykach. Działacz LOK, był prezesem Zarządu Miejskiego i Powiatowego. Członek Zarządu Miejskiego SLD. Odznaczony medalami: „Za zasługi dla Lubelszczyzny” i „Za zasługi dla obronności kraju”. Żona: Zofia. Dzieci: Marta, Artur. [Tomasz Niemirowski, wg: MR 5/2002, s. 28]

Zakład Gazowniczy w Lublinie. Punkt Obsługi Klienta w Rykach (Polna 5). Zał. w 1978. Od początku do dziś kieruje nim Ryszard Zamojski. Zakład zajmuje się obsługą handlową odbiorców gazu z całej gminy Ryki, wykonuje czynności formalne przy pozyskiwaniu nowych odbiorców, przyjmuje zgłoszenia wszelkich awarii instalacyjno sieciowych i zleca je do Rejonu Eksploatacji Sieci w Dęblinie. Zatrudnia 7 pracowników. [Ryszard Zamojski]

Zakład Przetwórstwa Owocowo Warzywnego „Hortex” Spółka z o.o. (Przemysłowa 12). Dyrektorami zakładu byli kolejno: Ryszard Celiński (197592), Zbigniew Rusa (199295), Zenon Lal (19952002), Tomasz Jasyk (od 2002). Zakład powstał 01.04.1975. 21 czerwca uruchomiono produkcję mrożonych truskawek, w sierpniu przetwory apertyzowane, a 5 października oddano do eksploatacji wydział soków i koncentratów. Zakład od początku współpracował z miastem rozbudowując oczyszczalnię ścieków, sieć kanalizacyjną, wodną i gazową, pomagał w budowaniu mieszkań pracowniczych, dopracował się własnej przychodni zdrowia. We współpracy z ZSZ im. Władysława Korżyka udostępniał swoją bazę produkcyjną dla praktycznej nauki zawodu w specjalnościach związanych z przetwórstwem owoców i warzyw. W 1978 rozbudowano komory chłodnicze, kotłownię, magazyny, bazę specjalną. W l. 198990 prowadząc kolejną modernizację, dobudowano następne komory chłodnicze, wywiercono dwie studnie głębinowe, rozpoczęto budowę oczyszczalni ścieków. Kłopoty finansowe wymusiły konieczność zaprzestania produkcji wyrobów apertyzowanych. Sytuacja finansowa zakładu unormowała się dopiero pod koniec 1995, gdy doszło do porozumienia między właścicielami Spółki i Skarbem Państwa. Zakład zajmuje się produkcją i dystrybucją mrożonek. Przyjął i wdrożył w 2002 politykę prowadzenia działalności pod nadzorem systemu zarządzania jakością ISO 9001 oraz systemu zarządzania jakością HACCP. Od 2003 Zakład posiada tzw. zintegrowany system zarządzania ISO 9001:2000, HACCP; ISO 14001 (ochrona środowiska), PN 18001 (bezpieczeństwo i higiena pracy). Zakład zatrudnia 320 pracowników stałych i ok. 250 sezonowych. [Izabela Kępka]

Zalesianka, rzeczka dł. ok. 20 km, w dokumencie z 1424 zwana Moszczenicą, później Jałową, a od XIX w. Zalesianką, od miejsca gdzie są jej źródła. Faktycznie początek bierze w strugach spływających od wsi Potok, Krainów i Dąbia. Od Zalesia płynie po wschodniej stronie drogi Ryki – Kłoczew. W Rykach zasila tamtejszy kompleks stawów, przepływając przez największe tj. Buksa, Bogusze, Chrustne, następnie zbiera cieki wodne od Oszczywilka, Brusowa, Ogonowa i Janisz i płynie dalej przez Moszczankę, Sierskowolę, Sarny. Do Wieprza wpada na poziomie 117 m npm powyżej mostu drogowego. Zlewnia Zalesianki zajmuje centralną część gminy (60 %) o pow. 105 km2. [Zbigniew Lipski]

Zaleski Michał, ks., prob. par. Ryki w l. 1810-34. [Krystian Pielacha, wg: Liber Baptizatorum 1810-1896, APR]

16

Zaleski Władysław, ks., prob. par. Ryki w l. 1716-29, kanonik lwowski. Przez pewien okres równocześnie administrator par. w Żabiance. Budowniczy →kościoła p.w. św. Jakuba Ap. (drugiego) w Rykach. [Krystian Pielacha, wg: Liber Baptizatorum 1810-1896, APR]

Zaremba Jan, ur. 05.061957 w Rososzy, s. Henryka i Krystyny. Zam. przy ul. Czeremchowej 12/21 w Lublinie. Ukończył LO w Rykach, Pomaturalną Szkołę Budownictwa w Lublinie, AWF w Poznaniu. Mgr rehabilitacji ruchowej, fizjoterapeuta. Prac. w SP nr 1 i 2, LO w Rykach oraz Instytucie Medycyny Wsi w Lublinie. Ławnik Sądu Rejonowego w Puławach przez 2 lata, redaktor naczelny gazety lokalnej WZROK; należał do NSZZ „Solidarność” (v-ce przewodniczący w OSI Ryki); Porozumienia Centrum w Rykach i w Lublinie. Utworzył ogólnopolską firmę szkoleniową „Eureka!” w branży medycznej, oświatowej, biznesu i opieki społecznej. Zaint.: sport, śpiew, taniec, jazda samochodem, organizowanie imprez kulturalno - sportowych. Żona: Anna, córka: Marta 03.10.1987. [Jan Zaremba]

Zarzycki Roman, organista w parafii Ryki od 01.09.1973, absolwent Salezjańskiej Szkoły Organistowskiej w Przemyślu. [Tomasz Niemirowski, wg: M. Leśniczuk, MR 10/1998]

Zborowski Ignacy. W 1780 wstąpił do gwardii konnej koronnej. Przeszedł stopnie podoficerskie, w 1787 został chorążym, w 1792 porucznikiem adiutantem w IV pułku straży przedniej. Odznaczył się pod Brześciem i awansował na rotmistrza. Odcięty kordonem nie przeszedł na służbę rosyjską, ale wraz z rotm. F. Fihauserem w 4 szwadrony stacjonujące w starostwie czechryńskim 29.04.1793 przebili się do Polski. Nowe kwatery wyznaczono im w Rykach, gdzie pod koniec XVIII w. stacjonowała jednostka kawalerii ze sztabem. Gdy rozpoczął się sławny marsz brygadiera Madalińskiego, faktycznie rozpoczynający Powstanie Kościuszkowskie, ze stacjonujących w Rykach 3 szwadronów, rotm. Zborowskiemu, po dramatycznym sporze na dziedzińcu koszar w Rykach, udało się przeciągnąć do powstania 1 i 2 szwadron oraz 2 kompanie 7 regimentu pieszego. Przechodząc Wisłę pomiędzy Dęblinem i Stężycą w nocy z 18 na 19 marca 1794 miał Zborowski pod sobą 400 szabel i bagnetów. Będąc za Radomiem liczbę tę podwyższył do 600. Pod nazwą 4 pułk Straży Przedniej z Ryk oddział, już wtedy majora Zborowskiego, uczestniczył w bitwie pod Racławicami. Później bił się m.in. pod Arsenałem w Warszawie i pod Szczekocinami (06.06.1794). [Zbigniew Lipski, por. też MR 3/1997 i 4/1998]

Zdrojewski Adam, ur. 20.04.1920 w Żabiance, gm. Ułęż, pow. Garwolin, s. Władysława i Jadwigi z Miszczaków. W 1937 wstąpił do zakonu oo. Oblatów. W klasztorze w Markowicach, pow. Poznań, przebywał do wybuchu wojny we wrześniu 1939. W okresie okupacji niemieckiej w AK na Lubelszczyźnie, pod ps. „Adam”. Przed wkroczeniem Sowietów przeniesiony do zgrupowania Mariana Bernaciaka „Orlika”, był żołnierzem oddziału Pawła Suleja „Prawego”, a następnie Kazimierza Wołongiewicza. Nosił ps. „Sęp”. W czerwcu 1946 brał udział w ataku na Urząd Gminy w Żabiance, gdzie wykonano wyrok organizacyjny na jednym z urzędników. Zatrzymany przez UB 17.12.1946. 15.01.1947 postawiony przed sądem razem z Janem Filipkiem, Stefanem Kamarkiem i Władysławem Warownym. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, w trybie doraźnym, na sesji wyjazdowej w Rykach skazał ich na karę śmierci. Wyrok wykonano dwie godziny po zakończeniu procesu, o godz. 17, nad stawem Buksa. Zwłoki zamordowanych wrzucono w bagno przy stawie. 23.09.1991 w miejscu śmierci żołnierzy oddziału Wacława Kuchnio „Spokojnego” nad stawem Buksa wystawiono duży metalowy krzyż. [Tomasz Niemirowski, wg: http://www.honor.pl/download/swat4.rtf]

17

Zespół Artystyczny przy Klubie Rolnika „BATUMI”, zał. przez Marię Dziurową jesienią 1967. Kier. artystyczne Celina Reliszko, instruktor Wojewódzkiego Wydziału Kultury w Warszawie. Zespół przygotował i wystawił w Rykach i okolicznych miejscowościach 3 widowiska słowno muzyczne oraz komedię Aleksandra Fredry. Zakończył działalność wiosną 1971 i do tego czasu przewinęło się przez niego ok. 12 osób, m.in.: Danuta Kowalczyk, Ewa Zając, Hanna Domarecka, Teodozja Ciastek, Kazimierz Żaczek, Stanisław Węgrzycki, Wiesław Szczepaniak, Henryk Kurek, Kazimierz Towarnicki. W 1970 zdobył wyróżnienie w przeglądzie amatorskich zespołów teatralnych oraz inne wyróżnienia z okazji Dni Kultury. [Kazimierz Źaczek]

Zespół Charytatywny przy parafii w Rykach, zał. w 1997 z inicjatywy ks. proboszcza Stanisława Burzca, prowadzony przez Władysławę Kuchnio (od powstania do 2004), a następnie przez Jadwigę Gregorczyk. Zespół przygotowuje i rozprowadza paczki świąteczne dla biednych rodzin, organizuje opłatki wigilijne dla ludzi samotnych oraz przygotowuje posiłki dla podlaskiej pielgrzymki pieszej do Częstochowy. Zespół tworzy ok. 15 osób. [Tomasz Niemirowski]

Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 Szkoła Podstawowa nr 1 i Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1.

Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2, Szkoła Podstawowa nr 2 i Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2.

Zespół Szkół Zawodowych im. Władysława Korżyka (Żytnia 5), zał. 14.10.1947 przez Władysława Korżyka jako Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa; od 1951 Zasadnicza Szkoła Metalowa; od 1960 Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W 1963 powołano Technikum Mechaniczne, a w następnych latach Punkt Konsultacyjny, a potem Wydział Zaoczny Technikum Mechanicznego 3 – letniego i Liceum Zawodowe, w 1974 Liceum Zawodowe. Od 1975 był to Zespół Szkół Zawodowych nr 1, któremu w 1987 nadano imię Władysława Korżyka. Kolejni dyrektorzy: Władysław Korżyk (1947-65); Zbigniew Lipski (1965-91); Józef Tadeusz Wojtaś (1991-2005); Krystyna Grudniak od 2005. Szkoła początkowo mieściła się w dawnych obiektach SP. W l. 196468 oddano do użytku obiekty internatu, budynek główny i warsztatowy przy ul. Żytniej 5. W latach następnych bazę poszerzono o szereg obiektów gospodarczych, w tym Stację Kontroli Pojazdów Mechanicznych. Szkoła dostosowując system kształcenia do potrzeb miasta i powiatu, rozszerzała zakres kształcenia o Policealne Studium Zawodowe o specjalnościach m.in.: ślusarz, tokarz, mechanik maszyn rolniczych, mleczarstwo, przetwórstwo owoców i warzyw, krawiectwo, mechanik samochodowy, technik mechanizacji rolnictwa, technik odzieżowy, technik przetwórstwa owoców i warzyw. Została wyróżniona m.in. nadaniem sztandaru (1968), imienia (1987), Honorowej Odznaki „Za zasługi dla Lubelszczyzny” (1987), Odznaką Opiekuna Miejsc Pamięci (1977), wyróżnieniem w Ogólnopolskim Konkursie BHP pt. „Szkoła Zawodowa – Szkołą Kultury i Bezpieczeństwa Pracy” (1979), w 2005 I miejsce w powiecie i województwie w XVII Edycji Alertu Ekologicznego. W ciągu pierwszych 50 lat istnienia wykształciła 7926 absolwentów różnych specjalności. W 2006 Szkoła kształciła 874 uczniów w 32 oddziałach.

Obecnie można w niej uzyskać tytuł technika w specjalnościach: mechanizacja rolnictwa, obsługa i naprawa pojazdów samochodowych, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych, zarządzanie informacją, technologia odzieży, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych, mechanik pojazdów samochodowych, geodeta, informatyk, technik administracji, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, technik organizacji reklamy, technik rolnik, technik usług kosmetycznych, technik ochrony fizycznej osób i mienia.

17

W 3-letnim Liceum Profilowanym nauczane są specjalności: zarządzanie informacją, ekonomiczno – administracyjny, kreowanie ubiorów.

W Zasadniczej Szkole Zawodowej: mechanik pojazdów samochodowych, blacharz, elektryk, elektromechanik pojazdów samochodowych, ślusarz, operator obrabiarek skrawających, krawiec, rękodzielnik wyrobów włókienniczych, sprzedawca, fryzjer.

Do szczególnych osiągnięć uczniów należy zaliczyć: I miejsce w Mistrzostwach Powiatu Szkół Ponadgimnazjalnych w lekkoatletyce; I miejsce w Mistrzostwach Rejonu w biegach przełajowych; IV miejsce – licealiada na szczeblu rejonu; VI miejsce – wojewódzkie biegi przełajowe; IV miejsce – Mistrzostwa Rejonu w tenisie stołowym indywidualnie; II miejsce – Mistrzostwa Wojewódzkie w indywidualnych biegach przełajowych. W szkole pracuje 59 nauczycieli na pełnych etatach, 20 na niepełnych etatach, 27 pracowników administracji i obsługi oraz uczy się 874 uczniów. [Krystyna Grudniak]

Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. Leona Wyczółkowskiego (Wyczółkowskiego 10), zał. 25.06.1963 przez Ministerstwo Oświaty. Kolejni dyrektorzy: Zenon Szlęzak (1963-72), Stanisław Waligóra (1972-73), Adolf Samborowski (1973-74), Ryszard Długoszowski (1974-82), Krzysztof Nawrocki (1983-86), Zdzisław Warowny (1986-91), Krzysztof Wojewoda od 1991. Zajęcia rozpoczęto 01.09.1963, w skład ZSZ wchodziły: Technikum Budowlane na podbudowie Szkoły Przysposobienia Rolniczego o specjalności budownictwo wiejskie, Szkoła Rzemiosł Budowlanych o kierunkach murarz-tynkarz, Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla pracujących o kierunku murarz, Technikum Budowlane - wydział dla pracujących o kierunku usługowym i ekonomicznym, razem na zajęciach dziennych i wieczorowych rozpoczęło naukę 231 uczniów. Warsztaty szkolne odbywały się w kilku pomieszczeniach wynajętych od Szkoły Mechanicznej przy ul. Kościuszki, zajęcia teoretyczne zaś odbywały się w XIX-wiecznym pałacu w parku przy ul. Warszawskiej. W 1967 Z. Szlęzak rozpoczął proces budowy nowych obiektów szkolnych. Pierwszym etapem było wykupienie od Kurii Biskupiej w Siedlcach działki o pow. 3,70 ha. W 1969 szkoła w całości przejęła budynek przy Kościuszki (obecnie Sąd). W 1973 oddano do użytku nowe warsztaty szkolne przy Wyczółkowskiego. W 1975 rozpoczęto budowę budynku szkolnego i internatu. W 1980 nastąpiło oddanie do użytku szkoły i internatu, a w 1982 sali gimnastycznej; uczniowie otrzymali 15 dużych sal lekcyjnych, świetlicę, bibliotekę z czytelnią. W 1988 z okazji 25lecia istnienia szkoły nadano jej imię Leona Wyczółkowskiego oraz prawo do posiadania sztandaru, natomiast w 1983 rozpoczął działalność Oddział Dokształcania Zawodowego, w którym kształcą się kursanci w zawodach budowlanych z różnych szkół z całej Polski.

Aktualne kierunki nauczania to: LO, które prowadzi rozszerzony program biologii, chemii i języków obcych; 4letnie: TB i Technikum Ekonomiczne; 3letnie Liceum Profilowane: kształtowanie środowiska, budownictwo oraz ekonomiczno - administracyjne; ZSzZ - murarz, stolarz oraz TB 3letnie po ZSzZ. W szkole istnieją: Samorząd Uczniowski, sklepik uczniowski, koła zainteresowań: Szkolne Koło Regionalne, SKS, Koło Przyjaciół Biblioteki Szkolnej, Szkolny Klub Europejski, Szkolne Koło Dysleksji, Szkolne Koło KSM, Koło Młodych Prawników, Radiowęzeł Szkolny, prowadzone są zajęcia dodatkowe z różnych przedmiotów dla maturzystów i olimpijczyków.

Do szczególnych osiągnięć uczniów szkoły zaliczyć należy: I miejsce w elim. cent. w 1994 oraz w 1996 w Olimpiadzie Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym; I miejsce w elim. cent. w 2001 w Konkursie Wiedzy o Współczesnym Izraelu. Ponadto w turniejach budowlanych: 1988- murarz- III miejsce w finale cent.; 1988- malarz- finał zaw. cent.; 1999- monter inst. budow. finał cent.; 1999- IV miejsce – murarz- finał cent.; 2000- malarz- III miejsce- finał cent.; 2001 oraz 2002- murarz, malarz, posadzkarz- laureaci szczebla cent.; laureat na szczeblu cent. na plakat o Unii Europejskiej; 1992- laureat finału centralnego etapu Olimpiady Wiedzy i Umiejętności Budowlanych; 2004 - finalista centralnego etapu tej Olimpiady. W szkole pracuje 71 nauczycieli (4 emerytów, 6 na niepełnych etatach), 15 prac. administracji i i obsługi oraz uczy się 835

17

uczniów. [Krzysztof Wojewoda, zob. też wspomnienia T. Domareckiej Szewczyk, MR 312/1999; 1 8/2000]

Ziemann Alojzy, ur. 20.03.1922 w Linii, pow. Wejherowo, zm. 22.05.1984 w Rykach, s. Augusta i Pauliny. Kościelny w parafii Ryki. Żona: Helena z d. Pękul. Dzieci: Kazimierz, Barbara, Krystyna, Jan, Maria, Karolina, Teresa, Małgorzata. [Kazimierz Ziemann]

Zomer Tadeusz (ur. 1950) i Zomer Teresa z d. Ziober (ur. 1951) – małżeństwo artystów plastyków zamieszkałych w Dęblinie, twórców pomników w Rykach: w 1987 – „Władysława Korżyka” przed ZSZ im. Wł. Korżyka, przy ul. Żytniej 5; 1991 – „Konstytucji 3 Maja” w parku pałacowym; 1988 - „Leona Wyczółkowskiego” w holu budynku głównego ZSZ im. L. Wyczółkowskiego. [Zbigniew Lipski]

Związek Harcerstwa Polskiego, zał. prawdopodobnie w 1958 z rozkazu Głównej Kwatery ZHP (brak źródeł). Osoby kolejno kierujące, harcmistrze: Władysław Krzywoń (1958-62); Jan Kalata (1962-64); Henryk Bany (196468); Teresa Latoszyńska (196869); Zdzisław Warowny (196980); Jolanta Błażejczyk (198084); Zbigniew Makulec (198489); Mirosław Rodak (198995); Leszek Czerniejewski (od 1995). ZHP w Rykach rozpoczął działalność już w czasie trwania II wojny światowej. Na początku zbiórki harcerzy, harcerek i zuchów odbywały się w SP nr 1. 10.04.1990 Komenda Hufca ZHP w Rykach zawarła umowę z Urzędem Miasta w Rykach o dzierżawę budynku i placu przy ulicy Piaskowej 40. ZHP co roku organizuje Harcerską Akcję Letnią i Nieobozową Akcję Letnią, podczas których instruktorzy Komendy Hufca w Rykach wyjeżdżają na obozy i biwaki, organizując czas wolny uczestników. Harcerze i instruktorzy biorą udział w obchodach świąt narodowych i kościelnych, imprezach okolicznościowych i charytatywnych. Wielu instruktorów zostało odznaczonych orderem Za Zasługi dla ZHP. ZHP w Rykach otrzymał nagrody za najlepsze wyniki w Nieobozowej Akcji Letniej (1981) – na szczeblu ogólnopolskim oraz nagrody i wyróżnienia w międzydrużynowych grach harcerskich w Dęblinie, Pionkach, Bochotnicy i Rykach. Ilość członków: 243. [Anna Bieńczak]

Związek Inwalidów Wojennych, Oddział w Rykach, założony w 1968. Siedziba mieści się w MGCK w Rykach. Kierowany kolejno przez: Jana Klimka (prezes), Józefa Kaczorowskiego (wiceprezes), Jana Banego (sekretarz) w okresie 28.04.1968 – 11.1976; ppłk Edmunda Mierzwińskiego (prezes), Wacława Jędrycha (wiceprezes), Jana Banego (sekretarz) w okresie 11.1976-08.1995; Teresę Mierzwińską (prezes), Jana Banego i Daniela Głowskiego (wiceprezesi), Kazimierę Filiks (sekretarz) w okresie 08.1995 09.2004; Daniela Głowskiego (prezes), Jana Banego (wiceprezes), Kazimierę Filiks (sekretarz) od 09.2004. ZIW opiekuje się członkami i podopiecznymi związku, uczestniczy w akcjach środowiskowych. Posiedzenia Zarządu, porady i konsultacje odbywają się w czwartki. 08.10.1972 otrzymał sztandar "jako wyraz uznania i szacunku dla wszystkich bojowników, którzy własna krwią przyczynili się do wyzwolenia Ojczyzny". ZIW liczy 13 członków i ma 23 podopiecznych. [Kazimiera Filiks, Bogumiła Porowska]

Związek Katolicki, powołany przez ks. prob. Jana →Rozwadowskiego 02.02.1908 na zebraniu parafialnym, w obecności 233 kandydatów. Prezesem, jako organizatora wybrano ks. Rozwadowskiego, a pełnomocnikami następujące osoby: Zygmunt Zaborowski, ks. Zenon Zawadzki, Wincenty Cieloch, Aleksander Skrzynecki, Antoni Kozak, Józef Sztetner, Maryla Lasocka, Łukasz Krzywiec, Andrzej Pudło, Antoni Wojtaś, Karol Dąbrowski, Walenty Fregiel, Tomasz Warowny, Wawrzyniec Warowny, Tomasz Miłosz, Franciszek Krzywiec, Mateusz Głodek, Maciej Miłosz, Wojciech Kuźlik, Andrzej Bełdyga, Włodzimierz Kapusta, Jan Domański, Maryla Komorowska. Do 23 pełnomocników postanowiono wybrać jeszcze 15 następnych,

17

którymi zostali: Michał Piecyk, Jan Walasek, Paweł Puzio, Leonard Przybysz, Tomasz Filipek, Wincenty Lemieszek, Jan Grula, Leonard Walasek, Stanisław Płusa, Jan Wójcicki, Stanisław Pułka, Mikołaj Zagożdżon, Adam Kozioł, Adam Kurek. Po 3 letniej kadencji zarządów ZK, na ogólnym zebraniu 12.02.1911 dokonano nowych wyborów. Celem ZK było prowadzenie wszelkiej działalność społecznej, mającej poprawić poziom religijny, moralny oraz intelektualny lokalnego społeczeństwa. Poprzez pracę, działanie i dążenie do wspólnych celów miała wzmacniać się więź między wiernymi, zbliżając ich przez to do Boga. Do pierwszych zadań, jakie wyznaczył sobie ZK należało otworzenie biblioteki i czytelni parafialnej, a także szkół początkowych w Rososzy i Dąbi Starej. Jednak od samego początku duży problem stanowił brak funduszy na realizację tych celów. Związek utrzymywał się jedynie ze składek własnych członków, wśród których znaczną większość stanowili włościanie, a więc ludzie niezamożni. Z tego powodu plany otworzenia szkół zostały odłożone na dalszą przyszłość. W tej sytuacji działania członków ZK zostały skierowane wówczas na bibliotekę parafialną, z zadaniem rozpowszechniania czytelnictwa dobrych książek i gazet. Po uzyskaniu pozwolenia od gubernatora guberni siedleckiej w 1908 została otworzona biblioteka parafialna wraz z czytelnią. Dużej pomocy przy jej powstaniu udzieliła Polska Macierz Szkolna w Rykach, która po swojej likwidacji przekazała na rzecz ZK własną bibliotekę, ze wszystkimi zbiorami. Biblioteka gromadziła czasopisma i pozycje książkowe z dziedziny religijnej i popularno-naukowej. Prenumerowano wiele czasopism, m.in.: Dziennik Powszechny, Głos Serca Jezusowego, Polak Katolik, Posiew, Zorza, Gazeta Świąteczna, Ziarno, Rola, Życie Świętych oraz Przegląd Katolicki. W 1908 biblioteka posiadała w swoich zbiorach 310 pozycji, których liczba następnego roku wzrosła do 397 dzieł. Czytelnikami byli członkowie ZK, a także parafianie ryccy. Biblioteka wraz z czytelnią mieściły się na plebanii, przy kościele św. Jakuba Ap. Macierz Szkolna wraz ze swoim księgozbiorem również przekazała Związkowi 105 rubli na jego działalność, jednak z zastrzeżeniem, że mają być one wykorzystane dopiero wtedy, gdy zostanie otwarta szkoła, z przeznaczeniem na jej cele. Liczba członków należących do ZK przy jej powstaniu w 1908 wynosiła 233 osoby. Niezmiennie utrzymała się do 1909, by w 1910 zmaleć do 200 osób. Płacili oni obowiązkowe składki członkowskie, składające się na wspólny budżet, którego największą część pochłaniała prenumerata czasopism. Wnoszono również opłaty na korzyść Centralnego Komitetu Wyzwolenia. Ostatnie wiadomości o ZK pochodzą z 12.02.1911, kiedy dokonano wyboru nowego zarządu na drugą trzyletnią kadencję. Prawdopodobnie działalność jego trwała jeszcze przez kilka następnych lat. [Krystian Pielacha, wg: Akta Związku Katolickiego w Parafii Ryki Dyecezyi Lubelskiej, AKMwL, AKL, sygn. Rep. 60 IX – 26]

Związek Nauczycielstwa Polskiego (Słowackiego 4), zał. 20.11.1917 (18.11.1918?). Prezesami Ogniska ZNP w Rykach byli kolejno: Józef Kozieł (1922), Jan Kołodziejek (1922-24 i 1928), Stanisław Szubiński (1922), Władysław Olszewski (1923), Jan Wolak (1924-25), Kazimierz Marzysz (1925), Władysław Petrykiewicz (1926), Marian Osiński (1927, 1930 i 1932), Marian Królikowski (1929-31), Jan Jałocha (1933 i 1938-39), Piotr Fal (1934-37).

Podczas wojny łącznikiem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON) był Jan Jałocha. Po wojnie przewodniczącymi byli: Władysław Pytlakowski (1948), Jan Kupidurski (1949), Regina Warowna (1949-51). W 1951 zlikwidowano Ognisko ZNP, a powołano Międzyszkolną Organizację Związkową (MOZ), pierwszą przewodniczącą została Florentyna Korżyk (1951-52), następnie: Władysława Taff (1952-53) i Maria Kossowska (1953-56). W 1956 powstał Oddział Powiatowy ZNP, prezesem został Jan Łomott (1956-58), następnie: Stanisław Bober (1958-72), Tadeusz Piątek (1972-75), Stanisława Potocka (1975-76), Danuta Błachnio (1976-80), Ksawery Wojewoda (1980-13.12.1981). W okresie stanu wojennego Związek był zawieszony, działała jedynie Komisja Socjalno – Bytowa. Ponowna rejestracja związku odbyła się 25.02.1983. Kolejnymi prezesami zostali: Krystyna Okleja (1983-86), Marianna Nowaczyk (1986-90), Teodozja Ciastek (1990-93), Krzysztof Wojewoda (1994-98), Grażyna Piskorska (1998-2000), Krystyna Grudniak (2000-02), Danuta Jeżewska od 2002.

17

W 1932 powstała Kasa Samopomocowa kierowana przez Piotra Fala, a od 1933 przez Abrahama Rozena. Po wojnie jej działalność wznowiono 18.03.1956, sekretarzem została Kazimiera Siemierzewicz. W 1963 przewodniczącym został Karol Pieczykolan (1963-66), następnie: Kazimiera Goliszewska (1966-72), Aleksander Lipiński (1972-76), Stanisław Królik (1976-80), Teresa Dziedzic (1980-90), Maria Kornas (1990-2003), Alina Kamela – od 2003.

02.04.1979 powołano sekcję Emerytów i Rencistów, pierwszą przewodniczącą została Janina Godlewska, następnie: Stanisław Gawroński (do 1990), Tadeusz Czerniejewski (1990-98), Danuta Błachnio (1998-99), Danuta Prokop (1999-2002), Zofia Grudka – od 2002. 01.09. 2005 Związek liczył 322 członków w pow. ryckim. [Tomasz Niemirowski, wg: Z. Lipski, Związek Nauczycielstwa Polskiego Oddział Ryki – próba bilansu]

Związek Strzelecki w Rykach, działał w l. 1920-39. Prezesem był Gągała, następnie Walerian Karasiński, sekretarzem Stanisław Surmacz, skarbnikiem Abraham Rozen. Drużyna męska zajmowała się przysposobieniem wojskowym i wychowaniem fizycznym. Zajęcia z musztry i strzelania prowadzili instruktorzy z 15 PP w Twierdzy w Dęblinie. Drużyna kobieca miała szkolenie sanitarne (prowadziła Wanda Kotulanka). Do Związku należała młodzież ponadpodstawowa (15-20 lat) z okręgu 15 Pułku Piechoty (gminy z powiatu Garwolin i Puławy). Związek prowadził świetlicę, początkowo w Domu Ludowym, a od 1938 w Domu Strażaka. W świetlicy były gazety, radio, stół do ping-ponga. Urządzano zabawy taneczne i zbiórki. Związek brał też udział w zawodach sportowych, istniał Klub Piłki Nożnej Związku Strzeleckiego. I stopień awansu otrzymywano po dwuletnim szkoleniu i dwutygodniowym obozie junackim w dworach ziemiańskich, a II stopień po następnych dwóch latach szkolenia i dwutygodniowym obozie w koszarach wojskowych. Członkowie brali udział w biegu Sulejówek – Belweder w rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego, pełnili straż przy grobie Pana Jezusa w Wielki Piątek, a we wrześniu 1939 prowadzili punkt informacyjny dla uciekinierów. [Barbara Kwiatkowska, według relacji Henryka Gośniaka]

Żaczek Jarosław, 38 lat, poseł do Sejmu RP z ramienia PiS na kadencję od 2005 i od 2007. Zam. Stara Dąbia. Inż. Rolnik. Pracownik Wydziału Zarządzania Kryzysowego, Ochrony Ludności i Spraw Obronnych Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, gdzie pełnił również funkcję Przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”, z-ca kierownika Urzędu Rejonowego w Rykach, obecnie z-ca burmistrza Ryk. Dwukrotnie wybierany do Rady Powiatu Ryckiego, członek Zarządu Regionalnego oraz Krajowej Rady Politycznej partii „Prawo i Sprawiedliwość”. Żona: Barbara. Dzieci: Aleksandra, Łukasz, Marcin. [Tomasz Niemirowski, wg: Twój Głos 1/2005]

Żebracki Józef, ks., ur. 21.08.1832 we wsi Nowinie, w pow. bialskim, zm. 01.12.1902 w Suchożebrach, s. Ludwika i Florencji z d. Szemiatkówna. Uczył się w szkołach bialskich, potem wstąpił do Seminarium Diecezjalnego Podlaskiego, otrzymując święcenia kapłańskie 02.09.1885. Na pierwszą posługę mianowany został do Kruszyny. 12.01.1856 przeniesiono go na wikariusza do Radzynia. W nowej par. był często szykanowany przez władze rosyjskie za częste działania i sprzeciwy wobec nich. 20.03.1861 po odprawionym nabożeństwie żałobnym w kościele, wraz z procesją wiernych udał się na rogatkę międzyrzecką, gdzie postawiono krzyż. Następnie w słowie skierowanym do zebranych ks. Żebracki powiedział: „(…) ten krzyż stawia się na pamiątkę owego krzyża, który w Warszawie 27.02 został znieważony i porąbany przez wrogów (…)”. Następnie przekonywał ludzi, aby niczego nie oszczędzając, dążyli do wypędzenia wrogów z granic Ojczyzny. To wydarzenie spotkało się z wielkim sprzeciwem władz carskich. W 1866 przechodzi na probostwo w Rykach do 1880, skąd na 4 lata do par. Parczew. Następnie został administratorem

17

par. Kopcie 1884 – 1901 i par. Suchożebry 1901-02. [Krystian Pielacha, wg: Akta osobiste księdza Józefa Żebrackiego, AKDS, sygn. Dział II, Lit. Ż, Nr 2, Tom I]

Żydzi w Rykach. W dokumencie z II poł. XVI w. znajduje się wzmianka o żydowskim handlarzu mieszkającym w Rykach, można więc przypuszczać, że pierwsi Żydzi osiedlali się w Rykach w tym właśnie czasie. W XVII i XVIII w. pojawiają się informacje o kilku Żydach, którzy dzierżawili gorzelnię. W 1764 w Rykach mieszkało siedemnaście rodzin żydowskich. W większości trudnili się rzemiosłem (piekarze, krawcy, szewcy). W tym czasie pozostali mieszkańcy miasta stwarzali dla osiedlających się Żydów trudności, które miały ograniczyć możliwości zarabiania na utrzymanie. Od Żydów posiadających domy na rynku lub w jego pobliżu żądano, by je sprzedawali. Wynajmowanie Żydom domów w centrum miasta było zabronione. Z czasem jednak miasto przyznało Żydom pewne przywileje, między innymi prawo nabycia tanich działek na nowej ulicy oraz zezwolenie na przydział darmowego drewna budowlanego.

Wiek XIX i XX to okres wzmożonego osiedlania się Żydów w Rykach. Nawet restrykcje rosyjskich władz wprowadzone w celu ograniczenia osiedlania się Żydów w tym przygranicznym mieście, nie powstrzymały napływu ludności żydowskiej. Pod koniec XIX w. Żydzi tworzyli już wyraźną większość - około 90% miejscowej ludności. Te proporcje zachowały się aż do wybuchu I wojny światowej.

W II poł. XIX w. Ryki stały się ośrodkiem handlu i rzemiosła dla okolicznego rolniczego regionu. To wpłynęło na sposób zarabiania przez Żydów na życie, większość z nich pracowała właśnie w tych dziedzinach. Prowadzili również zajazdy i wyszynki. Żydzi byli przeważnie krawcami lub rzeźnikami, ale zajmowali się także innym rzemiosłem. Ważniejszymi przedstawicielami miejskiego handlu byli czterej bogaci kupcy, szesnastu sklepikarzy i pięćdziesięciu czterech szewców i straganiarzy. W Rykach, jak i w okolicznych miastach, organizowano cotygodniowe jarmarki i coroczne targi, które dla miejscowych Żydów były głównym źródłem utrzymania. Pod koniec XIX w. Żydzi założyli kilka małych przedsiębiorstw, m.in. zakład skórzany i zakład hafciarski.

Początkowo Żydzi z Ryk należeli do gminy żydowskiej w Garwolinie. W 1842 otrzymali status niezależnej gminy. Pobudowali murowaną synagogę, dom nauki oraz założyli cmentarz. Z czasem pojawiły się w Rykach chasydzkie sztibł (małe domy modlitwy) i miasto stało się znanym ośrodkiem chasydyzmu.

Pierwszym rabinem gminy żydowskiej w Rykach był Baruk s. Mejera. Rycki magid (kaznodzieja) odgrywał ważną rolę także w świecie chasydów. W czasie swojej trzydziestoletniej służby okazał się energicznym działaczem społecznym. Z jego inicjatywy założono w Rykach kilka instytucji społecznych np. kasę bezprocentowych pożyczek, organizację niosącą pomoc chorym oraz bezpłatne schronisko dla ubogich wędrowców. Jego następcami, znanymi z nazwiska lub imienia, byli m.in.: rabin Zevi Hirsz Aszkenazy (już jako starzec wyemigrował do Izraela), rabin Elijahu Chaim Zuckerkop, rabin Isasachar (zm. 1900), rabin Natan Neta Romer i jego syn rabin Josef, syn Mosze Inkas (zm. 1910), rabin Aszer Elimelekh Hofstein (ostatni admor Kozienic, zm. 1935) oraz rabin Juda Fajfer (zięć rabina Jakuba Romera) ostatni rabin gminy. Zmarł podczas okupacji, ale miał normalny pogrzeb.

Pierwsze koło syjonistyczne w Rykach zostało założone w 1904, a po kilku latach powstały także placówki Mizrachi (partia syjonistów religijnych) oraz Poalej Syjon (socjalistyczna lewica).

Trzy miesiące po wybuchu I wojny światowej, władze rosyjskie wysiedliły z Ryk Żydów, twierdząc, że sympatyzują z Niemcami i są podejrzani o szpiegostwo. Wygnańcy rozproszyli się po całej okolicy, jednak, gdy w 1915 miasto opanowali Niemcy, większość powróciła do swoich domów. Okres okupacji niemieckiej był również ciężki dla mieszkańców miasta. Wiele budynków zostało zniszczonych od kul i pożarów. Działania wojenne sparaliżowały też miejscową gospodarkę. Towary ze sklepów konfiskowano. Mężczyźni zdolni do pracy byli zabierani na roboty przymusowe. Zawieszenie handlu i działalności rzemieślniczej spowodowało braki w

17

zaopatrzeniu w żywność i w inne podstawowe artykuły. Wielu Żydów zostało bez środków do życia. Dla nich otworzono gminną stołówkę, w której wydawano sto pięćdziesiąt gorących posiłków dziennie.

Pomimo dużych problemów natury ekonomicznej, lata wojny były okresem kulturalnego i politycznego przebudzenia ryckich Żydów. Zakładali kluby kulturalne i towarzyskie, organizowali szkolenia dla młodzieży, kółka teatralne, kluby sportowe itp. Wybory do rady żydowskiej w 1918 przyniosły ostrą walkę między syjonistami i chasydami. Wygrali syjoniści. Pod koniec 1916 Żydzi otrzymali sześć (połowę) mandatów w zarządzie miejskim.

W latach międzywojennych Ryki pozostawały nadal miasteczkiem, którego życie gospodarcze opierało się głównie na małym handlu i rzemiośle. Kilku Żydów nawiązało handlowe kontakty z regionalnymi miastami przemysłowymi, najwięcej z fabrykami w Lublinie. W Rykach powstały warsztaty, w których produkowano wyroby dostarczane do tych fabryk. Otwarto też małą wytwórnię, obok już istniejących żydowskich przedsiębiorstw. Zatrudnionych w niej było od dziesięciu do piętnastu pracowników. Do wcześniejszych gałęzi handlu dołączył handel rybami. Ryby wykupywano z miejscowych stawów i sprzedawano do wielkich miast. Połowa Żydów w mieście nadal utrzymywała się z rzemiosła. Najwięcej było krawców i szewców. Dziesięć rodzin trudniło się tkactwem. Tylko jedna piekarnia w mieście nie należała do Żydów. Również transport był w rękach żydowskich.

Po wielkim pożarze w 1925 na terenie dzisiejszej mleczarni, PZDL, i WSUPiZ pobudowano ok. 13 baraków dla rodzin żydowskich, które pozostały bez dachu nad głową. Mieszkało w nich także kilka rodzin polskich np. Kłusków. Pomoc dla poszkodowanych nadeszła od organizacji żydowskich z całego świata. Magazyn z darami znajdował się w Domu Ludowym. Z czasem jak odbudowywano domy Żydzi wracali na Rynek. Kilka rodzin tam jednak pozostało aż do przyjścia Niemców.

Większość Żydów zarabiała zbyt mało na utrzymanie i wielu z nich potrzebowało pomocy od gminy lub od istniejących organizacji dobroczynnych, włączając w to kasę pożyczek bezprocentowych, np. Gemilas Chesed, która wznowiła swoją działalność w 1922. W 1937 w kasie było do dyspozycji 32 000 złotych, w l. 1932-37 udzielono około ośmiuset pożyczek. W 1926 powstał w mieście żydowski bank spółdzielczy, który dobrze się rozwijał i nawet przynosił zyski. W 1936 Towarzystwo Opieki nad Chorymi (Biqqur Holim) zmieniono na Towarzystwo Darmowego Schroniska, które również pomagało biednym i potrzebującym pieniędzy na opiekę lekarską.

Poza ruchami Mizrachi i Poalej Syjon oraz ich młodzieżowymi sekcjami, które miały już w Rykach swoje pozycje, w tym okresie powstawały nowe partie i ruchy: Syjoniści wraz z sekcją młodzieżową, Syjoniści Rewizjonistyczni oraz komórka ruchu Betar (organizacja młodzieżowa związana z prawicowym ruchem rewizjonistycznym). Od 1930 członkowie grupy Mizrachi, którzy byli w Rykach najaktywniejsi, prowadzili dla młodzieży w miejscowym tartaku grupę Alija (emigracja do ziemi Izrael).

W Rykach działał także Agudat Israel (międzynarodowa organizacja Żydów ortodoksyjnych) oraz, założony przed I wojną światową i mający kilkadziesiąt członków, Bund (Ogólny Żydowski Związek Robotników na Litwie, w Polsce i w Rosji). Kilku Żydów należało do działającej w podziemiu partii komunistycznej, dwóch z nich w latach trzydziestych aresztowano. W latach dwudziestych i trzydziestych Agudat Israel było czołowym ugrupowaniem w gminie, a nawet jeden z jego członków został wybrany na jej prezesa. Chasydzi również byli członkami rady miejskiej. Syjoniści posiadali dwa lub trzy głosy, a Bund jeden. W radzie Żydzi mieli osiem mandatów z osiemnastu. Żyd pełnił też funkcję zastępcy wójta.

W tym okresie dzieci żydowskie uczyły się w prywatnych szkółkach cheder. W 1927 z inicjatywy ruchu Beis Jakov powstała szkoła podstawowa, w której uczyło się 70-80 dziewcząt. Po kilku latach Agudat Israel otworzył szkołę dla chłopców Talmud Torah. W 1930 syjoniści próbowali otworzyć hebrajską szkołę Tarbut, jednak tego planu nie udało się im zrealizować.

17

Lata dwudzieste i trzydzieste charakteryzowały się zwiększeniem ilości wystąpień antysemickich w Rykach, podobnie jak w całej Polsce. W 1922 miejscowi właściciele ziemscy zebrali się, by skonfiskować żydowskie dzierżawy. Podczas jarmarku w 1937 jeden z gospodarzy sprowokował bójkę: Żydzi wygrali. Gdy wieść o tym rozeszła się po okolicy, miejscowi antysemici podburzyli innych mieszkańców i zaplanowali odwet na Żydach w następny czwartek. Młodzi Żydzi uzbroili się na jarmark, co powstrzymało prowokatorów i udaremniło ich plan.

Na początku września 1939 samoloty niemieckie zbombardowały Ryki. Kilkunastu mieszkańców zginęło, setki zostało rannych, wiele domów zostało zniszczonych. Pożary zniszczyły całe ulice. Kolumny uciekinierów z zachodniej Polski, a także z sąsiedniego zbombardowanego Dęblina, przechodziły przez Ryki. Wielu z tych uciekinierów zostało rannych podczas nalotów na Ryki. Miasto zostało zajęte przez Niemców 17.09.1939. Niemcy obchodzili się z Żydami brutalnie. Niszczyli im sklepy i odbierali majątki, a kilkunastu ranili.

Na drugi dzień po zajęciu Ryk, Żydzi musieli zgromadzić się na rynku. Niemcy wybrali z nich czterystu młodych i zawieźli ich do pracy do Dęblina. Zostali zakwaterowani w jednostce wojskowej i pracowali w magazynach zaopatrzeniowych. Po kilku dniach zostali przywiezieni z powrotem do Ryk. Została wprowadzona godzina policyjna. Mieszkańcom miasta zabroniono poruszać się po ulicach od godziny szóstej wieczorem do godziny piątej rano. Podczas pierwszych dni okupacji Niemcy zabierali do pracy przymusowej Żydów z ich domów lub z łapanki z ulicy, najczęściej do sprzątania gruzów, napraw po bombardowaniach itp. zajęć. W mieście panował wielki chaos. Ataki na Żydów, grabienie ich majątków przez Niemców i polskich antysemitów, były na porządku dziennym. Na początku października 1939 mały oddział niemiecki został zakwaterowany w Rykach i znów zapanował porządek. W połowie października utworzono Judenrat pod przewodnictwem Samuela Gutwajzera oraz policję żydowską w sile dziesięciu funkcjonariuszy. Jednym z nadzorców był Jakub Mandelbaum . Po założeniu Judenratu przeprowadzono w Rykach spis ludności żydowskiej, w związku z poborem do prac przymusowych.

Na początku 1940 Niemcy żądali większej siły roboczej i Judenrat musiał dziennie posyłać setki ludzi do pracy. W czerwcu 1940 Niemiec Kovalsky, który nadzorował prace przymusowe w okolicy, zażądał stu robotników do obozu pracy w Janiszowie, do prac przy kopaniu i regulacji Wisły. Judenrat utrzymywał kontakt z ludźmi w obozach pracy. Wysyłał im paczki żywnościowe i ubrania od ich rodzin. W 1941 Niemcy żądali jeszcze dodatkowych robotników. Na początku tego roku posłano do obozu pracy w Puławach dziewięćdziesięciu ludzi. Latem, przed inwazją na Związek Sowiecki, Niemcy zażądali kolejnych dwustu robotników. Dyplomatyczne zabiegi Gutwajzera, przewodniczącego Judenratu, zredukowały tą liczbę do czterdziestu pięciu osób. Ludzie ci byli wysłani do prac przy umocnieniach w rejonie Bełżca. W momencie wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej dwustu przymusowych robotników powołano do pracy w składach amunicji w Stawach.

Judenrat miał trudności z narastającą liczbą uchodźców. Zakwaterowano ich w pomieszczeniach użyteczności publicznej, takich jak czytelnia czy sztibł, które już nie były używane jako domy modlitwy. Pod koniec 1940 utworzono w Rykach getto. Na bardzo małym obszarze, obejmującym Rynek Stary i ulice: Łukowską, Kapitulną (obecnie Jeziorna) i Kanałową, stłoczono tysiąc osiemset Żydów. Judenrat podejmował ogromny wysiłek, by zaopatrzyć mieszkańców getta w niezbędne środki do życia. Na początku 1941 organizacja JSS (Niezależna Pomoc Żydowska) z Krakowa przysłała pieniądze dla ryckiego Judenratu. Z tych pieniędzy otworzono gminną kuchnię oraz izbę chorych. Izba chorych znajdowała się w czytelni i prowadzona była przez chirurga Kestenbauma. W zimie 1941 wybuchła w getcie epidemia tyfusu, w wyniku której zmarło około 50 osób. Personelowi medycznemu udało się w końcu opanować epidemię. W getcie była też mała gminna czytelnia, która służyła jako miejsce spotkań młodych ludzi.

17

Po inwazji Niemiec na Związek Sowiecki warunki życia w getcie jeszcze się pogorszyły, zapanował głód. Niemcy surowo zakazali opuszczania getta, można było jedynie wyjść do pracy przymusowej. Uniemożliwiło to Żydom zakup żywności u Polaków.

06.05.1942 granatowa policja przybyła do budynku Judenratu i uwięziła jego członków w miejscowym areszcie. Tej samej nocy getto zostało otoczone przez oddziały SS z Dęblina. Esesmani, razem z granatową policją, wyrzucali Żydów z mieszkań. Pozwolono im zabrać ze sobą 10 kg jedzenia oraz rzeczy osobiste i odprowadzono ich na rynek. Starcy i chorzy byli rozstrzeliwani na miejscu. Odebrano Żydom kosztowności oraz pieniądze. Rano siódmego maja poprowadzono Żydów do Dęblina pod silną eskortą niemiecką. Tych, którzy nie mogli nadążyć (starcy, dzieci, chorzy), rozstrzeliwano, a ich ciała pozostawiano przy drodze. Na stacji kolejowej w Dęblinie kobiety wraz z dziećmi odłączono od mężczyzn. Grupę dwustu młodych ludzi skierowano do obozu pracy w Dęblinie na lotnisku. Pozostali Żydzi z Ryk i Dęblina w liczbie około trzech tysięcy, zostali wysłani w wagonach towarowych do obozu zagłady w Sobiborze.

W styczniu 1945 trzydziestu ocalałych Żydów powróciło do Ryk. Miejscowa ludność przywitała ich wrogo. Wkrótce jeden z ocalałych - Simcha Brozdowicz - został przez nich zamordowany. Również żydowski oficer z armii polskiej, niejaki Wiślicki, został zamordowany w Rykach. Z powodu powtarzających się zbrodni, większość ocalałych Żydów uciekła z Ryk. W maju 1945 członkowie nacjonalistycznej organizacji polskiej zamordowali w okolicy czterech Żydów, co spowodowało ucieczkę z Ryk pozostałych Żydów. [Tłumaczenie z Pinkas Hakehillot Polin: Encyklopedia Gmin Żydowskich, Polska. Tom VII. Strony 550-553, Yad Vashem, Jerozolima. Z angielskiego przełożył Andrzej Cieśla, por.: http://www.jewishgen.org/Yizkor/ryki/rykp039.html]

5. BIBLIOGRAFIA

5.1. Wydawnictwa zwarte o Rykach

Budziak T. (2007). Cmentarze to miejsca święte. Ryki, Włostowice, Kazimierz, Nałęczów. Opis cmentarzy i zdjęcia niektórych grobów.

Kanc Szymon (wyd.), (1973). Księga pamiątkowa Ryk. Tel – Aviv. Zawiera historię żydowskich Ryk, opis życia towarzyskiego, szkolnictwa, organizacji, wybitnych osób, zagłady podczas II wojny światowej i inne wspomnienia. Fragmenty dostępne w Internecie: http://www.jewishgen.org/Yizkor/ryki/rykp000.html

Kasprowicz I. (1958). Pięćdziesiąt lat GS w Rykach. Warszawa: Zakład Wydawniczy C.R.S.

Galicka I., Sygietyńska H. (red.), (1967). Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom X. Województwo warszawskie. Zeszyt 21. Powiat rycki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Kwiatkowska B., Witek H., Porowska B., Mierzwińska M., Wnuk A. (2006). Historia-Kultura-Tradycje. Żydzi w Rykach. Wyd.: Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Towarzystwo Przyjaciół Ryk.

Lipski Z. (1994). Kościół i parafia w Rykach (na 80tą rocznicę wybudowania kościoła Najświętszego Zbawiciela).

Lipski Z. (1997). Ryki początek eposu. Wyd.: Rada Miejska i Zarząd Miasta Ryki oraz redakcja MR. Zawiera m.in. historię ziem ryckich od najdawniejszych czasów i stare plany Ryk.

Lipski Z. (2004). Ryki. Sięganie do korzeni. Wyd.: Stowarzyszenie Regionalne Małe Mazowsze, TPR i redakcja miesięcznika „Małe Mazowsze”. Zawiera m.in. zdjęcia najważniejszych obiektów, opis dzielnic i środowiska przyrodniczego Ryk.

17

Lipski Z. (1998). Zespół Szkół Zawodowych im. Władysława Korżyka w Rykach. 1947 1997. Wyd.: Komitet Obchodów 50lecia ZSZ im. Władysława Korżyka w Rykach.

Lipski Z. (2005). Związek Nauczycielstwa Polskiego Oddział Ryki: próba bilansu. Wyd.: ZO ZNP w Rykach.

Łuszkiewicz M. (2000). Zabytki sakralne Ryk. Cmentarz przy ul. Młynarskiej. Wyd.: Miejsko Gminne Centrum Kultury w Rykach i Towarzystwo Przyjaciół Ryk.

Makulec J., Witek H. (2005). Z Brusowa w świat Piotr Danysz i jego rodzina. Ryki. Wyd.: Towarzystwo Przyjaciół Ryk, Miejsko Gminne Centrum Kultury.

Makulec R., Kruk K., Wiśniewska W. (red.), (1994). Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej Curie w Rykach w l. 1944 1994.

Mazur I. (1983). Studium historyczno urbanistyczne Ryk, woj. lubelskie. Lublin: Pracownie Konserwacji Zabytków oddział w Lublinie. Pracownia dokumentacji naukowo historycznej. Maszynopis w Archiwum Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie. Zawiera bibliografię oraz zdjęcia Ryk z lat 70 XX w.

Mierzwińska M., Witek H., Wnuk A., Wójcik M. (2007). Przynależność administracyjna Ryk na przestrzeni wieków. Ludzie - działania - wydarzenia. Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ryk.

Piskorska G., (brak roku wyd.). Szkoła Podstawowa im. Mariana Osińskiego w Rykach w l. 1901 2001 (szkic do dziejów). Wyd.: Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 1 w Rykach, Lubelskie Centrum Marketingu.

Sulej M. (2005). Marian Bernaciak „Orlik”. Warszawa Zielonka Ryki. Wyd.: Społeczny Komitet Budowy Tablicy Upamiętniającej Miejsce Urodzin Dowódcy OPI/15 PP „Wilków” AK mjr. Mariana Bernaciaka.

Witek H. (2007). Kariera polityczna i wojskowa Stanisława Poniatowskiego ojca króla. Wyd.: Towarzystwo Przyjaciół Ryk, Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Rykach.

Żmudziński J. (1969). Otwock, Garwolin, Ryki i okolice. Przewodnik turystyczny. Warszawa: Sport i Turystyka.

5.2. Artykuły

Karaś R. (1976). Włosi w Rykach. W: Ekspres reporterów. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, s. 3-77. Reportaż opisujący okoliczności powstania ZPOW Hortex.

5.3. Prace magisterskie

Mac Beata (1992). Dzieje parafii Ryki do końca XVIII w. Praca napisana pod kier. S. Litaka. KUL.

Liszko Maciej (2003). Dzieje Rzymskokatolickiej parafii Ryki (1908 - 1947). Praca napisana pod kier. ks. dr H. Małeckiego, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie.

Maj Andrzej (1990). „Adoracja Chrystusa na krzyżu” obraz L. Wyczółkowskiego, dar artysty dla kościoła Najświętszego Zbawiciela w Rykach. Interpretacja ikonograficzno historyczna. Praca napisana pod kier. J. Cynke Witalisa. UMCS.

Pielacha Krystian. (2006). Dzieje parafii Najświętszego Zbawiciela w Rykach (XV – XX w). Praca napisana pod kier. ks. prof. dr hab. R. Krawczyka. Akademia Podlaska w Siedlcach.

Sadura T. (1999). Ryki jako ośrodek centralny w okresie transformacji systemowej w latach 1988 1998. Praca napisana pod kier. A. Werwickiego. UŁ.

18

5.4. Wydawnictwa reklamowe

Gmina Ryki 1990 2000. (2001). Opracowanie i przygotowanie do druku: Teresa Chmaj, Zofia Flak, Tadeusz Bartnik, Lucjan Cieślak, Stanisław Ciesielski, Dariusz Jaśkiewicz, Stanisława Jawoszek, Kazimiera Rodak. Wyd.: Zarząd Miasta w Rykach.

Panorama Ryk (1999). Agencja Reklamowo Wydawnicza Figaro Corporation. Zawiera spis urzędów, firm, przedsiębiorstw ryckich oraz wiele reklam.

Powiat rycki (1999). Wyd. Dar Eureka z Bydgoszczy. Zawiera m.in. krótkie opisy i zdjęcia zabytków ryckich, również w jęz. angielskim.

Powiat rycki (ok. 2000). Wyd. ALDA z Bydgoszczy i ArRuS s.c. Zawiera m.in. historię Ryk i opis zabytków ryckich, również w jęz. angielskim.

Powiat rycki (2001). Wyd.: Dar Eureka. Zawiera m.in. opis i zdjęcia zabytków ryckich.Raport o stanie gminy 1994 1998. (1998). Wydany przez Radę Miejską, Zarząd Miasta,

Burmistrza i Urząd Miasta. Zawiera m.in. zdjęcia niektórych obiektów w Rykach.Ryki. Informator (1994). Opracowali: Jacek Banach, Andrzej Kalinowski, Dariusz

Kalinowski, Andrzej Łuczyński, Beata Wiak. Zawiera m.in. historię Ryk, opis zabytków, plan miasta, spis telefonów.

Ryki. (1995). Wyd.: System perfekt s.c. z Bydgoszczy. Zawiera m.in. plan miasta, zdjęcia i opisy zabytków, także w jęz. angielskim.

Ryki. Plan miasta. Informator miejski (1997). Wyd. System perfekt s.c. z Bydgoszczy. Zawiera m.in. opis instytucji i organizacji ryckich, dzieje Ryk i zdjęcia zabytkowych obiektów.

Ryki. 1957 1997. 40lecie. (1996). Wyd.: System perfekt s.c. Zawiera m.in. opis położenia geogr. i historię miasta, także w jęz. angielskim i niemieckim.

5.5. Wydawnictwa kartograficzne

Plan Miasta Ryki. Skala 1: 11 000. Wydany w październiku 1998 przez wyd. „Pod Aniołem” z Krakowa. Zawiera również opis położenia, historię Ryk i zwięzły opis zabytków.

Powiat rycki. Plan powiatu ryckiego wydany w 2000 przez wyd. „Dar Eureka” z Bydgoszczy. Zawiera m.in. opis położenia Ryk i zabytków miasta.

Ryki. Plan miasta wydany w maju 2003 przez wyd. „Kaczmarek” z Bydgoszczy.Miasto i gmina Ryki. Plan miasta i gminy Ryki wydany w 2006 przez Wydawnictwo

Pomorza i Kujaw „PiK” z Bydgoszczy. Zawiera historię i opis gminy i miasta oraz reklamy.

5.6. Wydawnictwa ciągłe

„Dobry Pasterz”, pismo parafialne wydawane przez ks. Kazimierza Jóźwika, a później ks. Roberta Wegierę i ks. Krzysztofa Wałka od 05.02.1995. Ukazało się kilkanaście numerów. Założeniem tego pisma było przybliżanie prawd wiary, Pisma świętego, kształtowanie właściwych postaw religijnych. [Krystian Pielacha]

„Gazeta Powiatowa”, wydawana przez Stowarzyszenie na Rzecz Powiatu w Rykach, pod red. Marka Miłosza. Ukazały się dwa numery w 1994 oraz jeden w 1995 pod nazwą „Gazeta w Powiecie.” [Tomasz Niemirowski]

„Małe Mazowsze”, miesięcznik wydawany przez Towarzystwo Regionalne „Małe Mazowsze” od 01.05.2003. Do 10.2005 ukazało się 28 numerów o objętości 44 stron. Od listopada 2004 zawiera dodatek: Biuletyn TPR (dotąd 10 numerów). Red. naczelnym jest Zbigniew Lipski, współpracownikami: Tadeusz Kucharski (fotografia), Sylwester Kuchnio (artykuły

18

prawne), Beata Wiak (rysunki satyryczne), Eugeniusz Maciaszek (dział rozrywek umysłowych), Iwona Krupińska i Teresa Bartnik dane demograficzne. Jest to czasopismo o charakterze społeczno kulturalnym, zajmujące się promocją powiatu ryckiego i dostarczające wiedzy o przeszłości miast i wsi powiatu ryckiego, a także jego obrzeży. Głównym sponsorem jest przedsiębiorca Marek Michalik z Pawłowic. [Zbigniew Lipski]

„Miesięcznik Rycki”. Czasopismo regionalne wydawane w l. 1995-2003 (nr 1-100) w nakładzie od 1000-2000 egz., objętości 16 - 32 str. Redaktorem naczelnym został Zbigniew Lipski. Współpracowali w redagowaniu m.in. Teresa Bartnik, Tadeusz Budziak, Krystyna Czajka, Edmund Doliński, Teresa Domarecka-Szewczyk, Bogusław Dziadosz, Wojciech Głodek, Bogdan Grudniak, Tadeusz Kucharski, Eugeniusz Maciaszek, Halina Majewska - Musińska, Ryszard Makulec, Krzysztof Miłosz, Bogumiła Porowska, Bogdan Prokop, Kazimiera Rodak, Stanisław Ryszkowski, Anna Tertil, Beata Wiak, Maria Wiśnioch, Ksawery Wojewoda. Kontynuowany w latach następnych pod redakcją Magdaleny Jeżewskiej, a następnie Marka Łukasiaka. [Zbigniew Lipski]

„Nasza Gmina Ryki”, miesięcznik wydawany od stycznia 2000, od numeru 2/2001 pod tytułem „Twój Głos. Gazeta lokalna” [Tomasz Niemirowski]

„Obserwator Rycki” – ukazał się jeden numer wydany w 1991 przez Rycki Ośrodek Kultury. [Tomasz Niemirowski]

„Prawda o nas”, gazetka uczniowska, wydawana w l. 1991-92 przez młodzież z LO, TB i TM. Ukazało się kilka numerów. Red. naczelny: Krzysztof Makulski. [Tomasz Niemirowski]

„Twój Głos”, tygodnik wydawany od 01.01.2000 przez PWHU. „M – PRESS” pod red. Michała Gawryołka. Do 01.05.2005 ukazało się 98 numerów. Współpracują: Zbigniew Jończyk zastępca redaktora naczelnego, Mariola Jędrych - sekretariat, Adam Faluszczak – reporter, dział sportowy, Krystyna Czajka – reporter, korekta, Wiesław Kieliszek – korespondent, Małgorzata Gral – dział reklamy, Kazimierz Stefanek – aspirant sztabowy, naczelnik prasowy KPP Ryki. „Twój Głos” jest niezależną gazetą lokalną, która swym zasięgiem obejmuje teren powiatu ryckiego. Pierwszy numer pisma ukazał się jako miesięcznik ”Nasza Gmina Ryki”. W lutym 2001 nastąpiła zmiana tytułu na „Twój Głos”. Od września 2004 gazeta jest tygodnikiem, drukowanym w formacie A3 na papierze gazetowym. W 2001 redakcja zdobyła I miejsce w konkursie zorganizowanym przez Stowarzyszenie Prasy Lokalnej Lubelszczyzny na „Najlepszą gazetę lokalną”. Od 2001 gazeta organizuje plebiscyt na najpopularniejszego sportowca roku w powiecie ryckim, który cieszy się ogromną popularnością czytelników. Na swych łamach tygodnik porusza sprawy istotne dla lokalnej społeczności, jest źródłem wiarygodnych informacji z zakresu życia publicznego, społecznego i kulturalnego. Gazeta współpracuje z wieloma instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie powiatu ryckiego i nie tylko. [Michał Gawryołek]

WZROK (Wiadomości Z Ryk i OKolicy), czasopismo wydawane przez Komitet Obywatelski Miasta i Gminy Ryki w okresie od 05.10.1989 do 03.07.1990. Ukazało się 9 numerów. Redaktorem naczelnym był Jan Zaremba, a współpracownikami: Daniela Beczek, Iwona Bachmat, Józefa Hołownia, Daniel Jabłoński, Marek Miłosz, Tomasz Niemirowski i Andrzej Pyrka. W piśmie poruszano problemy lokalne, zwłaszcza związane ze zmianą ustroju. [Tomasz Niemirowski]

18

WZROK, gazeta Powiatu Ryckiego Dęblin - Kłoczew- Nowodwór – Ryki – Stężyca – Ułęż; dwutygodnik. Red. nacz. Sebastian Luciński. Wydawca: Stowarzyszenie PRS. Adres red.: ul. Karola Wojtyły 25/33. Pierwszy numer wydano w kwietniu 2005 w nakładzie 2000 egz. Czasopismo jest kontynuacją niezależnego pisma WZROK, wydawanego od 1989; ujmuje tematykę samorządową, społeczną, oświatową i ekonomiczną dotyczą m.in. lokalnej społeczności. [Anna Żaczek]

5.7. Prace autorów z Ryk

Habowski E. (1998). Listy. Od zmierzchu do świtu. Warszawa: Oficyna Literatów i Dziennikarzy POD WIATR. Wiersze.

Habowski E. (2001). Antologia Wileńska (współautor). Warszawa: Oficyna Literatów i Dziennikarzy POD WIATR.

Habowski E. (2002). Aniołowie upadają pierwsi. Warszawa: Wydawnictwo Pod Wiatr. Powieść.

Kolędy ryckie (1991). Kaseta magnetofonowa nagrana przez zespół w składzie: Anna Kania, Ewa Miszczak, Wojciech Gembala, Adam Jeżewski, Grzegorz Chachuła, Robert Cuch, Marek Kamiński, Andrzej Łukasiak.

Majewska Musińska H. (1997). Dlaczego wierszem. Ryki: Wyd.: Miejsko Gminny Ośrodek Kultury w Rykach; Zespół Redakcyjny „Miesięcznika Ryckiego”. Wybór wierszy, opracowany przez K. Czubaszka.

Majewska – Musińska H. (2001). Słowo o szkole. Wyd. Miejsko Gminne Centrum Kultury i Redakcja „Miesięcznika Ryckiego”. Zapis montażu słownego napisanego z okazji 85 rocznicy SP w Rykach.

Niemirowski T. (2008). Od poczęcia do przebóstwienia. Zarys teorii rozwoju człowieka. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy.

Niemirowski T. (2008). O naturze i wspomaganiu rozwoju umysłowego. Lublin: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji.

Piosenki pielgrzymkowe (1991). Kaseta magnetofonowa nagrana przez zespół w składzie: Ewa Miszczak, Anna Kania, Adam Jeżewski, Robert Cuch, Andrzej Łukasiak.

Szurowska B. (2003). Rosopoje. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza. Wiersze.Szurowska B. (2003). Płatki pamięci. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza. Wiersze.

5.8. Strony internetowe

Dane geograficzne i ciekawostki historyczne http://www.netencyclo.com/pl/Ryki

Historia żydowskich Ryk http://www.jewishgen.org/yizkor/ryki/rykp101.html http://www.jewishgen.org/yizkor/ryki/rykp019.html http://www.jewishgen.org/yizkor/ryki/rykp342.html

Mapa satelitarna http://wikimapia.org/#y=51633333&x=21933333&z=12&l=28&m=h

Oficjalna strona miastahttp://www.ryki.pl/portal/

18

Parafia Rykihttp://www.parafia-ryki.pl/index.php

Ryki - Encyclopedia of Jewish http://www.jewishgen.org/Yizkor/pinkas_poland/pol7_00550p.html

Stara mapa Ryk http://www.jewishgen.org/yizkor/ryki/rykp005.html#Page8

Województwo Lubelskie- Ryki http://pl.wikipedia.org/wiki/Rykihttp://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/katalog_lubelskie_ryki.html

18